REALNI SEKTOR 01

13

Realni sektor

1.1. Bruto domaći proizvod

Na osnovu preliminarnih podataka Monstat-a, rast BDP-a za 2015. godinu iznosio je 3,2%, a za prvi kvartal ove godine 1,1%. Zvanični podaci o kretanju BDP-a za drugi kvartal 2016. godine nijesu dostu-pni, ali raspoloživi statistički pokazatelji za prvih šest mjeseci ove godine ukazuju da većina sektora uglavnom ima trend rasta. Rast se bilježi u sektoru turizma, građevinarstva, trgovine i većini vidova saobraćaja. Pad proizvodnje je zabilježen u šumarstvu, kao i u ukupnoj industrijskoj proizvodnji, što je najvećim dijelom rezultat pada proizvodnje u sva tri posmatrana sektora.

Tabela 1.1 9

Kvartalni bruto domaći proizvod – promjena u % (preliminarni podaci)9

2015. 2016.

I II III IV I

BDP -nominalna stopa 2,0 5,8 4,5 3,1 2,9

BDP – realna stopa 3,0 3,7 4,2 1,4 1,1

Izvor: Monstat

Tokom ovog perioda zabilježen je pad potrošačkih cijena, kako u odnosu na decembar prethodne go-dine, tako i na godišnjem nivou. Ovaj period karakteriše i rast bruto i neto plata, kao i neznatan rast broja zaposlenih u odnosu na isti period prethodne godine, kao i u odnosu na kraj prethodne godine. Broj registrovanih nezaposlenih lica je i dalje relativno visok.

1.2. Djelatnosti

1.2.1. Industrijska proizvodnja

U prvoj polovini 2016. godine došlo je do pada ukupne industrijske proizvodnje za 5,3%, u odnosu na isti period prethodne godine. Pad proizvodnje je zabilježen u sva tri sektora: vađenje ruda i kamena za 37%, prerađivačka industrija za 5,1%, i snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom za 1,2%. Na godišnjem nivou ostvaren je rast ukupne industrijske proizvodnje od 6,1%, zbog rasta proizvodnje u sektoru snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom od 13,5% i sektoru pređivačka indu-strija od 7,2%, dok je u sektoru vađenje rude i kamena zabilježen pad godišnje proizvodnje od 41,2%. Posmatrano po mjesecima, rast industrijske proizvodnje je zabilježen u martu (33,8%), junu (6,1%) i februaru (1,7%), dok je pad proizvodnje ostvaren u aprilu (-21,6%), januaru (-14,2%) i maju (-3,9%).

9 Stope u odnosu na isti kvartal prethodne godine. Prikazani podaci su preliminarni sve do objave konačnog obračuna BDP-a za 2015. godinu u septembru ove godine.

14

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2016

Imajući u vidu značaj razvoja industrije za po-boljšanje konkurentnosti crnogorske privrede, otvaranje novih radnih mjesta, ostvarenje ve-ćih prihoda i boljeg životnog standarda, u junu je usvojen dokument „Industrijska politika Crne Gore do 2020. godine“. Kao primarni cilj jačanja sektora industrije, postavlja se potreba za proce-som reindustrijalizacije, koji bi u narednom peri-odu trebalo da omogući proizvodnju zasnovanu na savremenim tehničko-tehnološkim uslovima, koja će biti prilagođena zahtjevima tržišta. In-dustrija je od dugoročnog strateškog značaja za Crnu Goru, posebno ako se uzme u obzir da sva-kih 100 otvorenih radnih mjesta u industriji, pre-ma Analizi Evropske komisije, povlači otvaranje 60 do 200 radnih mjesta u djelatnostima poveza-nim sa industrijom10.

Tabela 1.2

Oblasti prerađivačke industrije, indeksi promjene

Oblast industije/ Period Jan-Jun 2016Jan-Jun 2015

PRERAĐIVAČKA INDUSTRIJA - ukupno 94,9

Proizvodnja prehrambenih proizvoda 98,9

Proizvodnja pića 94,8

Proizvodnja duvanskih proizvoda 13,7

Proizvodnja odjevnih predmeta 78,9

Proizvodnja kože i predmeta od kože 133,3

Proizvodi od drveta, plute i sl. 124,4

Proizvodnja papira i proizvodaod papira 124,3

Štampanje i umnožavanje audio i video zapisa 85,5

Proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda 60,7

Proizvodnja osnovnih farmaceutskih proizvoda i preparata 131,0

Proizvodnja proizvoda od gume i plastike 94,8

Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala 83,0

Proizvodnja osnovnih metala 91,0

Proizvodnja metalnih proizvoda, osim mašina i uređaja 82,5

Proizvodnja mašina i opreme na drugom mjestu nepomenute 91,9

Proizvodnja namještaja 94,8

Popravka i montaža mašina i opreme -

Izvor: Monstat

10 “Industrijska politika Crne Gore do 2020. godine”, jun 2016. godine.

