radyo ve radyoculuk

8/14/2019 Radyo Ve Radyoculuk

1/233

Radyo

ve

Radyoculuk

Nilfer Timisi-Nalaolu

Turul Erylmaz

Ragp Duranpek alfllar

Beybin D. Kejanlolu

Erol nderolu

lk Giray

Derleyen: Sevda Alankufl


2/233

IPS letiflim Vakf Yaynlar: 8

Habercinin Elkitab Dizisi: 5

IPS letiflim Vakfkinci Bask 2005

Birinci Bask 2003

Faik Pafla Yokuflu No:4, K:3, D: 8-9

34900, Beyolu, stanbul

Tel: +90 212 251 1503 Faks: +90 212 251 1609

e-posta: [email protected] sitesi: www.bianet.org

Bask: Ser Matbaas

Merkezefendi Mahallesi, 4. zer

Sanayi Sitesi, Fazl Pafla Cad. 16/26

Tel: (0212) 565 17 74

stanbul

Bu kitap Avrupa Birlii'nin mali desteiyle yaynlanmaktadr. Burada dilegetirilen grfller IPS letiflim Vakf'na aittir. Dolaysyla hibir biimde

Avrupa Birlii'nin resmi grflleri olarak deerlendirilemez.


3/233

NDEKLERkinci bask iin

VBA ve BA eitim alflmalar zerine

Sevda Alankufl15

nszSevda Alankufl

33Kresel iletiflim ortam ve yerel radyolar

Nilfer Timisi-Nalaolu63

Radyo ve radyoculukTurul Erylmaz

87

Bir haber medyas olarak radyoRagp Duran113

Trkiyede radyo haberciliinin geliflimipek alfllar

131Trkiyede radyo ve televizyon yayncl siyasas

Beybin D. Kejanlolu

145Uyum Yasalar ve radyo-televizyon yayncl

ile ilgili son dzenlemelerErol nderolu

1775237 sayl Trk Ceza Kanunu ve zgrlkler

Erol nderolu

193Radyo iin spikerlik ve sunuculuklk Giray

203Yazarlar

215BA yerel medya eitim programlar katlmc listesi

221


4/233

kinci bask iin

Bamsz letiflim A nn (BA) yerel gazeteci ve radyoculara ynelik olarak iki aflamada gereklefltirdii eitim alflma-larnda yaplan sunufllarla tartflmalarn, atlye alflmalarnnrn olan ve 5 kitaptan oluflan Habercinin ElkitabDizisinin

ilk basks, 2003 ylnda yaynland. Kitaplar vakf (IPS) yayn ol-duklar iin datmlarnda ticari bir ama gdlmedi. Trki-yedeki eriflebildiimiz btn niversite ktphaneleri ile leti-flim Fakltesi retim ye ve grevlilerine, ayrca eitimalflmalarmza katlan ya da katlmayan bir ok yerel medyaalflanna cretsiz olarak ulafltrld. Ayrca, BAnn bilgiyi or-

taklafla retilen ve paylafllmas gereken bir deer olarak gr-mesiyle tutarl olarak, BAnn internet haber sitesi bianete dekonularak (http://www.bianet.org/diger/bia_kitaplik.htm ) ar- zu eden herkesin faydalanmasna sunuldu. Sonuta tam dahedeflediimiz gerekleflti ve kitaplarmz getiimiz iki yl ie-risinde iletiflim fakltesi rencileriyle, yerel medya alflan-


5/233

larnn temel baflvuru kayna haline geldi ve tkendi. Bu yz-den de bize yeni basklarn yapma gereini duyurdu.

Peki kitaplarmzn birinci basklarnn yaynlanmasndan buyana geen zaman iinde neler oldu? Tam kitaplar derleye-rek, nszlerini yazdm sralarda bafllayan Iraktaki iflgal,nc ylna girdi ve iflgale neden gsterilen kimyasal/nkle-

er silahlar asla bulunamad. Saddam yakaland ve byk birmedya senaryosuyla sakland delikten karlmfl periflanhaliyle ekranlarda ve gazetelerde defalarca gsterilen diktat-rn sonradanbir Amerikal askerin ifadesiyleaslnda sava-flarak ele geirildii anlaflld. Yine Amerikal askerlerin bir yan-dan Irakl sivil ve askerler zerine iflkence uygularken, dier

yandan ellerinde sigaralar ya da zafer iflareti yaparak ektir-dikleri hatra fotoraflarnn, nce internet sitelerinde, sonrada El-Cezire televizyonunu takiben btn dnya basnndayaynlanmas, Arap/slam dnyasnda infial yaratt.

Bu defa da yine internet araclyla Irakl direniflilerin yleya da byle flgalcilerle iliflkilendirip, kafalarn gvdelerindenayrdklar sivillerin grntleri dolaflma sokuldu. Bu ikincilernasl kimileri zerinde olanlar hakkediyor bu barbarlar duy- gusunu yarattysa, birinciler de iflgal karfltlarna olan desteiartrd. Nitekim bu hatra fotoraflarndan birisi yrtlen ifl-gal karflt kresel mcadelenin sembol haline geldi. Yine dednya zellikle de ABD kamuoyunu kontrolndeki medya te-kelleri araclyla yllardr bu iflgale hazrlamfl olan BaflkanGeorge Bush lkesindeki seimleri ikinci kez kazand. IrakDnya Mahkemesi (WTI), Bushu stanbulda gyabnda vesembolik olarak yarglad. Dnyadaki savafl karfltlar ilk defabu kadar byk lekli bir dayanflma ve eylemlilik ierisine girerek, kreselleflmenin sadece sermaye ve onun politik

VI RADYO ve RADYOCULUK


6/233

karlarnn deil, ona karfl olanlarn da kreselleflmesi oldu-unu gsterdiler. Bu karfl-rgtlenmeyi de byk lde in-ternet ortamn kullanan kendi-medyalarn araclyla ger-eklefltirip, ana akm medyay da, yaptklar eylemleri gster-mek/duyurmak zorunda braktlar.

Ancak Iraktaki sivil-asker lmlerinin says durmad. Yaygn

medya ve gzleri onda olanlar iin, bu lmler artk gvenlioturma odalarnda byk bir alflkanlkla ve sorgulamadanseyrettikleri teki/uzak lkelerde gerekleflen yzlerce k-t haberden birisi haline gelmifl durumda. En azndan televizyonlar bu teki lkelerden terristlerin, neredeysekaplarnn dibinde gereklefltirdikleri bir fliddet eylemini gs-

terene, bylelikle bu adaletsizlik iinde dnyadaki hi bir ye-rin; evlerinin, iflyerlerinin, her gn kullandklar otobslerin,metronun gvenli olmadn duyurarak onlar bir ka gn s-recek korkulara salana kadar.

Yani, dnya zerinde tek-kutuplu bir egemenlik kurma mca-delesinin sembol haline gelen srailin iflgallerine verilen des-tek ile Birinci Irak iflgalinin arkasndan aslnda her yer savaflyeri haline gelmifl durumda; Endonezyada dans iin gittiinizbir diskotek, New Yorktaki iflyeriniz, Kabildeki her yer, stan-bulda nnden getiiniz bir konsolosluk ile banka binas, bi-tifliinde dkkannzn bulunduu bir Sinagog, Londrada hepkullandnz bir otobs ile metro hatt. Ve fliddet neredeysemedya da orada, beyaz sradan insann, yabanc/Msl-man/Doulu/ dflmanln yargsz infazlar ile krkleme-ye devam etmekte.

Bu arada devam edeyim, kitaplarmzn birinci basksnn do-laflmda olduu bu son yl ierisinde, dnyaher birinde

kinci bask iin VII


7/233

yaygn medya ile alternatif medyann gazetecilik sorumluluuve etii asndan byk snavlar verdiibaflka byk bir fela-ketle daha yzleflti; flimdiye kadar karfllafllan en byk doalafetlerden birisi tsunami, Hint Okyanusunda kys olan lke-lerin haritalarn deifltirip, milyonlarca insan yuttu. Her krizortaya ktnda yapld gibi, zellikle haber kanallar gnler-ce sren canl yayna getiler. Ancak bu enformasyon bom-bardmanna ramen hala kimse, lenlerin ve kayplarn yak-laflk saysn, lmlerin kolayca telaffuz edilemeyecek rakam-lara ulaflmasnda bu lkelerdeki yoksulluun roln, ya da birdaha byle felaket olursa nasl hazrlanlmak gerektiindenhaberli deil. Biliyorsunuz, yoksulluk medya iin tek baflnahaber deeri taflmyor, yoksullar ancak yoksulluk nedeniyle

Trkiyeden rnek vereyimi amaflrlar ve pijamalarylaflk semtlerin plajlarn, parklarn doldurduklarnda, kap-kalk yaptklarnda, sabkal olduklar iin dur emrine uy-mayarak, polis tarafndan vurulduklarnda haber oluyorlar. Buson ylda da ayns oldu. Bir rnek de dnyadan; alk nede-niyle lmn efliindeki binlerce Afrikal ocuk en son, bu de-

fa internet zerinden de canl olarak izlenebilen ve yine yeniiletiflim teknolojilerinin salad imkanlarla byk bir eflg-dmle gereklefltirilen Live Aid konserleri nedeniyle haberve yardm arlarna konu oldular.

Trkiyeye gelince; son yl ierisinde, AK parti iktidaryla bir-

likte yeni bir mecraya giren Batllaflma maceras en sonundaTrkiyenin ABye tam yelik iin pazarlklara bafllayp bafllaya-mayacann anlafllaca bir gne; 3 Ekim 2005 tarihine kilit-lendi. Dier yandan bu satrlar yazlrken sz konusu tarihin Trkiyeye ne getirecei henz bilinmemekle birlikte, nelergetirdii biliniyor. Yllardr en zor politik ve ekonomik koflullar-

VIII RADYO ve RADYOCULUK


8/233

da mcadeleler veren demokratikleflme yanllar bir kez da-ha, kendi insanlar istedii iin deil, toplumsal bilinaltmzhaline gelen Batya kendimizi beendirmek iin yaplan de-mokratikleflme paketlerine sevinmek durumunda kaldlar. Ancak bu defa, Batllarn flark kurnazl diyerek yutmaya-caklar baz maddeler ve koflullarla gdklefltirilen demokra-tikleflme konularna, her zamankinden daha rgtl olmakzere mdahale ederek, baflarl da oldular. Bylece rnein,bir tabu daha ykld ve TRT haftann belli gn ve saatlerindeuzun yllardr Trk olduklar ve Trkenin bozulmufl aznkonufltuklar sylenen Krtler baflta olmak zere, dier etnikdillerde yayncla bafllad. Grebildiim kadaryla da, ilkyaynlarn yaratt heyecan getikten sonra, bu programlar sa-

dece mziklerini, dillerini TVden da duymak duymak isteyenve de buna vakit bulabilenlerin kendilerine ayrlmfl gn ve sa-atleri takip edebilmelerine izin vermeyecek bir kofluflturmaiinde olmayanlarn izledii, herhangi bir program haline gel-diler. flimdilerde yine AB tam yeliinin gerei olarak, ikinci birtabu daha yklyor, RTK, TRT dflnda kalan zel radyo ve te-

levizyon kanallarna farkl etnik dillerde yayn yapma imkanverecek tzk deifliklii iin hazrlklar yapyor.

Trkiyedeki medya ortamyla ilgili baflka her fley ise bildiiniz gibi; yaygn medya ortam Uzan ve Din Bilgin gruplarnnyarfl dfl kalmalarnn sonucunda artk saylar daha da azalmfl

bir ka grubun denetimi altnda. Bu gruplar tarafndankarlmayan, gazeteler bu defa datm tekeline taklabiliyor-lar. Yllardr adlarn ezberlediiniz medya starlar byktransfer paralaryla bir zamanlar hakknda sylemediklerinibrakmadklar rakip grup televizyon/gazetelerine transfer olu-yorlar, bu gazetelerin yeni muhabirleri ise ancak cep harl

kinci bask iin IX


9/233

saylabilecek paralarla, hi bir gelecek gvenceleri olmadan,kendisinden byk bir gazetede ifl bulabilmifl olmann onu-ruyla yetinmesi beklenerek, haber peflinde kofluyorlar.

Bu koflullar altnda seslerini duyuramayanlarn sesi olmak id-diasnda ve medya pazarna ancak kysndan tutunabilmifl ga-zeteler, yeni kmaya bafllayan Birgn gazetesinin durumun-

da olduu gibi ayakta durma mcadelesi veriyorlar, ya da birkapanp bir kan Pazartesi Dergisi ile Buday Dergisininyaptklar gibi, eflitli yaratclklarla ve proje destekleriyle da- yanmaya alflyorlar. Yani, bizim medya ya da sivil toplummedyas cephesinde de umut veren yeni bir geliflme yok. Be-nim Trkiye koflullarndaki durumlar nedeniyle sivil toplum

medyas sayarak, varlklarn, glenmelerini, kaliteli ve etik vepolitik olarak sorumlu habercilik yapmalarn ok nemsedi-im yerel medyann koflullar da daha iyiye gitmifl deil.

