reformat në të bërit biznes të bankës botërore · shitblerjes. kontesti parashtrohet në...

Ministria e Tregtisë dhe Industrisë Ministarstvo Trgovine i Industrije

Ministry of Trade and Industry

Reformat në Të Bërit Biznes të Bankës Botërore

Indikatori: Zbatimi i Kontratave Përmbledhje analitike dhe udhëzime teknike

Në mbështetje të Vendimit të Qeverisë Nr. 12/67 të datës 30 dhjetor 2015, “Për koordinimin e reformave të Të Bërit

Biznes”

Përgatitur nga:

Ministria e Tregtisë dhe Industrisë, me mbështetjen e

Projektit të USAID Partneritetet për Zhvillim

Mars 2016

PËRMBAJTJA A. HYRJE ............................................................................................................................................... 1

B. LIDHJET E POLITIKAVE ..................................................................................................................... 1

C. VËSHTRIMI I ZBATIMIT TË KONTRATAVE ........................................................................................ 1

D. PRAKTIKAT E MIRA .......................................................................................................................... 8

E. KORRELACIONI I TË BËRIT BIZNES ME REZULTATET EKONOMIKE DHE TË QEVERISJES ................ 16

F. PERFORMANCA E KOSOVËS NË TË BËRIT BIZNES – ZBATIMI I KONTRATAVE ............................... 16

G. PROCESI I DETAJUAR I KOSOVËS – TË BËRIT BIZNES 2106 ZBATIMI I KONTRATAVE .................... 17

H. ANALIZA E REFORMAVE DHE TABELAT E PLANIFIKIMIT ............................................................... 20

1. Tabela e reformave #1: Validimi ose korrigjimi i informatave ekzistuese ............................... 20

2. Tabela e reformave #2: Përmirësimet e procesit ekzistues ..................................................... 24

3. Tabela e reformave #3: Inventari i organeve plotësuese të përfshira në proces ..................... 30

I. SHTOJCA I: BANKA BOTËRORE REFORMA DOMETHËNËSE 2008 - 2016 ...................................... 31

1. Bashkësia Evropiane (18): Reformat në Zbatimin e Kontratave sipas ekonomive Zbatimi i

Reformave për Kontrata në Ekonomi DB2008-DB2016 .................................................................... 33

2. Vendet fqinje dhe të ndërlidhura (8): Reformat në Zbatimin e Kontratave sipas ekonomive

TBB2008-TBB2016 ............................................................................................................................ 37

3. Vendet Tjera (63): Reformat në Zbatimin e Kontratave sipas ekonomive TBB2008-TBB2016. 39

Qeveria e Kosovës Udhëzues Analitik “Zbatimi i Kontratave” 1

Indikatori: Zbatimi i Kontratave

Institucioni udhëheqës: Ministria e Drejtësisë

A. HYRJE

Qëllimi i kësaj përmbledhje analitike është që të informojë një analizë të thellë të Indikatorit Zbatimi

i Kontratave të Raportit të Bankës Botërore për të Bërit Biznes. Është paraparë që të përdoret nga

Ministria e Drejtësisë si institucioni udhëheqës për vlerësimin dhe përgatitjen e një memorandumi të

hollësishëm që paraqet masat për reforma të mundshme ligjore, rregullatorë dhe operacionale që

do të përmirësojnë procesin për zbatimin e kontratave në Kosovë. Përmbledhja analitike është

përgatitur duke përdorur materialet ekzistuese të Bankës Botërore për Të Bërit Biznes, duke

përfshirë nga ueb faqja për Të Bërit Biznes (http://www.doingbusiness.org/) si dhe raportet e

publikuara dhe një analize krahasuese mes shteteve të ndryshme të përgatitur nga Projekti i USAID-

it Partneritetet për Zhvillim.

Në këtë përmbledhje analitike gjithashtu janë përfshirë edhe disa tabela pune për të lehtësuar

punën e grupeve punuese individuale të krijuara nga ministritë përgjegjëse për secilin indikator për

të kryer vlerësimin, në bashkëpunim me institucione dhe partnerët tjerë përkatës.

B. LIDHJET E POLITIKAVE

Numri i respodentëve (TB 2016): 6 Lidhjet me MSA-në: Neni 74 (para 1, 3, 4); Neni 77 (para 2); Neni 83; Neni 94; Neni 98 SAAIP Matrica e prioriteteve afatshkurta SAAIP: Blloku III, Kapitulli 23, Masa 3.24 Çështjet e ndërlidhura:

Afatshkurta

Promovimi dhe inkurajimi i arbitrazhit dhe ndërmjetësimit si mekanizma për

zgjidhjen alternative të kontesteve;

Shqyrtimi dhe vendosja e afateve për vendimet dhe kundërshtimet gjyqësore, aty ku

është e nevojshme;

Monitorimi i implementimit të sistemeve të përmbaruesve privat dhe përshpejtimi i

aktiviteteve përmbaruese;

Shqyrtimi i mundësive për rritjen e numrit të përmbaruesve privat;

Afatgjata

Hartimi i procedurave dhe sigurimi i publikimit të të gjitha vendimeve në rastet

komerciale në internet me qasje falas për publikun;

Themelimi i e-pagesave për taksat gjyqësore dhe procesin elektronit të shërbimeve.

C. VËSHTRIMI I ZBATIMIT TË KONTRATAVE

Historiku

Indikatori i zbatimit të kontratave regjistron kohën dhe shpenzimet për zgjidhjen e një kontesti

tregtar në një gjykatë lokale të shkallës së parë. Për më tej, në këtë vit është vendosur edhe një

masë shtesë, indeksi i cilësisë së procesit gjyqësor, me të cilin vlerësohet nëse secila ekonomi ka

http://www.doingbusiness.org/


miratuar një varg praktikash të mira me të cilat promovohet cilësia dhe efikasitetit në sistemin

tregtar gjyqësor. Raundi i fundit i mbledhjes së të dhënave për projektin ka përfunduar në qershor të

vitit 2015.

Metodologjia

Të Bërit Biznes regjistron kohën dhe shpenzimet për zgjidhjen e një kontesti tregtar në një gjykatë lokale të shkallës së parë. Për më tej, në këtë vit është vendosur edhe një masë shtesë, indeksi i cilësisë së procesit gjyqësor, me të cilin vlerësohet nëse secila ekonomi ka miratuar një varg praktikash të mira me të cilat promovohet cilësia dhe efikasiteti në sistemin tregtar gjyqësor. Ky indeks i ri zëvendëson indikatorin e procedurave, i cili u eliminua këtë vit. Të dhënat mblidhen duke studiuar kodet e procedurës civile dhe rregullore të tjera gjyqësore, si dhe përmes pyetësorëve të plotësuar nga avokatët vendor dhe gjyqtarët. Renditja e ekonomive në lehtësimin e zbatimit të kontratave përcaktohet nga zgjidhja distancës së rezultateve më të ulëta me ato më të larta në zbatimin e kontratave. Këto rezultate janë mesatarja e thjeshtë e largësisë nga rezultatet më të dobëta deri te ato më të larta në secilin indikator të komponentës (figura 1).

EFIKASITETI I ZGJIDHJES SË KONTESTIT TREGTAR

Të dhënat për kohën dhe shpenzimet janë vendosur duke përcjellë shtjellimin e një kontesti tregtar hap pas hapi (figura 2). Të dhënat janë mbledhur për një gjykatë specifike për çdo qytet të mbuluar, me supozimet për rastin të përshkruara më poshtë (tabela 1).

Gjykata ka juridiksion në kontestet që kanë vlerë prej 200% të të hyrave për kokë banori ose $5.000, cilado qoftë më e lartë. Emri i gjykatës gjegjëse në çdo ekonomi është i publikuar në internet faqen e Të Bërit Biznes. Për 11 ekonomitë më të mëdha për të cilat janë mbledhur të dhënat edhe për qytetin e dytë për nga madhësia në biznes, gjithashtu është paraqitur emri i gjykatës gjegjëse në atë qytet.

Supozimet e rastit

Vlera e kërkesëpadisë është e barabartë me 200% të të hyrave për kokë banori ose $5.000, cilado qoftë më e lartë.

Kontesti ka të bëjë me një transaksion ligjor ndërmjet dy bizneseve (shitësi dhe blerësi), të dy me seli në qytetin më të madh për biznes në atë ekonomi. Për 11 ekonomitë më të mëdha janë mbledhur të dhënat edhe për qytetin e dytë për nga madhësia në biznes. Sipas

Figura 1 – Zbatimi i kontratave: efikasiteti dhe cilësia e zgjidhjes së kontesteve tregtare

Figura 2 – Cila është koha dhe kosto e nevojshme për zgjidhjen e një kontesti tregtar përmes gjykatave?


kontratës ndërmjet bizneseve, shitësi i shet disa mobile me porosi blerësit në vlerë prej 200% të të hyrave për kokë banori ose $5.000, cilado qoftë më e lartë. Pasi shitësi dorëzon mallin te blerësi, blerësi refuzon të paguaj çmimin e kontratës, duke pohuar se malli nuk e ka cilësinë e duhur. Pasi malli ishte prodhuar me porosi, shitësi e ka të pamundur ta shesë atë gjëkundi.

Shitësi (paditësi) e padit blerësin (të paditurin) për të kompensuar shumën e kontratës së shitblerjes. Kontesti parashtrohet në gjykatën që gjendet në qytetin më të madh për biznes në atë ekonomi e cila ka juridiksion që kanë vlerën e 200% të të hyrave për kokë banori ose $5.000, cilado qoftë më e lartë. Siç u tha, për 11 ekonomitë më të mëdha cilat janë mbledhur të dhënat edhe për qytetin e dytë për nga madhësia në biznes.

Në fillim të kontestit, shitësi vendos të bashkëngjit asetet e lëvizshme (për shembull pajisje të zyrës dhe automjete) pasi shitësi frikohet se blerësi do të fshehë asetet e veta ose përndryshe të bëhet josolvent.

Kërkesëpadia kontestohet në meritum për shkak të pohimeve të blerësit se cilësia e mallit nuk ka qenë e duhura. Pasi gjykata nuk është në gjendje të vendos për rastin vetëm në bazë të dëshmive në dokumente ose vetëm në bazë të titullit ligjor, bëhet ekspertiza për cilësinë e mallit. Nëse është praktikë standarde në ekonomi që secila palë të ftoj ekspertin e vet, secila palë fton ekspertin e saj. Nëse është praktikë standarde që gjyqtarët të emërojnë një ekspert të pavarur, gjyqtari e bënë. Në këtë rast, gjyqtari nuk e lejon dëshminë e ekspertit kundërshtues.

Pas mendimit të ekspertit, gjyqtari vendos se malli i dorëzuar nga shitësi ishte i cilësisë së duhur dhe se blerësi duhet të paguaj çmimin e kontratës. Me këtë, gjykata nxjerr aktgjykim të plotfuqishëm i cili është 100% në favor të shitësit.

Blerësi nuk ankohet në aktgjykim. Shitësi fillon të përmbaroj aktgjykimin menjëherë pas skadimit të afatit kohor të lejuar për ankimim.

Shitësi ndërmerr të gjitha hapat për përmbarim të shpejtë të aktgjykimit. Të hollat mblidhen me sukses përmes shitjes publike të aseteve të lëvizshme të blerësit (për shembull pajisje të zyrës dhe automjete).

Koha

Koha regjistrohet me ditë kalendarike, duke u numëruar nga momenti kur paditësi vendos të parashtroj kërkesëpadi në gjykatë deri në momentin e pagesës. Kjo përfshin ditët kur mbahen aktivitet dhe periudhat e pritjes ndërmjet. Regjistrohet kohëzgjatja mesatare e tri etapave të ndryshme të zgjidhjes së kontestit: përfundimi i procesit të dorëzimit (koha për parashtrim dhe dorëzimin e rastit palëve), vendosja e aktgjykimit (koha për gjykim dhe nxjerrja e aktgjykimit) dhe rikthimi i vlerës së padisë përmes shitjes publike (koha për përmbarimin e aktgjykimit).

Shpenzimet

Shpenzime regjistrohet si përqindja e kërkesëpadisë, duke supozuar të jetë e barabartë me 200% të të hyrave për kokë banori ose $5.000, cilado qoftë më e lartë. Regjistrohen tri lloje të shpenzimeve: shpenzimet gjyqësore, shpenzimet e përmbarimit dhe taksa mesatare për avokatë.

Tabela 1 – Çka matet me inidkatorët për efikasitetin e zgjidhjes së kontestit tregtar?


Shpenzimet gjyqësorë përfshijnë ë gjitha shpenzimet të cilat shitësi (paditësi) duhet ti paguaj gjykatës, pa marrë parasysh mbulimin e të gjitha shpenzimeve nga blerësi në fund. Shpenzimet gjyqësore përfshijnë taksat të cilat duhet paguar për ekspertizën. Shpenzimet e përmbarimit janë të gjitha shpenzimet të cilat shitësi (paditësi) duhet ti paguaj për të përmbaruar aktgjykimin gjatë shitjes publike të aseteve të blerësit, pa marrë parasysh mbulimin e të gjitha shpenzimeve nga blerësi në fund. Taksa mesatare për avokatë është taksa të cilën shitësi (paditësi) duhet ti paguaj avokatit vendor për ta përfaqësuar shitësin në një rast standard. Nuk janë marrë parasysh ryshfetet.

