5. REAKTĠF GÜÇ KOMPANZOSYONU DENEYĠ

5.1. DENEYĠN AMACI Reaktif güç kompanzasyonunu deneysel olarak gerçekleĢtirmektir . Bu amaçla reaktif yük kavramı üzerinde durulduktan sonra cosfimetre ve reaktif güç rölesi incelen mesi yapılarak bir otomatik kompanzasyon düzeni tesis edilecektir .

5.2. TEORĠK BĠLGĠ Reaktif güç tüketicileri olarak , elektrik tesislerinde kullanılan ve manyetik veya statik alan ile çalıĢan bütün iĢletme araçlarını göz önüne alabiliriz . Bunlar reaktif güçle beraber reaktif güç de çekerler . En belli baĢlı reaktif güç tüketicileri olarak ; DüĢük uyarmalı senkron makinalar , Asenkron motorlar , Transformatörler , Bobinler , Havai hatlar , Redresörler , Endüksiyon ve ark fırtınaları , Kaynak makinaları , Fluoresan , civa buharlı ve sodyum buharlı lamba balastları ile neon lamba transformatörlerini sayabiliriz . Yukarıdaki tüketicilerde söz konusu olan reaktif güç endüktif karakterdedir . kondansatörler , boĢta çalıĢan havai hat ve kablolar ile aĢırı uyarılmıĢ sekonder motorlar kapasitif reaktif güç çekerler . Tüketiciler için gerekli reaktif güç , özel bir önlem alınmazsa , santrallerde üretilen aktif güçle beraber tüketicilere ulaĢtırılır . ĠĢ yapmayan , sadece bobinli devrelerde manyetik alan doğurmaya yarayan reaktif akım böylelikle , havai hatlarda , trafoda , tablo , Ģalterler ve kablolarda lüzumsuz yere kayıplara sebebiyet vermektedir.

~

MotorKabloHat

KesiciDAGITIM

TRAFOSUTrafo

Havai Hat

Trafo

Generator

REAKTiF AKIM

AKTiF AKIM

M

~

REAKTiF AKIM

AKTiF AKIM

G

Bu kayıplar yok edilirse Ģüphesiz hatlar , trafolar ve kablolar daha fazla aktif güçle yüklenebilecek veya bu iĢletme araçları ve kesicilerin daha büyük boyutlu seçilmelerine gerek kalmayacaktır . Reaktif enerjinin , santraller yerine tüketicilere yakın paralel kondansatörlerden temin edilmesine " Reaktif Güç Kompanzasyonu " adı verilir .

Q

S S = P + j Q

P = S . Cos

Q = S . Sin

P

Q S1 Q1 Q2 S2

1 2 P P1 = P2

Bir tesisin sabit bir aktif güç çektiğini kabul ederek reaktif güç kompanzasyonunun etkisini Ģöyle inceleyebiliriz : P1 = S1 x Cos 1 Kompanzasyondan önce çekilen aktif güç

Q1 = S1 x Sin 1 Kompanzasyondan önce çekilen reaktif güç Devreye , tüketiciye paralel kondansatör sokarak tesisin Ģebekeden çektiği Q1 reaktif gücünü Qc kadar azaltarak Ģebekeden sadece Q2 reaktif gücünün ( Q2 = Q1 - Qc ) çekilmesini sağlarsak ; P2 = S2 x Cos 2 = P1 Kompanzasyondan sonra çekilen aktif güç

Q2 = S2 x Sin 2 Kompanzasyondan sonra çekilen reaktif güç

O halde reaktif gücün Ģebekeden çekilmesinin bir ölçütü olarak cos yi düĢük

bir değerden daha yüksek bir değere çıkarmak için gerekli kondansatör gücünün ( Qc ) Ģöyle hesaplayabiliriz .

S1 = 1

1

Cos

P; S2 =

2

2

Cos

P =

1

1

Cos

P

Q 1 = P 1 x 1

1

Cos

Sin = P 1 x 1tg , Q 2 =

2

2

Cos

Sin = P 1 x 2tg

PQc 1 X )21( tgtg

Burada S : ( kVA ) , P : ( kW ) ise Qc : ( kvAr ) dir .