Bu koflullar altnda BA ne yapt? kinci bir AB destekli proje ileinternet ortamndaki varln BA2 adyla srdrerek, ayaktakalmay ve Trkiye medya ortamndaki nemli bir eksikliibaflka haber duyma gereksinimini karfllamay baflard. Do-laysyla bir yandan gnll temsilcileri araclyla yerellerinsesi olmaya devam ediyor, flu anda BAya haber geen ya dahaberlerini veren ok sayda kadar yerel medya kuruluflu var.Dier yandan da, BA2, stanbuldaki merkezi araclyla yr-tlmesini stlendii Medya zgrl ve Bamsz Gazeteci-lik zleme ve Haber A bafllkl projenin de gerei olarak ha-ber yaplmayanlar, yaplsa bile sansasyonel gazeteciliin ha-ber slubu ierisinde kaybolanlarkadnlar, ocuklar,aznlklar, onlarla ilgili hak ihlallerini ve gazetecilik etii ihlal-lerini haber yapmaya devam ediyor. Ayrca artk BA2nin ka-zanmlar stne ykseldii 2000-2003 arasnda gereklefltiri-

X RADYO ve RADYOCULUK


10/233


11/233

sinde ayr grupavukatlar, hak rgtleri temsilcileri, yerel gazeteciler iin ayr ayr tasarlanmfl eitim alflmalarnnrn olan metinleri bir araya getiren yeni derleme kitaplar yaynlamaya bafllayacaz. Nihayet, dnyann farkl corafya-larndan gelerek, bizimle deneyimlerini paylaflacak med-yaclar ile onlar zerine dflnen, fikir nclklerini yapanlarbir araya getirecek byk bir buluflmay, UluslararasBamsz Medya Forumunu 2006 ilkbaharnda ve stanbuldagereklefltireceiz.

Gelelim kitaplarmzn ikinci basksyla ilgili sylemek istedik-lerime. lk baskya yazdm nszden de anlafllaca gibi, ki-taplarmzdaki metinlerin ounluu eitim alflmalarmz

srasnda gereklefltirilen seminer ve atlye alflmalarnn me-tinleri. Eitmenlerimizden, konuflma metinlerini gzden gei-rerek, gerekirse eitimler srasnda yaptmz kaytlarn deflif-re edilmifl metinlerinden eklemeler yaparak, yine eer gerekduyuyorlarsa okuyucular yeni okumalara ynlendirecek kay-naklar da vererek bize iletmelerini istedik. Kimi arkadafllar

metinlerini yeniden yazdlar, kimileriyse ilk halini koruyarak,sadece baz eklemelerle yetindiler.

Ben mmkn olduu kadar elime geen metinlerin slubunukoruyarak, dier yandan yazdm nszlerle, kitaplar ve ya-zarlarn ortaya koyduklar problematikler arasnda iliflki kura-rak, onlar zaman zaman tartflmaya aarak, katldm ya da

katlmadm konular belirterek, en nemlisi befl kitabn herbirinin kendi iinde ve birbiri arasnda bir anlat btnlsalamaya alflarak derlemeyi gereklefltirdim. Bu nedenlealflmalar arasnda eitmenlerin yaklaflmlarn yanstanfarkllklar grebileceiniz gibi, birbiriyle rtflen hatta birbiri-ni tekrarlayanlarla da karfllaflabileceksiniz. Ayrca belirli bir

XII RADYO ve RADYOCULUK


12/233

format belirlemediimiz ve baz eitmenlerimiz de sunduklarkonuflma metinlerini deifltirmeden bize gndermeyi tercihettikleri iin, fark edeceiniz gibi kimi alflmalar kaynaka,dipnot ve referanslar iermeyen konuflma metni zelliklerigsterirken, dierleri bunlar ieriyor.

Bu arada ikinci baskmz yaparken de, ayn yntemi izledik ve

eitmenlerimize metinlerinde deifliklik yapmak isteyip iste-mediklerini sorduk. Gelen yantlara gre de, esas olarak, birin-ci baskmzda yer alan yazlar zerinde ok nemli bir deiflik-lik yapmadan, karflnza ktk. Ancak ben kendime ait nsz-ler`i yeni kaynaklarla zenginlefltirmeye alflarak, ya da edit et-me srecindebilgisayardaki marifetimin azizliine uraya-rakkaybolmufl kimi kaynaklar ekleyerek yeniden gzdengeirdim. Yaptm en nemli deifliklik ise, nc kitabmz,Medya, Etik ve Hukukta oldu. Fikret lkizin ilk baskmzda yeralan Trkiyede Sansr, Hukuk ve Haber bafllkl yazsn bu yaznn esasn da kapsayan daha gncel bir yasaklamakararnn elefltirisi ile deifltirdik. Ayn flekilde beflinci kitabmzRadyo ve Radyoculukta da Erol nderolu demokratikleflme

paketlerini izleyen Uyum Yasalar ve radyo-televizyonyayncl ile ilgili son dzenlemeler bafllkl yazsn daha son-ra karlan 6. ve 7. Uyum Paketleri ve deifltirilen yasalar te-melinde gncellefltirdi ve Trk Ceza Kanunundaki deifliklik-leri iletiflim ve ifade zgrl asndan deerlendiren 5237Sayl Trk Ceza Kanunu ve zgrlkler bafllkl yeni bir yaz

ile de katkda bulundu.

Bunun dflnda neler oldu? BAnn her biri iletiflim alflmalaralannn adlar baflka alflmalaryla da bilinen akademisyeneitimcileri, yeni kitaplar yaynlayarak, yeni akademik ve/veyaidari unvanlar aldlar. Gazeteci eitmenlerimizden olup da, yaygn medyada alflanlar ise, hakl olarak nlendikleri etik

kinci bask iin XIII


13/233

ve politik olarak sorumlu gazeteciliklerini dn vermedensrdrdler, ancak aralarndan birisine bu izin verilmedi veiflinden edildi.

Sonu olarak 24 yazar tarafndan kaleme alnmfl 28 birbirinitamamlayan metinden oluflan 5 kitabmz yenilenmifl haliyleelinizde. Farkndaysanz artk birinci baskda yaptm gibi on-

lardan kitapk olarak sz etmiyorum. nk, kolaycataflnp okunabilsinler diye kk ebatta tasarlanan dizimizboyutlarn aflan bir ifllev yerine getirdi, yukarda da belirttiim gibi, gen gazeteci adaylaryla, gazetecilerin baflucu kitaplararasna girdi. flimdi daha da fazla kimseye ulaflmak istiyoruz.

Hepinize iyi okumalar ve yeni BA kitaplaryla, etkinliklerinde,

eitimlerinde grflmek zere...

Sevda Alankufl, Eyll 2005. Kuzey Kbrs.

XIV RADYO ve RADYOCULUK


14/233

BA VE BA ETMALIfiMALARI ZERNESevda ALANKUfi*

Bamsz letiflim A (BA), Trkiyedeki yaygn/lkeselmedya ortamnn teksesliliinden rahatsz olan IPS letiflimVakf, TMMOB (Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii) veTTB (Trk Tabipleri Birlii) gibi sivil toplum kurulufllarnn al-ternatif bir medya ana duyduklar gereksinimle; yerellerin

sesi olmak zere yola kan, ancak ekonomik, siyasal, yasalzorluklar nedeniyle bunu yapabilmekten alkonan yerel med-ya kurulufllarnn, ayakta durabilme mcadelelerinin bulufltu-u yerde dodu. Bu yzden de, hedefini halihazrdaki teksesli-liin sorumlusu olan lkesel lekli kamusal ve ticari medyakarflsnda, sivil toplumun kendini ifade edebilmesinin arac

olarak, yerel medyann glenmesi olarak koydu. Baflkaifadeyle, anti-tekelci dzenlemeler gereklefltirilmedii; kamuhizmeti yayncl okkltrllk politikalar dorultusundave zerk olarak yeniden yaplandrlmad srece, farkl ka-

* Dou Akdeniz niversitesi letiflim Fakltesi Dekan, BA2 Eitim Danflman.


15/233

16 RADYO ve RADYOCULUK

mularn seslerini duyurmalarna izin vermeyecek olan mevcutyaygn medya ortamnn, ancak gl bir yerel/sivil medyann varlyla dengelenebilecei, oulculua alabilecei tespi-tinden yola kt.1 BA bu anlamda, yerel medyann glenme-si yoluyla, Trkiyedeki medya ortamnn demokratikleflmesi-ni hedefleyen bir projenin ad.

BA yerel medyann glenmesinden

ne anlyor?

BA, yerel medyann glenmesinden, yerel medya kuruluflla-

rnn karfl karflya bulunduklar ekonomik, siyasal, yasal g-lkler karflsnda kendi ayaklar zerinde durabilecek duruma gelmelerini anlyor. Ancak bu glenmeyi yerel medyann yaygn medyayla rekabet edebilmesi anlamnda tanmlam-yor. Nedeni de, sadece byle bir rekabetin imkanszlyla de-il, bu rekabetin yersizliiyle ve yerel medyann tanm gerei

farkl bir retime talip olmasyla ilgili. Yani yerel medya ku-rumlar, lkesel/yaygn medyann hedef kitlesini kazanp, ken-dilerinde tutmaya deil; onun genifl bir yelpazeye yaylmflokur/dinleyici/izleyici kitlesinin beklentileri asndan hibir

1 Burada esinlendiim model, Sleyman rvann bu meseler zerine dflnen iki ngiliz arafl-

trmac John KeaneileJames Currann nerdiklerini biraraya getiren modeli oldu. Bu mo-

delde, siyasal iktidarn kontrolnden kurtulmufl kamu hizmeti medyalarnn merkezde yerald, etrafnda tekelleflme eilimlerinin nne geildii ticari medya ile sivil toplum medya-

lar bulunduu halkal bir medya ortam tasarlanyor. lgili alflmalar iin bkz.: J. Keane

(1992) Medya ve Demokrasi. ev. H.fiahin, stanbul: Ayrnt, 1992; J. Curran (1994), Kamusal bir

Alan Olarak Medyay Yeniden Dflnmek, ev. S. rvan, LEF Yllk93 : 215-243; ayrca S. rvan

(1994), Demokratik Sistemde Medyann Rol, Birikim (68/69): 76-83. Ayrca Currann

medyann demokratikleflmesiyle ilgili modelini daha ayrntl olarak iflledii bir dier yaz iin

bkz.: J.Curran (2002), Medya ve Demokrasi: Yeniden Deer Bime, Medya, Kltr, Siyaset.

Der. S.rvan, Ankara: Alp Yay.


16/233

zaman dolduramayaca bir boflluu doldurmaya talipler: G-nmzn yersiz/yurtsuzlaflmfl insanna, corafi ya da kltrelolarak kendilerini ait duyabilecekleri yerler gsteriyorlar. Buyzden de, belki yerel medya ile yaygn medyann her ikisi de,ayn temel -haberlendirme ve elendirme- ifllevleri yerine ge-tiriyorlar, ancak bunu farkl farkl biimlerde yapyorlar ya dayapmak zorundalar.

zetle, yerel medya ile yaygn medya birbirlerinin yerini an-cak ksmen doldurabilecek flekilde retimler hedefleyen, bir-birinin yerini almadan yan yana, paralel iflleyen kanallar olmazellii taflyorlar. Bu tespit bizi iki nemli sonuca gtryor.Birincisi, yaygn medya karflsnda,yerel medyann vazgeil-

mezlii. rnek olarak gazetelerin tarihine bakalm. Gazete-ler, ilk ortaya kfllar itibariyle yereldiler. Ancak tafldklar g-cn farkna varlmas, onlara ulus-devletin siyasal snrlar ieri-sinde birlik ve beraberlii salamak zere, ulusal bir dil ileulusal kimliin inflas gibi nemli bir misyon yklenmesine yolat. Sonralar ayn misyonu ortaya kfl srasyla radyo ve tele-

vizyon da stlendi. Bu defa radyo istasyonlar ile televizyon ka-nallar, zellikle de okuma yazma orannn dflk olduu gelifl-mekte olan lkelerin uluslaflma ve modernleflme srelerindenemli ifllevlerle donatldlar, bu nedenle, ulusal/merkezi bi-imde yaplandrlarak siyasal iktidarlarn denetiminde tutul-dular. Ancak biliyoruz ki, ulusal/merkezi nitelikli haber med-

yasnn yan sra, yerel nitelikli medya karfllaflt -zellikle deyerel radyo ve televizyonlara ynelik- her trden engellemeyekarfln, varln srdrd. nk, ulus-devletlerin ulusal birlikve beraberlik adna yrtt btn kltrel olarak tektiplefl-tirici politikalara ramen, bir yandan ulus-devlet ncesindendevralnan etnik, dinsel, kltrel farkllklara dayal yerel kim-

Sevda Alankufl 17


17/233

likler varlklarn korurken; dier yandan ulus-tesi aidiyetlersunan -evrecilik gibi- yeni aidiyet tanmlar ortaya kmfltve bunlarn her biri, kendilerini ifade etme ihtiyac iindeydi-ler. Kullandklar kanallar ise, eskiden olduu gibi, flimdi de, ya-yncln her zaman ortalama, genel ve genifl bir kitleye gre yapmak durumunda olan ticari ya da kamusal nitelikli yay-gn/lkesel medya deil; zgl, farkllaflmfl grup karlarna sa-hip, tanml kitlelere seslenen yerel medyaveya sivil top-lum medyalar oldu. Yerel medya zellikle de sivil toplummedyalarnn -ounlukla yasal engellemeler nedeniyle- mev-cut olmad durumlarda, hep ok nemli olmaya devam etti.

Yaygn/lkesel medya ile yerel medyann birbirlerinin yerini

tutmalarnn mmkn olmad, dolaysyla aralarndaki iliflki-nin rekabet iliflkisi olamayacana dair yukardaki tespitin, bizigtrd ikinci sonu ise flu:Yerel medyann yaygn med-ya ne ise, o olmamas gerekiyor. Bunun anlam, yerel medyann sadece farkl deil, genel geer olana alternatif bir ku-rumsallaflma ve habercilik anlayfl iinde olmas demek. Dn-

yada yerel/sivil medya kurulufllarnn alternatif olarak rgt-lenme ve habercilik yapmalarna dair deneyim oluflturacakok sayda rnek var.

BA da bu konuda nemli bir deneyim oluflturuyor ve Trki- yedeki ilk rnek. O halde yukardaki bafllkla sorulan soruyaflimdi cevap verelim: BA, yerel medyann glenmesindenonun alternatif bir biimde rgtlenmesini ve habercilik yap-masn anlyor.



