Re#1 ������������� (CS3).indd 1 1/14/14 3:13:42 PM�������������������� pc4.indd 1 14/1/2557 17:58:52

บนทกกรรมฐาน สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก ISBN 978-616-348-607-3 พมพ พฤศจกายน ๒๕๕๖ จำนวน ๕๐,๐๐๐ เลม ทปรกษา สมเดจพระวนรต พระเทพปรยตวมล กองบรรณาธการ พระศากยวงศวสทธ รศ.สเชาวน พลอยชม บรรณาธการสรางสรรคและวาดภาพ ธรโพธภกข (อาจารยธระพนธ ลอไพบลย) ผจดพมพ รฐบาลในพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช พมพโดยเสดจพระราชกศลในการพระศพ สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก พมพท

คำนำ นบแตเจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช

สกลสงฆปรณายก สนพระชนมเมอวนท ๒๔ ตลาคม ๒๕๕๖ และเชญพระศพมาประดษฐาน ณ พระตำหนกเพชร เมอวนท ๒๕ ตลาคม ๒๕๕๖ ไดมพทธศาสนกชนและสาธชนมาถวายความ เคารพพระศพเปนจำนวนมาก ทงกลางวนและกลางคนตอเนองมา ตงแตบดนนจนบดน แสดงถงพระบารมธรรมของเจาพระคณสมเดจฯ ทปกแผไปยงพทธศาสนกชนและสาธชนทกหมเหลาและแสดงถงความเคารพนบถอทพทธศาสนกชนและสาธชนทกหมเหลามตอ เจาพระคณสมเดจฯ อนเปนแรงบนดาลใจใหบคคลเหลานน ไมวาจะอยใกลไกลเพยงไรกตงใจเดนทางมาถวายความเคารพพระศพ อยางเนองแนนตอเนอง ดวยความสำนกในพระเมตตาธรรมและความกรณาคณของเจาพระคณสมเดจฯ

เพอใหพทธศาสนกชนและสาธชนผมาถวายความเคารพพระศพไดมสงอนสรณ อนเนองดวยเจาพระคณสมเดจฯ ไวเปนทระลกและปลมปต ทางวดบวรนเวศวหารจงไดจดพมพพระนพนธของเจาพระคณสมเดจฯ พรอมดวยพระรปนอมถวายพระกศลและแจกเปนปฏการแกทกทาน ดงทปรากฏอยในมอของทานทงหลายบดน วดบวรนเวศวหาร ๑๑ พฤศจกายน ๒๕๕๖

Re#1 ������������� (CS3).indd 2-3 1/14/14 3:13:42 PM�������������������� pc4.indd 2 14/1/2557 17:58:52

บนทกกรรมฐาน สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก ISBN 978-616-348-607-3 พมพ พฤศจกายน ๒๕๕๖ จำนวน ๕๐,๐๐๐ เลม ทปรกษา สมเดจพระวนรต พระเทพปรยตวมล กองบรรณาธการ พระศากยวงศวสทธ รศ.สเชาวน พลอยชม บรรณาธการสรางสรรคและวาดภาพ ธรโพธภกข (อาจารยธระพนธ ลอไพบลย) ผจดพมพ รฐบาลในพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช พมพโดยเสดจพระราชกศลในการพระศพ สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก พมพท

คำนำ นบแตเจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช

สกลสงฆปรณายก สนพระชนมเมอวนท ๒๔ ตลาคม ๒๕๕๖ และเชญพระศพมาประดษฐาน ณ พระตำหนกเพชร เมอวนท ๒๕ ตลาคม ๒๕๕๖ ไดมพทธศาสนกชนและสาธชนมาถวายความ เคารพพระศพเปนจำนวนมาก ทงกลางวนและกลางคนตอเนองมา ตงแตบดนนจนบดน แสดงถงพระบารมธรรมของเจาพระคณสมเดจฯ ทปกแผไปยงพทธศาสนกชนและสาธชนทกหมเหลาและแสดงถงความเคารพนบถอทพทธศาสนกชนและสาธชนทกหมเหลามตอ เจาพระคณสมเดจฯ อนเปนแรงบนดาลใจใหบคคลเหลานน ไมวาจะอยใกลไกลเพยงไรกตงใจเดนทางมาถวายความเคารพพระศพ อยางเนองแนนตอเนอง ดวยความสำนกในพระเมตตาธรรมและความกรณาคณของเจาพระคณสมเดจฯ

เพอใหพทธศาสนกชนและสาธชนผมาถวายความเคารพพระศพไดมสงอนสรณ อนเนองดวยเจาพระคณสมเดจฯ ไวเปนทระลกและปลมปต ทางวดบวรนเวศวหารจงไดจดพมพพระนพนธของเจาพระคณสมเดจฯ พรอมดวยพระรปนอมถวายพระกศลและแจกเปนปฏการแกทกทาน ดงทปรากฏอยในมอของทานทงหลายบดน วดบวรนเวศวหาร ๑๑ พฤศจกายน ๒๕๕๖

Re#1 ������������� (CS3).indd 2-3 1/14/14 3:13:42 PM�������������������� pc4.indd 3 14/1/2557 17:58:53

พระประวต สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช

สกลมหาสงฆปรณายก (สวฑฒนมหาเถร เจรญ คชวตร)

วนท ๒๑ เมษายน พ.ศ. ๒๕๓๒ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสถาปนา สมเดจ พระญาณสงวร วดบวรนเวศวหาร เปน สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก นบเปนสมเดจ พระสงฆราชพระองคท ๑๙ แหงกรงรตนโกสนทร ลถงป พ.ศ. ๒๕๕๖ นบเปนสมเดจพระสงฆราช ททรงดำรงตำแหนงยาวนานกวาสมเดจพระสงฆราชพระองคใด ๆ ในอดตทผานมา คอ ๒๔ ป

วนท ๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เปนวนคลายวนประสตของเจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก (สวฑฒนมหาเถร) ทรงเจรญพระชนมาย ๑๐๐ พรรษาบรบรณ นบเปนสมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก ทเจรญพระชนมายยงยนนานกวา สมเดจพระสงฆราชพระองคใดๆ ในอดตทผานมา ทงทรงดำรงตำแหนงตางๆ ทางคณะสงฆยาวนานกวาพระองคอนๆ คอ ทรงดำรงตำแหนงเจาคณะใหญคณะธรรมยต ๒๕ ป ทรงดำรงตำแหนงเจาอาวาส วดบวรนเวศวหาร ๕๒ ป นบเปนบญบารมในทางปรหตปฏบต

ของเจาพระคณสมเดจพระสงฆราช ซงยากทจะมเปนสาธารณะแกบคคลทวไป

สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก (สวฑฒนมหาเถร) มพระนามเดมวา เจรญ นามสกล คชวตร ทรงมพระชาตภม ณ จงหวดกาญจนบร เมอวนท ๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๕๖ ทรงบรรพชาเปนสามเณรเมอพระชนมาย ๑๔ พรรษา ณ วดเทวสงฆาราม กาญจนบร แลวเขามาอยศกษาพระปรยตธรรม ณ วดบวรนเวศวหาร จน พระชนมายครบอปสมบท และทรงอปสมบท ณ วดบวรนเวศวหารเมอวนท ๑๕ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๗๖ โดยสมเดจ พระสงฆราชเจา กรมหลวงวชรญาณวงศ ทรงเปนพระอปชฌาย ไดประทบอยศกษา ณ วดบวรนเวศวหาร ตลอดมาจนกระทงสอบไดเปนเปรยญธรรม ๙ ประโยค เมอพ.ศ. ๒๔๘๔

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงดำรงสมณศกด มาโดยลำดบดงน ทรงเปนพระราชาคณะชนสามญ พระราชาคณะชนราช และพระราชาคณะชนเทพ ในราชทนนามท พระโศภน คณาภรณ ทรงเปนพระราชาคณะ ชนธรรมท พระธรรมวราภรณ ทรงเปนพระราชาคณะชนเจาคณะรองท พระสาสนโสภณ ทรงเปนสมเดจพระราชาคณะท สมเดจพระญาณสงวร และทรงไดรบพระราชทานสถาปนาเปน สมเดจพระสงฆราช ในราชทนนามท สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก

Re#1 ������������� (CS3).indd 4-5 1/14/14 3:13:42 PM�������������������� pc4.indd 4 14/1/2557 17:58:53

พระประวต สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช

สกลมหาสงฆปรณายก (สวฑฒนมหาเถร เจรญ คชวตร)

วนท ๒๑ เมษายน พ.ศ. ๒๕๓๒ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสถาปนา สมเดจ พระญาณสงวร วดบวรนเวศวหาร เปน สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก นบเปนสมเดจ พระสงฆราชพระองคท ๑๙ แหงกรงรตนโกสนทร ลถงป พ.ศ. ๒๕๕๖ นบเปนสมเดจพระสงฆราช ททรงดำรงตำแหนงยาวนานกวาสมเดจพระสงฆราชพระองคใด ๆ ในอดตทผานมา คอ ๒๔ ป

วนท ๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เปนวนคลายวนประสตของเจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก (สวฑฒนมหาเถร) ทรงเจรญพระชนมาย ๑๐๐ พรรษาบรบรณ นบเปนสมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก ทเจรญพระชนมายยงยนนานกวา สมเดจพระสงฆราชพระองคใดๆ ในอดตทผานมา ทงทรงดำรงตำแหนงตางๆ ทางคณะสงฆยาวนานกวาพระองคอนๆ คอ ทรงดำรงตำแหนงเจาคณะใหญคณะธรรมยต ๒๕ ป ทรงดำรงตำแหนงเจาอาวาส วดบวรนเวศวหาร ๕๒ ป นบเปนบญบารมในทางปรหตปฏบต

ของเจาพระคณสมเดจพระสงฆราช ซงยากทจะมเปนสาธารณะแกบคคลทวไป

สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก (สวฑฒนมหาเถร) มพระนามเดมวา เจรญ นามสกล คชวตร ทรงมพระชาตภม ณ จงหวดกาญจนบร เมอวนท ๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๕๖ ทรงบรรพชาเปนสามเณรเมอพระชนมาย ๑๔ พรรษา ณ วดเทวสงฆาราม กาญจนบร แลวเขามาอยศกษาพระปรยตธรรม ณ วดบวรนเวศวหาร จน พระชนมายครบอปสมบท และทรงอปสมบท ณ วดบวรนเวศวหารเมอวนท ๑๕ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๗๖ โดยสมเดจ พระสงฆราชเจา กรมหลวงวชรญาณวงศ ทรงเปนพระอปชฌาย ไดประทบอยศกษา ณ วดบวรนเวศวหาร ตลอดมาจนกระทงสอบไดเปนเปรยญธรรม ๙ ประโยค เมอพ.ศ. ๒๔๘๔

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงดำรงสมณศกด มาโดยลำดบดงน ทรงเปนพระราชาคณะชนสามญ พระราชาคณะชนราช และพระราชาคณะชนเทพ ในราชทนนามท พระโศภน คณาภรณ ทรงเปนพระราชาคณะ ชนธรรมท พระธรรมวราภรณ ทรงเปนพระราชาคณะชนเจาคณะรองท พระสาสนโสภณ ทรงเปนสมเดจพระราชาคณะท สมเดจพระญาณสงวร และทรงไดรบพระราชทานสถาปนาเปน สมเดจพระสงฆราช ในราชทนนามท สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก

Re#1 ������������� (CS3).indd 4-5 1/14/14 3:13:42 PM�������������������� pc4.indd 5 14/1/2557 17:58:53

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงเปนผใครในการศกษา ทรงมพระอธยาศยใฝรใฝเรยนมาตงแตทรงเปนพระเปรยญ โดยเฉพาะในดานภาษา ทรงศกษาภาษาตาง ๆ เชน องกฤษ ฝรงเศส เยอรมน จน และ สนสกฤต จนสามารถใชประโยชนไดเปนอยางด กระทง เจาพระคณสมเดจพระสงฆราชเจา กรมหลวงวชรญาณวงศ พระอปชฌายทรงเหนวา จะเพลนในการศกษามากไป วนหนงทรงเตอนวา ควรทำกรรมฐานเสยบาง เปนเหตใหพระองคทรงเรมทำกรรมฐานมาแตบดนน และทำตลอดมาอยางตอเนอง จงทรงเปนพระมหาเถระททรงภมธรรม ทงดานปรยตและดานปฏบต

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงศกษาหาความรสมยใหมอย เสมอ เปนเหตใหทรงมทศนะกวางขวาง ทนตอเหตการณบานเมอง ซงเปนประโยชนตอการสงสอนและเผยแผพระพทธศาสนาเปนอยางมาก และทรงนพนธหนงสอทางพระพทธศาสนาไดอยางสมสมย เหมาะแกบคคลและสถานการณในยคปจจบน และทรงสงสอนพระพทธศาสนาทงแกชาวไทยและชาวตางประเทศ

ในดานการศกษา ไดทรงมพระดำรทางการศกษาทกวางไกล ทรงมสวนรวมในการกอตงมหาวทยาลยพระพทธศาสนาแหงแรกของไทย คอ มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลยมาแตตน ทรงรเรมใหมสำนกฝกอบรมพระธรรมทตไปตางประเทศขนเปนครงแรก เพอฝกอบรมพระธรรมทตไทย ทจะไปปฏบตศาสนกจในตางประเทศ

ทรงเปนพระมหาเถระไทยรปแรก ทไดดำเนนงาน พระธรรมทตในตางประเทศอยางเปนรปธรรม โดยเรมจากทรงเปนประธานกรรมการอำนวยการสำนกฝกอบรมพระธรรมทตไป ตางประเทศ เปนรปแรก เสดจไปเปนประธานสงฆในพธเปดวดไทยแหงแรกในทวปยโรป คอวดพทธปทป ณ กรงลอนดอน สหราชอาณาจกร ทรงนำพระพทธศาสนาเถรวาทไปสทวปออสเตรเลยเปนครงแรก โดยการสรางวดพทธรงษขน ณ นครซดนย ทรงใหกำเนดคณะสงฆเถรวาทขนในประเทศอนโดนเซย ทรงชวยฟนฟพระพทธศาสนาเถรวาทในประเทศเนปาล โดยเสดจไปใหการบรรพชาแก ศากยะกลบตรในประเทศเนปาลเปนครงแรก ทำใหประเพณการบวชฟนตวขนอกครงหนงในเนปาลยคปจจบน ทรงอปถมภการสรางวดแคโรไลนาพทธจกรวนาราม สหรฐอเมรกา ทรงเจรญศาสนไมตรกบองคดาไลลามะ กระทงเปนททรงคนเคยและไดวสาสะกนหลายครงและทรงเปนพระประมขแหงศาสนจกรพระองคแรกทไดรบทลเชญใหเสดจเยอนสาธารณรฐประชาชนจนอยางเปนทางการในประวตศาสตรจน

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงเปนนกวชาการและนกวเคราะหธรรมตามหลกการของพระพทธศาสนา ทเรยกวา ธมมวจยะ เพอแสดงใหเหนวา พทธธรรมนนสามารถประยกตใชกบกจกรรมของชวตไดทกระดบ ตงแตระดบพนฐานไปจนถงระดบสงสด ทรงมผลงานดานพระนพนธทงทเปนภาษาไทยและภาษาองกฤษจำนวนกวา ๑๐๐ เรองประกอบดวยพระนพนธแสดงคำสอน

Re#1 ������������� (CS3).indd 6-7 1/14/14 3:13:42 PM�������������������� pc4.indd 6 14/1/2557 17:58:53

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงเปนผใครในการศกษา ทรงมพระอธยาศยใฝรใฝเรยนมาตงแตทรงเปนพระเปรยญ โดยเฉพาะในดานภาษา ทรงศกษาภาษาตาง ๆ เชน องกฤษ ฝรงเศส เยอรมน จน และ สนสกฤต จนสามารถใชประโยชนไดเปนอยางด กระทง เจาพระคณสมเดจพระสงฆราชเจา กรมหลวงวชรญาณวงศ พระอปชฌายทรงเหนวา จะเพลนในการศกษามากไป วนหนงทรงเตอนวา ควรทำกรรมฐานเสยบาง เปนเหตใหพระองคทรงเรมทำกรรมฐานมาแตบดนน และทำตลอดมาอยางตอเนอง จงทรงเปนพระมหาเถระททรงภมธรรม ทงดานปรยตและดานปฏบต

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงศกษาหาความรสมยใหมอย เสมอ เปนเหตใหทรงมทศนะกวางขวาง ทนตอเหตการณบานเมอง ซงเปนประโยชนตอการสงสอนและเผยแผพระพทธศาสนาเปนอยางมาก และทรงนพนธหนงสอทางพระพทธศาสนาไดอยางสมสมย เหมาะแกบคคลและสถานการณในยคปจจบน และทรงสงสอนพระพทธศาสนาทงแกชาวไทยและชาวตางประเทศ

ในดานการศกษา ไดทรงมพระดำรทางการศกษาทกวางไกล ทรงมสวนรวมในการกอตงมหาวทยาลยพระพทธศาสนาแหงแรกของไทย คอ มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลยมาแตตน ทรงรเรมใหมสำนกฝกอบรมพระธรรมทตไปตางประเทศขนเปนครงแรก เพอฝกอบรมพระธรรมทตไทย ทจะไปปฏบตศาสนกจในตางประเทศ

ทรงเปนพระมหาเถระไทยรปแรก ทไดดำเนนงาน พระธรรมทตในตางประเทศอยางเปนรปธรรม โดยเรมจากทรงเปนประธานกรรมการอำนวยการสำนกฝกอบรมพระธรรมทตไป ตางประเทศ เปนรปแรก เสดจไปเปนประธานสงฆในพธเปดวดไทยแหงแรกในทวปยโรป คอวดพทธปทป ณ กรงลอนดอน สหราชอาณาจกร ทรงนำพระพทธศาสนาเถรวาทไปสทวปออสเตรเลยเปนครงแรก โดยการสรางวดพทธรงษขน ณ นครซดนย ทรงใหกำเนดคณะสงฆเถรวาทขนในประเทศอนโดนเซย ทรงชวยฟนฟพระพทธศาสนาเถรวาทในประเทศเนปาล โดยเสดจไปใหการบรรพชาแก ศากยะกลบตรในประเทศเนปาลเปนครงแรก ทำใหประเพณการบวชฟนตวขนอกครงหนงในเนปาลยคปจจบน ทรงอปถมภการสรางวดแคโรไลนาพทธจกรวนาราม สหรฐอเมรกา ทรงเจรญศาสนไมตรกบองคดาไลลามะ กระทงเปนททรงคนเคยและไดวสาสะกนหลายครงและทรงเปนพระประมขแหงศาสนจกรพระองคแรกทไดรบทลเชญใหเสดจเยอนสาธารณรฐประชาชนจนอยางเปนทางการในประวตศาสตรจน

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงเปนนกวชาการและนกวเคราะหธรรมตามหลกการของพระพทธศาสนา ทเรยกวา ธมมวจยะ เพอแสดงใหเหนวา พทธธรรมนนสามารถประยกตใชกบกจกรรมของชวตไดทกระดบ ตงแตระดบพนฐานไปจนถงระดบสงสด ทรงมผลงานดานพระนพนธทงทเปนภาษาไทยและภาษาองกฤษจำนวนกวา ๑๐๐ เรองประกอบดวยพระนพนธแสดงคำสอน

Re#1 ������������� (CS3).indd 6-7 1/14/14 3:13:42 PM�������������������� pc4.indd 7 14/1/2557 17:58:53

ทางพระพทธศาสนาทงระดบตน ระดบกลาง และระดบสง รวมถงความเรยงเชงศาสนคดอกจำนวนมาก ซงลวนมคณคาควรแกการศกษา สถาบนการศกษาของชาตหลายแหงตระหนกถงพระปรชาสามารถและคณคาแหงงานพระนพนธ ตลอดถงพระกรณยกจททรงปฏบต จงไดทลถวายปรญญาดษฎบณฑตกตตมศกดเปนการเทดพระเกยรตหลายสาขา

นอกจากพระกรณยกจตามหนาทตำแหนงแลว ยงไดทรงปฏบตหนาทพเศษ อนมความสำคญยงอกหลายวาระ กลาวคอ ทรงเปนพระอภบาลในพระภกษพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลปจจบน เมอครงทรงพระผนวช เมอ พ.ศ. ๒๔๙๙ พรอมทงทรงถวายความรในพระธรรมวนย ตลอดระยะเวลาแหงการทรงพระผนวช ทรงเปนพระราชกรรมวาจาจารย ในสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราลงกรณ สยามมกฎราชกมาร เมอครงทรงผนวชเปนพระภกษ เมอพ.ศ. ๒๕๒๑

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ไมเพยงแคสรางศาสนธรรม คอคำสอนมอบไวเปนมรดกธรรมแกพทธศาสนกชน และแกโลกเทานน แตยงไดทรงสรางวตถธรรมอนนำสขประโยชนสประชาชนทวไป มอบไวเปนมรดกของแผนดนอกเปนจำนวนมาก อาท วดญาณสงวราราม ชลบร วดรชดาภเษก กาญจนบร วดวงพไทร เพชรบร วดลานนา ญาณสงวราราม เชยงใหม พระบรมธาตเจดยศรนครนทราสถตมหาสนตคร เชยงราย โรงพยาบาลสมเดจพระปยมหาราชรมณยเขต กาญจนบร

ตกสกลมหาสงฆปรณายก ในโรงพยาบาลและโรงเรยนในถน ธรกนดาร ๑๙ แหง โรงพยาบาลสมเดจพระสงฆราช พระองคท ๑๙ ทามวง กาญจนบร ตกวชรญาณวงศ โรงพยาบาลจฬาลงกรณ ตกวชรญาณสามคคพยาบาร โรงพยาบาลจฬาลงกรณ ตก ภปร โรงพยาบาลจฬาลงกรณ โรงเรยนสมเดจพระปยมหาราชรมณยเขต กาญจนบร และวดไทยในตางประเทศอกหลายแหง

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงดำรงตำแหนงหนาทสำคญทางการคณะสงฆในดานตาง ๆ มาเปนลำดบ เปนเหตใหทรงปฏบต พระกรณยกจเปนประโยชนตอพระศาสนา ประเทศชาต และประชาชน เปนเอนกประการ นบไดวาทรงเปนพระมหาเถระททรงเพยบพรอมดวยอตตสมบตและปรหตปฏบต และทรงเปนครฐานยบคคลของชาต ทงในดานพทธจกรและอาณาจกร

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงเปนทเคารพสกการะตลอดไปถงพทธศาสนกชนในนานาประเทศ ดวยเหตน ทางรฐบาลสาธารณรฐแหงสหภาพเมยนมาร จงไดทลถวายตำแหนง อภธชมหารฐคร อนเปนสมณศกดสงสดแหงคณะสงฆเมยนมาร เมอ พ.ศ. ๒๕๓๔ และทประชมผนำสงสดแหงพทธศาสนาโลก เมอ พ.ศ. ๒๕๕๕ ไดทลถวายตำแหนง “ผนำสงสดแหงพระพทธศาสนาโลก”

ถง พ.ศ. ๒๕๔๓ พระสขภาพของเจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ถดถอยลง เนองจากทรงเจรญพระชนมายมากขน

Re#1 ������������� (CS3).indd 8-9 1/14/14 3:13:42 PM�������������������� pc4.indd 8 14/1/2557 17:58:53

ทางพระพทธศาสนาทงระดบตน ระดบกลาง และระดบสง รวมถงความเรยงเชงศาสนคดอกจำนวนมาก ซงลวนมคณคาควรแกการศกษา สถาบนการศกษาของชาตหลายแหงตระหนกถงพระปรชาสามารถและคณคาแหงงานพระนพนธ ตลอดถงพระกรณยกจททรงปฏบต จงไดทลถวายปรญญาดษฎบณฑตกตตมศกดเปนการเทดพระเกยรตหลายสาขา

นอกจากพระกรณยกจตามหนาทตำแหนงแลว ยงไดทรงปฏบตหนาทพเศษ อนมความสำคญยงอกหลายวาระ กลาวคอ ทรงเปนพระอภบาลในพระภกษพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลปจจบน เมอครงทรงพระผนวช เมอ พ.ศ. ๒๔๙๙ พรอมทงทรงถวายความรในพระธรรมวนย ตลอดระยะเวลาแหงการทรงพระผนวช ทรงเปนพระราชกรรมวาจาจารย ในสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราลงกรณ สยามมกฎราชกมาร เมอครงทรงผนวชเปนพระภกษ เมอพ.ศ. ๒๕๒๑