Örnek : Bir tesisin kurulu gücü S1 = 100 kVA , Cos 1 = 0,6 dır . cos 2 'yi

0,95 yapmak için lüzumlu kondansatör gücünü hesaplayınız ( Qc = ? )

P1 = S1 x Cos 1 = 100 x 0,6 = 60 kW

Cos 1= 0,6 ise tg 1 = 1,333

Cos 2 = 0,95 ise tg 2 = 0,3286 Qc = 60 x 8 0,3286 - 1,333 ) = 60 x ( - 1,0047 ) = - 60,282 kVAr . " - " iĢareti referans yön ile ilgilidir. O halde gerekli kondansatör gücü Qc= 60 kVAr dir .

5.3. KOMPANZASYON TESĠSĠNĠN ÇEġĠTLERĠ

5.3.1) Alıcıların Tek Tek Kompanzasyonu

Her cihaz kendine bağlı belli güçte kondansatörler ile tek tek kompanze edilebilirler . burada da sigorta veya deĢarj direncine gerek yoktur .

5.3.2) Grup Kompanzasyonu

Aynı bağlama cihazı üzerinden beraberce devreye girip çıkan cihazlar müĢtereken kompanze edilebilirler . burada da sigorta ve deĢarj dirençlerine gerek yoktur .

M

3~

M

3~ M

3~

M

3~ M

3~

M

3~

5.3.3 ) Merkezi kompanzasyon Bir tesiste çok sayıda endüktif yük çeken alıcı bulunuyor ve bunlar düzensiz olarak devreye girip çıkıyorlarsa , çekilen yük durumuna göre ayarlı bir kompanzasyon yapmak gereklidir . El ve otomatik çalıĢma durumları ile daima düzgün bir Cos seviyesi tutmaya çalıĢılır . Kademeli olarak devreye

kondansatör sokup çıkartılarak bu iĢlem gerçekleĢtirilir . Projelendirilmesi ve hesaplanması kolaydır .

5.3.3. MERKEZĠ KOMPANZASYON 5.3.3.1 TESĠS ELEMANLARI 5.3.3.1.a ) Kondansatör Statik faz kaydırıcı adı verilen güç kondansatörleri , çok düĢük kayıpları ( 0,2 - 0,5 W / kVAr ) , bakım kolaylığı , pratik güç arttırımı gibi üstünlükleri ile reaktif güç üretimi için en uygun elemanlardır . kondansatörler çeĢitli tipte yalıtkanlardan imal edilmekte olup ortam sıcaklığına göre de değiĢik sınıflarda imal edilirler . Kondansatör üniteleri sinüsoidal anma gerilimleri ve anma frekansları ile çalıĢtıklarından , geçen akımın efektif değerinin 1,3 katını aĢmayan faz akımı ile sürekli olarak çalıĢabilmektedir ( TS 804 ) . BoĢalma düzeni kondansatör devre dıĢı edildikten belli bir süre sonra , artık gerilim anma geriliminin tepe değerinden 50 V 'a düĢürülmelidir . Bu süre ; Anma gerilimi 660 V veya daha az olan kondansatörler için en çok 1 dakika , Anma gerilimi 660 V veya daha yüksek olan kondansatörler için en çok 5 dakika olmalıdır ( TS 804 ) . Bu amaçla kondansatör elemanları fazlar arasına bağlanmıĢ ve aynı muhafaza içinde bulunan deĢarj dirençleri ile donatılmıĢlardır .

Eğer kondansatör çok kısa sürelerde sık sık devre dıĢı ediliyorsa yeniden devreye sokulurken kondansatörün uçlarındaki gerilimin ,anma geriliminin % 10 'undan fazla yükselmemesi için tedbir alınmalıdır ( TS 804 ) .