18/233

Alternatif bir yerel medya rgtlenmesive habercilik rnei olarak BA

Yukarda sivil toplum kurulufllaryla, yerel medyann gereksi-nimlerinin buluflmas sonucu ortaya ktn belirttiimiz BA,rgtlenme asndan, yerel radyo/gazeteler arasnda haber

ile program retimi/paylaflm temelinde yatay bir dayanflmaan hayata geiriyor. Bu anlamda bir yerel medya inisiyatifi ve yerel medyann ancak byle inisiyatifler, alternatif rgt-lenme projeleriyle ayaklar zerinde durabilir hle geleceinidflnyor.

Bilindii gibi, Trkiyede tarihi ulusal medya kadar eski sayla-bilecek bir yerel gazetecilik tarihi var ve lkeye iliflkin medyatarihi -Anadolu Basn da denilen- bu yerel gazeteler ihmaledilerek yazlamaz. Dier yandan, Trkiyenin ok-dinli/etniklimirasndan tr sahip olduu -Cumhuriyet dnemiyle birlik-te, bin bir glkle ve uzun yllar sadece Hristiyan aznlklarlasnrl olmak zere karlan- kkl bir aznlk gazeteleri ge-

lenei de mevcut. Ayrca zellikle 1980lerin ortalarndan itiba-ren, farkl slamc evreler ile politik durufllar temsil edenler-den, eflitli altkltr gruplaryla, etnik gruplara ait olanlara ka-dar muhalif/alternatif saylabilecek ieriklerle yaymlanan ga-zete/dergilerin saysnda bir patlama yaflandn da biliyoruz.Baflka ifadeyle yazl basn sz konusu olduunda -iine yerel

gazeteleri de katarak sylersek- Trkiyede medya ortamnn,dolaysyla da siyasal sistemin oulculaflmas asndan varlk-lar ok nemli olan sivil (toplum) medya(s) rnekleriyle karfl-laflabiliyoruz. Radyo ve televizyon yayncl sz konusu oldu-unda ise, karflmza daha farkl bir fotoraf kyor. Yasal d-zenlemeler sivil toplum rgtlerinin, vakflarn, derneklerin, et-

Sevda Alankufl 19


19/233


nik, dinsel, kltrel vb. gruplarn radyo/televizyon sahibi olma-larna izin vermedii iin, dnyann eflitli lkelerinden rnek-lerini bildiimiz sivil medya kurumlar ile Trkiyede karfllafla-myoruz. Ancak, kamusal nitelikli deil, ticari nitelikli iflletme-ler olarak yaynclk yapabiliyor olsalar bile, yerel radyo/televizyonlar, ksmen bu boflluu dolduruyor. zellikle de, 1990la-rn ortalarndan bafllayarak yerellerde kendi hedef kitlelerinioluflturmay baflaran yerel radyolar, bu anlamda nemli bir ifl-lev yerine getiriyor.

Ancak gerek yerel gazeteler, gerekse yerel radyolar ok eflitliglklerle karfl karflya bulunuyorlar. Derecesi ve tr, blge-den blgeye ve izledikleri yaynclk politikasna gre deifl-

mekle birlikte, ok eflitli ekonomik, siyasal, yasal basklaramaruz kalyorlar. Ekonomik olarak sadece reklam gelirlerinedayanmak zorundalar, bu, birou kk lekli aile flirketi ni-teliinde olan yerel gazete/radyolar, bir yandan yerellerdereklam pastasnn zaten byk olmamasndan, dier yandanmevcut reklamlarn da, medya kurulufllarnn eflitli yerel eko-

nomik/siyasal g ve iktidar merkezlerine yaknlna gre da- lyor olmasndan tr, ekonomik olarak ya baml ya dagsz klyor. Yasal dzenlemelerin yerel radyo ve gazeteleribu anlamda rahatlatacak -rneklerini Batl lkelerde grd-mz trden- hibir kamusal destek veya fon ngrmemiflolmas, dahas sivil toplum rgtlerinin, vakflarn, hatta

okur/dinleyicilerden gelebilecek her trl ekonomik desteiengelliyor olmas, onlar ekonomik sorunlaryla bafla kabil-mek konusunda yalnz brakyor. Ayrca rnein yerel radyo-lar yeniden-dzenleyici yasann frekans dalm konusundagetirdii koflullarn zorluu ile, bu dalmn hl daha yapl-mamfl olmasndan kaynaklanan bir belirsizlikle de karfl karfl-

yalar. Belirli bir politik/toplumsal/kltrel duruflu temsil eden


20/233


21/233


a flansl bir dnem yaflanyor. ncelikle, BAHabercinin Elki-tab dizisinin ncs olan Yeni letiflim Teknolojileri veMedya ile, dizinin ilk kitap Medya ve Toplumdaki eflitli yazlarda da tartflld gibi, giderek greli olarak ucuzlamaeiliminde olan yeni iletiflim teknolojileri -zellikle de nternetteknolojisi- yerel medyaya, daha nce hayal bile edilemeye-cek olanyatay dayanflma alar kurma olanaklar sunuyor.erik olarak zenginleflmek, daha iyi habercilik yapmak, bir yandan yerelliinizi korurken, dier yandan evrensel sorunalanlarnda bilgilendirici/mcadeleci mi olmak istiyorsunuz,bunun iin gerekli teknoloji o kadar ulafllmaz deil. Daha danemlisi, artk, sadece btn dnyann proleterleri deilama, sevindirici biimde daha fazlas; btn dnyann evre-

cileri, savafl karfltlar, insan ve ekinik (kadn/ocuk/aznlk)haklar savunucular, kapitalist kreselleflme karfltlar vb.,dnya tarihinde bu kadar uluslar-aflr dayanflmadan yana ar-zulu ve kararllar. O halde, yerel medyay, yaygn medya karfl-snda ayrcalkl klacak flekilde bir alternatif habercilikherzamankinden daha fazla mmkn, yeter ki, bu dert edinilsin.

Ancak tahmin edilebilecei gibi, genel geerin dflnda bir fleyyapmaya kalkflmak her zaman daha maliyetli. Yani, alterna-tif habercilik yapmaya kalktnzda demek zorunda olduu-nuz ekonomik, hukuki, siyasal bedeller artabiliyor. flte, yerelmedyann kendi kendini glendirme projesi olarak BAnn

hedeflerinden bir tanesi de, bu bedelleri azaltabilmek iin yerel medyaya yardmc olmak. Bylelikle, BA, tercihi ulus-lararas gazetecilik meslek ilkelerine saygl, etik ve siyasal ola-rak sorumlu habercilik yapmak olan yerel/sivil medyann kar-fl karflya bulunduu/bulunaca hukuki sorunlar konusunda,Hukuksal Destek Birimi araclyla cretsiz danflmanlk da


22/233

Sevda Alankufl 23

veriyor. Dolaysyla rnein sadece alternatif habercilik yapld- nda rktlecek fincanc katrlarnn aabilecei sorunlarkarflsnda deil, yayn hayatnn gndelik gidiflat ierisinde ba-sit bir ihmalin yol aabilecei hukuki sorunlar karflsnda da ye-rel medyaya yasal kfl yollar gsterilmifl oluyor.2

kinci olarak BA, Trkiyenin teksesli medya ortamnda rnek-

leri ok az olan sivil toplum medyalaryla birlikte, yerel medya-y, alternatif haber retimi ve programclk asndan hem ken-di arasnda dayanflmaya sokuyor, hem de besliyor. Yani yuka-rda da belirtildii gibi, dier yrelerle ilgili haber vermek ge-rektiinde snrl imknlardan tr ya Anadolu Ajansnn yada yaygn medyann haberciliine baml olan yerel medya-

nn, ortak haber havuzu araclyla ncelikle birbirlerinin y-relerinden haberlenmelerini salyor. Bunun ne kadar nemliolabileceini anlamak iin, 1999da Glck merkezli Marmaradepremi srasnda, komflu ildeki deprem kayplarn okur/din-leyicilerine iletebilmek telaflndaki yerel radyo/gazetelerin a-resizliini hatrlayn.

Ya da, tam bu satrlarn yazld sralar olduu gibi, okur/dinle-yicilerinizin btn Trkiyede ve dnyada dalga dalga yaylanIraktaki Anglo-Amerikan saldrganlk karflsnda, Trkiyedekideiflik illerde yaflayan savafl karfltlarnn sadece byk ildegereklefltirilenleri deil -nk biliyoruz ki yaygn medya sa-dece onlara haber deeri yklyor- bykl kkl dierkentlerdeki savafl karfltlarnn neler yaptklarn bilmek istedik-lerini dflnn. BA, iflte yerel medya kurumlarnn kendi yerel-lerinde gerekleflen, ancak sonular itibariyle sadece yreyi il-

2 BA Hukuksal Destek Biriminin alflmalar BA Hukuk Danflman Av. Fikret lkiz ile Erol n-

derolu tarafndan yrtld. Ayrca Fikret lkiz, gereklefltirilen yerel medya eitim alflma-

larna, eitmen olarak da katk da bulundu. lkizin seminer sunufl metinlerini, BA Haberci-

nin ElkitabDizisinin, ikincisi olan Medya, Etikve Hukukda bulabilirsiniz.


23/233

gilendirmeyebilecek haberleri nternet ortamn kullanan or-tak havuzda bir araya getirerek, isteyen btn medya kurulufl-larnn kullanmna sokuyor.

Bylelikle yerel medyay haber ajanslaryla ve yaygn medya-nn haber formatna baml olmaktan kurtaryor - ki bu for-mat biliyoruz, yerellerde olup bitenlere ancak orada herhangi

bir felaket tr bir olay varsa bir haber deeri atfediyor. Ay-rca, gnmzde belirli yerel sorunlarn kresel sorunlardanayrlmazl lsnde, sadece yresinde olup bitenlerdenhaber almann okur/dinleyiciye yetmediini dflnecek olur-sak, yerel medyann haberciliini ulus- tesi veya kresel gelifl-melerle de beslemesi gerekiyor.

nk yerel ve sivil medyalar okur/dinleyicilerini byle ha-berlerle beslemediklerinde, onlar sadece yrel ya da en faz-la lkesel sorunlarla ilgili, bylece ie kapal, soyutlanmfl top-luluklar hline getirme tehlikesi taflyorlar. Bunu tercih etme-diklerinde ise, yine belirli ulusal ya da kresel haber ajanslary-la/yaygn medyann haberlerine baml kalyorlar ki; bu dayukarda deindiim gibi yaygn medyann sansasyonel, fe-laket tellall yapan, glden yana/tarafl habercilik anlay-flnn aynen yerellerde tekrarlanmas anlamna gelebiliyor.

Dolaysyla yerel medyann ulus-tesi haberleri alabileceihatta verebilecei seeneklere ihtiyac var. Bunun iin de ya,

ulus-tesi olarak eriflilebilir durumda olan alternatif haber a-larndan, rgtlenmelerden yararlanmas ya da bizzat kendisi-nin bu haber alarnn bir paras hline gelmesi gerekiyor.BAnn yapmaya alflt da bu anlamda, yerel medyay hemkresel geliflmelerden haberlendirerek onu yaygn medya ve-ya haber ajanslarna bamllktan kurtarmak, hem de, yerelle-



24/233

Sevda Alankufl 25

rin kendi haberlerini de ulus-aflr corafyalara ulafltrabilmele-rini salamak (Bu ikincisini BA ngilizce haber sitesi aracly-la yapyor).

fiimdi (herkeslerden uzak olsun!) 1996daki Kardak/miaKrizi srasnda yaygn medyann da marifetiyle, komflumuzYunanistan ile savafla girmifl olsaydk ne olurdu, diye bir an d-

flnn. nce bizi savaflla burun buruna getiren yaygn medya-nn, bir de savafl kmfl olsayd nasl habercilik yapacan hayal edin; sonra da yerel gazeteler/radyolar olarak, okurunu- zun/dinleyicinizin pr dikkat haber bekledii, sizin de -bafl-ka/alternatif bir haber kaynanzn olmad byle bir anda-savafl krkleyiciliinden sabkal ulusal medyann haberleri-

ne baml olarak yrteceiniz haberciliin sonularnn neolacan kestirmeye alfln.

