reaktif el ekitabi

7/31/2019 Reaktif El Ekitabi

1/24

Trkiye Elektrik letim A..

Reaktif G Kontrol

Hizmetinin Uygulanmasna

likin El Kitab

Aralk 2010


2/24


3/24

NDEKLER

1. GR VE TEMEL KAVRAMLAR ............................................ 22. REAKTF G KONTROLHZMET ..................................... 53. SENKRON KOMPANSATR OLARAK REAKTF G DESTESALANMASI ......................................................................... 74. REAKTF G DESTE SALAYAN KATILIMCILAR ................ 95. REAKTF G KONTROLNE LKN HZMET ANLAMALARI . 116. REAKTF G KONTROL HZMET TEDARK SREC.............. 137. REAKTF G KONTROLHZMETNN CRETLENDRLMES. 168. FATURALAMA VE DEME ................................................... 189. CEZA YAPTIRIMLAR ......................................................... 20


4/24

2

1. GR VE TEMEL KAVRAMLARElektrik Piyasas Yan HizmetlerYnetmelii 27 Aralk 2008 tarih

27093 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmi 13Mays 2010 tarihinde 27580 sayl Resmi Gazetede, 19 Austos

2010 tarihinde 27677 sayl Resmi Gazetede ve 15 Ekim 2010

tarihinde 27730 sayl Resmi Gazetede yaynlanan deiiklik

ynetmelikleri ile tadil edilmitir. Bu Ynetmelik kapsamnda yan

hizmetlerin TEA tarafndan temin edilmesine ilikin ticari usul ve

esaslar yer almaktadr. Yan hizmetler ynetmelii ile yanhizmetlerin TEA tarafndan eit taraflar arasnda ayrm

gzetmeyen ve piyasa tabanl uygulamalar erevesinde satn

alnmas hedeflenmitir. Dzenleme gelitirme almalar

esnasnda her bir yan hizmete ilikin ticari artlar ve maliyete etki

eden unsurlar tek tek ele alnm ve uygulamaya ilikin usuller,

ilgili hizmetin temin edilmesine ilikin zgn koullar erevesinde

gelitirilmitir. Yan hizmetlerin TEA tarafndan temin edilmesine

ilikin gelitirilen usul ve esaslarn;

bu hizmetlerin etkin ekilde salanmasn temin eden, yan hizmetlerin salanmasna ilikin maliyetleri tm sistem

kullanclar iin en aza indiren, eit taraflar arasnda ayrm gzetmeyen ve yan hizmet salama yeteneine sahip yeni retim ve

tketim tesisi yatrmlarn tevik edici

nitelikte olmas ynnde azami dikkat ve aba sarf edilmitir.


5/24

3

Elektrik Piyasas Yan Hizmetler Ynetmeliinde 7 farkl hizmetin

temin edilmesine ilikin usul ve esaslar yer almaktadr. Ancak her

bir hizmetin, Ynetmelikte belirtilen usuller erevesinde satn

alnmasna balanmas iin yaplmas gereken hazrlk almalarsebebiyle, uygulamaya gei iin aamal bir yaklam ortaya

koyulmutur. Uygulamaya, Primer Frekans Kontrol Hizmeti ile 01

Temmuz 2009 tarihinde balanmtr. 01 Haziran 2010 tarihi

itibariyle de Sekonder Frekans Kontrol Hizmeti demeye esas

olarak uygulamaya balanlmtr. Ynetmeliin Reaktif G

Kontrolne ilikin hkmleri ise 01 Ocak 2011 tarihinden itibaren

yrrle girecektir.

Bu dokman ile, Elektrik Piyasas Yan Hizmetler Ynetmelii ve

Elektrik Piyasas ebeke Ynetmelii hkmleri uyarnca sunulan

Reaktif G Kontrol Hizmetine ilikin olarak anlamalarn

imzalanmas, tedarik sreci, cretlendirme, faturalama ve cezai

yaptrmlar hakknda hizmet sunan katlmclara bilgi salanmas

ve yol gsterilmesi hedeflenmektedir.