CILËSIA E PROCESEVE GJYQËSORE

Indeksi i cilësisë së procesit gjyqësor mat nëse çdo ekonomi ka miratuar një varg praktikash të mira në sistemin e saj gjyqësore në katër fusha: struktura dhe procedurat gjyqësore, menaxhimi i rasteve, automatizimi i gjykatës dhe zgjidhja alternative e kontesteve (tabela 2).

Indeksi i strukturës dhe procedurës gjyqësore

Indeksi i strukturës dhe procedurës gjyqësore ka katër komponentë:

Nëse ekziston një gjykatë e specializuar tregtare

ose një seksion i paraparë vetëm për shqyrtimin

rasteve tregtare. Nëse po, regjistrohen 1,5 pikë;

nëse jo 0.

Nëse ekziston një gjykatë për padi me vlerë të

vogël ose procedurë e përshpejtuar për padi me

vlerë të vogël. Në ka, regjistrohen 1 pikë kur

ekziston një gjykatë ose procedurë e tillë,

zbatueshmëria në rastet civile dhe nëse ligji

përcakton kufirin e vlerës në rastet të cilat

mund të trajtohen në këtë gjykatë ose

procedurë. Nëse padia me vlerë të vogël

trajtohet në gjykatë të veçantë, një pikë

regjistrohet vetëm nëse kjo gjykatë zbaton një

procedurë të thjeshtëzuar. 0,5 shtesë

regjistrohen nëse palët mund të përfaqësohen

vetë para gjykatës pse gjatë procedurës. Nëse

nuk ekziston një gjykatë për padi me vlerë të

vogël ose procedurë e përshpejtuar,

regjistrohen 0 pikë.

Nëse paditësi mund të fitoj sigurimin e aseteve

të luajtshme të të paditurit në procedurën

paraprake gjyqësore nëse frikohet se asetet do

të mund të zhvendosen nga juridiksioni ose të

zhduken në ndonjë mënyrë tjetër. Nëse po, regjistrohet 1 pikë; nëse jo 0 pikë.

Nëse rastet caktohen me rastësi dhe automatikisht gjyqtarëve në gjykatën kompetente.

Regjistrohet 1 pikë nëse procesi i caktimit të rasteve me rastësi dhe me automatizëm; 0,5

nëse janë me short por jo të automatizuara; 0 nëse nuk është as me rastësi e as me

automatizëm.

Tabela 2 –Çfarë masin indikatorët e cilësisë së proceseve gjyqësore?


Indeksi mund të jetë nga 0 deri në 5 pikë, me vlera më të larta të cilat sugjerojnë strukturë më të sofistikuar dhe më të efektshme gjyqësore. Për shembull, në Bosnje dhe Hercegovinë ekziston një gjykatë e specializuar tregtare (rezultati 1,5 pikë) dhe paditë me vlerë të vogël mund të zgjidhen në gjykatë të veçantë në të cilën lejohet vetë-përfaqësimi (rezultati 1,5 pikë). Paditësi mund të fitoj sigurimin e aseteve të luajtshme të të paditurit në procedurën paraprake gjyqësore nëse frikohet se asetet do të zhduken gjatë gjykimit (rezultat 1 pikë). Rastet caktohen me rastësi sipas një sistemi elektronik të menaxhimit të rasteve (rezultat 1 pikë). Mbledhja e këtyre numrave i jep Bosnje dhe Hercegovinës rezultatin prej 5 pikësh në indeksin e strukturës dhe procedurës gjyqësore.

Indeksi i menaxhimit të rastit

Indeksi i menaxhimit të rastit ka gjashtë komponentë:

Nëse ndonjë nga ligjet ose rregulloret e zbatueshme për procedurën civile përmban

standarde kohore për së paku tri ngjarjet kryesore në gjykatë: (i) procesin e dorëzimit; (ii)

shqyrtimi i parë; (iii) parashtrimi i deklaratës së mbrojtjes; (iv) përfundimin e periudhës së

provave; dhe (v) dorëzimin e aktgjykimit të plotfuqishëm. Regjistrohet 1 pikë nëse këto

standarde kohore ekzistojnë dhe respektohen në më shumë se 50% të rasteve; 0,5 nëse janë

në dispozicion por nuk respektohen në më shumë se 50% të rasteve; 0 nëse ka standarde

kohore për më pak se tri nga këto ngjarjet kryesore në gjykatë.

Nëse ekzistojnë ligje të cilat rregullojnë numrin maksimal të shtyrjeve ose vazhdimeve të

cilat mund të lejohen, nëse shtyrjet sipas ligjit janë kufizuar me rrethana të

paparashikueshme dhe të jashtëzakonshme dhe nëse këto rregulla respektohen në më

shumë se 50% të rasteve. Regjistrohet 1 pikë nëse plotësohen tri kushtet; 0,5 nëse vetëm dy

nga tri kushte plotësohen; 0 nëse vetëm një nga kushtet plotësohet ose asnjë.

Nëse ka raporte të matjes së performancës të cilat mund të gjenerohen për gjykatën

kompetente për të monitoruar performancën e gjykatës, për të monitoruar përparimin e

rasteve në gjykata dhe për të siguruar pajtueshmërinë me standardet e përcaktuara kohore.

Regjistrohet 1 pikë nëse së paku dy nga katër raportet në vijim janë të qasshëm për

publikun: (i) raporti i kohës së zgjidhjes; (ii) raporti i nivelit të përfundimit; (iii) vjetërsinë e

rasteve në procedurë; dhe (iv) raporti i përparimit të rasteve individuale. Regjistrohen 0 pikë

nëse vetëm njëri nga këto raporte është i qasshëm ose asnjë.

Nëse takimi në procedurë paraprake është pjesë e teknikave të menaxhimit të rastit në

gjykatën kompetente dhe së paku tri nga çështjet në vijim shqyrtohen gjatë takimit në

procedurë paraprake: (i) orari (përfshi kornizën kohore për dorëzimin e parashtresave dhe

dokumenteve të tjera në gjykate); (ii) ndërlikueshmërinë e rastit dhe gjatësinë e paraparë të

gjykimit; (iii) mundësinë e marrëveshjes ose zgjidhjes alternative të kontestit; (iv)

shkëmbimin e listave të dëshmitarëve; (v) provat; (vi) juridiksionin dhe çështjet e tjera

procedurale; dhe (vii) ngushtimin e çështjeve kontestuese. Regjistrohet 1 pikë nëse mbahet

takimi në procedurë paraprake në të cilin diskutohen së paku tri nga këto ngjarjet në

gjykatën kompetente; 0 nëse jo.

Nëse gjyqtarët në gjykatën kompetente mund të shfrytëzojnë sistemin elektronik të

menaxhimit të rasteve për së paku katër nga qëllimet në vijim: (i) për t’iu qasur ligjeve,

rregulloreve dhe praktikës gjyqësore; (ii) për të gjeneruar orarin automatik të shqyrtimeve

për të gjitha rastet në listën e tyre; (iii) për të dërguar notifikimet (për shembull e-mail)

avokatëve; (iv) për të përcjell statusin e rastit në listën e tyre; (v) për të shikuar dhe

menaxhuar dokumentet e rastit (njoftimet, propozimet); (vi) për të ndihmuar në shkrimin e


aktgjykimeve; (vii) për të gjeneruar urdhëresa të gjykatës në mënyrë gjysmëautomatike; dhe

(viii) për të shikuar urdhëresat dhe aktgjykimet e gjykatës në një rast të veçantë. Regjistrohet

1 pikë nëse sistemi elektronik i menaxhimit të rasteve është në dispozicion të gjyqtarëve për

ta përdorur për së paku katër nga këto qëllime; 0 nëse jo.

Nëse avokatët mund të shfrytëzojnë sistemin elektronik të menaxhimit të rasteve për së

paku katër nga qëllimet në vijim: (i) për t’iu qasur ligjeve, rregulloreve dhe praktikës

gjyqësore; (ii) për tu qasur në formularët për dorëzim në gjykatë; (iii) për të dërguar pranuar

notifikimet (për shembull e-mail); (iv) për të përcjell statusin e rastit; (v) për të shikuar dhe

menaxhuar dokumentet e rastit (njoftimet, propozimet); (vi) për të parashtruar njoftime dhe

dokumente në gjykatë; dhe (vii) për të shikuar urdhëresat dhe aktgjykimet e gjykatës në një

rast të veçantë. Regjistrohet 1 pikë nëse sistemi elektronik i menaxhimit të rasteve është në

dispozicion të avokatëve për ta përdorur për së paku katër nga këto qëllime; 0 nëse jo.

Indeksi mund të jetë nga 0 deri në 6, me vlera më të larta të cilat sugjerojnë sistem më cilësor dhe efektiv të menaxhimit të rasteve. Në Kroaci për shembull, standardet kohore për së paku tri ngjarjet kryesore në gjykatë janë të parapara në instrumentet e aplikueshme të procedurës civile dhe respektohen në më shumë se 50% të rasteve (rezultati 1 pikë). Ligji parasheh mundësinë e shtyrjes vetëm për rrethana të paparashikuara dhe të jashtëzakonshme dhe ky rregull respektohet në më shumë se 50% të rasteve (rezultati 0,5 pikë). Raporti për kohën deri të zgjidhja dhe raporti i shkallës të kryerjes së rasteve mund të gjenerohen për çdo gjykatë kompetente (rezultati 1 pikë). Takimi në procedurë paraprake është në mesin e teknikave të menaxhimit të rasteve të cilat përdoren në Gjykatën Tregtare të Zagrebit (rezultati 1 pikë). Sistemi elektronik i menaxhimit të rasteve, i cili plotëson kriteret e përcaktuara si më lartë shtënë dispozicion të gjyqtarëve (rezultati 1 pikë) dhe të avokatëve (rezultati 1 pikë). Mbledhja e këtyre numrave i jep Kroacisë rezultatin prej 5,5 pikësh në indeksin e menaxhimit të rasteve, që është rezultati më i lartë i fituar në këtë indeks nga cilado ekonomi.

Indeksi i automatizimit të gjykatës

Indeksi i automatizimit të gjykatës ka katër komponentë:

Nëse kërkesëpadia fillestare mund të parashtrohet në mënyrë elektronike përmes një

platforme të veçantë (jo me e-mail ose faks) në gjykatën relevante. Regjistrohet 1 pikë nëse

po; 0 nëse jo.

Nëse kërkesëpadia fillestare mund ti dorëzohet të paditurit në mënyrë elektronike përmes

një sistemi ët veçantë ose me e-mail, faks ose SMS (shërbim për mesazhe të shkurta).

Regjistrohet 1 pikë nëse po; 0 nëse jo.

Nëse taksat gjyqësore mund të paguhen në mënyrë elektronike, përmes një platforme të

veçantë ose përmes internetit- e-banking. Regjistrohet 1 pikë nëse po; 0 nëse jo.

Nëse vendimi i nxjerrë nga gjykatat vendore bëhen publike për publikun e gjerë përmes

publikimeve në gazetën zyrtare, gazeta të përditshme ose në internet. Regjistrohet 1 pikë

nëse aktgjykimet e nxjerra në rastet tregtare në të gjitha nivelet bëhen publike për publikun

e përgjithshëm; 0,5 nëse vetëm aktgjykimet e nxjerra në shkallë të gjykatës së apelit ose

supreme bëhen publike për publikun e përgjithshëm; 0 në gjitha instancat tjera.

Indikatori mund të jetë nga 0 deri në 4 pikë, e vlera më të larta të cilat sugjerojnë sistem gjyqësor më të automatizuar, më efikas dhe më transparent. Për shembull, në Kore, thirrja fillestare për gjyq mund të bëhet në internet (rezultati 1 pikë), mund ti dorëzohet të paditurit në mënyrë elektronike


(rezultati 1 pikë) dhe taksa gjyqësore gjithashtu mund të paguhet në mënyrë elektronike (rezultati 1 pikë). Për më tej, aktgjykimet në rastet komerciale në të gjitha nivelet janë publike përmes internetit (rezultati 1 pikë). Mbledhja e këtyre numrave i jep Koresë rezultatin prej 4 pikësh në indeksin e automatizimit të gjykatave.

Indeksi i zgjidhjes alternative të kontesteve

Indeksi i zgjidhjes alternative të kontesteve ka gjashtë komponentë:

Nëse arbitrazhi nacional për tregti udhëhiqet nga një ligj i konsoliduar ose një kapitull ose

pjesë e konsoliduar e kodit të aplikueshëm civil, i cili në mënyrë substantivë i mbulon të

gjithë aspektet e tij. Regjistrohet 0,5 pikë nëse po; 0 nëse jo.

Nëse ka raste të kontesteve tregtare – përveç atyre që kanë të bëjnë me rendin publik,

politikat publike, falimentimin, të drejtat e konsumatorëve, çështjet e punësimit ose pronën

intelektuale – të cilët nuk mund të parashtrohen për arbitrazh. Regjistrohet 0,5 pikë nëse jo;

0 nëse po.

Nëse klauzolat valide ose marrëveshjet e arbitrazhit i përmbarojnë gjykatat vendore në më

shumë se 50% të rasteve. Regjistrohet 0,5 pikë nëse po; 0 nëse jo.