5.3.3.1.b) Anahtarlar Tekil kompanzasyonda kondansatörler tüketici Ģalteri üzerinden devreye sokulup çıkarılırlar , ayrı bir anahtara gerek yoktur . Grup ve merkezi kompanzasyonda 500 V 'a kadar olan alçak gerilim tesislerinde yük anahtarı üzerinden devreye sokulup çıkarılır - lar . Bu anahtarlar açma sırasında ark etkisi ile kontakların yanmasını önlemek için nominal kondansatör akımının 1,25 - 1,8 katına göre seçilir . Kondansatör anahtarı olarak en yaygın kullanım alanına sahip olan cihaz kontaktörlerdir . Büyük açma hızları ve ark söndürme hücreleri sayesinde , kontaktörler yardımı ile 500 V 'a kadar olan gerilimlerde 800 - 1000 ampere kadar olan kondansatör akımları rahatça kesilir ve uzaktan kumanda imkanına sahiptir .

5.3.3.1.c) Regülatörler ve Kompanzasyonun Otomatik Ayarı : Reaktif güç ihtiyacındaki dalgalanmaları ayarlamak için çeĢitli sayıda birimden yapılmıĢ olan kondansatör bataryaları regülatörlerle otomatik olarak devreye sokulup çıkarılırlar . Kondansatörlerin ayarlanmasının mümkün olmadığı bir sistemde endüktif reaktif güçteki azalmalar nedeni ile aĢırı kompanzasyon meydana gelecek ve Ģebekeye doğru bir kapasitif akım akıĢı olacaktır . bu durumda tüketici gerilimi Ģebeke gerilimini aĢacaktır . U1 Ih.XI I hat Ic Ih.RI U2 I yük U1 = Besleme Gerilimi . U2 = Tüketici Gerilimi . R = Hat ve Trafo direnci X = Hat ve Trafo reaktansı Kondansatörlerin otomatik kontrol gerilime , güç faktörüne ve reaktif güce bağlı olarak yapılabilir . reaktif güce bağlı kontrolde sistem , kVAr röleleri ile uyarılır ve değiĢen reaktif güç vasıtası ile kondansatörler devreye sokulur ve çıkarılırlar .

güç faktörüne bağlı olarak çalıĢan röleler tercih edilmemelidir , çünkü bazı durumlarda reaktif güç sabit kaldığı halde aktif güç değiĢecek bu da güç faktörünü değiĢtirecektir . Gerilime bağlı yapılan ayarlarda ise aktif gücün artması halinde gerilim düĢümü olacak ve bu durumda da aĢırı kompanzasyon olabilecektir . Sonuçta kondansatörlerin kontrolünde en çok kullanılan röle " Reaktif Güç Rölesi " dir . Reaktif güç rölesinin çalıĢma ilkesi aĢağıdaki blok Ģemada temel olarak görülmektedir . C / K V I

Cos 1 Reaktif güç rölesi , ölçme , karĢılaĢtırma ve anahtarlama olmak üzere üç

ana iĢlevsel bölüm ve yardımcı sistemlerden oluĢur .

5.3.3.2. Ölçme Bölümü : Güç katsayısı düzenlenecek sistemin reaktif güç ihtiyacını belirleyebilmesi için röleye akım ve gerilim bilgilerinin verilmesi gerekir . Akım bilgisi , fazlardan birine bağlanan akım trafosu aracılığı ile sağlanır . Güç katsayısı düzeltilecek sistemin çekebileceği en düĢük ve en yüksek akım değerlerini belirleyerek buna uygun , hata sınıfı küçük ve gereken güçte bir akım trafosu seçmek ve bu trafo ile sadece reaktif güç rölesini beslemek hata ihtimalini en aza indirir . Röle gerilim bilgisini faz - nötr arası veya fazlar arası yapılan bağlantılarla alır . Fazlar arası bağlantılı rölelerde , akım trafosunun bulunduğu faz dıĢındaki iki faz arasındaki gerilim ölçmede referans olarak kullanılır , üçüncü faz bağlantısı ya gereksizdir ya da sadece kontaktör bobinlerinin beslenmesinde kullanılır . Akım ve gerilim bilgileri alındıktan sonra " çarpma " veya "sıfır kesme " yöntemlerinden biriyle Ģebekeden çekilen reaktif güç ölçülür ve kendi içinde bu güçle orantılı sinyal üreten röle , yüne bu gücü küçültücü yönde iĢleme geçer .