Oysa dnyann farkl blgelerinde yaflanan farkl ac deneyim-lerden biliyoruz ki, alternatif habercilik ya da etik ve siyasalolarak sorumlu habercilik hep ok nemli, ama en nemli ol-duu zamanlar, nl deyiflle sylersek gerein verilen ilk ka-yp olduu, savafl zamanlar... Yani, savafl/kriz zamanlarnda da,barfl zamanlarnda da bizim ihtiyacmz olan savafl rtkan-l deil, barfl ars yapan bir habercilik, bu da yaygnmedyann yapmad ya da yapamayaca bir fley.3

3 Bir rnek: Eski Yugoslavya topraklarndaki Kosova krizi srasnda, blgeden devlet kanallar-

nn teksesli yayn dflnda hibir haber alabilmek mmkn deilken, 1993te bamsz gaze-

tecilerin kurmufl olduklar alternatif BETA Haber Ajans yla, bir radyo istasyonunun (B-

92nin) nclnde bir araya gelen Bamsz Yaynclar Birliine (ANEM)bal radyolarn

her biri, oluflturmufl olduklar alar zerinden savafl blgesinden karfl haber akfln salama-

ya alflmfltr. Bu arada, bir sre sonra susturulan B92, ulus-aflr bir sivil medya dayanflma-

syla kendisine salanan server (sunucu)zerinden yaynlarn nternet ortamna taflyabildii

iin, btn savafl boyunca, blgeden alternatif haber geebilen tek kaynak durumuna gelmifl-

tir. Yine, B92 savafln en fliddetli gnlerinde, yaygn medyann asla yapmayaca bir fleyi yapa-

rak, nternetteki sayfasn Arnavutlara ait gazete Koha Ditore ile paylaflmfl, hatta Koso-


25/233


O halde, BA gibi alternatif habercilik yapan inisiyatifler ile r-

gtlenmelere bugn her zamankinden daha ok ihtiya var,

ayrca bunu yapabilmek her zamankinden daha kolay.4 Bir r-

nek olsun, tam bu satrlarn yazld gnlerde, Irak saldrsna

karfl onlarca nternet sitesinden, binlerce barfl yanlsnn

emekleriyle savafl karflt haberler akyordu. Ayrca yine rne-

in Trkiyedeki barfl yanllar, alternatif bir yerel/sivil toplummedyas kimlii taflyan (stanbulda 94.9 zerinden yayn ya-

pan, bu arada nternet ortamnda da dinlenebilen) Ak Rad-

yoda, hafta ii her gn 10:30-11:00 arasnda Barfl Band ady-

la yaplan yaynda dnyann ve Trkiyenin eflitli yerlerinden

ykselen barfltan yana seslerden, syleflilerden, abalardan

haberlenebildiler. fiimdi bunun, kalc hle getirildiini, savafl zamanlar dflna taflan srekli barfl habercilii olarak boyut-

landrldn ve de ayn hedefi paylaflan sivil medya kuruluflla-

rnn, inisiyatiflerin blgesel haber ana dnfltn dfl-

nn, iiniz ferahlamaz myd?

vo/a sorununu Srp ve Arnavut taraflarn karfllkl iddialarna amfltr (Bu arada Kosovo/a

biimindeki yazfl tarznn, blgenin adnn Srp ve Arnavutlar tarafndan yukardaki nansla

yazlyor olmasndan kaynaklandn, politik olarak doru bir tercih olduunu eklemeliyim)4Ancak bu kadarnn yeterli olmadn da hatrlatalm. Evet, halihazrda savafl karflt ya da

evreci vb. ulus-aflr hareketlerin/inisiyatiflerin nternet siteleri ile radyo/televizyonlarnn bu

tr kre-yerel alar var. Bunlardan zellikle de-btn Amerika ktasn kapsayan rnekler

gibi blgesel nitelikli olanlar ok baflarl rnekler oluflturuyorlar. Ama, rnein Trkiyedeki

herhangi bir yerel medya/sivil medya kurumu bildiim kadaryla henz byle bir a iersin-de deil, buna BAda dahil. Oysa kanmca bu tr inisiyatiflerin bir an nce-zellikle de kom-

flu blgelerdeki -Trakya, Balkanlar, Orta Dou, Kafkasya -benzer nitelikli yerel/sivil medya ku-

rulufllaryla iliflkiye geilerek- oluflturulmas gerekiyor. Bu arada alternatif haber alaryla ilgi-

li rnekler iin, elinizdeki kitapktaki, benim Demokratik bir Medya Ortam iin Yerel/Sivil

Medya bafllkl yazm ile, Beybin D. Kejanloluna ait Medya ve Toplum liflkisi ve Kresel-

leflmenin Yerel Medyaya Sunduu Olanaklar; Mine Gencel Bekin Yerel Politika ve Yerel

Medya; ayrca yine BA Habercinin Elkitab dizisinin 5. kitap Radyo ve Radyoculukdaki, Ni-

lfer Timisi imzal, Kresel letiflim Ortam ve Radyolar bafllkl yazlara bakabilirsiniz.


26/233

Son olarak, BAnn yerel medyay alternatif habercilik yapabil-mek asndan glendirmeye ynelik bir dier katksn, ye-terli ve nitelikli profesyonel istihdam etme gl ierisinde-ki yerel medya kurulufllarnn alflanlarna ynelik olarak ger-eklefltirilen eitim alflmalar oluflturuyor. nk, alternatifierikli habercilik yapabilmek, alternatif rgtlenme desteiy-le birlikte, haberi okur/dinleyiciye belirli bir sunum kalitesiyleulafltrabilmeyi de gerekli klyor. Acaba BAnn yerel medyaalflanlarna ynelik eitim programlar nasl bir anlayflla r-gtlendi ve nasl gereklefltirildi?

BA yerel medya eitim alflmalarBA Yerel Medya Eitim Programlar, Trkiyedeki yerel med-yann, etik ve siyasal olarak sorumlu ve mevcut/yaygn olanaalternatif bir anlayflla dokunmufl habercilik yapabilecek teorikile teknik bilgi donanmna sahip olmalarn salayacak bir an-layflla desenlendi. Dolaysyla iki ilke zerinde temellendiril-

di. lk olarak, 19. yzyln ikinci yarsndan itibaren bafllayan ti-carileflme/tekelleflme ve siyasal iktidar/g merkezlerininkontrolne girmek biimindeki i ie gemifl srelerle rayn-dan kmfl olan mevcut gazetecilik anlayflyla pratiinindnfltrlmesi gerektii gibi bir ilkeden yola kld. Bu an-lamda BA eitim alflmalar, gnmzde gazeteciliin almfl

olduu biim kadar, ideal olarak sunulan gazetecilik ilkeleri-ni de sorgulayan arayfllar yanstacak flekilde tasarland. Ancakbunu yaparken ama kuflkusuz, yaygn ya da yerel medyadayaplan habercilii ya da medya ortamn bir rpda dzeltecekhazr bir reete sunmak deildi, yerine btn bunlar dert edi-nenler iin, ufuk ac kaplar aralanmas hedeflendi.

Sevda Alankufl 27


27/233

Bu iddiay biraz aacak olursak; BA eitim alflmalar desen-lenirken ncelikli hedef, en acil sorun olarak grdmzpolitik ve etik olarak doru ve sorumlu bir medya/gaze-tecilik/habercilik anlayflnn yerlefltirilmesi ve bunun iin ge-rekli her trl nlemin alnmas olarak belirlendi.5 Buna balve daha uzun soluklu bir hedef olarak ise, Trkiyedeki medyaortamnn belirleyici niteliini okluk olmaktan karp, o-

ulculuk klacak flekilde, mevcut olandan farkl yeni gazeteci-lik/medya modelleri zerine dflnlmeye ve eylenmeyebafllanlmas kondu. Nitekim elinizdeki de dahil, BAHaberci-nin Elkitabdizisinde bir araya getirilen yerel medya eitim a-lflmalarnn seminer metinlerinde, bize mevcut medya orta-myla, gazetecilik/habercilik anlayflmz sorgulatarak, yeni

kaplar aralamaya alflan bu teorik/pratik arayfllarn izlerinibulabileceksiniz.

Sz konusu ilkenin, eitim alflmalarmza yansmas ise fly-le oldu: ideal gazetecilik/habercilik ilkelerine kodlarna uygun habercilik nasl yaplmal, sorusuna cevap vermeye al-

flanlar kadar, bizzat bu ilkelerle mesleki kodlarn statkodan yana niteliklerini sorgulayan seminerler de gereklefltirildi.Bu arada eitim alflmalarnn nemli bir ayan da medyave etik konusunda gereklefltirilen seminerler oluflturdu.By-lelikle, yukarda belirtilen uzun vadeli hedefe uygun olarakTrkiyedeki mevcut gazetecilik anlayflyla/pratii zerine d-nfltrc bir etki yaratabilecek seenekler zerine dflnl-mesi salanmaya alflld. rnein BA Habercinin Elkitabdi-zisinin drdnc kitap olan Gazetecilik ve Habercilikiin-de ifllenen Yurttafl Gazetecilii ile bunun Trkiyede ve ye-


5 "Etik ve politik olarak sorumlu gazetecilikten" ne anladmza dair belirlemeleri kitapn

nszne sakladk.


28/233

rel medya tarafndan uygulanabilirliine iliflkin tartflmalar ifltebu erevede gereklefltirildi.6

BA yerel medya eitim programlar desenlenirken gzetilenikinci ilke ise, gazetecilikle ilgili teori ve pratiklerin birbi-rinden ayrlmazl oldu. Baflka ifadeyle, eitim programla-r, ounlukla birbirlerinin yerini alabilirlermifl ya da ikincisi le-

hine birincisinden vazgeilebilinirmifl gibi yaklafllan gazeteci-lik teorisi ile pratiinin birlii zerine kuruldu. Biz iletiflim ei-timcileri yllardr, genellikle de yaygn medya mensubu gaze-teciler/yneticiler tarafndan, rencilerimizin kafalarn birsr gereksiz teorik bilgiyle doldurup, onlara nasl haber yaz-lacan ya da nasl haber kurgulanacan -gazetecilik pratii-

ni- retmemekle elefltiriliyoruz. Hatta bazen akademik ev-relerde dahi, benzer grflleri temsil eden meslektafllarla kar-fllaflyoruz. Bu nedenle de snrl bteli faklteler olarak -s-rekli yenilenen, bu yzden de hemen eskidikleri iin hibir za-man tam olarak takip edemeyeceimiz- teknolojilere, stdyo-lara para yetifltirmek basksyla yz yze yaflyoruz. Oysa flunu

unutmamak gerekiyor, baflka dier meslekler gibi, gazeteci-likte her fleyden nce dnyay grme ve bu dnyada kendisi-ne bir konum/yer/taraf belirleme, sonra da bu konum iindenbaktmzda grdklerimizi szle, yazyla, fotorafla ya da di-er grsel malzemelerle yeniden-kurmaca ifli. Dolaysyla ne-reden ve nasl baktnz, neyi grp neyi gstermek isteyece-

inizi, sonra da bunlar gstermek zere nasl yeniden-kuraca- nz belirliyor. flte bu yzden iletiflim/gazetecilik eitimi

Sevda Alankufl 29

6 Yurttafl Gazetecilii kavram, ortaya kfl ve uygulanmasna iliflkin rnekler iin, bu gazete-

cilik anlayfl ve uygulamalaryla ilgili tartflmalar Trkiyedeki akademik evrelerle, basn ev-

relerinin gndemine taflyan Ragp Durann, BA Habercinin Elkitabdizisinin, drdnc ki-

tap Gazetecilik ve Habercilikteki Yurttafl Gazetecilii bafllkl yazsna, bunun Trkiyede

yerel medya tarafndan uygulanabilirlii ile ilgili olarak da, ncilay Cangzn Yurttafl

Gazetecilii ve Yerel Basn bafllkl seminer metinlerine baklabilir.


29/233


dnyay anlamlandracamz kavramsal erevelerle birlikte,bunlar nasl belirli bakma biimleriyle yeniden-ereveleyipsunacamz konusunda yollar gsteren bir eitim olmal. Yok-sa, medya -tafldnz kamera, fotoraf makinesi ya da kalemi-niz- sahiden de size, Pop Art temsilcisi Andy Warholun nldeyifliyle herkesi 15 dakikalna meflhur etmeyi salayacakbir g veriyor. Yani, o zaman sorun, szc mecazi anlam-da kullanrsak, kimi, niin ve nasl meflhur etmek istediiniz-le (yani yine etik/politik bir tercihle) ilgili bir sorun daha ok.Yoksa, benim rencilerimde gzlediim gibi, srtnza bir ka-mera yklenip sokaa ktnzda birden sahip olduunuz bu gle yryflnz bile deiflebiliyor, ancak ifl kimi, niin venasl ekmeniz ve gstermenizle ilgili bir tercih yapmaya ge-

lince, hayatta duruflunuzu belirleyen bir entelektel/teorikdonanmnz yoksa, ortaya rn olarak kan en fazla dn-lerde yaplan video kaytlar gibi bir fley olabiliyor; birbirinin ay-n, bktrc, tek bir merkeze odakl vb O halde, dnyay kav-ramsal/teorik olarak nasl anlamlandrdnz gazetecilik anla-yflnz ile pratiinizi ayn anda belirliyor. Yoksa ikincisini ren-

mek nihayetinde herkesin yapabilecei teknik deneyim ve us-talk edinme ifli, ancak gazetecilik hi de bundan ibaret deil.Dolaysyla tekrarlanarak sylenirse, BA eitim programlargazetecilik/haberciliin teorik ve uygulamaya dnk boyutla-rnn i ielii gzetilerek gereklefltirildi.

Son olarak, BA projesi kapsamnda gereklefltirilen eitim a-lflmalar iki aflamal olarak desenlendi. 2001de 9 kent merkezinde/blgede, 141 yerel medya kuruluflundan (58 gazete, 51radyo, 12 radyo-TV, 18 TV, 1 haber ajans ve 1 online gazete) 270 yerel medya (gazete/radyo/televizyon) profesyoneliyle ger-eklefltirilen birinci aflama programn amac, yukarda ayrnt-


30/233

Sevda Alankufl 31

l olarak anlattmz hedefler/ilkeler erevesinde katlmcla-r daha ok genel olarak gnmzde medyann, zel olarak dayerel medyann rol, medyadaki etik sorunlar ve gazetecilerinhukuksal sorunlar zerine dflndrerek kendi gazetecilikpratiklerini bir z-dflnmsellik ile deerlendirmelerini dola-ysyla baflka bir gazetecilik anlayfl ile pratiine ynelebilme-leri iin bir kap aralamakt. Ayrca, yine bu birinci aflama ei-tim alflmalar ierisinde, bir yandan yeni iletiflim teknolojileriile bunlarn yerel medyaya sunduu yeni imknlar, dier yan-dan, genel olarak radyo ve yazl basn ayrm yaplmaksznhaber ve habercilik ile haber deerlendirme ve yazm atl-yeleri gereklefltirildi. 2002 sonu ve 2003 baflnda 3 kent mer-kezi/blgede, 169 medya kuruluflundan (87 radyo, 82 gazete)

213 katlmcyla gereklefltirilen ikinci aflama programlar ise,esas olarak daha zgl hedefler iin tasarland. Katlmclarn gazetecilik anlayfllaryla pratiklerini yeniden biimleyebilme-leri konusunda birinci aflama programlarla aralanan kap birazdaha alarak, yerel medyaya ynelebilecei adresler gsteril-meye alflld. Ayrca yazl basn ile radyolardan katlmclar

iin ayr ayr olmak zere arafltrmac gazetecilik ile radyo gazetecilii/habercilii, sayfa tasarmyla basn fotorafl ko-nularnda atlye alflmalar gereklefltirildi. Ek olarak, Ankarave zmir olmak zere iki byk merkezde btn blgelerdenkatlmclara ak olmak zere, iki gnlk Sunuculuk ve Spi-kerlik kurslar da dzenlendi.