Nëse ndërmjetësimi vullnetar, pajtimi ose të dyja pranohen si mënyrë e zgjidhjes së

kontesteve tregtare. Regjistrohet 0,5 pikë nëse po; 0 nëse jo.

Nëse ndërmjetësimi vullnetar, pajtimi ose të dyja udhëhiqen nga një ligj i konsoliduar ose një

kapitull ose pjesë e konsoliduar e kodit të aplikueshëm civil, i cili në mënyrë substantivë i

mbulon të gjithë aspektet e tij. Regjistrohet 0,5 pikë nëse po; 0 nëse jo.

Nëse ekziston çfarëdo incentive financiare për palët që të provojnë ndërmjetësimin ose

pajtimin (për shembull nëse ndërmjetësimi ose pajtimi është i suksesshëm, kthimi i taksës

për parashtrim në gjykatë, kreditim të tatimit në të ardhura ose diçka të ngjashme).

Regjistrohet 0,5 pikë nëse po; 0 nëse jo.

Indikatori mund të jetë nga 0 deri në 3 pikë, me vlera më të larta të cilat sugjerojnë ekzistimin më të gjerë të mekanizmave të zgjidhjes alternative të kontesteve. Në Izrael për shembull arbitrazhi rregullohet me një ligj të veçantë (rezultati 0,5 pikë), të gjitha kontestet relevante tregtare mund të parashtrohen për arbitrazh (rezultati 0,5 pikë) dhe gjykatat zakonisht përmbarojnë klauzolat valide të arbitrazhit (rezultati 0,5 pikë). Ndërmjetësimi vullnetar pranohet si mënyrë për zgjidhjen e kontesteve komerciale (rezultati 0,5 pikë), rregullohet me një ligj të veçantë (rezultati 0,5 pikë) dhe një pjesë e taksave të parashtrimit kthehet nëse procesi ka qenë i suksesshëm (rezultati 0,5 pikë). Mbledhja e këtyre numrave i jep Izraelit rezultatin prej 3 pikësh në indeksin e zgjidhjes alternative të kontesteve.

Indeksi i cilësisë së procesit gjyqësor

Indeksi i cilësisë së procesit gjyqësor është shuma e rezultateve të indikacioneve të strukturës dhe

procedurës gjyqësore, të menaxhimit të rastit, të automatizimit të gjykatës dhe të zgjidhje

alternative të kontesteve. Indeksi mund të jetë nga 0 deri në 18 pikë, me vlera më të larta të cilat

sugjerojnë procese më të mira dhe më efektive gjyqësore.

Pse ka rëndësi

Zbatimi efektiv i kontratave [është qenësor për zhvillim ekonomik dhe rritje të qëndrueshme. Nuk

mund të ketë progres ekonomik dhe social në mungesë të respektit për sundimin e ligjit dhe


mbrojtjen efektive të drejtave, ndërsa të dyja kërkojnë gjyqësor i cili funksionon mirë në zgjidhjen e

rasteve në kohë t arsyeshme dhe është i parashikueshëm dhe i qasshëm për publikun. Ekonomitë

me gjyqësor më efikas, në të cilët gjykatat mund të zbatojnë detyrimet kontraktuale në mënyrë

efektive, kanë tregje më të zhvilluara ë kreditimit dhe një nivel më të madh të zhvillimit në

përgjithësi. Gjyqësori i fuqishëm gjithashtu lidhet me rritjen më të shpejtë të firmave të vogla. Në

përgjithësi, rritja e efikasitetit të sistemit gjyqësor mund të përmirësoj klimën për biznes, nxit

inovacionin, tërheq investimet e huaja direkte dhe siguroj të hyra nga tatimet.

Në një studim në të cilin ekzaminohej efikasiteti i gjykatave në provinca të ndryshme të Argjentinës

dhe Brazilit është gjetur se firmat të cilat e kanë selinë në provincat me gjykata më efektive kanë

qasje më të madhe në kredi. Në një studim tjetër, që fokusohej në Meksikë, është gjetur se shtetet

me sisteme më të mira gjyqësore kanë firma më të mëdha dhe më efektive. Gjykatat efektive ulin

rreziqet me të cilat ballafaqohen firmat dhe rrisin gatishmërinë e tyre për të investuar. Firmat në

Brazil, Peru dhe Filipine raportojnë se do të ishin të gatshme të investojnë më shumë po të kishin

besim më të madh në gjykata.

Aty ku institucionet e drejtësisë nuk janë efektive, përmirësimet ligjore mund të kenë ndikim të

kufizuar. Në një studim i ekonomive në tranzicion në Evropën Juglindore dhe në Bashkimin Sovjetik

ndërmjet viteve 1992 dhe 1998 është konstatuar që reformat në ligjet për korporatat dhe

falimentimin kishin ndikim të vogël në zhvillimin e institucioneve të tyre financiare. Përmirësimet

filluan vetëm pasi institucionet e tyre të drejtësisë u bënë më efektive.

Efikasiteti i gjykatave vazhdon të dalloj në masë të madhe anembanë botës. Zbatimi i kontratave në

gjykata mund të zgjasë më pak se 10 muaj në Zelandë të re, Norvegji dhe Ruandë, por edhe gati 4

vjet në Bangladesh. Dhe çmimi i kësaj dallon nga më pak se 10% të vlerës së kërkesëpadisë në

Islandë, Luksemburg dhe Norvegji në më shumë se 80% në Burkina Faso dhe Zimbabve. Në 5

ekonomi, përfshi Indonezinë dhe Mozambikun, kostoja e kontestit të standardizuar në gjykata

vendore tejkalon vlerën e kontestit, duke sugjeruar se parashtrimi i rastit në gjykatë nuk do t’ia

vlente fare.

D. PRAKTIKAT E MIRA

Gjatë viteve, tiparet e përgjithshme të reformave gjyqësore që lidhen me zgjidhjen e kontesteve

tregtare kanë përfshirë: organizimin e gjykatave ose departamenteve të specializuara tregtare;

krijimin e gjykatave për kërkesëpadi me vlerë të vogël dhe procedura të thjeshtëzuara për

kërkesëpadi me vlerë të vogël; vendosjen ose zgjerimin e sistemeve ekzistuese të menaxhimit të

lëndëve; automatizimin e proceseve me krijimin e parashtrimit elektronik të ankesës fillestare,

dorëzimit elektronik ose pagesës elektronike të taksave; si dhe përdorimin e mënyrave alternative

për zgjidhjen e kontesteve.

Organizimi i gjykatës, departamentit ose gjyqtarit specializuar tregtar

Sisteme të dedikuara për rastet tregtare mund ët bëjnë dallim të madh në efektivitetin e gjyqësorit.

Ekzistimi i gjykatave ose departamenteve të specializuara tregtare mund të ulë numrin e rasteve të

pazgjidhura në gjykatën kryesore të shkallës së parë dhe me këtë mund të sjellë kohë më të shkurtë

të zgjidhjeve në gjykatën kryesore – një arsye pse ekonomitë nganjëherë kanë krijuar gjykata të

specializuara si mjet për menaxhimin e rasteve. Megjithatë, përfitimet nuk ndalen këtu. Gjykatat

departamentet tregtare tentojnë të promovojnë konsistencën në zbatimin e ligjit, duke rritur


parashikueshmërinë për shfrytëzuesit e gjykatave. Ndërsa gjyqtarët e gjykatave zhvillojnë

ekspertizën në fushën e tyre, e cila ka mundësi të sjellë zgjidhje më të shpejtë dhe më cilësore të

kontesteve.

Të dhënat tregojnë se 97 nga 189 ekonomi të përfshira në Të Bërit Biznes kanë juridiksion të

specializuar për tregti – i krijuar me themelimin e një gjykate të ndarë tregtare, departamenti t

specializuar për tregti në kuadër të gjykatës ekzistuese ose gjyqtarëve të specializuar në kuadër të

gjykatës civile. Ekonomitë me gjykata të veçanta tregtare përfshijnë Austrinë, Belgjikën, Bregun e

Fildishtë, Malin dhe Sri Lankan. Vendet me departament tregtar në kuadër të gjykatave përfshijnë

Beninin, Kenian, Nigerinë, Ugandën, Mbretërinë e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara. Nga 11

ekonomi ku janë matur nga dy qytete, Kina dhe Federata Ruse janë të vetmet ku gjykatat ose

departamentet tregtare ekzistojnë në dy qytete. Në 16 ekonomi të Afrikës Nën-Sahariane, të cilat

kanë krijuar gjykatat ose departamentet tregtare nga viti 2005—Benini, Burkina Faso, Kameruni,

Bregu i Fildishtë, Gana, Guinea-Bissau, Lesotho, Liberia, Malavi, Mauritius, Mozambiku, Ruanda,

Senegali dhe Sejshelët, Sierra Leone dhe Togo — koha mesatare për zgjidhjen e rastit të

standardizuar të matur nga TË Bërit Biznes është ulur për afërsisht 2,5 muaj. Në Bregun e Fildishtë,

ulja ishte më e madhe se 6 muaj. Në 2011 zgjidhja e kontestit tregtar në Abixhan zgjaste 770 ditë. Në

vitin 2013, pas krijimit të gjykatës së specializuar tregtare, ka rënë në 585 ditë.

Krijimi i departamentit ose gjykatës së specializuar duhet ndjekur me zotimin për ndarjen e më

shumë resurseve pasi kërkesa për shërbimet e tyre rritet. Marrim shembullin e Perusë. Gjykatat

tregtare në Lima, që veprojnë nga prilli i vitit 2005 kishin dalë në faqet e para në vitin 2006 për

zgjidhjen e rasteve në më pak se një vit. Megjithatë, në shkurt të vitit 2007, gjyqësori transferoi

11.000 raste të përmbarimit në gjykatat e reja. Këto raste, që përbënin afërsisht 11 herë më shumë

punë se sa ngarkesa e tyre e zakonshme me punë, i vërshoi gjykatat dhe përsëri rriti mesataren e

vonesave.

Krijimi i gjykatave për kërkesëpadi me vlerë të vogël ose procedurave të thjeshtëzuara për

kërkesëpadi me vlerë të vogël

Gjykatat për kërkesëpadi me vlerë të vogël ose procedura të thjeshtëzuara për kërkesëpadi me vlerë

të vogël, si forma e drejtësisë me të cilën më së shumti do të ballafaqohet shoqëria në përgjithësi,

luajnë rol të veçantë në ndërtimin e besimit dhe sigurisë së publikut në sistem gjyqësor. Ato

ndihmojnë në arritjen e synimit modern të efikasitetit dhe efektivitetit të shpenzimeve me ofrimin e

mekanizmave për zgjidhje të shpejtë dhe të lirë të kontesteve ligjore që kanë të bëjnë me shuma të

vogla parash. Për më tej, ato tentojnë të zvogëlojnë numrin e lëndëve të pazgjidhura dhe numrin e

rasteve në gjykatat më të larta. Gjykatat për kërkesëpadi me vlerë të vogël shfrytëzojnë shqyrtime

joformale, rregulla të thjeshtëzuara për prova dhe rregulla më të efektshme të procedurë civile—

dhe zakonisht i lejojnë palëve të përfaqësojnë veten.

Mënyra më e shpejtë dhe më pak e kushtueshme e zgjidhjes ka rëndësi të madhe për ndërmarrjet e

vogla dhe të mesme, të cilat ndoshta nuk i kanë resurset për të mbetur në biznes gjatë një procedurë

të gjatë dhe të shtrenjtë gjyqësore. Nëse kërkesëpadia nuk do të mund të zbatohej për shkak se

kostoja relative është parandaluese, kjo do të ishte mohimi i drejtësisë. Me sigurimin e vendit për

zgjidhjen e kërkesëpadive me kosto dhe procedura të cilat janë reale dhe në proporcion me

madhësinë e kontestit, gjykatat për kërkesëpadi me vlerë të vogël dhe procedurat e thjeshtëzuara

për kërkesëpadi me vlerë të vogël rrisin qasjen në drejtësi për bizneset dhe individët.


Sipas të dhënave të Të Bërit Biznes, 128 ekonomi kanë gjykata të veçanta për kërkesëpadi me vlerë

të vogël ose procedura të thjeshtëzuara për kërkesëpadi me vlerë të vogël në kuadër të gjykatave të

shkallës së parë. Nga këto 126 ekonomi, 116 lejojnë palët të përfaqësojnë veten gjatë procedurës.

Në të gjitha regjionet, në Amerike Latine dhe Karibik si dhe në grupin e OECD-së me të ardhura të

larta kanë pjesën më të madhe të ekonomisë të instaluar një gjykatë ose procedurë të thjeshtëzuar

për kërkesëpadi me vlerë të vogël —91% në dy rastet (figura 1).

Vendosja ose zgjerimi i sistemeve të menaxhimit të lëndëve

Menaxhimi i rasteve i referohet një kompleti parimesh dhe teknikash me qellim të sigurimit të

rrjedhjes së rasteve në kohë dhe në mënyrë të organizuar në gjykatë, nga parashtrimi fillestar deri të

zgjidhja. Menaxhimi i rasteve avancon efikasitetin e procedimit dhe promovon kontrollin e hershëm

të rasteve në gjykatë. Kur çdo gjë zbatohet si duhet, teknikat e menaxhimit të rasteve mund të

avancojnë mbajtjen e dosjeve, të zvogëlojnë vonesat dhe rritjen e numrit të rasteve të pazgjidhura

dhe të ofrojnë informata për të mbështetur alokimin strategjik të kohës dhe resurseve —të gjitha

këto inkurajojnë shërbime më të mira nga gjykatat në përgjithësi. Ato gjithashtu mund të

përmirësojnë parashikueshmërinë e ngjarjeve gjyqësore, me çka mund të sigurohet llogaridhënia, të

rritet besimi i publikut, të zvogëlohen mundësitë për korrupsion dhe të rritet transparenca e

administratës gjyqësore.

