LO

TN

ISK

OW

CE T

YPU

YO

RK

TO

WN

v

ol. I

JA

RO

SA

W P

ALA

SEK

numer spec j a l ny

Jarosaw PalasekJarosaw Palasek

Lotniskowce typuLotniskowce typu

YorktownYorktown

23w w w. o k r e t y w o j e n n e . p l

ISBN 978-83-61069-04-1

Cena 39,00 z

vol. I

Ente

rpri

se p

omi

dzy

czer

wce

m 1

944,

a s

tycz

niem

194

5 r.

pom

alow

any

kolo

ram

i Ms.

33

wg

sche

mat

u 4A

b (o

prac

owan

y sp

ecja

lnie

dla

tego

okrt

u). Z

asto

sow

ane

kolo

ry d

la p

owie

rzch

ni p

iono

wyc

h to

: biao

szar

y (P

ale

Gra

y 5-

P), j

asno

szar

y (H

aze

Gra

y 5-

H) i

sza

roni

ebie

ski (

Nav

y Bl

ue 5

-N),

za

dla

pok

adw

gra

nato

wos

zary

(Dec

k Bl

ue 2

0-B)

. Num

ery

6

na p

oka

dzie

cza

rne

(Dul

l Bla

ck B

K), l

inie

biae

.

York

tow

n w

193

9-40

rok

u w

sta

ndar

dow

ym p

rzed

woj

enny

m m

alow

aniu

. Pow

ierz

chni

e bo

czne

w k

olor

ze ja

snos

zary

m (S

tand

ard

Nav

y G

rey

#5)

, pok

ady

sta

low

e ci

emno

szar

e (D

eck

Gre

y #

20),

drew

nian

e po

kryc

ie

pok

adu

lotn

icze

go w

kol

orze

nat

ural

nym

, na

pok

adzi

e w

ymal

owan

e oz

nacz

enia

ua

twia

jce

ope

row

anie

sam

olot

om w

kol

orze

tym

(Ins

igni

a Ye

llow

), na

kom

inie

cza

rna

liter

a Y

.

Hor

net w

okr

esie

raj

du n

a To

kio.

Sch

emat

12

Gra

ded

Syst

em

splo

tch

zoo

ny z

kol

orw

: cie

mno

bk

itneg

o (S

ea B

lue

5-S)

, sza

rego

(Oce

an G

rey

5-O

) i ja

snos

zare

go (H

aze

Gra

y 5-

H).

Wsz

ystk

ie p

oka

dy

w k

olor

ze g

rana

tow

osza

rym

(Dec

k Bl

ue 2

0-B)

. No

pok

adzi

e, p

raw

dopo

dobn

ie ju

w

trak

cie

mis

ji, w

ymal

owan

o dw

ie b

iae

(?) l

inie

majc

e u

atw

i s

tart

bom

bow

com

B-2

5.

Tarnowskie Gry 2008

Jarosaw Palasek

Lotniskowce typu

Yorktownvol. I

2OKRTY WOJENNE numer specjalny 23

Drodzy Czytelnicy

Zacz si 2008 rok, ktry pragniemy powita prawdziwym hitem, za jaki uwaamy niniejsz monografi powicon amerykaskim lotniskow-com typu Yorktown. Ze wzgldu na du ilo zawartego wniej mate-riau zmuszony byem podzieli j na dwie czci. Stao si tak, pomimo tego i jestem przeciwnikiem dzielenia ksiek na czci. Jednak wtym wy-padku zabieg ten sta si koniecznoci, gdy opisanie genezy powstania, konstrukcji czy suby okrtw, na ktrych spoczywa cay impet floty ja-poskiej wpierwszym okresie wojny na Pacyfiku, wymaga szerokiego ido-gbnego opisu.

ycz miej lektury.Jarosaw Malinowski

Okadka: Enterprise w czasie manewrw w maju 1940 roku u wybrzey Hawajw. Nad nim samoloty torpedowe Douglas TBD-1 Devastator z lotniskowca Yorktown Mal. Seweryn Fleischer

Enterprise, na pocztku 1941 roku. Fot. zbiory Jarosaw Malinowski

Lotniskowce typu

YorktownJarosaw Palasek

Redaktor serii: Jarosaw MalinowskiRysunki: Waldemar KaczmarczykPlansze kolorowe: Waldemar KaczmarczykOpracowanie graficzne: Jarosaw MalinowskiSkad, druk i oprawa: Drukpol, Tarnowskie Gry

rda fotografii/Photo credit:Arthur D. Baker IIISeweryn FleischerShizuo FukuiLeo van GinderenJarosaw MalinowskiWilliam MorganCentralne Archiwum WojskoweU.S. Naval Historical CenterU.S. Navy

ISBN 978-83-61069-04-1ISSN 1231-014X

Copyright Wydawnictwo Okrty Wojenne 2008Wszelkie prawa zastrzeone. adna cz tej ksiki nie moe by kopiowana w adnej formie, ani adnymi metodami mechanicznymi ani elektronicznymi, cznie z wykorzystaniem systemw przechowywania i odtwarzania informacji bez pisemnej zgody waciciela praw autorskich.All right reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, includiong photocopying, recording or any information storage and retreival system without written from copyright owner.

Niniejsza monografia zawiera jedn rozkadwk z 2 planami okrtw w skali 1:400.Stanowi ona jej integraln cz i nie moe by sprzedawana oddzielnie.

WydawcaWydawnictwo Okrty Wojenne

Krzywoustego 16, 42-605 Tarnowskie Grytel. (032) 384-48-61

e-mail: okrety@ka.home.pl, www.okretywojenne.plING Bank lski 94 1050 1386 1000 0002 0086 6507

Uwaga!

Polecamy monografie !

Polecamy magazyn Okrty Wojenne !

3Pocztki amerykaskiego lotnictwa pokadowego

Dynamiczny rozwj lotnictwa mor-skiego zacz si wraz zrozpoczciem pierwszej wojny wiatowej. Wtedy to wskadach flot gwnych potg mor-skich wiata zaczy pojawia si okr-ty zdolne doprzenoszenia samolotw. Przez dugi czas rnice parametrw technicznych pomidzy maszynami l-dowymi i morskimi nie byy wiel-kie. Tedrugie rniy si odpierwszych gwnie wyposaeniem wpywaki. Ju wlatach 1910-1911 miay jednak miej-sce pierwsze starty ildowania samo-lotw zpodwoziem koowym napoka-dach okrtw wojennych. Pierwszym lotnikiem whistorii, ktry wznis si wpowietrze zpokadu okrtu by Euge-ne Ely, ktry wdniu 14listopada 1910 roku, wystartowa zplatformy zamonto-wanej nadziobie, stojcego nakotwicy wcieninie Hampton Roads ameryka-skiego krownika rozpoznawczego Bir-mingham (CL-2). Nieco ponad dwa mie-sice pniej, wdniu 18stycznia 1911 roku, Ely wyldowa naplatformie stoj-cego nakotwicy wporcie San Francisco krownika pancernego Pennsylvania (ACR-4). Wlatach 1914-1915 powszech-nie stosowan taktyk morskich opera-

cji lotniczych byo prowadzenie dzia-a zwykorzystaniem wodnosamolotw. Jej procedura wymagaa zatrzymywa-nia maszyn jednostek pywajcych oraz opuszczania wodnosamolotw napo-wierzchni wody, z ktrej startowa-y inaktrej ldoway. Bya ona jednak wznacznym stopniu uzaleniona odwa-runkw pogodowych. Delikatne, opo-krytej brezentem drewnianej konstruk-cji maszyny, wymagay bowiem niemal gadkiej powierzchni morza dziaanie w innych warunkach byo problema-tyczne iczsto prowadzio douszkodze samolotw. Dodatkowo, taki sposb pro-wadzenia startw ildowania mg by niebezpieczny zewzgldu nazagroenie atakami okrtw podwodnych.

Czciowym rozwizaniem tych prob-lemw byo stosowanie ramp startowych wyposaonych wprymitywne aerofini-szery (dziki czemu mogy operowa znich samoloty opodwoziu koowym), albo katapult dla wodnosamolotw. Pierwsze zurzdze wspomagajcych start skonstruowano w Washington Navy Yard w1912 roku. Wlatach 1916-1917 takie niewygodne katapulty osta-ej bieni zamontowano narufach kr-ownikw pancernych: Huntington (eks-West Virginia, ACR-5), Seattle (eks-

Washington, ACR-11), North Carolina (ACR-12) iMontana (ACR-13). Startuj-ce znich wodnosamoloty byy wykorzy-stywane zdoskonaym skutkiem przede wszystkim dowspomagania dziaa roz-poznawczych ikierowania ogniem arty-lerii wasnych jednostek. Dlatego te, zaj-mujca si okrelaniem charakterystyk okrtw, bdca zespoem starszych ofi-cerw floty amerykaskiej Rada Gw-na, uwzgldnia pokadowe lotnictwo rozpoznawcze ju wewstpnym projek-cie krownikw typu Omaha.

Przystpienie Wielkiej Brytanii dopro-jektowania nowej klasy okrtw lotni-czych wyposaonych wstae pokady startowe nacaej dugoci spowodowa-o, eobserwujcy poczynania Brytyj-czykw Amerykanie, pod koniec Iwoj-ny wiatowej rwnie zainteresowali si lotniskowcami. Wsppraca pomi-dzy obydwoma Marynarkami nasilia si zwaszcza poprzystpieniu Stanw Zjednoczonych do wojny w kwietniu 1917 roku. Wraz z brytyjsk Grand Fleet sub penili bowiem liczni ofi-cerowie amerykascy, ktrzy obserwu-jc bezporednio operacje brytyjskiego lotnictwa pokadowego, stali si gor-cymi jego zwolennikami. Dziaania wo-jenne wwarunkach Morza Pnocnego

Yorktown wdniu 21lipca 1937roku podczas prb morskich uwybrzey Rockland wstanie Maine. Lotniskowiec nosi wwczas malowanie wkolorze jasnoszarym, charakterystycznym dla okrtw amerykaskiej marynarki wojennej koca lat trzydziestych ubiegego wieku. Fot. zbiory Arthur D. Baker III

Geneza iprojektowanie

4pokazay przy tym przewag samolo-tw opodwoziu koowym startujcych zplatform lotniczych nad wodnosamo-lotami startujcymi zkatapult ilduj-cymi napowierzchni wody. Tepierwsze byy bowiem wstanie dziaa wznacz-nie gorszych warunkach pogodowych. Pod koniec 1917 roku doBiura Budw iRemontw Marynarki Stanw Zjed-noczonych, ktre zajmowao si projek-towaniem amerykaskich okrtw wo-jennych, zosta oddelegowany brytyjski konstruktor Stanley V. Goodall1. Przeka-za on Amerykanom brytyjskie dowiad-czenia wojenne, cznie z analizami uszkodze okrtw wBitwie Jutlandz-kiej oraz przedstawi swoje wasne prze-mylenia dotyczce lotniskowcw wraz zrysunkami nowoprojektowanych ibu-dowanych wanie brytyjskich okrtw tej klasy.

Wdniu 14wrzenia 1918 roku wszed dosuby brytyjski lotniskowiec Argus, ktry by pierwsz jednostk pywaj-c wyposaon w stay pokad lotni-czy nacaej dugoci. Okrt ten powsta wwyniku przebudowy nieukoczone-go, woskiego transatlantyku Conte Ros-so, adowiadczenia zebrane podczas jego eksploatacji wyznaczyy kierunek rozwoju tej klasy okrtw nanastpne lata. Koncepcja lotniskowca ztzw. pe-

nym pokadem lotniczym iusytuowa-nym poniej niego hangarem, obowi-zuje zreszt wbudowie okrtw tej klasy dodzisiaj, przy czym wobec nie spraw-dzenia si innych rozwiza konstruk-cyjnych zostaa uznana za klasyczn. Jeszcze przed zakoczeniem pierwszej wojny wiatowej Wielka Brytania roz-pocza przebudow nalotniskowiec ko-lejnej jednostki nieukoczonego, budo-wanego dla Chile pancernika Almirante Cochrane, ktry wszed dosuby jako HMSEagle. Wtym samym czasie trwa-y te prace nad HMSHermes, ktry mia by pierwszym nawiecie okrtem odpocztku zaprojektowanym izbudo-wanym jako lotniskowiec. Czternacie miesicy wczeniej ni Hermes zosta jednak ukoczony japoski Hosho, ktry odebra Brytyjczykom palm pierwsze-stwa budowy takiej jednostki itowanie onby pierwszym wsubie okrtem, za-projektowanym izbudowanym odstp-ki potop jako lotniskowiec.

Opracowane w latach 1919-1920 charakterystyki lotniskowcw ame-rykaskich opieray si nasugestiach Stanleya V. Goodalla. Wyjtkiem byo przewidywane przez Royal Navy za-stosowanie samolotw torpedowych jako gwnej siy uderzeniowej lotni-skowcw, oczym Goodall nie wiedzia

albo nie mg poinformowa sojusz-nikw. Trzonem grup lotniczych okr-tw amerykaskich miay by myliw-ce, ktre wtym czasie byy uwaane za samoloty uniwersalne, zdolne za-rwno dowykonywania zada uderze-niowych, jak iobronnych oraz patrolo-wania izwalczania nieprzyjacielskich rodkw obserwacji powietrznej. B-dca otwart nawszelkie nowe koncep-cje prowadzenia wojny morskiej Rada Gwna, wskad ktrej wchodzi prezes Kolegium Wojny Morskiej gdzie wra-mach gier wojennych wiczono nowe koncepcje itaktyki prowadzenia mor-skich operacji bojowych, oczekiwaa moliwie najszybszego wprowadzenia dosuby kilku lotniskowcw. Wlipcu 1920 roku Rada przedstawia zaoenia swego trzyletniego programu rozbudo-wy floty, wktrym obok trzech pancer-nikw ikrownika liniowego zadaa budowy czterech lotniskowcw. Bu-dowa trzech znich miaa uzyska naj-wyszy priorytet. Poniewa jednak flota amerykaska nie dysponowaa nawet lotniskowcem eksperymentalnym zao-

Budowany dla Chile inieukoczony pancernik Almirante Cochrane, ktry poprzebudowie wszed dosuby jako drugi lotniskowiec brytyjski Eagle. Fot. Centralne Archiwum Wojskowe

1. Sir Stanley V. Goodall uwaany zajednego znajwybitniejszych brytyjskich konstruktorw okr-towych, wlatach 1936-1944 jako Director ofNaval Construction by odpowiedzialny zaprojektowanie ibudow nowych okrtw Royal Navy.