Toplam 35 kent ve ilelerinden gelen gazetecilerin katldBA birinci ve ikinci aflama yerel medya eitim programlarn-da Trkiyenin eflitli illeriyle, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriye-tindeki (KKTC) iletiflim fakltelerinden retim yeleri/g-revlilerinin yan sra, hem akademisyen hem gazeteci olan ei-


31/233

timcilerden, ek olarak yaygn medyada alflmakla birlikte etikve politik olarak sorumlu ve doru gazetecilikleriyle nlenmiflgazetecilerden yararlanld.

BA eitim alflmalarnn konusunu oluflturan seminer veatlye alflmalarnn sunufllaryla, kimi sunufllar sonrasndagereklefltirilen tartflmalar BA Habercinin Elkitabdizisi ola-

rak kitaplafltrld. Elinizdeki kitapk bu dizinin beflincikitap ve Radyo ve Radyoculuk genel bafll altnda yap-lan sunufllar bir araya getiriyor.



32/233

NSZ

BA radyo ve radyoculukseminerleri ile elinizdeki kitapk zerine

Elinizdeki alflma, BA Yerel Medya Eitim alflmalarnda gereklefltirilen seminer ve atlye alflmalarn derleyen beflkitapn sonuncusu ve radyoculuk ile radyo haberciliizerine. BAnn yerel radyolardan katlan habercileri hedefle-yen seminerleri, BA eitim alflmalarnn zerine kurulduuanlayfla bal olarak gazetecilik teorisi ile pratiinin birbirin-den ayrlmazl zerine desenlendi. Birinci aflamadaki semi-ner/atlye alflmalarnn amac; yerel radyo ve gazetelerdenkatlmclar, kendilerininki de dahil, genel olarak gazetecilikve haberciliin halihazrda nasl yapld konusunda tartfl-trarak, nasl yaplmas gerektii zerine dflndrtmekti.Bylelikle yerel radyolardan katlmclar Haber ve Habercilikseminerleri, Haber Deerlendirme ve Yazm atlyelerini, ye-rel gazetelerden katlmclarla birlikte tamamladlar.


33/233

kinci aflamadaki seminer/atlye alflmalaryla ise, birinci afla-mada gereklefltirilen gazeteciliin/haberciliin nasl yapl-mas gerektii zerine tartflmalar zgllefltirmek, uzmanlafl-trmak ve daha nceki tartflmalarla aralanan kapdan ilerle- yerek bir para yol almak amacyla gereklefltirildi. Bu ne-

denle ikinci aflamadaki Radyoculuk ve Radyo Habercilii se-miner ve atlye alflmalarnn katlmclar sadece yerel radyohabercileriydi. Ayrca, ayr bir dzenlemeyle, yine yerel radyo-lardan ilgili katlmclara ynelik olarak gereklefltirilen Sunu-culuk ve Spikerlik eitimiyle program tamamland. Bu kitap-k sz konusu alflmalarn metinlerini bir araya getiriyor.

Neden radyo ve radyo habercilii?

Bu nsz yazmaya giriflirken, radyonun benim hayatmdakiyerinin ne olduu zerine dflndm. Sonra Turul Erylmazile Ragp Durann ve de pek alfllarn yazlarnda okudukla-rm, beni de radyolu gnlere gtrd. Bir daha elime radyoile ilgili bir fley yazma frsat gemez belki diye sizinle paylafl-mak istiyorum. Bizim eve transistrl -krmz renkli, beyazplastik sapl bir Phillips- radyo epey erken girmifl olmal ki,lambal radyolar ile ilgili anm az. Kocaman lambal radyolardedemlerin evinde grmfltm, epey kkken iinde k-

ck adamlar var da onlar konufluyor sanrdm, galiba da bu o-cukluumdaki bys bozulmasn diye, uzun yllar radyola-rn nasl alflt zerine kafa yormadm. Bir de, her orta snf-tan aile gibi, annemle babamn zeri rtl, biblolar vb. ile ss-l, lambal radyo nnde ekilmifl mutluluk fotoraflarn ha-trlyorum. Biraz kendimi bilmeye baflladmda, radyo sabah



34/233

erkenden okula gitmek zere hazrlanrken kardeflimle banaefllik eden; Demirbank iyi gnler dilerden hemen sonra, ne-dense hep kml zararls ile sneden sz ediyormufl gibi ha-trladm Ky Saati programlarnn -ay demliinin sobazerinde kard sesle birlikte- fondaki sesi demekti benimiin (Bu nedenle yllar sonra Levent Krca, bir televizyon kome-disinde, o kadar mcadeleden sonra hl daha varlar m di-

ye merak ettiim kml ile sneden sz eden radyo sunucu-su klna brndnde, epey glmfltm). Bir de, pazar -leden sonralar, pazartesi gn iin son ana kalmfl ev devle-rini yetifltirmeye alflrken, pek hoflnutsuz dinlemek zorundakaldm, radyodan naklen ma yaynlar var o gnlerden ha-trladm. Yllar sonra, talyada yafladm bir dnem, ok flk

efllerini kollarna takmfl ok flk erkeklerin kentin en yaflayanyerlerinde, illa da ktklar pazar leden sonrapasaggiatasn-da (gezintisinde), bir yandan da avu ilerine smfl byklk-teki radyolarn kulaklarna gtrmfl halde ma dinlemeyedevam ettiklerini grdmde, radyonun erkekler dnyasnbuluflturan bir zelliini daha keflfetmifltim. Ancak itiraf edeyim, televizyon evimize girdiinde radyoyu uzunca bir sreunuttum, ta ki, bir de epey eriflkin yafllarda ngiltereye yolumdflp de aresiz hatrlayana kadar. Orada bulunduum biryllk sre iinde radyonun insanlarn hayatnda, benim o za-mana kadar bildiimden baflka bir yeri olduunu; sadece enucuz, en eriflilir ara olmakla kalmadn, yalnzla da en iyiare olduunu anladm. Nihayet ok ksa srse de, benim de

bir radyom var diyebileceim bir dnemim de oldu. z-mirdeyken, Trkiyedeki alternatif medya tanmna girebile-cek bir ka radyodan birisi olduunu dflndm Radyoak-tif ile tanfltm,1 benim radyo zerine asl dflnmeye baflla-

nsz 35

1 Burada ne yazk ki mr ksa olan Radyoaktifin adyla birlikte, benim BA ile tanflmama da

neden olan BA Proje Yrtme Kurulu yesi,Ahmet Burak anmam lazm.


35/233

mam, giderek de alternatif medya zerine alflmaya baflla-mam, hatta BA ile tanflmama da yol aan bu tanflma ile,1990larn yakamza taktmz radyomu isterim manal siyahkurdeleli gnlerin ardndan gelen yllar oldu. Benim radyozerine dflnmeme, giderek de alternatif medya zerinealflmaya bafllamama, nihayet 1997 ylnda BA ile buluflma-ma bu tanflma yol at.

Frsat bu firsat diye sizinle paylafltm radyoyla ilgili kifliselykm bir yana brakr da, radyo zerine epey nceden d-flnp, yazanlarn sylediklerine bakarsak, 1932de nl muha-lif ozan/yazar Bertolt Brechtin, Radyo Teorisi bafllkl yaz-snda flyle dediini gryoruz:

Radyo bir iletim arac olmaktan kp, iletiflim arac haline gelmeli. Eersadece mesaj gndermeye deil, almaya; dinleyicilerin sadece iflitmele-

rine deil, konuflmalarna imkn verseydi ve onlar birbirinden yaltmak

yerine, iliflkiye sokabilseydi, radyo, kamusal hayatta hayal edilebilir en

harika ba oluflturabilirdi insanlar arasnda. Ancak teknolojik geliflmele-

rin beraberinde getirdii doal imknlarla ilgili bu nerilerin, mevcut

toplumsal sistemde gereklefltirilmesine imkn yok. Buna karfllk, eer

bir uygulanabilseler, baflka bir dierinin biimlenip, yeflermesine yardmedebilirler.

Brecht bunlar sylediinde radyo, Birinci Dnya Savafl dne-minde propaganda arac olarak kullanlmflt, kinci Dnya Sa-vafl arifesi yllar ile savafl srasnda ise, sadece Brechtin lkesi Almanyadaki Naziler tarafndan deil, teknolojinin yaygnl-

lsnde btn Avrupa lkeleriyle, ABDde -bu arada Tr-kiyede de- nemli bir propaganda arac olarak kullanlyordu.Ulus-devletler gazeteden daha etkili -nk dinleyici bulmak,okuyucu bulmaktan daha kolayd- bir ulusal kimlik gelifltirip,pekifltirme ve de, ulusal siyasetlerini meflrulafltrma arac bul-mufllard. Dolaysyla radyonun merkezi siyasal iktidarlarn de-



36/233

netiminde ve onlarn propaganda arac olmas kanlmazd.Radyo yaynclnn deiflen derecelerde devlet kontrolnde gelifltii Bat Avrupa lkelerinde, bu durum flu gerekeylemeflrulafltrlyordu: Radyo kamuya (herkese) ait olan (havay)kullanyordu ve her snrl kaynak gibi, bu kaynan kullanmda kamu yararna olmalyd, dolaysyla radyo yayncl -tpkdaha sonra televizyon yayncl iin de sylenecei gibi- ka-muyu temsilen devlet tarafndan denetlenmeliydi. Ancak radyolar zerindeki devlet kontrolnn sonucu -en ideal rnekolarak sunulan BBC modeli dahil- radyonun, neyin kamusalkarlara uygun, neyin uygun olmadn belirleme tekelinielinde tutanlarn kamu adna yrtt yaynclkt. Dieryandan devlet kontrolne karfl kan liberal anlayfln, medya

ortamnn pazarn kurallarna tabi olmas gerektii biiminde-ki grflnn sonucunun, ekonomik olarak gl olannzgrl biiminde iflledii nicedir biliniyordu. Yaynclkalanndaki sistem bu iki anlayfltan birisine, ya da ikisine birden(karma) dayandnda ortaya kan sonu, aslnda radyonun(sonralar da televizyonun), ou durumda birbiriyle rtflen/

birleflen karlara sahip hegemonik siyasi/kltrel ve/veyaekonomik iktidar ile g merkezlerinin denetiminde olmasyd.

Yani Brechtin syledii gibi radyo teknolojisi bambaflka im-knlar getirdii; ya da yapabilecekleri anlamnda radyonunolaslk meknnn snrlar, sadece sesini duyurabildii cora-

fi snrlarda bitmedii halde; radyo, geleneksel medyann tektarafl, sekinci, yukardan aflaya, buyurgan niteliini tekrarla-maktan baflka bir fley yapmyordu.

Baflka ifadeyle, radyo, karfllkl etkileflime izin veren (interac-tive) nitelii ve ucuzluuyla, dflndn sylemesine ve yapmasna izin vererek dinleyicisini program/haber retim

nsz 37


37/233


srelerine, dolaysyla, seimden seime kendisini hatrlayantemsilcilerine brakarak geri ekildii demokratik kamusalve siyasal demokratik srelere katma anlamnda, radikal birpotansiyele sahipti,2 ancak buna uygun kullanlmyordu.

Buna karfllk, bu kitapkta da okuyacaksnz, Brecht ve diermuhalif aydnlarn, radyonun demokratik potansiyeline iliflkinbeklentileri 1970li yllardan itibaren gerekleflti. 1960larn ra-dikal kltrel ve siyasal ikliminin etkileriyle davranan sosyalist,anarflist, evreci, pasifist, otonom gruplarn inisiyatifleriyle Ba-t Avrupadan Japonyaya kadar deiflik corafyalarda KorsanRadyo, Bamsz Radyo, zgr Radyo gibi adlarla anlanradyo istasyonlar asndan bir patlama yafland. ki adaflmuhalif Fransz aydn, Gilles Deleuze ve Felix Guattari,

Brechtin sylediklerini yeni bir biimde syleyip, dahas uygu-lamaya koyarak dinleyici ile sunucu arasndaki tek ynl hiye-

2 fiimdilerde ayn fleyler internet iin syleniyor ve mevcut haliyle bu alan, tpk radyonun ba-

flna gelen gibi, kamunun elinden alnp devlet ve pazar tarafndan kontrol edilmeye alfll-

yor. Bu konuda BA Habercinin Elkitabdizisinin, nc kitap; Yeni letiflim Teknolojile-

ri ve Yerel Medyadaki nsz ile, mit Atabekin Yeni letiflim Teknolojileri ve Yerel Medya

in Olanaklarbafllkl yazsna baklabilir. Ancak bu arada, radyonun radikal demokratik

potansiyelinin pabucunun -internet yznden- dama atlmadn, tersine -internet sayesin-

de- snrszlafltn hatrlatalm.31970li yllarn sonunda, talyada, Bolognada yayn yapan Radio Alice, talyan Otonom (Au-

tonomia) Hareketinin efsane seslerinden birisi haline gelmiflti ve telefonla her katlann iflve-

renine, kocasna, retmenine verip verifltirdii, isterse flark, isterse fliir okuyup, bir mzik par-

as icra edebildii, ya da politik bir manifesto dillendirebildii Radio Alicein program anlay-

fl bizzat Guattari tarafndan biimlenmiflti. Ancak radyonun akibeti polis tarafndan baslmak

oldu. Bu arada, 1980li yllarn baflnda Pariste yayn yapan, Frequence Librei (= iflaretini

Franszca eflitlik anlamna gelen equence yerine kullanarakFr=Libre biiminde yazyorlar-

d radyonun adn) yayna soktular. (bkz: Ron Sakolsky, Rhizomatic Radio and Great Stampe-

de, http://www.essentialmedia.com/shop/sakolsky.html ve http://altermedia.sources/alter-

media/barbrookrichard-the-holy-fools) Bu arada, zgr Radyo Hareketi ile, bu hareketin

gnmzdeki efsane isimlerinden birisi Stephen Dunifer ile Los Angelesda, srt antasnda

tafld verici ile gereklefltirdii radyo yaynlar hakknda Beybin Kejanlolunun, Habercinin

Elkitabdizisinin, birinci kitap Medya ve Toplumda yer alan Medya-Toplum liflkisi ve K-

reselleflmenin Yerel Medyaya Sunduu Olanaklar bafllkl yazsna, ayrca yine benim ayn ki-

tapkta yeralan Demokratik bir Medya Ortam iin Yerel/Sivil Medya ve Yeni mknlar

bafllkl yazma baklabilir.


