religious identity in iranian society: a systematic review of...

Journal of Applied Sociology

26th Year, Vol. 59, No. 3, Autumn 2015

pp. 23-28

Received: 27.02.2015 Accepted: 22.04.2015

Religious Identity in Iranian Society: A Systematic Review of Previous Studies (2001-2013)

Ali Ghanbari Barzian

Assistant Professor, Department of Social Sciences, University of Isfahan, Iran

Reza Hemmati*

Assistant Professor, Department of Social Sciences, University of Isfahan, Iran * Corresponding author, e-mail: [email protected]

Introduction

Religious identity is a prominent element of social cohesion. Religious identity involves a level of social identity that

corresponds with "we" or religious community, and represents a sense of belonging and commitment to the religion

and religious community. Religion essentially provides cognitive, ideological, sociological and spiritual resource for

identity (Furrow et al 2004). Accordingly, religion locates mainly on the center of individual and group identity (Seul

1999). Religious communities and systems of meaning, are the resources for sense of interest (belonging to another)

and approval (as a basis of self-esteem), and in fact, encourage individual excellence and actuality. Religious groups

are also considered an important factor in social relations and are responsible for vitality, happiness and general

enthusiasm of their followers (Hajiani 2000). Certainly, religious identity is a certain kind of identity formation. It is

defined by a sense of group membership to religion and its importance regard to the self-concept. Religious identity is

not necessarily equated with religiousness and religiosity. Although these concepts have some overlaps, religiousness

and religiosity point to the significance and value of belonging to religious groups and participating in religious

events, but religious identity particularly indicates membership in a religious group without participation in religious

activities (Arweck and Nesbitt 2010). Also, although religion is faith-based institution and religiosity is practice to its

rituals, but religious identity refers to how people understand themselves as religious persons, who accept spiritual

and religious values and beliefs within faith community. Therefore, religious identity is a collective identity, which

includes membership in religious groups, acceptance of belief system, commitment to religious groups and values,

and practices ally with religion. Although there is substantial literature on identity, evidence suggests that the role of

religion in shaping individuals' and group's identity is widely ignored. However, a growing number of studies have

begun to take into consideration the key role of religion (Arweck & Nesbitt 2010, King and Boyatzis 2004, Peek

2005). This article has attempted to review systematically previous research and conceptualizations on the religious

identity based on national studies and surveys and academic dissertations.

Materials and Methods

As mentioned, the purpose of this study was to review

the results of some influential researches in the field of

religious identity. To get this purpose, one of the best

known methods for reviewing previous studies, a

systematic review, was applied. Systematic review

deals with establishing and synthesizing of researches

and evidences with focus on a specific question. This

occurs through the organized, transparent, formal, clear

and flexible procedures and processes. A systematic

review of research is not limited to review the history

and this overview and review can be used in different

levels, fields and goals. During the first phase of the

study, terms of "religious identity", "Islamic identity",

"Iranian identity" and "religious identity" was searched

at libraries and research centers and in databases such

as Center for Scientific Information Database (SID), a

database of Iranian journals and magazines (Magiran),

Noor specialized journals database, and Science and

Information Technology Institute (IrnaDoc). After

reviewing the gathered documents and specifying its

relationship with the object and purpose of the study, a

total of 47 documents were selected. Documents based

on the five major parameter were summarized and

reviewed: 1-general information, 2-goals and research

questions, 3-research methodology, 4-variables, 5-

findings

Discussion of Results and Conclusion

Findings show that in the highest percentage (38.2%)

of researches, religious identity has been studied as the

dependent variable. By contrast, in less than 15 % of

the researches, religious identity has been examined as

independent variable. Only 29.7 % of studies were

descriptive and only religious profile and dimensions

have been studied. About 10.6 % of researches were

descriptive and have tried to examine relationship

between religious identity with other aspects such as

national identity and ethnic identity. Finally, in 6.3 %

of studies content of various documents such as

http://en.wikipedia.org/wiki/Religiosity


Journal of Applied Sociology, 26th Year, Vol. 59, No. 3, Autumn 2015 24

textbooks have been analyzed.

Results showed that among respondents,

attitudinal and behavioral aspects of religious identity

did not quite consistent with each other. Although a

significant part of respondents, considered themselves

as religious, but did not adhere as much to the religious

practices and rituals. In general, women had a stronger

religious identity. In most researches, religious identity

had an inverse relationship between levels of

education. Also there was positive correlation among

level of age and religiosity.

Generally, religious identity in these studies was

assessed positively. Studies showed that there was

coexistent relationship between religious identity and

rival identities (national identity and ethnic identity).

But there were no relationship between religious

identity and modern and global identities. Religious

identity was the first and most important identity that

people know of and define themselves with. Examining

the strength of national, religious, global and ethnic

identities showed that religious identity is in the first

place and national, ethnic and global identities came

next.

Detailed analysis demonstrated that among

independent variables, new media (the Internet,

satellite and mobile) had the highest effect on religious

identity and globalization was next. Attitude toward

reference groups, mental health, television programs,

family, cultural capital, social capital, symbolic capital,

were among independent variables that had a high

frequency. About 10 percent of studies examined

religious identity as independent variable. In these

researches, effect of variables such as mental health

and optimism, social identity, national identity,

happiness, and social and political participation on

religious identity was investigated.

Finally, the results showed that reductionism

(reducing the sense of religiosity to religious identity),

conceptual distortion (dispersion and a break in the

conceptual and operational definitions of the indicators

of religious identity and the lack of coverage of all

dimensions) and lack of a coherent theoretical and

methodological basis (using small tools, lack of

discipline and consistency in the choice of theories and

theoretical framework) were the main weaknesses of

measures of religious identity.

Keywords: Identity, Religious Identity, Systematic

Review

References

Abbasighadi, M. (2007) “Study of the Relationship

between Internet Use and Religious Identity

of Users”, Media, No. 69, p 173-198.

Abolhasani, R. (2009) Determining and measuring of

components of Iranian identity. Expediency

Council, Center for Strategic Research.

Akhoundi, M.B. (2004) National-religious identity.

Boostan Publiction.

Alam, A. (1998) Bases of politics, fourth edition,

Tehran: Ney Publication.

Alijani, M. (2006) “Relationship between Religious

identity and mental health among Azad

University Students”, Psychological Studies,

vol. 2 (1), p 89-106. Alirezaei, M. (2007) “The Position of National and

Religious Identity in Secondary School

Textbooks”. Educational Innovations

Quarterly, No. 27, p 126-136.

Almasi, M. and et al. (2012) Study of relationship

between religious identity and how to use

the Internet with religious identity of female

students of Islamic Azad University of Ilam,

MA thesis. Ilam Islamic Azad University

Arweck, E. & Nesbitt, E. (2010) “Young People's

Identity Formation in Mixed-Faith Families:

Continuity or Discontinuity of Religious

Traditions?” Journal of Contemporary

Religion, No. 25, p 67-87

Ashrafi, A. (1998) Social identity and attitude toward

the West. Socio-cultural factors influencing

the tendency of adolescents to patterns of

Western culture (rap and heavy metal) in

Tehran. MA thesis, Faculty of Humanities,

Tarbiat Modarres University.

Bahonar, N. & Jafari, T. (2012) “TV and Its Effects on

Religious Groups, Groups and Gender

Identities of the Iranian (Study of

Cultivation Theory in Iran)”. Journal of

Culture-Communication Studied. Vol. 17

(49), p 7 - 44.

Bakhtiari, H. and Farrokhi, H. (2013) “Examining the

Relationship between Programs of Satellite

TV Networks and Religious Identity of

Youth”. Research on the Islamic Education,

issue, 1, p 55-72.

Benoist, A.D. (2004) On Identity, Originally appeared

in elements 113, Translated by Kathy

Ackerman and Julia Kostova, Accessed by

www.alaindebenoist.com/pdf/on_identity.pd

f.

Chabokidarzaii, R. (2013) Position on the religious

identity in the national media policies of

youth field. Youth and Media Studies, No.

XI

ChitSazqomi, M.J. (2004) Generation gap in Iran:

myth or reality. Jahad Daneshghahi

Publication.

Darvishi, L. and Ahmadi, P. (2012) “Cultural Content

Analysis of High School Programs Based on

National and Religious Symbols”, Research

in Curriculum, No. 35, p 15-32.

Dastani, M. (2009) Study of the relationship between

Religious Identity in Iranian Society: A Systematic Review of Previous Studies (2001-2013) 25

religious identity and happiness in Isfahan

University students. MA thesis in Education.

University of Isfahan.

Doran, B. (2004) Social identity research projects,

Institute for Humanities and Cultural

Studies.

Furrow, J.L. King, P.E. & White, K. (2004) “Religion

and Positive Youth Development: Identity,

Meaning, and Prosocial Concerns”. Applied

Developmental Science, No. 8, p 17–26

Ganji, M. Nematollahe, Z. & Taheri, Z. (2011)

“Relationship between Religious Identity

and Social Capital in the Kashan City”.

Journal of Applied Sociology, vol. 21, No. 4

(40), p 123 -144.

Ghanbari, A. (2010) National identity and universal

values, with an emphasis on Arabic-

speaking Iranians, PhD Thesis, Faculty of

Social Sciences, Tehran University.

Ghasemi, V. and et al. (2012) “Interaction in the

Virtual Space of the Internet Social

Networks and Its Impact on Youth Religious

Identity”. Journal of Religion and

Communications, No. 19 (2), p 5-36.

Ghazitabatabaii, M. and Vedadhir, A. (2010) Meta-

analysis in the social and behavioral

research, Tehran: Jameh Shnasan. Giddens, A. (1999) Modernity and distinction,

translated by N. Movafaghian, Tehran Ney

publication.

Golmohammad, A. (2007) Globalization of culture,

identity. Tehran, Ney Publication. Third

Edition.

Goudarzi, M. Farahani, A. Alidoust Ghahfarokhi, E.

Jalalmanesh, A. (2010) “The Evaluation of

National and Religious Identities Youth

Wrestlers and Footballers in Tehran”.

Olympic. No. 18 (3), p 21-31.

Habibzade, F. (2003) Study of national and religious

identity of youth and its impact on social and

political participation. MA thesis. Al-Zahra

University.

Hajiani, E. and Fooladi, S. (2010) “Study of the

Relationship between National Identity and

Religious Identity among Iranian Tribes”. A

Social Science Research, vol. 4, No.4, p 33-

54. Hajiani, E. (2008) The survey of socio-cultural sources

of Iranian identity, PhD thesis, social

science faculty, Tehran University.

Hajiani, E. (2000) “Sociological Analysis of National

Identity in Iran ad Proposing some

Assumption”, National Studies. No. 5, p

193-228.

Henkel, M. (2005) “Academic Identity and Autonomy

in a Changing Policy Environment”, Higher

Education, No. 49, p 155-176. Hoseinzade, D. Azizi, G. Shoghi, B. (2012) “The Study

of Influential Factors in Strengthening the

Religious Identity among High-School

Students (A Case Study of the Education

and Training Department)”, Islamshar

Brench. The Islamic Science Quarterly, No.

2 (6), p 53-73.

Hosseinzadeh, M. (2012) Study the effect of the

Internet on religious identity of Tabriz

University students. MA thesis. Paimnoor

University of Tehran, Faculty of Social

Sciences.

Iman, M.T. and Rouhani, A. (2013) “Islamic Identity

and the Competitive Identities (Global,

National and Ethnic Identity): A Case Study

of Shiraz Students”. Iranian Journal of

Cultural Research, No. 1 (21), p 127-148.