Derisa parimet a adoptuara nga gjykatat në menaxhimin e rasteve dallojnë nga nevojat e tyre dhe

kultura vendore ligjore, disa janë zbatuar me aq konsistencë anembanë botës saqë kanë evoluar në

një varg parimesh thelbësore. Këto përfshijnë intervenimet e gjykatës, krijimin e ngjarjeve

kuptimplota siç është parashtrimi i ankesës ose dorëzimi i aktgjykimit të plotfuqishëm, krijimin e

kornizave kohore për këto ngjarje dhe zgjidhjen, krijimin e orareve dhe pritjeve reale që ngjarjet do

të ndodhin sipas orarit, vendosjen e opsioneve të hershme për marrëveshje, krijimin e datave të

palëvizshme dhe reale të paraqitjes dhe zhvillimin e mekanizmave që kontrollojnë shtyrjet e

panevojshme.

Figura 1 – Shumica e ekonomive në Amerikë Latine dhe në Karibik kanë të krijuar një gjykatë ose procedurë për kërkesëpaditë me vlerë të vogël


Të Bërit Biznes mbledh të dhëna për tri parimet kryesore të pranuara: disponueshmërinë e

rregulloreve me të cilat përcaktohen standardet kohore për ngjarjet kryesore në gjykatë,

disponueshmërinë e rregulloreve për shtyrje dhe vazhdime dhe mundësinë e mbajtjes së takimit

paraprak – seancë për ngushtimin e çështjeve kontestuese dhe pyetjeve lidhur me provat para

gjykimit, shqyrtimin e ndërlikueshmërisë së rastit dhe kohëzgjatjes së projektuar të gjykimit, krijimin

e orarit të procedurës dhe kontrollimi me palët lidhur me mundësinë e marrëveshjes. Gjatë

mbledhjes së të dhënave që lidhen me rregullat për standardet kohore dhe shtyrjet, Të Bërit Biznes

gjithashtu anketon ekspertët nëse këto standarde respektohen në praktikë.

Të dhënat tregojnë se ekzistimi i takimit paraprak është mjet i përgjithshëm i menaxhimit të rasteve,

i cili shfrytëzohet në 87 ekonomi (figura 2). Ligjet ose rregulloret me të cilat përcaktohen standardet

kohore për ngjarjet kryesore në gjykata ekzistojnë në 111 ekonomi, megjithatë këto standarde

kohore respektohen në praktikë në vetëm 76 ekonomi. Rregullat e hollësishme me të cilat

rregullohen shtyrjet ekzistojnë në vetëm 50 ekonomi.

Një tjetër mënyrë për ët mbështetur zbatimin efektiv të teknikave të menaxhimit të rasteve është

shfrytëzimi i raporteve për menaxhimin e rasteve në të cilat hartohen dhe analizohen të dhënat për

performancën e rasteve. Këto mund të tregojnë nëse synimet e menaxhimit të rasteve janë

plotësuar në rastet individuale ose në nivel gjykate – siç është përmes të dhënave për numrin e

rasteve të pazgjidhura në një gjykatë, shkallen e kryerjes, kohen mesatare për zgjidhje ose vjetërsinë

e rasteve të pazgjidhura. Këto raporte mund ti tregojnë administratorëve të gjykatave ku qëndron

mosefikasiteti dhe fytet e ngushta dhe të ju ndihmojnë për të përcjellë progresin e nismave të

vazhdueshme për menaxhimin e rasteve. Ndërsa me zbërthimin e të dhënave në nivel të gjyqtarëve,

ato mund të shërbejnë si mjet për matjen e performancës – përdorim i rëndësishëm, pasi

hulumtimet tregojnë se një pjesë e madhe e vonesave në procedura gjyqësore mund ti atribuohet

mungesës së menaxhimit të rasteve nga gjyqtarët. Të dhënat e mbledhura gjatë këtij viti për

disponueshmërinë e katër ose më shumë llojeve të raporteve për menaxhimin e performancës

tregojnë që së paku dy raporte të tilla janë publikisht të disponueshme në 71 ekonomi.

Figura 2 – Disa nga karakteristikat e mbuluara me indeksin e cilësisë së procesit gjyqësor ekzistojnë në shumë më shumë vende sesa në tjerat


Disa ekonomi kanë vendosur sisteme elektronike për të mbështetur menaxhimin e rasteve duke

automatizuar shumë pjesë të tij. Karakteristika në dispozicion përmes sistemeve elektronike për

menaxhimin e rasteve mund të përfshijnë qasjen në ligje, rregullore dhe praktikë gjyqësore; qasjen

në formularë të cilët duhet ti parashtrohen gjykatës; gjenerimin automatik të orareve të seancave;

menaxhimin elektronik të notifikimeve; përcjelljen e statusit të rastit; menaxhimin e dokumenteve

të rastit; parashtrimin elektronik të njoftimeve dhe kërkesave; dhe qasjen ne urdhëresat dhe

vendimet e gjykatës. Këto sisteme mund të jenë në dispozicion të një numri të shfrytëzuesve, nga

gjyqtarët te avokatët, administratorët e gjykatave dhe përdoruesit e gjykatave. Të Bërit Biznes

shikon disponueshmërinë e tyre për gjyqtarë dhe avokat. Të dhënat tregojnë se janë më ët

përhapura te gjyqtarët: sistemi elektronik i menaxhimit të rasteve siç është përkufizuar në Të Bërit

Biznes është në dispozicion ët gjyqtarëve në 41 ekonomi, derisa i njëjti sistem është në dispozicion të

avokatëve vetëm në 37 ekonomi.

Automatizimi i proceseve

Deri këtë vit Të Bërit Biznes kishte matur automatizimin e gjykatave vetëm në lidhje me mundësinë e

regjistrimit elektronik të thirrjeve fillestare. Këto vit ka nisur shqyrtimi i dy karakteristikave shtesë:

procesi elektronik i dorëzimit dhe pagesa elektronike e taksave gjyqësore. Njëjtë si me regjistrimin

elektronik të thirrjeve fillestare, Të Bërit Biznes teston vetëm nëse ekzistojnë këto karakteristika, e jo

nëse i përdorin shumica e përdoruesve të gjykatave. Për të gjitha këto karakteristika gjykata

referuese do të ishte ajo e cila ka juridiksion për të shqyrtuar rastin e standardizuar të Të Bërit

Biznes.

Këto karakteristika modernizojnë dhe përshpejtojnë procesin e inicimit të kërkesëpadisë tregtare.

Megjithatë ato kanë edhe përfitime më të gjëra. Regjistrat elektronik kanë tendencë të jenë më të

përshtatshëm dhe më të besueshëm. Ulja e ndërveprimit personal te zyrtarët e gjykatave zvogëlon

Figura 3 – Automatizimi i gjykatave dhe menaxhimi i rasteve janë dy fusha në të cilat shumë ekonomi mund të përmirësohen


mundësitë e korrupsionit dhe rezulton me gjykime më të shpejta, qasje më të mirë në gjykata dhe

proces më të besueshëm të dorëzimit. Këto karakteristika gjithashtu zvogëlojnë koston e zbatimit të

kontratës – përdoruesit e gjykatës kursejnë në kostot e kopjimit dhe vizitave në gjykatë, derisa

gjykatat kursejnë në kosto të deponimit, kosto të arkivimit dhe shpenzime të zyrtarëve të gjykatës.

Studimet gjithashtu tregojnë që pas vendosjes së regjistrimit elektronik në gjykata, qasja në

informata rritet dhe qasja dhe ofrimi i drejtësisë përmirësohen në masë të madhe.

Në pesë vjetet e kaluara TË Bërit Biznes ka regjistruar 10 reforma të përqendruara në vendosjen e

një sistemi elektronik të regjistrimit për rastet tregtare dhe të lejimit për avokatët për të dorëzuar

ankesat fillestare me internet. Vendosja e regjistrimit elektronik ishte një nga karakteristikat më të

rëndomta në reformat e zbatimit të kontratave e vërejtur në raportin e vitit të kaluar dhe është ndër

më të rëndomtat edhe në raportin e këtij viti. Sot, regjistrimi elektronik i ankesës fillestare është i

lejuar në 24 ekonomi. Procesi i shërbimit elektronik është pak më i rëndomtë – thirrjet fillestare

mund të dërgohen me e-mail, faks ose mesazh tekstual në 27 ekonomi. Pagesa elektronike e taksave

gjyqësore është karakteristika më e përhapur e automatizimit të gjykatës e matur nga Të Bërit Biznes

– e lejuar në 45 ekonomi. Prapë se prapë, këto tri karakteristika, bashkë me menaxhimin elektronik

të rasteve mbesin praktika të mira më së paku të përhapura e të mbuluara me indeksin e cilësisë së

procesit gjyqësor (figura 3).

Të Bërit Biznes gjithashtu shqyrton dy dimensione të cilat janë të ndërthurura ngushtë me

automatizimin e gjykatës dhe në fund, me transparencën e gjyqësorit. E para lidhet me atë se si

rastet i caktohen gjyqtarëve në gjykatën kompetente. Një sistem i besueshëm i caktimit të rasteve

me përzgjedhje të rastësishme minimizon mundësinë e korrupsionit. Derisa në të gjitha ekonomitë

(172) parashihet caktimi i rastësishëm i rasteve, vetëm 48 kanë procese tërësisht të automatizuara.

E dyta lidhet me atë nëse aktgjykimet e nxjerra në rastet tregtare në të gjitha nivelet janë të

qasshme për publikun. Publikimi i aktgjykimeve kontribuon në transparencë dhe parashikueshmëri,

duke ju lejuar palëve në procedurë të mbështetën në praktiken ekzistuese gjyqësore dhe gjyqtarët

pandërprerë e zhvillojnë atë. Kompanitë që investojnë në një juridiksion të caktuar kanë përfitim nga

qasja në rezultatet e rasteve tregtare, me çka sqarohet fushëveprimi i të drejtave dhe detyrimeve të

tyre. Mundësia e qasjes në aktgjykime nuk nënkupton medoemos resurse substanciale, por kërkon

organizim të brendshëm. Vendimet në raste duhet të jenë të qasshme dhe të kataloguara në mënyrë

efektive që pastaj të mund të kërkohen lehtë.

Në 42 ekonomi gjykatat publikojnë pothuaj gati të gjitha aktgjykimet e fundit në rastet tregtare në

internet ose gazetat në të cilat publiku ka qasje. Afrika Nën-Sahariane ka vetëm dy ekonomi të tilla;

Lindja e Afërt dhe Afrika Veriore si dhe Azia Jugore gjithashtu numërojnë vetëm nga dy ekonomi të

tilla.

Automatizimi i efikasitetit të gjykatave

Automatizimi i sofistikuar i gjykatave mund të mbështesë menaxhimin efektiv të rasteve. Gjykatat të

cilat kanë procese të automatizuara për veprimet siç janë dorëzimi i shkresave ose parashtrimi i

kërkesëpadive më lehtë mund të implementojnë sisteme elektronike të menaxhimit të rasteve. Edhe

aty ku menaxhimi i rasteve nuk është i automatizuar në tërësi, disa automatizime në gjykatë mund

të jenë mjet efektiv për administratorët e gjykatave, duke iu mundësuar që më lehtë të monitorojnë

lëvizjen e rasteve në gjykatë. Ekonomitë në grupin e OECD më të ardhura të larta dhe në Evropë dhe

në Azi Qendrore kanë tendenca të kenë automatizim më të madh të gjykatave dhe menaxhim më të

zhvilluar të rasteve krahasuar me regjionet tjera. Bashkërisht, këto dy regjione kanë 17 nga 24


ekonomi anembanë botës të cilat ofrojnë regjistrim elektronik dhe 23 nga 34 ekonomi të cilat

ofrojnë sistem elektronik të menaxhimit të rasteve për gjyqtarët dhe avokatët. Jashtë këtyre

regjioneve, automatizimi i gjykatave mbetet i kufizuar: 74 ekonomi marrin 0 pikë në indeksin e

automatizimit të gjykatave.

Republika e Koresë dhe Singapori janë dy nga vetëm katër ekonomi anembanë botës që kanë marrë

pik të plota në indeksin e automatizimit të gjykatave; ato gjithashtu marrin pikë për

disponueshmërinë e sistemeve elektronike për menaxhimin e rasteve për gjyqtarët dhe për

avokatët. Jo për befasi, këto dy ekonomi kanë bërë përmirësime në këtë fushë në vitet e kaluara.

Koreja ka lansuar sistem elektronik të regjistrimit të rasteve në vitin 2010, me të cilin mundësohet

dorëzimi, regjistrimi, dorëzimi i notifikimeve dhe qasja në shkresat e gjykatës (kuti) në mënyrë

elektronike. Singapori ka nisur sistemin e ri elektronik për procedura gjyqësore në vitin 2014. Sistemi

lejon palëve në procedurë të regjistrojnë rastet në internet – dhe i mundëson gjykatave të

informojnë palët në procedurë dhe avokatët për rastet e tyre me e-mail, alarme tekstuale dhe

mesazhe tekstuale; të menaxhojnë me datat e seancave; dhe të mbajnë seanca të caktuara

gjyqësore me video-konferencë.