Industrijska proizvodnja, godišnja i mjesečna stopa

Grafik 1.1

Izvor: Monstat

15

Realni sektor

Tokom prvih šest mjeseci ove godine, u odnosu na isti period prethodne, zabilježen je pad u dvanaest oblasti prerađivačke industrije (Tabela br. 1.2). Posmatrano po oblastima, najveći pad je zabilježen u oblasti proizvodnja duvanskih proizvoda (-86,3%)11, a najmanji pad u oblasti proizvodnja prehram-benih proizvoda (-1.1%). U istom periodu, rast proizvodnje zabilježen je u četiri oblasti prerađivačke industrije, pri čemu je najveći rast ostvaren u oblasti proizvodnja kože i predmeta od kože (33,3%), a najmanji u oblasti proizvodnja papira i proizvoda od papira (24,3%). U posmatranom periodu, nisu evidentirane aktivnosti u oblasti popravka i montaža mašina i opreme.

Zbog značajnog uticaja na ekonomski rast, povećanje zaposlenosti i jačanje izvoznih mogućnosti ze-mlje, prerađivačka industrija po svom obimu predstavlja najvažniji i najveći sektor industrije u Crnoj Gori. Imajući u vidu da u sklopu prerađivačke industrije posluje i najveći broj preduzeća iz oblasti in-dustrije (70%)12, Vlada je u junu usvojila Pilot program podrške za modernizaciju industrije. Realizaci-jom ovog programa, kroz investicije u opremu, nastojaće se da se unaprijedi poslovanje, profitabilnost i konkurentnost privrednih subjekata koji posluju u sklopu prerađivačke industrije.

Sektor vađenja ruda i kamena, u prvoj polovini ove godine bilježi pad proizvodnje od 37%. Pad proi-zvodnje je zabilježen u oblasti vađenja uglja za 31,9% i oblasti ostalo rudarstvo za 12,3%, dok u oblasti vađenja ruda metala nije zabilježena proizvodnja metala u prvoj polovini ove godine.

11 Od februara 2016. godine nije evidentirana proizvodnja u ovoj oblasti, što djelimično i rezultira ovolikim padom proi-zvodnje u odnosu na isti period prethodne godine.

12 “Pilot program podrške za modernizaciju industrije”, maj 2016. godine.

Industrijska proizvodnja po sektorima. Ø 2010 = 100

Grafik 1.2

Izvor: Monstat

16

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2016

Snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom, u prvih šest mjeseci ove godine, bilo je manje za 1,2% u odnosu na uporedni period prethodne godine. U cilju stvaranja preduslova za integraciju sa jedinstvenim tržištem električ-ne energije i gasa Evropske unije, u Skupštini je u junu usvojen Zakon o prekograničnoj razmjeni električne energije i prirodnog gasa.

U junu je na Krnovu montirana prva vjetrenja-ča u okviru energetskog projekta potpisanog iz-među Vlade i Evropske banke za obnovu i razvoj 2010. godine. Ukupno treba da bude postavljeno dvadeset šest vjetrenjača, a završetkom njihove gradnje doprinijeće se ostvarenju nacionalnog ci-lja od 33% udjela energije iz obnovljivih izvora u ukupnoj finalnoj potrošnji energije u Crnoj Gori do 2020. godine.

Prateći kretanje industrijske proizvodnje tokom prikazanog perioda, primjetan je blago opadajući trend sve do početka 2013. godine, kada dolazi do stagnacije, odnosno zaustavljanja opadajućeg trenda i značajnijeg rasta u posljednja dva mjeseca. Industrijska proizvodnja je tokom 2014. godine, sa izra-zitim opadajućim fluktuacijama posebno sredinom godine, bilježila skroman godišnji rast u januaru, februaru, septembru i oktobru. U 2015. godini dolazi do rasta ukupne industrijske proizvodnje, dok je u prvoj polovini 2016. godine evidentiran pad proizvodnje.