Iman, M.T. and Kizoghan, T. (2003) “A Survey of the

Factors that Influence Women Social

Identity: A Case Study of Shiraz Women”.

Journal of Humanities, No. 44-45, p 79-106.

Iranian student's Policy Agency. (2006) Political

culture of Iranian people. ISPA

Izadi, M. & Ghasemi, K. (2011) “Effects of the Global

Information Network on Religious-National

Identity of Students”. Social Science

Monthly Book, No. 38, p 121-114.

Jenkins R (2003) Social identity. Translate by T.

Yarahmadi. Tehran, Shiraze publication.

Kalantari, A. and et al. (2012) “The Effects and

Consequences of Divorce: Systematic

Review of Recent Studies in Iran with

Emphasis on Gender Considerations (2011-

1667)”, Journal of Women in Development

and Policy, vol. 9, No. 3, p11-131.

Kalantarti, A.A. Azizi, J. and Zahezahedani, S. (2009)

“Religious Identity and Youth: Case Study

Shiraz”. Iranian Journal of Cultural

Research, vol. 2 (6), p 125-141.

Karanauskien, D. & Kardelis, K. (2005) “The

Relationship between Students’ Academic

Identity and Academic Achievements”,

Social Sciences. No. 1 (47), p 60- 70.

Khademi Nooshabdi, S.J. (1999) Analysis of identity

(national religious) condition of high school

students in Tehran. MA Thesis, Shahid

Beheshti University

King, P.E. & Boyatzis, C.J. (2004) “Exploring

Adolescent Spiritual and Religious

Development: Current and Future

Theoretical and Empirical Perspectives”.

Applied Developmental Science, No. 8, p 2-

6.

King, P.E. (2003) “Religion and Identity: The Role of

Ideological, Social, and Spiritual Contexts”,


Applied Developmental Science, No. 7:3, p

197-204,

Kouhi, K. and Hasani, M. (2012) “Relationship of Use

of New Media and Aspects of Identity

among 14 to 29 Youth and Juvenile of City

of Tabriz”. Journal of Communication

Studies. vol. 19 (4), p109-130.

Lotfabadi. H. and Nourouzi, V. (2004) “Investigating

the Status of Iranian High School & Pre-

University Students Attitudes towards

Globalization and Its Effect on Their Value

System and their Religious and National

Identity, Journal of Education Innovations,

No. 3 (9), p 88-119.

Mansurnejad, M. (2004) Reason among three great

divine religions, Zoroastrianism,

Christianity and Islam, the definition of

history of reason and its relationship with

religion. Javan pooya Publication.

Manuel, Castells, (2006) Information Age: Economy,

Society and Culture (Volume 1 and 2), the

translated by Aha aligholian, A. Khakbaza,

Hassan Chavoshian; edited by Ali Paia.

Tehran: Tarhe No, fifth edition, Tehran

published a new plan.

Marcia, J.E. (1966) “Development and Validation of

Ego Identity Status”. Journal of

Personality and Social Psychology. vol.3

(5), p 551-558.

Memar, R. (1999) Factors influencing knowledge and

attitudes of young people to the history of

Iran, the Office of Studies and Research

Center to measure radio and television

program.

Ministry of Culture and Islamic Guidance. (2001)

Values and attitudes of Iranian young people

Ministry of Culture and Islamic Guidance (2003)


Ministry of Culture and Islamic Guidance (2004)


Mohanna, M. (2012) Examination ways to strengthen

the religious identity of the primary school

curriculum from the view of primary school

teachers and administrators, Lalejin city.

MA thesis, PeiamNoor University of

Hamedan.

Morshedi, A. and et al. (2012) “The Representation of

Religious Identity in the Cinema after the

Islamic Revolution”. Culture-

Communications Studies, vol. 13, No. 18. P

59 - 81.

Najme, et al. (2013) “Simple and Multiple

Relationships of Religious Mental Identity,

Mental Health and Optimism”. Psychology

and Religion, vol. 6, No. 1, p 77 90.

National Youth Organization (2001) position and

attitude of Iranian youth

National Youth Organization (2002) position, attitude

and problems of Iranian youth

National Youth Organization (2008) position, attitude

and problems of Iranian youth

Niazi, M. (2007) the relationship between religiosity

and youth social identity, MA. University of

Kashan.

Norouza, M. (2010) Comparison of attitudes toward

globalization and its impact on religious and

national identity of secondary school

students (girls) in the Gaemshahr city.

Allameh Tabatabai University master's

thesis

Nozari, H.A. (2003) “Analytical Approach to the

Process of Transformation of the Concept of

Identity in the Triple forms of Traditional,

Modern and Post-Modern Identity”.

National Studies, vol. 7, No. 2, p 127-148.

Pasha, I. and Falahzadeh, M. (2013) “Study of

Religious and National Identity of the

Teenagers and Youth in Tehran

(Emphasizing the Preference the Group)”,

National Studies, No. 4 (52), p 131-156.

Peek, L. (2005) “Becoming Muslim: The Development

of a Religious Identity”. Sociology of

Religion, vol. 66, No. 3, p 215-242.

Safiri, K. and Ghafouri, M. (2009) “Survey of

Religious and National Identity of the Youth

in Tehran: with Emphasize on Family

Influence, Youth”, Culture and Society

Research, No. 2, p 1-27.

Safiri kh and Nemathollahi Z (2012) Globalization and

religious identity emphasizing gender

differences, Women’s studies. 3 (32): 39-66.

Sedighe Servestaani, R.A. and Hajiani, E. (2008)

“Experimental Study of Iranian Identity

Sources”, National Studies, vol. 2 (34), p 31-

52.

Selgi, M. (2010) Measuring aspects and components of

personal and social identity and its effect on

cohesion of national identity of Tehran

universities students. PhD Thesis. Faculty of

psychology and education. Allameh

Tababtabii University.

Seol, K.O. (2010) Religious identity as mediator

between religious socialization from

parents, Peers and mentors and

psychological well-being and adjustment

among Korean American adolescents of the

University of Minnesota. PhD Thesis

Seul, J.R. (1999) “Religion, Identity and Integration

Conflict”, Psychological Issues, vol. 36, No.

5, p 556.

Shariati Mazinani, S. (2003) Study of attitude

(cognitive, emotional, behavioral) of

Mashhad young to Iranian-Islamic identity.

Research and technology, Jahad

Religious Identity in Iranian Society: A Systematic Review of Previous Studies (2001-2013) 27

Daneshghahi, Khorasan Razavi.

Shojaiezand, A. (2011) “The Principle of Constructing

a Model for Measuring Religiosity”.

Methodology of Social Sciences and

Humanities. No. 17 (68), p 145-167

Taghizade, M. (2009) Women Social identity and

related social factors, MA thesis, Allame

Tabatabaii University.

Taleban, M. (2009) National Survey of measuring

religiosity in Iran, ISPA

Webster, F. (2011) Theories of information society,

Translated by Gadimi I. Tehran: Amir Kabir

Zokaei, M.S. (2007) National survey of youth religious

and national identity. Ministry of Sport and

Youth

شناسي كاربردي جامعه

4951 پاييز ،ومس ، شماره(95)، شماره پياپي ششمسال بيست و

15/1/4951 :تاريخ پذيرش 8/41/4959 :تاريخ دريافت

498-447صص

(0831-0831)مند مطالعات انجام شده مرور نظام: هويت ديني در جامعه ايراني

اجتماعي دانشگاه اصفهان استاديار، گروه علومعلي قنبری برزيان،

اجتماعي دانشگاه اصفهان استاديار، گروه علومرضا همتي،

چکيده

تواندد كند و تقويت اين بعدد از هويدت مدي اي در هويت يابي افراد ايفا مي ترين ابعاد هويت بوده كه نقش تعيين كننده هويت ديني يکي از مهم

اين ادعا مخصوصدا در جدوامعي كده ديدن . ساز بحران در ساير ابعاد هويت شود تواند زمينه موجبات قوام ساير ابعاد و چالش در اين حوزه مي

هداي انادام شدده در مندد پدهوهش ه بر آن است تا ضمن مرور نظاماين مقال. دهد موضوعيت بيشتري دارد ركن اساسي آن جامعه را تشکيل مي

در حوزه هويت ديني و سناش آن در جامعه، سيماي كلي هويت ديندي را در جامعده ايراندي مدورد ( 4951تا 4981)بيش از يک دهه گذشته

. هاي آن را در جامعه ايراندي تحليدل نمايدد سازههاي گوناگون سناش آن را مورد ارزيابي انتقادي و ميزان استحکام ها و روايت بررسي، چالش

االت، ؤهداي منتخدد در سدمش مشخصدات عمدومي، اهددا و سد مندي است كده در آن پدهوهش به لحاظ روشي، پهوهش حاضر مرور نظام

گرايدي، اعوجدام مفهدومي و ليلدهد كه تق هاي نشان مي به طور كلي، يافته. اند بندي و ارزيابي شده ها و نتايج، طبقه شناسي، متغيرها، يافته روش

هدا به طور كلي نتايج اين پهوهش. هاست هاي هويت ديني در اين پهوهش ترين نقاط ضعف سناه شناختي منسام مهم نبود پايه نظري و روش

بادز ( هويدت ملدي و هويدت قدوميتي )هاي رقيدد زيستي بين هويت ديني و هويت حاكي از وضعيت مثبت هويت ديني و ارتباط مثبت و هم

همچنين عوامل ايااد تصوير منفي يا مثبت از دين در اغلد موارد ناشي از عوامل برون ديني اسدت تدا عوامدل . باشد هويت مدرن و جهاني مي

. درون ديني

.مند هويت، هويت ديني، مرور نظام: ها کليد واژه

15419147791 :نويسنده مسؤول Email: [email protected]