5enia okrtw nowej klasy zostay wy-pracowane teoretycznie, zwykorzysta-niem przekazanych przez Goodalla dowiadcze Royal Navy. Opracowa-ny projekt wstpny zakada wprowa-dzenie dosuby lotniskowcw owy-pornoci normalnej okoo 29tys. ton i prdkoci 35 wzw2. Ani jednak wbudecie roku finansowego 1920, ani roku 1921 Kongres Stanw Zjednoczo-nych nie przewidywa przyznania pie-nidzy nabudow okrtw nowej klasy, bowiem przyjty jeszcze wczasie woj-

ny Naval Appropriation Act3 wiel-ki program rozbudowy floty wojennej, wymaga zgromadzenia znacznych fun-duszy. Kongres oczekiwa wic raczej odRady Gwnej okrelenia, budowa ktrych zplanowanych jednostek do-czeka si realizacji. Zamiast wic podj-cia decyzji obudowie nowych okrtw lotniczych, Kongres postanowi oprze-budowie nalotniskowiec dowiadczal-ny wglowca marynarki Jupiter (AC-3), naktrym prace rozpoczto wmarcu 1920 roku wNorfolk Navy Yard.

Zanim jednak pierwszy lotniskowiec amerykaski rozpocz sw sub, wpolityce midzynarodowej miao miej-sce wydarzenie, ktre nakilkanacie lat przesdzio orozwoju flot wojennych, wtym take nowonarodzonej klasy lotni-skowcw. Ofiary icierpienia jakie wiat

Pierwszy amerykaski lotniskowiec Langley (CV-1) powsta wwyniku przebudowy wglowca Jupiter (AC-3). Fotografia okrtu zdrugiej poowy lat trzydziestych ubiegego wieku wostatecznej jego konfiguracji jako lotniskowca zodchylanymi kominami oraz bez katapult zdemontowanych zpokadu lotniczego. Fot. Centralne Archiwum Wojskowe

Podstawowe dane taktyczno-techniczne pierwszych lotniskowcw

Parametry

Okrt(wsubie)

Wyporno normalna

Wymiary d. x szer. x zan. Moc maszyn Prdko

Grupa lotnicza Uzbrojenie Zaoga

ton m KM w samolotwliczba dzia x kaliber [mm] ---

Argus(IX.1918) 14550 172,5 x 20,7 x 6,4 20000 20,0 20 6 x 102 401Eagle(IV.1920) 21630 203,5 x 28,7 x 7,5 50000 22,5 21

12 x 152; 4 x 102; 4 x 47; 6wt. 533 950

Langley(III.1922) 13990 165,3 x 19,9 x 6,3 6500 15,5 36 4 x 127 468Hosho(XII.1922) 9499 165,0 x 14,7 x 6,2 30000 25,0 21 4 x 140; 2 x 80 550Hermes(II.1924) 10850 182,3 x 21,4 x 5,7 40000 25,0 20 10 x 152; 4 x 47 664

2. Wypornoci okrtw wniniejszym monogra-fii, oile tego wyranie nie zaznaczono, podano wto-nach angielskich (waszyngtoskich) zgodnie zfor-mu przeliczeniow 1 ts = 1,016tony metrycznej.

3. Uchwalony przez Kongres wdniu 29sierpnia 1916 roku.

6ponis wczasie Wielkiej Wojny spo-wodoway bowiem oczekiwanie wrd pastw biorcych wniej udzia, ena-stpujcy poniej pokj bdzie trway. Tymczasem wiodce potgi morskie roz-poczy wanie realizacj wielkich pla-nw rozbudowy floty4, ktrych urzeczy-wistnienie doprowadzioby do jeszcze wikszego wycigu zbroje. Wewszyst-kich tych pastwach rosa jednak wsi- przeciwna temu opozycja, bowiem powszechne, cho nie dokoca upraw-nione byo przekonanie, edokonflik-tu zbrojnego doprowadzi wanie wy-cig zbroje pomidzy Wielk Brytani, aNiemcami. Zawieszone naczas woj-ny instytucje demokratyczne odzyskiwa-y nalene pozycje wyraajc dezapro-bat dla niepotrzebnego wydawania funduszy pastwowych nacele wojsko-we. Rwnie rzdy mocarstw morskich tak naprawd byy przeciwnikami wy-cigu zbroje. Rzdzca Japoni dyk-tatura wojskowa zdawaa sobie spraw ztego, ekraju nie sta nawielki pro-gram rozbudowy floty, ktry niechybnie doprowadzi finanse pastwa doruiny. Bdcy uwadzy brytyjscy liberaowie uwaali zkolei, ewcigu najbliszego dziesiciolecia nie grozi Wielkiej Bryta-nii aden wikszy konflikt zbrojny, asy-tuacja gospodarcza nie sprzyja rozbu-

dowie czy powanym modernizacjom si zbrojnych. Rwnie wStanach Zjed-noczonych uwaano, e istniejca ju flota jest wystarczajco potna aby za-pewni bezpieczestwo krajowi, aroz-ptanie wycigu zbroje moe jedynie doprowadzi dowcignicia pastwa wkolejny konflikt. Ju wpadzierni-ku 1920 roku wpywowy senator ame-rykaski William E. Borah da zwoa-nia konferencji rozbrojeniowej. Rwnie prezydent Woodrow Wilson, ktry bra udzia w Konferencji Wersalskiej by zdania, ekontynuacja rozbudowy floty bdzie zaprzeczaa uwaanej przez nie-go zacel nadrzdny idei trwaoci poko-ju. Tak wic najbardziej zaangaowane wrozwj floty mocarstwa morskie za-stanawiay si nad znalezieniem takiego sposobu rezygnacji zjej rozbudowy, eby potencjalnym konkurentom nie okaza swej saboci.

Wdniu 8czerwca 1921 roku z ini-cjatyw zwoania wWaszyngtonie kon-ferencji dotyczcej zbroje morskich wystpi amerykaski sekretarz sta-nu Charles Evans Hughes. Doudziau wrozpocztej wdniu 12listopada Kon-ferencji, oprcz Wielkiej Brytanii iJa-ponii gospodarze zaprosili Francj, kt-ra wci jeszcze bya potg kolonialn oraz dla uniknicia rwnowaenia si

gosw, Wochy5. Jednym z zasadni-czych celw Konferencji byo naoenie ogranicze ilociowych ijakociowych nabudow okrtw wojennych. Doty-czyoto przede wszystkim pancernikw (pierwsza grupa), chocia wrd okr-tw wojennych drugiej grupy, ktrych budow poddano restrykcjom znalazy si raczkujce dopiero lotniskowce6. Ostatecznie zredagowany Traktat zosta podpisany wdniu 6lutego 1922 roku. Zgodnie zjego postanowieniami global-ne limity wypornoci okrtw lotniczych (lotniskowcw itransportowcw wod-nosamolotw), przyznane Wielkiej Bry-tanii iStanom Zjednoczonym okrelono na135000ton, Japonii na81000ton, a Francji i Wochom po 60 000 ton. Maksymaln wyporno okrtu lotni-

Brytyjskie lotniskowce Glorious (nafotografii) iCourageous zostay przebudowane zkrownikw liniowych namocy postanowie Kongresu Waszyngtoskiego. Ich przebudow Wielka Brytania zadeklarowaa wwczas jako eksperyment. Fot. Centralne Archiwum Wojskowe.

4. WStanach Zjednoczonych by to wspomnia-ny Naval Appropriation Act, wJaponii program budowy kolejnych pancernikw ikrownikw li-niowych 8+8, awWielkiej Brytanii rozpoczcie projektowania nowych okrtw liniowych.

5. Oprcz ograniczenia zbroje morskich Kon-ferencja zajmowaa si take uregulowaniem spraw Dalekiego Wschodu. Doudziau wobradach po-wiconych tej tematyce zaproszone zostay take: Belgia, Chiny, Holandia iPortugalia.

6. Obok lotniskowcw wdrugiej grupie znalazy si okrty podwodne ilekkie jednostki nawodne krowniki iniszczyciele. Budowa jednostek owy-pornoci mniejszej ni 3000ton, prdkoci poniej 15wzw iuzbrojeniu do4dzia 127mm nie pod-legaa ograniczeniom.

7czego ograniczono do27000ton (Arty-kuIX Traktatu). Kademu zsygnatariu-szy zezwolono przy tym przebudowa na lotniskowce dwa okrty znajduj-ce si aktualnie wbudowie, pod wa-runkiem jednak, e wyporno prze-budowanej jednostki nie przekroczy 33000ton7. Dodatkowa klauzula Trak-tatu (ArtykuXX, Cz3d) dopusz-czaa moliwo zwikszenia wypor-noci istniejcych okrtw o3000ton, jeeli zostanie ona spoytkowana napo-praw ich obrony biernej. Maksymalny kaliber artylerii gwnej lotniskowcw okrelono na203mm (ArtykuX), ogra-niczajc do10liczb jej dzia naokr-tach owypornoci do27000ton (Ar-tykuX) ido8dla jednostek wikszych (ArtykuIX). Czas suby okrtu tej kla-sy przyjto na20lat. Sygnatariuszy uka-du miaoby obowizywa wzajemne, wszechstronne informowanie otermi-nach budowy, przebudowy idanych tak-tyczno-technicznych nowobudowanych okrtw.

Rozwj floty lotniskowcw amerykaskichWnieco ponad miesic odpodpisa-

nia Traktatu Waszyngtoskiego zako-czona zostaa przebudowa wglowca Jupiter (AC-3) iwdniu 22marca 1922 roku wszed on ponownie dosuby ju jako Langley (CV-1) stajc si pierw-szym lotniskowcem Marynarki Stanw Zjednoczonych. Okrt ten nie by tak jak poprzednie jedynie transportowcem wodnosamolotw. Napozostawionym praktycznie bez zmian konstrukcyjnych kadubie nadbudowano bowiem han-

gar, anad nim pokad lotniczy, ktry umoliwia start ildowanie. Wpierw-szej, zpord szeciu byych adowni wglowych usytuowano zbiornik ben-zyny lotniczej, awczwartej mechani-zmy podnonika lotniczego oraz maga-zyny. Pozostae cztery adownie zostay przystosowane dotransportowania zo-onych samolotw, ktre mogy by montowane przy pomoc trzytonowej suwnicy poruszajcej si na szynach usytuowanych pod pokadem lotni-czym. Okrt nie posiada wic hanga-ru wjego klasycznym rozumieniu, bo-wiem stacjonujce nanim samoloty nie byy magazynowane wstanie umoli-wiajcym natychmiastowe wzniesie-nie si wpowietrze. Napokad lotniczy byy podnoszone dopiero pouprzednim zmontowaniu nabyym, grnym po-kadzie wglowca. Zgodnie zwczesn koncepcj okrtw lotniczych Langley by przystosowany take doprzenosze-nia wodnosamolotw. Doich obsugi lotniskowiec otrzyma dwa dwigi lot-nicze oraz zosta wyposaony wpneu-matyczn katapult (pniej otrzyma drug), ktra miaa umoliwia star-ty tych maszyn8. Ze wzgldu jednak nastosunkowo niewielk prdko jak by wstanie osiga (15,5wza), Lan-gley nie by nigdy niczym wicej ni tyl-ko lotniskowcem eksperymentalnym. Nie by on bowiem wstanie towarzy-szy szybszym odniego pancernikom, ani tym bardziej wchodzi wskad ze-spow okrtw rozpoznawczych. Cho-cia jego warto bojowa bya prob-lematyczna, odda nieocenione usugi

jako okrt dowiadczalny, dziki ktre-mu moliwe byo praktyczne wiczenie techniki itaktyki operacji lotniczych.

Zuchwalonego wielkiego programu rozbudowy floty wojennej9, ktry wrd olbrzymiej iloci okrtw zakada bu-dow midzy innymi 10pancernikw i6krownikw liniowych, ogranicze-nia Traktatu Waszyngtoskiego umo-liwiy wprowadzenie do suby jedy-nie trzech pancernikw typu Colorado. Budowa pozostaych wielkich okrtw musiaa zosta anulowana. Wykorzy-stujc wspomnian wyej traktatow moliwo przebudowy na lotniskow-ce dwch okrtw znajdujcych si ak-tualnie wbudowie, Stany Zjednoczone przystpiy dorekonstrukcji, zaawanso-wanych wnajwikszym stopniu dwch krownikw liniowych typu Lexington. Biuro Budw iRemontw ju wlipcu 1921 roku rozpoczo prace koncepcyj-ne nad zmian ich przeznaczenia tak, ewczasie kiedy zaczy wchodzi wy-cie postanowienia Traktatu dokumenta-cja przebudowy jednostek bya niemal gotowa. Poniewa w tym czasie kon-struktorzy amerykascy nie mieli jesz-cze dowiadczenia wprojektowaniu du-ych lotniskowcw, niemaych trudnoci nastrczyaim konieczno utrzymania

Namocy postanowie Kongresu Waszyngtoskiego Kaga zosta przebudowany nalotniskowiec znieukoczonego pancernika otej samej nazwie. Los wprowadzonego dosuby w1928 roku okrtu japoskiego dopeniy podczas Bitwy oMidway bombowce nurkujce Douglas SBD-3 Dauntless zlotniskowca Enterprise. Fot. zbiory Shizuo Fukui

7. Wrzeczywistoci klauzula ta zostaa wprowa-dzona przez Amerykanw dla uchronienia przed zomowaniem kadubw dwch krownikw li-niowych typu Lexington.

8. Poniewa jednak wodnosamoloty byy wyko-rzystywane jedynie sporadycznie, katapulty Langley zostay zdemontowane w1928 roku.