Të dhënat sugjerojnë marrëdhënie të shkëlqyer ndërmjet automatizimit të gjykatave dhe

menaxhimit të rasteve, nga njëra anë, dhe kostos për zgjidhjen e kontesteve, nga ana tjetër.

Singapori ka kohën më të shkurtë të zgjidhjes së kontesteve në botë – 150 ditë për kontest të

standardizuar tregtar. Koreja është një hap prapa, më kohë të zgjidhjes prej 230 ditësh. Koreja veç

kësaj ka ndër kostot më të ulëta për zgjidhjen e kontestit gjyqësor, në afërsisht 10,3% të vlerës së

kërkesëpadisë. Gjithashtu, Koreja dhe Singapori janë në mesin e ekonomive që kanë promovuar

transparencën në gjyqësor dhe zhvillimin e praktikës së qëndrueshme gjyqësore duke publikuar në

internet të gjitha aktgjykimet e nxjerra në të gjitha nivelet.

Shfrytëzimi i mjeteve alternative për zgjidhjen e kontesteve

Derisa me indikatorët e Të Bërit Biznes për zbatimin e kontratave tradicionalisht është matur zgjidhja

e kontesteve në sistemin lokal të gjykatave, këtë vit fokusi është zgjeruar për të mbuluar edhe

mekanizmat për zgjidhjen alternative të kontesteve (ZAK) – në veçanti arbitrazhin, ndërmjetësimin

vullnetar dhe pajtimin. Në arbitrazhin tregtar palët pajtohen për të parashtruar kontestin e tyre

pranë një arbitri të pavarur ose tribunali të arbitrazhit, i cili nxjerr vendimin e plotfuqishëm dhe

Kompjuterizimi i gjykatave Koreane

Sot gjykatat Koreane janë plotësisht të kompjuterizuara, por kjo nuk ndodhi brenda natës. Procesi ka filluar

në fund të viteve 1970-a me krijimin e një baze të dhënash të rasteve që rrjedhin përmes gjykatave. Në

fillim të viteve 1980-a programi i përpunimit të fjalëve u prezantua për të mbështetur gjykimet. Në vitin

1986 u nis një sistem të menaxhimit të rasteve, duke ua mundësuar nëpunësve dhe gjyqtarëve për të

kërkuar të gjitha rastet civile në bazën e të dhënave dhe të merren në mënyrë më efikase me rastet e

grumbulluara. Menjëherë pas kësaj, u konceptua një master plan për krijimin e e-gjykatave - dhe kjo u

pasua nga hapa ë tjerë për ta bërë sistemin e menaxhimit të rasteve të qasshëm për përdoruesit e jashtëm,

shtuar nënshkrimet elektronike dhe certifikatat digjitale në sistem dhe duke i bërë të qasshme në kohë

reale të dhënat kombëtare mbi aktivitetet gjyqësore. Së fundi, në vitin 2010 Korea ka filluar me sistemin

elektronik të paraqitjes së rasteve. Sistemi u mundëson disa gjyqtarëve për të gjykuar deri në 3000 raste në

vit, për të menaxhuar deri në 400 në muaj dhe për të dëgjuar deri në 100 lutje në muaj.

Burimet: hulumtimi i Të Bërit Biznes; intervistë me gjykatësin Korean Hoshin Won, Gjykata e Qarkut e Daegu, Seul.


detyrues të arbitrazhit. Në një proces ndërmjetësimi ose pajtimi, palët kërkojnë nga personi i tretë

që t’iu ndihmoj në arritjen e një zgjidhje miqësore të kontestit të tyre.

ZAK nuk duhet shikuar si diçka që mund të zëvendësoj procesin tradicional gjyqësor por si mjet i cili

mund ti ndihmoj gjykatave në zgjidhjen e kontesteve me kohë dhe në mënyrë transparente dhe me

kosto efektive. Mekanizmat e ZAK mund të përmirësojnë efikasitetin e sistemit gjyqësor në tërësi

duke ndihmuar në zvogëlimin e numrit të rasteve të pazgjidhura dhe fyteve të ngushtë. Ato mund të

zvogëlojnë vonesat aty ku shkaktar janë procedura të ndërlikuara formale ose resurset e

pamjaftueshme gjyqësore – dhe të ulin koston e lartë atje ku udhëhiqen nga procedurat formale,

taksat e larta për parashtrim dhe vonesat në gjykata. Ekonomitë me sistem të integruar të gjykatave

dhe të ZAK-ve kanë tendencë të kenë një gjyqësor më të besueshëm, i cili është më përfitues për

gjykatat, palët e përfshira dhe ekonominë si tërësi.

Kur përdoret si alternativë për procesin gjyqësor, ZAK parqet një serë përfitimesh. Ofron palëve më

shumë kontroll në zgjidhjen e kontesteve dhe në shumicën e rasteve rrit kënaqësinë e tyre me

rezultatet. Një studim në krahinën Kanadeze në Kebek ka treguar se një formë e ZAK-së, e njohur si

këshillim për zgjidhje nën kryesimin e gjyqtarit, promovon qasjen në drejtësi.

Sistemet efektive të arbitrazhit dhe ndërmjetësimit ose pajtimit vendor tregtar janë të rëndësishme

për investitorin. Avokatët dhe pronarët e bizneseve dinë që shpenzimet e larta të procedurave

gjyqësore dhe vonesat e mëdha bëjnë zgjidhjen e kontesteve tregtare më të vështirë dhe më të

kushtueshme dhe mund të shikojnë mundësi të tjera për zgjidhjen e kontestit – dhe bizneset mund

të bartin shpenzimet te konsumatorët ose të abstenojnë nga investimi në një juridiksion. Posaçërisht

në rastet më të vogla, ekzistenca e një ndërmjetësuesi ose arbitri të pavarur i kursen biznesit kohë

dhe para në zgjidhjen e kontesteve tregtare dhe ofron kontroll më të madhe mbi rezultatet dhe

besueshmërinë. Gjithashtu zvogëlon instancat në të cilat kontesti shpie në ndërprerje të

marrëdhënies tregtare (30). E në marrëdhëniet komplekse të sotme tregtare, programet e

specializuara të ZAK-ut të cilat fokusohen në lloje të veçanta të kontesteve teknike ose të

ndërlikuara, mund të jenë më efektive dhe të prodhojnë ujdi më të mira se gjykatat, duke rritur

kënaqësinë e palëve në procedurë me rezultatet.

Gati të gjitha ekonomitë e anketuara (183) njohin arbitrazhin në një mënyrë ose tjetër si mekanizëm

për zgjidhje të kontesteve. Shumica (171) gjithashtu njohin ndërmjetësimin vullnetar dhe pajtimin.

Për të qene efektiv mekanizmat e ZAK duhet të jenë të qasshëm. Gjithashtu duhet të jenë të

rregulluar në tërësi, me të gjitha dispozitat materiale dhe procedurale në një burim të vetëm, siç

mund të jetë një ligj i veçantë. Të dhënat tregojnë se kjo më shpesh vlen për arbitrazhin: derisa 179

ekonomi kanë një ligj ose kapitull të veçantë për arbitrazhin, vetëm 102 kanë një instrument të

ngjashëm për ndërmjetësimin vullnetar ose pajtimin.

Ekonomitë anembanë botës përherë përqendrohen në promovimin dhe rregullimin e arbitrazhit dhe

ndërmjetësimit. Tri ekonomi – Bregu i Fildishtë, Letonia dhe Senegali – kanë bërë këto çështje

prioritet në vitin e kaluar, me miratimin e ligjeve të reja që rregullojnë ndërmjetësimin.


E. KORRELACIONI I TË BËRIT BIZNES ME REZULTATET EKONOMIKE DHE TË QEVERISJES

Performanca në Të Bërit Biznes është pozitivisht e lidhur me rezultate tjera ekonomike që janë në

mesin e prioriteteve të Qeverisë së Kosovës.

Rangimi në TBB

2016

Mesatarja e të

ardhurave

bruto

kombëtare për

kokë banori

(TBB 2015)

Biznese të reja

të formuara

për 1000

qytetarë

(TBB 2015)

Rangimi në

Indeksin e

Perceptimit të

Korrupsionit

(TI 2014)

Angazhimi

qytetar në

bërjen e

rregullave

(TBB 2015)

1 – 25 $38,799 7.23 22 4.91

26 - 50 $23,381 3.74 55 4.24

51 - 75 $15,802 3.22 71 2.80

76 - 100 $11,739 2.14 90 1.57

101 - 125 $8,179 1.32 87 1.06

126 - 150 $2,560 0.66 116 1.04

151 - 189 $2,672 1.00 137 0.51

F. PERFORMANCA E KOSOVËS NË TË BËRIT BIZNES – ZBATIMI I KONTRATAVE

Kosova Më së miri në botë

Më së miri në BE

Më së keqi në BE

Matja Matja Rangimi

Zbatimi i Kontratave 48 1 (Singapori) 3 (Lituania) 143 (Qipro)

Koha (ditë) 330.0 17 150.0 (1 - Singapori)

300.0 (12 – Lituania)

1,580.0 (186 – Greqia)

Kostoja (% e kërkesëpadisë)

34.4% 129 9.0% (1 – Islanda)

9.7% (2 – Luksemburgu)

43.9% (155 – Mbretëria e Bashkuar)

Indeksi i cilësisë së proceseve gjyqësore (0-18)

9.5 57 15.5 (1 – 3

vende) 15 (4 – 2 vende)

6 (140 – Holanda)


G. PROCESI I DETAJUAR I KOSOVËS – TË BËRIT BIZNES 2106 ZBATIMI I KONTRATAVE

Indikatori

Koha (ditë) 330.0

Parashtrimi dhe dorëzimi 60.0

Gjykimi dhe aktgjykimi 180.0

Përmbarimi i aktgjykimit 90.0

Kostoja (% e kërkesëpadisë) 34.4

Taksat e avokatit 25.2

Taksat gjyqësore 7.8

Taksat e përmbarimit 1.4


9.5

Struktura dhe procedurat gjyqësore (0-5) 4.5

Menaxhimi i rasteve (0-6) 3.5

Automatizimi i gjykatave (0-4) 0.0

Zgjidhja alternative e rasteve (0-3) 1.5


Indeksi / Pyetja Përgjigja Rezultati

Indeksi i cilësisë së proceseve gjyqësore (0-18) 9.5


1. A ekziston një gjykatë ose departament i veçantë i dedikuar vetëm për shqyrtimin e rasteve tregtare? Po 1.5

2. Gjykatë për kërkesëpadi me vlerë të vogël 1.5

2.a. A ekziston një gjykatë për kërkesëpadi me vlerë të vogël ose procedurë e përshpejtuar për kërkesëpadi me vlerë të vogël?

Po

2.b. Nëse po, a lejohet vetë-përfaqësimi? Po

3. A mundësohet bashkëngjitja paraprake e aseteve? Po 1.0

4. A iu caktohen në mënyrë t rastësishme rastet e reja gjyqtarëve? Po 0.5


1. Standardet kohore 1.0

1.a. A ekzistojnë ligje të cilat përcaktojnë standarde të përgjithshme kohore për ngjarjet kryesore në gjykatë gjatë një rasti civil?

Po

1.b. Nëse po, a janë të përcaktuara këto standarde kohore për së paku tri ngjarje në gjykatë? Po

1.c. A respektohen këto standarde kohore në më shumë se 50% të rasteve? Po

2. Shtyrjet 0.5

2.a. A e rregullon ligji numrin maksimal të shtyrjeve të lejuara? Jo

2.b. A janë të kufizuara shtyrjet për rrethanat e paparapara dhe të jashtëzakonshme? Po

2.c. Nëse ekzistojnë rregullat për shtyrje, a respektohen ato në më shumë se 50% të rasteve? Po

3. A mund të gjenerohen dy nga këto katër raporte për gjykatën kompetente: (i) raporti për kohen deri të zgjidhja; (ii) raporti i kryerjes së rasteve; (iii) raporti i vjetërsisë se rasteve të pazgjidhura; dhe (iv) raporti i progresit të rasteve individuale?

Po 1.0

4. A është takimi paraprak në mesin e teknikave për menaxhimin të rasteve që përdoren në gjykatën kompetente? Po 1.0

5. A ekzistojnë mjete të tjera elektronike për menaxhimin e rasteve në gjykatën kompetente në dispozicion për shfrytëzimin e gjyqtarëve?

Jo 0.0


6. A ka mjete elektronike për menaxhimin e rasteve në gjykatën kompetente në dispozicion për shfrytëzimin e avokatëve? Jo 0.0


1. A mund të parashtrohet ankesa fillestare në mënyrë elektronike përmes një platforme të dedikuar në kuadër të gjykatës kompetente?

Jo 0.0

2. A është e mundur të bëhet procesi i dorëzimit në mënyrë elektronike për kërkesëpaditë e parashtruara pranë gjykatës kompetente?