4951 پاييز، ومس ، شماره(95)، شماره پياپي ششمشناسي كاربردي، سال بيست و جامعه 448

لهأمقدمه و بيان مس

كنندد داايا عناصر نيتر مهم از ينيد تيهو گفت، بتوان ديشا

يطد كده است جوامع سمش در ياجتماع يهمبستگ و يهمگن

افدراد نيبد در مدذهد و نيد د به خاطر تعلق ااديا با ينديفرا

تيد هو يريد گ شدکل و اداد يا در يمهمد اريبسد نقش جامعه،

را يزبخشيتما وي ساز تشابه اتيعمل يعبارت به و دارد يجمع

هويت بخشدي اديان از آغاز تاكنون، همواره در .دهد يم اناام

اگدر ». اند مدني و اجتماعي به بشر، نقش مثبت و مؤثري داشته

سدازي تديثير قابدل اين مدعا پذيرفتني باشد كه اديان در تمدن

اند، مفدرو آن ايدن اسدت كده در بدين عناصدر توجه داشته

اي را بر عهده دارد و كننده ساز بشري، دين نقش تعيين فرهنگ

اند حيات بخش، توسعه آفدرين تو به تعبيري، فرهنگ ديني مي

وجدود لذا مذهد، بدا (.41: 4989منصورنهاد، )« ساز باشد و تمدن

تمدام در نوسدازي و توسعه فرايندهاي يافتن شدت و افزايش

در معنابخشدي و هويدت براي مهمي منبع همچنان خود، ابعاد

برخدي بدرخف . رود مدي بده شدمار آشدفته و متاددد جهدان

محو روند تاددگرايي، تداوم نتياة در را مذهد كه تصورات

هويت و معنابخشي اوليه به عنوان منبع دين پنداشتند، مي شده

مسدلمانان، مسديحيان، چدون دنيدا مدردم از بسياري به بخشي

تعداليم و ديدن از برخورداري .است ممرح هندوها بوداييان و

بده تمايدل و اعتقاد آن، به وفاداري و پايبندي مشترک، مذهبي

هويدت دهي شکل فرايند در فراگير مذهبي هاي آيين و مناسک

امدروزه حدال بدا ايدن (. 4975حاجيداني، ) اسدت مؤثر بسيار ملي،

ادداديا موجددد شدددن،ي جهددان و يجهددان ارتباطددات شيافددزا

روام .اسدت شده مختلف جوامع دري اريبس يفرهنگ راتييتغ

و هددا شددهياند معددر در قرارگددرفتن گوندداگون، يهددا ارزش

خداطر تعلدق كنند ديتهد عوامل جمله از مختلف، يها شيگرا

هويت ديني . است جوانان انيم در خصوص به ينيد تيهو به

توان در دو سمش فردي، متدراد بدا ديندداري فدردي و را مي

: 4989دوران، )جمعي، معادل اجتماع ديني يا امت ممالعده كدرد

هويت ديني متضمن سمحي از هويت اجتماعي است كده . (81

يدا همدان اجتمداعي ديندي متنداتر اسدت و « مداي جمعدي »با

دهنده احساس تعلق به دين و جامعده ديندي و همچندين نشان

هويت ديني در واقع همدان . تعهد به دين و جامعه ديني است

ثار و عوار ناشي از حمل دين بر فرد ديندار است به تعبير آ

س بهتر با پذيرش دين به عنوان اصل اعتقادي و تعهد و احسدا

تعلق به آن در زنددگي و وجدوه مختلدف حيدات فدرد مدومن

شود كه همان هويدت ديندي تغييرات و نتايج مهمي حاصل مي

پس هويت ديني يعني داشتن ( 19-14: 4989ساز قمي، چيت)است

هاي فرد اهتمام ديني است به نحوي كه نگرش گرايش و كنش

(.99: 4981زند، شااعي)ثر سازد يرا مت

هايي زيدادي در متدون غربدي در كه پهوهش رغم اين علي

حوزه هويت در طول بيش از يک دهه گذشته صورت گرفتده،

شواهد حاكي از آنست كه به طور گسترده از نقش مدذهد در

ايدن بدا . ها غفلت شده است دهي به هويت افراد و گروه شکل

شروع به توجه به نقش ممالعات، از رو به رشدي تعداد حال،

و 1141آرويدک و نيزبدت، )اندد مهم كرده عامل يک عنوان به دين

در كشور ما نيدز در ادبيدات . (1119؛ پيک، 1111كينگ و بوياتزيس،

هاي ميداني متعددي در سمش آكادميک هويت، تاكنون پهوهش

و نهادهدداي پهوهشددي داخددل كشددور اناددام شددده اسددت و بددا

اندد و رويکردها و مفاهيم مختلف به اين موضوع توجده كدرده

هر كدام از اين تحقيقات روايتي از وضدعيت هدويتي ديندي و

هداي اند كه ناتر بدر جنبده دينداري در جامعه ايراني ارايه داده

مختلف هويت ديني و همچنين ارتباط متغيرهداي مختلدف بدا

گستردگي . باشد هويت ديني و نهايتا پيامدهاي هويت ديني مي

ديگدر اراهده و پراكندگي تحقيقات در ايدن حدوزه و از سدوي

هاي گاها غير علمي و سمحي از سدوي ديگدر موجدد تحليل

اي از وضدعيت هويدت شده كه چشم انداز و تصوير يکپارچده

بدين منظدور انادام مدرور . ديني در جامعه وجود نداشته باشد

شناسدي و مند بر تحقيقات صورت گرفته و ارزيابي روش نظام

ياني در ترسديم تواندد سدهم شدا هدا مدي هاي اين پهوهش يافته

از سدوي ديگدر . تصويري جامع در اين خصوص داشته باشدد

اين بررسي با مشدخص نمدودن جغرافيدايي تحقيقدات مدرتب

ها را احصاء نموده و تواند نقاط ضعف و قوت اين پهوهش مي

(4951-4981)مند ممالعات اناام شده مرور نظام: هويت ديني در جامعه ايراني

445

بدا . هاي بعدي همدوار نمايدد از اين مسير راه را براي پهوهش

مندد ن مدرور نظدام اين توضيحات اين مقاله بر آن است تا ضم

هاي اناام شده در حوزه هويت ديني و سناش آن در پهوهش

هداي هداي ملدي و رسداله جامعه بر اساس تحقيقات و پيمايش

هاي مرتب با هويت دانشگاهي مرتب با هويت ديني، پهوهش

سديماي ديني، ممالعات صورت گرفته در باب هويت مذهبي،

ها بررسي كرده، چالش كلي هويت ديني را در جامعه ايراني را

هاي گوناگون سناش و بررسي آن را مدورد ارزيدابي و روايت

هداي آن را در جامعده انتقادي قرار داده و ميزان استحکام سازه

هداي هداي پدهوهش گيدري بررسي جهدت . ايراني تحليل نمايد

اناام شده در حدوزه هويدت ديندي، شناسدايي ابعداد سدناش

فته، ارزيدابي از وضدعيت هويت ديني در ممالعات صورت گر

دينداري و هويت ديني در جامعه ايراني از جمله اهدا مقاله

. باشد حاضر مي

مباني نظری

تعريف هويت و رويکردهای نظری -الف

كده يدک جداي ايدن ههويت ذاتا مفهومي پروبلماتيک است و ب

. شرح و توضيش يا پاسخ باشد، در درجه اول يک پرسش است

. شي كه همواره روشن و واضش نبوده اسدت پرس« من كيستم؟»

شود بلکده همدواره يدک تبديل نمي مسيلههويت هرگز به يک

گيدرد شروع شده و شکل مي مسيلهعنوان يک بوده و به مسيله

اما پروبلماتيدک هويدت اگرچده همدواره از . (5: 1111بنويست، )

مساهل اصلي علوم اجتماعي بوده، تندوع و تکثدري كده دوران

سمه تغيير بسترهاي زماني و مکاني به ارمغدان آورده جديد بوا

امروزه هويت ديگدر . تر كرده است مند آن پررنگ مسيلهماهيت

اي متکثر و متنوع سازه« همه يا هيچ»جاي داشتن يک مفهوم هب

اين تنوع هويتي بديش از هدر چيدز ناشدي از اسدتفاده از . است

منابع هويتي متعدد و متنوع است

اي، كده بده دليدل ماهيدت ميدان رشدته واژه اسدت هويت

اي يافته و تعريدف مفهدومي آن بده شددت گسترده كاربردهاي

در ذيدل . باشد ثر از مکاتد و رويکردهاي نظري مربوطه مييمت

پدردازان شخصديت، شناسان و نظريه رويکرد مدرن، بيشتر روان

هويت را امري فردي و شخصي تلقي كرده و بر اين باورند كه

هداي شخصديتي و احساسدي فدرد مربدوط يصده هويت به خص

و سداخت در ضدروري ينقشد ي،رواند نددهاي يفرا شود و مي

هاي ها و برداشت با اين حال ايده. كنند يم فايا تيهو پرداخت

هداي اجتمداعي فرهنگدي كامف ديناميک در چدارچوب نظريده

دهد كه هويت به شکل دروندي برسداخته شدده و بده نشان مي

رهاي مختلف اجتماعي و فرهنگدي از ندو شکل بيروني در بست

بده . ساخته شده و از محيمي به محدي ديگدر متفداوت اسدت

فضا مکان، ،زمان تر ةپرداخت و ساخته ت،يهوعبارت ديگر

در برداشت اجتماعي فرهنگدي . است فرد ياجتماع تيموقع و

شدود كده ادعدا مدي . (1119كارن يوسدکين و كداردليس، )از هويت

. گيدرد يالکتيک ميان فرد و جامعه شکل مدي هويت به واسمه د

هويت اجتمداعي تالدي يافتده در شخصديت، جددا از دنيداي

همتدا و متغيدر اسدت فرد بدي . معناست اجتماعي افراد ديگر بي

ولي شخصديت بده صدورت اجتمداعي و بده واسدمه مراحدل

. شدود مختلف اجتماعي شدن و اندركنش اجتماعي ساخته مدي

فيد تعر و رييد گ شکل به باورنيز رنپسامد کرديرونهايتا ، در

،يعد يطب موجود قبل از عامل هرگونه دخالت از دور به تيهو

هيد نظر بدا كده کدرد يرو نيد ا. ي وجود دارداجتماع اي و يروان

و يشناس زبان ات،يادب از ثريمت عمدتا شود، يم شناخته يگفتمان

.(4989محمدي، گل) است يمعناشناس

ي اوليه به هويدت كده آن به طور كلي برخف رويکردها

هاي امروزي به گرفتند، هويت را ثابت و تغييرناپذير در نظر مي

در نظدر گرفتده « صديرورت و شددن »شکل فرايند متحدولي از

تواندد هويت فردي در طول زمان مدي . «بودن» شود تا صرفا مي

در ارتباط با تاربيات شخصي و تغييدرات اجتمداعي گسدترده

هاي فردي از خود و كوشد تا تلقي ت مينظريه هوي. تغيير كند

انديشدد و عمدل ساختار اجتماعي گسترده را كه فرد در آن مي

هدا در از ايدن رو ايدن رهيافدت . هدم پيوندد زندد هكند را بد مي

كيدشان بر ساختار اجتماعي از يک يخصوص هويت از منظر ت

هدا شدکل طر و فرايندها و تعامفتي كه از طريق آن هويدت


رويکرد ساختاري بر مفهدوم . از طر ديگر متغيراندگيرند مي

هاي فدردي، رفتارهدا و هاي نقشي در تحليل خودپنداره هويت

كيد دارد رهيافت دوم فراينددهاي يرواب اجتماعي با ديگران ت

. كندد جاري ساخت هويت، انتخاب و مدذاكره را بررسدي مدي

ساخت هويت متضدمن خودبازنمدايي و مدديريت احساسدات

.(1119پيک، )بصري است زباني و

يابد كده زماني به طور كامل توسعه مي« خود»4از نظر ميد

تدرين امدا مهدم . هاي اجتمداع را بپدذيرد ها و ارزش فرد نگرش

باشدد كده نقش نظري وي طرح نظريه كنش متقابل نمادين مي

هنگدل، )كندد گيري هويت را تشريش مي در آن وي فرايند شکل

خدود را از « خويشدتن »فرد، هويت يا از ديدگاه ميد هر (1119

هدداي فددردي ديگددران در قالددد طريددق سددازماندهي نگددرش

دهدد هاي سازمان يافته اجتماعي و يا گروهي شکل مي نگرش

سدازد و احساسدي به بياني ديگر، تصويري كه فرد از خود مدي

كندد، بازتداب نگرشدي اسدت كده كه نسبت به خود پيددا مدي

در نظريده 1تاجفدل . (119: 4989 ي،محمد گل)ديگران از او دارند

9كند كده افدراد بازانديشدانه خاطر نشان مي "هويت اجتماعي"