9. Wspominany ju wczeniej Naval Appropria-tion Act.

8si wnarzuconym przez Traktat limicie wypornoci 33000ton. Wdniu 8lutego 1922 roku wstrzymano prace konstruk-cyjne wszystkich szeciu krownikw liniowych. Podokonaniu oceny stopnia ich zaawansowania doprzebudowy wy-brano krowniki Lexington (CC-1) iSa-ratoga (CC-3), zktrych pierwszy by za-awansowany w26,7%, adrugi w29,4%. Kaduby pozostaych czterech jednostek przeznaczono nazom. Prace naoby-dwu okrtach, ktrych sygnatury zmie-niono zCC-1 naCV-2 izCC-3 naCV-3, wznowiono wdniu 1lipca tego samego roku.

Obydwa okrty weszy do su-by w 1927 roku Lexington w dniu 14grudnia, aSaratoga 16listopada, sta-jc si par najwikszych inajszybszych lotniskowcw wiata10. Ich wypor-no standardow okrelono oficjalnie na33000ton, chocia wrzeczywisto-ci przekraczaa 37000ton. Swoj kon-strukcj lotniskowce typu Lexington znacznie jednak odbiegay odpniej-szych, obowizujcych zreszt podzi dzie standardw budowy ameryka-skich okrtw tej klasy. Ze wzgldu nazbyt wysmuke ksztaty linii teoretycz-nych, wywodzcych si przecie zkr-

ownikw liniowych kadubw, hangary jednostek nie zostay nanich nadbudo-wane, apoprzez odpowiednie ukszta-towanie burt stanowiy integralne ich czci. Oryginalnie lotniskowce zostay uzbrojone wartyleri gwn wposta-ci 8dzia 203mm usytuowanych wczte-rech podwjnych wieach, po dwie zprzodu ityu nadbudwki. Ich wyr-nikami byy ponadto olbrzymie, usytu-owane nardokrciach kominy oraz napd turboelektryczny onieprzekro-czonej jeszcze przez dugi czas11 mocy 180000KM. Okrty otrzymay take po-tne grupy lotnicze mogc przenosi naswych pokadach do90samolotw. Stanowice powan si bojow lotni-skowce typu Lexington przez cay okres midzywojenny peniy sub szkolenio-w iwiczebn, walnie przyczyniajc si dopniejszych sukcesw ameryka-skiego lotnictwa pokadowego.

Prace studialne nad wykorzystaniem pozostaego Stanom Zjednoczonym traktatowego limitu wypornoci, ktra towielko wynosia 69000ton (Langley, jako okrt eksperymentalny pocztkowo nie by wliczany dooglnego tonau lot-niskowcw), Biuro Budw iRemontw rozpoczo ju w1922 roku. Koncepcj

nowych okrtw oparto wduym stopniu nawykonanym ju projekcie lotniskow-cw Lexington, chocia mimo opraco-wania dugiej serii szkicw, do1927 roku Rada Gwna nie okrelia ostatecznych charakterystyk nowych jednostek. Trakta-towe ograniczenia wypornoci pojedyn-czego okrtu do27000ton zmusiy Rad doopracowania trzech wariantw skon-sumowania pozostaej dowykorzystania wypornoci. Przyjmujc, elotniskow-ce owypornoci mniejszej ni 10000ton s zbyt mae, Rada Gwna zakada-a budow odpowiednio: trzech okrtw po23000ton, czterech po17250ton, albo piciu po13800ton. Reprezento-wany przez komandora Williama S. Pye Wydzia Planw Wojennych optowa zabudow lotniskowcw, ktre mogyby dziaa wskadach zespow rozpoznaw-czych szybkich krownikw. Oznacza-

Zbudowane nakadubach krownikw liniowych, wprowadzone dosuby w1927 roku lotniskowce Lexington (CV-2) iSaratoga (CV-3) nazdjciu zpoowy lat trzydziestych XXwieku a do1944 roku stanowiy par najwikszych inajszybszych okrtw tej klasy nawiecie. Fot. Centralne Archiwum Wojskowe

10. Palm pierwszestwa odSaratoga przej dopiero posiedemnastu latach (wlistopadzie 1944 roku) japoski lotniskowiec Shinano. Dziery j zreszt tylko przez 10dni, poktrych zosta zato-piony przez amerykaski okrt podwodny Archer-fish (SS-311). Tak naprawd Saratoga zosta wic zdetronizowany dopiero w1945 roku przez amery-kaski lotniskowiec Midway.

11. Dosierpnia 1942 roku, kiedy todosuby wszed pancernik Iowa (BB-61) zsiowni omocy 212000KM.

9oto, epowinny one osiga prdko rzdu 32,5wza, azich pokadw mia-aby operowa grupa lotnicza owielko-ci eskadry. Dziki budowie wikszej licz-by maych lotniskowcw Wydzia Planw Wojennych spodziewa si osign wik-sz elastyczno ibezpieczestwo opera-cyjne. Biuro Lotnictwa byo zkolei prze-ciwne forsowaniu zbyt duych prdkoci nowych okrtw ioczekiwao, enie b-dzie ona przekraczaa 30wzw. Ko-nieczno zapewnienia odpowiedniej mocy siowni moga bowiem kosztowa utrat nawet siy bojowej lotniskow-ca. Zdotychczasowej praktyki operacyj-nej wynikao, ikrowniki si zwiadow-czych i tak rzadko rozwijay prdko wiksz ni 25wzw. Ztych punktw widzenia najatrakcyjniejsza wydawaa si budowa odpowiedniej liczby stosun-kowo wolnych lotniskowcw owyporno-ci 13800ton. Wdniu 1listopada 1927 roku Rada Gwna rekomendowaa wic Sekretarzowi Marynarki Curtisowi D. Wilburowi charakterystyk takiego okr-tu. Mimo oczekiwania wprowadzenia dopicioletniego programu lat finanso-wych 1929-1933 budowy piciu nowych lotniskowcw, Kongres zaaprobowa bu-dow tylko jednego okrtu wramach bu-detu roku finansowego 1929.

Stpk pierwszej jednostki amery-kaskiej, odpocztku zaprojektowanej

izbudowanej jako lotniskowiec pooo-no wewrzeniu 1931 roku. Projektow wyporno standardow okrtu okre-lono na13800ton, awielko grupy lotniczej namaksimum 76samolotw. Wpionierskiej jego konstrukcji zawar-to wiele rozwiza, ktre stay si stan-dardowe dla wszystkich pniejszych typw lotniskowcw amerykaskich. Hangar okrtu by swego rodzaju nad-budwk pokadow o czciowo ot-wartych cianach, przykryt gadkim pokadem lotniczym. Zewntrzne poszy-cie tego pokadu stanowiy deski uoo-ne nablachach ostosunkowo niewiel-kiej gruboci, comiao umoliwia atwe usuwanie uszkodze odniesionych wbo-ju. Dookoa pokadu lotniczego zapro-jektowano charakterystyczne galerie, awikszo artylerii okrtu zainstalowa-no nasponsonach burtowych. Pod po-kadem lotniczym zamontowano dwi-gary, naktrych mona byo podwiesi doczterdziestu zmontowanych, kom-pletnych samolotw rezerwowych tak, enie przeszkadzay one przemieszcza-niu innych maszyn whangarze. Napra-wej burcie okrt otrzyma nadbudwk wyspow, poniej ktrej zaprojektowa-no nadwch poziomach kabiny alar-mowe pilotw oraz usytuowano due pomieszczenie wywiadu iplanszetw lotniczych. Okrt, ktry otrzyma nazw

Ranger isygnatur CV-4 wszed dosu-by wdniu 4lipca 1934 roku. Rzeczywi-sta wyporno standardowa nowego lot-niskowca daleko przekroczya zaoone 13800ton osigajc 14576ton.

Wprowadzenie dosuby Ranger spo-wodowao wMarynarce Stanw Zjed-noczonych ponown dyskusj nad wykorzystaniem pozostaego dowyko-rzystania traktatowego limitu wypor-noci lotniskowcw, ktry tym razem ogranicza si doniepenych 55000ton. Wielko t mona byo spoytkowa poprzez budow czterech lotniskow-cw opodobnej wypornoci jak Ran-ger, trzech pookoo 18500 ton, albo dwch owypornociach standardowych po27000ton. Rada Gwna, ktra lotni-skowce owypornoci 13800ton uwaa-a wwczas zaoptymalne zdecydowaa si nawariant kompromisowy tj.budo-w dwch jednostek owypornociach standardowych po20700ton oraz jed-nej owielkoci zblionej doRanger. Za-sadnicz zalet takiego rozwizania bya moliwo sformowania weflocie Sta-nw Zjednoczonych trzech dwuokr-towych zespow lotniskowcw opo-dobnej wielkoci. Zwolennikami takiej koncepcji dziaania okrtw lotniczych bya zarwno Rada Gwna jak iwielu innych, wyszych oficerw Marynarki Stanw Zjednoczonych.

Ranger (CV-4) pierwszy zamerykaskich lotniskowcw odpocztku zaprojektowany izbudowany jako okrt tej klasy. Wiele zawartych wjego konstrukcji rozwiza stao si standardowymi dla wszystkich pniejszych typw lotniskowcw U.S.Navy. Fot. Centralne Archiwum Wojskowe

10

Projektowanie lotniskowcw typu Yorktown

Za pocztek projektowania lotni-skowcw typu Yorktown mona uwa-a 22maja 1931 roku, kiedy tokiero-wane przez kontradmiraa Williama A. Moffetta12 Biuro Lotnictwa przekazao Sekretarzowi Marynarki Stanw Zjed-noczonych, ktrym by wwczas Charles F.Adams swoje wymagania wstosunku donowych okrtw. Wrd oczekiwa codojednostek, ktrych wyporno Biu-ro zaoyo na18400ton znalazy si:

zastosowanie dwch pokadw star-towych, tj.grnego wdziobowej czci pokadu lotniczego oraz dolnego wdzio-bowej czci pokadu hangarowego wy-posaonego wdwie katapulty;

osiganie prdkoci 32,5wza; opancerzenie poziome (blachy ogru-

boci 64mm) nad siowniami, magazyna-mi izbiornikami paliwa lotniczego;

poredni pomidzy stosowanym napancernikach ikrownikach system obrony przeciwpodwodnej (wzdune grodzie przeciwtorpedowe);

udoskonalenie obsugi samolo-tw (hangar oprzewicie min. 4,57m; zwikszenie liczby izmiana rozmiesz-czenia podnonikw lotniczych; popra-wa sposobu podwieszania amunicji pod samolotami);

dodatkowy hangar dolny (przylegy dowarsztatw imagazynw), wktrym mona by montowa rezerwowe samo-loty;

cztery podnoniki lotnicze (dwa nardokrciu doobsugi obydwu han-garw idwa nakracach okrtu obsu-gujce tylko hangar grny);

wzmocnienie obrony przeciwlot-niczej poprzez zastosowanie 8-12dzia 127mm oraz kilkunastu dziaek mniej-szych kalibrw.

Wdniu 27maja 1931 roku komandor Lewis Cox zWydziau Planw Wojen-nych wiedzc ozamiarze Rady Gwnej wprowadzenia budowy nowych lotni-skowcw dobudetu roku finansowe-go 1933 wyrazi opini, ewyporno 13800ton bdzie dalece niewystarcza-jca dla spenienia wymaga Biura Lot-nictwa. Pokazyway to zwaszcza do-wiadczenia zeksploatacji lotniskowca Langley (CV-1) starty zpokadu ktrego byy niemoliwe wciszych warunkach pogodowych. Wtpliwoci Coxa wzbu-dzaa take proponowana artyleria gw-na nowych lotniskowcw zoona zdzia uniwersalnych kalibru 127mm. Rezyg-nacja zarmat kalibru 203mm degra-dowaa jebowiem doroli lotniskowcw zespow floty. Wprzypadku samodziel-nych operacji nie byyby bowiem wsta-

nie przeciwstawi si japoskim ci-kim krownikom, ktre wduej liczbie zbudowano namocy postanowie Trak-tatu Waszyngtoskiego. Wtej sytuacji Biuro Lotnictwa oczekiwao naprzed-stawienie charakterystyk zarwno lotni-skowcw owypornoci 13800ton, jak i18400ton oraz 20700ton. Dla utrzy-mania najniszej ztych wypornoci Biu-ro byo przy tym gotowe zrezygnowa zdwch hangarw (wysoko whanga-rze zmniejszono do3,35m) oraz ogra-niczy obron biern doadekwatnej dla amerykaskich lekkich krownikw owypornoci 9600ton iuzbrojonych wdziaa 152mm.

Podczas opracowywania zaoe pro-jektowych nowych lotniskowcw ame-rykaskich naleao pogodzi przeciw-stawne nieraz oczekiwania decydentw U.S.Navy. Szef Operacji Floty admira William V. Pratt uwaa, eokrty powin-ny osiga prdko 32,5wza tak, aby mogy wchodzi wskad zespow roz-poznawczych zoonych zcikich kr-ownikw. Reprezentujcy Biuro Lotni-ctwa komandor porucznik Richmond K. Turner dopuszcza natomiast mniejsz prdko, optujc zaodpowiedni obro-n biern tak, aby zwyczajny ostrza artyleryjski nie spowodowa zatopienia okrtu albo bezpowrotnego wycze-nia go zlinii. Kolegium Wojny Morskiej oczekiwao zkolei wzmocnienia poka-du lotniczego tak, eby by on odporny natrafienia bomb owagomiarze 227kg (500funtw) oraz jako aktywnej obro-ny przeciwlotniczej artylerii maokali-browej dla zwalczania bombowcw nur-kujcych, atake uzbrojenia wcisze dziaa przeciwko bombowcom atakuj-cym zwikszych puapw. Wzmocnie-nia pokadu lotniczego oczekiwa take admira Rock zBiura Budw iRemon-tw, ktry zwraca uwag nafakt iprze-bicie pokadu powoduje zwykle powa-ne zniszczenia whangarze.