KARġILAġTIRMA ANAHTARLAMA

ÖLÇME

Konta

ktö

rlere

5.3.3.3. KarĢılaĢtırma Bölümü Ölçme bölümünden karĢılaĢtırma bölümüne gelen sinyal , sistemin reaktif güç ihtiyacını veya fazlalığını belirtil . Bu bölüme " C / k " ayarıyla

rölenin ne zaman iĢleme geçmesi gerektiği , " % yüzde " veya "cos " ayarıyla da ulaĢılmak istenen kompanzasyon düzeyi bilgi olarak verilir . Otomatik kontrol tesisleri çekilen reaktif gücü ancak basamaklar halinde değiĢtirebilir , buna karĢılık ihtiyacın değiĢimi süreklidir . ayarlanan kompanzasyon düzeyi ancak bir zaman aralığında ve ortalama değer olarak sağlanabilir . Anahtarlama Bölümü Anahtarlama bölümü , karĢılaĢtırma bölümünden gelen bilgiyi kullanarak kademe kontaktörlerini denetler . Bu bölümdeki bir ileri - geri sayıcı kaç kademenin devrede olduğunu sürekli olarak belleğinde tutar ve karĢılaĢtırma bölümünden verilen komutun türüne göre ya bir basamak kondansatörü daha devreye alır veya devreden çıkarır . Ġki anahtarlama arasındaki geciktirme bu bölümde sağlanır . Röle yapısına göre 8 - 20 saniye arasında değiĢen bu geciktirmenin iki iĢlevi vardır ; devreden çıkarılan bir kondansatör grubunun üzerindeki kalıntı yük yeteri kadar boĢalmadan yeniden devreye alınma riskini azaltır , reaktif güç ihtiyacının çok hızlı değiĢtiği durumlarda kondansatörlerin çok sayıda açma - kapama yapmasını engelleyerek kontakların ve kondansatörlerin ömürlerini uzatır . Kontaktör sargısı besleme yolunun açıp kapamada elektromanyetik mini röleler kullanılır . Sayıcıdan gelen sinyal bir güçlendirici devreden geçtikten sonra minyatür röleye verilir . Bu rölelerin açma - kapama gücü röle tipine göre 1100 VA ile 2500 VA arasında değiĢir ve kısa süre için bunun iki katına kadar zarar görmeden dayanabilirler.

5.4. RÖLE AYARLARI

5.4. a ) C / k ayarı : Bu ayar , Ģebekeden çekilen reaktif güce göre

devreye kondansatör sokma ve çıkarma sınırlarını belirleme . " C " yaygın kullanımda kapasite belirtmesine karĢılık burada birinci kademedeki kondansatörün kVAr birbirinden gücünü , " k " ise röleyi besleyen akım trafosunun dönüĢtürme oranını göstermektedir .

Bir basamak kondansatör devreye sokulduğunda karĢılanacak ek reaktif güç , C ( kVAr ) = 3 . Vp . Ic ve yok edilecek reaktif akım , Ic = C / ( 3 . Vp ) dir . Bunun röle içine yansıtılması ise , ( Ic / k ) = C / ( 3 . Vp . k ) olacaktır . Kontaktör anahtarlama sayısını azaltmak amacı ile Ģebekeden çekilen reaktif akımın belirli sınırlar içinde oynamasına izin verilir . Genellikle yok edilecek akım , bir basamak kondansatör akımın % 60 'ı ile % 70'iArasında bir değere ulaĢtığında ek bir kademe devreye alınır . Röle yapısına göre değiĢen bu kat sayıyı da göz önüne alırsak , iĢleme geçirici akım değeri , ( Ic / k ) = 0,6 C / ( 3 . Vp . k ) = Ia olur . Rölenin çalıĢma gerilimi belirli ve değiĢmez olduğu varsayılarak Vp yerine bu değer konulursa , ( Ic / k ) = 0,6 C / ( 3 . 220 . k ) olur . Böylece C / k oranını ayarlamak ve önündeki katsayıyı iç devrede bir çarpan olarak oluĢturmakla röleye iĢleme geçirici akım değeri bilgisi verilmiĢ olur . C / k olması gerekenden daha aĢağı ayarlanırsa röle , gerekenden daha fazla anahtarlama yapmaya baĢlar , bu da kontaktörlerin yıpranmasına yol açar . C / k 'nın çok yüksek ayarlanması durumunda ise röle , reaktif güç ihtiyacını yeterli kadar yakından izleyemez ve kapasitif bölgede uzun süre çalıĢmaya neden olabilir .