توانند خود را به مثابه ابهه ببينند و خدود را كنند و مي عمل مي

اجتمداعي، 1هداي هداي مختلفدي در ارتبداط بدا مقولده به شيوه

.گدذاري كنندد بندي و ندام بندي، طبقه ها، دسته ها يا گروه حوزه

نام دارد به 9بندي خود اين فرايند كه شناسايي اجتماعي يا طبقه

شود كده مبتندي بدر ميمنار گيري هويت اجتماعي افراد شکل

. آگاهي فرد از تعلق به گروه يا مقوله اجتمداعي خاصدي اسدت

در اين فرايند، بر عضويت فدرد در گدروه اجتمداعي خداص و

كيدد يت هداي بدين خدود و سداير اعضداي درون گدروه شباهت

به طور خفصه تاجفدل . (1119كارن يوسکين و كاردليس، )شود مي

ضمن قاهل شدن سه جنبه شناختي، ارزشي و احساسدي بدراي

عضويت گروهي، هويدت اجتمداعي را آن بخدش از برداشدت

داند كه از آگاهي او نسبت به عضدويت در يک فرد از خود مي

1 Mead, J.H. 2 Tajfel, H. 3 Reflexive 4 Social categories 5 Self-categorization

هميت ارزشي گيرد، همراه با ا هاي اجتماعي سرچشمه مي گروه

(.119: 4989 محمدددي، گددل)و احساسددي منضددم بدده آن عضددويت

فدردي و )بر اين اسداس بده تعريدف سداخت هويدت 9جنکيز

پدردازد، تركيبدي از به مثابه فرايند مستمر و بازتابي مي( جمعي

از خدود كده ( بيروندي )خويشدتن و تعداريف ( دروني)تعريف

-شناسايي دروني دهند يا به عبارتي ديالکتيک ديگران اراهه مي

بروني به اين معناسدت -ديالکتيک دروني (1119هنگل، )بيروني

گيري هويت عفوه بر شناخت افراد از خود، ميزان كه در شکل

پذيرش اين شناخت از سوي ديگران نيز به انددازه خدود ايدن

شناخت ضروري است و رابمه دو سويه ميان هويت و اجتماع

هويدت از الزامدات تعامدل كده بده طدوري . كند را مشخص مي

اجتماعي و شرط ضروري براي حيات و تعامل اجتماعي است

بندابراين . و جداي از سپهر اجتماعي ديگران، اصوال معنا ندارد

: 4984 جنکيندز، )هويت چه جمعي و چه فردي، اجتماعي اسدت

99-19).

گرايدي و تعامدل 7گرايدي نقد مهم بر رويکردهاي اجتمداع

اركرد تضداد و قددرت در اياداد و حفد نمادين، غفلت از كد

اين ايده در كدار كاسدتلز اهميدت . شراي ساخت هويت است

هويت را يدک برسداختة ( 11: 1م: 4989) 8كاستلز. ويهه دارد

دست آنها از هداند كه ب اجتماعي و منبع معنا براي كنشگران مي

وي بندابر نظدر .شود رهگذر فرايند فرديت بخشيدن ساخته مي

ها در حال بروز هستند، بنابراين جامعة به شکل كنشها هويت

هاي ها را به ايستادگي و حتي پيکربندي طرح جنبش 5اي شبکه

كاسدتلز مددعي اسدت .(149: 4951وبسدتر، )انگيدزد هويتي برمدي

برساخت اجتماعي هويت همواره در بستري از رواب قددرت

گيرد و نهادهاي مسدل ، هويدت مشدروع را بسد صورت مي

دهند و از آن طريق سلمه خود را گسدترش داده و عقفندي مي

او بين سه صدورت و منشدي برسداختن . (1119هنکل، ) سازند مي

و 44هويدت مقاومدت ، 41بخدش هويت مشروعيتيعني هويت

6 Jenkins, R. 7 Communitarian 8 Castells, M. 9 Network Society 10 Legitimation

7- Resistance


414

هدا نشدان تحدول هويدت . شود تمايز قاهل مي 4ردا هويت برنامه

شدمار آيدد و هتواند يک جدوهر بد دهد كه هيچ هويتي نمي مي

ارزش ،خود خارم از متن تاريخي خدود خودي چ هويتي بههي

.(17-19: 1م: 4989 ،كاستلز) مترقي يا ارتااعي ندارد

االت مهمي درباره ماهيت هويدت ؤدر اواخر قرن بيستم س

برخدي همچدون گيددنز ادعدا كردندد كده شدراي . ممرح شد

نهادهداي 9و از جاكنده شددن 1هاي باثبات با چندپارگي هويت

گيدنز معتقدد اسدت در نظدم پسدا . از بين رفته استاجتماعي

اي شود، پدروژه اي بازانديشانه مي سنتي، هويت شخصي پروژه

گيددنز بدا . (444: 4978گيددنز، )كنديم كه پيوسته روي آن كار مي

گيدري هويدت، در تحليدل توجه به ساز و كارهاي نوين شکل

ه و هويت، بر شکا ميان فرد و جامعه، كنش و ساختار پل زد

سازي در دوران مدرن را بدا در يابي و هويت فرآيندهاي هويت

راد و سداختارهاي اجتمداعي ثيرات دو سدويه افد ينظر گرفتن ت

از نظر وي هويدت شخصدي يدا خدود شناسدايي . كند تبيين مي

مدل بدر خويشدتن نيسدت كده در دوران يچيزي جز آگاهي و ت

سدبک ها، عمل و مراجدع، انتخداب معاصر به علت تکثر زمينه

زندگي بيش از پيش در خدمت ساخت هويت شخصدي قدرار

از اين منظر رويکدرد گيددنز تفداوت چندداني بدا . گرفته است

در ايدن رويکدرد . ها به هويت ندارند رويکرد پست مدرنيست

هداي سدياليت، تغييدر هاي قمعيت بده ايدده شاهد تغيير از ايده

هدا و پسدت مدرنيسدت . هاي چندگانه هسدتيم هويت و هويت

پساساختارگرايان نيز با حمله به مفاهيم سوژه، هويدت و خدود

اي بر اين باورند كه هويت سوبهكتيو يا ذهني افسانه يا اسموره

بيش نيست، برسداخته زبدان و جامعده اسدت، تدوهمي نتياده

چندين عامل مبتني بر اين كه هر شدخص حقيقدا يدک سدوژه

نوذري، )واقعي و اساسي است كه داراي يک هويت ثابت است

4981 .)

هويت ديني -ب

1 Project identity 2 Fragmentation 3 Dislocation

هداي نيدز اشداره شدد پدهوهش مسديله همان گونه كه در بيدان

صورت گرفته در عرصده هويدت، بده طدور گسدترده از نقدش

هددا غفلددت دهددي بدده هويددت افددراد و گددروه مددذهد در شددکل

و ديدن رابمده در تيمدل اين در حالي است كده بدا . اند ورزيده

.اسدت برقدرار وثيقدي نسبت دو اين ميان كه يابيم درمي هويت

مذهد اساسا منابع شناختي، ايدهولوژيکي، جامعده شدناختي و

. (1111فدورو و ديگدران، )دهد دست مي همعنوي را براي هويت ب

هويددت بدده وجددود آورنددد عامددل تدداكنون گذشددته از مددذهد

اعتقادي كه بوده آنها تمايز ميان و خود معتقدان براي مشخص

آنهدا ديدن و مدذهد بدا ها انسان هويت ييعن. اند نداشته آن به

هويدت بدودن، مسديحي و مسدلمان يهدودي، .شدد شناخته مي

ايدن بده . گذاشدت نمايش مي به را مختلف هاي انسان فرهنگي

قبيدل از مختلفدي اجتمداعي كاركردهاي مذهد و دين ترتيد

كشدمکش، تحکديم جامعده، كداهش كدردن اعضداي اجتماعي

ثبددات و حفدد جامعدده سددازي مشددترک، يکپارچدده هدداي ارزش

برعهدده را اجتمداعي نظدارت تقويت منابع و اجتماعي، تنظيم

فرد، مختلف نيازهاي به جهان اديان. (5: 4977اشرفي، )اند داشته

جغرافيددايي، اجتمدداعي، هدداي عرصدده در ثبددات حددس نظيددر

معداني نظام .دهند مي پاسخ متافيزيکي و زماني شناختي، هستي

خود، با فرد رواب ممکن هاي از صورت وسيعي طيف مذهبي

را آن انسدان آنچده هدر يدا خدا هستي، انساني، ديگران، جهان

فرهنگدي منبع هيچ. كند تبيين مي را نامد مي حقيقت يا واقعيت

در ديدن بدا اسدت نتوانسته تاريخي لحاظ به ديگري معنابخش

در. كندد رقابدت سدازي هويدت يعني انساني نياز اين به پاسخ

و فددردي (4555سددلول، )هويددت مركددز در دتا عمدد ديددن نتيادده

بده نسدبت پدذيري بيندي پيش احساس اديان. دارد قرار گروهي

ثبدات و به تعادل تا دارد نياز فرد كه را تداومي حس و هستي

ايدن بدر عدفوه . دهندد مدي قدرار فدرد اختيار در برسد، رواني

عفقده حس براي منابعي معاني، هاي و نظام مذهبي اجتماعات

( نفدس براي عزت اي پايه عنوان به) تيييد و( ديگري به لقتع)

را خدود بخشدي حتدي تعدالي و بخشدي فرد هستند و فعليدت

بده هدا گدروه اغلدد در عضويت كه حالي در. كنند مي تشويق


هداي گروه كلي طور به كند، مي كمک فرد خود اجتماعي رشد

فدردي خود تحقق فرد يعني هويتي نياز دو هر ارضاي به ديني

لحداظ از كده بدر ايدن دين عدفوه . رسانند مي ياري اجتماعي و

آيدد، مدي به حسداب اجتماعي رواب در مهمي عامل كاركردي

اسدت عمدومي اشدتيا و نشداط سدرزندگي، موجد دلگرمي،

جهدان، هاي بخش از ايي پاره در مذهد گرچه. (4975 حاجياني،)

از امدا داده همبستگي دست مهم عامل به منزله را خود اهميت

سدنن و رسدوم و آداب فرهندگ، اياداد در به تنهايي كه آناا

مليدت مهدم عامل هنوز دارد، شگر كشورها تيثير از بسياري

(499: 4977 عالم،)شود مي محسوب

. گيدري هويدت اسدت هويت مذهبي نوع خاصي از شکل

مخصوصا هويت مذهبي حس عضويت گروهي بده مدذهد و

. رتباط بدا خودپندداره اسدت اهميت اين عضويت گروهي در ا

1يدا ديندداري 4هويت مذهبي ضروتا معادل بدا مدذهبي بدودن

اگرچه اين سه واژه وجوه اشتراک دارندد، امدا مدذهبي . نيست

بودن و دينداري اشداره بده ارزش و اهميدت عضدويت گدروه

طور مشاركت در رخدادهاي مدذهبي دارد امدا مذهبي و همين

ر عضويت گروه مدذهبي هويت مذهبي به طور خاص داللت ب

(1141آرويک و نيزبدت، )فارغ از فعاليت يا مشاركت مذهبي دارد

همچنين اگرچه مذهد، نهاد مبتني بر ايمان و ديندداري ميدزان

بده 9«هويت مذهبي»هاي آن نهاد مذهبي است اما عمل به آيين

اين راجع است كه افراد خود را چگونده بده منزلده يدک فدرد

هدا و باورهداي مدذهبي و دي كده ارزش فهمند، فدر مذهبي مي

هويدت مدذهبي يدک . پذيرد معنوي درون اجتماع ايماني را مي

هداي مدذهبي، هويت جمعي است كه شامل عضويت در گروه

هاي مذهبي، ييد اهميت ارزشيهاي اعتقادي آن، ت پذيرش نظام

. هاي مذهبي و كردارهاي مرتب با مذهد اسدت تعهد به گروه

كده 1مدذهبي آن را از هويدت معندوي اين تعريدف از هويدت

. (1141سدلول، )كندد بخشي از هويت شخصي است متمايز مدي

1 Religiousness 2 Religiosity3 Religious Identity 4 Spiritual identity

، مثل هويت قدومي 9گيري هويت لکهاي ش همچون ساير گونه

انددازي بدراي فهدم تواندد چشدم و فرهنگي، زمينه مذهبي مدي

اي از افدراد از هاي معاشرت بدا طيفدي گسدترده جهان، فرصت

اي از اصول اساسي براي زنددگي هاي مختلف و ماموعه نسل

تواند بده هويدت فدرد شدکل دهدد ها مي اين بنيان. فراهم آورد (.1111كينگ و بوياتزيس، )