Istotna bya rwnie szybko zjak okrt mg wyprowadza uderzenia lot-nicze oraz przyjmowa napokad po-wracajce z akcji samoloty. Admira Taylor zWydziau Planw Wojennych konstatowa, enawet natak duych lot-niskowcach jak Lexington (CV-2) iSara-toga (CV-3) podczas startu samolotw cay pokad lotniczy by zajty przez star-tujce maszyny tak, iaden samolot nie mg wyldowa zanim operacja wypro-wadzania uderzenia lotniczego nie zosta-a zakoczona. Jednym zrozwiza tego problemu byy wspomniane wczeniej dwa pokady lotnicze: grny uniwersalny idolny (napokadzie hangarowym) su-cy wycznie dostartw. Wad takiego

rozwizania oprcz mniejszej dugoci gwnego pokadu lotniczego byo nara-enie dolnego pokadu startowego naza-lewanie przez fale oraz niebezpiecze-stwo przedostania si wody dohangaru. Ponadto, samoloty ktre grzay silniki przed startem powodoway wypenia-nie hangaru gazami spalinowymi. Biu-ro Lotnictwa wyrazio wic swj scep-tycyzm do koncepcji dwch pokadw lotniczych zwaszcza, eproblemy ztak zaprojektowanymi okrtami mieli za-rwno Brytyjczycy, jak iJapoczycy. Al-ternatyw byo zastosowanie jednolitego pokadu gadkiego, przy czym naleao przyspieszy obsug samolotw (trans-port naizpokadu oraz przezbrajanie) tak, aby przy standardowej dla U.S.Na-vy procedurze ipodziale pokadu lotni-czego nadziobow cz startow oraz rufow dla samolotw ldujcych, par-kujce maszyny (dla nich pozostawao rdokrcie) nie przeszkadzay ani sa-molotom startujcym ani ldujcym. Rozwizaniem zastosowanym wkoco-wym projekcie byy katapulty usytuowa-ne whangarze, prostopadle doosi syme-trii kaduba. Uzupenieniem tej koncepcji byy aerofiniszery montowane wlatach trzydziestych zarwno wdziobowych, jak irufowych czciach pokadw lot-niskowcw amerykaskich. Dziki temu moliwe byo ldowanie samolotw tak-e odstrony dziobu, przy czym okrt po-rusza si wwczas wstecz.

Na pocztku lat trzydziestych kon-struktorzy amerykascy nie przywi-zywali szczeglnej wagi dookrelania w stadium projektowania lotniskow-cw rzeczywistych liczebnoci grup lot-niczych bazujcych naposzczeglnych okrtach. Efektywna ilo samolotw za-leaa bowiem przede wszystkim odpo-wierzchni pokadw, ktr mona byo przeznaczy dla parkujcych maszyn13. Komandor porucznik Richmond K. Tur-ner zBiura Lotnictwa oczekiwa mo-liwoci bazowania na nowych okr-tach grup lotniczych liczcych od90 do110samolotw, przy wykorzystaniu wszystkich miejsc whangarze oraz mak-symalnych moliwociach parkowania napokadzie. Standardowa grupa lotni-cza lotniskowcw amerykaskich ska-

12. Kontradm. William A.Moffett by organizato-rem idugoletnim szefem Biura Lotnictwa odczasu jego utworzenia decyzj Kongresu zsierpnia 1921 roku domierci wkatastrofie sterowca Akron noc 4.04.1933 r. Pooy nieocenione zasugi dla rozwo-ju lotnictwa pokadowego oraz floty lotniskowcw amerykaskich.

13. Przykadowo grupa lotniskowca Ranger zgodnie zprojektem moga liczy maksymalnie 108samolotw, awrzeczywistoci 75+8zapaso-wych; grupy lotnicze Lexington iSaratoga liczyy maksymalnie 110, aoperacyjnie 70maszyn.

11

daa si wwczas z: dywizjonu bom-bowcw uderzeniowych (18maszyn), dywizjonu bombowcw rozpoznaw-czych (12-18maszyn) oraz dwch dywi-zjonw myliwskich. Zgodnie zplanami Biura Lotnictwa nanowych lotniskow-cach miay bazowa pocztery dywizjo-ny liczce poosiemnacie samolotw. Pierwszy znich mia skada si zbom-bowcw nurkujcych uzbrojonych wbomby owagomiarze 454kg; drugi miay stanowi cikie myliwce zbom-bami 227kg, trzeci samoloty rozpoznaw-cze, aczwarty standardowe samoloty myliwskie. Alternatyw byy: dywizjon cikich bombowcw (wykorzystywa-nych jako horyzontalne albo torpedowe), dywizjon bombowcw nurkujcych, dy-wizjon myliwcw rozpoznawczych oraz dywizjon myliwcw przystosowa-nych doatakowania zlotu nurkowego (bomby owagomiarze 227kg). Jeszcze inna koncepcja mwia take okilku sa-molotach obardzo duym zasigu (po-nad 1000Mm), ktre miay peni rol rozpoznania strategicznego.

Kolejnym zagadnieniem jakie nalea-o uwzgldni wzaoeniach projekto-wych nowych lotniskowcw by napd icile znim zwizany sposb odprowa-dzenia gazw spalinowych wpocze-niu zkoncepcj wyposaenia okrtw wnadbudwki wyspowe lub rezygna-cji znich. Dotyczyo to zwaszcza wa-riantw o najmniejszej wypornoci 13800ton. Osiganie zaoonej prdko-ci 32,5wza wymagao bowiem zasto-sowania urzdze napdowych omo-cy 101000KM, tj. niemal dwukrotnie wikszej ni moc maszyn lotniskow-ca Ranger (53000KM), awic odpro-wadzenia gazw spalinowych oprawie dwukrotnie wikszej objtoci. Mimoto, Biuro Lotnictwa optowao zazastosowa-niem podobnych jak naLangley iRan-ger, usytuowanych wzdu krawdzi po-kadu lotniczego kominw odchylanych.

Takie rozwizanie umoliwiao bowiem odprowadzenie spalin nie powodujc przy tym zakce przepywu strumie-ni powietrza wzdu pokadu lotniczego. Biuro dopuszczao jednak take zastoso-wanie komina inadbudwki wyspowej, bowiem jak przyznawa komandor po-rucznik Turner ryzyko generowania sil-nych zawirowa powietrza naich kon-strukcjach nie byo due.

Uzbrojenie przeciwlotnicze nowych lotniskowcw miao zabezpieczy je przed atakami zarwno bombowcw horyzontalnych jak inurkujcych. Jako artyleri gwn, suc przede wszyst-kim do zwalczania tych pierwszych, Biuro Artylerii przewidywao dziaa uni-wersalne kalibru 127mm, przy czym ich liczb okrelono maksymalnie naosiem. Dla zwalczania tych drugich bombow-cw miaa suy wycznie maokali-browa artyleria automatyczna. Wtym czasie najlepsz broni jak Biuro Arty-lerii mogo przewidzie dotego celu byy wielkokalibrowe karabiny maszynowe kalibru 12,7 mm systemu Browning, ktrych wewstpnych zaoeniach pro-jektowych nowych lotniskowcw zapla-nowano aczterdzieci.

Na podstawie tak wyartykuowa-nych wymaga, wcigu letnich miesi-cy 1931 roku Biuro Budw iRemontw opracowao 7wariantw (oznaczonych literami odAdoG) zaoe projekto-wych nowych lotniskowcw. Warian-ty A, B, C dotyczyy rnych rozwiza lotniskowcw owypornoci standardo-wej 13800ton; warianty D, E, F okr-tw po20700ton, awariant Gowypor-noci poredniej 18400ton. Zaoone dugoci kadubw okrtw naKLW wa-hay si od198,12m (C) do249,94m (E), a wymiary pokadw lotniczych od176,26m x 24,38m (D) do222,51m x22,56m (E), przy czym dla wariantuD przewidywano dwa pokady lotnicze (dolny owymiarach 77,72m x 22,86m).

Prdkoci okrtw zaoono na31w(B) i32,5w(pozostae warianty), cowyma-gao mocy napdu od77000KM (B) do122500KM (C). Artyleri gwn lot-niskowcw wewszystkich wariantach miao stanowi 8dzia uniwersalnych kalibru 127mm, aliczebno ich gru-py lotniczej wahaa si od57 (C) do90 (F) samolotw. Wymiary hangarw za-kadano na od 128,02 m x 20,12 m (E) do185,93m x20,42m (G), alicz-b podnonikw samolotw na3(dla wikszoci wariantw) lub 4 (D i F). Dla wszystkich wariantw przewidy-wano na prawej burcie nadbudwk wyspow zpomostem bojowym ista-nowiskiem kontroli lotw z jej przo-du, powizan konstrukcyjnie ze sta-ym kominem omoliwie najwikszej wysokoci. Biuro Lotnictwa, ktre po-cztkowo optowao zaprojektem szyb-kiego (32,5w) lotniskowca owypornoci 13800 ton zgadkim pokadem lotni-czym, naspotkaniu wdniu 30czerwca 1931 roku zgodzio si naograniczenie prdkoci do31wizastosowanie nad-budwki wyspowej, pod warunkiem jed-nak przesunicia komina moliwie da-leko doprzodu dla wyduenia pokadu lotniczego oraz zachowania conajmniej 24,85m (80stp) jego szerokoci woko-licach komina. Dla dwch wariantw (DiE) okrtu owypornoci 20700ton przewidywano obron biern adekwat-n dla cikich krownikw Tuscaloosa (CA-37) iSan Francisco (CA-38). Dla lot-niskowca otej wypornoci nie byo przy tym moliwe zachowanie podwjnego ijednoczenie opancerzonego pokadu lotniczego oraz opancerzonego hanga-ru. Wpozostaych wariantach zakada-no obron biern rwnowan lekkim krownikom.

Analizujc poszczeglne warianty Rada Gwna dosza downiosku, elot-niskowce owypornoci standardowej 13800 ton bd zbyt mae. Wzwizku

Wstpne zaoenia projektowe lotniskowcw typu Yorktownwyporno: standardowa 20000 ton; pena 22700 ton;wymiary kaduba: 234,69m (KLW) x 24,48m (maks.) x 7,49m (naprbach);wymiary pokadu lotniczego: 215,79m x 24,38m;wymiary hangaru: 196,59m x 20,73m;moc maszyn: 120000KM (nawaach);prdko: 32,5w(przy mocy nominalnej);zasig: 12000 Mm przy 16w;

uzbrojenie: 8dzia uniwersalnych 127 mm (8xI);40przeciwlotniczych wielkokalibrowych karabinw maszynowych 12,7mm (40 x I);

obrona bierna: adekwatna dla krownikw lekkich zdziaami 152mm,wzdune grodzie przeciwtorpedowe ogruboci 38mm;grupa lotnicza: 90samolotw

12

ztym Biuro Budw iRemontw otrzy-mao polecenie rozpatrzenia alternatyw-nych projektw okrtw owyporno-ciach 15200ton i20000ton (warianty HiI). Wielkoci te zostay wyznaczone poprzez zmniejszenie wypornoci plano-wanych wczeniej dwch wikszych lot-niskowcw z20700ton na20000ton i powikszenie wypornoci trzeciego okrtu ouzyskane wten sposb 1400ton tak, aby wszystkie trzy okrty zmieci-y si wpozostaym Stanom Zjednoczo-nym traktatowym limicie wypornoci. Wdniu 2wrzenia 1931 roku Biuro Bu-dw iRemontw przedstawio Radzie Gwnej projekty wstpne budowy no-wych lotniskowcw wedug tych wanie dwch wariantw. Zaaprobowawszy ich charakterystyki Rada Gwna spodzie-waa si, ebudowa dwch wikszych okrtw o wypornoci standardowej po20000ton isygnaturach CV-5 iCV-6 znajdzie si wbudecie roku finanso-wego 1933. Natomiast mniejszy okrt, owypornoci standardowej 15200ton, dla ktrego przewidywano sygnatur CV-7, mia zosta zbudowany wramach funduszy nastpnego roku finansowego. Wdniu 7padziernika 1931 roku Rada Gwna rekomendowaa zaaprobowa-n przez siebie charakterystyk (I) wik-szych lotniskowcw Sekretarzowi Floty Charlesowi Francisowi Adamsowi.

Mimo, i wydawao si, eokrelo-ne wten sposb charakterystyki (HiI) nowych lotniskowcw zostan zatwier-dzone, w dniu 14 padziernika 1931 roku Sekretarz Floty zwrci si doRa-dy Gwnej o dokonanie dodatkowej analizy porwnawczej budowy okr-tw tej wielkoci zlotniskowcami owy-pornoci po27000 ton, uzbrojonymi

wdziaa 203mm. Szczeglnie atrak-cyjna wydawaa si bowiem wowym czasie koncepcja krownikw zpo-kadem lotniczym. Chocia dwa takie okrty skonsumowayby cao pozo-staego Stanom Zjednoczonym trakta-towego limitu wypornoci lotniskow-cw, byyby jednak wstanie operowa niezalenie odzespow floty. Tym ra-zem dla analiz opracowano wic czte-ry warianty okrtw owypornociach: 20 000 ton (L), 15 200 ton (M) oraz 27000ton (NiO). Oprcz nich rozpa-trzono rwnie moliwo budowy nie-co mniejszych lotniskowcw owypor-noci po25000ton (JiK). Zaoone dugoci kadubw okrtw wahay si naKLW od202,69m (M) do274,32m (N), a wymiary pokadw lotniczych od135,64m x 24,38m (M) do237,74m x26,21m (N). Prdkoci okrtw zao-ono na31w(LiM) i32,5w(pozostae warianty), cowymagao mocy napdu od105000KM (L) do140000KM (O). Artyleri lotniskowcw wwariantach KiN miao stanowi 16dzia uniwer-salnych kalibru 127mm, okrty wpo-zostaych wariantach miay by uzbro-jone wdziaa 203mm (9-J, 6-L, 4-M i10-O) oraz dodatkowo w8dzia uni-wersalnych 127mm. Liczebnoci grup lotniczych okrtw wtych szeciu wa-riantach wahay si od45 (M) do108 (N) samolotw. Wymiary hangarw za-kadano naod118,87m x18,29m (M) do237,74m x26,21m (N), aliczb pod-nonikw samolotw na3(dla wikszo-ci wariantw) lub 2(LiM).

