rekstrarstjórnun, skilgreiningar
DESCRIPTION
Rekstrarstjórnun, skilgreiningar. Rekstur er umbreyting (framleiðsla, þjónusta, flutningar, heilsugæsla, vöruhús, verslun, fjarskipti, ...) Inntak er aðföng : Fé, fólk, hráefni Úttak er afurðir : Vörur og/eða þjónusta Umbreytingin fer fram í ýmsum kerfum - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
Rekstrarstjórnun, skilgreiningar Rekstur er umbreyting (framleiðsla,
þjónusta, flutningar, heilsugæsla, vöruhús, verslun, fjarskipti, ...)
Inntak er aðföng: Fé, fólk, hráefni Úttak er afurðir: Vörur og/eða þjónusta Umbreytingin fer fram í ýmsum kerfum Rekstrarstjórnun er stjórnun þessara
kerfa Kerfishugsun, vísindaleg aðferðafræði
Framleiðsla vs þjónusta Afurðir framleiðslu eru vörur Vörur eru áþreifanlegar Vörur er hægt að geyma á lager og
flytja milli staða Skörun mikil, oftast einhver
þjónusta með vörum
Nokkur mikilvæg hugtök Nýtni, e. Efficiency, “Gera hlutina rétt” Framleiðni, e. Productivity = Úttak/Inntaki Skilvirkni,e. Effectiveness, “Gera réttu hlutina” Virði, e. Value = Gæði m.v. verð Virðisaukning, e. Value Adding = Verð sem
markaður vill borga - framleiðslukostnaður Framlegð, e. Contribution = Tekjur – Brl. Kostn. Vörukeðja, e. Supply Chain: Heildarferli
umbreytinga og flutninga frá birgjum til markaða
Framleiðsla Vinnsluaðgerðir:
Umbreyting (Conversion) Smíði (Fabrication) Samsetning (Assembly)
Samfelld ferli vs stakræn: Samfelld: Mjólkurvinnsla, álframleiðsla Stakræn: Fiskvinnsluvélar, tölvur
Stjórnun framleiðslu, m.a. Stefnumótun, ákv. um afkastagetu Vöruþróun, hönnun framleiðsluferla Fyrirkomulag, efnisflutningar Áætlanagerð (AP, MPS) Stjórnun vörukeðjunnar, spár,
áætlanir, aðfangastýring (MRP, JIT, TOC) birgðir, flutningar
Eftirlit, umbótaferli
Fyrirkomulag, kerfi Verkefni, Föst staðsetning Verkstæði, Ferlafyrirkomulag Lotuframleiðsla, Afurðafyrirkomulag Samsetningarlínur,
Afurðafyrirkomulag Samfellt flæði, Afurðafyrirkomulag “Group Technology”, Sellu-
fyrirkomulag
IV.Continuous
Flow
III.Assembly
Line
II.Batch
I.Job
Shop
LowVolume,One of a
Kind
MultipleProducts,
LowVolume
FewMajor
Products,HigherVolume
HighVolume,
HighStandard-
ization
CommercialPrinter
French Restaurant
HeavyEquipment
Coffee Shop
AutomobileAssembly
Burger King
SugarRefinery
Flexibility (High)Unit Cost (High)
Flexibility (Low)Unit Cost (Low)
Söguleg þróun Oper. Man.Scientific
Management
Moving AssemblyLine
HawthorneStudies
OperationsResearch
HistoricalUnderpinnings
Computers(MRP)
JIT/TQC &Automation
ManufacturingStrategy
Service Qualityand Productivity
TQM & QualityCertification
Business ProcessReengineering
ElectronicEnterprise
Global SupplyChain Mgmt.