اولدين كسدي بدود 9شناسي رشد، اريکسون در حوزه روان

هويدت . ممرح كدرد 7كه هويت مذهبي را به عنوان هويت من

تدرين مسداهلي باشد و شدامل مهدم من تعريف فرد از خود مي

به نقدل )اريکسون . كند است كه اساسا كيستي ما را مشخص مي

وي . به پتانسيل مذهد در رشد هويت پدي بدرد (1119از كينگ،

خاطر كرد كه مذهد جنبه مهمي از ماتريس اجتماعي تاريخي

كندد وي خاطر نشان مي. گيرد است كه هويت در آن شکل مي

پايبنددي، ترين و ديرپاترين نهادي است كه كه مذهد، قديمي

كندد و بدر اسداس تعهد و وفاداري به ايدهولوژي را تشويق مي

آميدزي حدل گيري هويدت بده طدور موفقيدت آن، بحران شکل

بيندي متعدالي و از نظدر وي، مدذهد نده تنهدا جهدان . شود مي

هاي باورها و هناارهاي دهد كه پايه دست مي هاي را ب فرارونده

كند، بلکه سدنت زي ميري رفتاري را در اصول ايدهولوژيکي پي

مذهبي در اجتماع مومندان بده ايدن هناارهداي ايددهولوژيکي

هدا و اخفقيدات باورهداي مدذهبي، ارزش . بخشدد تاسم مدي

شدان را در آن سازد جهان و جايگداه مذهبي جوانان را قادر مي

ها به رخددادها و تاربيدات معندا و اين ايدهولوژي. درک كنند

. دهد مفهوم مي

هاي اريکسون در خصوص انديشه( 4599) 8جيمز مارسيا

لفه بازيدابي ؤگيري هويت من را بر اساس دو م خصوص شکل

اشاره به دوره كشدمکش يدا ترديدد 5بازيابي. و تعهد بس داد

كده هدايي از هويدت اسدت در حدالي فعاالنه در خصوص جنبه

هدا و شامل گدزينش مشدخص دربداره اهددا ، ارزش 41تعهد

5 Identity formation 6 Erikson EH 7 Ego identity 8 Marcia JE 9 Exploration 10 Commitment



419

هدار وضدعيت هدويتي منادر ايدن دو جنبده بده چ . باورهاست

، هويدت 1يدابي زودرس ، هويت4يابي سردرگم هويت: شود مي

بنددي هويدت ممالعاتي كه از دسدته . 1و هويت موفق 9ديررس

هاي بازيابي و تعهد را بده لفهؤشخصي مارسيا استفاده كردند م

صورت واكاوي و بازيابي معداني فدردي مدذهبي و تعهدد بده

با اين حال ابتنداء . اند رسي كردهكردارها و رفتارهاي مذهبي بر

هداي فده مؤلهويت مذهبي به هويت شخصي در شدامل شددن

اساسا . آميز نبود اصلي مذهد به عنوان سازه اجتماعي موفقيت

هداي شناسي رشد اريکسون وي از اهميت نقش در نظريه روان

ها در رشدد هويدت خدود در طدي نوجدواني اجتماعي و گروه

هدا و ا به شکل ارتباط فرد با ارزشوي هويت ر. كند بحث مي

هاي اجتماعي همتاي نقش نگرش به زندگي بر اساس سابقه بي

ها با اين حال نقش گروه. كند هاي اجتماعي تعريف مي يا گروه

هدايي كده از رويکدرد مارسديا و بسترها اجتماعي در پدهوهش

سدلول، )استفاده كردند به طور خاص مورد بررسي قرار نگرفت

1141).

بدا نظريده (1141بده نقدل از سدلول، 1117) 9رينفلد و مارکگ

آنهدا . هويت اجتماعي بده موضدوع هويدت مدذهبي پرداختندد

تواندد بده مدعي شدند كده عضدويت در گدروه اجتمداعي مدي

آنهدا هويدت اجتمداعي . خودپنداره و هويت فرد شدکل دهدد

شناختي فردي از گروه اجتماعي مدذهبي مذهبي را تاربه روان

هاي مذهبي از نظر آنها تعامفت مکرر با گروه. كنند يتعريف م

از طريق مشاركت مذهبي رسمي، هويت اجتماعي مذهبي فرد

گيري هويت، نقش مثبتدي دهد و به نوبه خود شکل را ارتقا مي

تفش ( 1117)و ديگران گرينفلد. در سفمت رواني افراد دارد

لفده ؤدن مكردند كه تلقي و فهم از هويت مدذهبي را بدا افدزو

كده بده ماهيدت ( براي مثدال نظريده هويدت اجتمداعي )نظري

هاي هويت مدذهبي نداتر اسدت، اجتماعي مذهد و پيچيدگي

.ارتقا دهند

1 Diffusion 2 Foreclosure 3 Moratorium 4 Achievement 5 Greenfield and Marks

(1141بده نقدل از سدلول، 1111)و همکارانش 9اخيرا آشمور

را به منزله راهي بدراي فهدم هويدت 7چارچوب هويت جمعي

ل نظريده هويدت مثد )هداي رقيدد مذهبي در برابر ساير نظريه

آنهدا بده دو دليدل . اراهده دادندد ( 8بنددي اجتماعي و خود گروه

اول اينکه بده لحداظ . چارچوب خود را هويت جمعي ناميدند

افددراد . ثر از جامعدده اسدت يهداي خددود، متد نظدري همده جنبدده

شان از خودشان را در بستر مناسبات اجتماعي بدين افدراد تلقي

ون هويدت فدردي، ذاتدا ها همچ همه هويت. آورند دست مي هب

دليل دوم ترجيش هويت جمعدي، اجتنداب از . اجتماعي هستند

از نظدر آشدمور و . آن با هويت اجتماعي بود 5اغتشاش معنايي

هداي لفده ؤهداي فدردي و جمعدي شدامل م همکارانش، هويت

هداي فدردي و امدا هويدت . شناختي، احساسي و رفتاري است

. شوند ز هم متمايز ميجمعي به واسمه كاركردشان براي افراد ا

هويت مذهبي را به ( 1119) 41و ديگران تمپلتونبر اين اساس

منزله هويت جمعي و هويت معنوي را به منزله هويت فدردي

هويدت معندوي، هويدت شخصدي اسدت زيدرا . كنند ممرح مي

هدا هاي معنوي خداص فدرد اسدت تدا ويهگدي متضمن ويهگي

ارتبداط مشترک با يدک گدروه و ديگدر آنکده هويدت معندوي

هويدت . مستقيمي با احساس تعلدق بده گدروه مدذهبي نددارد

مذهبي، هويت جمعي است زيدرا افدراد برخدوردار از هويدت

مذهبي بر اين باورند كه آنهدا عضدوي از يدک گدروه مدذهبي

هداي تواندد بدر اسداس پدذيرش نظدام شان مي هستند و هويت

هاي مدذهبي، تعهدد بده گدروه اعتقادي، پذيرش اهميت ارزش

احساس هد . هبي و كردارهاي مرتب با مذهد تغيير كندمذ

ترين فرآورده و محصول هويت مدذهبي و معنا در زندگي مهم

هدا و يپذيري مذهبي افراد از دكتر در طي فرايند جامعه. است

شدان شدان و آسدايش رواندي منابع جامعه بدراي رشدد هويدت

.(1141سلول، )كنند استفاده مي

6 Ashmore, R.D. 7 Collective identity framework 8 Self-categorization 9 Connotational confusion10 Templeton et al.


شناسي روش

هداي برخدي از وهش حاضر، مرور و بررسي يافتده هد از په

براي نيل به اين . هاي مهم در حوزه هويت ديني است پهوهش

قاتيتحق مرورها براي روش نيتر شده شناختهيکي از ازمهم

يندوع كده اسدت اسدتفاده شدده 4مندد نظام مروريعني ،گذشته

ر مند د مرور نظام .است نيشيپ ممالعات هيثانو ليتحل و ممالعه

هدا و شدواهدي اسدت كده بدر پي استقرار و تركيدد پدهوهش

هدا و اين كار با توسدل بده رويده . پرسش خاصي متمركز است

پذير يافته، شفا ، رسمي، واضش و بازيافت فرايندهاي سازمان

مند صرفا بده بدازنگري در پيشدينه مرور نظام. گيرد صورت مي

وح، پهوهش محدود نيست و اين مرور و بازنگري بدراي سدم

قاضي طباطبدايي و )ها و اهدا متفاوتي قابل استفاده است حوزه

: مندد عبارتندد از اهدا اصدلي مدرور نظدام . (99: 4985ودادهير،

اثبات نوعي قرابت و انس با بدنه دانش مورد نظر و تصديق و

هداي پيشدين و تثبيت مقبوليت آن؛ نشان دادن مسدير پدهوهش

ي بدا آنهدا؛ تلفيدق و هداي پهوهشدي فعلد كيفيت ارتباط طدرح

تلخيص آنچه در يک حدوزه ممالعداتي شدناخته شدده اسدت؛

هاي جديدد يادگيري و آموختن از ديگران و برانگيختن انديشه

مراحل كار به شکل اقدام هماهنگ بدراي شناسدايي . (95: همان)

هداي تحقيقداتي، هدا، مقداالت، پدروژه مند همده پدهوهش نظام

هاي ها و سنتز داده ين پهوهشهاي در دسترس، ارزيابي ا كتاب

هدايي چدون مدرور كاربسدت روش . باشدد هاي آنها مي و يافته

شدود كده فرايندد انباشدت تادارب كده از مند موجد مي نظام

باشد بدا دقدت و بده نحدوي مقدمات و مقومات توليد علم مي

مند صورت گيدرد و بددين طريدق مسدير آتدي تحقيقدات نظام

هدا شت اگرچه ايدن پدهوهش بايد توجه دا. مرتب روشن شود

دهد دست مي هديدي كلي نسبت به آنچه تا كنون اناام گرفته ب

هايي نيز دارد از جمله اين كه همواره بر اسداس اما محدوديت

توان به تبييني قابل تعميم دست هاي تحقيقات پيشين نمي يافته

هدداي تددوان زميندده قضدداوت بددراي يافتدده زد بلکدده عمومددا مددي

در واقع موضوع پهوهش در . ن را فراهم كردهاي پيشي پهوهش

1 Systematic Review

هدا و هاي ديگر هسدتند و يافتده ها، پهوهش اين دست پهوهش

كفنتدري و )گيرد هاي آنها از اين منظر مورد توجه قرار مي تبيين

(.494-444: 4951همکاران،

هدايي اسدت كده جامعه آماري اين ممالعه شامل پدهوهش

د و ابعداد مختلدف بده از جواند 4951تدا 4981دربازه زماني

در جريدان ممالعده و در . اندد پرداختده « هويت ديندي »موضوع

، «هويت اسفمي»، «هويت ديني»هاي واژه مرحله نخست كليد

در مركدز پايگداه اطفعدات « هويت مذهبي»و « هويت ايراني»