6/24

4


7/24

5

2. REAKTF G KONTROLHZMET

Reaktif G Kontrol Hizmeti, ilgili tesisin bal bulunduu baranngerilimini regle etmek amacyla Elektrik Piyasas Yan Hizmetler

Ynetmelii hkmlerine gre Reaktif G Kontrolne katlmalar

zorunlu olan retim tesislerinin nitelerinin jeneratr veya

senkron kompansatr olarak almas srasnda sisteme reaktif

g vermesi veya sistemden reaktif g ekmesi yolu ile salanr.

retim tesisi sahibi tzel kii Reaktif G Kontrol Hizmetini

salayaca alr durumdaki nitelerinin bal olduu baralarn

gerilimini belirlenen set deerinde regle etmek amacyla,

generatr terminalinde zorunlu olarak, o nitelerin nominal

gcne gre, ar ikazl olarak 0.85, dk ikazl olarak 0.95 g

faktrne tekabl eden reaktif g deerlerine, nominal k gcve minimum kararl retim dzeyleri arasndaki her noktada

gerektiinde ulalabilir olmasn salamaldr. Bu hizmet

reticilerin alr durumdaki her nitesindensalanacaktr ve

almayan nitelerin Reaktif G Kontrol Hizmeti

ykmllnn transferi mmkn deildir.

Reaktif G Kontrol Hizmetinin zorunlu olarak karlanmas

gereken bu durum ekil 1de gsterilmektedir.


8/24

6

ekil 1 Reaktif G Kontrol Hizmetinin Zorunlu Olarak KarlanmasGereken Durum

Ek olarak, retim tesisi sahibi tzel kiiler belirtilen bu zorunlu

deerlere ulald halde, bara geriliminin istenilen bara set

deerinde regle edilemedii durumlarda gerekmesi halinde,

BYTM veya MYTMnin verecei talimatlar dorultusunda da, o ankiiletme koullarndaki generatr yklenme erisi snrlarnda,

Reaktif G Kontrol Hizmetini salamaldr.

Reaktif G Kontrol Hizmeti salanmas iin aada belirtilen

alternatif iletme yntemlerinden biri benimsenebilir:

Otomatik bir d kontrolc (outer loop) vastasyla tesisinbal olduu barann geriliminin kontrol edilmesi,

nitenin Otomatik Gerilim Reglatr ile trafo gerilimdmnn kompanse edilmesi (Line Drop Compensation)

yoluyla bara geriliminin regle edilmesi,

Operatr denetiminde tesisin bal olduu baranngeriliminin kontrol edilmesi.


9/24

7

3. SENKRON KOMPANSATROLARAK REAKTF G DESTESALANMASI

Senkron Kompansatr olarak reaktif g kontrol hizmeti

salanmas sistemdeki g faktrn istenilen seviyede tutmak

iin alr durumda olan senkron makinalarn ikaz akmlarn

ayarlayarak reaktif g retilmesi veya tketilmesini ifade eder.

Senkron Kompanzasyon hizmetini sunacak retim lisans sahibi

tzel kiiler, sistem gerilimini regle etmek amacyla, otomatikgerilim reglatr vastasyla ve/veya BYTM ve/veya MYTMnin

talimatlar dorultusunda senkron kompansatr olarak alarak

sisteme reaktif g verecek veya sistemden reaktif g

ekecektir.

Senkron kompansatr olarak alarak reaktif g kontrol hizmetisalayan nite/niteler;

Sfr g faktr ile alabilecek, Termik niteler, ar ikaz ile altrldnda nominal

glerinin % 75ine kadar reaktif g verebilecek, dk

ikaz ile altrldnda ise % 30una kadar reaktif g

ekebilecek, Hidroelektrik niteler, ar ikaz ile altrldnda nominal

glerinin % 75ine kadar reaktif g verebilecek, dk

ikaz ile altrldnda ise % 60na kadar reaktif g

ekebilecek,


10/24

8

kapasitede olmaldr. Bu kapasite deerlerine balant

anlamasnda yer verilir ve retim tesislerinin senkron

kompansatr zelliine sahip olmas gereklilii balant

anlamasnn imzalanmas ncesinde TEA tarafndan belirlenir.