Raport ztej serii analiz Rada Gw-na przedstawia Sekretarzowi Floty wdniu 10grudnia 1931 roku. Wynika-o zniego, ezastosowanie nanowych

lotniskowcach artylerii gwnej kalibru 203mm spowoduje konieczno skrce-nia ich pokadu lotniczego oraz zmniej-szenie liczby przenoszonych samolotw. Doln granic wypornoci takich okr-tw okrelono na25000ton, aidla ta-kiej wypornoci grupa lotnicza moga liczy conajwyej 65maszyn. Dwa lot-niskowce dysponowayby wic cznie zaledwie 130samolotami, podczas gdy realizacja programu Rady dawaa su-marycznie 250zaokrtowanych maszyn. Krowniki zpokadem lotniczym nie daway przy tym moliwoci przeno-szenia samolotw wszystkich rodzajw. Zewzgldu nazbyt ma dugo poka-du mogy bowiem znich startowa jedy-nie lejsze maszyny. Nawet ograniczenie liczby wie artylerii 203mm dojednej nalotniskowcach owypornoci 20000 ton idodwch nawikszych okrtach nie dawao moliwoci odpowiednie-go wyduenia pokadu lotniczego. Nie-jako przy okazji przeanalizowano tak-e moliwo uzbrojenia lotniskowcw owypornoci standardowej 20000ton wartyleri kalibru 152mm. aden zwa-riantw (odI1 do I5 ani L1 iL2) nie oka-za si natyle atrakcyjny aby zastosowa-nie artylerii tego kalibru zrwnowayo ograniczenie liczebnoci grup lotniczych okrtw. Zapoznawszy si zraportem Sekretarz Floty zrewidowa swoje sta-nowisko iwdniu 15grudnia 1931 roku zaaprobowa charakterystyki okrelone uprzednio przez Rad Gwn. Trzyna-cie dni pniej Biuro Budw iRemon-tw przedstawio wstpne szkice no-wych lotniskowcw.

Opracowywanie pierwszej wersji planu generalnego okrtw zakoczo-no wdniu 1lutego 1932 roku. Wielko

WariantInowych lotniskowcw, zktrego ostatecznie wyewoluowa typ Yorktown. Dziaa ich artylerii przeciwlotniczej (8x127 mm) miay by usytuowane nadziobowym irufowym kracach kaduba. Rys. Waldemar Kaczmarczyk

13

zaprojektowanego pokadu lotniczego wynikaa wwczas bardziej zcharakte-rystyki okrelonej przez Rad Gwn, ni zwymiarw kaduba, ktrego du-go zostaa zreszt zoptymalizowana dozaoonej prdkoci. Dziaa artyle-rii uniwersalnej zostay rozmieszczone podwa wkadym znaroy, podobnie jak miao to miejsce naRanger. Natym etapie prac pozostao wiele nierozwi-zanych problemw, wrd ktrych zna-laza si obrona bierna okrtw. Podo-konaniu oceny rozplanowania nowych lotniskowcw, Biuro Lotnictwa oprcz stwierdzenia zbyt maej pojemnoci zbiornikw paliwa lotniczego, za-dao przesunicia wysepki nadbud-wek o7,62m (25stp) dotyu tak, aby zwikszy przestrze dostpn dla sa-molotw ldujcych odstrony dziobu. Miao totake uatwi zabudow wtyl-nej czci nadbudwki dwigu obsu-gujcego usytuowany nardokrciu podnonik lotniczy. Biuro okrelio tak-e wysoko hangaru na5,18m iza-dao rozmieszczenia dzia 127mm wzdu krawdzi pokadu lotniczego oraz zmiany sposobu usytuowania o-dzi okrtowych napokadzie hanga-rowym. Dla zabezpieczenia powik-szonych magazynw pokad pancerny oraz burtowy pas pancerny nad maga-zynami izbiornikami paliwa lotniczego zosta podniesiony zpoziomu pierw-szej platformy dowysokoci czwarte-go pokadu. Konieczno wygospoda-rowania dodatkowych pomieszcze mieszkalnych dla zwikszonej kadry oficerskiej spowodowaa propozycj podniesienia pokadu lotniczego ooko-o 2,44m (8stp) iusytuowania kabin dla nich nagalerii, specjalnie zaprojek-

towanej nad pokadem hangaru wli-nii nadbudwki. Wkonsekwencji tych zmian nadbudwka wyspowa zostaa skrcona o2,44m, maszynownia ule-ga przesuniciu oponad 6m doty-u, apokad lotniczy zosta wyduony o1,22m, cowsumie dao jego dodat-kowe 9,75m przed nadbudwk.

Kolejnym problemem, ktry musie-li rozwiza projektanci bya obrona przeciwtorpedowa nowych lotniskow-cw. Zewzgldu nastosunkowo nie-wielkie zanurzenie projektowe, wyno-szce jedynie 7,32m (24stopy) oraz ograniczon przestrze wntrza kadu-ba, zabezpieczenie okrtw przed tor-pedami biegncymi nastandardowej gbokoci 4,57m (15stp) byo prak-tycznie niemoliwe. Dodatkowo, nie tak korzystny jak na pancernikach ksztat oba utrudnia rozplanowanie wzdu-nych grodzi przeciwtorpedowych. Pr-by przeprowadzone nabasenie mode-lowym pokazay, ezbyt zaokrglone obo korzystne zewzgldu namoli-wie mniejsz moc napdu, powodowa-o atwiejsze przenikanie torped przez system obrony biernej. Jedyn dro-g dorozwizania tego problemu byo zwikszenie wspczynnika penotli-woci owra (z0,89 do0,95), dzi-ki czemu mona byo przesun sy-stem ochrony biernej o1,22m wgb kaduba, ale coprowadzio jednocze-nie dokoniecznoci zwikszenia mocy iciaru ukadu napdowego. Zastoso-wanie bardziej penotliwych ksztatw kaduba nardokrciu spowodowa-o wic, eprojektanci dla zrwnowa-enia przyrostu jego objtoci wysmu-klili ksztaty najego kracach. Bardziej smuke ksztaty dziobu irufy okrtw

spowodoway zmniejszenie wypornoci przedniego itylnego zakoczenia kad-uba tak, esta si on bardziej podat-ny nanaprenia wystpujce podczas pracy nafali. Wszystkie te niedogodno-ci moliwe byy dozaakceptowania, bowiem obrona przeciwpodwodna lot-niskowcw musiaa by zaprojektowa-na wtaki sposb aby przeciwstawi si atakowi zpowietrza. Oznaczao to mo-liwo trafienia okrtu zarwno bom-bami jak itorpedami, atake koniecz-n odporno nabliskie wybuchy bomb imin wwodzie.

Zgodnie zzaoeniami Rady Gwnej, system ochrony biernej nowych okr-tw musia by take odporny natra-fienia pociskw artyleryjskich kalibru 152mm. Przy koniecznoci zachowania zaoonej wypornoci poprawa kade-go zdwch elementw skadowych tego systemu, moliwa bya jedynie kosztem drugiego znich. Zastosowanie bowiem kadej pojedynczej, wzdunej cikiej grodzi przeciwtorpedowej ze stali ni-klowej ogruboci 19mm wymuszao konieczno rezygnacji z11mm war-stwy pancerza. Chcc sprosta zakada-nym ograniczeniom ciaru projektanci zdecydowali si nazabudowanie trzech wzdunych cikich grodzi przeciwtor-pedowych (chocia lepszy efekt dawa-aby wiksza liczba grodzi lekkich ibar-dziej elastycznych) oraz burtowego pasa pancernego ipoprzecznych grodzi pan-cernych ogruboci 102mm. Dziki za-stosowaniu trzech grodzi wzdunych grubo pasa moga zosta ograniczona do83mm nad magazynami oraz 70mm wpozostaych ywotnie wanych cz-ciach okrtw. Grubo pokadu pancer-nego usytuowanego nawysokoci grnej

WariantJ nowych lotniskowcw projektowanych jako krowniki zpokadem lotniczym. Ich artyleri gwn miao stanowi 9dzia kalibru 203mm. Rys. Waldemar Kaczmarczyk

14

krawdzi pasa miaa wynosi 38mm, przy czym poza drug grodzi wzdun ograniczono j do25mm. Najwikszym mankamentem systemu obrony biernej nowych lotniskowcw byo zgrupowa-nie przedziaw kotowni imaszynow-ni obok siebie, anie ich usytuowanie na-przemienne. Pomimo zaprojektowania odpowiedniego podziau naprzedziay wodoszczelne grozioto unieruchomie-niem okrtu przy trafieniu nawet poje-dyncz torped.

Opierajc si nazaoeniach projektu wstpnego, zpocztkiem marca 1932 roku rozpoczto prace nad projektem kontraktowym nowych lotniskowcw. Majcy jednak miejsce napocztku lat trzydziestych Wielki Kryzys spowodo-wa opnienie wszystkich programw militarnych. Zewzgldu naniedostatek funduszy, zktrych znaczn cz Kon-gres przeznaczy nabudow cikiego krownika Quincy (CA-39), nanowe lotniskowce nie wyasygnowano dnej kwoty. Ich projektowanie wkrtce wic wstrzymano. Zanim doszo dowzno-wienia prac projektowych biura kon-strukcyjne Marynarki zaproponoway szereg zmian wprzyjtym w1932 roku projekcie. Biuro Budw iRemontw postulowao zmian rozplanowania dzia artylerii uniwersalnej 127 mm tak, aby unikn wykonywania wyci wpokadzie lotniczym. Biuro zapropo-nowao wic umieszczenie trzech dzia zprzodu okrtu (jedno wosi symetrii nadziobie idwa nasponsonach) oraz piciu ztyu (jedno wosi symetrii naru-fie icztery nagaleriach bocznych). Ta-kie rozmieszczenie dzia prowadzio dozwikszenia dugoci pokadu lot-niczego do222,20m, tj.o6,4m wsto-sunku dodugoci przyjtej wewstp-nej charakterystyce lotniskowcw. Wewrzeniu 1932 roku Biuro Uzbro-jenia zaproponowao uzbrojenie okr-tu wnowe poczwrne stanowiska dzia-ek przeciwlotniczych kalibru 28mm, ktra tobro zostaa specjalnie zapro-jektowana dozwalczania bombowcw nurkujcych. Biuro Budw iRemon-tw oczekiwao, ecztery stanowiska takich dziaek zastpi szesnacie kara-binw maszynowych kalibru 12,7mm. Ponadto oczekiwao ono, e podob-nie jak nalotniskowcu Ranger, Rada Gwna zgodzi si narezygnacj zma-gazynu torped. Obawiajc si dra-stycznego zmniejszenia moliwoci ofensywnych lotniskowcw, Rada nie zgodzia si natakie rozwizanie14, za-aprobowaa natomiast zarwno zmia-ny wuzbrojeniu, jak iwyduenie po-kadu lotniczego.

Budowa lotniskowcw typu Yorktown Fundusze nabudow dwch nowych

lotniskowcw zostay przyznane przez Kongres dopiero w dniu 16 czerwca 1933 roku wraz zprzyjciem National Industrial Recovery Act wielkiej liczby aktw prawnych ustanawiajcych nowy ad gospodarczy Stanw Zjednoczo-nych. Wrd wielu unormowa znalazy si take akty przyznajce 238mln dola-rw Marynarce Wojennej zprzeznacze-niem nabudow 32nowych jednostek dla floty bojowej. Ztej kwoty, 40mln dolarw wyasygnowano nanowe lot-niskowce. Cztery dni pniej przyjte uprzednio przez Rad Gwn zaoenia nowych lotniskowcw zostay zaaprobo-wane przez Szefa Operacji Floty Willia-ma V. Pratta, a21czerwca 1933 roku take przez Sekretarza Marynarki Clau-de A. Swansona. Kontrakt nabudow zaprojektowanych wg programu Rady Gwnej lotniskowcw o wypornoci 20000ton, ktrym wdniu 5lipca nada-no sygnatury CV-5 iCV-6, zosta zawar-ty wdniu 8sierpnia 1933 roku zestocz-ni Newport News Shipbuilding and DrydockCo. wNewport News, wsta-nie Wirginia. Wdniu 6wrzenia okr-ty otrzymay nastpujce nazwy: CV-5 Yorktown, aCV-6 Enterprise.

Niezadowolone zdugoci pokadu lotniczego wdalszym cigu pozostawa-o jednak Biuro Lotnictwa, ktrego sze-fem by teraz kontradmira Ernest J. King. Wdniu 11 listopada 1933 roku zadao ono kolejnej zmiany usytuo-wania dzia artylerii uniwersalnej tak,

aby dugo pokadu lotniczego zwik-szy do242m. Koszty takiego rozwi-zania byy stosunkowo niewielkie. Ska-day si nanie zwikszenie wypornoci ookoo 400ton (wyporno trzeciego zlotniskowcw musiaaby zosta wte-dy zmniejszona do14400ton), zmniej-szenie prdkoci o0,1-0,2wza, wy-sokoci metacentrycznej o 76 mm, awysokoci burtowego pasa pancerne-go ponad lini wodn o102mm. Kosz-ty finansowe budowy kadego zokr-tw wzrosyby o500-750tys. dolarw. Biuro Budw iRemontw starao si tymczasem zachowa usytuowanie sta-nowisk dzia uniwersalnych 127 mm wskrajnych pozycjach nadziobie iru-fie, chocia ich elewacja przy strzelaniu naburty zmniejszya by si wwczas je-dynie do20o. Wprzypadku wydue-nia pokadu lotniczego jego szeroko na dziobie musiaaby zosta zmniej-szona z23,77m do17,29m wodlego-ci 12,19m odprzedniej krawdzi. Dal-sze wsparcie Biuro Lotnictwa uzyskao odpersonelu latajcego. Piloci uwaa-li bowiem, echarakterystyka lotnicza lotniskowcw jest duo bardziej istot-na niich moliwoci artyleryjskie. Wy-duenie pokadu lotniczego dawao-by ponadto moliwo przesunicia rufowego podnonika samolotw dotyu iatwiejsze rozmieszczenie aerofinisze-rw zarwno nadziobach, jak irufach okrtw. Zgodnie zopini dowdcy lot-

Budowa kaduba Enterprise napochylni Newport News Shipbuilding and Dry Dock Company. Fotografia wykonana wdniu 1padziernika 1936 roku. Fot. U.S. Naval Historical Center

14. NaRanger byo to spowodowane wzgldami ekonomicznymi.

15

niskowca Saratoga wszystkie dziaa uni-wersalne 127mm powinny zosta usytu-owane nasponsonach tak, aby szeroko pokadu lotniczego bya nie mniejsza ni24,39m (80stp). Trudn doprzece-nienia funkcj takich galerii byo umo-liwienie zaogom personelu lotniczego ucieczki wprzypadku katastrofy samo-lotu napokadzie. Galerie nowych lotni-skowcw zgodnie zewstpnym projek-tem byy jednak zbyt wskie ipooone zbyt nisko (1,22m) wstosunku dopoka-du lotniczego. Podobn opini wyrazi rwnie dowdca lotniskowca Ranger, ktry uwaa, epogorszenie warunkw ostrzau nadziobie irufie jest niewielk cen zapopraw moliwoci operacyj-nych lotnictwa pokadowego. Chocia wszystkie te gosy wydaway si rozsd-ne Rada Gwna zaaprobowaa projekt wstpny opracowany przez Biuro Bu-dw iRemontw, ktry wdniu 20 li-stopada 1933 roku zosta zatwierdzony przez Sekretarza Marynarki Claude A. Swansona.