، پايگداه 9، بانک اطفعدات نشدريات و مادفت ايراندي 1علمي

وم و فناوري اطفعدات مافت تخصصي نور و پهوهشگاه عل

هدا و جستاو و براي تکميل فرايند جستاو، از كتابخانه 1ايران

در مرحلده بعدد پدس از بررسدي . مراكز پهوهشي استفاده شدد

اسناد گردآوري شدده و تعيدين ارتبداط بدا موضدوع و اهددا

. انتخاب گرديدد ( 4طبق جدول )سند 17پهوهش، در ماموع

-1مشخصدات عمدومي، -4: مقولده اصدلي 9اسناد بر اساس

-1شناسدي تحقيدق، روش -9هداي تحقيدق، اهدا و پرسش

ها و نتايج تلخيص و مدورد يافته -9متغيرهاي مورد بررسي و

.بازبيني قرار گرفتند

2 www.sid.ir 3 www.magiran.com 4 www.Irandoc.ir


419

های انجام شده در حوزه هويت ديني ها و پژوهش خالصه طرح -0جدول

جامعه آماری پژوهشگرروش ) چارچوب نظری (سنجش

روش و حجم نمونه

ها خالصه يافته

آبادي خادمي نوش(4978)

آمددوزان سددوم دانددشدبيرسدددتان منددداطق منختدددد آموزشدددي

تهران

(n=987) پيمايش استارک و گفک

فضداي عمدومي ( رابمه منفي با هويت مدذهبي دارد )تحصيفت پدر و مادر رابمه )، رضايت از زندگي (رابمه مثبت با هويت مذهبي و ملي دارد)خانواده

رابمه مثبدت بدا هويدت ) ، فضاي مدرسه(مثبت با هويت مذهبي و ملي دارد (مذهبي و ملي دارد

وزارت فرهنگ و ارشاد (4981)اسفمي

--- پيمايش نظريه استارک و گفک ملي

سازمان ملي جوانان (4981)

ملي زند مشابه الگوي شااعي

---- پيمايش


ملي زند شااعي مشابه الگوي

--- پيمايش

وزارت فرهنگ و ارشاد (4981)اسفمي

---- پيمايش نظريه استارک و گفک ملي

(4981)ايمان و كيذقانسددال 48 -91زنددان

شهر شيراز (n=141) پيمايش نامشخص

هايي كه نشان دهنده هويت باالست به ميدزان زيدادي موافقدت زنان با گويه .نگرند عنوان يک عنصر اساسي در زندگي مي اند و به مذهد هنوز به نموده

(4981)زاده حبيددانشدداويان دانشددگاه

شيرازكددنش متقابددل نمددادين و

نظريات نوين هويت (n=999) پيمايش

ديني جوانان و ميزان مشاركت سياسي و اجتمداعي رابمده -بين هويت ملي مثبت وجود دارد

(4981)شريعتي مزينانيساله 48 -18جوانان

ن در شهر مشهدساك (n=911)پيمايش نظريه استارک و گفک

درصدد 9/47درصد پاسخگويان نگرش مثبت، 9/81در حيمه هويت ديني، اند درصد موضع منفي داشته 4/1موضع بينابين و

وزارت فرهنگ و ارشاد (4989) اسفمي

---- پيمايش نظريه استارک و گفک ملي

(4989) آخونديشدهر 45-11جوانان

شهدم (n=191) يمايشپ نامشخص

45 -11پايبندي نظري و عملي نسبت به دين و مذهد در بين جوانان بدين در نوسان است و ميزان آن در بين افراد متغير 481تا 91سال شهر مشهد بين

است

(4989) آبادي لمفهداي آموزان پايه دانش

اول تا پيش دانشگاهي كشور

(n=1951) پيمايش--

عتقددادي دينددي، ايددران دوسددتي و دفدداع از سددرزمين، ميددانگين در هويددت اامدا در . آمدوزان دبيرسدتاني اسدت دانشگاهي بيش از دانش آموزان پيش دانش

آمدوزان دبيرسدتاني هاي داندش مورد هويت سهل انگارانه ديني، ميانگين رتبه .دانشگاهي است آموزان پيش هاي دانش بيش از ميانگين رتبه

(4989)عليااني دانشدداويان دانشددگاه

آزاد تهران بين هويت ديني و سفمت روان و رابمه مثبتي وجود دارد (n=911) پيمايش نظريه مارسيا و گلدبرگ

مركز افکارسناي (4989)

---- (n=1875) پيمايش نظريه استارک و گفک ملي

(4989) عباسي قاديكليددددده كددددداربران

ها نت كافي n=4949) پيمايش تاجفل اجتماعي هويت

داراي هويدت ديندي درصدد 14داراي هويت ديندي بازتدابي، درصد 4/48هويدت ديندي . باشند درصد نيز داراي هويت ديني سنتي مي 5/11تركيبي و

و باشدد كاربران از نوع هويت ديني تركيبي متمايل به هويت ديني سنتي مدي .داراي هويت ديني بازتابي هستند درصد 4/48 تنها

كشوري (4989) ذكاهيكددنش متقابددل نمددادين و

نظريه استارک و كفک--- (n=1911) پيمايش

(4989)عليرضايي كتددد درسددي دوره

متوسمه تحليل محتوا كنش متقابل نمادين

هاي درسدي بده آن ترين شاخصي است كه كتاب خداشناسي بيشترين و مهم اند پرداخته


پيمايش نظريه استارک و گفک ملي -----


صديق سروستاني و (4987) حاجياني

سدال 48افراد بداالي شددهر 91سدداكن در

مركز استان كشور

ي تاجفدل و اجتماع تيهو (n=4811) پيمايش كنش متقابل نمادين

نمونه مورد بررسي به تمام ابعاد چهارگانة هويدت، تعهدد و گدرايش جددي .داشته و در برابر همگي آنها متعهد هستند

(شهر مركز 49)ملي (4987)اجياني حي تاجفدل و اجتماع تيهو

كنش متقابل نمادين (n=4811) پيمايش

قوت ابعاد فرهنگي هويت ملي، هويت قومي و هويت مذهبي و نيز وجدود هاي ملي و ديني با هويت مدرن فاصله بين هويت

(4988) زاده، مريم تقيسال به باالي 11زنان

ساكن شهر تهران (n=111) پيمايش قابل نمادينكنش مت

از سدوي . شود با افزايش سرمايه فرهنگي زنان، هويت ديني آنها ضعيف مي .شود تر مي ديگر، با افزايش سرمايه اجتماعي زنان، هويت ديني آنها نيز قوي

همکاران كفنتري و(4988)

آمددوزان مقمددع دانددشسددوم متوسددمه شددهر

شيراز (n=111) پيمايش--

ني قوي است و بدا احسداس تعلدق بده جامعده، فردگرايدي، سمش هويت دي .رويکرد به غرب و شکا ارزشي رابمه دارد

(4988)داستاني دانشددگاه دانشدداويان

اصفهان (n=111) پيمايش نظريه استارک و گفک

-تاربدي ي و ارزشد -ناسدکي شناختي، م-اعتقادي دابعا بينوجود همبستگي و شادماني احساسي

سفيري و غفوري(4988)

سداله 48-19جوانان شهر تهران

مشددابه نظريدده اسددتارک و گفک

اي، هويت ملي و هويت ديني وجود رابمه بين متغيرهاي زمينه (n=981) پيمايش

پيمايش شلدون و استرايکر كشوري (4988) طالبان

از ميدان 9/94 .كنندد از پاسخگويان بده مسدلماني خدود افتخدار مدي 9/54درصدد از كسداني كده بده 8/81. كنندد انتخداب نمدي غيرمسلمانان دوستدرصد از پاسخگويان در قبدال 4/49تنها . كنند، متنفرند مسلمانان توهين مي

درصد از پاسخگويان از 8/89كنند و وليت نميسؤمسلمانان ديگر احساس م 9/89سدربلندي مسدلمانان آرزوي . شدوند توهين به مسلمانان ناراحدت مدي

درصدد 9/49. درصد از اسراهيل متنفرند 8/81است و درصد از پاسخگويان .افتد نيستند نگران اتفاقاتي كه براي مسلمانان مي

(n=711) پيمايش هويت امتي شهر تهران (4988) ابولحسني

درصد 9/95) درصد پاسخگويان هويت ديني خود را باال و خيلي باال 7/88م و خيلدي كدم ارزيدابي درصد آن را ك 9و تنها ( درصد 1/15خيلي زياد و

هداي اول تدا هويت ديني، ملي، قومي و جهاني به ترتيدد در رتبده . اند كرده ها وجود رابمه مثبت بين انواع هويت. چهارم قرار دارد

حاجياني و فوالدي (4985)

( شهر كشور 49)ملي كددنش متقابددل نمددادين و )

نظريه ميد، كدولي، بلدومر و (برگر و الكمان

(n=4811) پيمايشبين هويت ملي و هويت مذهبي رابمه مثبت وجود دارد و از ميان اقوام لرهدا

ها گرايش بيشتري به هويت ملي و هويت مذهبي دارند و بلوچ

گناي و همکاران(4985)

(n=989) پيمايش نظريه استارک و گفک شهر كاشاني و ميزان حضور جمع( دينداري، تعلق و تعهد) با افزايش ميزان هويت ديني .يابد سرمايه اجتماعي افزايش مي

(4985) نوروزي دختددر آمددوزان دانددش قاهمشهر متوسمه

(n=491) پيمايش الگوهاي سبک تربيتي فدت المخ چقددر هر ولي است ثيرگذاريت ديني و ملي هويت بر شدن جهاني

.دگرد مي تقويت ملي و ديني هويت باشد بيشتر شدن جهاني با

گودرزي و همکاران(4985)

ورزشکاران كشدتي و فوتبال شهر تهران بين

سال 47 – 11 (n=141) پيمايش نامشص است

گيران جوان شدهر وضعيت پايبندي نظري و عملي به هويت ديني در كشتيميانگين پايبندي نظري و عملي به هويت ديندي . تهران كمتر از متوس است

باشد در ورزشکاران فوتباليست كمتر از متوس مي

(4985) سلگيكليددده دانشددداويان

هدداي شددهر دانشددگاه تهران

مارسيا

(n=141) پيمايشهويدت موفدق، هويدت . بين هويت فردي و هويت ديني رابمه وجدود دارد

دار معو و هويت آشفته با هر سه عامل هويت ديني رابمده مثبدت و معندي .است

ايزدي و قاسمي(4951)

مقمددع آمددوزان دانددش متوسمه شهر تهران

(n=111) پيمايش نيستمشخص بين استفاده از اينترنت و هويت ملي و ديني نوجوانان رابمه معناداري وجدود دارد و ساعت ممتد استفاده از اينترنت باعث شده كه هويدت ديندي و ملدي

.تضعيف شود

الماسي و همکاران(4954)

دانشددداويان دختدددر دانشگاه آزاد اسدفمي

شهر ايفم .بين استفاده از اينترنت و هويت ديني رابمه معکوس وجود دارد (n=411) پيمايش مشخص نيست


417

(4954) باهنر و جعفريتهدران، اروميده، )ملي

اصدددفهان، شددديراز و (مشهد

شددبيه نظريدده اسددتارک و گفک

تحليددددل محتددددوا و (n=9147)پيمايش

هداي مدورد بررسدي بر خف اينکه تلويزيون ايران درباره هر كدام از مقولههدا در كندار سداير عوامدل كندد، امدا ايدن پيدام هايي را پخش مي امهويت پي

تيثيرگذارند و تلويزيدون پدس از سداير متغيرهداي نظدام اجتمداعي، عداملي .تيثيرگذار بر نگرش مخاطبان درباره هويت است

زاده پاشا و ففح(4954)

شهر تهرانشددبيه نظريدده اسددتارک و

گفک (n=844) پيمايش

زنان بر هويت ملي برتري دارد و در بين مدردان عکدس هويت ديني در بين .است

زاده و همکاران حسين(4954)