Jo 0.0

3. A mund të paguhen taksat gjyqësore në mënyrë elektronike në gjykatën kompetente? Jo 0.0

4. Publikimi i aktgjykimeve 0.0

4.a A vihen në dispozicion të publikut të përgjithshëm aktgjykimet e nxjerra në rastet tregtare në të gjitha instancat përmes publikimit në gazetë zyrtare, gazeta ditore ose në internet ose ueb faqen e gjykatës?

Jo

4.b. A vihen në dispozicion të publikut të përgjithshëm aktgjykimet e nxjerra në rastet tregtare në gjykatën e apelit ose supreme përmes publikimit në gazetë zyrtare, gazeta ditore ose në internet ose ueb faqen e gjykatës?

Jo


1. Arbitrazhi 1.0

1.a. A është i rregulluar arbitrazhi tregtar vendor me një ligj të veçantë ose kapitull ose pjesë të veçantë të kodit të aplikueshëm të procedurës civile, në të cilin në mënyrë substantive mbulohen të gjitha aspektet e tij?

Po

1.b. A ka konteste të tjera tregtare – përveç atyre të atyre që merren me rendin publik dhe politikat publike – që nuk mund ët parashtrohen në arbitrazh?

Po

1.c. A përmbarohen zakonisht klauzolat ose marrëveshjet valide të arbitrazhit nga gjykatat? Po

2. Ndërmjetësimi/Pajtimi 0.5

2.a. A lejohet ndërmjetësimi vullnetar ose pajtimi? Po

2.b. A janë të rregulluara ndërmjetësimi, pajtimi ose të dyja me një ligj të veçantë ose kapitull ose pjesë të veçantë të kodit të aplikueshëm të procedurës civile, në të cilin në mënyrë substantive mbulohen të gjitha aspektet e tij?

Jo

2.c. A ekzistojnë incentiva financiare për palët që të provojnë ndërmjetësimin ose pajtimin (p.sh. nëse ndërmjetësimi ose pajtimi është i suksesshëm, rikthimi i taksave për parashtrimin e rastit në gjykatë, kreditimi i tatimit në të hyra ose të ngjashme)?

Jo


H. ANALIZA E REFORMAVE DHE TABELAT E PLANIFIKIMIT

1. Tabela e reformave #1: Validimi ose korrigjimi i informatave ekzistuese

Indikatori Informata e saktë (P/J)

Korrigjimi

Koha (ditë) 330.0









9.5





Indeksi / Pyetja Përgjigja Rezultati Informata e saktë (P/J)

Korrigjimet




1. A ekziston një gjykatë ose departament i veçantë i dedikuar vetëm për shqyrtimin e rasteve tregtare?

Po 1.5

2. Gjykatë për kërkesëpadi me vlerë të vogël 1.5


Po

2.b. Nëse po, a lejohet vetë-përfaqësimi? Po

3. A mundësohet bashkëngjitja paraprake e aseteve? Po 1.0

4. A iu caktohen në mënyrë t rastësishme rastet e reja gjyqtarëve? Po 0.5



1.a. A ekzistojnë ligje të cilat përcaktojnë standarde të përgjithshme kohore për ngjarjet kryesore në gjykatë gjatë një rasti civil?

Po

1.b. Nëse po, a janë të përcaktuara këto standarde kohore për së paku tri ngjarje në gjykatë?

Po

1.c. A respektohen këto standarde kohore në më shumë se 50% të rasteve?

Po

2. Shtyrjet 0.5

2.a. A e rregullon ligji numrin maksimal të shtyrjeve të lejuara? Jo

2.b. A janë të kufizuara shtyrjet për rrethanat e paparapara dhe të jashtëzakonshme?

Po

2.c. Nëse ekzistojnë rregullat për shtyrje, a respektohen ato në më shumë se 50% të rasteve?

Po

3. A mund të gjenerohen dy nga këto katër raporte për gjykatën kompetente: (i) raporti për kohen deri të zgjidhja; (ii) raporti i kryerjes së rasteve; (iii) raporti i vjetërsisë se rasteve të pazgjidhura; dhe (iv) raporti i progresit të rasteve individuale?

Po 1.0


4. A është takimi paraprak në mesin e teknikave për menaxhimin të rasteve që përdoren në gjykatën kompetente?

Po 1.0

5. . A ekzistojnë mjete të tjera elektronike për menaxhimin e rasteve në gjykatën kompetente në dispozicion për shfrytëzimin e gjyqtarëve?

Jo 0.0

6. A ka mjete elektronike për menaxhimin e rasteve në gjykatën kompetente në dispozicion për shfrytëzimin e avokatëve?

Jo 0.0



Jo 0.0


Jo 0.0

3. A mund të paguhen taksat gjyqësore në mënyrë elektronike në gjykatën kompetente?

Jo 0.0



Jo


Jo


1. Arbitrazhi 1.0

1.a. A është i rregulluar arbitrazhi tregtar vendor me një ligj të veçantë ose kapitull ose pjesë të veçantë të kodit të aplikueshëm

Po


të procedurës civile, në të cilin në mënyrë substantive mbulohen të gjitha aspektet e tij?


Po

1.c. A përmbarohen zakonisht klauzolat ose marrëveshjet valide të arbitrazhit nga gjykatat?

Po


2.a. A lejohet ndërmjetësimi vullnetar ose pajtimi? Po


Jo


Jo


2. Tabela e reformave #2: Përmirësimet e procesit ekzistues

Indikatori

Trupi Përmbarues

Baza Ligjore ose Operative

Reforma për tu ndërmarrë (p.sh.

eliminimi, riorganizimi, kurrfarë

ndryshimi)

Mekanizmi për tu Reformuar:

Ndërrimi i (L)igjit, Ndërrimi i

(R)regullores, Përmirësimi (O)perativ)

Koha për Reformë: (S)hkurtë,

(M)esatare, (G)jatë)1

Koha (ditë) 330.0









9.5

Struktura dhe procedurat gjyqësore (0-5)

4.5


Automatizimi i gjykatave (0-4)

0.0

Zgjidhja alternative e rasteve (0-3)

1.5

1 Shkurtë = reformë e implementuar dhe e validuar deri më 31 maj 2016. Mesatar = reformë e implementuar dhe e validuar deri më 31 maj 2017. Gjatë = reformë e

implementuar dhe e validuar pas 1 qershorit 2017.


Indeksi / Pyetja Përgjigja Rezulta

ti Trupi

Përmbarues Baza Ligjore ose

Operative

Reforma për tu ndërmarrë (p.sh.

eliminimi, riorganizimi, kurrfarë

ndryshimi)

Mekanizmi për tu Reformuar: Ndërrimi i

(L)igjit, Ndërrimi i (R)regullores, Përmirësimi

(O)perativ)



1. A ekziston një gjykatë ose departament i veçantë i dedikuar vetëm për shqyrtimin e rasteve tregtare?

Po 1.5

2. Gjykatë për kërkesëpadi me vlerë të vogël

1.5


Po

2.b. Nëse po, a lejohet vetë-përfaqësimi?

Po

3. A mundësohet bashkëngjitja paraprake e aseteve?

Po 1.0

4. A iu caktohen në mënyrë t rastësishme rastet e reja gjyqtarëve?

Po 0.5



1.a. A ekzistojnë ligje të cilat përcaktojnë standarde të

Po


përgjithshme kohore për ngjarjet kryesore në gjykatë gjatë një rasti civil?

1.b. Nëse po, a janë të përcaktuara këto standarde kohore për së paku tri ngjarje në gjykatë?

Po

1.c. A respektohen këto standarde kohore në më shumë se 50% të rasteve?

Po

2. Shtyrjet 0.5

2.a. A e rregullon ligji numrin maksimal të shtyrjeve të lejuara?

Jo

2.b. A janë të kufizuara shtyrjet për rrethanat e paparapara dhe të jashtëzakonshme?

Po

2.c. Nëse ekzistojnë rregullat për shtyrje, a respektohen ato në më shumë se 50% të rasteve?

Po

3. A mund të gjenerohen dy nga këto katër raporte për gjykatën kompetente: (i) raporti për kohen deri të zgjidhja; (ii) raporti i kryerjes së rasteve; (iii) raporti i vjetërsisë se rasteve të pazgjidhura; dhe (iv) raporti i

Po 1.0


progresit të rasteve individuale?

4. A është takimi paraprak në mesin e teknikave për menaxhimin të rasteve që përdoren në gjykatën kompetente?

Po 1.0

5. . A ekzistojnë mjete të tjera elektronike për menaxhimin e rasteve në gjykatën kompetente në dispozicion për shfrytëzimin e gjyqtarëve?

Jo 0.0

6. A ka mjete elektronike për menaxhimin e rasteve në gjykatën kompetente në dispozicion për shfrytëzimin e avokatëve?

Jo 0.0



Jo 0.0


Jo 0.0

3. A mund të paguhen taksat gjyqësore në mënyrë

Jo 0.0


elektronike në gjykatën kompetente?



Jo


Jo


1. Arbitrazhi 1.0

1.a. A është i rregulluar arbitrazhi tregtar vendor me një ligj të veçantë ose kapitull ose pjesë të veçantë të kodit të aplikueshëm të procedurës civile, në të cilin në mënyrë substantive mbulohen të gjitha aspektet e tij?

Po



Po

1.c. A përmbarohen zakonisht klauzolat ose marrëveshjet valide të arbitrazhit nga gjykatat?

Po


2.a. A lejohet ndërmjetësimi vullnetar ose pajtimi?

Po


Jo


Jo


3. Tabela e reformave #3: Inventari i organeve plotësuese të përfshira në proces

Nr. Qeveria ose organi joqeveritar

Numri

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10


I. SHTOJCA I: BANKA BOTËRORE REFORMA DOMETHËNËSE 2008 - 2016

Të Bërit Biznes 2016 ka dalluar 11 reforma të cilat kanë bërë më të lehtë zbatimin e kontratave. Si në vitin e kaluar, implementimi i e-parashtrimit përsëri ka qenë tipar i përbashkët i reformave. Në këtë cikël, edhe dy ekonomi – Italia dhe Gjeorgjia – i kanë bërë gjykatat e veta më efektive me vendosjen e sistemeve elektronike. Si rrjedhojë, palët në procedurë tash mund të parashtrojnë ankesat fillestare në mënyrë elektronike, e me këtë duke e rritur transparencën, përshpejtuar parashtrimin dhe procesin e dorëzimit të notifikimeve, kufizuar mundësitë për korrupsion dhe parandalimin e humbjes, shkatërrimit ose fshehjes së dosjeve gjyqësore.

Në përgjithësi, implementimi i mekanizmave për zgjidhjen alternative të kontesteve (ZAK) ishte karakteristika më e përhapur e reformave këtë vit. ZAK avancon zhvillimin e sektorit privat me krijimin e një ambienti më të mirë për bizneset (1). I zvogëlon kostot e drejtpërdrejta dhe të tërthorta me të cilat bizneset ballafaqohen gjatë zbatimit të kontratave he zgjidhjes së kontesteve, përfshi kostot e transaksioneve që përndryshe do të devijonin resurset kompanisë. ZAK gjithashtu mund të ndihmoj në udhëheqjen e mirë në sektorin publik me zvogëlimin e kontesteve të pazgjidhura para gjykatave dhe përmirësimin e efektivitetit të sistemit gjyqësor. Në nivel të rasteve individuale, proceset e ndryshme të ZAK-ve ofrojnë zgjidhje më të lirë dhe më të shpejtë se proceset e përgjithshme gjyqësore. Tri ekonomi – Bregu i Fildishtë, Letonia dhe Senegali – kanë bërë gjyqësoret e tyre më efektiv me vendosjen e ligjeve të konsoliduara për mekanizmat e ZAK-ut.

Bregu i Fildishtë ka bërë prioritet reformat në gjyqësor në disa vjet të fundit. Procesi ka filluar pas krizës pas-zgjedhore në vitin 2011, kur gjyqësor ishte i ngadalshëm dhe joefikas. Deri në vitin 2012 Bregu i Fildishtë kishte krijuar gjykata të specializuara tregtare për tu marrë me kontestet biznesore dhe kishte emëruar gjyqtar profesional për të punuar me gjyqtarët porotë, me këtë duke zvogëluar kohen e zgjidhjes të matur nga Të Bërit Biznes në 770 ditë në vitin 2011 në 585 ditë në vitin 2013. Deri në mesin e vitit 2014, sistemi ishte përmirësuar edhe më tej me adoptimin e ligjit me të cilin rregullohej ndërmjetësimi konvencional dhe gjyqësor në rastet tregtare dhe ato civile. Gjithashtu janë krijuar disa institucione për të ofruar shërbime të ndërmjetësimit.