1.2.2. Turizam

Prema podacima Monstata, tokom prvih šest mjeseci Crnu Goru posjetilo je 411.964 turista, što je za 5,6% više nego u istom periodu prethodne godine. Broj dolazaka domaćih turista smanjen je za 6%, dok je broj stranih turista povećan za 7,4%.

Industrijska proizvodnja – trend kretanja (2010=100)

Grafik 1.3

Dolasci turista u periodu januar – jun Struktura dolazaka turista po mjestima

Grafik 1.4 Grafik 1.5

Izvor: Monstat Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

17

Realni sektor

Tokom prvih šest mjeseci, sva mjesta bilježe rast broja posjetilaca. Primorska mjesta su i dalje najpo-sjećenija sa učešćem od 79,8% u ukupnom ostvarenim dolascima, što predstavlja povećanje od 5% u odnosu na isti period prethodne godine. Porast broja posjetilaca registrovan je i u glavnom gladu za 6,3%, planinskim mjestima za 6,1%, ostalim turističkim mjestima za 15% i u ostalim mjestima za 9,7%.

U strukturi dolazaka stranih turista u ukupnim dolascima, najzastupljeniji su bili turisti iz Rusije (17,4%), Srbije (13,9%), Albanije (5,4%), Bosne i Hercegovine (5%) i Francuske (4%).

Tokom prvih šest mjeseci 2016. godine ostvareno je 2,1 miliona noćenja, što je za 5,5% više u odnosu na isti period 2015. godine. Od toga, 196.488 su bili domaći turisti, što je za 9,7% manje nego u istom periodu prethodne godine, dok su strani turisti ostvarili 1,9 miliona noćenja, što predstavlja rast od 7,4%. U ovom periodu, sva mjesta bilježe rast broja noćenja: ostala mjesta za 19,8%, planinska mjesta za 10,6%, ostala turistička mjesta za 6,6%, glavni grad za 6,3% i primorska mjesta za 5,3%.

Posmatrajući stukturu noćenja u prvih šest mje-seci, turisti iz Rusije imaju najveće učešće od 30% u ukupnoj strukturi noćenja, dok su najveći rast ostvarili turisti iz Ujedinjenog Kraljevstva (47,3%). Tokom prve polovine ove godine, uve-dene su nove avio linije što je rezultiralo pove-ćanjem avio dostupnosti Crne Gore, pa su oče-kivanja da će broj turista, posebno sa zapadnog tržišta, u narednom periodu rasti. Na grafiku br. 1.8 prikazana su noćenja turista iz zemalja sa naj-većim učešćem u strukturi ukupnih noćenja.

Tokom drugog kvartala nastavljeno je sa promo-cijom turističke ponude, a intenzivirana je i pro-mocija ljetnje turističke ponude u zemljama regi-ona u okviru road show kampanje.

Struktura dolazaka turista u periodu januar – jun

Noćenje turista iz zemalja sa najvećim učešćem u strukturi ukupnih noćenja, promjena

I-VI 2016/ I-VI 2015 u %Noćenja turista u periodu januar – jun

Grafik 1.6

Grafik 1.8Grafik 1.7

Izvor: Monstat

Izvor: MonstatIzvor: Monstat

18

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2016

Tabela 1.3

Sajmovi i prezentacije na kojima je predstavljena Crna Gora u drugom kvartalu 2016. godine

Sajamske prezentacije Termin održavanja

„AITF 2016“-Baku 07-09.april

„Skoplje Travel Market“ 14-16. april

„IMEX“-Frankfurt 19-21. april

Travel Fair - Priština 21-22. april

„ATM 2016“ - Dubai 25-28. april

Beogradski manifest 27-29. maj

Izvor: Ministarstvo održivog razvoja i turizma i NTO CG

U cilju daljeg unapređenja i poboljšanja kvaliteta turističke ponude, uz podršku onim marketing ak-tivnosti kojima bi se privukli turisti sa novih emitivnih tržišta, ostvarili veći prihodi u sektoru turiz-ma, produžila turistička sezona, povećao stepen zauzetosti smještajnih kapaciteta, kao i potrošnja i za-poslenost, u aprilu je usvojen dokumnet „Program podsticajnih mjera u oblasti turizma za 2016/2017“.