5.4. b) Cos veya % ayarı : Reaktif güç kontrol röleleri kalıntı reaktif güç

ayarlı ve Cos ayarlı olmak üzere iki türlüdür . Cos ve yüzde ayarlı röleler istenilen kompanzasyon düzeyini sağlamak açısından yaklaĢık eĢdeğerlidir . Farları ile yüzde ayarlı rölelerin kullanılan aktif güçten bağımsız olarak reaktif gücü belirlenen sınırlar içinde tutmaya çalıĢması , buna karĢılık Cos ayarlı röleler ise izin verilen reaktif gücü aktif güçle birlikte arttırarak belirlenmiĢ oranı değiĢmez tutmaya çalıĢmasıdır . Yüzde ayarlı röleler toplam görünen gücü en aza indirmekte daha etkilidirler . Ortalama güç katsayısı 1 ' e kalıntı reaktif gücü % 0 'a ayarlanırsa Ģekil 1 'de görülen çalıĢma bölgesi elde edilir . bu durumda Ģebekeden en çok birinci basamak kondansatör gücünün %60 'ı kadar reaktif güç çekilmesine izin verilir . Görünen güç vektörü S , endüktif yöndeki sınırı aĢarsa bir basamak daha kondansatör devreye sokulur ve çalıĢma noktası S ye kayar , ve güç katsayısı kapasitiftir . S - 0,6 C sınırını aĢarsa devreden kondansatör çıkartılır .

ġekil 2 ' de her iki röle için ayar sahaları gösterilmiĢtir .

P ( kW )

S1 C S Devreden Kontaktör Devreye Kondansatör Çıkarma Sınırı Sokma sınırı

- 0,6 C 0 0,6 C Q(KVAR)

Kapasitif Endüktif

ġekil 1 : Cos = 1 veya % = 0 Ayarı

P P P

S' S S' S S' S Q Q Q %0 0,5 C %100 C

ġekil 2,1 : Kalıntı Reaktif Güç ( % ) Ayar

P P P S' S S' S S' S

=18 =25

Cos =1,0 Cos =0,95 Cos =0,90

ġekil 2.2 : Güç Katsayısı Cos ( ) Ayarı

5.5. RG - Reaktif Güç Kontrol Rölesi 5.5.1. TĠPLERĠ : ( Bütün tiplerde ithal malı (6A / 220 V) mini röle

kullanılmıĢtır .) RG - 7A 7 Kademeli Reaktif Güç Kontrol Rölesi RG - 5A 5 Kademeli Reaktif Güç Kontrol Rölesi RG - 3A 3 Kademeli Reaktif Güç Kontrol Rölesi

RG - 7B 7 Kademeli , mini Cos metreli , aĢırı gerilim korumalı Kademeli Reaktif Güç Kontrol Rölesi .

5.5.2. GENEL Ġyi bir kompanzasyon yapabilmenin 2 önemli koĢulu , gereken kondansatör gücünün dikkatli saptanması ve kondansatör adımları ile akım trafosunun doğru seçimidir . AĢağıda , bu değerlerin doğru seçimi için pratik bir yöntem , bir örnek ile açıklanmıĢtır .

5.5.3. GEREKLĠ KONDANSATÖR GÜCÜNÜN SEÇĠMĠ : Gereken kondansatör gücünün tayini için tesisin Cos 'sinin ve kurulu

aktif gücünün bilinmesi gerekmektedir . Eğer tesiste reaktif sayaç var ise , elektrik faturalarından ortalama Cos bulunabilir . Pratik olarak , günün çeĢitli

zamanlarında ve birkaç gün süre ile ölçüm yapmak , ortalama Cos 'nin tayini

için yeterlidir . Tesisin kurulu aktif gücü ise , tesisteki tüm almaçların ( motorlar , aydınlatma elemanları , fırın rezistansları v.s. gibi ) etiketleri üzerinde yazılan güçler toplanarak belirlenir .