آمددوزش و پددرورش اسفمشهر

(n=919) پيمايش نظريه استارک و گفکجهت بخشيدن به زندگي، رويکرد مثبت به آينده، وحدت اعتقادي، توجه به

يدت ديندي در تحکديم و تقويدت هو ... منزلت، رويکرد مثبدت بده آيندده و آموزان تيثير دارد دانش

بختياري و همکاران(4954)

كارشناسدددان حدددوزه رسانه در شهر همدان

مشددخص نبددودن رويکددرد نظري

(n=57) پيمايشهداي اي تلويزيوني بدر هويدت ديندي جواندان در حدوزه هاي ماهواره شبکه

گريدزي هاي خانوادگي، ترويج سکوالريسم، از خودبيگانيگي، دين ناهنااري تيثير دارد... و

درويشي و احمدي(4954)

هدداي كددفن برنامددهمصددوب فرهنگددي و مذهبي دوره متوسمه

تحليل محتوا نظريه استارک و گفکهداي بخشي به نسل نوجوانان است و توجه در برنامده ها هويت هد برنامه

هاي ملي هاي مذهبي است تا ارزش فرهنگي بيشتر به ارزش

قاسمي و همکاران(4954)

كدداربران فيسددبوک در شهر اصفهان

(n=111) پيمايش نظريه استارک و گفکبين مدت زمان عضويت، ميزان استفاده و ميزان مشاركت و فعاليت كداربران در فيسبوک با هويت ديني رابمه معکوس و بين واقعي تلقي كردن محتدواي

فيسبوک و هويت ديني رابمه مثبت وجود داردكوهي و محسني

(4954) (n=111) پيمايش مشخص نيست شهر تبريز

هويدت فدردي و ( تلفدن همدراه اينترنت و) هاي نوين بين استفاده از رسانه هويت جهاني رابمه مثبت و با هويت ملي و ديني رابمه منفي وجود دارد

زاد و همکاران مرشدي(4954)

هدداي سددينمايي فدديلمايراني بعد از انقدفب مرتب با هويت ديني

ريدده هويددت و نظريدده نظ بازتابندگي آنتوني گيدنز

(n=11)تحليل محتوا هاي هويت ديني در سينماي ايران است كده در نتايج حاكي از حضور مؤلفه

.طي سه دهه پس از انقفب از قالد سنتي به قالد بازتابنده منتقل شده است

اللهي سفيري و نعمت(4954)

(n=971) شپيماي نظريه استارک و گفک شهر تهرانبا هويت ( اينترنت و ماهواره) رابمه منفي بين استفاده از ابزارهاي جهاني شدن

رابمه منفي بين افزايش مدت زمان استفاده زنان از مداهواره و هويدت . ديني .ديني زنان

(4954)مهنا

كليدددده مددددديران و آموزگددداران منمقددده

-51اللاين در سدال 4985

(n=491) پيمايش زند نزديک به شااعيآموزان هاي درسي دوره ابتدايي در حد نسبتا بااليي توانسته است دانش كتاب

گرايي، اولياي ديندي، هاي هويت ديني از قبيل خداشناسي، آخرت را با مؤلفه آشنا كند... احکام ديني، مفاخر مذهبي، قرآن و سنت، و

(4954)زاده حسيندانشدداويان دانشددگاه

تبريزرک و شددبيه نظريدده اسددتا

گفک (n=981) پيمايش

هداي هويدت ديندي در بين كاربران، ميزان استفاده از اينترنت با ابعاد و نشدانه اما نوع استفاده از اينترنت با مقياس هويت ديني و برخي از ابعاد . رابمه ندارد

.آن داراي رابمه معناداري استايمان و روحاني

(4951) دانشدداويان دانشددگاه

شيراز (n=194) پيمايش استرايکرشلدون و

رابمه مثبت بين هويت اسفمي و ملي، قدومي و رابمده منفدي بدين هويدت اسفمي و جهاني

تحليل محتوا زند نزديک به شااعي --- (4951)چابکي درزايي هاي صدا و سيما در حوزه نوجوانان و جوانان، به بيشترين توجه در سياست

هاي صدا و سيما مترين توجه سياستك. مؤلفه اعتقادي اختصاص يافته است .به مؤلفه عبادي اختصاص دارد

حميد و همکاران (4951)

دانشدداويان دانشددگاه چمران

(n=489) پيمايش نظريه مارسيابيني با سفمت روان رابمه مثبتي دارد و سدهم هويدت هويت ديني و خوش

ديني در تبيين سفمت روان باالست

(4989)نيازي نشددگاه دانشدداويان دا

كاشان داري بين ميزان دينداري و ميزان هويت اجتماعي وجود دارد رابمه معني (n=971) پيمايش مقياس دينداري سولينز


های پژوهش يافته

های توصيفي يافته

قدرار 4951تدا 4981ممالعات صورت گرفته بين بازه زمداني

دهدد ها در سه دوره زماني نشان مدي بندي پهوهش طبقه. دارند

كه بيشترين تعداد ممالعات در حوزه هويت ديني، مربدوط بده

درصدد 9599است بده طدوري كده 4951تا 4989بازه زماني

بدازه . ممالعات صورت گرفته به ايدن بدازه زمداني تعلدق دارد

درصد در رتبه بعدي قدرار دارد و 9999با 4954-4951زماني

لحداظ بده . گيدرد جاي مدي 4989تا 4981در آخر بازه زماني

بده ( درصدد 9194)قالد پهوهشي، بيشدترين درصدد فراواندي

هداي مقاالت پهوهشدي تعلدق دارد و در مراتدد بعددي طدرح

4897)هداي دانشدگاهي نامده و پايدان ( درصدد 9491)پهوهشي

الزم به ذكر است كه در فرايندد جسدتاو، . قرار دارند( درصد

بودند، انتخاب شده و ها استخرام شده نامه مقاالتي كه از پايان

هدا اجتنداب نامده اند و از بررسي پايان مفک تحليل قرار گرفته

هاي مورد بررسي، در چهدار جامعه آماري پهوهش. شده است

دسددته ملددي، جوامددع شددهري، اجتمدداع و اسددناد و مدددارک

1997برحسد محاسدبات جامعده آمداري . اند بندي شده تقسيم

مقيدداس اجتماعددات درصددد از ممالعددات صددورت گرفتدده، در

اند و بيشترين درصد را بده خدود اختصداص داده كوچک بوده

هاي ديگر به ترتيدد در جددول مشدخص شدده مقياس. است

نهايتا روش تحقيدق پيمايشدي و تکنيدک پرسشدنامه در . است

را ( درصدد 8599)ها بيشترين فراواني آوري و تحليل داده جمع

. داده اسدت در ممالعات مدورد بررسدي، بده خدود اختصداص

درصد از روش تحليل محتوا در ممالعه هويدت 4199همچنين

.اند ديني استفاده نموده

های توصيفي يافته -1 جدول

متغير مشخصه درصد فراواني

41 1791 4989- 4981

4989 -4951 9599 45 پوشش زماني

49 9999 4951- 4954

طرح پهوهشي 9491 49 قالد پهوهشي

نامهنپايا 4897 8

مقاله 9194 11 ملي -كشوري 19 41

ماريآجامعه جوامع شهري 19 44

اجتماع 1997 11

(محتوا تحليل) اسناد و مدارک 899 1 پيمايش 8599 11

شناسي روش تحليل محتوا 4199 9

متغيرهای مورد بررسي

اي كدده ممالعددات بدده آنهددا بددر اسدداس موضددوعات و مسدديله

تدوان پدنج دهدد مدي نشان مي 9مچنان كه جدول اند ه پرداخته

هدا بر اسداس ايدن يافتده . ها را شناسايي نمود گروه از پهوهش

( درصددد 9891)تددوان ادعددا نمددود كدده بيشددترين درصددد مددي

هاي صورت گرفته در اين حوزه، هويدت ديندي را بده پهوهش

ثير يهدداي خددود كددرده و تدد عنددوان متغيددر وابسددته وارد تحليددل

ايدن در حدالي . اندد را بر روي آن بررسي كردهمتغيرهاي ديگر

ها، هويدت ديندي را بده درصد از پهوهش 49است كه كمتر از

درصدد از 1597همچندين . اند عنوان متغير مستقل بررسي كرده

ممالعات هويت ديني، ممالعه توصديفي بدوده و صدرفا نيمدر

اندد و بررسدي عوامدل يدا دينداري و ابعاد آن را بررسي كدرده


415

. مدهاي دينداري و انواع و ابعاد آن مورد توجه نبوده اسدت پيا

ها نيز ضمن اراهه توصيفي از پهوهش درصد از 4199در حدود

اند ارتباط آن را با ساير ابعداد وضعيت هويت ديني تفش كرده

مورد بررسدي قدرار ... هويت مثل هويت ملي، هويت قومي و

ه بده صدورت هداي صدورت گرفتد از پهوهش 999نهايتا . دهند

تحليل محتدواي اسدناد مختلدف از جملده كتدد درسدي دوره

.راهنمايي و دبيرستان بوده است

های مورد بررسي نقش هويت ديني در پژوهش -8 جدول

متغير فراواني درصد ها ها و پژوهش مقاالت، گزارش

، (4954)زاده پاشدا و فدفح ( 4954)؛ بختياري و فرخدي (4988)كفنتري و همکاران

؛ قاسددمي و همکدداران (4954)زاده و همکدداران ؛ حسددين(4954)كددوهي و حسددني

اللهدي ؛ سدفيري و نعمدت (4951)؛ ايزدي و قاسمي (4954)؛ باهنر و جعفري (4954)

؛ (4989)آبدادي ، لمدف (4981)؛ ايمان و كيذقان (4978)آبادي خادمي نوش( 4954)

، (4988)ي و غفدوري ؛ سدفير (4954)، الماسدي و همکداران (4989)ي رعباسي قداد

(4954) زاده ؛ حسين(4985) ؛ نوروزي(4988)زاده، مريم تقي

9891 48 هويت ديني به عنوان

متغير وابسته

؛ گنادي و همکداران (4951)حميد و همکاران ( 4989) ؛ عليااني(4981)زاده حبيد

(4985)؛ سلگي (4988)، داستاني (4989)نيازي ( 4985)4198 7

عنوان هويت ديني به

متغير مستقل

؛ مهنددا (4985) ؛ گددودرزي و همکدداران(4981)مزيندداني ؛ شددريعتي(4989)آخوندددي

سددازمان ملددي ؛ (4989)؛ ذكددايي (4988)؛ طالبددان (4951)؛ چددابکي درزايددي (4954)

وزارت فرهندگ و ارشداد اسدفمي ؛ (4984)سدازمان ملدي جواندان ؛ (4981)جوانان

وزارت فرهنگ و ارشداد اسدفمي ؛ (4981)مي وزارت فرهنگ و ارشاد اسف؛ (4981)

(4989)سازمان ملي جوانان ؛ (4989)مركز افکارسناي ؛ (4989)

1597 41 توصيف وضعيت

هويت ديني

؛ صدديق (4985)؛ حاجيداني و فدوالدي (4951)؛ ايمان و روحداني (4987)حاجياني

(4988)، ابوالحسني (4987)سروستاني و حاجياني 4199 9

يت هويدت ديندي و توصيف وضع

ارتباط بين ابعاد هويت

تحليل محتوا 9 999 (4954) زاد و همکاران ؛ مرشدي(4954)؛ درويشي و احمدي (4989)عليرضايي