Senkron kompansatr olarak reaktif g kontrol hizmeti

salayacak nitelerin, BYTM ve/veya MYTMnin talimatlarna gre,

Sabit G Faktr ya da Reaktif G Kontrol veya Gerilim Kontrol

modlarnda altrlmas istenebilir.

Senkron Kompansatr olarak reaktif g kontrol hizmeti

salayacak olan retim lisansna sahip tzel kiiler, Elektrik

Piyasasnda Kullanlacak Sayalar Hakknda Teblie uygun olarak

ok zamanl l dzeneklerini kuracak, ve Elektrik Piyasas YanHizmetler Ynetmelii gerei sadece senkron kompansatr olarak

alma durumlarnda sistemden ekilen aktif enerji bedelini

demeye esas lm verilerinin lm kriterlerine uygun olmasn

salayacaktr.


11/24

9

4. REAKTFG DESTESALAYAN KATILIMCILAR

letim sistemine bal kurulu gc 30 MW ve stnde olanlisansl tm retim tesislerive datm sistemine bal lisansl tm

retim tesislerinin ar ikazl olarak 0.85, dk ikazl olarak 0.95

g faktrne tekabl eden reaktif g deerlerine, nominal k

gc ve minimum kararl retim dzeyleri arasndaki her noktada

gerektiinde ulaabilir olarak hizmete katlm zorunludur. Sistem

letmecisinin gerekli grd durumlarda iletim sistemine balve kurulu gc 30 MWtan az olan lisansl retim tesisleri de

reaktif g kontrolne katlacaktr.

Rzgar enerjisine dayal retim tesislerinin ise iletim sistemi

balant noktasnda aada ekil 2de belirtilen snrlar

dhilindeki g faktr deerleri iin her noktada alabilirolmalar gerekmektedir.

ekil2 Rzgar Santralleri iin Reaktif G Kapasite Erisi


12/24

10

Reaktif G Kontrol hizmetini

verebilme zelliine sahip olmalar

zorunlu olan yeni retim

tesislerinin ticari iletmeyegeebilmesi iin geici kabul

ilemlerinin tamamlanmasndan

nce, tesiste reaktif g testlerinin

uygulanmas gerekmektedir.

Testlerin ardndan geici kabulilemlerinin tamamlanabilmesi iin,

retim faaliyeti gsterecek ilgili

lisans sahibi tzel kii ile TEA

veya bal bulunduu datm

lisansna bal tzel kii arasnda

Reaktif G Destei SalanmasnaDair Yan Hizmet Anlamas

imzalanmas ya da sz konusu

retim tesisinin retim faaliyeti

gsteren ilgili tzel kii tarafndan

daha nce imzalanm olan bir

Reaktif G Destei Salanmasna

Dair Yan Hizmet Anlamas

kapsamna dahil edilmesi

gerekmektedir.


13/24

11

5. REAKTF G KONTROLNELKNHZMET ANLAMALARI

retim tesislerinin reaktif g kapasitesi salamas ve/veyasenkron kompansatr olarak almas suretiyle reaktif g

kontrol hizmeti salanmasna ilikin olarak retim faaliyeti

gsteren tzel kiiler ile TEA veya datm lisans sahibi tzel

kiiler arasnda TEA veya datm lisans sahibi tzel kiiler

tarafndan talep edilmesi halinde reaktif g kontrolne ilikin

standart yan hizmet anlamalar imzalanmas zorunludur.