Boks 1.1 - Turizam – osnovni pokazatelji po regijama sa fokusom na Evropu

Prema podacima UNTWO-a (World Tourism Barometar – jul 2016. godine), u prva četiri mjeseca 2016. godine u odnosu na isti period prethodne godine zabilježen je rast međunarodnih dolazaka turista za 5,3%. Prema projekcijama UNTWO-a, rast međunarodnih dolazaka turista u 2016. godini će iznositi između 3,5% do 4,5%, što je u skladu sa dugoročnim projekcijama od 3,8% godišnjeg rasta u periodu od 2010-2020 godine. Prema trenutno raspoloživim podacima, navedenim u izvještaju, pozitivan trend bi trebalo da bude zabilježen i za period maj – avgust. Rast je evidentiran u skoro svim regijama, osim na Srednjem Istoku, što se vidi iz tabele br. 1.

Tabela 1

Međunarodni dolasci turista

Region Januar-April 2016 Projekcije rasta za 2016.godinu

Svijet 5,3% od +3,5 do +4,5%

Evropa 4,4% od +3,5 do +4,5%

Azija i Pacifik 8,7% od +4 do +5%

Amerika 5,9% od +4 do +5%

Afrika 6,7% od +2 do +5%

Srednji istok -7,2% od +2 do 5%

Izvor: World Tourism Organization (UNTWO)

Pored ostvarenih pozitivnih rezultata u većini posmatranih zemalja, problem sigurnosti i bezbjed-nosti praćen nedavnim terorističkim napadima, u velikoj mjeri će uticati na kretanje ovog sektora u budućnosti.

Prema izvještaju Evropske komisije za putovanja (European Tourism in 2016: Trend & Proscpects Q2/2016), koristeći raspoložive podatke u 2016. godini, sve posmatrane zemlje Evrope, osim Švajcarske i Turske,

19

Realni sektor

bilježe rast broja dolazaka i noćenja stranih turista. Kao i prethodnih godina, Island je i dalje ostao vodeća evropska destinacija koja bilježi najveći rast broja dolazaka stranih tu-rista koji iznosi 35,2% u prvih pet mjeseci 2016. godine. Slovačka je u prva tri mjeseca ove godine zabilježila dvocifrene stope rasta broja dolazaka i noćenja stranih turista, dok su dobre rezultate zabilježile i Srbija i Rumu-nija, što je najviše rezultat dolazaka turista sa većeg broja različitih emitivnih tržišta. Dobre rezultate ostvarila je i Irska, koja predstavlja jednu od najskupljih destinacija i čiji rast u ve-likoj mjeri zavisi od tržišta Velike Britanije. U prvih pet mjeseci ove godine, u odnosu na isti period prethodne godine, rast broja dolazaka stranih turista za 20,5% zabilježio je i Kipar, što je u velikoj mjeri rezultat povećanja dolazaka ruskih turista koji su ranije putovali u Tursku. Nedavni teroristički napadi u Turskoj uticali su da ova zemlja zabilježi pad dolazaka stranih turista u prva četiri mjeseca za 16,5%, a očekuje se da će trend pada zadržati i u narednim mjesecima. Nastavak jačanja švajcarskog franka uticao je da Švajcarska u prva četiri mjeseca ove godine zabilježi pad dolazaka i noćenja turista za 0,8%, odnosno za 3,2%, respektivno.

U Crnoj Gori je u prvih šest mjeseci, u odnosu na isti period prethodne godine, zabilježen rast dolazaka i noćenja stranih turista za po 7,4% (u grafiku br. 1 podatak za Crnu Goru je za period januar-april).

1.2.3. Šumarstvo

U prvom polugodištu ove godine, u oblasti šu-marstva proizvedeno je ukupno 101.209 m³ šum-skih sortimenata, što je za 7,2%13 manje nego u istom periodu prethodne godine.

1.2.4. Građevinarstvo

Prema preliminarnim podacima Monstata za prvih šest mjeseci ove godine, vrijednost izvrše-nih građevinskih radova iznosila je 162,2 milio-na eura i bila je viša za 22,5% u odnosu na isti period prethodne godine. Građevinska aktivnost mjerena efektivnim časovima rada, u istom peri-odu, povećana je za 10,9%.