Ngjashëm, Letonia miratoi një ligj të ri i cili përmban një varg të dispozitave të konsoliduara me të cilat rregullohet arbitrazhi. Para kësaj reforme, arbitrazhi rregullohej me disa dispozita të shpërndara në disa instrumente ligjvënëse dhe, si rrjedhojë, shfrytëzohej rrallë. Njëkohësisht, Letonia miratoi një ligj të ri gjithëpërfshirës për ndërmjetësimin. Ligji i ri përmban disa incentiva për palët për të provuar ndërmjetësimin, përfshi edhe rikthimin e pjesshëm të taksave shtetërore nëse ndërmjetësimi përfundohet me sukses. Vendosja e të gjitha dispozitave materiale dhe procedurale me të cilat rregullohet arbitrazhi ose ndërmjetësimi tregtar në një burim të informatave, i bën këto mekanizma më të qasshme. Rritja e qasjes mund të sjell derti te shfrytëzimi më i gjerë i ZAK-ut në zgjidhjen e kontesteve (figura 1)

Figura 1 – Nismat për ZAK në tri vende kishte ndihmuar në përmirësimin e rezultatit të tyre në indeksin e ri të proceseve gjyqësore


Reforma të tjera në fushën e procedurave gjyqësore të cilat kanë lehtësuar të bërit biznes në 2014/15 synonin cilësinë e administratës gjyqësore. Me fjalë më specifike, Qiproja dhe Kazakistani kanë vendosur procedura të thjeshtëzuara për trajtimin e kërkesëpadive me vlerë të vogël, duke zvogëluar numrin e rasteve të pazgjidhura në gjykatën kryesore dhe duke kontribuar në efikasitetin procedural. Këto procedura të thjeshtëzuara për kërkesëpadi me vlerë të vogël ofrojnë mekanizma me të cilat kontestet që kanë të bëjnë me shuma të vogla parash mund të zgjidhen shpejtë dhe lirë. Gjykatat e tilla zakonisht punojnë sipas rregullave të thjeshtëzuara të punës, rregullave më të efektshme të procedurës civile, me seanca joformale dhe i lejojnë palëve të përfaqësojnë veten, duke i mbajtur profesionistët e procedurave gjyqësore jashtë gjykatës.


1. Bashkësia Evropiane (18): Reformat në Zbatimin e Kontratave sipas ekonomive Zbatimi i

Reformave për Kontrata në Ekonomi TBB2008-TBB2016 Austria

= Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

DB 2009: Austria ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke bërë të

obligueshme arkivimin elektronik në çështjet civile dhe me këtë ka ngritur

efikasitetit e procedurave.

Belgjika


DB 2009: Belgjika ka përmirësuar procesin për zbatimin e kontratave duke

krijuar një procedurë standard përmes afateve detyruese për dorëzimin e

kërkesave me shkrim dhe duke shtrënguar afatet për dërgimin e opinioneve

të ekspertëve.

Bullgaria


DB 2009: Bullgaria ka përmirësuar sistemin e zbatimit të kontratave duke

ndryshuar rregullat për evidencim dhe aktgjykimet për mospërmbushje, duke

ngritur vlerën e kufirit minimal për juridiksion të ulët dhe duke i dhënë

gjykatës civile të instancës së fundit kompetenca për të zgjedhur për të

kufizuar abuzimin me procesin e padive

DB 2008: Bullgaria ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke ndryshuar

sistemin e vet gjyqësor, duke ngritur transparencën në sistem dhe duke

emëruar përmbaruesit privat.

Kroacia



DB 2016: Kroacia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar një sistem

elektronik për të trajtuar shitjet publike të aseteve të luajtshme dhe duke

përshpejtuar procesin në tërësi.

TBB 2014: Kroacia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke përshpejtuar

procedurat gjyqësore dhe duke transferuar procedura të caktuara të zbatimit

nga gjykata tek agjencitë shtetërore.

Qipro


DB 2016: Qipro ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar një

procedurë të shpejtë dhe të thjeshtësuar për ankesa me vlerë më të vogël se

€3,000.

Republika Çeke


TBB 2015: Republika Çeke ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke

ndryshuar kodin e procedurës civile dhe duke modifikuar juridiksionin

monetar të gjykatave.

TBB 2014: Republika Çeke ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke

thjeshtësuar dhe përshpejtuar procedurat e ekzekutimit dhe zbatimit të

aktgjykimeve.

Estonia


TBB 2014: Estonia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke ulur tarifat e

gjykatave.

Greqia


TBB 2015: Greqia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar sistem

elektronik të arkivimit për shfrytëzues të gjykatave.


Irlanda


TBB 2015: Irlanda ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke modifikuar

juridiksionin monetar të gjykatave.

Italia


TBB 2016: Italia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar sistem të

obligueshëm të arkivimit për shfrytëzues të gjykatës, duke thjeshtësuar

rregullat e shërbimit elektronik të procesit dhe duke automatizuar procesin e

zbatimit

TBB 2014: Italia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke rregulluar tarifat

për avokatë dhe duke përshpejtuar disa procedura gjyqësore.

Letonia


TBB 2016: Letonia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke ristrukturuar

gjykatat dhe duke krijuar ligje gjithëpërfshirëse dhe të specializuara që

rregullojnë arbitrazhin vendore dhe ndërmjetësimin vullnetarë.

Lituania


TBB 2015: Lituania ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar sistem

të arkivimit për shfrytëzues të gjykatës

Polonia


TBB 2013: Polonia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke ndryshuar kodin

e procedurës civile dhe duke emëruar më shumë gjyqtarë në gjykatat

ekonomike.

TBB 2008: Polonia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar rregulla


më strikte të procedurës për të ngritur shpejtësinë dhe efikasitetin e

procedurave gjyqësore.

Portugalia


TBB 2015: Portugalia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke aprovuar

kodin e ri të procedurës civile të krijuar për të zvogëluar rastet e

pashqyrtuara, për të përshpejtuar procedurat gjyqësore, për të përmirësuar

rolin gjyqtarëve dhe përshpejtuar zgjidhjen e kontesteve standarde civile dhe

komerciale.

TBB 2010: Portugalia ka zvogëluar kohën dhe ka përmirësuar procedurën

për zbatimin e kontratave duke lejuar kërkesë elektronike për nisjen e padisë

dhe duke zvogëluar nevojën për intervenim të gjyqtarit në zbatimin e

aktgjykimit.

TBB 2009: Portugalia ka zvogëluar kompleksitetin procedural në zbatimin e

kontratave përmes gjykatave duke ngritur kufirin monetar për raste përmes

procedurave ligjore.

TBB 2008: Portugalia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke thjeshtësuar

rregullat për padi të vogla dhe duke përmirësuar sistemin e menaxhimit të

rasteve.

Rumunia


TBB 2016: Rumunia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke transferuar

disa përgjegjësi të zbatimit nga gjykata tek përmbaruesi, duke e bërë më të

lehtë për përmbaruesin të merr informatat nga palët e treta dhe duke bërë të

obligueshëm shfrytëzimin e regjistrit elektronik të ankandit.

TBB 2014: Rumunia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke aprovuar një

procedurë të re civile që përshpejton të gjitha procedurat gjyqësore.


TBB 2009: Rumunia ka thjeshtësuar dhe përshpejtuar zbatimin e

aktgjykimeve duke eliminuar nevojën për urdhër për zbatim dhe duke lejuar

bashkëngjitjen e bilancit kreditor dhe llogarive të arkëtueshme.

Republika e Sllovakisë


TBB 2013: Republika Sllovake ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke

aprovuar disa ndryshime të kodit të procedurës civile me qëllim të

thjeshtësimit dhe përshpejtimit të procedurave si dhe për të kufizuar taktikën

penguese të palëve për rastin.

Suedia


TBB 2010: Suedia ka përshpejtuar zbatimin e kontratave përmes

legjislacionit të ri që krijon afate më strikte për rastet civile. Ajo gjithashtu ka

përmirësuar procesin duke përforcuar rolin e gjyqtarit të menaxhim aktiv të

rasteve, ndryshim të rregullave të evidencimit, nevojën për të kërkuar leje për

ankesë ndaj vendimit të gjykatës dhe shqyrtimin e tarifave statusore për

zbatimin e aktgjykimeve.

Mbretëria e Bashkuar


TBB 2011: Mbretëria e Bashkuar ka përmirësuar procesin e zbatimit të

kontratave duke modernizuar procedurat civile në gjykatën ekonomike.

TBB 2016: Mbretëria e Bashkuar ka bërë zbatimin e kontratave më të

kushtueshëm duke ngritur tarifat gjyqësore për parashtrimin e padisë..

2. Vendet fqinje dhe të ndërlidhura (8): Reformat në Zbatimin e Kontratave sipas

ekonomive TBB2008-TBB2016 Bjellorusia



TBB 2012: Bjellorusia ka modifikuar kodin e procedurës ekonomike

duke ndryshuar afatin për zgjidhjen e kontestit komercial.

Gjeorgjia


TBB 2016: Gjeorgjia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar sistem

elektronik të kërkesave për shfrytëzues të gjykatës.

TBB 2013: Gjeorgjia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke thjeshtësuar

dhe përshpejtuar procedurat për kontestet komerciale.

TBB 2011: Gjeorgjia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke

bashkërenditur procedurat për ankande publike, me përmbarues privat dhe

duke modernizuar sistemin e zgjidhjes së kontesteve.

Kosova


TBB 2015: Kosova ka lehtësuar zbatimin e kontratave krijuar sistemin e

përmbaruesve privat.

Maqedonia, IRJ


TBB 2009: IRJ e Maqedonisë ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke

vazhduar që në mënyrë sistematike të pajis gjykatat dhe sisteme elektronike

të menaxhimit të rasteve.

Moldavia


TBB 2012: Moldavia ka bërë zbatimin e aktgjykimeve më efikase duke

emëruar përmbarues privat.

TBB 2008: Moldavia ka përmirësuar sistemin e zbatimit të kontratave duke

përditësuar ligjin e procedurës civile për të bërë atë në përputhje me

TBB 2013: Moldavia ka vështirësuar procesin e zbatimit të kontratave

duke shfuqizuar gjykatën speciale ekonomike.


standardet ndërkombëtare dhe duke ndërmarr masa për të zvogëluar

korrupsionin gjyqësor.

Serbia


TBB 2013: Serbia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar sistemin e

përmbaruesve privat.

Turqia


TBB 2015: Turqia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar sistem

elektronik të kërkesave për shfrytëzues të gjykatës.

TBB 2013: Turqia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar ligjin e ri

të procedurës civile.

Ukraina


TBB 2012: Ukraina ka ndryshuar legjislacionin për të bashkërenditur

zgjidhjen e kontesteve komerciale dhe duke ngritur efikasitetin e procedurës

për zbatim.

3. Vendet Tjera (63): Reformat në Zbatimin e Kontratave sipas ekonomive TBB2008-

TBB2016 Algjeria


TBB 2010: Algjeria ka përmirësuar zbatimin e kontratave duke krijuar kodin

e ri të procedurës civile që zvogëlon hapat dhe kohën dhe duke kompjuterizuar


plotësisht gjykatat duke përfshirë krijimin e sistemit elektronik të menaxhimit

të rasteve.

Armenia


TBB 2016: Armenia ka lehtësuar zbatimin e kontratave përmes ligjit të ri që

kërkon që rastet t’i caktohet gjyqtarëve rastësisht – dhe përmes sistemit

plotësisht të automatizuar – në gjykata në tërë vendin.

TBB 2009: Armenia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke riorganizuar

sistemin gjyqësor, duke zvogëluar kompleksitetin procedural dhe duke krijuar

kufij monetar për raste të shqyrtuara nga juridiksione të ndryshme.

Azerbajxhani = Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

TBB 2009: Azerbajxhani ka përshpejtuar zbatimin e kontratave duke krijuar

gjykatën e dytë ekonomike në Baku dhe me këtë ka ngritur numrin e

gjyqtarëve të specializuar nga 5 në 9.

Bahama


TBB 2015: Bahama ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar rregulla të

reja të procedurës civile që fokusohet në bashkërenditje dhe thjeshtësim të

procedurave gjyqësore dhe siguron zgjidhje më pak të kushtueshme të

kontesteve.

Benini = Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

TBB 2015: Benini ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar repart

komercial brenda gjykatës së instancës së parë.

TBB 2013: Benini ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar kodin e ri

të procedurës civile, administrative dhe sociale.


Butani = Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

TBB 2009: Butani ka lehtësuar volumin e rasteve të gjykatave të qarkut

duke krijuar komisionin për tokë për të trajtuar transferet e pronës

(paraprakisht 30% të të gjitha rasteve gjyqësore) dhe me këtë ka zvogëluar

kohën e nevojshme për zbatimin e kontratës përmes gjykatës.

Botsvana


TBB 2010: Botsvana ka bërë zgjidhjen e kontesteve komerciale më efikase

duke krijuar menaxhim të rasteve dhe duke përmirësuar shfrytëzimin e

teknologjisë informative.

Brazili = Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

TBB 2013: Brazili ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke implementuar

sistemin elektronik për padi në gjykatën e qarkut civile në Sao Paulo.

TBB 2008: Brazili ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke përditësuar dhe

bashkërenditur rregullat e procedurës civile.

Burkina Faso


TBB 2011: Burkina Faso ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar

gjykatë ekonomike të specializuar dhe duke shfuqizuar tarifën për regjistrim

të vendimeve gjyqësore.

TBB 2010: Burkina Faso ka përmirësuar zbatimin e kontratave duke

zvogëluar tarifat gjyqësore dhe duke krijuar mekanizma alternativ të

kontesteve.

TBB 2008: Burkina Faso ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke ngritur

efikasitetin e operacioneve në gjykatën ekonomike.


Kameruni = Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

TBB 2013: Kameruni ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar

divizione të specializuara ekonomike brenda gjykatës së instancës së parë.

Kanada


TBB 2011: Kanada ka ngritur efikasitetin e gjykatave duke zgjeruar

dorëzimin e dokumenteve elektronike dhe duke bashkërenditur procedurat.