Budow obydwu lotniskowcw roz-poczto wnastpnym roku: stpk York-town pooono wdniu 21maja, aEn-terprise wdniu 16lipca. Mimo zaczcia prac, Biuro Lotnictwa wdalszym cigu

jednak nalegao naprzeduenie pokadu lotniczego nowych okrtw. Wczerwcu 1934 roku ponownie zasugerowao wic konieczno usytuowania wszystkich dzia artylerii uniwersalnej nasponso-nach burtowych, copoprawiaoby take efektywno strzelania przeciwlotnicze-go. Argumentem zatymi rozwizaniami wdalszym cigu pozostaway niewielkie koszty wporwnaniu zefektami zwik-szenia moliwoci operacyjnych samo-lotw pokadowych. Itym razem jednak Rada Gwna odniosa si dopropozycji Biura Lotnictwa zniechci. Dalsze wy-duanie pokadu lotniczego wymaga-o bowiem, dla utrzymania ogranicze wysoko usytuowanych ciarw, zasto-sowania lekkich stopw okwestionowa-nych wwczas waciwociach mecha-nicznych. Rada spodziewaa si ponadto, ewprowadzenie nawyposaenie lotni-ctwa pokadowego floty amerykaskiej samolotw ozmiennym skoku migie umoliwi skrcenie ich rozbiegu podczas startu niemal o30%. Zastosowanie zko-lei trzeciego podnonika lotniczego przy-spieszao obsug maszyn poldowaniu, copozostawiao wiksz powierzchni pokadu lotniczego dla samolotw star-tujcych. Tak wic oile dodane uprzed-

nio niemal 20m pokadu Rada Gwna uwaaa zawzupenoci wystarczaj-ce, toprzyjmujc zazasadne argumen-ty zmniejszenia liczebnoci obsugi oraz usprawnienia podawania amunicji, zgo-dzia si zsugesti usytuowania caej artylerii uniwersalnej na sponsonach burtowych. Rozwizanie takie zostao zaaprobowane przez Sekretarza Mary-narki wdniu 13lipca 1934 roku.

Biuro Lotnictwa nie poddawao si jednak wdalszym cigu iwlicie zdnia 12sierpnia, parafowanym przez Gw-nodowodzcego Floty Stanw Zjedno-czonych admiraa Josepha M. Reevesa, zarzucio Radzie niezrozumienie isto-ty zastosowania migie oskoku nastaw-nym. Wedug opinii Biura umoliwia-y one nowym konstrukcjom lotniczym przede wszystkim lepsze osigi. Powa-ne problemy mogo ponadto nastrczy parkowanie na nowych okrtach po-tnej grupy lotniczej zoonej z94sa-molotw tak, ehangar mg by prze-peniony. Ponadto, zaprojektowany narodku hangaru podnonik amuni-cji, ktry obsugiwa przesunite doty-u (nawrg 149) magazyny rufowe, jako drug dodziobowej nitk podawania amunicji, wymaga wolnej przestrzeni

Yorktown (zprawej) iEnterprise wdniu 8lutego 1937 roku podczas prac wyposaeniowych wNewport News Shipbuilding and Dry Dock Company. Przy pirsie zlewej lekki krownik Boise (CL-47). Fot. U.S. Naval Historical Center

16

dookoa. Bez wyduenia pokadu lotni-czego wstron rufy cay efekt zjego za-stosowania byby stracony. Duszy po-kad umoliwia take starty ildowania maszyn wprzypadku uszkodzenia jednej zjego czci. Ponadto, Biuro ponownie wsparo si opini dowdcy lotniskow-ca Ranger, ktry optowa zazaprojekto-waniem duszego pokadu zarufowym podnonikiem lotniczym. Mimoto Rada Gwna pozostawaa nieprzejednana, ajej opini podzieli wdniu 6wrzenia 1934 roku Sekretarz Marynarki Claude A. Swanson.

Domoliwoci przeduenia pokadu lotniczego Biuro Lotnictwa powrcio jednak jeszcze raz wlistopadzie 1934 roku. Biuro zaproponowao jako kom-promis zastosowanie takiego rozwiza-nia konstrukcyjnego, aby posprawdze-niu jak wrzeczywistoci rozkadaj si ciary, wyduenie pokadu byo mo-liwe wprzyszoci. Poniewa jako gw-ne powody odrzucenia wniosku Biura, Rada podawaa ich koszt, moliwo uszkodzenia dziobu wmorzu oraz prob-lemy znowym materiaem konstrukcyj-nym jakim byo wwczas aluminium, Biuro Lotnictwa zaproponowao wy-duenie pokadu lotniczego tylko wkie-runku rufy okrtw. Dodatkowe 4,88m jego dugoci miao kosztowa jedynie 50-70tys. dolarw oraz przyrost cia-ru o35-40ton. Ostatecznie, rozwiza-nie umoliwiajce wprzyszoci wydu-enie pokadu lotniczego wstron rufy zostao zaaprobowane przez Sekretarza Marynarki wdniu 17 listopada 1934 roku.

Kadub Yorktown zosta uroczycie wodowany wdniu 4kwietnia 1936roku. Budowie obydwu nowych lotniskowcw nadano olbrzymi rang tak, emat-k chrzestn pierwszego znich zosta-a Eleonor Roosevelt ona Prezyden-ta Stanw Zjednoczonych Franklina Delano Roosevelta, ktry ywo intere-sowa si postpem prac. Drugi zbli-niakw Enterprise, zosta wodowany wdniu 13padziernika 1936 roku, aje-go matk chrzestn bya Lucy Swanson ona dugoletniego Sekretarza Mary-narki Claude A.Swansona. Poprzeszo roku prac wyposaeniowych, zpoczt-kiem lata 1937 roku Yorktown rozpocz prby morskie. Chocia nie wypady one zadawalajco, zwaszcza pod wzgldem funkcjonowania ukadu napdowego, wdniu 30wrzenia 1937 roku okrt zo-sta wcielony wkad Marynarki Wojen-nej Stanw Zjednoczonych wbazie floty wNorfolk, wstanie Wirginia. Bliniaczy Enterprise, naktrym prace wyposae-niowe rwnie ulegy opnieniu, zosta

wprowadzony dosuby wdniu 12maja nastpnego roku.

Budowa trzeciego, mniejszego zlot-niskowcw programu Rady Gwnej, ktry otrzyma naw Wasp (CV-7) zosta-a rozpoczta dopiero w1936 roku. Za-nim przystpiono doniej Amerykanie musieli rozwiza problem najstarsze-go swego lotniskowca Langley (CV-1), ktry mimo, etak naprawd by jed-nostk eksperymentaln, zosta doliczo-ny dooglnego tonau lotniskowcw U.S.Navy. Budowa nowego lotniskow-ca, zgodnie zuchwalonym w1934 roku Vinson-Trammell Act15 umoliwiajcym rozwj floty amerykaskiej dowielko-ci traktatowych, spowodowaaby wic przekroczenie przyznanego Stanom Zjednoczonym limitu wypornoci okr-tw tej klasy. Aby zmieci si wwyzna-czonych granicach, w1937 roku Langley zosta wic przebudowany natranspor-towiec wodnosamolotw osygnaturze AV-3. Wtym celu czciowo zdemon-towano jego pokad lotniczy tak, aby uniemoliwi zniego starty samolotw opodwoziu koowym.

Wszelkie ograniczenia traktatowe stra-ciy swe znaczenie pod koniec lat trzy-dziestych, kiedy to zaamanie wszystkich rokowa rozbrojeniowych spowodowa-o rozpoczcie nowego wycigu zbroje namorzu. WStanach Zjednoczonych przejawia si on midzy innymi poprzez naciski nawprowadzanie dosuby no-wych okrtw, wrd ktrych widzia-no take nastpny lotniskowiec. Decy-zj obudowie kolejnego okrtu tej klasy, dla ktrego przewidziano sygnatur CV-8, Kongres USA podj wramach Na-val Expansion Act zdnia 17maja 1938 roku, ktr to ustaw Kongres zadecy-dowa obudowie 40000ton standard tak potrzebnego Stanom Zjednoczo-nym tonau tych jednostek. Biuro Bu-dw iRemontw, ktre wwczas byo zajte projektowaniem jednostek in-nych klas (min. pancernikw typu Iowa), nie byo wstanie wykona projektu lot-niskowca nowego typu wzakadanym okresie pitnastu miesicy. Alternatyw byo zaprojektowanie okrtu przez jed-no zprywatnych biur projektowych. Po-niewa jednak uwaano, eprojekt lot-niskowca owypornoci standardowej

przyjtej wstpnie na20000ton nie r-niby si zasadniczo odrozwiza przy-jtych dla typu Yorktown, zdecydowa-no obudowie kolejnej jednostki opartej naprojekcie tych wanie okrtw. Biu-ro Budw iRemontw zaproponowao, przy tym wwczas zastosowanie nano-wym okrcie siowni rozplanowanej po-dobnie jak naznacznie mniejszym Wasp (CV-7). Biuro Inynierii postulowao po-nadto zastosowanie napdu turboelek-trycznego (dla zwikszenia prdkoci podczas pywania wstecz) oraz zamon-towanie bardziej zwartych urzdze kot-owni imaszynowni. Zewzgldu jed-nak napiln potrzeb wprowadzenia dosuby kolejnego lotniskowca Rada Gwna zdecydowaa ozastosowaniu ta-kiego samego ukadu napdowego jak naliderze typu Yorktown. Ostatecznie wic opracowany projekt niemal wcao-ci stanowi powtrzenie rozwiza kon-strukcyjnych dwch pierwszych okr-tw tak, enowa jednostka bya prawie identyczna. Najwyraniejszymi rnica-mi wjej wygldzie wporwnaniu zbli-niakami byy zaokrglone ksztaty pomo-stu bojowego oraz inny ukad pomostw namaszcie trjnonym.

Noszcy sygnatur CV-8 trzeci lotni-skowiec typu Yorktown, ktry otrzyma nazw Hornet, zbudowano wramach funduszy Roku Finansowego 1939. Za-mwienie nanowy okrt zoono wdniu 30marca 1939 roku wtej samej stocz-ni, ktra zbudowaa obydwie jednost-ki bliniacze Newport News Shipbuil-ding and Drydock Co. wNewport News, w stanie Wirginia. Stpk lotniskow-ca pooono wdniu 25wrzenia 1939 roku, ajego kadub wodowano wdniu 14 padziernika 1940 roku. Matk chrzestn nowego okrtu bya Pani An-nie Reid Knox ona wczesnego Se-kretarza Marynarki Franka M.Knoxa. Hornet zosta wprowadzony dosuby wdniu 20padziernika 1941 roku za-ledwie nanieco ponad ptora miesica przed wybuchem wojny Stanw Zjedno-czonych zJaponi.

Gwne daty zwizane zbudow lotniskowcw typu YorktownOkrt Pooenie

stpki Wodowanie WsubieNazwa Sygn.Yorktown CV-5 21.05.1934 04.04.1936 30.09.1937Enterprise CV-6 16.07.1934 13.10.1936 12.05.1938

Hornet CV-8 25.09.1939 14.12.1940 20.10.1941

15. Ustawa zostaa przeforsowana przez szefa komisji morskiej Izby Reprezentantw Carla Vinso-na przy aktywnym udziale Parka Trammella se-natora zFlorydy.

17

York

tow

n w

dni

u 30

pa

dzie

rnik

a 19

37 r

oku

na k

otw

icy

wH

ampt

on

Roa

ds

foto

graf

ia w

ykon

ana

wp

ierw

szym

mie

sic

u s

uby

okr

tu.

Fo

t. Le

o va

n G

inde

rren

18

Kaduby, obrona bierna inadbudwkiLotniskowce typu Yorktown, podob-

nie jak pancerniki ikrowniki amery-kaskie projektowane wlatach dwudzie-stych i trzydziestych XXwieku, miay wysmuke kaduby zniewielkimi grusz-kami dziobowymi, charakterystyczne, pochylone kliprowe dziobnice oraz kr-ownicze rufy. Jednostki otrzymay stan-dardowe stpki przeciwprzechyowe oraz pojedynczy skeg w paszczynie symetrii podwodzia, poprawiajcy sta-teczno kursow oraz stanowicy pod-parcie rufy podczas dokowania. Takie rozwizania, oprcz doskonaych was-noci hydrodynamicznych oraz ogra-niczenia dominimum mokrej eglugi, nadaway sylwetkom okrtw pikne ksztaty. Dziki penemu owru (wsp-czynnik penotliwoci owra wynosi 0,959), moliwe byo uzyskanie wik-szej objtoci kaduba przeznaczonej dla obrony biernej okrtw. Burty okrtw powyej linii wodnej wznosiy si nie-mal pionowo odoba rozchylajc si lek-ko ku poczeniu zpokadem gwnym. Okrty miay dziobwki koczce si uskokami wdziobowej czci hangarw,

akrownicze rufy niemal pionowo -czyy si zpokadami gwnymi. Hanga-ry lotniskowcw typu Yorktown stanowi-y konstrukcje oddzielone odkonstrukcji kadubw ibyy lekkimi, nie opancerzo-nymi nadbudwkami przykrytymi poka-dami lotniczymi. Takie rozwizanie, byo odmienne odstosowanych nalotniskow-cach brytyjskich ijaposkich szczelnych hangarw stanowicych integralne ele-menty kaduba.