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ไมเพยงแคสรางศาสนธรรม คอคำสอนมอบไวเปนมรดกธรรมแกพทธศาสนกชน และแกโลกเทานน แตยงไดทรงสรางวตถธรรมอนนำสขประโยชนสประชาชนทวไป มอบไวเปนมรดกของแผนดนอกเปนจำนวนมาก อาท วดญาณสงวราราม ชลบร วดรชดาภเษก กาญจนบร วดวงพไทร เพชรบร วดลานนา ญาณสงวราราม เชยงใหม พระบรมธาตเจดยศรนครนทราสถตมหาสนตคร เชยงราย โรงพยาบาลสมเดจพระปยมหาราชรมณยเขต กาญจนบร

ตกสกลมหาสงฆปรณายก ในโรงพยาบาลและโรงเรยนในถน ธรกนดาร ๑๙ แหง โรงพยาบาลสมเดจพระสงฆราช พระองคท ๑๙ ทามวง กาญจนบร ตกวชรญาณวงศ โรงพยาบาลจฬาลงกรณ ตกวชรญาณสามคคพยาบาร โรงพยาบาลจฬาลงกรณ ตก ภปร โรงพยาบาลจฬาลงกรณ โรงเรยนสมเดจพระปยมหาราชรมณยเขต กาญจนบร และวดไทยในตางประเทศอกหลายแหง

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงดำรงตำแหนงหนาทสำคญทางการคณะสงฆในดานตาง ๆ มาเปนลำดบ เปนเหตใหทรงปฏบต พระกรณยกจเปนประโยชนตอพระศาสนา ประเทศชาต และประชาชน เปนเอนกประการ นบไดวาทรงเปนพระมหาเถระททรงเพยบพรอมดวยอตตสมบตและปรหตปฏบต และทรงเปนครฐานยบคคลของชาต ทงในดานพทธจกรและอาณาจกร

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงเปนทเคารพสกการะตลอดไปถงพทธศาสนกชนในนานาประเทศ ดวยเหตน ทางรฐบาลสาธารณรฐแหงสหภาพเมยนมาร จงไดทลถวายตำแหนง อภธชมหารฐคร อนเปนสมณศกดสงสดแหงคณะสงฆเมยนมาร เมอ พ.ศ. ๒๕๓๔ และทประชมผนำสงสดแหงพทธศาสนาโลก เมอ พ.ศ. ๒๕๕๕ ไดทลถวายตำแหนง “ผนำสงสดแหงพระพทธศาสนาโลก”

ถง พ.ศ. ๒๕๔๓ พระสขภาพของเจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ถดถอยลง เนองจากทรงเจรญพระชนมายมากขน

Re#1 ������������� (CS3).indd 8-9 1/14/14 3:13:42 PM�������������������� pc4.indd 9 14/1/2557 17:58:53

บนทกกมมฎฐาน

ไมอำนวยใหทรงปฏบตพระศาสนกจตาง ๆ ไดโดยสะดวก จงเสดจเขาประทบรกษาพระองค ณ ตกวชรญาณ-สามคคพยาบาร โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย เมอวนท ๒๐ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๔๓ ในชวงแรก ๆ ยงเสดจกลบไปประทบ ณ วดบวรนเวศวหาร เปนระยะ ๆ ครงละ ๓-๔ วน และเสดจไปสดบพระปาตโมกข ณ พระอโบสถวดบวรนเวศวหาร ทกวนธรรมสวนะเดอนเพญและเดอนดบ กระทงพระสขภาพไมอำนวย คณะแพทยผถวายการรกษาพยาบาลจงกราบทลใหงดการเสดจไปสดบพระปาตโมกขดงกลาว ตงแต พ.ศ. ๒๕๕๐ เปนตนมา

ถงวนท ๑๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ พระอาการประชวรโดยทวไปทรดลง คณะแพทยจงไดถวายการผาตดพระอนตะ (ลำไส) และพระอนตคณ (ลำไสนอย) หลงการผาตด ทรงมพระอาการทวไปเปนทพอใจของคณะแพทย ถงวนท ๒๑ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เรมมพระอาการความดนพระโลหตลดลง แตมการกระเตองขนเปนระยะ ๆ กระทงถงวนท ๒๔ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ ความดนพระโลหตลดลงถง ๒๐ และคงตวอยระยะหนง ถงเวลา ๑๙.๓๐ น. ความดนพระโลหตลงถง ๐ ในทนททนใด

คณะแพทยไดออกแถลงการณในเวลาตอมาวา เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก สนพระชนมดวยการตดเชอในกระแสพระโลหต เมอวนท ๒๔ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๑๙.๓๐ น. สรพระชนมายได ๑๐๐ พรรษากบ ๒๑ วน

Re#1 ������������� (CS3).indd 10-11 1/14/14 3:13:43 PM�������������������� pc4.indd 10 14/1/2557 17:58:53

บนทกกมมฎฐาน

ไมอำนวยใหทรงปฏบตพระศาสนกจตาง ๆ ไดโดยสะดวก จงเสดจเขาประทบรกษาพระองค ณ ตกวชรญาณ-สามคคพยาบาร โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย เมอวนท ๒๐ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๔๓ ในชวงแรก ๆ ยงเสดจกลบไปประทบ ณ วดบวรนเวศวหาร เปนระยะ ๆ ครงละ ๓-๔ วน และเสดจไปสดบพระปาตโมกข ณ พระอโบสถวดบวรนเวศวหาร ทกวนธรรมสวนะเดอนเพญและเดอนดบ กระทงพระสขภาพไมอำนวย คณะแพทยผถวายการรกษาพยาบาลจงกราบทลใหงดการเสดจไปสดบพระปาตโมกขดงกลาว ตงแต พ.ศ. ๒๕๕๐ เปนตนมา

ถงวนท ๑๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ พระอาการประชวรโดยทวไปทรดลง คณะแพทยจงไดถวายการผาตดพระอนตะ (ลำไส) และพระอนตคณ (ลำไสนอย) หลงการผาตด ทรงมพระอาการทวไปเปนทพอใจของคณะแพทย ถงวนท ๒๑ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เรมมพระอาการความดนพระโลหตลดลง แตมการกระเตองขนเปนระยะ ๆ กระทงถงวนท ๒๔ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ ความดนพระโลหตลดลงถง ๒๐ และคงตวอยระยะหนง ถงเวลา ๑๙.๓๐ น. ความดนพระโลหตลงถง ๐ ในทนททนใด

คณะแพทยไดออกแถลงการณในเวลาตอมาวา เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก สนพระชนมดวยการตดเชอในกระแสพระโลหต เมอวนท ๒๔ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๑๙.๓๐ น. สรพระชนมายได ๑๐๐ พรรษากบ ๒๑ วน

Re#1 ������������� (CS3).indd 10-11 1/14/14 3:13:43 PM�������������������� pc4.indd 11 14/1/2557 17:58:53

1

สารบญ

กายานปสสนา ๑ - อานาปานปพพะ ๑ - อรยาบถปพพะ สมปชญญปพพะ ปฏกลปพพะ ๑๑ - ธาตปพพะ ๑๗ - นวสวถกาปพพะ ๒๕ เวทนานปสสนา ๓๓ จตตานปสสนา ๓๖ ธมมานปสสนา ๓๙ - นวรณ ขนธ อายตนะ ๓๙ - โพชฌงค ๔๗ - อรยสจจ ๔ ๕๘

กายานปสสนา อานาปานปพพะ

การปฏบตธรรมเปนความมงหมายสำคญของพระพทธศาสนา เพราะการเรยนเปนสวนปรยต จะไดผลกตองมการปฏบต การปฏบตสำหรบบรรพชต คอผบวชในพระพทธศาสนา เบองตน คอการปฏบตพระวนย ซงเปนสวนศล แตการปฏบตพระวนยยงมขอทจะตองปฏบต ซงเปนสวนศลนน เปนสกขาทหนง สบขนไปอก คอสมาธและปญญา เมอมงผลของการปฏบตทสงขน กตองปฏบตในสมาธและในปญญาตามหลกพระพทธศาสนาอกดวย

ฉะนน ในบดนจะไดแสดงถงหลกปฏบตสมาธกอน สมาธคอการทำจตใหตงมนแนวแนในอารมณอนเดยว ซงเปนอารมณของสมาธ เพราะวาจตนมปกตดนรนกวดแกวงรกษายาก หามยาก แตกอาจทจะทำใหสงบได อาจทจะรกษาได

Re#1 ������������� (CS3).indd 12-1 1/14/14 3:13:43 PM�������������������� pc4.indd 12 14/1/2557 17:58:53

1

สารบญ

กายานปสสนา ๑ - อานาปานปพพะ ๑ - อรยาบถปพพะ สมปชญญปพพะ ปฏกลปพพะ ๑๑ - ธาตปพพะ ๑๗ - นวสวถกาปพพะ ๒๕ เวทนานปสสนา ๓๓ จตตานปสสนา ๓๖ ธมมานปสสนา ๓๙ - นวรณ ขนธ อายตนะ ๓๙ - โพชฌงค ๔๗ - อรยสจจ ๔ ๕๘

กายานปสสนา อานาปานปพพะ

การปฏบตธรรมเปนความมงหมายสำคญของพระพทธศาสนา เพราะการเรยนเปนสวนปรยต จะไดผลกตองมการปฏบต การปฏบตสำหรบบรรพชต คอผบวชในพระพทธศาสนา เบองตน คอการปฏบตพระวนย ซงเปนสวนศล แตการปฏบตพระวนยยงมขอทจะตองปฏบต ซงเปนสวนศลนน เปนสกขาทหนง สบขนไปอก คอสมาธและปญญา เมอมงผลของการปฏบตทสงขน กตองปฏบตในสมาธและในปญญาตามหลกพระพทธศาสนาอกดวย

ฉะนน ในบดนจะไดแสดงถงหลกปฏบตสมาธกอน สมาธคอการทำจตใหตงมนแนวแนในอารมณอนเดยว ซงเปนอารมณของสมาธ เพราะวาจตนมปกตดนรนกวดแกวงรกษายาก หามยาก แตกอาจทจะทำใหสงบได อาจทจะรกษาได

Re#1 ������������� (CS3).indd 12-1 1/14/14 3:13:43 PM�������������������� pc4.indd 13 14/1/2557 17:58:53

2 3

หามได ดวยใชสตกำหนดอารมณของสมาธ อารมณของสมาธนนมมาก แตในบดนจะแสดงเพยงขอหนง คอ อานาปานสต สตกำหนดลมหายใจเขา ลมหายใจออก ในสตปฏฐานสตรทานสอนใหผทจะทำสมาธขอน นงขดบลลงกคอขดสมาธŸ ตงกายตรง ดำรงสต มสตมน มสตหายใจเขา มสตหายใจออก และใหตงสตกำหนดเปนขนๆ ไปคอ

๑. หายใจเขายาวกใหร หายใจออกยาวกใหร ๒. หายใจเขาสนกใหร หายใจออกสนกใหร ๓. ศกษาคอสำเหนยกกำหนดกายทงหมดหายใจ

เขา ศกษา คอสำเหนยกกำหนดกายทงหมดหายใจออก ๔. ศกษาคอสำเหนยกกำหนดสงบระงบกายสงขาร

เครองปรงกายอนหมายถงลมหายใจ หายใจเขาศกษาคอสำเหนยกกำหนดสงบระงบกายสงขาร เครองปรงกายอนหมายถงลมหายใจ หายใจออก

ทานแสดงไวเปน ๔ ขน ควรทำความเขาใจเรองลมหายใจทง ๔ ขนน โดยสงเขป คอเมอยงมไดปฏบตทำจตใหสงบ ลมหายใจกหยาบ มระยะทหายใจยาว อกอยางหนงตองการสดลมหายใจยาว กทำการสดหายใจใหยาวได สำหรบในขนนจะทำการสดลมหายใจใหยาวอยางออกกำลง หรอหายใจโดยปกตนนแหละ แตเมอยงไมทำสมาธ กยาวคอวาหยาบ เมอเชนนกใหทำสตใหรอย เขายาวกใหร ออกยาวกใหร

คราวนเมอทำสมาธ จตละเอยดเขา ลมหายใจกละเอยดเขา ชวงหายใจกสนเขา เมอเปนเชนนกใหร คอวาเขาสนกใหร ออกสนกใหร

ตอจากนกศกษา คอสำเหนยกกำหนดใหรกายทงหมดน ในปฏสมภทามรรคอธบายวา กายม ๒ คอ รปกายและนามกาย รปกายไดแกรปขนธ กใหรวารปขนธมอรยาบถในปจจบนนเปนอยางไร อรยาบถใหญเปนอยางไร อรยาบถนอยเปนอยางไร ตลอดจนใหรลมหายใจ ซงกจดวาเปนรปขนธ

Re#1 ������������� (CS3).indd 2-3 1/14/14 3:13:44 PM�������������������� pc4.indd 14 14/1/2557 17:58:53

2 3

หามได ดวยใชสตกำหนดอารมณของสมาธ อารมณของสมาธนนมมาก แตในบดนจะแสดงเพยงขอหนง คอ อานาปานสต สตกำหนดลมหายใจเขา ลมหายใจออก ในสตปฏฐานสตรทานสอนใหผทจะทำสมาธขอน นงขดบลลงกคอขดสมาธŸ ตงกายตรง ดำรงสต มสตมน มสตหายใจเขา มสตหายใจออก และใหตงสตกำหนดเปนขนๆ ไปคอ

๑. หายใจเขายาวกใหร หายใจออกยาวกใหร ๒. หายใจเขาสนกใหร หายใจออกสนกใหร ๓. ศกษาคอสำเหนยกกำหนดกายทงหมดหายใจ

เขา ศกษา คอสำเหนยกกำหนดกายทงหมดหายใจออก ๔. ศกษาคอสำเหนยกกำหนดสงบระงบกายสงขาร

เครองปรงกายอนหมายถงลมหายใจ หายใจเขาศกษาคอสำเหนยกกำหนดสงบระงบกายสงขาร เครองปรงกายอนหมายถงลมหายใจ หายใจออก

ทานแสดงไวเปน ๔ ขน ควรทำความเขาใจเรองลมหายใจทง ๔ ขนน โดยสงเขป คอเมอยงมไดปฏบตทำจตใหสงบ ลมหายใจกหยาบ มระยะทหายใจยาว อกอยางหนงตองการสดลมหายใจยาว กทำการสดหายใจใหยาวได สำหรบในขนนจะทำการสดลมหายใจใหยาวอยางออกกำลง หรอหายใจโดยปกตนนแหละ แตเมอยงไมทำสมาธ กยาวคอวาหยาบ เมอเชนนกใหทำสตใหรอย เขายาวกใหร ออกยาวกใหร

คราวนเมอทำสมาธ จตละเอยดเขา ลมหายใจกละเอยดเขา ชวงหายใจกสนเขา เมอเปนเชนนกใหร คอวาเขาสนกใหร ออกสนกใหร

ตอจากนกศกษา คอสำเหนยกกำหนดใหรกายทงหมดน ในปฏสมภทามรรคอธบายวา กายม ๒ คอ รปกายและนามกาย รปกายไดแกรปขนธ กใหรวารปขนธมอรยาบถในปจจบนนเปนอยางไร อรยาบถใหญเปนอยางไร อรยาบถนอยเปนอยางไร ตลอดจนใหรลมหายใจ ซงกจดวาเปนรปขนธ

Re#1 ������������� (CS3).indd 2-3 1/14/14 3:13:44 PM�������������������� pc4.indd 15 14/1/2557 17:58:53

4 5

เหมอนกน นเรยกวารปกาย และใหรนามกาย คอใหรความคด ใหรสญญาคอความกำหนดในปจจบนวาเปนอยางไร คอยกำหนดใหรทงรปกายและนามกายทงหมด แตวาในขอน ใน วสทธมรรคอธบายแคบเขามาวา กายทงหมดนหมายถง กองลมทงหมด ซงโดยปกตเมอหายใจเขา ลมกจะตงตนทจมก กลางทหทยลงไปถงนาภ เมอขาออกกจากนาภมาหทยแลวกมาจมก กใหกำหนดรใหตลอดสายทงเขาทงออก

คราวนกมาถงขนท ๔ คอ ศกษาสำเหนยกกำหนดสงบระงบกายสงขาร คอลมหายใจ หายใจเขา หายใจออก กำหนดลมหายใจทเปนไปโดยปกต ทเมอจตละเอยด หายใจกละเอยดเขา เมอเปนเชนนกรกษาความละเอยดไว และคอยกำหนดจตใหละเอยดยงขน และรกษาลมหายใจทละเอยดนนไวใหละเอยดยงขน ปลอยใหเปนไปตามปกตธรรมดาทเปน ไมเกรงตว ไมบงคบลม ถาไปเกรงตว ไปบงคบลม กอาจจะทำใหเกดเกรงกาย หายใจฮดฮาด เปนปลกตว ทำใหรางกายบางทก

เอะอะตงตง ซงนนไมใชเปนวธปฏบตในอานาปานสต วธปฏบตในอานาปานสตนน ตองกำหนดใหละเอยดยงขน นกเปนสขน

แตวาในทางปฏบตนน สำหรบขนทหนง ขนทสอง กกำหนดไปตามทเปน สำหรบในขนสกเปนผลทละเอยดเขา ความสำคญจงอยในขนทสาม ขนทสามนนในเบองตน กอาจจะตองคอยตามลมเขา ตามลมออก ตามลมทเขากคอสงจตจากนาสกไปอระ (หรอหทย) แลวกไปนาภ ขาออกกจากนาภ มาอระ แลวกออกนาสก เชนน จตยงไมสงบ เพราะฉะนน ทานจงสอนใหกำหนดจดไวจดหนงเพยงจดเดยว ในตำราปฏสมภทามรรคและวสทธมรรค ทานสอนใหกำหนดจดทลมกระทบ ในทตนทางเขาและในทปลายทางออก คอถาคนจมกยาวกทกระพงจมก ถาคนจมกสนกทรมฝปากเบองบน แตวาทไหนนน กสดแตละบคคล ใหสงเกตดวาเมอหายใจเขา ลมกระทบทไหนกอน ทรมฝปากเบองบนหรอทกระพงจมก กใหกำหนดไวทจดนน และเมอออก ลมออกกจะมากระทบทนน

Re#1 ������������� (CS3).indd 4-5 1/14/14 3:13:44 PM�������������������� pc4.indd 16 14/1/2557 17:58:54

4 5

เหมอนกน นเรยกวารปกาย และใหรนามกาย คอใหรความคด ใหรสญญาคอความกำหนดในปจจบนวาเปนอยางไร คอยกำหนดใหรทงรปกายและนามกายทงหมด แตวาในขอน ใน วสทธมรรคอธบายแคบเขามาวา กายทงหมดนหมายถง กองลมทงหมด ซงโดยปกตเมอหายใจเขา ลมกจะตงตนทจมก กลางทหทยลงไปถงนาภ เมอขาออกกจากนาภมาหทยแลวกมาจมก กใหกำหนดรใหตลอดสายทงเขาทงออก

คราวนกมาถงขนท ๔ คอ ศกษาสำเหนยกกำหนดสงบระงบกายสงขาร คอลมหายใจ หายใจเขา หายใจออก กำหนดลมหายใจทเปนไปโดยปกต ทเมอจตละเอยด หายใจกละเอยดเขา เมอเปนเชนนกรกษาความละเอยดไว และคอยกำหนดจตใหละเอยดยงขน และรกษาลมหายใจทละเอยดนนไวใหละเอยดยงขน ปลอยใหเปนไปตามปกตธรรมดาทเปน ไมเกรงตว ไมบงคบลม ถาไปเกรงตว ไปบงคบลม กอาจจะทำใหเกดเกรงกาย หายใจฮดฮาด เปนปลกตว ทำใหรางกายบางทก

เอะอะตงตง ซงนนไมใชเปนวธปฏบตในอานาปานสต วธปฏบตในอานาปานสตนน ตองกำหนดใหละเอยดยงขน นกเปนสขน

แตวาในทางปฏบตนน สำหรบขนทหนง ขนทสอง กกำหนดไปตามทเปน สำหรบในขนสกเปนผลทละเอยดเขา ความสำคญจงอยในขนทสาม ขนทสามนนในเบองตน กอาจจะตองคอยตามลมเขา ตามลมออก ตามลมทเขากคอสงจตจากนาสกไปอระ (หรอหทย) แลวกไปนาภ ขาออกกจากนาภ มาอระ แลวกออกนาสก เชนน จตยงไมสงบ เพราะฉะนน ทานจงสอนใหกำหนดจดไวจดหนงเพยงจดเดยว ในตำราปฏสมภทามรรคและวสทธมรรค ทานสอนใหกำหนดจดทลมกระทบ ในทตนทางเขาและในทปลายทางออก คอถาคนจมกยาวกทกระพงจมก ถาคนจมกสนกทรมฝปากเบองบน แตวาทไหนนน กสดแตละบคคล ใหสงเกตดวาเมอหายใจเขา ลมกระทบทไหนกอน ทรมฝปากเบองบนหรอทกระพงจมก กใหกำหนดไวทจดนน และเมอออก ลมออกกจะมากระทบทนน

Re#1 ������������� (CS3).indd 4-5 1/14/14 3:13:44 PM�������������������� pc4.indd 17 14/1/2557 17:58:54

6 7

จดทลมกระทบเมอเขาและเมอออกนน เรยกวานมต แปลวาทกำหนดจต เมอกำหนดจตไวทกำหนดไวดงน เมอหายใจเขา ลมกระทบทนมตคอทกำหนดจตอนนกร เมอลมหายใจออกมากระทบทนมตทกำหนดจตอนนกร และเมอใหจตกำหนดอยในจดน รอยเสมอดงน กชอวาไดรกองลมทงหมด เปรยบเหมอนอยางวาคนเลอยไม กมองกำหนดดอยทไมตรงทเลอยเลอยอย กเหนไมทตรงนนดวย เหนเลอยอยทตรงนนดวย กำหนดอยทจดนนจดเดยว ไมตองดเลอยทงหมดทเสอกไปเสอกมาทำการเลอย ดอยจดเดยว คอทไมตรงเลอยถกนนเพยงจดเดยว และเมอเหนอยทจดนนจดเดยว กเปนอนวาไดเหนทงหมด กำหนดจตใหอยตรงนจดเดยว

ในการทตงสตกำหนดอยทจดเดยวน เพอจะชวยใหจตกำหนดมนคง ทานกสอนวธเปนอบายสำหรบชวยตางๆ เชน สอนใหนบ ดงในวสทธมรรคสอนใหนบ นบชานบเรว นบชากคอหายใจเขานบ ๑ หายใจออกนบ ๑, เขา ๒ ออก ๒,

เขา ๓ ออก ๓, แลวก ๔-๔, ๕-๕ แลวกกลบไป ๑-๑ จนถง ๕-๕ แลวตออกเปน ๖-๖ แลวกลบไป ๑-๑ จนถง ๗-๗ แลวกกลบไป ๑-๑ จนถง ๘-๘ แลวกกลบไป ๑-๑ จนถง ๙-๙ แลวกกลบไป ๑-๑ จนถง ๑๐-๑๐ แลวกกลบไป ๑-๑ จนถง ๕-๕ แลวกกลบไป ๑-๑ จนถง ๖-๖ ยอนไปใหมดงนอยเสมอ จนจตเชองเขาพอจะอยทกเปลยนเปนนบเรว คอไมนบค แตวานบเดยว หายใจเขา ๑ หายใจออก ๒ เปนตน เมอจตเชองเขาอยทแลวกทงการนบ กำหนดอยทจดนนเสมอ ไมใหคลาดเคลอนไป แตวาบางอาจารยกสอนอยางอน ใหหายใจเขาวา พท หายใจออกวา โธ แตวาวธเหลานเปนวธอปกรณ สดแตวาใครจะชอบอยางไร ใครจะใชวธนบ ใชนบอยางทสอนไวในวสทธมรรค หรอจะใชอยางอนกสดแตจะชอบ เชนวา จะนบ ๑ ไปจนถง ๑๐ ทเดยว แลว กลบนบ ๑ ถง ๑๐ ใหม อยางนกไมขดของอะไร เพราะเปนอบายเทานน

Re#1 ������������� (CS3).indd 6-7 1/14/14 3:13:44 PM�������������������� pc4.indd 18 14/1/2557 17:58:54