Reaktif G Kontrolne ilikin hizmet anlamalar;

Anlamann kapsad sre, letim veya datm sistem iletmecisinin talimat vermesi

haline hizmetin sunulacann anlama sresince garanti

edildiini gsterir taahhtname,

Anlama kapsamndaki her bir retim tesisi iin ElektrikPiyasas ebeke Ynetmelii veya Elektrik Piyasas Datm

Ynetmelii kapsamndaki reaktif g testi sonularn

ierir belgeler,

Anlamann ilgili tzel kii adna kaytl retim tesislerindenhangilerini kapsad ve bu retim tesislerinin teknik

zellikleri,

Anlama kapsamnda senkron kompanzasyon hizmetisalayacak her bir retim tesisi iin mzakere sonucu

belirlenen senkron kompanzasyon hizmet bedeli, bilgilerini

ierir.


14/24

12

Lisans sahibi tzel kiiler, Reaktif G Kontrol Hizmeti

salayabilme zelliine sahip olmas zorunlu olan retim

tesislerinin tmn kapsayan tek bir Reaktif G Kontrol Hizmet

Anlamas imzalar.

Reaktif G Kontrol Hizmet Anlamasmzalanmas in Yaplmas Gerekenler

1. Anlama imzalamak zere TEAa bavuruda bulunulmas

2. Reaktif G Testlerinin tamamlanmas

3. Gerekli lmekipmannn kurulmas

4. Taahhtnamenin imzalanmas

5. TEAn belirleyecei zaman plan dorultusundaanlamann imzalanmas

Yeni bir retim tesisininticari iletmeye gemesi aamasndageici kabul ilemlerinin tamamlanmasndan nce;

Yukarda belirtilen 1.-5. admlarn tamamlanmas

veya

retim tesisinin daha nce imzalanm olan bir Reaktif GKontrolHizmet Anlamas kapsamna dahil edilmesi


15/24

13

6. REAKTF G KONTROLHZMETTEDARK SREC

letim sistemi iin reaktif g kontrol tedarii Elektrik PiyasasYan Hizmetler Ynetmelii hkmlerine dayal olarak salanr ve

aada ekil 3te gsterilen admlardan meydana gelir:

ekil 3 ReaktifG Kontrol Hizmeti Tedarik Sreci

Reaktif G Destei Salanmasna Dair Yan Hizmet Anlamas

kapsamnda olan retim tesislerinden;

380 kVluk baraya bal olanlara, gn ncesinde saat15:00a kadar, Sistem letmecisi tarafndan,

Geri kalan gerilim seviyelerindeki baralara bal olanlara,gn ncesinde saat 16:00a kadar ilgili BYTM tarafndan,

TEA, sistemin blgeler baznda ihtiyaduyaca reaktif g ihtiyacn belirler.

Tzel kiiler ile TEA arasnda reaktif gkontrolne ilikin yan hizmet anlamas

imzalanr.

Gerek zamanda sisteme reaktif g verilmesiveya sistemden reaktif g ekilmesine ilikintalimatlarSistem letmecisi tarafndan bildirilir.


16/24

14

bal bulunduklar baralar iin regle edilmesi gereken bara

gerilim set deeri saatlik olarak PYS aracl ile bildirilir.

Sistem letmecisinin gn ncesinde saat 15:00a kadar, 380

kVluk baralarn gerilim set deerine ilikin yapm olduu

bildirimler, BYTM tarafndan onaylanarak saat 16:00a kadar ilgili

retim tesisine bildirilir. retim tesisi bildirimlere ilikin itirazlarn

gn ncesinde saat 17:00a kadar ilgili BYTMye iletir, itirazlar

gerekli grlrse BYTM tarafndan deerlendirilir.

lgili nitenin generatr olarak alma suretiyle salad reaktif

g kontrol hizmetinin bara gerilimini regle etmek iin yeterli

olmadna karar verilirse, BYTM ve/veya Sistem letmecisi,

nitenin senkron kompansatr olarak reaktif g kontrol hizmeti

salamasna karar verebilir. Bu kapsamda, aktif g knn

azaltlmas ihtiyac olduunda gereken k gc deiimleri, ilgiliretim tesislerinin dengeleme g piyasas kapsamnda sunmu

olduklar yk atma teklifleri araclyla salanr. Bu kapsamda

verilen talimatlarn etiket deeri 2 (iki) olarak belirlenir.