38/233

rarflik iliflkiyi deifltiren, hatta byle bir ikilii reddeden radyo-lara nclk ettiler.3 zetle sylersem radyoyu, moleklerdevrim(ler) ile gerekleflebilecek bir deiflimin arac; ok fark-l ve oalan (tek bir kkten kaynaklanmayan, srekli yeni ye-ni yerlerden kklenen-rhizomatic) yerlerden yola kp bir a gibi yaylarak toplumu saracak, sessizlefltirilenlerin, marjinal-lefltirilenlerin, ezilenlerin (madunlarn) sesi olacak zgrleflti-

rimci bir alternatif olarak grdler. Madem ki, herkese ait ol-mas gereken bu alan (da), tekil bir siyasal iktidarn tiranlncagasp edilmiflti, bu iktidar(lar) tarafndan yerlerinden edilenler-ifliler, evsizler, yoksullar- yani gnmzn gebeleri (no-mads); bulunduklar bu her yerden seslenip, harekete gee-rek, gaspy birer birer gasp ettii yer(ler)den, birer birer ede-bilirlerdi.

zgr radyolar arasndan, tekelleflmenin hzland, yeni-sa siyasal ve ekonomik politikalarn hakimiyetini dayatt,byk baln, kk bal yutma srecinin katland 1980liyllar, kazasz belasz atlatanlar az oldu. Bu arada ticari radyo-lar da, ya ok azalan, ya ortadan kaybolan ya da radikalliklerini

yitirip mevcut sistemle btnleflen, zgr radyolarn (telefonbalantsyla dinleyiciye eriflim salamak gibi) birok programformatn yamalamfllard. Buna karfllk 1990l yllarda radyo-lar yeniden altn yllarn yaflamaya bafllarken, zgr radyo-larn yan sra, topluluk radyolar, mahalle radyosu, komfluradyo, yakn radyo gibi adlarla bilinen radyolarda da bir can-

lanma meydana geldi. nternet ise -tpk yazl basnn olduu gi-bi- radyoculuun ufkunu/snrn hi olmad kadar geniflletti.

Yani radyolarn medya ortamnn oulculaflmas, gelenekselokuyucu/dinleyici/izleyici iliflkisini deifltirerek, demokratik-leflmeye katkda bulunmas anlamnda nemli rolleri var, ye-rel radyolar ise tam da bu hedeflere en uygun arac oluflturu-

nsz 39


39/233

yorlar. stelik yerel medyann artk, elinde bulunan gc binbir trl alternatif yaratclkla kullanabilmesi asndan yarar-lanabilecei ok zengin deneyimler ve imknlar var. Tpk ga-zeteler gibi, radyolar da her pabularnn dama atlaca san-lan dnemden, ufak tefek yaralar yannda nemli deneyimleredinerek ktlar. Bugn Trkiyede de, saylar bini aflan radyo istasyonlar henz yeni yeni kimliklenmeye baflladlar.Aralarnda bir mzik kutusu gibi davranan radyolar belki o-unlukta, ama, ticari niteliklerine ramen topluluk radyosunitelii taflyanlar, yayn saatlerini farkl farkl seslerin kendileri-ni duyurmasna aanlar, haber/kltr programlar arlkl ya-ynlar srdrenler de bulunuyor. Elinizdeki alflmada TurulErylmazn Kaye ve Popperwill (1995)den aktararak syledii

gibi, radyo bir medya cini; ya da, Alaadinin sihirli lamba-s... nk radyonuzu kurcalarken, karflsnza hangi frekans-tan hangi yaynn kaca belli olmad gibi, her bir radyoyaynndan ne zaman, neyi ifliteceiniz de belli deil. Birazdanokuyacaksnz, Ragp Duran, bundan sonraki flark benim ol-sun! dedirtir dinleyiciye radyo diyor, benim de, ilk genliim-

de -belki de aflktm- yaptm gibi...

Peki, bu kitapkta karflnza neler kacak? Biz bu alfl-may oluflturan metinleri derlerken, ncelikle Trkiyedeki ye-rel radyoculara seslenip, radyonun -zellikle internet teknolo- jisiyle eklemlenmesiyle- ufuklarnn nasl alternatif demokra-

tik kullanmlara daha da elverir flekilde genifllediini hatrlat-

mak istedik. Bylelikle ellerindeki gce yeni bir gzle bakma-ya bafllamalarn umduk. nk yaygn medya ortamnn de-mokratikleflmesinde, sivil toplum medyas olarak yerel radyo-lara -zellikle de- habercilii dert edinenlere- ok nemli rol-ler dfltn dflnyoruz. Bunun iin de, ilk olarak yerel



40/233

radyoculuu, farkl radyoculuk deneyimlerini, radyonun haya-tmzdaki yeri ve vazgeilmezliini, gnmzde radyonun, do-laysyla yerel radyoculuun kazanmfl olduu yeni imknlarile kreselleflmenin radyolar, zellikle de yerel nitelikli olanlarzerindeki etkileri konusunu tartflmaya atk. Radyoculuuntarihesiyle ile zellikleri ikinci derleme konumuz oldu. Radyohaberciliine nemli bir yer ayrdk, nk, btn o mzik ku-tusu hallerine inat, yerel radyonun ayrcalnn, onu yerel ve vazgeilmez yapann, habercilik olduunu dflnyoruz.Yine, madem ki habercilii dert ediyoruz ve nemsiyoruz, ma-dem ki, ticari/yerel radyolar ya onun geleneini redderek yada izleyerek yola ktlar -Trkiyedeki devlet kontrolndekiradyo yayncln temsil eden- TRTye ve TRT haberciliine

de yer ayrmak gerekiyordu, bunu da yapmaya alfltk. AyrcaTrkiyedeki, yerel radyolarn paras olduu radyo ve televiz-yon yayncl alann dzenleyen siyasalar mercek altna al-may da gerekli grdk. Bylelikle, yakndan bakldnda bize Trkiyenin demokratikleflme ve modernleflme servenininde bir resmini veren, dzenleyici (regulatory)ve yeniden-d-

zenleyici (re-regulatory)siyasalarn sadece lafn deil, meram-n da ortaya koymaya alfltk. Bylece, yerel medya kuruluflla-r, yaynclk ortamn dzenleyen siyasalarn mant ile, kendi-lerine atfettikleri roln nerelerde kesiflip, nerelerde atfltngrebilsinler istedik. Son olarak kitapa sunuculuk/spikerlik ileilgili bir blm de ekledik.

Bylelikle derlemenin ilk yazs, Nilfer Timisinin, Kreselletiflim Ortam ve Yerel Radyolar bafllkl yazs oldu. Timi-sinin metni, yerel radyolarn Bat Avrupa tarihindeki izini sre-rek, kreselleflmenin artan ivmesi iinde yerel radyoculuunnemi ile kazanmfl olduu yeni zelliklere dikkatimizi eken

nsz 41


41/233


bir metin. Dnyann siyasal, ekonomik, kltrel olarak artaniliflkililik, etkileflim ve bamllk halini anlatan kreselleflmesrecinde, iletiflim teknolojilerindeki geliflmelerin saladimknlara bal olarak medyann hem nemli bir rol oynad-n, hem de bu sre iinde kendisinin de deiflime urad-n ortaya koyuyor. Kreselleflme srecinde medyann salad- -bize zaman ve mekn snrlarn afltran- karfllaflmalarnsanld gibi sadece benzefltirici deil, ayn zamanda farkllafl-trc, ya da farkllklarn ayrdna vardran bir sre olarak iflle-diini hatrlatyor.

Kreselleflmenin teki yzn oluflturan bu sreci de yerel-leflme olarak adlandryor. Timisiye gre, yerelleflme, kre-

selleflmeye bir yant, bir tr direnme ancak ayn zamanda onuntamamlaycs da. Yerel radyolarn hayatmzda kazand yeni-vazgeilmez- yer de, yerelleflmenin sonucu/grnts olan

yerel kimliklerin ortaya kfl ve kendilerini ifadelendirmearayfllarna girmesi ile iliflkili. 4

Ancak Timisi, gnmzde iletiflim ve ulaflm teknolojilerinde-ki geliflmelerle, artk yerel tanmmn da deifltiini, yerel ai-

diyet duygusunun, artk mutlaka fiziksel bir mekna/corafya-

ya iflaret etmesi ya da ondan kaynaklanmas gerekmediinin

de altn iziyor yazsnda. Baflka ifadeyle, kimliklerin temelini

oluflturan ortak kltrel, etnik, snfsal, dinsel ya da toplumsal

cinsiyete dayal birlik ve dayanflma duygusu, artk uzak mesa-

4Timisinin yazs ile benim BA Habercinin Elkitabdizisinin birincisi Medya ve Toplumda ya-

ynlanan Demokratik bir Medya Ortam iin Yerel/Sivil Medya ve Yeni mknlar bafllkl ya-

zm, benzer argmanlar paylaflyor. Ayrca sz konusu sreci, ayn anda iflleyen iki-yzl (r-

nein bir yandan tektiplefltirirken, dier yandan farkllafltran) dinamiklerine atfen gelifltirilen

kre-yerelleflme kavram iin yine bu benim yazma baklabilir.


42/233

felere ramen infla edilebilen ve korunabilen, bylelikle zel-

likle aynyerde olmay gerektirmeyen bir fley. Medya iflte, eri-

flim alann limitlerini geniflleterek, corafi snrlar snr olmak-

tan karabildii, bu kimliklerin karfllaflmasna izin verdii l-

de onlarn yeniden-kurulmasna araclk ediyor. nk

medya ortamnda yaflanan karfllaflmalar insanlarn birbirle-

riyle aralarnda bulunan benzerliklerden ya da farkllklardanhaberdar klarak, onlar yeni yaknlaflmalar (ortak kimlik ta-

nmlar, dayanflma biimleri) kadar, yeni ayrflmalar (farkl

kimlik tanmlar) ierisine girmelerine neden olabiliyor. Bu s-

rete de, yerel radyolar, yrelerindeki yabanclarn yerel aidi-

yet gelifltirmelerine, bu arada yaynlar o yre ile snrl olmad- lde de, uzaklardaki yaknlarn bu kimliklerini koruma-

larna yardm ederek nemli bir ifllev ykleniyor.

Timisi, ABDden farkl olarak yayncln kamu hizmeti teke-

li biiminde dzenlendii Bat Avrupada yerel medyann or-

taya kflnn izini srerek, bize Trkiyede 1990larla birlikteyaflanmaya bafllanan sreci karfllafltrmamza yardmc olacak

bir ereve sunuyor. Bat Avrupada 1960larn sonlarndan bafl-

layp, 1980lere kadar devam eden bu srecin ekonomik, siya-

sal, teknolojik nedenleri var. Siyasal nedenlere baklnca Bat

Avrupada 1960l yllarn sonlarndan itibaren yaflanan siyasalalkantlarn, demokratikleflme ynndeki (genlik, kadn, ifli

snf hareketlerinin, etnik aznlklarn rklk ve ayrmclk kar-

flt mcadelelerinin) afladan yukarya basklarnn etkisiyle

Bat Avrupa demokrasilerinin merkeziyeti, ulusal birlii vur-

gulayan siyasalar yerine, ok-kltrllklerini kabul eden,

nsz 43


43/233


44/233

zsnn da bize gsterecei gibi, Trkiyede Bat Avrupadakinin

tersine, siyasal iktidarlar afladan yukarya gelen talepler karfl-

snda geliflmeleri nceleyen ya da en azndan yakalayan bir fle-

kilde davranmak yerine, btn bu talepleri mmkn olduun-

ca basklayan, demokratikleflmeyi olabildiince erteleyen ta-

vrlar sergilediler. Ancak artk basklayamayacaklar de facto(fi-

ili) bir durum ortaya ktnda zorunlu olarak yeni-dzenle-melere gittiklerinde de, Batda olduu gibi liberal ok-kltr-

llk politikalarnn gerektirdii gibi davranmak yerine, hl

daha kontrol ellerinde tutabilme mantyla davranmay ter-

cih ettiler. Nihayet, yine afladan gelen taleplere cevap ver-

mek yerine, Avrupa Birlii aday yelii kriterleri gerektirdiiiin (Trke dflndaki dillerde ve lehelerde yayn konusunda

olduu gibi) demokratik almlar gereklefltirdiler.