6 7

จดทลมกระทบเมอเขาและเมอออกนน เรยกวานมต แปลวาทกำหนดจต เมอกำหนดจตไวทกำหนดไวดงน เมอหายใจเขา ลมกระทบทนมตคอทกำหนดจตอนนกร เมอลมหายใจออกมากระทบทนมตทกำหนดจตอนนกร และเมอใหจตกำหนดอยในจดน รอยเสมอดงน กชอวาไดรกองลมทงหมด เปรยบเหมอนอยางวาคนเลอยไม กมองกำหนดดอยทไมตรงทเลอยเลอยอย กเหนไมทตรงนนดวย เหนเลอยอยทตรงนนดวย กำหนดอยทจดนนจดเดยว ไมตองดเลอยทงหมดทเสอกไปเสอกมาทำการเลอย ดอยจดเดยว คอทไมตรงเลอยถกนนเพยงจดเดยว และเมอเหนอยทจดนนจดเดยว กเปนอนวาไดเหนทงหมด กำหนดจตใหอยตรงนจดเดยว

ในการทตงสตกำหนดอยทจดเดยวน เพอจะชวยใหจตกำหนดมนคง ทานกสอนวธเปนอบายสำหรบชวยตางๆ เชน สอนใหนบ ดงในวสทธมรรคสอนใหนบ นบชานบเรว นบชากคอหายใจเขานบ ๑ หายใจออกนบ ๑, เขา ๒ ออก ๒,

เขา ๓ ออก ๓, แลวก ๔-๔, ๕-๕ แลวกกลบไป ๑-๑ จนถง ๕-๕ แลวตออกเปน ๖-๖ แลวกลบไป ๑-๑ จนถง ๗-๗ แลวกกลบไป ๑-๑ จนถง ๘-๘ แลวกกลบไป ๑-๑ จนถง ๙-๙ แลวกกลบไป ๑-๑ จนถง ๑๐-๑๐ แลวกกลบไป ๑-๑ จนถง ๕-๕ แลวกกลบไป ๑-๑ จนถง ๖-๖ ยอนไปใหมดงนอยเสมอ จนจตเชองเขาพอจะอยทกเปลยนเปนนบเรว คอไมนบค แตวานบเดยว หายใจเขา ๑ หายใจออก ๒ เปนตน เมอจตเชองเขาอยทแลวกทงการนบ กำหนดอยทจดนนเสมอ ไมใหคลาดเคลอนไป แตวาบางอาจารยกสอนอยางอน ใหหายใจเขาวา พท หายใจออกวา โธ แตวาวธเหลานเปนวธอปกรณ สดแตวาใครจะชอบอยางไร ใครจะใชวธนบ ใชนบอยางทสอนไวในวสทธมรรค หรอจะใชอยางอนกสดแตจะชอบ เชนวา จะนบ ๑ ไปจนถง ๑๐ ทเดยว แลว กลบนบ ๑ ถง ๑๐ ใหม อยางนกไมขดของอะไร เพราะเปนอบายเทานน

Re#1 ������������� (CS3).indd 6-7 1/14/14 3:13:44 PM�������������������� pc4.indd 19 14/1/2557 17:58:54

8 9

๑. ตองมอาตาปะ แปลวามความเพยร หมายความวาตงใจไววาจะทำสมาธเปนเวลาเทาไร เมอไร กตองทำตามทตงใจ รกษาสจจะคอความตงใจจรงเอาไว และกทำใหไดจรงตามทกำหนดไว ไมใหเหลวไหล เบอกตองทนใหครบตามทตงใจไว

๒. ตองมสมปชานะ คอความรตว คอใหมความรอยเสมอ ไมใหเผลอตว ยงสมาธละเอยดเทาไร กตองใหมความรแจมใสขนเทานน ถาหลบไปเสยหรอวาดบไปเสย เชนวาปลอยใจใหตกวบไปกจะเปนสปหงกหรอวาเปนหลบไป หรอวา ถาเผลอตวดงน กชอวาขาดสมปชานะ ไมถกตอง ตองใหม สมปชานะคอความรอย

๓. สต คอความระลกกำหนด ตองมสตระลกกำหนดอยทอารมณของสมาธนนใหแนวแน อยาปลอยใหสตเลอนลอย ถาปลอยใหสตเลอนลอยไปกจะกลายเปนคนใจลอย กลายเปนมโทษ เทากบวามาหดใหเปนคนใจลอย เพราะฉะนน

ตองตงสตกำหนดไวทอารมณของสมาธใหมนคง แพลบไปขางไหนกตองจบเขามาเอาไวทอารมณของสมาธนน และ

๔. ไมยนดยนรายอะไรๆ ในโลกน ในตอนนกหมายเพยงแตวา ไมยนดในอารมณของสมาธ ไมยนดในนมตของสมาธทปรากฏ ซงเปนตวกเลส เพราะถาไปยนดในอารมณของสมาธ กอาจทจะทำเกนพอด อยางบางคนนงจนไมรเวลาทจะพก ไมรเวลาทจะบรโภค ถายงไปตดไปเพลนในนมตของสมาธดวยแลว กจะยงไปกนใหญ ในดานตรงกนขามกเหมอนกน ตองไมยนรายในอารมณของสมาธ ในนมตของสมาธ คอเมอตงใจจะทำแลว ถงตอนตนจะไมชอบ ตองพยายามฝนใจไปทำไปใหจงได และเมอประสบนมตทไมชอบ กตองคดวาไมใชเปนของจรง แตเปนของทเปนสญญชะ คอเกดจากสญญา หรอเปนภาพอปาทานทงนน ไมมความจรงอะไร ไมใหเกดความยนดตนเตนในอารมณ ในนมตของสมาธ ไมใหเกดความ ยนรายตกใจกลวในอารมณ ในนมตของสมาธทกๆ อยาง

Re#1 ������������� (CS3).indd 8-9 1/14/14 3:13:45 PM�������������������� pc4.indd 20 14/1/2557 17:58:54

8 9

๑. ตองมอาตาปะ แปลวามความเพยร หมายความวาตงใจไววาจะทำสมาธเปนเวลาเทาไร เมอไร กตองทำตามทตงใจ รกษาสจจะคอความตงใจจรงเอาไว และกทำใหไดจรงตามทกำหนดไว ไมใหเหลวไหล เบอกตองทนใหครบตามทตงใจไว

๒. ตองมสมปชานะ คอความรตว คอใหมความรอยเสมอ ไมใหเผลอตว ยงสมาธละเอยดเทาไร กตองใหมความรแจมใสขนเทานน ถาหลบไปเสยหรอวาดบไปเสย เชนวาปลอยใจใหตกวบไปกจะเปนสปหงกหรอวาเปนหลบไป หรอวา ถาเผลอตวดงน กชอวาขาดสมปชานะ ไมถกตอง ตองใหม สมปชานะคอความรอย

๓. สต คอความระลกกำหนด ตองมสตระลกกำหนดอยทอารมณของสมาธนนใหแนวแน อยาปลอยใหสตเลอนลอย ถาปลอยใหสตเลอนลอยไปกจะกลายเปนคนใจลอย กลายเปนมโทษ เทากบวามาหดใหเปนคนใจลอย เพราะฉะนน

ตองตงสตกำหนดไวทอารมณของสมาธใหมนคง แพลบไปขางไหนกตองจบเขามาเอาไวทอารมณของสมาธนน และ

๔. ไมยนดยนรายอะไรๆ ในโลกน ในตอนนกหมายเพยงแตวา ไมยนดในอารมณของสมาธ ไมยนดในนมตของสมาธทปรากฏ ซงเปนตวกเลส เพราะถาไปยนดในอารมณของสมาธ กอาจทจะทำเกนพอด อยางบางคนนงจนไมรเวลาทจะพก ไมรเวลาทจะบรโภค ถายงไปตดไปเพลนในนมตของสมาธดวยแลว กจะยงไปกนใหญ ในดานตรงกนขามกเหมอนกน ตองไมยนรายในอารมณของสมาธ ในนมตของสมาธ คอเมอตงใจจะทำแลว ถงตอนตนจะไมชอบ ตองพยายามฝนใจไปทำไปใหจงได และเมอประสบนมตทไมชอบ กตองคดวาไมใชเปนของจรง แตเปนของทเปนสญญชะ คอเกดจากสญญา หรอเปนภาพอปาทานทงนน ไมมความจรงอะไร ไมใหเกดความยนดตนเตนในอารมณ ในนมตของสมาธ ไมใหเกดความ ยนรายตกใจกลวในอารมณ ในนมตของสมาธทกๆ อยาง

Re#1 ������������� (CS3).indd 8-9 1/14/14 3:13:45 PM�������������������� pc4.indd 21 14/1/2557 17:58:54

10 11

ทำความรใหตงมน ทำสตใหตงมนอยในอารมณของสมาธเทานน จนกวาจะหมดเวลาทเราไดกำหนดไว

จตทเปนสมาธทานวาเปนจตทควรแกการงาน เหนไดชดดงเชนในการอานหนงสอ จะอานหนงสอสกหนาหนง ถาใจฟงซาน บางทกตองอานหลายเทยว และยงจะกำหนดความใหเกดความเขาใจกไมคอยได จำกไมคอยได แตถาอานดวยจตใจทตงมนและแนวแน กจะอานไดรวดเรวกวา และจะเขาใจไดแจมแจงดกวา เพราะฉะนน การทหดทำสมาธน จงเปนกจทชอบ อาจจะใชจตทเปนสมาธนไปเลาเรยนศกษา หรอจะไปบำเพญประโยชนอะไรกไดเปนอนมาก ตามทแสดงมาน เปนเรองของอานาปานสต โดยยอกเพยงน

อรยาปถปพพะ สมปชญญปพพะ ปฏกลปพพะ

ตามพระสตร พระพทธเจาตรสสอนใหตงสตระลกไปในกาย ตงแตพนเทามาจนถงศรษะเปนสวนเบองบน ตงแตศรษะลงไปจนถงพนเทาเปนสวนเบองตำ มหนงหมอยโดยรอบ กำหนดวาเปนสงทเตมไปดวยปฏกลนาเกลยดประการตางๆ ซงมอยในกายน คอ เกสา ผม, โลมา ขน, นขา เลบ, ทนตา ฟน, ตโจ หนง, มส เนอ, นหาร เอน, อฏ€ กระดก, อฏ€ มญช เยอในกระดก, วกก ไต, หทย หวใจ, ยกน ตบ, กโลมก พงผด, ปหก มาม, ปปผาส ปอด, อนต ไสใหญ, อนตคณ สายรดไส, อทรย อาหารใหม, กรส อาหารเกา, ปตต ด, เสมห เสลด, ปพโพ นำหนอง, โลหต นำเลอด, เสโท นำเหงอ, เมโท มนขน, อสส นำตา, วสา มนเหลว, เขโฬ นำลาย, สงฆาณกา นำมก, ลสกา ไขขอ, มตต มตร รวมเปนอาการ ๓๑ กบในทอน ทานแสดงไวอก ๑ คอ มตถเก มตถลงค

Re#1 ������������� (CS3).indd 10-11 1/14/14 3:13:45 PM�������������������� pc4.indd 22 14/1/2557 17:58:54

10 11

ทำความรใหตงมน ทำสตใหตงมนอยในอารมณของสมาธเทานน จนกวาจะหมดเวลาทเราไดกำหนดไว

จตทเปนสมาธทานวาเปนจตทควรแกการงาน เหนไดชดดงเชนในการอานหนงสอ จะอานหนงสอสกหนาหนง ถาใจฟงซาน บางทกตองอานหลายเทยว และยงจะกำหนดความใหเกดความเขาใจกไมคอยได จำกไมคอยได แตถาอานดวยจตใจทตงมนและแนวแน กจะอานไดรวดเรวกวา และจะเขาใจไดแจมแจงดกวา เพราะฉะนน การทหดทำสมาธน จงเปนกจทชอบ อาจจะใชจตทเปนสมาธนไปเลาเรยนศกษา หรอจะไปบำเพญประโยชนอะไรกไดเปนอนมาก ตามทแสดงมาน เปนเรองของอานาปานสต โดยยอกเพยงน

อรยาปถปพพะ สมปชญญปพพะ ปฏกลปพพะ

ตามพระสตร พระพทธเจาตรสสอนใหตงสตระลกไปในกาย ตงแตพนเทามาจนถงศรษะเปนสวนเบองบน ตงแตศรษะลงไปจนถงพนเทาเปนสวนเบองตำ มหนงหมอยโดยรอบ กำหนดวาเปนสงทเตมไปดวยปฏกลนาเกลยดประการตางๆ ซงมอยในกายน คอ เกสา ผม, โลมา ขน, นขา เลบ, ทนตา ฟน, ตโจ หนง, มส เนอ, นหาร เอน, อฏ€ กระดก, อฏ€ มญช เยอในกระดก, วกก ไต, หทย หวใจ, ยกน ตบ, กโลมก พงผด, ปหก มาม, ปปผาส ปอด, อนต ไสใหญ, อนตคณ สายรดไส, อทรย อาหารใหม, กรส อาหารเกา, ปตต ด, เสมห เสลด, ปพโพ นำหนอง, โลหต นำเลอด, เสโท นำเหงอ, เมโท มนขน, อสส นำตา, วสา มนเหลว, เขโฬ นำลาย, สงฆาณกา นำมก, ลสกา ไขขอ, มตต มตร รวมเปนอาการ ๓๑ กบในทอน ทานแสดงไวอก ๑ คอ มตถเก มตถลงค

Re#1 ������������� (CS3).indd 10-11 1/14/14 3:13:45 PM�������������������� pc4.indd 23 14/1/2557 17:58:54

12 13

ขมอง มนสมองในขมองศรษะ รวมเปนอาการ ๓๒ การตงสตระลกไปในกาย ซงประกอบดวยอาการ ๓๑ หรอ ๓๒ ใหเหนวาเปนของปฏกลดงกลาวมาน เปนเครองกำจดฉนทราคะ ความตด ความยนด ความกำหนดดวยอำนาจของความพอใจในกาม ทำลายกามฉนทนวรณใหสงบใหสนไปได

วธตงสตกำหนดนน อาศยการพจารณา คอตองตงสตกำหนดใหเหนอาการเหลานทละอาการในครงหนง จะเพยงอาการเดยวหรอหลายอาการกสดแต เมอสตกำหนดลงไปใหเหนเหมอนอยางมองเหนแลว กพจารณาใหความปฏกลของอาการเหลานปรากฏตามทเปน คอความปฏกลนนเปนอยางไร กใหพจารณาใหเหนอยางนน ไมใชใหเหนโดยทไมเปนหรอโดยสญญา โดยแกลงนกเอา อาการเหลานปรากฏความปฏกลในตวเอง ทงโดยส ทงโดยสณฐาน คอทรวดทรง ทงโดยกลน ทงโดยทเกด ทงโดยทอย เหนไดงาย เพราะปรากฏอยทตวเอง เมอปลอยหมกหมมไวไมชำระลาง ความปฏกลกปรากฏขน

ทนท ทำไมถงเปนอยางน กเพราะธรรมชาตธรรมดาของอาการเหลานมความเปนของปฏกล แตโดยปกตไมไดกำหนด ไมไดพจารณา ซำยงมการตกแตงแกไข จงไปตดอยทการตกแตงแกไข แถมมฉนทราคะมาประกอบ กทำใหเหนเปนทนายนด แตเมอเพกอาการตกแตงแกไขทปกปดความปฏกลนนออกเสย ความปฏกลปรากฏขนแกใจ ฉนทราคะกจะหายไป เพราะความ เปนปฏกลนนเปนขาศกตอฉนทราคะ หรอกามฉนท ความปฏกล ปรากฏขนเมอใด กามฉนทหรอฉนทราคะกหายไปเมอนน

ในวธกำหนดน จะกำหนดยกออกไปทละอยางกได คอกำหนดใหเหนเกสา ผม แลวกยกเอาผมออกไป กำหนดใหเหนโลมา ขน แลวกยกเอาขนออกไป นขา เลบ กใหเลบออกไป ทนตา ฟน กใหฟนหลดออกไป ตโจ หนง กลอกหนงออกไป มส เนอ กใหเนอหลดไป นหาร เอน กใหเอนหมดไป อฏ€ กระดก ในตอนน จะกำหนดกระดกเอาไวใหเหนแตโครงรางกระดก ตงแตพนเทาขนมา ตงแตศรษะลงไป กำหนดดกระดก

Re#1 ������������� (CS3).indd 12-13 1/14/14 3:13:46 PM�������������������� pc4.indd 24 14/1/2557 17:58:54

12 13

ขมอง มนสมองในขมองศรษะ รวมเปนอาการ ๓๒ การตงสตระลกไปในกาย ซงประกอบดวยอาการ ๓๑ หรอ ๓๒ ใหเหนวาเปนของปฏกลดงกลาวมาน เปนเครองกำจดฉนทราคะ ความตด ความยนด ความกำหนดดวยอำนาจของความพอใจในกาม ทำลายกามฉนทนวรณใหสงบใหสนไปได

วธตงสตกำหนดนน อาศยการพจารณา คอตองตงสตกำหนดใหเหนอาการเหลานทละอาการในครงหนง จะเพยงอาการเดยวหรอหลายอาการกสดแต เมอสตกำหนดลงไปใหเหนเหมอนอยางมองเหนแลว กพจารณาใหความปฏกลของอาการเหลานปรากฏตามทเปน คอความปฏกลนนเปนอยางไร กใหพจารณาใหเหนอยางนน ไมใชใหเหนโดยทไมเปนหรอโดยสญญา โดยแกลงนกเอา อาการเหลานปรากฏความปฏกลในตวเอง ทงโดยส ทงโดยสณฐาน คอทรวดทรง ทงโดยกลน ทงโดยทเกด ทงโดยทอย เหนไดงาย เพราะปรากฏอยทตวเอง เมอปลอยหมกหมมไวไมชำระลาง ความปฏกลกปรากฏขน

ทนท ทำไมถงเปนอยางน กเพราะธรรมชาตธรรมดาของอาการเหลานมความเปนของปฏกล แตโดยปกตไมไดกำหนด ไมไดพจารณา ซำยงมการตกแตงแกไข จงไปตดอยทการตกแตงแกไข แถมมฉนทราคะมาประกอบ กทำใหเหนเปนทนายนด แตเมอเพกอาการตกแตงแกไขทปกปดความปฏกลนนออกเสย ความปฏกลปรากฏขนแกใจ ฉนทราคะกจะหายไป เพราะความ เปนปฏกลนนเปนขาศกตอฉนทราคะ หรอกามฉนท ความปฏกล ปรากฏขนเมอใด กามฉนทหรอฉนทราคะกหายไปเมอนน

ในวธกำหนดน จะกำหนดยกออกไปทละอยางกได คอกำหนดใหเหนเกสา ผม แลวกยกเอาผมออกไป กำหนดใหเหนโลมา ขน แลวกยกเอาขนออกไป นขา เลบ กใหเลบออกไป ทนตา ฟน กใหฟนหลดออกไป ตโจ หนง กลอกหนงออกไป มส เนอ กใหเนอหลดไป นหาร เอน กใหเอนหมดไป อฏ€ กระดก ในตอนน จะกำหนดกระดกเอาไวใหเหนแตโครงรางกระดก ตงแตพนเทาขนมา ตงแตศรษะลงไป กำหนดดกระดก

Re#1 ������������� (CS3).indd 12-13 1/14/14 3:13:46 PM�������������������� pc4.indd 25 14/1/2557 17:58:54

14 15

ทปรากฏอยเพยงเทานกได หรอจะใหกระดกหมดไป เหลอแตเยอในกระดก ใหหมดทละอยางๆ ในทสดกไมมอะไร ดงนกได แตตองอาศยตงสตกำหนดพจารณา เมอจตสงบกจะมอปฏฐานะ คอความปรากฏของอารมณแจมชด เมอมอปฏฐานะ คอความปรากฏของอารมณแจมชดขน สตทกำหนดกจะเปนอปฏฐานะ คอแจมชดขนเชนเดยวกน และเมอเปนเชนน กจะเหมอนอยางมองเหน เทากบเปนการสรางตาเอกซเรย มองเหนจนถงกระดกเปนตน เมอเปนเชนน กามฉนทหรอ ฉนทราคะทเกดขน กจะสงบไปได จตใจกจะตงมน

อนง ทานสอนใหทำสมปชญญะในอรยาบถใหญ คอเมอเดน กใหมความรตว เมอยน กใหมความรตว เมอนง กใหมความรตว เมอนอน กใหมความรตว เมอจะนอมกายไปอยางใด กใหมความรตว อยางนนทกอรยาบถ และทานสอนใหทำสมปชญญะ คอความรตวในอรยาบถนอยๆ ตางๆ เชน เมอกาวไปขางหนา เมอถอยไปขางหลง เมอคแขนเขา หรอ

อวยวะสวนใดสวนหนงเขา เมอเหยยดออก เมอนงหม เมอกน เมอดม เมอเคยว เมอถาย หรอเมอเดน ยน นง นอน ตน พด นง กใหมความรตวอยใหตลอดดวยการทำสมปชญญะ คอความรตวน กเปนบทประกอบเขา เพราะประสงคใหมทงสต ทงสมปชญญะดงทกลาวมาแลว

กายคตาสตนควรจะหดพจารณาอกขอหนง เพราะนอกจากทำจตใจใหเปนสมาธ ยงอาจเปนเครองกำจดกามฉนทหรอฉนทราคะไดดวย สวนอานาปานสตนนเปนสมาธไดด แตไมสจะกำจดฉนทราคะหรอกามฉนทไดถนดนก เพราะฉะนน กใหเจรญสมาธไวทง ๒ ขอเหลาน ทานแสดงวาสมาธลวนคอจตใจตงมนสงบเพยงอยางเดยวนน ถาไมเจรญวปสสนา เมอออกจากสมาธนนแลว บางทกเลสแรงขน เชน ราคะ โทสะ แรงขน เพราะเปนจตทมกำลง แตไมไดผอนปรนเอากเลสออกไปบาง เมอจตมกำลงและมกเลสหนนอย กเลสไมถกผอนปรนออกเสยบาง เมอคราวประสบอารมณทเปนเหตยวราคะ ราคะ

Re#1 ������������� (CS3).indd 14-15 1/14/14 3:13:46 PM�������������������� pc4.indd 26 14/1/2557 17:58:54

14 15

ทปรากฏอยเพยงเทานกได หรอจะใหกระดกหมดไป เหลอแตเยอในกระดก ใหหมดทละอยางๆ ในทสดกไมมอะไร ดงนกได แตตองอาศยตงสตกำหนดพจารณา เมอจตสงบกจะมอปฏฐานะ คอความปรากฏของอารมณแจมชด เมอมอปฏฐานะ คอความปรากฏของอารมณแจมชดขน สตทกำหนดกจะเปนอปฏฐานะ คอแจมชดขนเชนเดยวกน และเมอเปนเชนน กจะเหมอนอยางมองเหน เทากบเปนการสรางตาเอกซเรย มองเหนจนถงกระดกเปนตน เมอเปนเชนน กามฉนทหรอ ฉนทราคะทเกดขน กจะสงบไปได จตใจกจะตงมน

อนง ทานสอนใหทำสมปชญญะในอรยาบถใหญ คอเมอเดน กใหมความรตว เมอยน กใหมความรตว เมอนง กใหมความรตว เมอนอน กใหมความรตว เมอจะนอมกายไปอยางใด กใหมความรตว อยางนนทกอรยาบถ และทานสอนใหทำสมปชญญะ คอความรตวในอรยาบถนอยๆ ตางๆ เชน เมอกาวไปขางหนา เมอถอยไปขางหลง เมอคแขนเขา หรอ

อวยวะสวนใดสวนหนงเขา เมอเหยยดออก เมอนงหม เมอกน เมอดม เมอเคยว เมอถาย หรอเมอเดน ยน นง นอน ตน พด นง กใหมความรตวอยใหตลอดดวยการทำสมปชญญะ คอความรตวน กเปนบทประกอบเขา เพราะประสงคใหมทงสต ทงสมปชญญะดงทกลาวมาแลว

กายคตาสตนควรจะหดพจารณาอกขอหนง เพราะนอกจากทำจตใจใหเปนสมาธ ยงอาจเปนเครองกำจดกามฉนทหรอฉนทราคะไดดวย สวนอานาปานสตนนเปนสมาธไดด แตไมสจะกำจดฉนทราคะหรอกามฉนทไดถนดนก เพราะฉะนน กใหเจรญสมาธไวทง ๒ ขอเหลาน ทานแสดงวาสมาธลวนคอจตใจตงมนสงบเพยงอยางเดยวนน ถาไมเจรญวปสสนา เมอออกจากสมาธนนแลว บางทกเลสแรงขน เชน ราคะ โทสะ แรงขน เพราะเปนจตทมกำลง แตไมไดผอนปรนเอากเลสออกไปบาง เมอจตมกำลงและมกเลสหนนอย กเลสไมถกผอนปรนออกเสยบาง เมอคราวประสบอารมณทเปนเหตยวราคะ ราคะ