13 Iskazano ponderisanim indeksom, a neponderisanim je proizvodnja manja za 4,8% za isti period.

Dolasci i noćenja stranih turista u zemljama Evrope, % promjena

Grafik 1

Izvor: TourMIS,*podaci variraju (jan-maj) po zemljama

Proizvodnja šumskih sortimenata, m³

Grafik 1.9

Izvor: Monstat

20

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2016

U sklopu projekta „1000+“, koji je otpočeo sa realizacijom krajem prethodne godine, a u kojem uče-stvuje 16 građevinskih kompanija i sedam komercijalnih banaka, 674 građana Crne Gore su stekli uslov za dobijanje stambenog kredita pod povoljnim uslovima. Uz aktivnu podršku države, ovim pro-jektom su podstaknute ekonomske aktivnosti građevinskog i bankarskog sektora, sa osnovnim ciljem da građani sa srednjim i nižim primanjima dugoročno riješe svoje stambeno pitanje.

Vrijednost novih ugovora na zgradama, u prvih šest mjeseci ove godine, iznosila je 32,4 miliona eura, što predstavlja rast od 206%, dok je vrijednost novih ugovora na ostalim građevinama iznosila 27 mi-liona, odnosno 16,3% manje u odnosu na isti period prethodne godine.

1.2.5. Saobraćaj

Prema podacima Monstata, u prvih šest mjeseci 2016. godine, u drumskom saobraćaju prevezeno je 7,4%14 više putnika nego u istom periodu pret-hodne godine, dok je prevoz robe manji za 3,1%15.

U maju 2016. godine otpočeli su zvanični radovi na izgradnji mosta Moračica, koji uz tunel Vje-ternik, predstavlja najzahtjevniji objekat na prio-ritetnoj dionici auto-puta. Ukupna dužina mosta će biti 960m, širina 23,4m, a naslanjaće se na pet stubova visine od 51m do 161m. Izgradnjom au-to-puta, najvažnijeg infrastrukturnog projekata u Crnoj Gori, doprinijeće se poboljšanju saobra-ćajne mreže, kao i ukupnom ekonomskom razvo-ju zemlje.

14 Izraženo preko broja prevezenih putnika, a preko putničkih km rast prevoza putnika od 0,8%.15 Izraženo preko prevezene robe u hiljadama tona, a preko tonskih km pad prevoza robe od 15,9%.

Građevinske aktivnosti

Grafik 1.10

Izvor: Monstat

Prevoz putnika u drumskom saobraćaju (u 000)

Grafik 1.11

Izvor: Monstat

21

Realni sektor

Prevoz putnika u željezničkom saobraćaju, u pr-voj polovini ove godine, bio je veći za 0,9%16, dok je prevoz robe manji za 11,5%17 u odnosu na isti period prethodne godine.

Tokom prvog polugodišta, u vazdušnom saobra-ćaju prevezeno je 629.962 putnika, što je za 9,6% više nego u istom periodu prethodne godine, dok je prevoz robe povećan za 2,1%. Ostvareni pro-met putnika na aerodromima najveći je u pore-đenju sa uporednim periodom (prvo polugodi-šte) u prethodnih pet godina. To je dobrim dije-lom rezultat bolje avio povezanosti Crne Gore, a očekivanju su da će se uvođenjem novih letova low cost avio kompanija koji su već uspostavljeni, kao i onih u najavi, doprinijeti porastu prometa putnika i u narednim mjesecima.

Ukupan promet u lukama u prvih šest mjeseci ove godine iznosio je 693.614 tona, i bio je manji za 9% u poređenju sa istim periodom prethodne godine, pri čemu se na izvoz odnosilo 50,3%, a na uvoz 49,7%. Izvoz je u ovom periodu smanjen za 20,9%, a uvoz povećan za 7,9%.

1.3. Cijene

Potrošačke cijene su u junu u odnosu na kraj pret-hodne godine smanjene za 0,6%. U ovom periodu najveći pad zabilježile su cijene iz kategorije odje-ća i obuća (-3,7%) i cijene iz kategorije stanova-nje, voda, struja, gas i druga goriva (-1,9%), dok je najveći rast cijena u junu u odnosu na decembar prethodne godine zabilježen u kategoriji hoteli i restorani (4,9%). Posmatrajući kretanje cijena na mjesečnom nivou, najveći rast potrošačkih cijena zabilježen je aprilu (0,4%), dok je najveći mjeseč-ni pad zabilježen u januaru (-0,9%). Godišnja in-flacija u junu iznosila je -1% i niža je za 2,4 p.p. od godišnje inflacije iz decembra prethodne godine, kada je iznosila 1,4%.