Dugo cakowita lotniskowcw typu Yorktown wynosia 246,58m, dugo ich kadubw nalinii wodnej 234,69m przy zanurzeniu projektowym, adugo popokadzie lotniczym sigaa 251,38m (Hornet). Szeroko kadubw okrtw wynosia 25,34m nalinii wodnej oraz 33,37m napoziomie pokadu lotniczego, wmiejscu usytuowania galerii sponso-nw artyleryjskich. Wysoko kadubw wynosia 24,28m, acakowita wysoko okrtw odpaszczyzny podstawowej dogrnej platformy masztu 43,59m. Zgodnie z zaoeniami projektowymi wyporno standardowa lotniskowcw zostaa zaoona na20000ton przy za-nurzeniu 6,60m, na23661ton przy za-

nurzeniu 7,90m, apena na25500ton przy zanurzeniu 8,51m. Przy wypor-noci normalnej wynoszcej 23507ton izanurzeniu 7,44m wysoko metacen-tryczna okrtw wynosia 1,649m, mak-symalne rami prostujce 1,945m przy 47o, azakres statecznoci 85,5o. Dla wy-pornoci penej 25484tony, przy zanu-rzeniu 7,91m wielkoci te przedstawia-y si odpowiednio: 1,944m; 2,170m przy 47o oraz ponad 90o. Ciar pustego kaduba lotniskowca Enterprise wynosi 12467ton.

Podzielone nadwadziecia sze prze-dziaw wodoszczelnych kaduby lotni-skowcw typu Yorktown zostay oparte na195wrgach oodstpie wrgowym nardokrciu 1,18m. Okrty posiada-y cztery pokady cige, przy czym ich pokady lotnicze nie byy opancerzone inacaej swej dugoci posiaday desko-wanie zdrewna jodowego. Deski ogru-boci 76mm byy uoone napodkadzie stalowym ogruboci 3mm, ktry stano-wi jednoczenie przegrod ogniow. Po-kady lotnicze jednostek byy otoczone galeri, grubo pokadu ktrej wyno-sia 5,8mm. Gwne pokady jednostek

Enterprise podczas kocowych prac wyposaeniowych wkwietniu 1938 roku. Hangary lotniskowcw typu Yorktown byy wyposaone wotwory wentylacyjne tutaj przysonite aluzjami. Wewnkach hangarw usytuowano odzie ratunkowe. Fot. U.S. Naval Historical Center

Opis konstrukcji

19

(albo Nr1) byy jednoczenie pokada-mi hangarw. Zostay one zbudowane zdwch warstw pyt zestali specjalnego zastosowania (STS) ocznej gruboci 29mm. Napokadach Nr2 lotniskow-cw, doktrych dostp by niemal swo-bodny zarwno w czci dziobowej jak irufowej okrtw, usytuowano biu-ra okrtowe oraz gwnie pomieszcze-nia zaogowe, wtym wikszo kabin imes oficerskich. Pokady Nr3, oprcz zaogowych pomieszcze mieszkalnych mieciy kompleksy socjalno-bytowe: mesy, kuchnie okrtowe, piekarnie, pral-nie, spalarki mieci oraz magazyny pro-wiantowe. Wejcia nate pokady byy ograniczone doniektrych rejonw jed-nostek. Dostp dopokadw Nr4, ktre stanowiy gwne po-kady pancerne lotni-skowcw, by moliwy wycznie wrejonach pomidzy gwnymi wzdunymi grodziami wodoszczelnymi. Po-kad ten stanowi przy-krycie zlokalizowanych nardokrciu siowni, zbiornikw benzyny lot-niczej zprzodu ikomr amunicyjnych wcz-ciach dziobowych i rufowych. Oprcz gwnych chodni prowiantowych i po-mieszcze zaogo-wych wprzestrzeniach przyburtowych, zgru-powano na nim war-sztaty oraz magazyny wyposaenia lotnicze-go i oglnookrtowe-go. Grubo blach po-szycia pokrywajcego pokady wewntrzne wynosia 6,3mm. Po-niej pokadu czwarte-go zlokalizowane byy dwa pokady platfor-mowe niecige wre-jonach siowni. Wcz-ci dziobowej pierwszej platformy zlokalizowa-no warsztaty imagazy-ny uzbrojenia oraz wy-posaenia okrtowego. Grodzie poprzeczne oddzielajce kotownie i maszynownie miay grubo 21mm. Naca-ej dugoci kadubw jednostki otrzymay po-dwjne dna, ktrych poszycia zewntrz-

ne zostay wykonane zblach ogruboci 19mm, adna wewntrzne miay gru-bo 10mm. Poszycie burtowe okrtw miao grubo 16mm. Cakowity ciar kadubw jednostek wynosi 12467ton, aciar ich wyposaenia 1984tony.

System ochrony biernej lotniskowcw typu Yorktown stanowio opancerzenie pionowe ipoziome oraz ukad wzdu-nych grodzi przeciwtorpedowych. Zgod-nie zzaoeniami projektowymi opan-cerzenie okrtw miao zabezpieczy jednostki przed trafieniami pociskw artylerii kalibru do152mm wystrzeli-wanych zodlegoci pomidzy 9144m, a18288m, przy kcie upadku 60o. Bur-towy pas pancerny rozciga si pomi-dzy wrgami 35, a168 tj.nadugoci

niemal 115m, osaniajc siowni, ma-gazyny amunicji oraz zbiorniki paliwa lotniczego. Pomidzy wrgami 35i64 jego grubo wynosia 102mm nagr-nej krawdzi, zmniejszajc si nadolnej krawdzi do64mm, oraz do70mm po-midzy wrgami 64i168. Podbudow pyt burtowego pasa pancernego stano-wiy blachy poszycia ogruboci 19mm. Nadziobowych i rufowych kracach burtowego pasa pancernego zostay usy-tuowane pancerne grodzie poprzeczne ogruboci 102mm. Gwnymi pokada-mi pancernymi lotniskowcw typu York-town byy jak wspomniano wyej rozci-gajce si napoziomie grnej krawdzi burtowych pasw pancernych poka-dy Nr4. Wynoszca 38mm ich grubo

Enterprise napochylni tu przed ceremoni wodowania wdniu 16lipca 1934 roku. Lotniskowce typu Yorktown otrzymay smuke kaduby zniewielkimi gruszkami dziobowymi. Fot. U.S. Naval Historical Center

20

zmniejszaa si do25mm nazewntrz od wzdunych grodzi torpedowych Nr2. Cao opancerzenia bya wyko-nana zestali specjalnego zastosowania (STS).

Dodatkow oson pancern otrzyma-o take stanowisko dowodzenia. Stano-wiy j pyty stalowe ogruboci 102mm nacianach i51mm nastropie. Szyb komunikacyjny okrtw mia ciany ogruboci 38mm. Opancerzone byo rwnie pomieszczenie maszyny stero-wej, ktre miao ciany orwnie gru-boci 102mm istrop ogruboci 38mm. Lotniskowiec Hornet otrzyma ponad-to przeciwodamkowe osony pomostw ogruboci 19mm.

Lotniskowce typu Yorktown miay nacaej niemal dugoci kadubw ukad trzech wzdunych grodzi przeciwtor-pedowych, ktre rozcigay si odwr-gu 64 dowrgu 162. Nardokrciu odlego midzy zewntrznym poszy-ciem kaduba, apierwsz zgrodzi wy-nosia 1,372m, podczas gdy odlegoci pomidzy pozostaymi grodziami wyno-siy po0,914m. Pierwsza zgrodzi prze-ciwtorpedowych miaa grubo 10mm, apozostae dwie po19mm. Ponadto, pomidzy wrgami 35i157 znajdowaa si dodatkowa grd wzduna ogrubo-ci 19mm usytuowana pomidzy trze-cim, a czwartym pokadem okrtw. Jej zadaniem byo zabezpieczenie wn-trza kaduba przed zalaniem wprzypad-ku uszkodze poszycia ponad burtowym pasem pancernym, ktry wwarunkach obcienia bojowego znajdowa si za-ledwie 0,965m ponad lini wodn. Tak zaprojektowany system obrony przeciw-torpedowej mia zabezpiecza okrty przed trafieniami torped omasach go-wic bojowych do182kg TNT.

Ciar caej obrony biernej lotniskow-cw typu Yorktown wynosia 937 ton, przy czym cay ciar stali specjalnego zastosowania (STS) uytej dobudowy lotniskowca Hornet siga 3922ton.

Lotniskowce zostay wyposaone wcharakterystyczne dla jednostek tej klasy nadbudwki wyspowe, ktra zo-stay zlokalizowane na rdokrciu, przy prawej krawdzi pokadu lotnicze-go. Brya nadbudwki charakteryzowaa si du objtoci, przy czym stanowia jednolit konstrukcj zpotnym komi-nem, ktrym byy odprowadzane gazy spalinowe zewszystkich kotw. Oprcz pomieszcze zwizanych ztradycyjn funkcj kierowania okrtem znalazo si wniej stanowisko kontroli lotw oraz ka-bina gotowoci bojowej pilotw. Pomosty bojowe dwch pierwszych okrtw byy prostopadocienne. Podobnie, prosto-

Nadbudwka wyspowa Yorktown odstrony pokadu lotniczego. Doskonale widoczny ksztat pomostu oraz stanowiska kierowania operacjami lotniczymi, atake dalocelowniki Mk33 artylerii uniwersalnej. Fotografia wykonana wdniu 7wrzenia 1937 roku wkocowej fazie prac wyposaeniowych okrtu wstoczni Newport News. Fot. U.S. Naval Historical Center

Wykonana wdniu 13padziernika 1941 roku fotografia lotniskowca Hornet wkocowej fazie prac wyposaeniowych. Nadbudwka wyspowa okrtu rnia si odnadbudwek jednostek bliniaczych ksztatem pomostw iplatform. Fot. U.S. Naval Historical Center

21

ktne ksztaty miay otaczajce je pomo-sty. Hornet mia pomost bojowy okszta-cie walcowym, aotaczajce gopomosty ozaokrglonych ksztatach byy pokryte wspomnianymi wyej osonami przeciw-odamkowymi. Podobne osony przeciw-odamkowe ozaokrglonych ksztatach miay stanowiska dziaek przeciwlot-niczych kalibrw 28mm i20mm usy-tuowane nagaleriach wzdu pokadu lotniczego. Nagrnych pokadach nad-budwek okrtw, pomidzy dalocelow-nikami artylerii uniwersalnej ikominami ustawiono masywne maszty trjnone. Znajdoway si nanich podwie platfor-my: dolna obserwacyjna zrej sygnao-w oraz grna zzamontowanymi naniej karabinami przeciwlotniczymi Brow-ning imasztem kolumnowym wspiera-jcym rej, doktrej zamocowane byy koce anten linowych. Natylnych kra-wdziach kominw okrty otrzyma-y maszty kolumnowe zrejami dla an-ten linowych oraz gaflem banderowym. Naprawych burtach obok nadbudwek oraz wewnkach kadubw zostay usta-wione barkasy iodzie okrtowe.

Siownie iwaciwoci nautyczneUkad napdowy lotniskowcw typu

Yorktown stanowiy cztery turbozespo-y napdowe o mocach nominalnych po30000KM nawaach. Kady ztur-bozespow zoony by zwysokocinie-niowej turbiny akcyjnej systemu Curtisa oraz niskocinieniowej reakcyjnej turbi-ny Parsonsa, wktrej kadubie zamonto-wana bya rwnie turbina biegu wstecz. Wszystkie turbozespoy zostay zbudo-wane przez stoczni nalicencjach za-kupionych uprzednio uich konstrukto-rw. Naprzeomie drugiego itrzeciego dziesiciolecia dwudziestego wieku zre-zygnowano ze stosowania na duych okrtach amerykaskich napdu turbo-elektrycznego narzecz mechanicznej re-dukcji obrotw. Kady zturbozespow napdowych lotniskowcw typu York-town przekazywa wic moc nalini wa-w poprzez jednostopniow przekad-ni redukcyjn. NaYorktown iEnterprise przekadnie te, podobnie jak turbozespo-y, stanowiy rwnie produkt stoczni bu-dujcej obydwa okrty. Konstrukcje ich okazay si przy tym nieudane, awaryjne ihaaliwe tak, ewpierwszych latach suby zastpiono je jednostopniowymi przekadniami redukcyjnymi firmy Falk. Wprzekadnie takie odsamego poczt-ku wyposaony by Hornet. Kady ztur-bozespow napdowych okrtw, po-przez lini waw porusza pojedyncz trjskrzydow rub napdow ored-nicy 6,4m. Turbozespoy przednie na-

pdzay zewntrzne linie waw, atur-bozespoy rufowe linie wewntrzne. Linie waw byy przy tym tak dugie, enaznacznej dugoci znajdoway si poza poszyciem kaduba. Wystajca ich cz, oprcz standardowego wspornika zoyskiem rufowym wpobliu ruby, musiaa by wic podparta dodatkowym wspornikiem zoyskiem nonym.

Zasilanie okrtowej sieci elektrycznej prdu przemiennego onapiciu 440V i czstotliwoci 60 Hz lotniskowcw typu Yorktown zapewniay cztery turbo-generatory omocach po1000kW ka-dy. Jednostki otrzymay take podwa ze-spoy prdotwrcze zoone zsilnikw spalinowych zzaponem samoczynnym i generatorw o mocach po 200 kW (250kW naHornet), wykorzystywane jako zasilanie awaryjne iportowe.