Re#1 ������������� (CS3).indd 14-15 1/14/14 3:13:46 PM�������������������� pc4.indd 27 14/1/2557 17:58:54

16 17

กเกดแรง เมอประสบอารมณทเปนเหตยวโทสะ โทสะกเกดแรง แรงกวาไมไดทำสมาธ

สวนกายคตาสตนเจอวปสสนาไปในตวดวย กเปนการผอนปรนกเลสกองราคะออกไปไดบาง เพราะฉะนน เมอหดเจรญไว และออกจากสมาธอนนแลว เมอถกอารมณทเปนเครองยวราคะมายว กจะไมสเปนอะไรนก เพราะจตใจเคยกำหนดอยในความปฏกล กยอมจะเหนปฏกลไดงาย ฉะนน ในเวลาทบวช พระอปชฌายะทานจงสอนตจปญจกกรรมฐาน คอยกขนสอนเพยง ๕ ขอ เกสา โลมา นขา ทนตา ตโจ สำหรบจะไดพจารณาเปนเครองมอในเวลาทบวชอย เมอมกรรมฐานอนนคใจอย กจะประพฤตพรหมจรรยไดเรยบรอยด ถาขาดกรรมฐานขอน พรหมจรรยกจะเรารอน เพราะฉะนน ทานจงสอนกรรมฐานขอนไว ตงแตเมอบวช กควรทจะเจรญกายคตาสตนเปนอกขอหนงไปดวย

สำหรบวนนกยตเพยงเทาน

ธาตปพพะ

วธทำจตใหเปนสมาธอกขอหนง คอธาตกรรมฐาน หรอทเรยกวาธาตววตถาน การกำหนดธาต คำวาธาตนนแปลวา ทรงไว คลายกบคำวาธมมะ มาใชในภาษาไทยในความหมายวาราก หรอมลราก ซงหมายถงตนเดม หรอหมายถงสวนทคงทไมใชสวนผสม เมอมาหมายอยางน กเลยมความเหนคานธาตในพระพทธศาสนาวา ยงไมไดเปนธาตแท เชน ธาตดน กไมใชเปนธาตแท ธาตนำ กไมใชเปนธาตแท ดงทแยกได ในทางวทยาศาสตร แตเมอกอนนกมแสดงสงทเรยกวาธาตแทเปนอยางๆ ในบดนสงทวาเปนธาตแทนนกไมใชเสยแลว เพราะทกๆ อยางวทยาศาสตรในบดนกบอกวามาจากอะตอม (atom) ซงแยกออกไปไดเปนสวนประกอบตางๆ เพราะฉะนน ธาตแท ในทางโลกกยงไมแนนอน ยงเปนแตเพยงยตกนดวยกำหนดคณลกษณะอยางหนงๆ แลวสมมตกนวาเปนธาตอยางหนงๆ

Re#1 ������������� (CS3).indd 16-17 1/14/14 3:13:47 PM�������������������� pc4.indd 28 14/1/2557 17:58:55

16 17

กเกดแรง เมอประสบอารมณทเปนเหตยวโทสะ โทสะกเกดแรง แรงกวาไมไดทำสมาธ

สวนกายคตาสตนเจอวปสสนาไปในตวดวย กเปนการผอนปรนกเลสกองราคะออกไปไดบาง เพราะฉะนน เมอหดเจรญไว และออกจากสมาธอนนแลว เมอถกอารมณทเปนเครองยวราคะมายว กจะไมสเปนอะไรนก เพราะจตใจเคยกำหนดอยในความปฏกล กยอมจะเหนปฏกลไดงาย ฉะนน ในเวลาทบวช พระอปชฌายะทานจงสอนตจปญจกกรรมฐาน คอยกขนสอนเพยง ๕ ขอ เกสา โลมา นขา ทนตา ตโจ สำหรบจะไดพจารณาเปนเครองมอในเวลาทบวชอย เมอมกรรมฐานอนนคใจอย กจะประพฤตพรหมจรรยไดเรยบรอยด ถาขาดกรรมฐานขอน พรหมจรรยกจะเรารอน เพราะฉะนน ทานจงสอนกรรมฐานขอนไว ตงแตเมอบวช กควรทจะเจรญกายคตาสตนเปนอกขอหนงไปดวย

สำหรบวนนกยตเพยงเทาน

ธาตปพพะ

วธทำจตใหเปนสมาธอกขอหนง คอธาตกรรมฐาน หรอทเรยกวาธาตววตถาน การกำหนดธาต คำวาธาตนนแปลวา ทรงไว คลายกบคำวาธมมะ มาใชในภาษาไทยในความหมายวาราก หรอมลราก ซงหมายถงตนเดม หรอหมายถงสวนทคงทไมใชสวนผสม เมอมาหมายอยางน กเลยมความเหนคานธาตในพระพทธศาสนาวา ยงไมไดเปนธาตแท เชน ธาตดน กไมใชเปนธาตแท ธาตนำ กไมใชเปนธาตแท ดงทแยกได ในทางวทยาศาสตร แตเมอกอนนกมแสดงสงทเรยกวาธาตแทเปนอยางๆ ในบดนสงทวาเปนธาตแทนนกไมใชเสยแลว เพราะทกๆ อยางวทยาศาสตรในบดนกบอกวามาจากอะตอม (atom) ซงแยกออกไปไดเปนสวนประกอบตางๆ เพราะฉะนน ธาตแท ในทางโลกกยงไมแนนอน ยงเปนแตเพยงยตกนดวยกำหนดคณลกษณะอยางหนงๆ แลวสมมตกนวาเปนธาตอยางหนงๆ

Re#1 ������������� (CS3).indd 16-17 1/14/14 3:13:47 PM�������������������� pc4.indd 29 14/1/2557 17:58:55

18 19

สวนธาตในทางพระพทธศาสนานน มความหมายถงวา คณลกษณะอยางหนงๆ ท เปนทสรปรวมสงทมคณลกษณะอยางเดยวกนเขาดวยกน และแสดงไววาในรางกายอนนประกอบดวยธาต ๔ คอ ปฐวธาต ธาตดน อาโปธาต ธาตนำ เตโชธาต ธาตไฟ วาโยธาต ธาตลม และในบางพระสตร กแสดงธาต ๕ คออากาสธาต ธาตอากาศ เพมเขาอกหนง อะไรบางเปนธาตเหลาน ทานกชไวสำหรบใหพจารณา คอ

ในรางกายอนน เกสา ผม, โลมา ขน, นขา เลบ, ทนตา ฟน, ตโจ หนง, มส เนอ, นหาร เอน, อฏ€ กระดก, อฏ€มญช เยอในกระดก, วกก ไต, หทย หวใจ, ยกน ตบ, กโลมก พงผด, ปหก มาม, ปปผาส ปอด, อนต ไสใหญ, อนตคณ สายรดไส, อทรย อาหารใหม, กรส อาหารเกา และสงอนๆ ทมลกษณะแขนแขง เรยกวาปฐวธาต ธาตดน คอเอาลกษณะแขนแขง

ปตต ด คอนำด, เสมห เสลด, ปพโพ นำหนอง, โลหต นำเลอด, เสโท นำเหงอ, เมโท มนขน, อสส นำตา, วสา มนเหลว, เขโฬ นำลาย, สงฆาณกา นำมก, ลสกา ไขขอ, มตต มตร และสวนอนทมลกษณะเอบอาบเรยกวา อาโปธาต ธาตนำ นกเอาลกษณะทเอบอาบ

สวนไฟนนกไดแก เยน จ สนตปปต ไฟทำใหรางกายอบอน เยน จ ชรยต ไฟททำใหรางกายทรดโทรม เยน ปรทยหต ไฟททำใหรางกายเรารอน เยน อสตปตขายตสายต สมมา ปรณาม คจฉต ไฟททำใหอาหารทกนทดมทเคยวทลมถงความยอยได และไฟอยางใดอยางหนงททำใหเกดความรอนขนกเรยกวาเปนเตโชธาต ธาตไฟ นกเอาลกษณะทเรารอน หรอรมรอน

สวนทเปนลมนนกไดแก อทธงคมา วาตา ลมทพดขนเบองบน อโธคมา วาตา ลมทพดลงเบองตำ กจฉสยา วาตา ลมทอยในทอง คอในกระเพาะอาหาร โกฏ€สยา วาตา ลมทอยในไส องคมงคานสารโน วาตา ลมทพดไปตลอดอวยวะ

Re#1 ������������� (CS3).indd 18-19 1/14/14 3:13:47 PM�������������������� pc4.indd 30 14/1/2557 17:58:55

18 19

สวนธาตในทางพระพทธศาสนานน มความหมายถงวา คณลกษณะอยางหนงๆ ท เปนทสรปรวมสงทมคณลกษณะอยางเดยวกนเขาดวยกน และแสดงไววาในรางกายอนนประกอบดวยธาต ๔ คอ ปฐวธาต ธาตดน อาโปธาต ธาตนำ เตโชธาต ธาตไฟ วาโยธาต ธาตลม และในบางพระสตร กแสดงธาต ๕ คออากาสธาต ธาตอากาศ เพมเขาอกหนง อะไรบางเปนธาตเหลาน ทานกชไวสำหรบใหพจารณา คอ

ในรางกายอนน เกสา ผม, โลมา ขน, นขา เลบ, ทนตา ฟน, ตโจ หนง, มส เนอ, นหาร เอน, อฏ€ กระดก, อฏ€มญช เยอในกระดก, วกก ไต, หทย หวใจ, ยกน ตบ, กโลมก พงผด, ปหก มาม, ปปผาส ปอด, อนต ไสใหญ, อนตคณ สายรดไส, อทรย อาหารใหม, กรส อาหารเกา และสงอนๆ ทมลกษณะแขนแขง เรยกวาปฐวธาต ธาตดน คอเอาลกษณะแขนแขง

ปตต ด คอนำด, เสมห เสลด, ปพโพ นำหนอง, โลหต นำเลอด, เสโท นำเหงอ, เมโท มนขน, อสส นำตา, วสา มนเหลว, เขโฬ นำลาย, สงฆาณกา นำมก, ลสกา ไขขอ, มตต มตร และสวนอนทมลกษณะเอบอาบเรยกวา อาโปธาต ธาตนำ นกเอาลกษณะทเอบอาบ

สวนไฟนนกไดแก เยน จ สนตปปต ไฟทำใหรางกายอบอน เยน จ ชรยต ไฟททำใหรางกายทรดโทรม เยน ปรทยหต ไฟททำใหรางกายเรารอน เยน อสตปตขายตสายต สมมา ปรณาม คจฉต ไฟททำใหอาหารทกนทดมทเคยวทลมถงความยอยได และไฟอยางใดอยางหนงททำใหเกดความรอนขนกเรยกวาเปนเตโชธาต ธาตไฟ นกเอาลกษณะทเรารอน หรอรมรอน

สวนทเปนลมนนกไดแก อทธงคมา วาตา ลมทพดขนเบองบน อโธคมา วาตา ลมทพดลงเบองตำ กจฉสยา วาตา ลมทอยในทอง คอในกระเพาะอาหาร โกฏ€สยา วาตา ลมทอยในไส องคมงคานสารโน วาตา ลมทพดไปตลอดอวยวะ

Re#1 ������������� (CS3).indd 18-19 1/14/14 3:13:47 PM�������������������� pc4.indd 31 14/1/2557 17:58:55

20 21

นอยอวยวะใหญ และอสสาโส ลมหายใจเขา ปสสาโส ลมหายใจออก หรอวาสงใดสงหนงทมลกษณะพดไหว เรยกวาวาโยธาต ธาตลม นกเอาลกษณะพดไหว

อสสาสะนน ในวสทธมรรคแสดงไววาลมหายใจออก ปสสาสะแสดงไววาลมหายใจกลบ คอลมหายใจเขา เพราะอธบายวา เดกเมอคลอดออกมาจากครรภมารดานนหายใจออกกอน แลวจงหายใจเขา และคำวาอสสาสะ นำหนาปสสาสะ เมอเปนเชนน อสสาสะจงไดแกลมหายใจออก ซงเปนลมหายใจครงแรกของเดก และปสสาสะจงเปนหายใจเขา แตกมอาจารย อนแปลกลบกนวา อสสาสะ หายใจเขา ปสสาสะ หายใจออก คราวน ถาจะพจารณาวาเดกเมอคลอดออกมาทแรกนน หายใจเขากอน หรอหายใจออกกอน อนนกจะตองศกษาในทางแพทยด แตในทางปฏบตนนกไมถอเปนสำคญนก ตองการใหกำหนดกแลวกน คอใหรของจรงในปจจบน หายใจเขากใหร หายใจออกกใหร สวนศพททเปน

สมมตบญญตนน กสดแตจะใช ถาตองการจะรความจรงเปนอยางไร กตองไปคนทางตำราแพทย หรอไปถามแพทยดอกทางหนง

สวนอากาศนนกไดแก กณณจฉทท ชองห นาสจฉทท ชองจมก มขฉทท ชองปาก เยน อสตปตขายตสายต อชโฌหรต ชองทอาหารทกนทดมทเคยวทลมกลนผานลงไป ยตถ อสตปตขายตสายต ตฏฐต ชองทอาหารทกนทดมทเคยวทลมตงอย และเยน จ อสตปตขายตสายต อโธภาคา นกขมต ชองทอาหารทกนทดมทเคยวทลมออกไปภายนอก หรอวาชองวางอยางใดอยางหนง เรยกวาอากาสธาต นกเอาลกษณะทเปนชองวาง

การจดธาตและระบอวยวะ ระบลกษณะทเปนธาต ดงกลาวน แสดงตามททานจดไวในพระคมภร แสดงความรในทางกายวภาคทจะพงหยบยกมาเปนทางพจารณาทำธาตกรรมฐาน ในบดน ถาผทรวชาแพทย รวชากายวภาค จะมาจดระบ

Re#1 ������������� (CS3).indd 20-21 1/14/14 3:13:48 PM�������������������� pc4.indd 32 14/1/2557 17:58:55

20 21

นอยอวยวะใหญ และอสสาโส ลมหายใจเขา ปสสาโส ลมหายใจออก หรอวาสงใดสงหนงทมลกษณะพดไหว เรยกวาวาโยธาต ธาตลม นกเอาลกษณะพดไหว

อสสาสะนน ในวสทธมรรคแสดงไววาลมหายใจออก ปสสาสะแสดงไววาลมหายใจกลบ คอลมหายใจเขา เพราะอธบายวา เดกเมอคลอดออกมาจากครรภมารดานนหายใจออกกอน แลวจงหายใจเขา และคำวาอสสาสะ นำหนาปสสาสะ เมอเปนเชนน อสสาสะจงไดแกลมหายใจออก ซงเปนลมหายใจครงแรกของเดก และปสสาสะจงเปนหายใจเขา แตกมอาจารย อนแปลกลบกนวา อสสาสะ หายใจเขา ปสสาสะ หายใจออก คราวน ถาจะพจารณาวาเดกเมอคลอดออกมาทแรกนน หายใจเขากอน หรอหายใจออกกอน อนนกจะตองศกษาในทางแพทยด แตในทางปฏบตนนกไมถอเปนสำคญนก ตองการใหกำหนดกแลวกน คอใหรของจรงในปจจบน หายใจเขากใหร หายใจออกกใหร สวนศพททเปน

สมมตบญญตนน กสดแตจะใช ถาตองการจะรความจรงเปนอยางไร กตองไปคนทางตำราแพทย หรอไปถามแพทยดอกทางหนง

สวนอากาศนนกไดแก กณณจฉทท ชองห นาสจฉทท ชองจมก มขฉทท ชองปาก เยน อสตปตขายตสายต อชโฌหรต ชองทอาหารทกนทดมทเคยวทลมกลนผานลงไป ยตถ อสตปตขายตสายต ตฏฐต ชองทอาหารทกนทดมทเคยวทลมตงอย และเยน จ อสตปตขายตสายต อโธภาคา นกขมต ชองทอาหารทกนทดมทเคยวทลมออกไปภายนอก หรอวาชองวางอยางใดอยางหนง เรยกวาอากาสธาต นกเอาลกษณะทเปนชองวาง

การจดธาตและระบอวยวะ ระบลกษณะทเปนธาต ดงกลาวน แสดงตามททานจดไวในพระคมภร แสดงความรในทางกายวภาคทจะพงหยบยกมาเปนทางพจารณาทำธาตกรรมฐาน ในบดน ถาผทรวชาแพทย รวชากายวภาค จะมาจดระบ

Re#1 ������������� (CS3).indd 20-21 1/14/14 3:13:48 PM�������������������� pc4.indd 33 14/1/2557 17:58:55

22 23

ขนตามในตำราปจจบน กอาจจะไดความละเอยดพสดารขนอก แตกยงไมมใครทำ ถาผทเรยนแพทยมาทำขนได จดตามตำราแพทยในปจจบนได กจะดเหมอนกน

ในรางกายอนน เมอไมพจารณาแยกธาต ดรวมๆ กนอย กเปนกอนเปนแทงทยดถอวาเปนตวเปนตน และเมอยดถอวาเปนตวเปนตน กมเรองกระวนกระวายตางๆ สบเนองกนไป เพราะฉะนน ทานจงสอนใหพจารณาแยกธาต คอดลงไปวากอนทเรายดถอกนวาเปนตวเปนตนนน มอะไรบาง และตวตนอยทไหน เมอเปนเชนน แยกออกไปทละสวนกจะพบวา เปนธาตดนบาง เปนธาตนำบาง เปนธาตไฟบาง เปนธาตลมบาง เปนธาตอากาศบาง ในทางสรรศาสตรปจจบนนกมแสดงไววา ชองวางในรางกายมนษยนมากมาย ถาหากวาจะยบใหเปนกอนเขาจรงๆ โดยไมใหมชองวางเลย ตวมนษยเรานกจะเลกเหลอนดเดยว ผนนเขาวาเทาขนาดหวไมขด จะเปนอยางนนหรอไมกตาม แตเมอพจารณาดยอมจะรสกวา ชองวางใน

ตวเรานมากมายเหลอเกน ดดวยกลองจงจะรสก ยงกลองนนละเอยดเทาไร กยงจะเหนโพรงในรางกายเรามากขนเทานน คราวนมาพจารณาด ถาสมมตวา หยบออกไปวางเสยทละอยาง หยบเอาธาตดนไปเสยกอน แลวหยบเอาธาตนำออกไป หยบเอาธาตไฟออกไป หยบเอาธาตลมออกไป กเหลอแตอากาศคอชองวางๆ อยเทานน เดมกอนทจะมาเปนรางกายอนน กเปนอากาศธาตอย เมอธาตทงหลายมาประกอบกนเขาเปนสงขาร จงไดเปนรางกายอนน และเมอธาตทงหลายเหลานแยกออกไป กมาเปนอากาศธาตคอเปนชองวางตามเดม

การกำหนดธาตดงกลาวมาน จะเหนสกแตวาเปนธาต กจะทำใหเหนความวางเปลาจากตวจากตน เพราะสงทยดถอวาเปนกลมเปนกอนเปนตวเปนตนนน เมอแยกออกไปแลวกพบแตวาเปนธาตทงนน ถาจะแยกอยางในสมยปจจบนนกคอวา แยกออกไปๆ กเปนอะตอม (atom) อะตอมทงหมดบรรจอยในอากาศธาตคอชองวาง เมอแยกอะตอม (atom) ออกไป

Re#1 ������������� (CS3).indd 22-23 1/14/14 3:13:48 PM�������������������� pc4.indd 34 14/1/2557 17:58:55

22 23

ขนตามในตำราปจจบน กอาจจะไดความละเอยดพสดารขนอก แตกยงไมมใครทำ ถาผทเรยนแพทยมาทำขนได จดตามตำราแพทยในปจจบนได กจะดเหมอนกน

ในรางกายอนน เมอไมพจารณาแยกธาต ดรวมๆ กนอย กเปนกอนเปนแทงทยดถอวาเปนตวเปนตน และเมอยดถอวาเปนตวเปนตน กมเรองกระวนกระวายตางๆ สบเนองกนไป เพราะฉะนน ทานจงสอนใหพจารณาแยกธาต คอดลงไปวากอนทเรายดถอกนวาเปนตวเปนตนนน มอะไรบาง และตวตนอยทไหน เมอเปนเชนน แยกออกไปทละสวนกจะพบวา เปนธาตดนบาง เปนธาตนำบาง เปนธาตไฟบาง เปนธาตลมบาง เปนธาตอากาศบาง ในทางสรรศาสตรปจจบนนกมแสดงไววา ชองวางในรางกายมนษยนมากมาย ถาหากวาจะยบใหเปนกอนเขาจรงๆ โดยไมใหมชองวางเลย ตวมนษยเรานกจะเลกเหลอนดเดยว ผนนเขาวาเทาขนาดหวไมขด จะเปนอยางนนหรอไมกตาม แตเมอพจารณาดยอมจะรสกวา ชองวางใน

ตวเรานมากมายเหลอเกน ดดวยกลองจงจะรสก ยงกลองนนละเอยดเทาไร กยงจะเหนโพรงในรางกายเรามากขนเทานน คราวนมาพจารณาด ถาสมมตวา หยบออกไปวางเสยทละอยาง หยบเอาธาตดนไปเสยกอน แลวหยบเอาธาตนำออกไป หยบเอาธาตไฟออกไป หยบเอาธาตลมออกไป กเหลอแตอากาศคอชองวางๆ อยเทานน เดมกอนทจะมาเปนรางกายอนน กเปนอากาศธาตอย เมอธาตทงหลายมาประกอบกนเขาเปนสงขาร จงไดเปนรางกายอนน และเมอธาตทงหลายเหลานแยกออกไป กมาเปนอากาศธาตคอเปนชองวางตามเดม

การกำหนดธาตดงกลาวมาน จะเหนสกแตวาเปนธาต กจะทำใหเหนความวางเปลาจากตวจากตน เพราะสงทยดถอวาเปนกลมเปนกอนเปนตวเปนตนนน เมอแยกออกไปแลวกพบแตวาเปนธาตทงนน ถาจะแยกอยางในสมยปจจบนนกคอวา แยกออกไปๆ กเปนอะตอม (atom) อะตอมทงหมดบรรจอยในอากาศธาตคอชองวาง เมอแยกอะตอม (atom) ออกไป

Re#1 ������������� (CS3).indd 22-23 1/14/14 3:13:48 PM�������������������� pc4.indd 35 14/1/2557 17:58:55

24 25

อกทหนง กเหลอแตอากาศธาตคอชองวาง นเรยกวาเปนธาตกรรมฐาน ทำใหเกดสมาธคอความสงบตงมนดวย และแกมวปสสนา ปญญากเหนแจงดวย เพราะทำใหความเหนเปนอนตตาประกอบไปดวยกน

ในวนนกยตเพยงเทาน

นวสวถกาปพพะ

ไดแสดงวธปฏบตมาแลวเรองการทำอานาปานสต การทำสมปชญญะในอรยาบถใหญ ในอรยาบถนอย และ กายคตาสต สตทระลกไปในกายตามอาการ ๓๑ หรอ ๓๒ ทนบเปนปฐวธาตและอาโปธาต กบไดแสดงธาตววตถาน กำหนดธาตหรอวาธาตกรรมฐาน ตามทกลาวมาแลวนน พจาณากายทยงมชวต คอกายทยงมลมหายใจ เคลอนไหวอรยาบถตางๆได มอาการของกายตางๆ ยงทำงานไดตามหนาท ธาตตางๆกยงรวมกนอยเปนอปาทนนะคอมใจครอง คราวนเมอธาตตางๆแตกสลาย หยดหายใจ หยดเคลอนไหวอรยาบถตางๆ อาการตางๆ ของกายหยดทำหนาท รางกายนกกลายเปนศพ ฉะนน จงมวธสอนใหพจารณาศพ ศพทตายแลวจรงๆ ทเขาทงไวในปาชา นำมาพจารณาเทยบกบกายน เรยกอกอยางหนงวาอสภะ หรออสภ แปลวาไมงาม ในทอนวา

Re#1 ������������� (CS3).indd 24-25 1/14/14 3:13:49 PM�������������������� pc4.indd 36 14/1/2557 17:58:55