U prvih šest mjeseci ove godine, cijene u katego-riji odjeća i obuća ostvarile su pad od 3,7%, pri čemu su smanjenje cijene odjeće za 4,6% i obuće za 2,4%. Na pad cijena od 1,9% u kategoriji sta-novanje, voda, struja,gas i druga goriva najviše je uticalo smanjenje cijena električne energije, gasa

16 Izraženo preko prevezenih putnika u hiljadama, a preko putničkih kilometara rast je 2,9%.17 Izraženo preko hiljada tona, a izraženo tonskim kilometrima smanjenje je iznosilo 26,1%.

Promet putnika na aerodromima u prvoj polovini godine u periodu 2010-2016. godine

Potrošačke cijene

Grafik 1.12

Grafik 1.13

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

22

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2016

i ostalih goriva za 2,7%. U okviru kategorije hrana i bezalkoholna pića, gdje je zabilježen pad od 0,9%, najviše su snižene cijene mesa (-4,1%) i povrća (-3,2%), dok su najviše porasle cijene voća (11,9%). Smanjenje cijena u kategorijama odjeća i obuća, stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva i hrana i bezalkoholna pića dale su najveći negativan doprinos ukupnoj inflaciji (po -0,3 p.p.). Tokom ovog perioda, pad cijena zabilježen je i u kategorijama ostala dobra i usluge (-1,2%), namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana (-0,9%) i rekreacija i kultura (-0,5%). Rast cijena zabilježen je u kategorijama hoteli i restorani (4,9%), alkoholna pića i duvan (2,3%), zdravlje (1,4%), prevoz (1%) i komunikacije (0,2%). U kategoriji obrazovanje nije bilo promjena cijena u junu ove godine u odnosu na decembar 2015. godine.

Mjesečna bazna inflacija je tokom prva tri mje-seca imala viši, dok je tokom aprila, maja i juna imala niži nivo od zvanične objavljene mjesečne inflacije. Bazna mjesečna inflacija je zabilježila pozitivnu stopu samo u martu, dok je u ostalim mjesecima zabilježila negativnu mjesečnu stopu.

Godišnja inflacija u junu ove godine iznosila je -1%, dok je godišnja inflacija mjerena harmoni-zovanim indeksom potrošačkih cijena iznosila -0,6%. Pad cijena na godišnjem nivou, u katego-riji prevoz od 6,9%, dao je najveći doprinos padu ukupne godišnje stope (-0,7 p.p.). U Euro zoni go-dišnja inflacija je iznosila 0,1%, pri čemu su naj-veći uticaj na inflaciju imali godišnji rast cijene usluga u restoranima i kafeima (1,6%), rast cije-na duvana (2,7%), kao i godišnji rast cijena ren-te (1,0%), odnosno cijene goriva za transport sa godišnjim padom od 8,4%, cijene lož ulja sa pa-dom od 18,7% i cijene gasa sa godišnjim padom od 6,8%.

Poređenjem godišnje inflacije ostvarene u Crnoj Gori i inflacije u izabranim zemljama, vidi se da je negativna godišnja stopa, pored Crne Gore, za-bilježena u većini posmatranih zemalja. Pozitiv-na stopa inflacije zabilježena je jedino u Albaniji (1,2%), Litvaniji i Estoniji (po 0,4%), Srbiji (0,3%) i Sloveniji (0,1%). Najveću negativnu godišnju stopu inflacije ima Bugarska (-1,9%), dok od su-sjednih zemalja, osim Crne Gore, negativu sto-pu bilježi Bosna i Hercegovina (-1,5%), Hrvatska (-1,2%) i Makedonija (-0,7%).

Cijene nafte u prvoj polovini ove godine su niže u odnosu na prvu polovinu prethodne godi-ne. Prosječna cijena referentne korpe OPEC-a, u prvih šest mjeseci 2016. godine iznosila je 36,13 USD/barel, što je za 34,4% niže u odnosu

Kretanje ukupne inflacije i bazne inflacije (%)