5.5.3.1. Örnek Olarak : Tesisimizin aktif gücü 60 kWatt ve ortalama Cos = 0,68 olsun .

Hedefimiz Cos değerini 0,95 'e çıkartmaktır . Tablo 2 'de görüldüğü gibi Cos

'si 0,68 olan bir iĢletmenin Cos 'sini 0,95 'e çıkartmak için , beher Kwatt aktif güç için 0,75 kat kondansatör gerekmektedir . Buna göre aktif gücümüz 60 Kwatt olduğundan 0,75 x 60 = 45 kVAr O halde tesisimizin kompanzasyonu için "45 kVAr" lik kondansatör grubu yeterli olacaktır .

5.5.4. KONDANSATÖR ADIMININ TAYĠNĠ : ENTES RG tipi röleler , çalıĢma ilkeleri gereği olarak , kondansatör alırken daima 1. adımdaki kondansatörü devreye alır ve çıkarırken ilk olarak 1. adımdaki kondansatörü çıkarır . Bu nedenle 1. adım kondansatör değeri , diğer adımlarındakilerden daha küçük seçilmesidir .

Yukarıdaki örnek alınan iletmede , 45 kVAr 'lik kondansatör ile yapılacak kompanzasyon panosunda ( iĢletmenin tipine bağlı olarak ) 5 veya 7 kademeli röle kullanılması halinde , adımlar aĢağıdaki gibi olmalıdır . 7 Kademeli Röle ' de 5 Kademeli Röle ' de

1 . adım 2,5 kVAr

2 . adım 5 kVAr

3 . adım 7,5 kVAr

4 . adım 7,5 kVAr

5 . adım 7,5 kVAr

6 . adım 7,5 kVAr

7 . adım 7,5 kVAr

1 . adım 5 kVAr 2,5 kVAr

2 . adım 10 kVAr 5 kVAr

3 . adım 10 kVAr 10 kVAr

4 . adım 10 kVAr 12,5 kVAr

5 . adım 10 kVAr 15 kVAr

5.5.5. AKIM TRAFOSUNUN TAYĠNĠ : Akım trafolarından , etiketlerinde yazılı akım değerlerinin 0,1 katından çok 1,2 katından az akım geçtiği zaman , hatasız çalıĢırlar . Bu nedenle akım trafoları ne çok büyük ne de çok küçük seçilmelidir .

Örnek : Tesiste , güç 60 KW ve Ģebeke gerilimi 380 V ise , iĢletmenin nominal

akımı ,

IN = xUn

Paktif

3 =

3803

000.60

x = 91 Amper

Bu formülden elde edilen akım değerine en yakın bir üst standart akım trafosu değeri seçilir .

Örnekte 100 : 5 lik trafo kullanmak yeterlidir . ( Eğer , bütün yüklerin aynı anda devreye girmesi olasılığı var ise , en fazla 150 : 5 lik trafo kullanılabilir . )

5.5.6. TEKNĠK ÖZELLĠKLER : - ĠĢletme gerilimi : 3 x 380 V / 50 Hz ( + % 10 ; - % 20 ) - Kademe gecikmeli : 8 -15 Saniye - Akım Devresi : ... / 5A , 4 VA - ÇalıĢma ısı : - 10 C ila 60 C

- ÇalıĢma ġekli : a , a , ...... , a a , 2a , ..... , 2a a , 2a , 4a , ...... - AĢırı gerilim : Çıkma 440 V ; ani açma Rölesi ÇalıĢma Sınırları ( Yalnız RG - 7B de ) - Cos Değerleri : Analog , Sınıf 2,5 ( Yalnız RG - 3,5 ; 7B 'de )

- Sabit Grup Alma : Gecikmesiz ( Yalnız RG - 3,5 ; 7B 'de )