24 25

อกทหนง กเหลอแตอากาศธาตคอชองวาง นเรยกวาเปนธาตกรรมฐาน ทำใหเกดสมาธคอความสงบตงมนดวย และแกมวปสสนา ปญญากเหนแจงดวย เพราะทำใหความเหนเปนอนตตาประกอบไปดวยกน

ในวนนกยตเพยงเทาน

นวสวถกาปพพะ

ไดแสดงวธปฏบตมาแลวเรองการทำอานาปานสต การทำสมปชญญะในอรยาบถใหญ ในอรยาบถนอย และ กายคตาสต สตทระลกไปในกายตามอาการ ๓๑ หรอ ๓๒ ทนบเปนปฐวธาตและอาโปธาต กบไดแสดงธาตววตถาน กำหนดธาตหรอวาธาตกรรมฐาน ตามทกลาวมาแลวนน พจาณากายทยงมชวต คอกายทยงมลมหายใจ เคลอนไหวอรยาบถตางๆได มอาการของกายตางๆ ยงทำงานไดตามหนาท ธาตตางๆกยงรวมกนอยเปนอปาทนนะคอมใจครอง คราวนเมอธาตตางๆแตกสลาย หยดหายใจ หยดเคลอนไหวอรยาบถตางๆ อาการตางๆ ของกายหยดทำหนาท รางกายนกกลายเปนศพ ฉะนน จงมวธสอนใหพจารณาศพ ศพทตายแลวจรงๆ ทเขาทงไวในปาชา นำมาพจารณาเทยบกบกายน เรยกอกอยางหนงวาอสภะ หรออสภ แปลวาไมงาม ในทอนวา

Re#1 ������������� (CS3).indd 24-25 1/14/14 3:13:49 PM�������������������� pc4.indd 37 14/1/2557 17:58:55

26 27

ไว ๑๐ แตในสตปฏฐานจำแนกไว ๙ หมวด คอ หมวดท ๑ พจารณาศพทตาย ทเขาทงไวในปาชา

ตายวนหนง สองวน สามวน ขนพอง มสเขยวนาเกลยด มนำหนองไหล แลวเทยบเขามาทรางกายอนนวากจะเปนเชนเดยวกน

หมวดท ๒ พจารณาศพทเขาทงไวในปาชานน ทถกสตวทงหลายกดกน คอวาถกกา ถกแรง ถกนกตะกรม ถกสนข ถกสนขจงจอกกดกน ถกปาณชาตตางๆ กดกน แลวนอมเขามาวา กายอนนกจะตองเปนฉนนน

หมวดท ๓ พจารณาศพททงไวในปาชา เปนโครงกระดก มเนอ มเลอด มเสนเอนรงรด แลวกนอมเขามาเทยบกบกายนวาจะตองเปนฉนนน

หมวดท ๔ พจารณาศพทเขาทงไวในปาชา เปนโครงรางกระดก ไมมเนอแตวายงเปอนเลอด ยงมเสนเอนรงรด แลวกนอมเขามาเทยบกบกายอนนวาจะตองเปนฉนนน

หมวดท ๕ พจารณาศพทเขาทงไวในปาชา เปนโครงรางกระดก มเนอและเลอดหมดสนไป แตวาโครงกระดกนนยงมเสนเอนรงรดใหคมกนอยกบราง แลวกนอมนำมาเทยบกบกายอนนวาจะตองเปนฉนนน

หมวดท ๖ พจารณาศพทเขาทงไวในปาชา เปนโครงรางกระดกทไมมเสนเอนรดรง กลายเปนกระดกทกระจดกระจาย เรยราด กระดกมอกหลดไปทางหนง กระดกเทากหลดไปทางหนง กระดกเขากหลดไปทางหนง กระดกขากหลดไปทางหนง กระดกสะเอวกหลดไปทางหนง กระดกสนหลงกหลดไปทางหนง กระดกซโครงกหลดไปทางหนง กระดกอกกหลดไปทางหนง กระดกแขนกหลดไปทางหนง กระดกหวไหลกหลดไปทางหนง กระดกคอกหลดไปทางหนง กระดกคางกหลดไปทางหนง กระดกฟนกหลดไปทางหนง จนถงกะโหลกศรษะกหลดไปอกทางหนง เรยราดกระจดกระจาย แลวนอมมาเทยบกบกาย อนนวาจะตองเปนฉนนน

Re#1 ������������� (CS3).indd 26-27 1/14/14 3:13:49 PM�������������������� pc4.indd 38 14/1/2557 17:58:55

26 27

ไว ๑๐ แตในสตปฏฐานจำแนกไว ๙ หมวด คอ หมวดท ๑ พจารณาศพทตาย ทเขาทงไวในปาชา

ตายวนหนง สองวน สามวน ขนพอง มสเขยวนาเกลยด มนำหนองไหล แลวเทยบเขามาทรางกายอนนวากจะเปนเชนเดยวกน

หมวดท ๒ พจารณาศพทเขาทงไวในปาชานน ทถกสตวทงหลายกดกน คอวาถกกา ถกแรง ถกนกตะกรม ถกสนข ถกสนขจงจอกกดกน ถกปาณชาตตางๆ กดกน แลวนอมเขามาวา กายอนนกจะตองเปนฉนนน

หมวดท ๓ พจารณาศพททงไวในปาชา เปนโครงกระดก มเนอ มเลอด มเสนเอนรงรด แลวกนอมเขามาเทยบกบกายนวาจะตองเปนฉนนน

หมวดท ๔ พจารณาศพทเขาทงไวในปาชา เปนโครงรางกระดก ไมมเนอแตวายงเปอนเลอด ยงมเสนเอนรงรด แลวกนอมเขามาเทยบกบกายอนนวาจะตองเปนฉนนน

หมวดท ๕ พจารณาศพทเขาทงไวในปาชา เปนโครงรางกระดก มเนอและเลอดหมดสนไป แตวาโครงกระดกนนยงมเสนเอนรงรดใหคมกนอยกบราง แลวกนอมนำมาเทยบกบกายอนนวาจะตองเปนฉนนน

หมวดท ๖ พจารณาศพทเขาทงไวในปาชา เปนโครงรางกระดกทไมมเสนเอนรดรง กลายเปนกระดกทกระจดกระจาย เรยราด กระดกมอกหลดไปทางหนง กระดกเทากหลดไปทางหนง กระดกเขากหลดไปทางหนง กระดกขากหลดไปทางหนง กระดกสะเอวกหลดไปทางหนง กระดกสนหลงกหลดไปทางหนง กระดกซโครงกหลดไปทางหนง กระดกอกกหลดไปทางหนง กระดกแขนกหลดไปทางหนง กระดกหวไหลกหลดไปทางหนง กระดกคอกหลดไปทางหนง กระดกคางกหลดไปทางหนง กระดกฟนกหลดไปทางหนง จนถงกะโหลกศรษะกหลดไปอกทางหนง เรยราดกระจดกระจาย แลวนอมมาเทยบกบกาย อนนวาจะตองเปนฉนนน

Re#1 ������������� (CS3).indd 26-27 1/14/14 3:13:49 PM�������������������� pc4.indd 39 14/1/2557 17:58:55

28 29

หมวดท ๗ พจารณากระดกทหลนเรยราดอยในปาชานน มสขาว มสแสงเหมอนสสงข นอมมาเทยบกบกายอนนวาจะตองเปนฉนนน

หมวดท ๘ พจารณากระดกทเรยราดอยในปาชานน ซงรวมอยเปนกองๆ เปนสวนๆ มอายพนหนงปออกไป และพจารณาเทยบกบกายอนนวาจะตองเปนฉนนน

หมวดท ๙ กพจารณากระดกเหลานน ทเปนกระดกปนละเอยด สนรปราง สนสมมตบญญตวาเปนกระดก หมดสนไป แลวนำมาเทยบกายอนนวาจะตองเปนฉนนน

รวมเปนนวสวถกาปพพะ ขอทวาศพในปาชา ๙ ขอ พจารณาตงแตเปนศพตายใหมๆ จนถงกระดกผปน เปนอนวาหมดสนไป รางกายอนเดมนกไมม มแตอากาศธาต ชองวางหรอทวางเปลาไปทงนน แตครนเมอกอเกดรางกายอนนขนมากมาเปนสงหนง แลวในทสดสงตางๆทมากอขนนน กจะสลายไปหมด กลบเปนไมม ความทเคยเปลองทอยนนกสนไป กกลบ

เปนทวางเปนอากาศธาตไปตามเดม ไมมอะไร ตามทกลาวมาน เปนวธพจารณากายในกาย อน

เรยกวากายานปสสนาสตปฏฐาน ทตงทปรากฏของสตทใชเปนอนปสสนา คอดตามไปซงกายในกาย คำวาในกายเปนคำรวม หมายถงวาในกายทงหมด แตวาในกายทงหมดนมสวนตางๆ อยมาก กจะตองดไปทละอยาง จะยกสวนไหนขนมาพจารณากได เพราะฉะนน ทานจงวาพจารณากายในกาย คอพจารณาสวนใดสวนหนง เชนวาลมหายใจเขาออก หรออรยาบถ เปนตน แตกพจารณาอยในกายอนน จะพจารณากายในเวทนา ในจต ในธรรมกไมได เมอจะพจารณากายกตองพจารณาในกาย หรอวาทกายอนน พจารณาภายในบาง ภายนอกบาง ภายในกคอทกายของตน ภายนอกกคอทกายของผอน แตวาทกายของผอนนน กเปนแตเพยงเทยบเคยงวากายของเราฉนใด ของผอนกฉนนน ไมใชวาใหไปจองพจารณาทตวเขาจรงๆ ถาไปจองเขาอยางนน บางทจะกลบเกดกเลส

Re#1 ������������� (CS3).indd 28-29 1/14/14 3:13:50 PM�������������������� pc4.indd 40 14/1/2557 17:58:56

28 29

หมวดท ๗ พจารณากระดกทหลนเรยราดอยในปาชานน มสขาว มสแสงเหมอนสสงข นอมมาเทยบกบกายอนนวาจะตองเปนฉนนน

หมวดท ๘ พจารณากระดกทเรยราดอยในปาชานน ซงรวมอยเปนกองๆ เปนสวนๆ มอายพนหนงปออกไป และพจารณาเทยบกบกายอนนวาจะตองเปนฉนนน

หมวดท ๙ กพจารณากระดกเหลานน ทเปนกระดกปนละเอยด สนรปราง สนสมมตบญญตวาเปนกระดก หมดสนไป แลวนำมาเทยบกายอนนวาจะตองเปนฉนนน

รวมเปนนวสวถกาปพพะ ขอทวาศพในปาชา ๙ ขอ พจารณาตงแตเปนศพตายใหมๆ จนถงกระดกผปน เปนอนวาหมดสนไป รางกายอนเดมนกไมม มแตอากาศธาต ชองวางหรอทวางเปลาไปทงนน แตครนเมอกอเกดรางกายอนนขนมากมาเปนสงหนง แลวในทสดสงตางๆทมากอขนนน กจะสลายไปหมด กลบเปนไมม ความทเคยเปลองทอยนนกสนไป กกลบ

เปนทวางเปนอากาศธาตไปตามเดม ไมมอะไร ตามทกลาวมาน เปนวธพจารณากายในกาย อน

เรยกวากายานปสสนาสตปฏฐาน ทตงทปรากฏของสตทใชเปนอนปสสนา คอดตามไปซงกายในกาย คำวาในกายเปนคำรวม หมายถงวาในกายทงหมด แตวาในกายทงหมดนมสวนตางๆ อยมาก กจะตองดไปทละอยาง จะยกสวนไหนขนมาพจารณากได เพราะฉะนน ทานจงวาพจารณากายในกาย คอพจารณาสวนใดสวนหนง เชนวาลมหายใจเขาออก หรออรยาบถ เปนตน แตกพจารณาอยในกายอนน จะพจารณากายในเวทนา ในจต ในธรรมกไมได เมอจะพจารณากายกตองพจารณาในกาย หรอวาทกายอนน พจารณาภายในบาง ภายนอกบาง ภายในกคอทกายของตน ภายนอกกคอทกายของผอน แตวาทกายของผอนนน กเปนแตเพยงเทยบเคยงวากายของเราฉนใด ของผอนกฉนนน ไมใชวาใหไปจองพจารณาทตวเขาจรงๆ ถาไปจองเขาอยางนน บางทจะกลบเกดกเลส

Re#1 ������������� (CS3).indd 28-29 1/14/14 3:13:50 PM�������������������� pc4.indd 41 14/1/2557 17:58:56

30 31

ขนอก แตวาอกอยางหนงกหมายความวาภายใน กคอทวาเปนสวนละเอยด ภายนอกกคอทเปนสวนหยาบ

ภายในทเปนสวนละเอยดนน กคอกำหนดใหเปนนมตทกำหนดขนทใจของตว สวนภายนอกนนกคอกายทเปนสวนหยาบ ทเปนตวกายจรงๆ ทแรกกตองหยาบกอน จะเรยกวาภายนอกกได เชน กำหนดลมหายใจเขา ลมหายใจออก กตองกำหนดทลมหายใจจรงๆ เชน กำหนดทปลายดงจมกหรอท รมฝปากบน ซงเปนจดทลมหายใจผานเมอเขาและออก แตวาครนลมละเอยดเขาๆ กมากำหนดนมตขนทจต เปรยบเหมอนอยางวา เมอตระฆง เสยงระฆงกดงขน กกำหนดเสยงระฆงนน ครนเสยงระฆงนนเงยบไปแลว กกำหนดนมตของเสยงระฆงนน เสยงระฆงจรงๆ นนเงยบไปแลว แตวานมตของเสยงระฆงในใจยงไมเงยบ ยงกำหนดอย เสยงระฆงจรงๆ นนเรยกวาเปนภายนอก แตวานมตของเสยงระฆงทอยในใจเรยกวาเปนภายใน ลมหายใจกเหมอนกน ลมหายใจจรงๆ ท

กำหนดในตอนแรกเรยกวาเปนภายนอก แตวานมตของลมหายใจทเปนในจตเรยกวาเปนภายใน นกเรยกวาเปนภายนอกภายในอกอยางหนง ขออนๆ กเหมอนกน และทานใหพจารณาทงภายในทงภายนอกใหตรงกน และกใหพจารณาทงเกดทงดบดวย

เรองของเกดดบน เมอสตกำหนดอยทกายดงกลาวมาน ความเกดกจะปรากฏขน ความดบกจะปรากฏขน อยางเชนลมหายใจ หายใจเขามา หายใจออกไป นกเกดดบกนหนหนง และกเกดกดบกนทกๆ ขณะทหายใจเขาหายใจออก อรยาบถตางๆ กเหมอนกน เมอเดนอย หยดเดน ยน อาการเดนนนกดบ และเมอยน เลกยนมานง อาการยนกดบมาเปนนง กเกดดบกนอยดงน จนกวาชวตดบเปนศพ เมอเปนศพแลว ศพนนกจะตองแตกสลายจนเปนกระดกละเอยดปน กเปนอนวาดบไปหมด แตวาในการพจารณานน กจะตองยกขนมาเปนอารมณของจต เพอเปนทตงของสต เพอเปนทตงของความร ในขนน

Re#1 ������������� (CS3).indd 30-31 1/14/14 3:13:50 PM�������������������� pc4.indd 42 14/1/2557 17:58:56

30 31

ขนอก แตวาอกอยางหนงกหมายความวาภายใน กคอทวาเปนสวนละเอยด ภายนอกกคอทเปนสวนหยาบ

ภายในทเปนสวนละเอยดนน กคอกำหนดใหเปนนมตทกำหนดขนทใจของตว สวนภายนอกนนกคอกายทเปนสวนหยาบ ทเปนตวกายจรงๆ ทแรกกตองหยาบกอน จะเรยกวาภายนอกกได เชน กำหนดลมหายใจเขา ลมหายใจออก กตองกำหนดทลมหายใจจรงๆ เชน กำหนดทปลายดงจมกหรอท รมฝปากบน ซงเปนจดทลมหายใจผานเมอเขาและออก แตวาครนลมละเอยดเขาๆ กมากำหนดนมตขนทจต เปรยบเหมอนอยางวา เมอตระฆง เสยงระฆงกดงขน กกำหนดเสยงระฆงนน ครนเสยงระฆงนนเงยบไปแลว กกำหนดนมตของเสยงระฆงนน เสยงระฆงจรงๆ นนเงยบไปแลว แตวานมตของเสยงระฆงในใจยงไมเงยบ ยงกำหนดอย เสยงระฆงจรงๆ นนเรยกวาเปนภายนอก แตวานมตของเสยงระฆงทอยในใจเรยกวาเปนภายใน ลมหายใจกเหมอนกน ลมหายใจจรงๆ ท

กำหนดในตอนแรกเรยกวาเปนภายนอก แตวานมตของลมหายใจทเปนในจตเรยกวาเปนภายใน นกเรยกวาเปนภายนอกภายในอกอยางหนง ขออนๆ กเหมอนกน และทานใหพจารณาทงภายในทงภายนอกใหตรงกน และกใหพจารณาทงเกดทงดบดวย

เรองของเกดดบน เมอสตกำหนดอยทกายดงกลาวมาน ความเกดกจะปรากฏขน ความดบกจะปรากฏขน อยางเชนลมหายใจ หายใจเขามา หายใจออกไป นกเกดดบกนหนหนง และกเกดกดบกนทกๆ ขณะทหายใจเขาหายใจออก อรยาบถตางๆ กเหมอนกน เมอเดนอย หยดเดน ยน อาการเดนนนกดบ และเมอยน เลกยนมานง อาการยนกดบมาเปนนง กเกดดบกนอยดงน จนกวาชวตดบเปนศพ เมอเปนศพแลว ศพนนกจะตองแตกสลายจนเปนกระดกละเอยดปน กเปนอนวาดบไปหมด แตวาในการพจารณานน กจะตองยกขนมาเปนอารมณของจต เพอเปนทตงของสต เพอเปนทตงของความร ในขนน

Re#1 ������������� (CS3).indd 30-31 1/14/14 3:13:50 PM�������������������� pc4.indd 43 14/1/2557 17:58:56

32 33

ยงไมปลอยใหวางไปหมด ยงตองกำหนดใหเปนอารมณไวในจต แตวากใหกำหนดสกแตวาเปนทตงของสต และเปนทรเทานน ไมใหเกดความยดถออะไรๆ ขนได และระวงไมใหเกดความยนดยนรายขนได

เมอปฏบตดงน กชอวาไดทำกายานปสสนาสตปฏฐาน แตในขนทปฏบตนน กไมใชหมายความวา จะพจารณารวดเดยวไปทกประการ เพยงขอใดขอหนงทตนชอบทตนพอใจ ซงเปนสปปายะของตวกใชได และเมอทำใจใหเปนสมาธไดแลว จะยกยายไปอยางอนกเหนงายเขา เหนชดเขา

ในวนนกจบเพยงเทาน

เวทนานปสสนา

แสดงวธปฏบตสบตอขนไป การตงสตไปในกาย ดงกลาวมาโดยลำดบนน เมอนงปฏบต กอาจจะรสกไมสบาย เชนวาเมอยขบ เหนอยหนาย ทำใหกระสบกระสาย เพราะถาไมคนเคยปฏบต เรมปฏบตทแรกจะรสกเชนนน ไมสบาย ไมสนกสนานเหมอนอยางการปลอยใจใหเพลดเพลนไปทางอน เชนดภาพววทสวยงาม ฟงวทย ดหนงสอ หรออะไรทำนองนน แตวาเมอไดลองควบคมใจใหสงบอยในอารมณทตง มความ คนเคยเขาโดยลำดบ กจะไดรบความสขในการปฏบต และเมอไดรบความสขในการปฏบตนน กจะเรมไดรสของสมาธและกจะรสกวา ความสขทไดรบจากความสงบนนละเอยดประณต ยงกวาความสขอนเกยวแกรป รส กลน เสยง ดงทกลาวมา

ฉะนน เมอรสกสบายหรอไมสบายอยางไร กใหตงสตกำหนดร เรยกวาเลอนเขามารเวทนา คอความเสวยอารมณ

Re#1 ������������� (CS3).indd 32-33 1/14/14 3:13:51 PM�������������������� pc4.indd 44 14/1/2557 17:58:56

32 33

ยงไมปลอยใหวางไปหมด ยงตองกำหนดใหเปนอารมณไวในจต แตวากใหกำหนดสกแตวาเปนทตงของสต และเปนทรเทานน ไมใหเกดความยดถออะไรๆ ขนได และระวงไมใหเกดความยนดยนรายขนได

เมอปฏบตดงน กชอวาไดทำกายานปสสนาสตปฏฐาน แตในขนทปฏบตนน กไมใชหมายความวา จะพจารณารวดเดยวไปทกประการ เพยงขอใดขอหนงทตนชอบทตนพอใจ ซงเปนสปปายะของตวกใชได และเมอทำใจใหเปนสมาธไดแลว จะยกยายไปอยางอนกเหนงายเขา เหนชดเขา

ในวนนกจบเพยงเทาน

เวทนานปสสนา

แสดงวธปฏบตสบตอขนไป การตงสตไปในกาย ดงกลาวมาโดยลำดบนน เมอนงปฏบต กอาจจะรสกไมสบาย เชนวาเมอยขบ เหนอยหนาย ทำใหกระสบกระสาย เพราะถาไมคนเคยปฏบต เรมปฏบตทแรกจะรสกเชนนน ไมสบาย ไมสนกสนานเหมอนอยางการปลอยใจใหเพลดเพลนไปทางอน เชนดภาพววทสวยงาม ฟงวทย ดหนงสอ หรออะไรทำนองนน แตวาเมอไดลองควบคมใจใหสงบอยในอารมณทตง มความ คนเคยเขาโดยลำดบ กจะไดรบความสขในการปฏบต และเมอไดรบความสขในการปฏบตนน กจะเรมไดรสของสมาธและกจะรสกวา ความสขทไดรบจากความสงบนนละเอยดประณต ยงกวาความสขอนเกยวแกรป รส กลน เสยง ดงทกลาวมา

ฉะนน เมอรสกสบายหรอไมสบายอยางไร กใหตงสตกำหนดร เรยกวาเลอนเขามารเวทนา คอความเสวยอารมณ

Re#1 ������������� (CS3).indd 32-33 1/14/14 3:13:51 PM�������������������� pc4.indd 45 14/1/2557 17:58:56

34 35

เปนสขบาง เปนทกขบาง เปนกลางๆ ไมทกขไมสขบาง เมอเลอนเขามาดเวทนาดงน จะพบวาในตนของเราน กเตมไปดวยเวทนา และเวทนานเองเปนตนเหตอนหนง ทจะทำใหจตใจเปนอยางไร

เวทนาทกำหนดดน กดทเวทนาตวจรงทประสบอย ในขณะทนงปฏบตอย ถารสกวามความสข กใหรวานเปนสขเวทนา ถารสกวามความทกข กใหรวานเปนทกขเวทนา ถาเปนกลางๆ ไมทกขไมสข กใหรวานเปนอทกขมสขเวทนา

และแมวาเปนสขเวทนา กตองใหรวาเปนสามสหรอวาเปนนรามส เชนวาในขณะทกำลงนงทำสมาธอย สตหลดออกไปนกถงรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะทนาใครนาปรารถนานาพอใจ แลวเกดเปนสขขน นกใหรวานสขอยางนเปนสามสสข สขทเกดจากอามส ทมอามส แตถาเปนความสขทเกดจากความสงด เกดจากสมาธ นกเปนนรามสสข สขทไมมอามส

ทกขกเหมอนกน ถาขณะทนงอยไดรบความทกข เชน

วาเมอยขบ ถกยงกด กระสบกระสายตางๆ นกจดวาเปนพวกสามสทกข ทกขทมอามสทงนน เพราะเกยวแกรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ถาเปนทกขทเกดจากความยงไมได ไมถงสมาธ ตองการจะใหไดใหถง กยงไมไดไมถง มความทกขเพราะเหตน กจดวาเปนนรามสทกข ทกขทไมมอามส

อทกขมสขกเหมอนกน ถาวาเฉยๆไป เพราะความคนอนเกยวแกรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะขางนอก นนกเปนสามส มอามส แตวาถาเกยวดวยอเบกขาภายในจตทเกดจากสมาธ นกเปนนรามส ไมมอามส