Godišnja inflacija u izabranim zemljama, jun 2016. godine

Grafik 1.14

Grafik 1.15

Izvor: Monstat i kalkulacija CBCG

Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i Eurostat

23

Realni sektor

na prosječnu cijenu iz istog perioda prethodne godine.18Prosječna cijena brenta u prvih šest mje-seci bila je 39,72 USD/barel, što je za 31,4% niže u odnosu na prosječnu cijenu iz istog perioda pret-hodne godine. U drugom kvartalu dolazi do ra-sta cijena nafte na svjetskom tržištu kao rezultat prekida u snabdijevanju. Veliki gubici zabilježeni su u Kanadi, usljed požara na naftnim pješča-nim poljima i Nigeriji, zbog napada militanata na energetsku infrastrukturu u zemlji. Prekid u proizvodnji nafte zabilježen je i u Libiji, Kuvajtu i Iraku. Najveća cijena brenta u prvoj polovini 2016. godine zabilježena je u junu, kada je izno-sila 48,28 USD/barel. Prema najnovijoj prognozi Svjetske banke, očekuje se da će prosječna cijena nafte u 2016. godini iznositi 43 USD/barel19.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su u junu u odnosu na kraj 2015. godine zabilježile pad od 0,3%. Pad cijena zabilježen je u sektoru snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom za 1%, dok su cijene u sektoru vađenja ruda i kamena povećane za 2,3%. Cijene u sektoru prerađivačka industrija su ostale nepromijenjene. Na go-dišnjem nivou, cijene proizvođača industrijskih proizvoda su ostale nepromijenjene.

18 Napominjemo da se, i pored indeksnih promjena, doprinos učešća pojedinih kategorija zbog ponderacione strukture evidentira tek na drugoj, odnosno trećoj decimali.

19 Izvor: World Bank: „Commodity Markets Outlook“, jul 2016. godine

Cijene nafte, mjesečna stopa rasta

Grafik 1.16

Izvor: Monstat i „Monhly Oil Market Reports“, OPEC

Tabela 1.4

Doprinos pojedinih kategorija ukupnoj inflaciji18

Ponderi VI 16/XII 15indeks stopa rasta doprinos

UKUPNO 1000 99,4 -0,6 -0,6

Hrana i bezalkoholna pića 351,7 99,1 -0,9 -0,3

Alkoholna pića i duvan 38,6 102,3 2,3 0,1

Odjeća i obuća 85,1 96,3 -3,7 -0,3

Stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 155,3 98,1 -1,9 -0,3

Pokućstvo i rutinsko održavanje stana 41,2 99,1 -0.9 0,0

Zdravlje 40,9 101,4 1,4 0,1

Prevoz 107,0 101,0 1,0 0,1

Komunikacije 49,9 100,2 0,2 0,0

Rekreacija i kultura 33,2 99,5 -0,5 0,0

Obrazovanje 19,3 100,0 0,0 0,0

Hoteli i restorani 31,3 104,9 4,9 0,2

Ostala dobra i usluge 46,5 98,8 -1,2 -0,1

Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG

24

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2016

1.4. Tržište rada

Broj zaposlenih u prvih šest mjeseci ove godine u prosjeku je iznosio 175.024 i bio je viši za 0,5% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je broj zaposlenih u junu u odnosu na decembar prethodne godine bio viši za 6,3%. Deset sektora, od ukupno devetnaest, bilježi rast broja zaposle-nih, a posmatrano po pojedinim sektorima, naj-veći rast zabilježen je u sektoru građevinarstvo (5,7%), zatim sektoru saobraćaj i skladištenje (4,2%), umjetnost, zabava i rekreacija (4,1%), in-formisanje i komunikacije (3,5%) i administra-tivne i pomoćne uslužne djelatnosti (2,2%). Naj-veći pad broja zaposlenih zabilježen je u sektoru vađenje ruda i kamena (-17,6%), poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo (-9%), snabdijevanje elek-tričnom energijom, gasom, parom i klimatizaci-ja (-3,7%) i poslovanje sa nekretninama (-3,6%). U sektoru državna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje i sektoru usluge smještaja i ishrane nije bilo promjena broja zaposlenih u od-nosu na isti period prethodne godine.

Posmatrajući strukturu zaposlenih, tokom prvih šest mjeseci ove godine, uočava se da je najviše zaposlenih u sektoru trgovine (20,5%) i sektoru državna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje (12%), dok je najmanje zaposlenih u sektoru vađenje ruda i kamena (0,9%) i sektoru poslovi s nekretninama (1%).

Broj registrovanih nezaposlenih lica u prvoj po-lovini ove godine, u prosjeku iznosio je 41.319, odnosno 22,3% više nego u istom periodu pret-hodne godine, što je i dalje najvećim dijelom po-sljedica primjene Zakona o dopunama Zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti, koja je dovela do pora-sta broja prijavljenih žena na evidenciji Zavoda za zapošljavanje.