5.6. REAKTĠF RÖLENĠN BAĞLANMASI : 1 . Röle bağlamadan önce ġema 1 'deki bağlantıyı dikkatle inceleyiniz . 2 . Akım trafosunu ana Ģalter çıkıĢına veya ana giriĢ sigortalarından birini ayağına bağlayınız . En çok karĢılaĢılan hata , akım trafosunun kompanzasyon panosundan sonra bağlanmasıdır . Bu durumda röle çalıĢmaz . Akım trafosu daima kondansatörlerden önce ve iĢletmenin ilk giriĢine bağlanmalıdır . Ayrıca akım trafosundan çıkan telleri en kısa yoldan ( Panonun demir aksamı ve diğer kablolara sarmadan ) , tercihen 2 x 1,5 TTR kablo kullanılarak , 1 ve 2 nolu uçlarına bağlayınız . 3 . Akım trafosunun bağlı olduğu faz R olsun . Rölenini 4 ve 5 nolu klemenslerine mutlaka diğer iki fazı yani S ve T fazlarını bağlayınız . 4 . Eğer reaktif röle ve ECR - 3 Digital Cos metreyi beraber kullanıyorsanız ,

her ikisi için bir akım trafosu yeterlidir . Bağlantının Ģekli aĢağıda gösterilmiĢtir.

5.7. REAKTĠF RÖLENĠN ĠġLETMEYE ALINMASI : 1 . " % " ayar düğmesini 0,50 'ye getiriniz . ( TEK 'in ön gördüğü değerdir . ) 2 . Röleyi " otomatik " konumuna alınız . 3 . " C / k " ayar düğmesini 0,05 'e alınız . Devreye indüktif bir yük ( örneğin motor ) alınız . Röle üzerindeki " ind " ıĢığı yanmalıdır . " Kap " ıĢığı yanıyorsa 4 ve 5 uçları ters çeviriniz . 4 .Bundan sonra geriye kalan tek iĢlem " C / k " ayarının düzgün yapılmasıdır . Bunun için : C= 1. adımdaki kondansatör gücü k = akım trafosu çevirme oranı

k

C =

5/100

5 = 0,25 olduğundan "C / k" ayar düğmesi 0,25'e getirilir .

Pratikte Ģebeke gerilimi ve eleman toleransları nedeni ile C / k ' yı tekrar

ayarlamak gerekebilir . Örnek tesiste , C / k ayar düğmesi 0,25 ' e alınır . 1. adımdaki kondansatör gücünün karĢılayabileceği kadar bir yük ( örneğin uygun bir motor ) devreye alınır , röle "manuel " konuma getirilir . El ile devreye 1. adımdaki kondansatör sokulur. Bu durumda Cos 0,90 değerini geçmiĢ

olmalıdır . Eğer geçmiĢ ise röle röle otomatik konuma alınır . Normal ıĢığı yanmalıdır . Yanmıyorsa C / k düğmesini sağa doğru çok az çeviriniz ( 1,5 - 2 mm kadar ) ve 5 saniye bekleyiniz . Eğer normal ( yeĢil ) ıĢığı yanmadıysa tekrara çok az sağa çevirip bekleyiniz . YeĢil ıĢık yanacaktır . Rölenin ayarı tamamlanmıĢtır .

5.8. OLABĠLECEK SORUNLAR

1 . Röle sürekli kondansatör alıyor , Cos metre " kapasitif " gösterdiği halde ,

çıkaramıyor . - Kondansatör panosunu besleyen güç kablosu akım trafosundan önce alınmıĢtır . - Rölenin 4 ve 5 no 'lu klemenslerine , akım trafosunun bağlı olmadığı diğer iki faz yerine ( S ve T yerine ) , akım trafosunun bağlı bulunduğu faz ( R fazı ) bağlanmıĢtır . ( Bu durumda " indi " yada " kap " ıĢıklarından biri sürekli yanar ve röle devreye sürekli kondansatör alır veya çıkarır . ) 2 . Röle çalıĢıyor . Kademelerin devreye girdiği röle üzerindeki ıĢıklardan belli oluyor . kondansatörler çekiliyor ancak Cos yükselmiyor ve röle kondansatör

almak istiyor .

- Kondansatör sigortaları atmıyor . - Kontaktör kontakları kirlenmiĢtir .