Yeniden Timisinin yazsna dnersem zetle; Bat Avrupada1960larn sonlarnda afladan yukarya taleplerle bafllayan ya-

yncln yerelleflmesi ynndeki eilimle, 1970lerin radyo yayncl asndan altn yllar haline geldiini anlyoruz. An-cak burada, Timisinin yazsna ekleme yaparak; Bat Avrupada 1980lerin getirdii uluslartesi tekelleflme sreci ile yeni-saekonomik politikalar, yeni-rekabet dzeni, artan yoksullaflmavb. nedenler sonucunda, bir yandan yaynclk alanndaki dev-

let tekeli ortadan kalkar, medya alan hzla zelleflirken, toplu-luk radyosu trnden radyolar desteklemeye ynelik kamu-sal fonlarn azaldn, dolaysyla, 1990larda yeni bir ivme kaza-nncaya kadar, alternatif radyo rneklerinin ounun ortadankalktklarn syleyebilirim.

Timisinin kaynak olarak kulland bir alflmaya gre radyolar

nsz 45


45/233


46/233


47/233


etmekte. Ancak kanmca, bu birok sivil toplum medyas nite-lii taflyan yerel radyonun nemini azaltmak olur. nk, yu-karda belirtilen trde olanlar dflarda brakrsak, Trkiye gibi,ou durumda yerel radyolarn krdan ok zararna varlnsrdrd, bir aile iflletmesi nitelii tafld, ayrca mevcut ya-sal dzenlemeler izin vermedii iin aka topluluk radyosuniteliine brnemedii lkelerde, bir ok yerel radyo, medya

ortamn oullafltrma anlamnda nemli bir ifllev gryorlar.6

Ayrca yine kanmca yerel radyolar, bir sivil toplum medyasolarak ellerindeki gc kullanmaya kalktklarnda demokra-tikleflme hedefleri asndan, topluluk radyolarndan daha elveriflli bir kamusal platform oluflturuyor. nk, toplulukradyolar, kimliklerini varsaylan bir etnik, dinsel, kltrel or-

taklk/birlik zerinden kurmaya kalktklar, tektip bir dinleyi-ci iin yaplandklar lde; dfllayc, bireysel olarak yalnzlk-tan kurtarmaya alflrken, topluluk/cemaat olarak yalnzlaflt-rc etkiler yaratabiliyorlar. Yani, sadece kendilerinin (bunlar daounlukla cemaat ya da topluluk sekinleri oluyor) konuflup,kendilerinin dinledii radyolar haline gelme tehlikesini iindebarndryor topluluk radyolar. Bu nedenle benim tercihim,topluluk radyolarndan ziyade -ki onlarn da gerekli ve nem-li olduklarn dflnyorum- zgr/alternatif radyolardan yana.

Kitapn ikinci alflmas; daha ok dergici, gazeteci kimliiy-le bilinen, ancak TRTde radyo habercilii de yapmfl TurulErylmazn. Erylmaz, deiflik iletiflim fakltelerinde misafir -

retim grevlisi olarak verdii Radyoculuk ders notlarn yarar-lanmamz iin bize verdi. Dolaysyla Radyo ve Radyocu-

6 Bu dizinin birinci kitab olan Medya ve Toplumda yer alan Demokratik bir Medya Ortam

iin Yerel/Sivil Medya ve Yeni mknlar bafllkl yazmda, yerel radyolar, ulusal ya da ulusla-

raras tekellerin bir flubesi gibi klan yerelleflmeyi dikey yerelleflme olarak adlandrmfl, buna

karfllk sivil toplum medyas nitelii taflyan yerel radyolarnkini yatay yerelleflme olarak ad-

landrmfltm. (Ayrca bkz: Morley ve Robins, 1997).


48/233

luk bafllkl metin bu ders notlarnn olduka ksaltlmfl hali.Erylmaz, bize radyoculuk tarihinde ksaca gezinti yaptryornce, sonra da, ABD ve Bat Avrupada 1930larda, Trkiyedeise 1950lerde hkm srmeye bafllayan (hani Woody Allennayn adl nl filmine konu olan) radyo gnlerinin izini sr- yor. Nasl bugnn popler ikonlar televizyon ekranndaboy gsterenlerin arasndan kyorsa, o yllarn ikonlarnn da

hep radyo mikrofonlarndan seslenenler arasndan ktn bi-ze hatrlatyor. Erylmaz, radyoyu radyo yapan zellikleri de s-ralyor bu arada. Buna gre; radyo, hzl, ucuz, esnek, snrbilmeyen, yaln, sesten ibaret, kiflisel, eiten bir ara.Za-man iinde bu zelliklerinin kimisi aynen kalyor, kimisi ise de-ifliyor. rnein habercilik sz konusu olduunda, eer masa

baflnda oturup haber ajanslarnn getii haberleri okumak-tan ibaret bir habercilik yapmyorsanz, radyo hl en hzl ha-ber arac, zellikle yerel radyolar. Bir trafik kazas olsa, on daki-ka da olay yerine ulaflp, mobil telefonunuzla canl haber gee-bilirsiniz kendi yerelinizde. Bu nedenle de, bugn byk l-de mzik kutularna dnflmfl olsa da yerel radyolarn en b-

yk flans, ya da ayrcal, radyonun hl daha habercilik a-sndan en hzl ara olma zelliinden kaynaklanyor; bir de, in-sani bir merakla, nce corafi olarak en yaknmzda olup bi-tenle ilgileniyor olmamzdan.

Erylmaz yazsnda, radyo ile ilgili baz -iflin ABCsi niteliinde-teknik bilgiler de veriyor, sizin gibi radyocular iin deil de, be-

nim gibiler iin. Radyolar trlerine de ayryor, ki bu ayrm, Ni-lfer Timisinin yazsnda yaplan ayrmdan farkl. Teknik lt-lere, kapsama alanna gre yaplan bir ayrm. Ayrca, halihazr-daki radyo ve televizyon sistemlerine deinerek, kamusal ya-ynclk, ticari yaynclk sistemleriyle bunlarn arkasnda yatan gerekelerden, ek olarak bu ikisinin bir araya getiren karma

nsz 49


49/233

sistemlerden bahsediyor ki, buna Trkiyedeki sistem bir r-nek. Bu arada, bir yandan demokratikleflme dalgalarna balolarak medya zerindeki devlet kontrolnn sorgulanmas,dier yandan zellefltirme dalgalar, tekelleflme vb. nedenlerlednyadaki sistemlerin daha ok bu karma sisteme doru kay-dn reniyoruz. Ancak, bir ekleme yaplarak, artk kamusalyaynclk denilince sadece, deiflen derecelerde devlet kont-rolnde ya da denetiminde olan, yerelleflmekle birlikte ulusalbirlik ve beraberlik kaygsyla belirli bir merkeziyetilik taflma- ya devam eden yayncl -ki buna iki farkl rnek BBC ileTRT- anlamamak gerektiini de ben hatrlataym. nk, ka-musal fonlardan destek alarak varlklarn srdren, ticariamal olmayan topluluk radyosu tr radyolar ile, benim

daha nce andm yazmda demokratik bir medya ortamiin varlklarnn elzem olduunu belirttiim sivil toplum med-yas nitelii tafldklar lde bir grup yerel medyann da ka-mu hizmeti nitelii taflyan medya saylmalar gerektiinidflnenlerdenim. Erylmazn yazs radyoculuun geleceinitartflarak tamamlanyor. Bize nasl radyoculuk ortaya ktn-

da, gazetecilik ortadan kalkacak diye telafllanldysa, televizyonortaya ktnda da, radyoculuun ortadan kalkacandan en-difle duyulduunu hatrlatarak, aslnda eski ile yeni teknolojinin her defasnda birbiriyle eklemlenmenin bir yolunu bul-duunu, bu anlamda da ne radyo ne de baflka bir medyumiin byle bir korkuya yer olmadn sylyor, hakl olarak. An-

cak yine de bir fleyler deifliyor tabii; her yeni teknolojiyle es-ki olann bildiimiz format belirli bir deifliklie uruyor; amabu, binlerce kanaldan binlerce farkl fley duymak anlamnagelmiyor ne yazk ki Sonu olarak Erylmaza gre, sorun es-ki ya da yeni teknik imknlarn hangi yaratclklarla ve naslkullanlacanda, yoksa bugnk anlamyla radyoculuk en azn-



50/233

dan yakn bir gelecekte tehlikede deil. Bu adan da yerel radyolar en elveriflli konumdalar; nk en yaknmzda olup bi-tenden bafllayarak, habere ihtiyacmz hibir zaman bitme-yecek.

nc yazmz, yine radyoculuk deneyimine sahip, ancakflimdilerde, gazeteciliin yan sra, retim grevlisi olarak da

alflan Ragp Durann yazs7; Bir Haber Medyas olarakRadyo. Duran, bize kamu yayncl gibi, radyo habercilii-nin de kbesiolarak bilinen BBCde yapt ve bu kurum ta-rafndan verilen meslek-ii eitimlerle gelifltirdii radyoculukdeneyimlerinden szlen bilgilerle, radyoyu bir haber medya-s olarak ele alyor. Gnmzde radyonun neminin azalma-

d konusunda Erylmaza katlyor, ortaya kan her yeni fark-l farkl formatlardaki, farkl dile sahip bu aralarn nasl birbir-lerini etkilediini belirtiyor, bu arada da onlar kullanma biim-lerimizin de nasl deifltiini rnekliyor. Duran da Erylmaz gi-bi, radyonun, hl daha dier aralardan ayran baz zellikleriolduu grflnde ve ona gre radyo haberciliinin mutlaka

radyonun bu ayrc zellikleri gzetilerek yaplmas gerek. Ennemlisi de, her radyonun habercilik yaparken, kendine biti-i kimlie, hedefledii dinleyici dilimine uygun olarak davran-mas. Ancak ilkeler yazl basn haberciliiyle ayn olsa da(doruluk, gereklik, nesnellik, dengelilik)8, aracn niteliin-den kaynaklanan farkl kurallar var radyo haberciliinin. Dola-

nsz 51

7 Ragp Durann Yurttafl Gazetecilii ile ilgili bir baflka yazsn, BA Habercinin Elkitabdizi-

sinin drdnc kitap, Gazetecilik ve Habercilikte bulabilirsiniz. Bu arada Durann yazs ile

Erylmazn yazlarnda, daha nce baflka metinlerde de karflmza kan trden rtflmeler ol-

duunu, ancak metinlerin btnln bozmamak iin bunlara dokunmadmz da belirte-

lim.8 Haberciliin hem bu genelgeer ilkelerini, hem de bu ilkelerin sorunlu yanlarn, yukarda-

ki dipnotta andm Gazetecilik ve Habercilikkitapnda tartfltmz iin bu kitapkta on-

lar veri olarak kabul edip, fazlaca deinmedik.


51/233

ysyla radyo haberciliinin olmazsa olmazlarn da, bulacaks-nz Durann yazsnda. Radyonun gelecei konusunda, RagpDurann dflnceleri pek iyimser deil. Ona gre, gelecektegazetecilik ortak haber merkezinde retilen haberlerin radyo,televizyon ve gazeteye uygun niteliklerle eflitlendirilip boyut-lanmasyla yaplacak. nk bir yandan farkl teknolojileriniie getii Karma Medya ann, dier yandan ise, tekel-leflme srecinin ynelimi bu ynde. Bu da, sadece ieriintekseslileflmesi deil, deiflik medyann dil ve ifllevi aynla-flarak, her birinin tafld ayr ayr zenginliklerin lmesi de-mek. Nitekim dikkat edin, artk gazeteler basl televizyon ek-ran gibi yaynlanyor, radyolar da sesli gazete gibi diyor Du-ran ve medyum arasnda da televizyonun daha belirleyici

olduunu ekliyor. Bu arada internet zerinden yaplan radyoyayncl konusunda Duran, internetin, yurttafl eriflimi asn-dan henz radyo kadar ucuz, kolay, yaygn ve hzl bir med-yum olmadn da ekliyor. Ben onun bu radyoya yeni imkn-lar sunan teknolojilere mesafeli duruflundan, Erylmaz gibionun da, radyonun mevcut (geleneksel) teknolojilerin snrlar

ierisinde bile henz btn potansiyelini kullanmadn d-flndn karyorum. Kanmca her ikisi de hakl. mit Ata-bekin Yeni letiflim Teknolojileri ve Yerel Medyakitapndasyledii gibi, yeni teknolojiler teorik olarak radyonun/gazete-nin/televizyonun eriflim snrlarn sahiden de sonsuzca genifl-letiyor, ancak sorun daha okne sylediinizde, baflka ifa-

deyle sahiden sylemeye deer bir sznzn olup, olmad-nda, ben de ekleme yaparsam; bir de sylediinizi nasl birformat iinde sylediinizde.