ในขนปฏบตนน ทกขจะละไปไดกดวยสข คอเมอทแรกกมทกขในการปฏบตดงกลาว แตเมอการปฏบตนนไดประสบผลเขาบาง กมความสข ทกขกหายไป คราวนเมอจตละเอยดเขา สขกหายไป เหลอแตอเบกขา ซงเปนอทกขมสข เพราะฉะนน ในขนปฏบตนน อทกขมสขเปนขนสง การทตงสตพจารณาใหรดงน เรยกวาเวทนานปสสนา

Re#1 ������������� (CS3).indd 34-35 1/14/14 3:13:51 PM�������������������� pc4.indd 46 14/1/2557 17:58:56

34 35

เปนสขบาง เปนทกขบาง เปนกลางๆ ไมทกขไมสขบาง เมอเลอนเขามาดเวทนาดงน จะพบวาในตนของเราน กเตมไปดวยเวทนา และเวทนานเองเปนตนเหตอนหนง ทจะทำใหจตใจเปนอยางไร

เวทนาทกำหนดดน กดทเวทนาตวจรงทประสบอย ในขณะทนงปฏบตอย ถารสกวามความสข กใหรวานเปนสขเวทนา ถารสกวามความทกข กใหรวานเปนทกขเวทนา ถาเปนกลางๆ ไมทกขไมสข กใหรวานเปนอทกขมสขเวทนา

และแมวาเปนสขเวทนา กตองใหรวาเปนสามสหรอวาเปนนรามส เชนวาในขณะทกำลงนงทำสมาธอย สตหลดออกไปนกถงรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะทนาใครนาปรารถนานาพอใจ แลวเกดเปนสขขน นกใหรวานสขอยางนเปนสามสสข สขทเกดจากอามส ทมอามส แตถาเปนความสขทเกดจากความสงด เกดจากสมาธ นกเปนนรามสสข สขทไมมอามส

ทกขกเหมอนกน ถาขณะทนงอยไดรบความทกข เชน

วาเมอยขบ ถกยงกด กระสบกระสายตางๆ นกจดวาเปนพวกสามสทกข ทกขทมอามสทงนน เพราะเกยวแกรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ถาเปนทกขทเกดจากความยงไมได ไมถงสมาธ ตองการจะใหไดใหถง กยงไมไดไมถง มความทกขเพราะเหตน กจดวาเปนนรามสทกข ทกขทไมมอามส

อทกขมสขกเหมอนกน ถาวาเฉยๆไป เพราะความคนอนเกยวแกรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะขางนอก นนกเปนสามส มอามส แตวาถาเกยวดวยอเบกขาภายในจตทเกดจากสมาธ นกเปนนรามส ไมมอามส

ในขนปฏบตนน ทกขจะละไปไดกดวยสข คอเมอทแรกกมทกขในการปฏบตดงกลาว แตเมอการปฏบตนนไดประสบผลเขาบาง กมความสข ทกขกหายไป คราวนเมอจตละเอยดเขา สขกหายไป เหลอแตอเบกขา ซงเปนอทกขมสข เพราะฉะนน ในขนปฏบตนน อทกขมสขเปนขนสง การทตงสตพจารณาใหรดงน เรยกวาเวทนานปสสนา

Re#1 ������������� (CS3).indd 34-35 1/14/14 3:13:51 PM�������������������� pc4.indd 47 14/1/2557 17:58:56

36 37

จตตานปสสนา

คราวนทเวทนาจะเปนอยางใดนน ถาจตไมเปนไปอยางนน กไมเปนอะไร แตวาโดยปกต เวทนามกจะชกจตใจใหเปนไปอยางใดอยางหนง คอวาเมอมสขเวทนา กชกใหจตมราคะ ความตดความยนด ความกำหนด ทกขเวทนา กชกจตใหมโทสะ คอความไมชอบ ความหงดหงด ความรำคาญ ความขดเคอง อทกขมสขเวทนา กชกจตใหมโมหะ คอความหลง สยบตดอย เพราะฉะนน เมอพจารณาใหละเอยดเขามาอก กตองมาดทจต

จตมราคะหรอไมมราคะ กใหร จตมโทสะหรอไมมโทสะ กใหร จตมโมหะหรอไมมโมหะ กใหร นอกจากนกใหรอาการของจตปลกยอยทประกอบอย

กบหวขอทง ๓ น คอวา

จตหดหหรอฟงซาน กใหร จตทกวางขวางหรอคบแคบ กใหร จตทยงไมยง กใหร จตทตงมนหรอไมตงมน กใหร จตทหลดพนหรอไมหลดพน กใหร โดยปกตนน เมอจตมราคะ โทสะ โมหะ กเปนจตท

หดหหรอฟงซาน เปนจตทคบแคบ เปนจตทไมตงมน เปนจตทไมหลดพน แตถาจตปราศจากราคะ โทสะ โมหะ กเปนจตทกวางขวาง เปนจตทยง เปนจตทตงมน เปนจตทหลดพน คอยดจตของตนวาเปนอยางใด การทตงสตกำหนดจตดงกลาวมาน เรยกวาเปนจตตานปสสนา

ในขนแรกกตงสตกำหนดกายในกาย ตอมากกำหนดเวทนาในเวทนา เพอจะไดดใหใกลชดเขามา เพราะเวทนานเปนตวรายทจะคอยทำลายการปฏบต ถาไมดใหดแลวกจะทำลายสมาธ และเมอจะดใหละเอยดเขามาอก กใหดจต เพราะวา

Re#1 ������������� (CS3).indd 36-37 1/14/14 3:13:51 PM�������������������� pc4.indd 48 14/1/2557 17:58:56

36 37

จตตานปสสนา

คราวนทเวทนาจะเปนอยางใดนน ถาจตไมเปนไปอยางนน กไมเปนอะไร แตวาโดยปกต เวทนามกจะชกจตใจใหเปนไปอยางใดอยางหนง คอวาเมอมสขเวทนา กชกใหจตมราคะ ความตดความยนด ความกำหนด ทกขเวทนา กชกจตใหมโทสะ คอความไมชอบ ความหงดหงด ความรำคาญ ความขดเคอง อทกขมสขเวทนา กชกจตใหมโมหะ คอความหลง สยบตดอย เพราะฉะนน เมอพจารณาใหละเอยดเขามาอก กตองมาดทจต

จตมราคะหรอไมมราคะ กใหร จตมโทสะหรอไมมโทสะ กใหร จตมโมหะหรอไมมโมหะ กใหร นอกจากนกใหรอาการของจตปลกยอยทประกอบอย

กบหวขอทง ๓ น คอวา

จตหดหหรอฟงซาน กใหร จตทกวางขวางหรอคบแคบ กใหร จตทยงไมยง กใหร จตทตงมนหรอไมตงมน กใหร จตทหลดพนหรอไมหลดพน กใหร โดยปกตนน เมอจตมราคะ โทสะ โมหะ กเปนจตท

หดหหรอฟงซาน เปนจตทคบแคบ เปนจตทไมตงมน เปนจตทไมหลดพน แตถาจตปราศจากราคะ โทสะ โมหะ กเปนจตทกวางขวาง เปนจตทยง เปนจตทตงมน เปนจตทหลดพน คอยดจตของตนวาเปนอยางใด การทตงสตกำหนดจตดงกลาวมาน เรยกวาเปนจตตานปสสนา

ในขนแรกกตงสตกำหนดกายในกาย ตอมากกำหนดเวทนาในเวทนา เพอจะไดดใหใกลชดเขามา เพราะเวทนานเปนตวรายทจะคอยทำลายการปฏบต ถาไมดใหดแลวกจะทำลายสมาธ และเมอจะดใหละเอยดเขามาอก กใหดจต เพราะวา

Re#1 ������������� (CS3).indd 36-37 1/14/14 3:13:51 PM�������������������� pc4.indd 49 14/1/2557 17:58:56

38 39

สำคญอยทจตนเอง แปลวาดใหใกลชดเขามาทสด ในการปฏบตทง ๓ ขนทกลาวมาน ถาในขนฝกหด

ตรวจเรอยๆ มา ตรวจกายเรอยๆ มา ตรวจเวทนาเรอยๆ มา ตรวจจตเรอยๆ มา คลายกบวาเราอพยพเขาไปอยกฏใหม กเดนดเสยใหทว อะไรอยทไหนบาง กวางขวางเทาไร แตวาเวลาทเราจะพกจรงๆ นน เรากพกอยเพยงแหงเดยว เชนวาจะนอน กตงเตยงนอนแหงเดยว ไมใชวาเดนไปรอบๆ อยวนยงคำคนยงรง กเปนอนวาไมตองพกกนเทานน เพราะฉะนน ถงเวลาทพกจรงๆ นน เราพกอยเพยงแหงเดยว นกเหมอนกน เรากพกอยเพยงแหงเดยว คอวาถาชอบอานาปานสต กพกอยทอานาปานสต เปนแตเพยงวาคอยดเอาไว มเวทนาอะไรโผลเขาจะขดขวาง กใหร มจตอะไรโผลเขามา กใหร แลวกประคบประคองอยเพยงแหงเดยวนน ใหแนวแนตอไปนนแหละ การปฏบตจงจะดำเนน

ในวนนกยตเพยงเทาน

ธมมานปสสนา นวรณ – ขนธ – อายตนะ

วนนจะอบรมธรรมปฏบตในหมวดธรรม การตงสตกำหนดใจใหเปนสมาธนน ในสตปฏฐานใหรวมใจมากำหนดทกายอนน ตรวจดสวนตางๆทกายอนน เหมอนดงทไดอธบายแลว แตกเปนการตรวจดทวๆไป เหมอนอยางเขาไปในบานแหงหนง กตรวจดในบานนนทวๆไป แตการทจะนงพกนอนพกในบานเพยงแหงเดยว ชอบใจจะนงพกนอนพกทไหน กนงพกนอนพกทนน ในกายอนนกเหมอนกน เมอตรวจดทวๆ ไปแลวจะนงทไหน กกำหนดเอาไวจดหนง แตใหอยภายในกายอนน เชนกำหนดลมหายใจเขา กำหนดลมหายใจออกดวยตงนมต คอทกำหนดไว เชนรมฝปากเบองบน หรอปลายกระพงจมก ซงเปนทลมกระทบดงทกลาวมาแลว

Re#1 ������������� (CS3).indd 38-39 1/14/14 3:13:52 PM�������������������� pc4.indd 50 14/1/2557 17:58:56

38 39

สำคญอยทจตนเอง แปลวาดใหใกลชดเขามาทสด ในการปฏบตทง ๓ ขนทกลาวมาน ถาในขนฝกหด

ตรวจเรอยๆ มา ตรวจกายเรอยๆ มา ตรวจเวทนาเรอยๆ มา ตรวจจตเรอยๆ มา คลายกบวาเราอพยพเขาไปอยกฏใหม กเดนดเสยใหทว อะไรอยทไหนบาง กวางขวางเทาไร แตวาเวลาทเราจะพกจรงๆ นน เรากพกอยเพยงแหงเดยว เชนวาจะนอน กตงเตยงนอนแหงเดยว ไมใชวาเดนไปรอบๆ อยวนยงคำคนยงรง กเปนอนวาไมตองพกกนเทานน เพราะฉะนน ถงเวลาทพกจรงๆ นน เราพกอยเพยงแหงเดยว นกเหมอนกน เรากพกอยเพยงแหงเดยว คอวาถาชอบอานาปานสต กพกอยทอานาปานสต เปนแตเพยงวาคอยดเอาไว มเวทนาอะไรโผลเขาจะขดขวาง กใหร มจตอะไรโผลเขามา กใหร แลวกประคบประคองอยเพยงแหงเดยวนน ใหแนวแนตอไปนนแหละ การปฏบตจงจะดำเนน

ในวนนกยตเพยงเทาน

ธมมานปสสนา นวรณ – ขนธ – อายตนะ

วนนจะอบรมธรรมปฏบตในหมวดธรรม การตงสตกำหนดใจใหเปนสมาธนน ในสตปฏฐานใหรวมใจมากำหนดทกายอนน ตรวจดสวนตางๆทกายอนน เหมอนดงทไดอธบายแลว แตกเปนการตรวจดทวๆไป เหมอนอยางเขาไปในบานแหงหนง กตรวจดในบานนนทวๆไป แตการทจะนงพกนอนพกในบานเพยงแหงเดยว ชอบใจจะนงพกนอนพกทไหน กนงพกนอนพกทนน ในกายอนนกเหมอนกน เมอตรวจดทวๆ ไปแลวจะนงทไหน กกำหนดเอาไวจดหนง แตใหอยภายในกายอนน เชนกำหนดลมหายใจเขา กำหนดลมหายใจออกดวยตงนมต คอทกำหนดไว เชนรมฝปากเบองบน หรอปลายกระพงจมก ซงเปนทลมกระทบดงทกลาวมาแลว

Re#1 ������������� (CS3).indd 38-39 1/14/14 3:13:52 PM�������������������� pc4.indd 51 14/1/2557 17:58:56

40 41

และเมอรสกเวทนาอยางใด กใหร เชนวาเมอไดรบทกขเวทนา เชนถกยงกด หรอวารอน หรอวาสงใจนกออกไปขางนอกในเรองทำใหเปนทกข กใหร แลวกตองใหรดวยวา มอะไรเปนเครองลอให เกดเวทนาอนนน และเมอไมแพทกขเวทนา ยงตงใจไวมนตอไป ทกขเวทนากจะคอยๆสงบไป

คราวนเมอไดรบสขเวทนา คอความสบาย กตองใหร และกตองใหรดวยวาอะไรมาเปนเครองลอสขเวทนา เชนวาไดรบลมเยน หรอบางทใจแลนออกไปขางนอก ไปพบอารมณทนายนด กเกดความยนดขน เมอคอยรเวทนาอยอยางน เวทนาทมเครองลอขางนอกกจะนอยลง ใจกจะสงบเขาๆ จนถงสงบมาก กจะไดรบเวทนาทไมใชทกขไมใชสข ท เรยกวาเปนอเบกขา นกเหมอนกน บางทเฉยๆ ดวยโมหะ กตองใหรวาความโงนนเองมาทำใหเฉยๆ

แตเมอปฏบตตงจตใหมนตอไป จนเกดความรสกเปนอเบกขา เพราะจตสงบนนแหละ เรยกวาเปนอนเจรญการ

ปฏบตสงขน คราวนกตองใหดเขามาถงจตใจ จตใจเปนอยางใดกตองใหร และจตใจนนเปนฝายทเปนกเลส กเนองมาจากเวทนานนเอง สขเวทนากมาปรงใหจตมราคะ ทกขเวทนากมาปรงใหจตมโทสะ อทกขมสขเวทนามาปรงใหจตมโมหะ แตวาถาคอยดใหรอย เวทนากปรงจตไมได จตกปราศจากราคะ โทสะ โมหะ ดงนเปนตน กตองกำหนดดใหร

แตถาเพยงเทาน จตกบกเลสกยงเนองกน ฉะนน กตองกำหนดใหลกซงเขาไปอกชนหนง คอใหดเฉพาะกเลส คอภาวะในจตวาเปนอยางไร ไมตองคำนงถงตวจต แตดภาวะ ในจต กามฉนทมหรอไม พยาบาทมหรอไม ถนมทธะ ความงวงวนเคลบเคลม มหรอไม อทธจจกกกจจะ ความฟงซานรำคาญ มหรอไม วจกจฉา ความเคลอบแคลงสงสย มหรอไม

เมอทำสมาธ ตงจตกำหนดลมหายใจดงกลาวแลวอย ถาสตกำหนดมนคง นวรณกไมมโอกาส แตวาถาจตแลบออกไป กตองคอยดใหรใจวา กามฉนทเขามาหรอเปลา พยาบาท

Re#1 ������������� (CS3).indd 40-41 1/14/14 3:13:52 PM�������������������� pc4.indd 52 14/1/2557 17:58:57

40 41

และเมอรสกเวทนาอยางใด กใหร เชนวาเมอไดรบทกขเวทนา เชนถกยงกด หรอวารอน หรอวาสงใจนกออกไปขางนอกในเรองทำใหเปนทกข กใหร แลวกตองใหรดวยวา มอะไรเปนเครองลอให เกดเวทนาอนนน และเมอไมแพทกขเวทนา ยงตงใจไวมนตอไป ทกขเวทนากจะคอยๆสงบไป

คราวนเมอไดรบสขเวทนา คอความสบาย กตองใหร และกตองใหรดวยวาอะไรมาเปนเครองลอสขเวทนา เชนวาไดรบลมเยน หรอบางทใจแลนออกไปขางนอก ไปพบอารมณทนายนด กเกดความยนดขน เมอคอยรเวทนาอยอยางน เวทนาทมเครองลอขางนอกกจะนอยลง ใจกจะสงบเขาๆ จนถงสงบมาก กจะไดรบเวทนาทไมใชทกขไมใชสข ท เ รยกวาเปนอเบกขา นกเหมอนกน บางทเฉยๆ ดวยโมหะ กตองใหรวาความโงนนเองมาทำใหเฉยๆ

แตเมอปฏบตตงจตใหมนตอไป จนเกดความรสกเปนอเบกขา เพราะจตสงบนนแหละ เรยกวาเปนอนเจรญการ

ปฏบตสงขน คราวนกตองใหดเขามาถงจตใจ จตใจเปนอยางใดกตองใหร และจตใจนนเปนฝายทเปนกเลส กเนองมาจากเวทนานนเอง สขเวทนากมาปรงใหจตมราคะ ทกขเวทนากมาปรงใหจตมโทสะ อทกขมสขเวทนามาปรงใหจตมโมหะ แตวาถาคอยดใหรอย เวทนากปรงจตไมได จตกปราศจากราคะ โทสะ โมหะ ดงนเปนตน กตองกำหนดดใหร

แตถาเพยงเทาน จตกบกเลสกยงเนองกน ฉะนน กตองกำหนดใหลกซงเขาไปอกชนหนง คอใหดเฉพาะกเลส คอภาวะในจตวาเปนอยางไร ไมตองคำนงถงตวจต แตดภาวะ ในจต กามฉนทมหรอไม พยาบาทมหรอไม ถนมทธะ ความงวงวนเคลบเคลม มหรอไม อทธจจกกกจจะ ความฟงซานรำคาญ มหรอไม วจกจฉา ความเคลอบแคลงสงสย มหรอไม

เมอทำสมาธ ตงจตกำหนดลมหายใจดงกลาวแลวอย ถาสตกำหนดมนคง นวรณกไมมโอกาส แตวาถาจตแลบออกไป กตองคอยดใหรใจวา กามฉนทเขามาหรอเปลา พยาบาท

Re#1 ������������� (CS3).indd 40-41 1/14/14 3:13:52 PM�������������������� pc4.indd 53 14/1/2557 17:58:57

42 43

เขามาหรอเปลา เปนตน บางทกามฉนทสงบ พยาบาทสงบ แตกยงมลอแหลมอยอก ๒ คอ งวงกบฟงซาน ถากำหนดสตไมตงมน ใจกฟงออกไป นกใหรบรแลวกชกเขามา เมอชกเขามา จตสงบ บางทงวง เพราะวาความงวงกบความสงบใกลกน กตองใหรใหตนอย อยาใหหลบ อยาใหเผลอไผล

บางทใจตนอยดวยสตและดวยร แตกไมเหนจะไดจะถงอะไร กสงสยจะไมมผลกระมง หรอวาอะไรจะมาปรากฏตอไป กคดสงสยไป ดงน กเปนอนตรายแกสมาธ ฉะนน กตองอยาสงสย หนาทกคอวาดำเนนการปฏบตตอไป และผลของการปฏบตกจะมาปรากฏขนเอง การทคอยกำหนดใหรทนนวรณ และคอยระงบนวรณดงกลาวมาน เปนการเลอนการปฏบตขนอกชนหนง เขาในหมวดธรรม

แตวากควรจะรตอไปอกวานวรณนนเดนมาทางไหน อาศยอะไร นวรณนนอาศยเบญจขนธเขามา คออาศยรป อาศยเวทนา อาศยสญญา อาศยสงขาร อาศยวญญาณ รปก

คอรป-กายทประกอบขนดวยธาตทง ๔ เปนมหาภตรป และประกอบดวยอปาทายรป รปอาศย รวมกนเปนรปกาย เวทนากคอความรสกเปนสขเปนทกข ไมทกขไมสข สญญานกคอความจำไดหมายร สงขารกคอความคดปรงหรอความปรงคด วญญาณกคอความรสกเหนรป ไดยนเสยง ไดดมกลน ไดลมรส ไดถกตองสงทกายถกตอง และไดรเรองรป เรองเสยงเปนตนในอดตทไดประสบพบผานมาแลว เวทนา สญญา สงขาร วญญาณนเปนนามธรรม รวมเรยกวานามรป นามรปอนนเปนทอาศยเกดของกเลส ถาไมมนามรป กเลสกไมมทอาศยเกดขน เพราะฉะนน กตองดใหรทอาศย เทากบวาใหรบานของกเลส

คราวนเมอรบานของกเลสแลว กตองรประตบาน บานนนถาหากปดประตหนาตางหมด อะไรกเขามาไมได แตวาเมอเปดประตหนาตางทงไว กเลสจงจะเขามาได เพราะฉะนน เมอรจกบานของกเลสคอเบญจขนธ อนไดแกนามรปนแลว กตองรประตหนาตางของบาน ซงเปนทางเขาของกเลสดวย กได

Re#1 ������������� (CS3).indd 42-43 1/14/14 3:13:53 PM�������������������� pc4.indd 54 14/1/2557 17:58:57

42 43

เขามาหรอเปลา เปนตน บางทกามฉนทสงบ พยาบาทสงบ แตกยงมลอแหลมอยอก ๒ คอ งวงกบฟงซาน ถากำหนดสตไมตงมน ใจกฟงออกไป นกใหรบรแลวกชกเขามา เมอชกเขามา จตสงบ บางทงวง เพราะวาความงวงกบความสงบใกลกน กตองใหรใหตนอย อยาใหหลบ อยาใหเผลอไผล

บางทใจตนอยดวยสตและดวยร แตกไมเหนจะไดจะถงอะไร กสงสยจะไมมผลกระมง หรอวาอะไรจะมาปรากฏตอไป กคดสงสยไป ดงน กเปนอนตรายแกสมาธ ฉะนน กตองอยาสงสย หนาทกคอวาดำเนนการปฏบตตอไป และผลของการปฏบตกจะมาปรากฏขนเอง การทคอยกำหนดใหรทนนวรณ และคอยระงบนวรณดงกลาวมาน เปนการเลอนการปฏบตขนอกชนหนง เขาในหมวดธรรม

แตวากควรจะรตอไปอกวานวรณนนเดนมาทางไหน อาศยอะไร นวรณนนอาศยเบญจขนธเขามา คออาศยรป อาศยเวทนา อาศยสญญา อาศยสงขาร อาศยวญญาณ รปก

คอรป-กายทประกอบขนดวยธาตทง ๔ เปนมหาภตรป และประกอบดวยอปาทายรป รปอาศย รวมกนเปนรปกาย เวทนากคอความรสกเปนสขเปนทกข ไมทกขไมสข สญญานกคอความจำไดหมายร สงขารกคอความคดปรงหรอความปรงคด วญญาณกคอความรสกเหนรป ไดยนเสยง ไดดมกลน ไดลมรส ไดถกตองสงทกายถกตอง และไดรเรองรป เรองเสยงเปนตนในอดตทไดประสบพบผานมาแลว เวทนา สญญา สงขาร วญญาณนเปนนามธรรม รวมเรยกวานามรป นามรปอนนเปนทอาศยเกดของกเลส ถาไมมนามรป กเลสกไมมทอาศยเกดขน เพราะฉะนน กตองดใหรทอาศย เทากบวาใหรบานของกเลส

คราวนเมอรบานของกเลสแลว กตองรประตบาน บานนนถาหากปดประตหนาตางหมด อะไรกเขามาไมได แตวาเมอเปดประตหนาตางทงไว กเลสจงจะเขามาได เพราะฉะนน เมอรจกบานของกเลสคอเบญจขนธ อนไดแกนามรปนแลว กตองรประตหนาตางของบาน ซงเปนทางเขาของกเลสดวย กได

Re#1 ������������� (CS3).indd 42-43 1/14/14 3:13:53 PM�������������������� pc4.indd 55 14/1/2557 17:58:57