Bara gerilim set deerine ilikin yaplan bildirimler, gerekli

grlmesi durumunda, BYTM ve/veya Sistem letmecisi

tarafndan gn ierisinde de, planl olarak ilgili saatten en az 15

dakika nce, acil kstllk durumlarnda ise derhal gncellenebilir.

PYS araclyla bildirilen talimatlarn ve bildirimlerin, gn iinde

gerekli grlmesi durumunda, ayrca telefon araclyla da

bildirilmesi esastr.


17/24

15


18/24

16

7. REAKTF G KONTROLHZMETNNCRETLENDRLMES

TEA ile reaktif g kontrolne ilikin yan hizmetler anlamas

bulunan retim faaliyeti gsteren tzel kiilere, anlama

kapsamndaki retim tesisleritarafndanbelirtilen iletme esaslar

erevesinde bildirilen MVAR miktarlarn salayarak reaktif g

kontrol hizmetine katlmlar karlnda cret denmemesi

esastr.

Senkron kompansatr olarak reaktif g kontrol hizmeti

salanmas hizmetine ilikin tutar, retim tesislerinin senkron

kompansatr olarak almas srasnda sistemden ektikleri aktif

elektrik enerjisi maliyetleri ile yatrm, iletme ve bakm

maliyetlerini karlamak zere retici ile TEA arasndamzakere sonucu belirlenen aylk senkron kompanzasyon hizmet

bedeli aylk olarak denir.

Reaktif g kontrolne ilikin TEA ile yan hizmetler anlamas

bulunan retim tesislerinin ar ikazl olarak 0.85 ve dk ikazl

olarak 0.95 g faktrleri arasnda nominal k vermesinisalayan kapasitenin dnda ve/veya senkron kompansatr

olarak almas iin aktif g knn azaltlmas ihtiyac

olduunda gereken k gc deiimleri, ilgili retim tesislerinin

dengeleme g piyasas kapsamnda sunmu olduklar yk atma

teklifleri araclyla salanr. Bu kapsamda, Reaktif G

Kontrolne ilikin Yan Hizmet Anlamalarna uygun olarak, aktif


19/24

17

k gc deiimlerine karlk olarak her bir fatura dnemi iin

hizmete katlan retim faaliyeti tzel kiiye denecek tutar,

dengeleme g piyasas kapsamnda deerlendirilir ve verilen

talimatlarn etiket deeri 2 (iki) olarak belirlenir.

Reaktif G Kontrol Hizmetinin cretlendirilme prensipleri aada

ekil 4te zetlenmektedir.

ekil 4 Reaktif G Kontrol Hizmetinin cretlendirilmesi

Ar ve dk ikazlolarak EPYdebelirlenen gfaktrleri arasnda

Ar ve dk ikazlolarak belirlenen gfaktrleri arasndanominal kvermesini salayankapasitenin dnda

Senkron Kompansatrolarak

Reaktif g kontrolne katlmlar

karlnda cret denmemesi esastr.