Kina


TBB 2014: Kina ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke ndryshuar kodin e

procedurës civile për të bashkërenditur dhe përshpejtuar të gjitha procedurat

gjyqësore.

TBB 2009: Kina ka përforcuar sistemin e zbatimit të kontratave duke

shtrënguar rregullat për zbatimin e aktgjykimeve për të kufizuar mënyrat ku

debitorët mund të fshehin asetet dhe t’i ikin zbatimit.

Kolumbia


TBB 2014: Kolumbia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke thjeshtësuar

dhe përshpejtuar procedurat për konteste komerciale.

Republika Demokratike e Kongos


TBB 2008: Republika Demokratike e Kongos ka lehtësuar zbatimin e

kontratave duke ngritur efikasitetin e operacioneve të gjykatës ekonomike.

Kosta Rika



TBB 2010: Kosta Rika ka përmirësuar sistemin e zbatimit të kontratave duke

lejuar mënyra të reja të ofrimit të shërbimit dhe duke thjeshtësuar

procedurat e ankandit përmes autorizimit të publikimit të njoftimit për

ankand të vetëm.

Bregu i Fildishtë


TBB 2016: Bregu i Fildishtë ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar

dispozita të reja për ndërmjetësim vullnetarë.

TBB 2014: Bregu i Fildishtë ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar

gjykatë të specializuar ekonomike.

Republika Arabe e Egjiptit


TBB 2010: Egjipti ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar gjykatat

ekonomike.

Etiopia


TBB 2010: Etiopia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke zvogëluar

vonesat në gjykata – përmes zvogëlimit të rasteve të pashqyrtuara, duke

përmirësuar menaxhimin e rasteve dhe trajnim të brendshëm dhe duke

zgjeruar rolin e gjyqtarit për zbatim.

Figji = Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

TBB 2008: Figji ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar sistem të ri

të menaxhimit të rasteve që ka përmirësuar operacionet gjyqësore.

Gana



TBB 2008: Gana ka krijuar gjykatat komerciale për kapital duke ngritur

efikasitetin e zgjidhjes së kontesteve komerciale.

Grënada


TBB 2010: Grënada ka caktuar gjyqtarë shtesë për gjykatën e lart duke

zvogëluar rastet e pashqyrtuara dhe duke lehtësuar zbatimin e kontratave.

Guatemala


TBB 2008: Guatemala ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke ngritur

numrin maksimal të padive që mund të parashtrohen pranë zyrtarit gjyqësor..

Ginea-Bisau


TBB 2011: Ginea-Bisau ka krijuar gjykatat e specializuara ekonomike duke

përshpejtuar zbatimin e kontratave.

Honduras


TBB 2012: Hondurasi ka aprovuar kodin e ri të procedurës civile që ka

ndryshuar procedurat gjyqësore për zbatimin e kontratave.

RSA Hong Kong, Kinë


TBB 2011: Reformat e implementuar në sistem e drejtësisë civile në RSA

Hong Kong (Kinë) do të ndihmojnë në ngritjen e efikasitetit dhe efektivitetit të

shpenzimeve për zgjidhjen e kontesteve komerciale.

Republika Islame e Iranit



TBB 2011: Republika Islame e Iranit ka lehtësuar dhe përshpejtuar zbatimin

e kontratave duke krijuar arkivim elektronik të disa dokumenteve, njoftim

përmes porosive telefonike dhe sistem elektronik për menaxhim të rasteve.

Jordani = Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

TBB 2010: Jordani ka përmirësuar sistemin e zbatimit të kontratave duke

krijuar divizione të specializuara të gjykatës ekonomike, duke i pajisur gjykatat

me sisteme kompjuterike për menaxhim të rasteve dhe duke ngritur kufirin

për rastet e shqyrtuara nga gjykata e ulët për të përmirësuar shpërndarjen e

rasteve.

Kazakistani = Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

TBB 2016: Kazakistani ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar

procedurë të thjeshtësuar dhe të shpejtë për padi të vogla dhe duke

bashkërenditur rregullat për procedurat e zbatimit.

TBB 2015: Kazakistani ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar

sistem elektronik për shfrytëzues të gjykatës.

Kenia


TBB 2012: Kenia ka krijuar sistem për menaxhimin e rasteve që do të

ndihmoj në ngritjen e efikasitetin dhe efektivitetit të shpenzimeve të zgjidhjes

së kontesteve komerciale.

Republika e Koresë


TBB 2012: Koreja ka lehtësuar parashtrimin e kërkesës komerciale duke

krijuar sistem elektronik.


Lesotho


TBB 2012: Lesotho ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar gjykatën

e specializuar ekonomike.

Liberia


TBB 2013: Liberia ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar gjykatën e

specializuar ekonomike.

Malavi = Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

TBB 2011: Malavi ka thjeshtësuar zbatimin e kontratave duke ngritur kufirin

për padi që mund të parashtrohen pranë gjykatës së ulët.

TBB 2008: Malavi ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar gjykatën

ekonomike dhe duke punësuar gjyqtarë.

Malajzia


TBB 2012: Malajzia ka vazhduar të përmirësojë kompjuterizimin e

gjykatave të saj duke aplikuar një sistem që e bën të mundur dorëzimin e

ankesave në mënyrë elektronike.

TBB 2010: Malajzia e ka bërë më të lehtë zbatimin e kontratave duke

ngritur numrin e stafit të gjykatave, afate zbatimit më të rrepta për përpunim

të dokumenteve dhe riorganizimi i gjykatës komerciale për të lejuar sistemim

më të shpejtë të çështjeve të ndërmjetme.

Mali = Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

TBB 2010: Mali ka përmirësuar procesin e zbatimit të kontratave përmes

ndryshimit të kodit të procedurës civile duke krijuar afate kohore për raste


dhe duke lejuar dërgimin e ftesave për gjyq pa intervenim të gjyqtarit me

rastin e parashtrimit të padisë në gjykatën kompetente.

Mauritania


TBB 2008: Mauritania ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke angazhuar

gjyqtarë shtesë dhe duke përditësuar mënyrën e funksionimit të gjykatave

ekonomike.

Mauritius


TBB 2015: Mauritiusi ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar sistem

elektronik për shfrytëzues të gjykatës.

TBB 2014: Mauritiusi ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke liberalizuar

profesionin e përcjellësve gjyqësor për të shërbyer si përmbarues për

përmbushjen e procedurave të zbatimit.

TBB 2011: Mauritiusi ka përshpejtuar zgjidhjen e kontesteve komerciale

duke angazhuar më shumë gjyqtarë dhe duke shtuar numrin e gjykatave.

TBB 2010: Mauritiusi ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar

divizionin e specializuar ekonomik në gjykatën supreme.

Meksiko


TBB 2014: Meksiko ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar gjykata

për padi të vogla me procedura verbale që mund të shqyrtojnë raste civile

dhe komerciale.

Mozambiku


TBB 2009: Mozambiku ka përmirësuar sistemin e zbatimit të kontratave

duke shtuar më se 20 gjyqtarë ku të gjithë kanë vijuar trajnim formal; duke


emëruar administrator gjyqësor për të lehtësuar barrën administrative

gjyqtarëve; dhe duke krijuar matësit e performancës së gjyqtarëve.

TBB 2008: Mozambiku ka përmirësuar zgjidhjen e kontesteve komerciale në

Maputo duke angazhuar gjyqtarë të specializuar dhe duke ashpërsuar afatet

kohore për procedurat e zbatimit.

Nepali = Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

TBB 2012: Nepali ka përmirësuar mbikëqyrjen dhe monitorimin e në

gjykata, ka përshpejtuar procesin e parashtrimit të padive.

Zelanda e Re


TBB 2014: Zelanda e Re ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke

përmirësuar sistemin e menaxhimit të rasteve për të siguruar procedura më

të shpejta dhe më të përballueshme.

TBB 2011: Zelanda e Re ka aprovuar rregullat e reja për gjykata të qarkut që

bëjnë procesin e zbatimit të kontratave më të favorshëm.

Nikaragua


TBB 2012: Nikaragua ka ngritur kufirin monetar për padi komerciale që

mund të parashtrohen në gjykatën civile në Managua duke lënë paditë me

vlera të vogla në gjykata lokale ku procedurat janë më të thjeshta dhe më të

shpejta.

Norvegjia


TBB 2010: Norvegjia e ka përshpejtuar zbatimin e kontratave përmes

aplikimit dhe monitorimit të afateve më të rrepta në procedurat gjyqësore.


Palau


TBB 2014: Palau ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar sistem

elektronik për shfrytëzues të gjykatës.

Papua Ginea e Re


TBB 2010: Papua Ginea e Re ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke

lansuar plotësisht divizionin e specializuar ekonomik në gjykatën shtetërore.

Peru


TBB 2010: Peru ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar afate për

dorëzimin e dëshmive dhe kontestim të procedurave të zbatimit dhe duke

lejuar njoftime elektronike gjyqësore në vend të publikimit të gazetën zyrtare.

Federata Ruse


TBB 2012: Rusia ka lehtësuar padinë në rast komercial duke krijuar sistem

elektronik të parashtrimit të padive.

Ruanda


TBB 2013: Ruanda ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke implementuar

sistemin elektronik të parashtrimit të padive.

TBB 2009: Ruanda ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar 3 gjykata

ekonomike – në Kigali, në Provincën Veriore dhe në Provincën Jugore.

Arabia Saudite



TBB 2013: Arabia Saudite ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke zgjeruar

kompjuterizimin e gjykatave dhe duke krijuar sistem elektronik të

parashtrimit të padive.

Senegal = Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

TBB 2016: Senegali ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar ligjin që

rregullon ndërmjetësimin vullnetar.

TBB 2012: Senegali ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar oda të

specializuara ekonomike në gjykata.

Sejshellët


TBB 2015: Sejshellët kanë lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar

gjykata ekonomike, duke implementuar dhe duke përmirësuar sistemin e

menaxhimit të rasteve, duke krijuar ndërmjetësim përmes gjykatës dhe duke

trajtuar konfliktet në orarin e gjykatës.

TBB 2012: Sejshellët kanë zgjeruar juridiksionin e gjykatës së ulët duke

ngritur kohën e duhur për zbatimin e kontratave.

Sierra Leone


TBB 2012: Sierra Leone ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar

gjykatë të përshpejtuar ekonomike.

Singapori = Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

TBB 2015: Singapori ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar sistem

të ri elektronik të procedurës gjyqësore që bën bashkërenditjen e

procedurave gjyqësore.


Afrika Jugore


TBB 2015: Afrika Jugore ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke ndryshuar

juridiksionin monetar të gjykatave të ulëta dhe duke krijuar ndërmjetësim

vullnetar.

Timori Lindor


TBB 2011: Timori Lindor ka ngritur efikasitetin duke trajnuar dhe emëruar

gjyqtarë të ri dhe duke aprovuar kodin e ri të procedurës civile.

Togo


TBB 2014: Togo ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar divizione të

specializuara ekonomike brenda gjykatës së instancës së parë.

Tongo


TBB 2008: Tongo ka përshpejtuar zgjidhjen e kontesteve komerciale duke

implementuar sistemin elektronik të menaxhimit të rasteve.

Uganda


TBB 2011: Uganda vazhdon të përmirësoj efikasitetin e sistemit të gjykatave

duke zvogëluar dukshëm kohën për parashtrimin e padisë.

Emiratet e Bashkuara Arabe


TBB 2016: Emiratet e Bashkuara Arabe kanë lehtësuar zbatimin e

kontratave duke implementuar procesin elektronik, duke krijuar zyrën e re

për menaxhim të rasteve brenda gjykatës kompetente dhe duke zhvilluar


shërbimin “Kërkesat e Mençura” që mundëson palëve të parashtrojnë dhe

ndjekin mocionet në mënyrë elektronike.

TBB 2009: Emiratet e Bashkuara Arabe kanë lehtësuar zbatimin e

kontratave duke krijuar sistem elektronik të parashtrimit të dokumenteve për

gjykatë.

Uruguai = Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

TBB 2015: Uruguai ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke thjeshtësuar

dhe përshpejtuar procedurat për konteste komerciale.

Uzbekistani = Reformat në biznes lehtësojnë afarizmin. = Ndryshimi vështirëson afarizmin.

TBB 2014: Uzbekistani ka lehtësuar zbatimin e kontratave duke krijuar

sistem elektronik për shfrytëzues të gjykatës.

Bregu Perëndimor dhe Gaza


TBB 2010: Bregu Perëndimor dhe Gaza kanë përshpejtuar zbatimin e

kontratave duke angazhuar dhe trajnuar gjyqtarë të ri, duke emëruar

“gjyqtarë për zbatim” vetëm për trajtim të çështjeve lidhur me zbatimin e

aktgjykimeve dhe duke implementuar plotësisht softuerin për menaxhimin e

rasteve.

Zambia


TBB 2014: Zambia ka përmirësuar zbatimin e kontratave duke krijuar sistem

elektronik të menaxhimit të rasteve në gjykata që mundëson referencim

elektronik të rasteve, bazën e të dhënave të ligjeve, raportim në kohë reale

dhe qasje publike në shënimet e gjykatës.

reformat në të bërit biznes të bankës botërore · shitblerjes. kontesti parashtrohet në...

Documents