44 45

แกอายตนะภายใน ๖ ซงเปนตวทวาร ๖ กไดแก ตา ห จมก ลน กาย และมนะ ทง ๖ นเรยกวาทวารกได คอเปนประตสำหรบอารมณเขามา อารมณกคออายตนะภายนอก ๖ อนไดแก รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ และธรรมะคอเรอง เมอเรยกคกบอายตนะภายใน กเรยกวาอายตนะภายนอก แตเมอเรยกคกบทวาร กเรยกวาอารมณ จะเรยกอยางไหนกได อายตนะภายในกด ทวารกด กเปนอนเดยวกน อายตนะภายนอกกด อารมณกด กหมายความถงอนเดยวกน

อารมณเปนสงทเขามา ทวารเปนประตเขา เบญจขนธ นนเปนบาน จตกเทากบวาเปนเจาของบานทอย ขางใน อารมณทเขามานน โดยปกตกเขามาเปนสงโยชน คอมาผกมดรดรงจตไว เมอมาผกมดรดรงจตไว จงไดเกดเปนนวรณ ถาหากวาอารมณไมเขามาผกจต นวรณกไมเกด เพราะฉะนน จตตองรจกวานเปนบานอาศยของกเลส นเปนทวารคอประตบานสำหรบกเลสจะเขามา และนเปนอารมณคอเปนสงทเขา

ถารอยดงน อารมณกจะไมเขามารดรงจตได คอไมเขามาเปนสงโยชน เครองประกอบเครองรดรงผกมดจต

เพราะฉะนน จงตองคอยมสตอยเตมตว สตตองใหอยเตมบาน สตตองใหอยเตมทกประต เมอมสตคอยรบรองอยดงน อารมณกเขามาผกมดจตไมได กเกดนวรณขนไมได แตถาหากวาเผลอสตเขาเมอใด อารมณกเขามาผกมดจตได เมอผกมดจตได กเกดเปนนวรณขน เพราะฉะนน กตองใหมสตรลทางไวรอบคอบ

การทกำหนดใหรจกขนธ ๕ ใหรจกอายตนะภายในภายนอก ใหรจกสงโยชนคออารมณทเขามาผกรดรงจตไวใหตลอดดงน กเปนการรทเปนการปองกนตวดวย เปนการแกไขดวย แตถาหากวาไมร กชอวาไมรการปองกนการแกไข ทำสมาธกไมสำเรจ ฉะนน ในหมวดธรรมะน พระพทธเจาจงไดตรสสอนใหกำหนดใหรจกนวรณ ใหรจกขนธ ๕ ใหรจกอายตนะ ใหรจกสงโยชน พรอมทงใหรในดานสงบระงบและวธ

Re#1 ������������� (CS3).indd 44-45 1/14/14 3:13:53 PM�������������������� pc4.indd 56 14/1/2557 17:58:57

44 45

แกอายตนะภายใน ๖ ซงเปนตวทวาร ๖ กไดแก ตา ห จมก ลน กาย และมนะ ทง ๖ นเรยกวาทวารกได คอเปนประตสำหรบอารมณเขามา อารมณกคออายตนะภายนอก ๖ อนไดแก รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ และธรรมะคอเรอง เมอเรยกคกบอายตนะภายใน กเรยกวาอายตนะภายนอก แตเมอเรยกคกบทวาร กเรยกวาอารมณ จะเรยกอยางไหนกได อายตนะภายในกด ทวารกด กเปนอนเดยวกน อายตนะภายนอกกด อารมณกด กหมายความถงอนเดยวกน

อารมณเปนสงทเขามา ทวารเปนประตเขา เบญจขนธ นนเปนบาน จตกเทากบวาเปนเจาของบานทอย ขางใน อารมณทเขามานน โดยปกตกเขามาเปนสงโยชน คอมาผกมดรดรงจตไว เมอมาผกมดรดรงจตไว จงไดเกดเปนนวรณ ถาหากวาอารมณไมเขามาผกจต นวรณกไมเกด เพราะฉะนน จตตองรจกวานเปนบานอาศยของกเลส นเปนทวารคอประตบานสำหรบกเลสจะเขามา และนเปนอารมณคอเปนสงทเขา

ถารอยดงน อารมณกจะไมเขามารดรงจตได คอไมเขามาเปนสงโยชน เครองประกอบเครองรดรงผกมดจต

เพราะฉะนน จงตองคอยมสตอยเตมตว สตตองใหอยเตมบาน สตตองใหอยเตมทกประต เมอมสตคอยรบรองอยดงน อารมณกเขามาผกมดจตไมได กเกดนวรณขนไมได แตถาหากวาเผลอสตเขาเมอใด อารมณกเขามาผกมดจตได เมอผกมดจตได กเกดเปนนวรณขน เพราะฉะนน กตองใหมสตรลทางไวรอบคอบ

การทกำหนดใหรจกขนธ ๕ ใหรจกอายตนะภายในภายนอก ใหรจกสงโยชนคออารมณทเขามาผกรดรงจตไวใหตลอดดงน กเปนการรทเปนการปองกนตวดวย เปนการแกไขดวย แตถาหากวาไมร กชอวาไมรการปองกนการแกไข ทำสมาธกไมสำเรจ ฉะนน ในหมวดธรรมะน พระพทธเจาจงไดตรสสอนใหกำหนดใหรจกนวรณ ใหรจกขนธ ๕ ใหรจกอายตนะ ใหรจกสงโยชน พรอมทงใหรในดานสงบระงบและวธ

Re#1 ������������� (CS3).indd 44-45 1/14/14 3:13:53 PM�������������������� pc4.indd 57 14/1/2557 17:58:57

46 47

ปฏบต กตรวจดลทางใหรใหทวถง แตวาการกำหนดใจใหเปนสมาธนน กกำหนดอยในอานาปานสตเปนหลก และเมออะไรจะพลอบแพลบเขามา กใหรลรทางแลวกจะแกไขไดทนทวงท กลบมาทำใจใหตงมนแนวแนไดยงๆ ขนไป

วนนกยตเพยงเทาน

โพชฌงค

วนนจะกลาวถงการปฏบตทางจตสบตอไป ไดกลาวมาแลวในหมวดกาย หมวดเวทนา หมวดจต และหมวดธรรมะ ถงขอใหกำหนดอายตนะซงมแนวการปฏบตเนองกนมาโดยตลอดดวย ตงจตใหเปนสมาธอยในอารมณขอหนง ใหเปนหลกอารมณทใหตงเปนหลกไวนน คออานาปานสต สตกำหนดลมหายใจเขาออก แตกใหกำหนดตรวจกายใหทวๆ ไปดวย แลวมาพกอยทสวนอานาปานะ เมอประสบเวทนาอนใด เมอจตเปนอยางใด กใหร เพอมใหเปนอนตรายแกสมาธในอานาปานสต ประคองอานาปานสตนน และกใหตรวจดอาการของจต คอวาแยกออกไปจากจต คอดนวรณในจต ทลอแหลมอยกคองวงกบฟงดงทกลาวแลว นอกจากนกสงสย แตถามสตตนอย งวงกจะไมเกด ฟงกจะไมเกด และเมอคอยระงบตณหา คอตวอยากทจะประสบผลไว สงสยกไมเกด ประคองอานาปานสต

Re#1 ������������� (CS3).indd 46-47 1/14/14 3:13:54 PM�������������������� pc4.indd 58 14/1/2557 17:58:57

46 47

ปฏบต กตรวจดลทางใหรใหทวถง แตวาการกำหนดใจใหเปนสมาธนน กกำหนดอยในอานาปานสตเปนหลก และเมออะไรจะพลอบแพลบเขามา กใหรลรทางแลวกจะแกไขไดทนทวงท กลบมาทำใจใหตงมนแนวแนไดยงๆ ขนไป

วนนกยตเพยงเทาน

โพชฌงค

วนนจะกลาวถงการปฏบตทางจตสบตอไป ไดกลาวมาแลวในหมวดกาย หมวดเวทนา หมวดจต และหมวดธรรมะ ถงขอใหกำหนดอายตนะซงมแนวการปฏบตเนองกนมาโดยตลอดดวย ตงจตใหเปนสมาธอยในอารมณขอหนง ใหเปนหลกอารมณทใหตงเปนหลกไวนน คออานาปานสต สตกำหนดลมหายใจเขาออก แตกใหกำหนดตรวจกายใหทวๆ ไปดวย แลวมาพกอยทสวนอานาปานะ เมอประสบเวทนาอนใด เมอจตเปนอยางใด กใหร เพอมใหเปนอนตรายแกสมาธในอานาปานสต ประคองอานาปานสตนน และกใหตรวจดอาการของจต คอวาแยกออกไปจากจต คอดนวรณในจต ทลอแหลมอยกคองวงกบฟงดงทกลาวแลว นอกจากนกสงสย แตถามสตตนอย งวงกจะไมเกด ฟงกจะไมเกด และเมอคอยระงบตณหา คอตวอยากทจะประสบผลไว สงสยกไมเกด ประคองอานาปานสต

Re#1 ������������� (CS3).indd 46-47 1/14/14 3:13:54 PM�������������������� pc4.indd 59 14/1/2557 17:58:57

48 49

นนไว และกสำรวจดขนธดอายตนะสบตอไป พอใหรทางเกดของนวรณ แตในขนนกพอใหรลทางไวเทานน ตองการให ประคบประคองอานาปานสตไวใหเปนจดเดยว ไมเชนนนกจะฟงซาน ใจแตกไมรวม

คราวนจะยอนมาเตอนใหระลกถงหลกของการปฏบตททงไมได คอ

อาตาป มความเพยร ไมเกยจครานยอหยอน ตงสจจะวาจะทำกตองทำ

สมปชาโน มความร ไมใหเผลอตว ใหรตวทงทเปนสวนรปกาย ใหรวานงอยอรยาบถอยางไร อาการอยางไร ใหรนามกาย ความคดเปนอยางไร สตเปนอยางไร ความกำหนดเปนอยางไร

สตมา มสต คอมสตกำหนดอย ทลมหายใจเขา หายใจออก ไมปลอยใหสตเลอนลอย เมอจะเลอนลอยไป กตองชกกลบเขามาคมสตใหอยท และ

วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส กำจดความยนดยนรายในโลก โดยเฉพาะกคอเมอเกดความยนดอะไรขนในขณะปฏบต เพราะเหตอยางใดอยางหนง เชน ปรากฏนมตทชอบใจกตาม กตองระงบความยนด เมอเกดความยนรายขน เพราะเหตอยางใดอยางหนง เชน เมออดอดรำคาญ หรอวาประสบนมตทไมชอบใจ อยางใดอยางหนง กตองระงบความยนรายนน ความคดกตาม อารมณกตาม นมตกตาม อนใดอนหนงทปรากฏขนทจะลอใหยนดยนราย กตองละทงหมด

หลกอนนทงไมได คนททำการปฏบตแลวสตเสยไป กเพราะเหตวาทงหลกอนน ทำไมสำเรจกเพราะขาดอาตาป มกจะสะดงเหมอนอยางเปนโรคประสาท กเพราะขาดสมปชาโน ใจลอย คอยงทำสมาธไปยงเปนคนใจลอยเผลอไผลกเพราะขาดสตมา ปำเปออะไรไปบาง กเพราะขาดการกำจดความยนดยนรายในความคด ในอารมณ ในนมตอะไรทเกดขน เพราะฉะนน ในการปฏบตแลว หลกทง ๔ นทงไมได ยงทำสมาธละเอยด

Re#1 ������������� (CS3).indd 48-49 1/14/14 3:13:54 PM�������������������� pc4.indd 60 14/1/2557 17:58:57

48 49

นนไว และกสำรวจดขนธดอายตนะสบตอไป พอใหรทางเกดของนวรณ แตในขนนกพอใหรลทางไวเทานน ตองการให ประคบประคองอานาปานสตไวใหเปนจดเดยว ไมเชนนนกจะฟงซาน ใจแตกไมรวม

คราวนจะยอนมาเตอนใหระลกถงหลกของการปฏบตททงไมได คอ

อาตาป มความเพยร ไมเกยจครานยอหยอน ตงสจจะวาจะทำกตองทำ

สมปชาโน มความร ไมใหเผลอตว ใหรตวทงทเปนสวนรปกาย ใหรวานงอยอรยาบถอยางไร อาการอยางไร ใหรนามกาย ความคดเปนอยางไร สตเปนอยางไร ความกำหนดเปนอยางไร

สตมา มสต คอมสตกำหนดอยทลมหายใจเขา หายใจออก ไมปลอยใหสตเลอนลอย เมอจะเลอนลอยไป กตองชกกลบเขามาคมสตใหอยท และ

วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส กำจดความยนดยนรายในโลก โดยเฉพาะกคอเมอเกดความยนดอะไรขนในขณะปฏบต เพราะเหตอยางใดอยางหนง เชน ปรากฏนมตทชอบใจกตาม กตองระงบความยนด เมอเกดความยนรายขน เพราะเหตอยางใดอยางหนง เชน เมออดอดรำคาญ หรอวาประสบนมตทไมชอบใจ อยางใดอยางหนง กตองระงบความยนรายนน ความคดกตาม อารมณกตาม นมตกตาม อนใดอนหนงทปรากฏขนทจะลอใหยนดยนราย กตองละทงหมด

หลกอนนทงไมได คนททำการปฏบตแลวสตเสยไป กเพราะเหตวาทงหลกอนน ทำไมสำเรจกเพราะขาดอาตาป มกจะสะดงเหมอนอยางเปนโรคประสาท กเพราะขาดสมปชาโน ใจลอย คอยงทำสมาธไปยงเปนคนใจลอยเผลอไผลกเพราะขาดสตมา ปำเปออะไรไปบาง กเพราะขาดการกำจดความยนดยนรายในความคด ในอารมณ ในนมตอะไรทเกดขน เพราะฉะนน ในการปฏบตแลว หลกทง ๔ นทงไมได ยงทำสมาธละเอยด

Re#1 ������������� (CS3).indd 48-49 1/14/14 3:13:54 PM�������������������� pc4.indd 61 14/1/2557 17:58:57

50 51

ขนเทาใด หลกทง ๔ นกตองละเอยดยงขนเทานน และเมอไดปฏบตในสมาธ ในเบองตนกจะไดอปจาร

คอวาสมาธเฉยดๆกอน แลวกจะไดอปปนา คอแนบแนนเขาโดยลำดบ ตองอาศยอปกรณคอ ๑ วตก ๒ วจาร วตกนนไดแกการนำจตเขามาสอารมณของสมาธ ทเปรยบเหมอนอยางการเคาะระฆงขนทแรก วจารนนไดแกการนำจตใหคลกเคลาอยกบอารมณ เหมอนอยางเสยงครางของระฆง

ในตอนตนจะตองใชวตกวจารอยเรอย คอเมอชกจตเขามาอยกบอารมณ จตกมกจะหลดออกไป แลบออกไปโนน แลบออกไปน กคอยคอยชกกลบเขามาอยเสมอ โดยตองใชอยเสมอ จนจตคอยเชองเขา และคอยแนวอยกบอารมณของสมาธ เรยกวาคลกเคลาอยกบอารมณของสมาธ เมอจตเรมคลกเคลาเขามาดงน กเรมเปนวจาร เมอคอยเปนวจารขน อนนกเรยกวาเรมจะไดอปจาร คอเฉยดๆเขามาแลว เมอเฉยดๆเขามาดงน กเรมจะไดปต ความอมกายอมใจ บางทกถงกบ

ขนลกซ ไดสขคอความสบายกายสบายใจ แตกอยาใหฟงไปเพราะปต เพราะถาสขฟงไปเพราะปตเพราะสข กเสยสมาธ ตองคอยคมสตไวไมใหฟงไปเพราะปตเพราะสข

และเมอกายใจเปนสข จตกจะตงมนเปนเอกคคตา คอมอารมณเดยว ซงเกดจากวเวก คอสงดจากกาม และจากอกศลธรรมทงหลาย เพราะในเวลานน กามกสงบไปจากจต อกศลธรรมกสงบไปจากจต เมอถงขนน จงชอวาไดอปปนาสมาธขนแรก เปนสมาธทแนวแน เรยกวาไดปฐมฌาน คอความเพงทหนง เพราะฉะนน ปฐมฌานจงมองค ๕ คอ วตก วจาร ปต สข เอกคคตา

คราวน เมอรกษาเอกคคตาอนนไวสนทแนบเนยนยงขน วตก วจาร กเลกใช เพราะวาจตกหนงแลว ไมตองคอยเฝาชกจตเขามาสอารมณ ซงเรยกวาวตก ไมตองคอยเฝาประคองจตไวใหแนวแนอยกบอารมณ ซงเปนวจาร เพราะวาจตแนวแนเปนหนงอยไดแลว วตกวจารกหมดหนาท เอกคคตา

Re#1 ������������� (CS3).indd 50-51 1/14/14 3:13:55 PM�������������������� pc4.indd 62 14/1/2557 17:58:58

50 51

ขนเทาใด หลกทง ๔ นกตองละเอยดยงขนเทานน และเมอไดปฏบตในสมาธ ในเบองตนกจะไดอปจาร

คอวาสมาธเฉยดๆกอน แลวกจะไดอปปนา คอแนบแนนเขาโดยลำดบ ตองอาศยอปกรณคอ ๑ วตก ๒ วจาร วตกนนไดแกการนำจตเขามาสอารมณของสมาธ ทเปรยบเหมอนอยางการเคาะระฆงขนทแรก วจารนนไดแกการนำจตใหคลกเคลาอยกบอารมณ เหมอนอยางเสยงครางของระฆง

ในตอนตนจะตองใชวตกวจารอยเรอย คอเมอชกจตเขามาอยกบอารมณ จตกมกจะหลดออกไป แลบออกไปโนน แลบออกไปน กคอยคอยชกกลบเขามาอยเสมอ โดยตองใชอยเสมอ จนจตคอยเชองเขา และคอยแนวอยกบอารมณของสมาธ เรยกวาคลกเคลาอยกบอารมณของสมาธ เมอจตเรมคลกเคลาเขามาดงน กเรมเปนวจาร เมอคอยเปนวจารขน อนนกเรยกวาเรมจะไดอปจาร คอเฉยดๆเขามาแลว เมอเฉยดๆเขามาดงน กเรมจะไดปต ความอมกายอมใจ บางทกถงกบ

ขนลกซ ไดสขคอความสบายกายสบายใจ แตกอยาใหฟงไปเพราะปต เพราะถาสขฟงไปเพราะปตเพราะสข กเสยสมาธ ตองคอยคมสตไวไมใหฟงไปเพราะปตเพราะสข

และเมอกายใจเปนสข จตกจะตงมนเปนเอกคคตา คอมอารมณเดยว ซงเกดจากวเวก คอสงดจากกาม และจากอกศลธรรมทงหลาย เพราะในเวลานน กามกสงบไปจากจต อกศลธรรมกสงบไปจากจต เมอถงขนน จงชอวาไดอปปนาสมาธขนแรก เปนสมาธทแนวแน เรยกวาไดปฐมฌาน คอความเพงทหนง เพราะฉะนน ปฐมฌานจงมองค ๕ คอ วตก วจาร ปต สข เอกคคตา

คราวน เมอรกษาเอกคคตาอนนไวสนทแนบเนยนยงขน วตก วจาร กเลกใช เพราะวาจตกหนงแลว ไมตองคอยเฝาชกจตเขามาสอารมณ ซงเรยกวาวตก ไมตองคอยเฝาประคองจตไวใหแนวแนอยกบอารมณ ซงเปนวจาร เพราะวาจตแนวแนเปนหนงอยไดแลว วตกวจารกหมดหนาท เอกคคตา

Re#1 ������������� (CS3).indd 50-51 1/14/14 3:13:55 PM�������������������� pc4.indd 63 14/1/2557 17:58:58

52 53

นนกละเอยดเขา เรยกวาเกดจากสมาธ คอความตงใจมน เปนเอกคคตาขางในเขา เมอถงขนนกเรยกวาไดทตยฌาน ความเพงทสอง มองคสามคอ ปต สข เอกคคตา

เมอรกษาเอกคคตาอนนไวใหแนวแนยงขน ความรสกซซาทางกายทางจตซงเปนปตกสงบ เพราะวาความรสกทเปนปตน มในจตยงไมเปนเอกคคตาเตมท เมอเปนเอกคคตาเตมท ปตคอความรสกซซากกลายเปนของหายไป กสงบไป เมอถงขนนกเปนตตยฌาน ความเพงทสาม ซงมองคสองคอ สข กบ เอกคคตา

เมอรกษาเอกคคตาอนนใหแนวแนยงขน กสนความรสกเปนสข กลายเปนอเบกขา คอไมทกขไมสข เพราะเมอยงรสกเปนสขอย จตกยงแยงมารสก กแปลวาจตยงเปนสองงาม คอวาแนวอยกบอารมณดวย รสกดวย เมอเอกคคตาละเอยดเขา จตกมารวมอยกบเอกคคตาอนเดยว ไมออกมารสกขางนอก ลกษณะอนนกเปนอเบกขา คอไมทกขไมสข เมอถงขนนกเปนจตตถฌาน คอฌานทส มองคสอง คอ เอกคคตา อเบกขา

ในทางปฏบตนน จะปฏบตทำสมาธใหมากเรอยขนไปจนถงฌานชนทส หรอจะเอาแตฌานชนทหนงกได ทสองกได ทสามกได จตทเปนเอกคคตาแมดวยฌานชนทหนง กเรยกวาเปนจตทออนทควรแกการงาน พอทจะใชปฏบตในวปสสนาสงขนไปได เพราะฉะนน เมอถงขนนแลว กนอมจตทเปนเอกคคตา นน ไปจบพจารณาเบญจขนธทเคยตรวจดมาคราวหนงอยางคราวๆ แลวใหชดเจน ตรวจดอายตนะ ตรวจดใหรจกหนาตาของเบญจขนธวา รปมลกษณะหนาตาอยางไร เวทนามลกษณะหนาตาอยางไร สญญามลกษณะหนาตาอยางไร สงขารมลกษณะหนาตาเปนอยางไร และตรวจดทางเกดนามธรรม คอทางเกดของเวทนา สญญา สงขาร กตรวจสบไปถงอายตนะ ดลกษณะหนาตาของอายตนะภายใน ตา ห จมก ลน กาย มนะ ดลกษณะหนาตาของอายตนะภายนอก คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมะ คอเรองราว นามธรรมเกดขนอาศยอายตนะกระทบกน คอเกดอายตนะ และเมอสนวาระ

Re#1 ������������� (CS3).indd 52-53 1/14/14 3:13:55 PM�������������������� pc4.indd 64 14/1/2557 17:58:58

52 53

นนกละเอยดเขา เรยกวาเกดจากสมาธ คอความตงใจมน เปนเอกคคตาขางในเขา เมอถงขนนกเรยกวาไดทตยฌาน ความเพงทสอง มองคสามคอ ปต สข เอกคคตา

เมอรกษาเอกคคตาอนนไวใหแนวแนยงขน ความรสกซซาทางกายทางจตซงเปนปตกสงบ เพราะวาความรสกทเปนปตน มในจตยงไมเปนเอกคคตาเตมท เมอเปนเอกคคตาเตมท ปตคอความรสกซซากกลายเปนของหายไป กสงบไป เมอถงขนนกเปนตตยฌาน ความเพงทสาม ซงมองคสองคอ สข กบ เอกคคตา

เมอรกษาเอกคคตาอนนใหแนวแนยงขน กสนความรสกเปนสข กลายเปนอเบกขา คอไมทกขไมสข เพราะเมอยงรสกเปนสขอย จตกยงแยงมารสก กแปลวาจตยงเปนสองงาม คอวาแนวอยกบอารมณดวย รสกดวย เมอเอกคคตาละเอยดเขา จตกมารวมอยกบเอกคคตาอนเดยว ไมออกมารสกขางนอก ลกษณะอนนกเปนอเบกขา คอไมทกขไมสข เมอถงขนนกเปนจตตถฌาน คอฌานทส มองคสอง คอ เอกคคตา อเบกขา

ในทางปฏบตนน จะปฏบตทำสมาธใหมากเรอยขนไปจนถงฌานชนทส หรอจะเอาแตฌานชนทหนงกได ทสองกได ทสามกได จตทเปนเอกคคตาแมดวยฌานชนทหนง กเรยกวาเปนจตทออนทควรแกการงาน พอทจะใชปฏบตในวปสสนาสงขนไปได เพราะฉะนน เมอถงขนนแลว กนอมจตทเปนเอกคคตา นน ไปจบพจารณาเบญจขนธทเคยตรวจดมาคราวหนงอยางคราวๆ แลวใหชดเจน ตรวจดอายตนะ ตรวจดใหรจกหนาตาของเบญจขนธวา รปมลกษณะหนาตาอยางไร เวทนามลกษณะหนาตาอยางไร สญญามลกษณะหนาตาอยางไร สงขารมลกษณะหนาตาเปนอยางไร และตรวจดทางเกดนามธรรม คอทางเกดของเวทนา สญญา สงขาร กตรวจสบไปถงอายตนะ ดลกษณะหนาตาของอายตนะภายใน ตา ห จมก ลน กาย มนะ ดลกษณะหนาตาของอายตนะภายนอก คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมะ คอเรองราว นามธรรมเกดขนอาศยอายตนะกระทบกน คอเกดอายตนะ และเมอสนวาระ