Prema podacima Zavoda za zapošljavanje stopa nezaposlenosti, u junu, iznosila je 17,23% i viša je za 3,83 p.p. od stope nezaposlenosti iz juna prethodne godine. Drugu stopu nezaposlenosti objavljuje Monstat na kvartalnom nivou, a na osnovu Ankete o radnoj snazi koja je usaglašena sa preporukama Eurostat-a. Kretanje ove dvije stope prikazano je na grafiku br. 1.20.

Broj zaposlenih

Struktura zaposlenih u procentima

Grafik 1.17

Grafik 1.18

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

25

Realni sektor

Zarade

U prvih šest mjeseci prosječna zarada u Crnoj Gori iznosila je 745 eura i bila je viša za 2,6% u odnosu na isti period prethodne godine. Prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 495 eura, što je za 3,1% više u odnosu na isti period prethodne godine. Najveće zarade bez poreza i doprinosa zabilježene su u oblasti finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja (904 eura), snabdijevanje električnom ener-gijom (872 eura), poslovanje s nekretninama (748 eura) i informisanje i komunikacije (681 eura), dok najmanju zaradu bilježe zaposleni u sektoru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (311 eura). Najveći rast zarada bez poreza i doprinosa zabilježen je u sektoru poslovanje sa nekretninama 10,8%, dok je najmanji rast zabilježen u sektoru informisanje i komunikacije 0,6%. Pad zarada bez poreza i doprinosa evidentiran je u četiri sektora, pri čemu je najveći pad evidentiran u sektoru administrativ-ne i pomoćne uslužne djelatnosti od 11,1%, a najmanji u sektoru stručne, naučne i tehničke djelatnosti od 0,7%.

Broj nezaposlenih Kretanje nezaposlenosti

Grafik 1.19 Grafik 1.20

Izvor: Zavod za zapošljavanje CG Izvor: Monstat i Zavod za zapošljavanje

26

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2016

Tabela 1.5

Prosječna zarada bez poreza i doprinosa, po sektorima

zarade bez poreza i doprinosa indeks

Ø I - VI 15. Ø I - VI 16. ØI-VI 16.Ø I-VI 15.

UKUPNO 480 495 103,1

Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo 494 535 108,3

Vađenje ruda i kamena 558 600 107,5

Prerađivačka industrija 433 436 100,7

Snabdijevanje električnom energijom 846 872 103,1

Snabdijevanje vodom, upravljanje otpadom 464 452 97,4

Građevinarstvo 441 450 102,0

Trgovina na veliko i trgovina na malo 335 342 102,1

Saobraćaj i skladištenje 498 512 102,8

Usluge smještaja i ishrane 406 396 97,5

Informisanje i komunikacije 677 681 100,6

Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja 881 904 102,6

Poslovanje sa nekretninama 675 748 110,8

Stručne,naučne i tehničke djelatnosti 407 404 99,3

Administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti 350 311 88,9

Drzavna uprava i odbrana, obav, soc, osiguranje 509 554 108,8

Obrazovanje 460 479 104,1

Zdravstvena i socijalna zaštita 491 510 103,9

Umjetnost, zabava i rekreacija 379 384 101,3

Ostale uslužne djelatnosti 411 425 103,4

Izvor: Monstat

Boks 1.2 – Prosječne plate po zemljama bivše Jugoslavije, jun 2016. godine

Podaci o prosječnim platama u junu 2016. godine pokazuju razlike u visini primanja pojedinih zem-alja bivše Jugoslavije. Zarade bez poreza i doprinosa u junu ove godine u svim posmatranim zeml-jama bilježe rast u odnosu na isti mjesec prethodne godine. Najveći nominalni rast neto zarada na godišnjem nivou bilježi Crna Gora sa rastom od 4,4%, zatim Srbija 4,2%, Slovenija 1,2%, Hrvatska 0,8%, Makedonija 0,7% i Bosna i Hercegovina, koja je zabilježila najmanji nominalni rast neto zarada od 0,4%. Slovenija je po neto iznosu prosječne plate i dalje na prvom mjestu, zatim ide Hrvatska, dok je Crna Gora po prosjeku neto plate iznad Bosne i Hercegovine, Srbije i Makedonije.

27

Realni sektor

Tabela 1

Plate u zemljama bivše Jugoslavije, u eurima (rangiranje prema neto iznosu)

Zemlja Neto plate Bruto plate

Slovenija 1.019 1.564

Hrvatska 757 1.033

Crna Gora 502 755

Bosna i Hercegovina 428 664

Srbija 377 519

Makedonija 360 529

Izvor: zavodi za statistiku i centralne banke navedenih zemalja