OM's Emergenceas a Field
“Lögmál reksturs” 1. WIP = Prod.Rate*Throughput Time
Little 1961: L = * W
2. Varðveisla efnis (birgðajafnvægi) 3. Stór kerfi => Minni áreiðanleiki, R = ri
4. Veldisvöxtur flækju M þættir, N stöður => NM
Lögmál reksturs 2 5. Öllu mun hnigna (kyrrstaða gengur
ekki)
6. Tækniþróun=>Samfelldar umbætur
7. Kerfisþættir sýna slembið atferli ( er heimurinn slembinn eða of flókinn?)
8. Takmörk mannlegrar rökvísi (Simon 1969: Uppfylla viðmið, ekki hámarka)
Hvað má læra af þessu? Sameina ! Einfalda ! Útrýma, skera burt ! Samt sem áður er heimurinn
flókinn: Við þurfum líkön! => MS/OR (Úr bók Askin & Standridge)
Hvers vegna læra MS/OR? 1. Æfa rökræna hugsun við lausn
flókinna vandamála 2. Bæta við innsæi og tilfinningu fyrir
viðfangsefnum og lausnum 3. Skerpa færni með tölur
(quantitative) 4. Efla Excel færni 5. Kynnast “verkfærakistunni” (sjá W&A bls. 21-23)
Líkön Áþreifanleg: Skala, Hliðstæður
Táknræn (symbolic): Teikningar Tölvuforrit Stærðfræðileg:
Analytical (Deduction) Experimental (Induction)
Hvers vegna nota líkön Besta eða ná ákveðnum viðmiðum Segja fyrir um eitthvað (Spá,
Hermun) Eftirlit (SPC) Innsýn, skilningur (ferlið líkangerð
skiptir meiru en líkanið) Réttlæting, söluverkfæri (Hermun)
Líkangerð Viðfangsefnið - Kerfisgreining Hugtakalíkan - Líkansmíði Frumgerð líkans - Gagnasöfnun Keyrsluhæft líkan - Sannprófun Rétt líkan - Lausnaraðferð Lausn á líkaninu, næmni - Kynning “Seld” lausn - Innleiðsla, hagnýting Lausn á viðfangsefninu
Tegundir reiknilíkana “Prescriptive” (bestun) vs “Descriptive” (lýsandi líkön) Kyrrstæð vs Kvik Samfelld vs Stakræn Slembin vs Löggeng Línuleg vs Ólínuleg
“Prescriptive” Líkön (bestun) Markfall (Max, Min) Ákvörðunarbreytur (Samf., heiltölur) Skorður (Lausnarými) Stuðlar (Gögn) Lausnaraðferð (Analytic, Numeric) Lausn (Bestu gildi á breytum) Næmnigreining
Flokkun bestunarlíkana “Analytical” bestun Mathematical Programming Netlíkön, sum Leitaraðferðir (Heuristics ) Ákvarðanafræði Dæmi: Birgðastýring
Dæmi um bestun: EOQ Markfall: minTC(Q) = S*D/Q + H*Q/2 Breyta: Q Skorður: Qmin < Q < Qmax Gögn: D, P, S, H, Qmin, Qmax Lausnaraðferð: Diffrun Lausn: EOQ = sqrt(2*D*S/H) Næmni: TC(Q)/TC(EOQ)
Flokkun lýsandi líkana Hermun (Simulation) Biðraðafræði (Waiting Lines) Spálíkön (Forecasting) Sum netlíkön Spilfræði (Game Theory) Arðsemilíkön
Hermun “Þegar allt annað bregst”! Lýsandi, “Hvað-ef” Samfelld (Rándýr-bráð) Stakræn:
Tímarás vs Atburðadrifin Monte Carlo tækni, gervislembur
Arðsemilíkön Líkan af fjárfestingu og rekstri Lýsandi, kvik líkön Stakræn hermun fyrirtækjareksturs Tímarás (ár fyrir ár) Venjulega löggeng
Mathematical Programming Línuleg bestun (LP) Heiltölubestun (IP, MIP) Ólínuleg bestun (NLP) Kvik bestun (DP) Slembin bestun (SP) Flutningalíkan Úthlutun
Netlíkön Minnsta spönn Stysta leið Mesta flæði CPM/PERT (lengsta leið) Leiðaskipulag (VRP) Vandi farandsalans (TSP)
Leitaraðferðir Þróunaraðferðir:
Erfðaalgrím (GA) Hermd kólnun (SA) Bannleit (TS)