Re#1 ������������� (CS3).indd 52-53 1/14/14 3:13:55 PM�������������������� pc4.indd 65 14/1/2557 17:58:58

54 55

กดบไปคราวหนงๆ เชนวาเมอตาเหนรป กเกดวญญาณ ความรสกเหนรป เกดเวทนา ความรสกเปนทกข เปนสข หรอเฉยๆ เกดสญญา ความจำไดหมายรในรป เกดสงขารคอความคดปรงหรอความปรงคดในรป ในตอนนเอง สงโยชนคอเครองผกกเขามาผกอารมณไวกบจต เมอผกอารมณไวกบจต ถาอารมณนนเปนทตงของฉนทราคะ กเกดกามฉนท ถาอารมณนนเปนทตงของโทสะ กเกดพยาบาท ถาอารมณนนเปนทตงของโมหะ กเกดถนมทธะ อทธจจกกกจจะ และวจกจฉา อยางใดอยางหนง เปนอนวาอายตนะนเองนำใหเกดนามธรรม นำใหเกดเครองผกจต คอผกจตไวกบอารมณ หรอผกอารมณไวกบจต แลวกนำใหเกดนวรณ

เมอเปนเชนน กตงสตมนคง ใหเปนตวรตวตนอย ตามเปนจรง เมอตงสต มนเปนตวตนตวรอยดงน กเปน สตสมโพชฌงคขน กยอมจะเกดปญญาวจย คอวาแยกออกไดเปนสวนๆ วา นเปนเบญจขนธคอนามรป นเปนอายตนะ

ภายในภายนอก นเปนสงโยชนผกใจเขาแลว นเปนนวรณ ดจนวจยออกไปไดดงน กเปนธรรมวจยสมโพชฌงค

เมอวจยออกไปไดแลว กทำหนาทละสวนทเปนกเลส อบรมสวนทเปนสตใหมากขน แตวาในขนนนน ละเปนสำคญ คอละสวนทเปนกเลสออกไปเสย ดวยวธปองกนอยางหนง ละอยางหนง คอมสตวจยอย อายตนะกจะไมเปนทางกอกเลสตงตน แตสงโยชน แตวาถาเผลอสต อายตนะกจะเปนทางกอกเลสตงตนแตสงโยชน ถากอขนในใจ กตองด ดใหรวานกเลส จนกเลสสงบ กชอวาละดวยการดใหร อนนเรยกวาเปนวรยสมโพชฌงค

เมอละกเลสออกไป กฟอกจตใจใหบรสทธยงขน ผลคอปตกเกดขน เปนปตทละเอยด คอเปนความดดดมใจอนเกดจากการวจยการละสวนทเปนกเลสออกไป เปนปตทประกอบดวยความสขอยในตว ทำใหสขกาย สขใจ มความละเอยด ยงขน เปนปตสขทละเอยดกวาปตสขในสมาธ อนนกเปนปตสมโพชฌงค

Re#1 ������������� (CS3).indd 54-55 1/14/14 3:13:56 PM�������������������� pc4.indd 66 14/1/2557 17:58:58

54 55

กดบไปคราวหนงๆ เชนวาเมอตาเหนรป กเกดวญญาณ ความรสกเหนรป เกดเวทนา ความรสกเปนทกข เปนสข หรอเฉยๆ เกดสญญา ความจำไดหมายรในรป เกดสงขารคอความคดปรงหรอความปรงคดในรป ในตอนนเอง สงโยชนคอเครองผกกเขามาผกอารมณไวกบจต เมอผกอารมณไวกบจต ถาอารมณนนเปนทตงของฉนทราคะ กเกดกามฉนท ถาอารมณนนเปนทตงของโทสะ กเกดพยาบาท ถาอารมณนนเปนทตงของโมหะ กเกดถนมทธะ อทธจจกกกจจะ และวจกจฉา อยางใดอยางหนง เปนอนวาอายตนะนเองนำใหเกดนามธรรม นำใหเกดเครองผกจต คอผกจตไวกบอารมณ หรอผกอารมณไวกบจต แลวกนำใหเกดนวรณ

เมอเปนเชนน กตงสตมนคง ใหเปนตวรตวตนอย ตามเปนจรง เมอตงสต มนเปนตวตนตวรอยดงน กเปน สตสมโพชฌงคขน กยอมจะเกดปญญาวจย คอวาแยกออกไดเปนสวนๆ วา นเปนเบญจขนธคอนามรป นเปนอายตนะ

ภายในภายนอก นเปนสงโยชนผกใจเขาแลว นเปนนวรณ ดจนวจยออกไปไดดงน กเปนธรรมวจยสมโพชฌงค

เมอวจยออกไปไดแลว กทำหนาทละสวนทเปนกเลส อบรมสวนทเปนสตใหมากขน แตวาในขนนนน ละเปนสำคญ คอละสวนทเปนกเลสออกไปเสย ดวยวธปองกนอยางหนง ละอยางหนง คอมสตวจยอย อายตนะกจะไมเปนทางกอกเลสตงตน แตสงโยชน แตวาถาเผลอสต อายตนะกจะเปนทางกอกเลสตงตนแตสงโยชน ถากอขนในใจ กตองด ดใหรวานกเลส จนกเลสสงบ กชอวาละดวยการดใหร อนนเรยกวาเปนวรยสมโพชฌงค

เมอละกเลสออกไป กฟอกจตใจใหบรสทธยงขน ผลคอปตกเกดขน เปนปตทละเอยด คอเปนความดดดมใจอนเกดจากการวจยการละสวนทเปนกเลสออกไป เปนปตทประกอบดวยความสขอยในตว ทำใหสขกาย สขใจ มความละเอยด ยงขน เปนปตสขทละเอยดกวาปตสขในสมาธ อนนกเปนปตสมโพชฌงค

Re#1 ������������� (CS3).indd 54-55 1/14/14 3:13:56 PM�������������������� pc4.indd 67 14/1/2557 17:58:58

56 57

เมอเปนปตสมโพชฌงค ใจกตงมนแนวแนยงขน กเปนสมาธสมโพชฌงค

เมอใจตงมนแนวแนยงขน กเพงดธรรมะนนดวยจตสมาธนน คอดความจรงทปรากฏขน กเลสทอาศยอายตนะเกดสงบ ความจรงของปญจขนธไมปรากฏกเพราะไมด หรอวาด แตวายงมฝาอยในจตปดบงไว เมอชำระฝาในจตออกไปเสยได และใชจตทบรสทธนนดปญจขนธ ดลกษณะหนาตาของปญจขนธนนนนแหละใหปรากฏ ความจรงของปญจขนธกจะปรากฏขน ดอยเฉยๆ ไมตองไปตกแตงความจรง เพราะถาไปตกแตงความจรง เปนความจรงทตกแตงขนแลว กไมใชความจรงทแนแท ดใหความจรงนนใหปรากฏเปนความจรงขนเอง ดทไหน กดทปญจขนธอนน เมอดอยดวยสมาธจตทเปนสมโพชฌงค กเปนอเบกขาสมโพชฌงค

ฉะนน เมอการปฏบตมาถงขนน กเลอนจากสมาธมาปฏบตขนปญญา หรอเลอนจากขนสมถะมาในขนวปสสนา

เมอมาถงขนวปสสนาแลว กตองยกปญจขนธขนเปนอารมณ ในขนของสมถะนน ยกอานาปานสตเปนอารมณ เมอมาถงขนวปสสนา ยกปญจขนธขนเปนอารมณ เมอยกปญจขนธเปนอารมณ กดำเนนมาตงแตขนสตสมโพชฌงคเปนลำดบจนถงอเบกขาสมโพชฌงค

พจารณาตรวจดแลว จะปฏบตในสมาธ หรอจะลองหดพจารณาในดานวปสสนากได ถาพจารณาในดานวปสสนา กยกปญจขนธขนเปนอารมณ ดปญจขนธ ดอายตนะภายใน ภายนอก ดสงโยชน ดใหรใหทวถง แลวกวจยวาอนไหนเปนอะไร เปนอยางๆ แลวกเลอนขนไปเปนวรยะ คอวาละ ละดวยดใหร สวนทเปนกเลสกจะสงบ แลวผลกเปนปต เมอเปนปตเปนสขแลว กจะเปนสมาธเปนอเบกขา อเบกขานนกมใชอนกกลบมาดปญจขนธนน ใหความจรงของปญจขนธปรากฏ นเปนแนวปฏบตในขนวปสสนาตามสตปฏฐาน

Re#1 ������������� (CS3).indd 56-57 1/14/14 3:13:56 PM�������������������� pc4.indd 68 14/1/2557 17:58:58

56 57

เมอเปนปตสมโพชฌงค ใจกตงมนแนวแนยงขน กเปนสมาธสมโพชฌงค

เมอใจตงมนแนวแนยงขน กเพงดธรรมะนนดวยจตสมาธนน คอดความจรงทปรากฏขน กเลสทอาศยอายตนะเกดสงบ ความจรงของปญจขนธไมปรากฏกเพราะไมด หรอวาด แตวายงมฝาอยในจตปดบงไว เมอชำระฝาในจตออกไปเสยได และใชจตทบรสทธนนดปญจขนธ ดลกษณะหนาตาของปญจขนธนนนนแหละใหปรากฏ ความจรงของปญจขนธกจะปรากฏขน ดอยเฉยๆ ไมตองไปตกแตงความจรง เพราะถาไปตกแตงความจรง เปนความจรงทตกแตงขนแลว กไมใชความจรงทแนแท ดใหความจรงนนใหปรากฏเปนความจรงขนเอง ดทไหน กดทปญจขนธอนน เมอดอยดวยสมาธจตทเปนสมโพชฌงค กเปนอเบกขาสมโพชฌงค

ฉะนน เมอการปฏบตมาถงขนน กเลอนจากสมาธมาปฏบตขนปญญา หรอเลอนจากขนสมถะมาในขนวปสสนา

เมอมาถงขนวปสสนาแลว กตองยกปญจขนธขนเปนอารมณ ในขนของสมถะนน ยกอานาปานสตเปนอารมณ เมอมาถงขนวปสสนา ยกปญจขนธขนเปนอารมณ เมอยกปญจขนธเปนอารมณ กดำเนนมาตงแตขนสตสมโพชฌงคเปนลำดบจนถงอเบกขาสมโพชฌงค

พจารณาตรวจดแลว จะปฏบตในสมาธ หรอจะลองหดพจารณาในดานวปสสนากได ถาพจารณาในดานวปสสนา กยกปญจขนธขนเปนอารมณ ดปญจขนธ ดอายตนะภายใน ภายนอก ดสงโยชน ดใหรใหทวถง แลวกวจยวาอนไหนเปนอะไร เปนอยางๆ แลวกเลอนขนไปเปนวรยะ คอวาละ ละดวยดใหร สวนทเปนกเลสกจะสงบ แลวผลกเปนปต เมอเปนปตเปนสขแลว กจะเปนสมาธเปนอเบกขา อเบกขานนกมใชอนกกลบมาดปญจขนธนน ใหความจรงของปญจขนธปรากฏ นเปนแนวปฏบตในขนวปสสนาตามสตปฏฐาน

Re#1 ������������� (CS3).indd 56-57 1/14/14 3:13:56 PM�������������������� pc4.indd 69 14/1/2557 17:58:58

58 59

อรยสจจ ๔

การอบรมในวนน จะสบตอจากทไดกลาวมาแลวถงโพชฌงค แตจะยอนกลาวเพอใหอนสนธกนวา การปฏบตในสตปฏฐานนน ทำทางสมถะและทำทางวปสสนา ในหมวดกาย หมวดเวทนา หมวดจต ดำเนนทางสมถะ ครนถงหมวดธรรม กเรมมาทางวปสสนา แตเมอปฏบตทางสมถะ กอาจพจารณาในหมวดนวรณ หมวดขนธ หมวดอายตนะ ใหรลทางเกดของสงโยชน ของนวรณ แลวกกลบมาตงจตไวในอานาปานสต เมอจะมอะไรมาทำใหวอกแวกนน แลวกกลบมาตงจตไวในสมาธ จนจตตงมนแนวแน เปนอปปนาสมาธ ซงเมอแนวแนมาก กเขาถงขนฌาน ตามลำดบขนตามทกลาวมาแลว

คราวน ในขนปฏบตตอไป กนอมจตทเปนสมาธนนมาดำเนนทางวปสสนาโดยตรง การดำเนนทางวปสสนาโดยตรงนน จะตองพจารณาขนธอายตนะ เพราะวาขนธอายตนะนเปน

ภม เปนภาคพนของวปสสนา เมอกำหนดขนธ ดอายตนะ สตกจะตงมน เปนสตสมโพชฌงค และจะสบตอมาโดยลำดบ จนถงอเบกขาสมโพชฌงคทไดกลาวแลว

อเบกขานน กคอการดธรรมนน กหมายถงวาด ปญจขนธนน ดทไหน กดทจต จตทตงมน ฉะนนจะกลาววาดทจตตงมนกได เมอจตตงมน ตงมนในอะไร ตงมนอยใน ปญจขนธ กจะพบปญจขนธ ความจรงของปญจขนธกจะปรากฏ ความจรงของปญจขนธนนคอเกดดบ รปขนธในอดตกเกดดบมาโดยลำดบ ในปจจบนกเกดอยในปจจบน ในอนาคตกจะเกดดบในอนาคต แตวาดในปจจบนเทานน ลมหายใจเขากเกด ออกกดบ อรยาบถตางๆ กเปลยนแปลงอยเสมอ เทากบเกดดบอยเสมอ อาการ ๓๑ หรอ ๓๒ รวมเขากเปนธาต ธาต ๔ หรอธาต ๕ นกเกดดบอยเสมอ แตเพราะมสนตต คอความสบตอตามลำดบ จงไมปรากฏ แตถาพจารณากอาจปรากฏได เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ กเกดดบอย

Re#1 ������������� (CS3).indd 58-59 1/14/14 3:13:57 PM�������������������� pc4.indd 70 14/1/2557 17:58:58

58 59

อรยสจจ ๔

การอบรมในวนน จะสบตอจากทไดกลาวมาแลวถงโพชฌงค แตจะยอนกลาวเพอใหอนสนธกนวา การปฏบตในสตปฏฐานนน ทำทางสมถะและทำทางวปสสนา ในหมวดกาย หมวดเวทนา หมวดจต ดำเนนทางสมถะ ครนถงหมวดธรรม กเรมมาทางวปสสนา แตเมอปฏบตทางสมถะ กอาจพจารณาในหมวดนวรณ หมวดขนธ หมวดอายตนะ ใหรลทางเกดของสงโยชน ของนวรณ แลวกกลบมาตงจตไวในอานาปานสต เมอจะมอะไรมาทำใหวอกแวกนน แลวกกลบมาตงจตไวในสมาธ จนจตตงมนแนวแน เปนอปปนาสมาธ ซงเมอแนวแนมาก กเขาถงขนฌาน ตามลำดบขนตามทกลาวมาแลว

คราวน ในขนปฏบตตอไป กนอมจตทเปนสมาธนนมาดำเนนทางวปสสนาโดยตรง การดำเนนทางวปสสนาโดยตรงนน จะตองพจารณาขนธอายตนะ เพราะวาขนธอายตนะนเปน

ภม เปนภาคพนของวปสสนา เมอกำหนดขนธ ดอายตนะ สตกจะตงมน เปนสตสมโพชฌงค และจะสบตอมาโดยลำดบ จนถงอเบกขาสมโพชฌงคทไดกลาวแลว

อเบกขานน กคอการดธรรมนน กหมายถงวาด ปญจขนธนน ดทไหน กดทจต จตทตงมน ฉะนนจะกลาววาดทจตตงมนกได เมอจตตงมน ตงมนในอะไร ตงมนอยใน ปญจขนธ กจะพบปญจขนธ ความจรงของปญจขนธกจะปรากฏ ความจรงของปญจขนธนนคอเกดดบ รปขนธในอดตกเกดดบมาโดยลำดบ ในปจจบนกเกดอยในปจจบน ในอนาคตกจะเกดดบในอนาคต แตวาดในปจจบนเทานน ลมหายใจเขากเกด ออกกดบ อรยาบถตางๆ กเปลยนแปลงอยเสมอ เทากบเกดดบอยเสมอ อาการ ๓๑ หรอ ๓๒ รวมเขากเปนธาต ธาต ๔ หรอธาต ๕ นกเกดดบอยเสมอ แตเพราะมสนตต คอความสบตอตามลำดบ จงไมปรากฏ แตถาพจารณากอาจปรากฏได เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ กเกดดบอย

Re#1 ������������� (CS3).indd 58-59 1/14/14 3:13:57 PM�������������������� pc4.indd 71 14/1/2557 17:58:58

60 61

เสมอ เมอเหนความเกดเหนความดบชดเจนขน ทกขสจจ ความจรงคอทกขกปรากฏขน

เมอดททกขสจจะ สมทยสจจะกปรากฏ คออตตาหรอเรา ซงยดอยทปญจขนธ ยดนเปนอปาทาน ยดดวยอะไร ยดดวยตณหา ตณหาอปาทานกปรากฏ

และเมอสมทยสจจะปรากฏหนาตาขนแกปญญาทดอย กเลสนนมปกตตองหลบหนาปญญา เหมอนอยางของไมจรง หรอของปลอม เมอรวาจรง ความปลอมปรากฏขน กไมเปนทตองการ เมอดอย รหนาตาของสมทย สมทยกจะสงบ นโรธคอความดบกปรากฏขน

สมทยปราฏขนแกอะไร ปรากฏขนแกความร ความรนนกเปนรปลอย ความรวางกปรากฏขน เปนมรรค ซงเมอประมวลถงอาการทงปวงของมรรค กเปนองค ๘ คอเมอจะดความรความเหนนน กเปนสมมาทฏฐ เมอจะดความดำร กเปนสมมาสงกปปะ เมอจะดความปกตกายปกตวาจา กเปน

สมมาวาจา สมมากมมนตะ ดความเปนอย กเปนสมมาอาชวะ ดความเพยรทปฏบตอยนน กเปนสมมาวายามะ ดตวสตของตนในเวลานนกเปนสมมาสต ดความตงใจมนกเปนสมมาสมาธ ประกอบกนเปนอนหนงอนเดยวกน มรรคสจจะกปรากฏขน

เมอปฏบตใหสจจะทง ๔ ปรากฏขนเปนอนหนงอนเดยวดงน ถาความปรากฏขนนนเปนกปปธรรม กชอวาไดรบผลทยงเปนกปปธรรม ถาความปรากฏขนนนเปนอกปปธรรม กไดรบผลทเปนอกปปธรรม แตแมวาไดรบผลทเปนกปปธรรม คอยงกำเรบได กยงชอวาไดรทางดำเนน และไดรบความสขอนเกดจากการปฏบต

การบรรยายในวนนจงเปนอนวาจบสตปฏฐาน หมวดกาย หมวดเวทนา หมวดจต และหมวดธรรม สตปฏฐานนเปนหนทางอนเอก คอเปนทางดำเนนอนเดยว เพอวสทธ คอความหมดจดซงจะทำใหลวงโสกะ ปรเทวะ ดบทกขโทมนส เปนทางทจะใหดำเนนไปเพอญายธรรม เพอนพพาน เพราะ

Re#1 ������������� (CS3).indd 60-61 1/14/14 3:13:57 PM�������������������� pc4.indd 72 14/1/2557 17:58:58

60 61

เสมอ เมอเหนความเกดเหนความดบชดเจนขน ทกขสจจ ความจรงคอทกขกปรากฏขน

เมอดททกขสจจะ สมทยสจจะกปรากฏ คออตตาหรอเรา ซงยดอยทปญจขนธ ยดนเปนอปาทาน ยดดวยอะไร ยดดวยตณหา ตณหาอปาทานกปรากฏ

และเมอสมทยสจจะปรากฏหนาตาขนแกปญญาทดอย กเลสนนมปกตตองหลบหนาปญญา เหมอนอยางของไมจรง หรอของปลอม เมอรวาจรง ความปลอมปรากฏขน กไมเปนทตองการ เมอดอย รหนาตาของสมทย สมทยกจะสงบ นโรธคอความดบกปรากฏขน

สมทยปราฏขนแกอะไร ปรากฏขนแกความร ความรนนกเปนรปลอย ความรวางกปรากฏขน เปนมรรค ซงเมอประมวลถงอาการทงปวงของมรรค กเปนองค ๘ คอเมอจะดความรความเหนนน กเปนสมมาทฏฐ เมอจะดความดำร กเปนสมมาสงกปปะ เมอจะดความปกตกายปกตวาจา กเปน

สมมาวาจา สมมากมมนตะ ดความเปนอย กเปนสมมาอาชวะ ดความเพยรทปฏบตอยนน กเปนสมมาวายามะ ดตวสตของตนในเวลานนกเปนสมมาสต ดความตงใจมนกเปนสมมาสมาธ ประกอบกนเปนอนหนงอนเดยวกน มรรคสจจะกปรากฏขน

เมอปฏบตใหสจจะทง ๔ ปรากฏขนเปนอนหนงอนเดยวดงน ถาความปรากฏขนนนเปนกปปธรรม กชอวาไดรบผลทยงเปนกปปธรรม ถาความปรากฏขนนนเปนอกปปธรรม กไดรบผลทเปนอกปปธรรม แตแมวาไดรบผลทเปนกปปธรรม คอยงกำเรบได กยงชอวาไดรทางดำเนน และไดรบความสขอนเกดจากการปฏบต

การบรรยายในวนนจงเปนอนวาจบสตปฏฐาน หมวดกาย หมวดเวทนา หมวดจต และหมวดธรรม สตปฏฐานนเปนหนทางอนเอก คอเปนทางดำเนนอนเดยว เพอวสทธ คอความหมดจดซงจะทำใหลวงโสกะ ปรเทวะ ดบทกขโทมนส เปนทางทจะใหดำเนนไปเพอญายธรรม เพอนพพาน เพราะ

Re#1 ������������� (CS3).indd 60-61 1/14/14 3:13:57 PM�������������������� pc4.indd 73 14/1/2557 17:58:58

62 63

ฉะนน จงเปนพระสตรทควรจะสนใจ ควรจะเขาใจและควรทจะไดปฏบต เมอไดปฏบตอยเสมอ จะทำใหไดประสบรสของพระพทธศาสนา ผทรสกจดชดในพระพทธศาสนา เกดความเบอหนายดงทเรยกวา อนวรต ในพระพทธศาสนา สงสยในพระพทธศาสนา กเพราะไมไดพจารณาใหเขาใจในสตปฏฐาน ไมไดลองปฏบต แตถาหากพจารณาใหเขาใจและลองปฏบตด จนไดรบรสในการปฏบตบางแลว กจะเหนคาของพระพทธศาสนายงนก

จบการอบรมกรรมฐานเพยงเทาน

Re#1 ������������� (CS3).indd 62-63 1/14/14 3:13:57 PM�������������������� pc4.indd 74 14/1/2557 17:58:59

62 63

ฉะนน จงเปนพระสตรทควรจะสนใจ ควรจะเขาใจและควรทจะไดปฏบต เมอไดปฏบตอยเสมอ จะทำใหไดประสบรสของพระพทธศาสนา ผทรสกจดชดในพระพทธศาสนา เกดความเบอหนายดงทเรยกวา อนวรต ในพระพทธศาสนา สงสยในพระพทธศาสนา กเพราะไมไดพจารณาใหเขาใจในสตปฏฐาน ไมไดลองปฏบต แตถาหากพจารณาใหเขาใจและลองปฏบตด จนไดรบรสในการปฏบตบางแลว กจะเหนคาของพระพทธศาสนายงนก

จบการอบรมกรรมฐานเพยงเทาน

Re#1 ������������� (CS3).indd 62-63 1/14/14 3:13:57 PM�������������������� pc4.indd 75 14/1/2557 17:58:59

64

Re#1 ������������� (CS3).indd 64 1/14/14 3:13:58 PM�������������������� pc4.indd 76 14/1/2557 17:58:59