Reaktif g kapasitesi salamassrasnda gereken k gc

deiimleri, ilgili retim tesislerinin

dengeleme g piyasas kapsamnda

sunmu olduklar yk atma teklifleri

zerinden cretlendirilir.

almas srasnda sistemden

ektikleri aktif elektrik enerjisi

maliyetleri ile yatrm, iletme ve bakm

maliyetlerini karlamak zere aylk

cret denmesi esastr.

cretlendirme


20/24

18

8. FATURALAMA VE DEMESunulan Reaktif G Kontrol Hizmetine ilikin deme

bildirimlerinin yaynlanmas, faturalarn dzenlenmesi, deme veitirazlara ilikin ilemler ekil 5te ele alnan sre erevesinde

yrtlecektir.

ekil5Faturalama ve deme Sreci

TEAa ayn 16. gnnden nceki son i gnne kadar iletilen

faturalarn bedelleri, TEA tarafndan, faturann tebli edildii

4. Gn

7. Gn

9. Gn

12. Gn

TEA Hizmet salanmasna ilikin bilgilerin retim tesisi

baznda bildirilmesi

TEA deme bildirimlerinin PYS araclyla hizmetsalayan tzel kii baznda yaynlanmas

retim Faaliyeti Gsteren Tzel Kii deme bildirimlerine ilikin itirazlarn TEAa

yaplmas TEA

tirazlar sonulandrlarak gncellenen deme

bildirimlerinin PYS araclyla yaynlanmas

16. Gnden nceki

Son Gn

Fatura Tebli+ 8 Gn

15. Gn

+ 15 Gn

retim Faaliyeti Gsteren Tzel Kii deme bildirimleri ile tutarl olacak ekilde

faturalarn TEAa iletilmesi

TEA deme bildirimleri ile tutarl ekilde dzenlenmeyen

faturalara itirazda bulunularak iade edilmesi

TEA Fatura bedellerinin denmesi


21/24

19

ayn 15. gnn takip eden 15 i gn iinde denir. deme

bildirimleri ile tutarl ekilde dzenlenmedii iin iade edilen

faturaya ilikin herhangi bir deme gerekletirilmez. Ancak,

deme bildirimi ile tutarl ekilde yeniden dzenlenen fatura teblitarihini takip eden 15 i gn iinde denir.

Bir nceki fatura dneminde salanan Reaktif G Kontrol

Hizmetine ilikin olarak ayn 12. gn mesai bitimine kadar tespit

edilemeyen hatalara ilikin itirazlar ilgili tarafa yazl olarak yaplr.

tirazlarn hakl bulunmas durumunda gerekli dzeltmeler sonrakiilk fatura dnemine ilikin deme bildiriminde, gemie dnk

dzeltme kalemi olarak yer alr.

Reaktif G Kontrol Hizmetinin salanmasna ilikin maliyetler

letim Sistemi Sistem Kullanm ve Sistem letim Tarifelerini

Hesaplama Yntem Bildirimi erevesinde kontrol edilemeyenmaliyet olarak gerekletii miktarda, tamamyla tm iletim

sistemi kullanclarna yanstlr.


22/24

20

9. CEZA YAPTIRIMLARSistem letmecisi tarafndan reaktif g kontrol hizmeti

salamak zere seilen veya otomatik reaktif g kontrol hizmetiverecek retim tesisleri Elektrik Piyasas ebeke Ynetmelii

uyarnca hizmet vermekle ykmldr. Sistem letmecisi

tarafndan kabul edilebilir geerli bir sebep olmakszn, kendisine

bildirimi yaplan talimatlar, belirtilen ekilde yerine getirmeyen

retim tesislerine;

Sistem letmecisi bu tr ihlallerin ortadan kaldrlmas iinyazl uyarda bulunur.

lgili retim tesisi tarafndan bu tr ihlallerin devamettirilmesi halinde Sistem letmecisi, ihlalin ayrntlarn

ieren bir rapor dzenleyerek Kuruma bavurur.

Kurum raporu inceleyerek ihlal tespiti halinde, ilgili retimfaaliyeti gsteren tzel kiiye Kanunun 11 inci maddesi

uyarnca yaptrm uygular.


23/24


24/24

TEA

Trkiye Elektrik letim A..

Yk Tevzi Dairesi BakanlElektrik Kalite Hizmetleri Mdrl

nn Bulvar No:27 Bahelievler / Ankara

Daha fazla bilgi iin: [email protected]

reaktif el ekitabi

Documents