- Kondansatörler değer kaybetmiĢtir .

- Kurulu kondansatör gücü , tesisin kompanzasyonuna yetmemiĢtir . Kondansatör ilavesi gerekmektedir .

3 . Motorlar ÇalıĢıyor . Devrede kondansatör olmadığı halde " kap " ıĢığı yanıyor . - Rölenin 4 ve 5 nolu uçlarını değiĢtiriniz . 4 . Aynı akım trafosundan hem röle , hem de Cos metre besleniyor ancak

her iki cihazda düzgün çalıĢmıyor .

- Bağlantı hatası vardır . ( Röle ve Cos metre akım devreleri , Ģemadaki gibi

SERĠ bağlanmalıdır . ) - Akım trafosu büyük seçilmiĢtir .

- Cos metre gerilim devresi bağlantısı R fazından alınmamıĢtır . ( Reaktif güç

kontrol rölesinin tersine Cos metrenin gerilim devresi , akım trafosu ile aynı

fazda olmalıdır .)

c/ k değeri seçim tablosu C(kVAr)

K 5

10

12,5

15

20

25

30

40

50

60

100

30 / 5 0,83

50 / 5 0,50 1,00

75 / 5 0,33 0,67 0,83 1,00

100 / 5 0,25 0,50 0,63 0,75 1,00

150 / 5 0,17 0,33 0,42 0,50 0,67 0,83 1,00

200 / 5 0,13 0,25 0,31 0,38 0,50 0,63 0,75 1,00

300 / 5 0,08 0,17 0,21 0,25 0,33 0,42 0,50 0,67 0,83 1,00

400 / 5 0,06 0,13 0,16 0,19 0,25 0,31 0,38 0,50 0,63 0,75

500 / 5 0,05 0,10 0,13 0,15 0,20 0,25 0,30 0,40 0,50 0,60 1,00

600 / 5 0,08 0,10 0,13 0,17 0,21 0,25 0,33 0,42 0,50 0,83

800 / 5 0,06 0,08 0,09 0,13 0,16 0,19 0,25 0,31 0,38 0,63

1000 / 5 0,05 0,06 0,08 0,10 0,13 0,15 0,20 0,25 0,30 0,50

1500 / 5 0,05 0,07 0,08 0,10 0,13 0,17 0,20 0,33

2000 / 5 0,05 0,06 0,08 0,10 0,13 0,15 0,25

3000 / 5 0,05 0,07 0,08 0,10 0,17

4000 / 5 0,05 0,06 0,08 0,13

5.9. RG - 7B REAKTĠF GÜÇ KONTROL RÖLESĠ

RG - 7B rölesinin RG - 7A 'dan farklı , mini Cos metreli ve aĢırı gerilim koruma röleli olmasıdır . RG - 7B içindeki aĢırı gerilim rölesi 440 V'a ayarlanmıĢtır . eğer faz - faz arası gerilim 440 V'u aĢacak olursa , devreye alınmıĢ olan kondansatör gruplarını ve sabit grubu ( kontaktör bobinlerinin gerilimini keserek ) devre dıĢı etmektedir . Gerilim 425V 'a düĢünce sabit grubu hemen ve diğer gruplar ihtiyaca göre devreye alınmaktadır . Gerilimin 440 V 'a geçtiği ıĢık ile gösterilmiĢtir . Eğer Mp ucu bağlanmaz ise , röle aĢırı gerilimsiz olarak çalıĢır . Bağlantı Ģemasından görüldüğü gibi K kontaktörü sabit gruba kumanda etmektedir . Diğer tüm bağlantı ve ayarlar RG - 7A da anlatıldığı gibidir .

R

S

T

Mp

kK

l

L

2A

2A 2A 6A

1 2 4 5 7

ENTES RG - 3A ; 5A ; 7A

1 2 3 4

ENTES ECR - 3

ECR - 3 Elektronik Cos metre ve RG3A , 5A ve 7A serisi reaktif güç kontrol rölesinin tek akım trafosu ( akım redüktörü ) ile birlikte çalıĢtırılabilmesi için örnek bağlantı Ģeması .