Önnur “Heuristics”
Ákvarðanafræði Ákvarðanatré Vandi blaðastráksins MCDM, “Multi Criteria Decision
Making” Þrepagreiningaraðferð (AHP) Markmiðabestun (GP)
Dæmi um reiknilíkön Arðsemilíkön (Excel) Afurðasamsetning (LP) Hráefnablöndun (LP) Yfirlitsáætlanir (LP) Lotuskipulag (IP, DP, …) Dreifing (Flutningalíkan) Staðarval (LP, IP) Mönnunaráætlun (Hermun)
Dæmi um reiknilíkön 2 Verðbréfakarfa (NLP) Val fjárfestinga (IP) Umferðaleiðsögn (Stysta leið) Útkeyrsla á vörum (VRP, TSP) Lagnakerfi (Minnsta spönn) Flöskuhálsaleit (Max Flow) Gámahleðsla (Heuristics) Lágmörkun afskurðar (Heuristics)
Stjórnun vörukeðju, SCM Stefnumótun Spár Yfirlitsáætlun (AP) Framleiðsluáætlanir (MPS) Aðfangastýring (MRP, JIT) Afkastastýring (CRP, TOC) Verkröðun Eftirlit með ferlum (SPC) Vörudreifing
Stefnumótun Fleiri en eitt markmið, sum huglæg Jafnvel > 1 ákvörðunartaki Margir valkostir Dæmi: Staðarval MCDM, AHP Arðsemireikningar, Pareto (Excel)
Spár “Qualitative” aðferðir:
Síðasta ár + x% Markaðskannanir Delphi aðferðin
“Quantitative” líkön: Leitni, vöxtur (+/-) Árstíðasveiflur Spáfrávik
MA, ES, Regression, …
Afurðir og hráefni Afurðasamsetning Hráefnablöndun Flokkun hráefnis Lágmörkun afskurðar Hleðsla, pökkun, samval Bestun (LP, IP), leitaraðferðir
Yfirlitsáætlun (AP) Árstíðatoppar Ígildiseining Framleiðsla, birgðir, mannafli Yfirvinna, vaktir Aðkeypt, biðpantanir, skortur Excel LP, Flutningaaðferð
Framleiðsluáætlanir (MPS) Yfirlitsáætlunin gefur rammann 4 – 6 vikur Max (Innkomnar pantanir, Spár) Fryst tímabil Lotustærðir IP, MIP
Aðfangastýring (MRP, JIT) Lágmarka birgðir Forsendur:
Birgðakerfi Efnislistar (BOM) Framleiðsluáætlanir (frystar) Öguð vinnubrögð
Lotuskipulag (IP, DP)
Birgðastýring Forsenda: Spár Lágmörkun heildarkostnaðar Lotustærðir, pöntunarmagn (Q) Hvenær pantað, pöntunarmark (R) Vörufjölskyldur, gámaflutningar Bestun
Afkastastýring (CRP, TOC) Jöfnun álags á vinnustöðvar Byggir á ferilgreiningu Finna flöskuhálsana (TOC) “The Goal” eftir Eli Goldratt Hermun
Verkröðun Skilafrestir, afhendingatímar SPT, EDD, LPT, … Flókin vandamál (nxm) Lágmörkun uppsetningatíma (TSP) Vaktaskipulag Leitaraðferðir (GA, SA, TS)
Eftirlit með ferlum (SPC) Sérstakar vs venjulegar orsakir Mælingar, sýnatökur Stýririt (XR-, c-, p-rit) Dæmi: Árangur ÚA, blokkavigt Tölfræði
Vörudreifing Hámarka þjónustu, lágmarka
kostnað Útkeyrsla á vörum Söfnun (mjólkur, sorps, …) Skipulag flutninga Staðarval, t.d. neyðarþjónustu Netlíkön, VRP, TSP, LP, IP
Þjónustukerfi Halda jöfnu þjónustustigi Hönnunarforsendur Áætlun um mannaflaþörf Vaktaskipulag Dæmi: Símaþjónusta Flugfélags
(spálíkön, hermun, LP, úthlutun) Biðraðafræði, hermun
Ítarefni R. L. Rardin: “Optimization in
Operations Research” Hillier & Lieberman: “Introduction to
Operations Research” Winston: “Operations Research.
Applications and Algorithms” Law & Kelton: “Simulation Modeling and
Analysis” Askin & Standridge: “Modeling and
Analysis of Manufacturing Systems”