Dla zasilania wpar gwnych ipo-mocniczych maszyn lotniskowcw typu Yorktown zaprojektowano kotowni zo-on zdziewiciu kotw produkcji fir-my Babcock &Wilcox. Kady z trj-walczakowych kotw wyposaono wrozdzielon, podwjn komor spa-lania oraz czcy si wjeden, wspl-ny wylot gazw spalinowych. Walczaki tych kotw, cowczenie byo nowum, posiaday konstrukcj spawan, dzi-ki ktrej moliwe byo efektywniejsze rozmieszczenie pczkw rur wstosun-ku dokotw okonstrukcji nitowanej. Sze kotw wytwarzao par mokr ocinieniu 31,64kG/cm2, ktr zasilay pozostae trzy koty pracujce jako prze-grzewacze. Pracujca wtakim ukadzie kotownia wytwarzaa par przegrza-n ocinieniu roboczym 28,12kG/cm2 itemperaturze 342oC, ktr podawano naturbozespoy gwne ipomocnicze. Wszystkie urzdzenia pomocnicze kot-w zlokalizowano wich kotowniach. Kanay wylotowe spalin wszystkich kot-w przechodziy przez czwarty pokad, poczym napokadzie trzecim czyy si potrzy, wtrzy wsplne poziome ka-nay kolektorowe prowadzce napra-w burt. Std kolektory spalin biegy prostopadle przez pokad drugi igw-ny, anastpnie skonie dopoziomu po-kadu lotniczego. Tutaj byy wprowadzo-ne dopojedynczych, duych kominw, wkomponowanych wnadbudwki wy-spowe naprawych burtach okrtw

Wrd wyposaenia pomocniczego si-owni lotniskowcw znajdoway si min. dwa zespoy trjstopniowych wyparow-nikw podcinieniowych produkujcych wod zarwno napotrzeby technologicz-ne, jak isanitarne oraz spoywcze. Urz-dzenia sterowe okrtw stanowiy poje-dyncze, zrwnowaone petwy sterowe

usytuowane wstrumieniach nadnych rub, poruszane elektro-hydraulicznymi, dwunurnikowymi maszynami sterowy-mi. Osadzone natrzonach ich petw ste-rowych dwujarzmowe sterownice byy poczone znurnikami ukadem pr-tw itrzpieni. Sygnay zk sterowych nagwnym irezerwowym stanowisku sternika byy przekazywane domaszy-ny sterowej zapomoc ukadu przeka-nikw elektro-hydraulicznych.

Siownia lotniskowcw typu York-town, ktra zostaa zlokalizowana tak jak nawikszoci okrtw wojennych wre-jonie rdokrcia, zajmowaa pi prze-dziaw pomidzy wrgami 82 i130, po-niej pokadu czwartego. Turbozespoy napdowe wraz zprzekadniami zosta-y zgrupowane podwa wdwch maszy-nowniach, zktrych przednia zajmowaa przedzia pomidzy wrgami 108 i119, adruga odwrgu 119 do130. Kady zkotw otrzyma osobne pomieszczenie wodoszczelne, przy czym zgrupowano je potrzy wtrzech przedziaach. Koty wy-twarzajce par mokr zajmoway dwa przedziay dziobowe, przy czym pierw-sza ich grupa nosia numery: 1, 2 i3, adruga 4, 5 i6. Koty trzeciej grupy pra-cujce jako przegrzewacze pary nosiy numery: 7, 8 i9. Zlokalizowane wosi sy-metrii kotownie kadej zgrup nosiy nu-mery najnisze, zpozostaych: nalewej burcie usytuowano kotownie onume-rach parzystych, anaprawej nieparzy-stych. Inaczej jednak ni powszechnie rozmieszczano wwczas urzdzenia si-owni okrtw wojennych, wsiowniach lotniskowcw typu Yorktown nie doko-nano rozdzielenia przedziaw maszy-nowni przedziaami kotowni. Obydwie maszynownie przylegay wic dosiebie, oddzielone jedynie grodzi wodoszczel-n nawrgu 119. Usytuowana nawrgu 108 dziobowa grd przedniej maszy-nowni bya jednoczenie rufow grodzi trzeciej grupy kotowni. Kolejne grupy kotowni przylegay dosiebie oddzielone grodziami wodoszczelnymi nawrgach 98 i 90. Takie rozplanowanie siowni stwarzao niebezpieczestwo unierucho-mienia caego ukadu napdowego okr-tw jednym trafieniem torpedy woko-lice grodzi oddzielajcej maszynownie gwne. Mimo wysikw Biura Mecha-nicznego, ktre podczas projektowania trzeciego zlotniskowcw proponowao zmian sposobu rozplanowania siow-ni naklasyczny ukad, wktrym maszy-nownie byyby rozdzielone kotownia-mi, rozplanowanie siowni Hornet nie rnio si niczym odaranacji siowni starszych bliniakw. Podobnie, nie po-wioda si prba wprowadzenia natym

22

Prze

kroj

e lo

tnis

kow

ca Y

orkt

own

(194

1)

Prek

rj w

zdu

ny

nadb

udw

ki

Prek

rj w

zdu

ny

kad

uba

Rzu

t na

pozi

omie

mas

zyno

wni

iko

tow

ni

Prek

rj p

oprz

eczn

y ka

dub

aRy

s. W

alde

mar

Kac

zmar

czyk

23

okrcie napdu tuboelektrycznego, ktry mia poprawi waciwoci manewrowe jednostki przy pywaniu wstecz. Obydwa te rozwizania Rada Gwna odrzucia nie chcc powodowa opnie wpro-jektowaniu trzeciego lotniskowca.

Do przedniej kotowni kadego z okrtw, na ich dziobowej grodzi nawrgu 82 przylega przedzia dwch turbogeneratorw pomocniczych oraz usytuowany naprawej burcie przedzia, wktrym zamontowano awaryjny, spa-linowy zesp prdotwrczy. Napozio-mie drugiej platformy zlokalizowano naprawej burcie dziobow rozdzielni elektryczn oraz central komunikacji wewntrzokrtowej. Przedzia zdwo-ma pozostaymi trubogeneratorami po-mocniczymi zlokalizowano zausytu-owan nawrgu 130 rufow grodzi tylnej maszynowni. Obok, na pozio-mie drugiej platformy zlokalizowano naprawej burcie rufow rozdzielni elektryczn. Zarufow grodzi (wrg 138) tych zkolei przedziaw usytuowa-no (dowrgu 145) przedzia drugiego, awaryjnego, spalinowego zespou pr-

dotwrczego, nad ktrym zlokalizowa-no przedzia wyparownikw.

Wyjtkowa smuko czci podwod-nej, ostosunku dugoci nalinii wodnej doszerokoci wynoszcym 9,25:1 oraz penotliwy kadub (wspczynnik penot-liwoci 0,527) powodoway, ekaduby lotniskowcw typu Yorktown cechoway si doskonaymi charakterystykami opo-rowymi. Zakadana podczas ich projek-towania prdko 32,5wza miaa by uzyskiwana przy nominalnej mocy si-owni wynoszcej cznie 120000KM nawaach. Wspczynnik mocy zainsta-lowanej maszyn gwnych siowni wy-nosi okoo 43KM/ton, awspczyn-nik ich ciaru 23,26kg/KM. Podczas prb morskich Yorktown osign prd-ko 33,53wza, przy mocy nawaach 120517KM iwypornoci 22963tony. Przy podobnej mocy maszyn i wy-pornoci 22959ton Enterprise rozwi-n prdko 33,65wza. Projektowa-ny maksymalny zasig lotniskowcw typu Yorktown, dla nominalnego zapa-su paliwa wynoszcego 4280ton, okre-lono na12000Mm przy 15wzach.

Taktyczn rednic cyrkulacji okrtw okrelono projektowo na722m naprzy 30wzach.

Waga urzdze imechanizmw siow-ni kadego lotniskowcw typu Yorktown wynosia 2770 ton w stanie suchym. Urzdzenia napdowe wayy 2600ton, wtym elektrownia okrtowa 474tony. Dziki temu warto wspczynnika mocy dociaru siowni przekracza-a 46KM/ton. Zapas olejw smarnych dla mechanizmw okrtowych oraz sa-molotw wynosi 75ton, aciar po-zostaych mediw wykorzystywanych wsiowni 123tony. Zapas wody zasila-jcej dla kotw siga 310ton przy wy-pornoci normalnej okrtw i483tony maksymalnie. Normalny zapas paliwa cikiego wynosi okoo 2683tony, aje-go zapas maksymalny siga 4271ton. Ilo paliwa dla silnikw wysoko-prnych wynosia 72tony normalnie i90ton maksymalnie. czny ciar za-pasw magazynowych oraz pitnej wody sodkiej okrelono na499ton przy wy-pornoci normalnej oraz 744tony przy wypornoci penej.

Hornet wsuchym doku Norfolk Navy Yard wdniu 19listopada 1941 roku. Doskonale widoczna konstrukcja rufy okrtu oraz lewoburtowe ruby napdowe ipetwa steru. Fot. U.S. Naval Historical Center

24

Wyposaenie lotniczeZgodnie zzaoeniami projektowymi

wielko grupy lotniczej lotniskowcw typu Yorktown okrelono maksymalnie na96samolotw. Przewanie jednak jej liczebno wahaa si pomidzy 80, a90 zaokrtowanych maszyn, ktre byy po-dzielone nadywizjony: myliwskie, bom-bowe, bombowo-torpedowe, a take bombowo-rozpoznawcze. Dywizjony te liczyy zwykle poosiemnacie maszyn bojowych oraz trzy samoloty rezerwo-we. Dodatkowo, wskad grup lotniczych wchodzio 4-6samolotw wykorzysty-wanych docelw pomocniczych icz-nikowych.

Pierwsz grup lotnicz lotniskowca Yorktown tworzyy: dywizjon samolotw bombowych Martin BM, dywizjon bom-bowcw rozpoznawczych wyposao-ny wdwupatowe samoloty Curtiss SBC Helldiver oraz dywizjon myliwcw zoony z samolotw Grumman F3F. Pierwsza grupa lotnicza Enterprise ska-daa si zdywizjonu bombowcw Mar-tin BM, dywizjonu bombowcw rozpo-znawczych Curtiss SBC Helldiver, dywizjonu samolotw torpedowych Do-

uglas TBD Devastator oraz dywizjonu myliwcw wyposaonego tak jak lider typu. Trzeci zokrtw Hornet napo-cztku by wyposaony wbombowce Curtiss SBC Helldiver, ktre wchodzi-y wskad dywizjonw bombowego iroz-poznawczego, przy czym wtym drugim dywizjonie byy take nowsze bombow-ce Douglas SBD Dauntless. Dywizjon torpedowy okrtu stanowiy samoloty Brewster SBN iDouglas TBD Devasta-tor, awskad dywizjonu myliwskiego wchodziy dwupatowce Grumman F3F ijednopaty Grumman F4FWildcat. czny ciar samolotw grupy lotniczej siga 218ton (Hornet).

Jak wspomniano ju wczeniej, han-gary lotniskowcw typu Yorktown nie byy integralnymi konstrukcjami kadu-bw okrtw, astanowiy nadbudw-ki naich pokadach gwnych. ciany hangarw zostay zamontowane nakon-strukcjach kratownicowych wspieraj-cych pokad lotniczy. Wczciach dzio-bowych (przed nadbudwk) irufowych cian hangarw zaprojektowano podwa (jeden wikszy, drugi mniejszy) przysa-niane aluzjami otwory wentylacyjne.

Dziki nim uzyskano lepsz cyrkulacj powietrza wewntrzu hangaru, comia-o niebagatelne znaczenie dla odpro-wadzania gazw spalinowych podczas grzania silnikw samolotw przygoto-wywanych dostartu. Lekka konstrukcja hangaru umoliwiaa ponadto stosun-kowo atw ekspansj gazw bdcych produktami ewentualnych eksplozji ma-jcych miejsce wewntrzu hangaru, mo-gcych by zarwno skutkiem trafienia okrtu, jak te wybuchw np.oparw paliwa lotniczego. Jednopokadowe han-gary lotniskowcw typu Yorktown mia-y dugo 166,42m, szeroko 19,20m (wnajwszym miejscu wpobliu ka-naw wylotowych spalin zkotowni) iprzewit owysokoci 5,26m. Wprowa-dzenie dosuby myliwcw Grumman F4F-4 Wildcat oinnym sposobie ska-dania skrzyde umoliwio stacjonowa-nie 27takich maszyn, zwikszajc mo-liwoci hangarowania o50%. Zgodnie zzaoeniami ich projektu 30samolo-tw F4F-4 mogo by ustawione nacz-ci pokadu owymiarach 61m x29m.

Pokad lotniczy okrtw mia dugo 244,45m (248,11m naHornet), sze-

Fotografia dziobowej czci pokadu lotniczego Enterprise wykonana podczas postoju okrtu wPearl Harbor wmaju 1942 roku. Widoczny przedni podnonik samolotw oraz zoone elementy bariery kocowej przed nim. Fot. U.S. Naval Historical Center

25

roko 26,21m ipowierzchni okoo 6383m2. Przemieszczanie samolotw pomidzy hangarem, apokadem lotni-czym zapewniay trzy podnoniki owy-miarach 14,63m na13,41m iudwi-gu 7718kG. Dwa ztych podnonikw, usytuowane wprzedniej itylnej czci hangaru byy umieszczone wosi syme-trii pokadu lotniczego. Trzeci podno-nik usytuowano tu za nadbudwk wyspow, przy czym by on przesuni-ty napraw burt wtaki sposb, e -2/3 jego powierzchni znajdowao si poprawej stronie osi symetrii poka-du. Nono podnonikw bya wystar-czajca dowynoszenia napokad pu-stych maszyn wszystkich typw gdzie byy uzbrajane itankowane. Pozablo-kowaniu wpozycji grnej, podnoniki mogy natomiast przenosi ciary sa-molotw startujcych zpenym obci-eniem. Dodostarczania napokad lot-niczy amunicji ielementw uzbrojenia samolotw suyy cztery podnoniki torpedowo-bombowe.

Zgodnie z zaoeniami projektowy-mi lotniskowce typu Yorktown zostay wyposaone wtrzy hydrauliczne kata-pulty typu HMkII. Naliderze typu za-montowano je przy tym podczas postoju wNorfolk Navy Yard pomidzy 7mar-ca i17padziernika 1938 roku, awic ju powprowadzeniu okrtu dosuby. Podwie katapulty, ktre zostay usytuo-wane wdziobowej czci pokadw lot-niczych okrtw nakadej zburt, mia-y wspomaga szybkie wyprowadzanie uderzenia lotniczego. Sumowanie efek-tu prdkoci wiatru, prdkoci wasnej okrtu oraz prdkoci nadawanej startu-jcemu samolotowi przez katapult mia-o umoliwi starty ciszych maszyn. Trzecie katapulty ustawiono prostopad-le doosi symetrii napokadach hanga-rowych nawrgu 47 tak, esamoloty mogy by znich wystrzeliwane naobie burty poprzez otwory wposzyciu cian hangaru. Ide instalacji nalotniskow-cach typu Yorktown tych zkolei katapult bya moliwo wystrzeliwania samolo-tw rozpoznawczych lub cznikowych bez koniecznoci zakcenia uderze wyprowadzanych z gwnych poka-dw lotniczych. Katapulty typu HMkII wswej pierwotnej w