Drdnc metnimiz, o yllardaki ou radyocu gibi gazeteci-likten TRTde radyoculua gemifl, ancak radyoculuktan edil-



52/233

diinden beri, yazl basna dnerek habercilii srdrmflolan pek alfllarn Trkiyede Radyo Haberciliinin Ge-liflimi bafllkl sunuflu ve en az Erylmaz ile Durann yazla-rndaki gibi radyoculuu ilgin kaytlar dflerek anlatyor bize.alfllar Trkiyede radyo habercilii denildiinde sze baflla-mak gereken yerden, bir tr okul olan TRTdeki radyo gnle-rinden, oradaki deneyimlerden notlarla bafllyor yazsna. An-lattklarna gre; 1960larda TRTde habercilik iin makas, te-leks, bir de Anadolu Ajansndan geilen haberlergerek-liymifl, haberlere merakl ninelerimizin -benim ki de yleydi-haberlere ajans demeleri de bundan kaynaklanyormufl.Sonra yine reniyoruz ki, bizzat alfllarn kendisi gibi, gn-mzn birok yazar, gazetecisi, elefltirmeni (Sevgi Soysal, Ada-

let Aaolu, Abdi peki, Ahmet Oktay) -ki bunlara benAyselAzizve zden ankayagibi iletiflim alannda alflan akademis- yenleri de eklemek istiyorum- TRT habercilik okulundan gel-mifller.

alfllarn yazs Ragp Durannki gibi, radyo habercilii yapar-

ken dikkat edilmesi gerekenleri de zetliyor, dolaysyla iki ya-z birbirlerini tamamlyor. Burada kurallardan iki tanesini tek-rarlayaym. rnein alfllar; gze deil, kulaa seslenen rad-yolarn masa bafl habercilik yapmay tercih ederek unuttukla-r bir fleyi hatrlatyor: Haberi yaflatmay. Bundan ise, haberidramatize ederek okumay anlamayn, kastedilen; haberlerin

ses kaytlar, canl balantlar ya da hi olmad effectler kulla-nlarak zenginlefltirilmesi. alfllarn habercilikle ilgili ikinciok nemli bulduum vurgusu ise, aktarmalarla ilgili. Bize ge-nel olarak haberi yaparken, zel olarak da aktarmalar yapar-ken, szck seimlerine ok dikkat etmemizi sylyor; yaniaktarma yaptktan sonra, kullanmay tercih ettiiniz kelimele-

nsz 53


53/233


rin hepsinin, verdiimiz haberle ilgili olarak bizi belirli biim-de tarafladna dikkatimizi ekiyor, bu yzden de ok dikkat-li kullanlmalar gerektiini ekliyor. Buna rnek olarak da, Tr-kiyedeki hapishanelerde politik mahkmlar tarafndan srd-rlen lm orular ile bunlara yaplan kanl mdahale sra-snda Bakan, drt kiflinin kendini yaktn belirtti biimindeverilen haberleri hatrlatyor9. Burada, belirtti aktarma szc-nn, hapishane koflullarnda saldrya urayann, nasl ken-disini yakabilecei sorusu bir yana, haberciyi nasl sorumlulu-unu hi sorgulamakszn merkezi siyasal otoriteden yana ko-numlayarak, onu yegne meflru kaynak haline getirdiinedikkatimizi ekiyor. Ben de tam bu konuyla ilgili bir yazy ye-ri gelmiflken yeniden size hatrlataym. iler Dursunun, Gaze-

tecilik ve Habercilik kitapmzdaki Haber ve Habercilikzerine Dflnmek bafllkl yazs.

Son olarak pek alfllarn metninde, haber yazfl biimleriyle,haber okurken uyulmas gereken kurallarn bir zetini de, bu-labilirsiniz. Ancak btn bu kurallar zetledikten sonra, iki

nemli fley daha sylyor alfllar; habercilik yaparken kendislubunuzu kendiniz gelifltirin diyor, bir de, radyolarn haber vermedikleri srece konuflan kutudan ibaret olacaklarnsylyor ki, ben ikisine de katlyorum.

Radyo ve Radyoculukda genel olarak radyo ve radyoculuk ilealternatif radyolar, ayrca radyo haberciliinin nasl yaplmas gerektiini tartfltktan sonra, Trkiyede elektronik yaynclkalann dzenleyen yasalar ile bunlarn arkasnda yatan anlay-fln tartfllmasnn da gerekli olduunu dflndk. nk,

9 Ben daha ktsn hatrlyorum, mdahale sonrasnda bir byk gazetenin srmanfleti fly-

leydi; Devlet Girdi. Yorumu size brakyorum


54/233

oyunun kurallarn bunlar belirliyor ve eer medya ortamnndemokratikleflmesinin bir paras ilgili yasal dzenlemelerindemokratikleflmesiyse, bunlarn hangi siyasal, toplumsal, eko-nomik gerekelere dayandrldklarnn bilinmesi de gerekli.Nitekim Beybin Kejanlolunun Trkiyede Radyo ve Tele- vizyon Yayncl Siyasas bafllkl yazsnn amac; Trki- yede elektronik yayncla iliflkin siyasalarn tarihsel olarakizini srerek, bir yandan bu siyasalarn sonucu olan dzenle-meleri, dier yandan da bunlarn zerinde durduklar devlet geleneini, ayrca yine belirli siyasa deiflikliklerini zorlayanekonomik, siyasal, kltrel ve teknolojik koflullar ortaya koy-mak. Bylelikle Kejanlolu bize Trkiyedeki medya ortam-nn radyo/televizyon ayann bugnnn niteliklerini anla-

mamz, geleceine iliflkin kestirimde bulunabilmemizi sala-yacak bir bakfl as kazandryor.

Kejanlolunun yazs, siyasay, hkmetlerin yaptklar veyapamadklar biiminde tanmlayarak yola kyor. Yazy ko-nuyu ereveleme biimine uygun olarak; Trkiyedeki rad-

yo/televizyon yaynclnn geirdii dnflmler ile tarihselsiyasal/ekonomik/kltrel ve teknolojik geliflmeleri iliflkilendi-ren bafllklarla blmlendiriyor. Kejanlolunun yazsnn orta-ya kard tabloya gre; Trkiyede radyo televizyon yayncl- siyasas, bir yandan devleti gelenek ile muasrlaflma (mo-dernleflme), dier yandan, kapitalist iktisadi sistemle eklem-

lenme abalarn yanstan bir nitelik taflyor. Bylelikle devle-tin en byk ekonomik giriflimci ve yukardan aflaya biimle-nen bir ulusal/toplumsal-infla projesinin birincil uygulaycsolduu bu topraklarda, medyann devletin radyo ve televizyonalanna el atmasndaki belirleyici mantn neden hep, kont-rol etmeyle/basklamayla ilgili olduu anlafllyor. Nitekim

nsz 55


55/233

biliyoruz ki, Cumhuriyetin ilk yllarndaki tek parti iktidar(CHP) dneminde; ironik biimde ok-partili yaflama geifligereklefltiren partinin (DP) ynetiminde; sylemeye bile ge-rek yok, 1971, 1980 askeri mdahale ve darbelerinin olaan-s-t ynetimleri srasnda en st noktasna kmfl olsa da, esa-sen epey az olan olaan dnemlerde de, yaynclk alannda-ki kontrol/denetim/bask hep srdrlyor. Bir devlet tekelioluflturan TRT (1960larn ortalarndan itibaren ok ksa bir d-nem hari) neyse de, ticari/zel radyo televizyonlar da, her tr-l siyasal/ekonomik baskya maruz braklyor.

Btn bunlar bize Trkiyedeki medya ortamnda yaygnmedyann konumuyla ilgili iki nemli saptama yapma imkn

salyor. Kanmca Trkiyede yaygn medyann, genel olarakbu bask ve kontrol ile fazlaca bir sorunu yok. Neden? Bu so-runun cevabn Beybin Kejanlolunun yazsn, BA Haberci-nin Elkitab dizisinin birinci kitab Medya ve Toplumda, Nil- gn Grkann, Trkiyede Gazetecilerin Gzlkleri, Medya-nn Deiflemeyen Kodlar bafllkl yazs ile birlikte okuduu-

muzda verebiliriz. Hatrlarsak, Grkan, Kejanlolunun radyove televizyonlar iin yaptna benzer bir zmlemeyi yazlbasn iin yapyordu. Yazl basna iliflkin dzenlemelerden szetmeden Trkiyedeki yazl basnn/gazetecilerin devrald- ve halen srdrd gelenei tartflyor ve Bat lkelerinintersine, Trkiyede gazeteciliin/gazetelerin nasl kendi ken-

dine atfettikleri bir misyonla sivil toplumdan yana deil de,devletten/siyasi merkezden yana konumlandn ortaya ko-yuyordu. Kejanlolunun yazs ise; birok lkede olduu gibiTrkiyede de, devlet/hkmet kontrolnde ortaya kp geli-flen ancak ok yakn zamanlarda ticarileflen ya da devlet te-kelinin kalkmas anlamnda serbestleflen radyo ve televiz-



56/233

yonlara devletin atfettii misyonu anlamamz salyor. So-nu olarak bu iki yaz bize; devletilik gelenei ile devletin heralan yukardan aflaya kontrol etme refleksinin ok gl ol-duu Trkiyede, bu refleksin sadece yasal dzenlemelerdedeil, bizzat medyann (yazl, iflitsel ve grsel) kendi kendinebakfl zerinde de etkili olduunu gsteriyor. Buradan hare-ketle ise; byle yaygn medyann kendi kendine atfettii rol ile,siyasal iktidarlarca ona atfedilen rol bulufltuu ve de taraflar-dan herhangi birinin bunu sorgulamaya niyeti olmad sre-ce, yaygn medya ortamnn kolayca oulculaflmayacan n-grebiliyoruz.

Acaba (artk adn koyarak syleyeyim), yaygn medyann

mevcut statkoculuunun kprdad anlar mevcut deilmi hi? Mevcut. Trkiyedeki bir ksm medya uzun sredir,Avrupa Birlii (AB) havucuna sarlp, Uyum Yasalar denilen,aralarnda medyay da ilgilendiren yasal dzenlemelere des-tek oldular, hatta bu uurda en nemli milli mesele saydkla-r Kbrs konusundaki at gzlklerini de deifltirdiler. Ancak

hatrlayalm yakn zamanlara kadar rnein kenar/evremedyadan Metin Gktepe ldrldnde, onun gazeteciolup olmadn sorgulayanlar (sanki Gktepenin gazeteci ol-mamas, ldrlmesini hakllafltrabilirmifl gibi) ya da bu ke-nar/evre gazeteler onlarca defa kapatlp, baskna uradn-da sessiz kalanlar gene bu medyayd. Yani, yaygn medya bir-

den zgrlk kesildiyse, bu onu kendisi iin istediindendir,baflka ifadeyle yine kendi kendine atfettii misyon gerei, sta-tkoyu tehlikede grp, AByi yeni bir statkonun garantisigrdndendir. Bu da bizi Trkiyedeki medya ile ilgili ikincisaptamaya gtrr. Trkiyedeki medya ortamnn ya da genelolarak siyasetin demokratikleflmesine yaygn medyann katk-

nsz 57


57/233


s arzi bir katkdr. Asl katk ise, afladan yerel medyadan,kenar/evre medyadan ve de onlarla birlikte duran sivil top-lum hareketlerinden gelmektedir. Ancak ne yazk ki, bu afla-dan bask, dflardan/yukardan bir baflka bask ile rtfltoranda etkili olabilmektedir.

O zaman yine ayn soruyla karfl karflyayz; Trkiyedeki med-

ya ortam nasl demokratikleflebilir? Farkl BA eitmenlerininBA Habercinin Elkitabdizisinin farkl kitapklarndaki yaz-lar satr aralaryla okunduunda buna dair ipularna ulaflla-biliyor (amacmz zaten her derde deva bir reete sunmakdeildi). Burada, bir kez daha Kejanlolunun yazsna dne-rek, onun zmnn altn izmek istiyorum. Yazara gre;

Bugn Trkiyedeki yaynclk siyasalaryla ilgili olarak tartfll-mas gereken, halihazrdaki devleti ve muhafazakr dzenle-melerin karflsnda, tecimsel karlar koruyan dzenlemeleregidilmesi deil... artk kamusal yayncl gndeme getir-me zaman. Kejanlolu, ayrca Kamusal yaynclk derkenneyi kastettiini de aklyor: gerek tecimsel basklardan, ge-

rekse devletin mdahalesinden bamsz; bugn Trkiyedeuygulanan haliyle, merkeziyeti ve sekinci nitelik taflyan ka-mu hizmeti anlayfln gzden geirerek yola kmfl; yerel kay-naklar olan, ama yresel kalmayan10; kkl bykl kanal-larda, herkesin enformasyona tam erifliminin, farkl gruplarnprogram yapmna katlmnn ve hibir bask altnda kalma-

dan szlerini duyurabilmelerinin garanti altna alnd akmecralar... Bunu da, TRT yaynclnn yannda, ticaret-dfl si-vil toplum medyalarn da iine alan yeni bir yaplanma olarakanlamak mmkn.

10Yerel olan ama ieriinde yresel kalmayan yerel/alternatif medya rnekleri iin Haberci-

nin Elkitabdizisinin birincisi olarak yaynlanan, Medya ve Toplum kitapndaki Beybin D.

Kejanlolu imzal, Medya-Toplum liflkisi ve Kreselleflmenin Yerel Medyaya Sunduu Alter-

natif Olanaklar bafllkl yazya baklabilir (editrn notu).


58/233


59/233

lik olanlar deil, yazl basn ile nternet de dahil btn med-yay ayrca siyasal/kamusal yaflam da ilgilendiren demokratik-leflme paketindeki yasal deifliklikleri zetliyor. Ancak yle g-rnyor ki, bu dflardan basklarla gerekleflen gnlsz de-mok-ratikleflme paketi, ne medya ortamn ne de genel olaraksiyasal/kamusal alan demokratiklefltirebilmekten oldukauzak.

nderolunun zetlemesi gsteriyor ki;3984 Sayl Radyo veTelevizyon Kurulufl ve Yaynlar Hakkndaki Yasada deifliklikyapan 4786 Sayl Kanunla medya alanna tekelleflmenin niyice alyor, ancak yerel medya da dahil sivil toplum medya-larn bu rekabeti pazarda ayakta durabilmelerini salayacakhibir kamusal dzenleme ngrlmedii gibi, byle bir fleyufukta da grnmyor, gereklilii dillendirilmiyor.

Bylelikle Trkiyedeki medya ortam TRTnin temsil ettiikamu hizmeti medyas ile ticari medya seeneklerine skflt-rlyor. Buna karfllk kamu hizmeti yapan TRT yaynclnnok-kltrllk politikalar temelinde yeniden yaplandrma-

nn a

radyo ve radyoculuk

Documents