--- جمع كل 17 411

ها صدورت گرفتده در خصدوص بررسي تفضيلي پهوهش

ثيرگذار بر هويت ديني يدا بررسدي هويدت يمتغيرهاي مستقل ت

دهد كه از ميان متغيرهاي ر وابسته نشان ميديني به عنوان متغي

( اينترندت، مداهواره و تلفدن همدراه )هاي ندوين مستقل، رسانه

؛ قاسدمي و 4954 ،كدوهي و همکداران )اندد بيشترين سدهم را داشدته

؛ الماسدي و 4989 ،؛ عباسي قدادي 4951 ،؛ ايزدي و قاسمي4954 ،همکاران

و بررسدي . (4954 ،فري؛ باهنر و جع4954 ،زاده ؛ حسين4954 ،همکاران

ثير جهاني شدن بر هويت ديندي در مرتبده بعددي قدرار دارد يت

. (4985 ،؛ نددوروزي4989 ،آبددادي ؛ لمددف4954 ،اللهددي سدفيري و نعمددت )

، سدفمت (4954پاشدا و همکداران، ) هداي مرجدع ش به گروهيگرا

بختيداري و فرخدي، )برنامه هداي تلويزيدون (4989عليااني، )روان

سرمايه فرهنگي، سرمايه (4988سفيري و غفوري، ) خانواده (4954

؛ گنادي و 4988زاده، مدريم، تقدي )هداي نمدادين اجتماعي، سدرمايه

ثيرگدذار بدر ينيز از جملده متغيرهداي مسدتقل ت (4985همکاران،

هدا بودندد كده فراواندي زيدادي هويت ديني در ايدن پدهوهش

. نداشتند

رصدد از د 41حددود آمدده نيز 9طور كه در جدول همان

ها هويت ديني را به عنوان متغير مسدتقل در پدهوهش پهوهش

ثيرگدذاري يها، متغيرهداي ت در اين پهوهش. اند كار برده هخود ب

؛ (4951همکدداران، و حميددد)بينددي خددوش و روان چددون سددفمت


؛ (4985سددلگي، )ملددي هويددت (4989نيددازي، )اجتمدداعي هويددت

اجتمدداعي و سياسددي و مشدداركت (4988داسددتاني، )شددادماني

.بر روي هويت ديني بررسي شده است (4981زاده، حبيد)

تحليل مطالعات صورت گرفته در حوزه هويت ديني

های مطالعاتي در هويت ديني حوزه

تدوان حدوزه و قلمدرو با بررسي ممالعات صورت گرفتده مدي

:ها را در چند مورد خفصه كرد موضوعي پهوهش

بيندي افدراد نسدبت بده ها و جهان ها، نگرش بررسي ارزش -4

.هويت ديني

ممالعه و سناش هويت ديني؛ اين نکته قابل ذكر است كه -1

در برخي از ممالعات اناام شده، هويت ديني نده بده صدورت

تام، بلکه ابعادي از آن مدورد سدناش و بررسدي قدرار گرفتده

.است

عوامدل ) بررسي و تحليل عوامدل مدؤثر بدر هويدت ديندي -9

(اجتماعي و فرهنگي

سدرمايه ) رابمه بين هويت ديني و متغيرهاي ديگر بررسي -1

هددداي ديايتدددال، اجتمددداعي، مشددداركت اجتمددداعي، رسدددانه

...(.هاي ديگر و شدن، سفمت روان، هويت جهاني

نحوه سنجش هويت ديني

در اغلد تحقيقات مورد بررسي هويت ديندي بدا سده مفهدوم

كفن يعني دينداري، فرهنگ ديني و تعلدق و تعهدد ديندي بده

:شرح ذيل مورد سناش قرار گرفته است

دينداری -الف

اي است كه تقريبدا در تمدامي ممالعدات مدورد دينداري مؤلفه

هدا دينداري، خود داراي ابعاد، مؤلفه. سناش قرار گرفته است

:اي به شرح زير است هاي جداگانه و شاخص

های دينداری ابعاد و شاخص -4 جدول

شاخص ها ابعاد و مؤلفه

تقادياع، مذهبي دانستن خود، پذيرش احکام و قوانين الهدي، داشدتن آگداهي و معلومدات (خدا، قرآن، نبوت، معاد)اعتقاد به

ديني، آشنايي با فروع دين

مناسکينماز خواندن، روزه گرفتن، رفتن به مساد، نماز جمعه، شدركت در مراسدم مدذهبي، ) اناام عبادات فردي و جمعي

ض دينييورات و فرا، عمل به دست(زيارت

(تاربي) عاطفي

ها، عفيق و عواطف ديني شامل؛ احساس غرور از مسلمان بودن، همدردي در قبال ساير مسلمانان، احساس گرايش

آرامش به هنگام نيايش، افتخار به شيعه بودن، احساس مثبت به خداو اولياي الهي، احساس منفي نسبت بده دشدمنان

، رازو نياز با خدا، ناتر دانستن خداوند بر اعمال، درخواست ياري و كمک از خداوندخدا، احساس نزديکي به خدا

پيامديجايگزيني دين، رعايت حفل و حرام، دروغ نگفتن، رعايدت ) پيامدهاي باور، عمل و دانش ديني در زندگي روزمره

...(حااب، مشروب نخوردن و

مندي به اسفم، احساس رنج از مخدوش شدن اسفم ضرورت اطفع از اسفم، عفقه بااهميت تلقي كردن اسفم، پايبندي نظري به دين

.هاي طرفدار اسفم، تفش براي فراگيري اسفم، پايبندي به مقررات و احکام دين عضويت و مشاركت در گروه پايبندي عملي به دين

ت آنهاهاي فردي و اجتماعي اخف در زندگي و التزام به رعاي جنبه اخفقيات

ها فق مفهوم ديندداري و ابعداد بخش عمده اين پهوهش

اند و در اين سناش هدم الگدوي آن را مورد سناش قرار داده

تعداد كمي . نظري استارک و كفک مورد توجه آنها بوده است

از اين تحقيقات دو مفهوم محوري دينداري و فرهنگ ديندي و

را بررسدي تعداد كمتري از پهوهش ها هدر سده مفهدوم فدو

؛ 4981 زندد، هداي وزارت ورزش و جواندان، شدااعي پدهوهش )اند كرده


494

رسدد در حالي كه به نظدر مدي ( 4988، ؛ ابوالحسني4987 ،حاجياني

.ترين سناش هم همين موارد بوده است جامع

فرهنگ ديني -ب

اين مؤلفه با تعلق به فرهنگ ديني همچون پدذيرش باورهداي

و رهبدران مدذهبي، اعتقداد بده مذهبي، پذيرش متدون مقددس

سودمندي دين و پايبندي عملي بده ديدن، الدزام اجتمداعي بده

هداي ديندي، ارجداع بده مدذهد در امدور دين، پذيرش ارزش

زندگي، شناخت دين، نوع نگرش به دين و توجه به نمادهداي

.گيري شده است مذهبي اندازه

تعهد و تعلق ديني -ج

هداي دينددي و فعاليددت تعهدد بدده اجتمداع دينددي، مشداركت در

عضويت در آنها، درگيري ذهني و نظري در مقوالت مدذهبي،

تساهل و تسامش مذهبي، ترويج عقايدد ديندي و دفداع از آنهدا،

هاي مختلف تعهد و تفش براي اصفح جامعه و تيثير موقعيت

اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي جامعه بر دين، احساس تعلق و

ي پنداشدتن خدويش، احسداس عضويت به جامعه ديني و ديند

افتخار يا نفرت نسبت به عضويت در اجتماع ديني، تمايدل بده

هدد بدراي حفد جامعده ديندي، احسداس پرداختن هزينه و تع

وليت نسددبت بدده سرنوشددت جامعدده دينددي از جملدده مسددؤ

هايي است كه براي سناش تعهد و تعلق ديني در اين شاخص

. ها استفاده شده است پهوهش

حليلي پژوهشهای ت يافته

دهدد كده عوامدل نتايج تحقيقات حوزه هويت ديني نشان مدي

ايااد تصوير منفي يا مثبت از دين در اغلدد مدوارد ناشدي از

توجه افراطي بده ديدن، اسدتفاده ابدزاري از ) عوامل برون ديني

ن و مراجدع ديندي ادين، سياسي كردن دين، عدم پايبندي مبلغد

به . تا عوامل درون ديني است( هاي ديني به دستورات و آموزه

( كارگزاران ديني) ها و عوامل انساني عبارت دقيق تفسير انسان

شود و خود مندي به دين مي است كه موجد دلزدگي يا عفقه

هاي ديني براي جوانان نه تنها آزار دهندده نيسدت بلکده آموزه

.نقش بسزايي در مساهل وجودي و اخفقي آنها هم دارد

يشي در هويدت، بازانديشدي در هويدت طبق نظريه بازاند

ويهه در بسياري از جوانان مورد ممالعه قابدل مشداهده هديني ب

11947برانگيدز آن اسدت در مورد بازانديشي نکته تيمدل . است

اين يافته ما را . تر شده است شان به دين مثبت درصد، نوع نگاه

دهد كه پديدده ديدن و له سو مييبه انديشه در مورد اين مس

فسير از دين و خود هويت ديني دسدتخوش تغييدر و تحدول ت

دهد هاي تحقيقات حوزه هويت ديني نشان مي داده. شده است

زدايدي از فقه»سازي دين و و كوچک« دين حداقلي»له يكه مس

و پلوراليسم ديني در ميان بخش قابل تدوجهي از جامعده « دين

؛ 4988 ،انطالبدد ؛4987 ،ذكددايي ؛4987 ،حاجيدداني)شددود مشدداهده مددي

به عبارتي شراي خداص ( 4951 ،و روحاني ايمان ؛4988 ،ابوالحسني

تواند موجدد شدود از ديدن، اجتماعي و عوامل برون ديني مي

ايدن امدر، . تفسير و قراهت متغير و متحولي وجود داشته باشدد

دهد كه چگونه عوامل اقتصدادي، سياسدي بدا عوامدل نشان مي

هداي ديندي و لدذا قراهدت . رندرابمه متقابل دا( فرهنگي)ديني

-تفاسير ديني كنشگران اجتماعي متديثر از وضدعيت اقتصدادي

فرهنگدي جامعده دچدار -سياسي و عملکرد كارگزاران سياسي

تدوان پيامددهاي از طر ديگر مي. شود تحول و دگرديسي مي

هاي افراد مدورد جهاني شدن فرهنگ و هويت را هم در پاسخ

رسدد كده در جامعده جهداني ظر مدي به ن. ممالعه مشاهده نمود

كنوني، افراد قراهت و ارزيابي خاص مرتب با جامعه جديدد را

توان نتياه گرفدت كده از نکات فو مي. دهند مد نظر قرار مي

هددا، ارزش) اش جهددان اجتمدداعي بددا همدده محتويددات ارزشددي

دستخوش تغييدر و دگرگدوني شدده ...( هناارها، كنشگران و

باشدد يادآور نظريه سکوالر شدن نيز مدي هاي فو يافته. است

حتي اگر جامعه، سکوالريزه نشود و يا نخواهد بشدود بدا ايدن

حال براي بخش مهمي از جامعه ما سکوالر شددن بده معنداي

آن دنيايي »و نابودي امر مقدس نيست بلکه معناي « مرگ خدا»

در واقع دليل مخالفت اين بخدش . باشد كاركرد دين مي« كردن

كوچدک و »و « ديني كدردن جامعده و همده امدور »ه با از جامع

جهداني ، قاهل شدن نقدش آخرتدي و آن «تخصصي كردن دين

براي دين است و بدين گونده بدا هدر ندوع قراهدت سياسدي و


گونده ورزند چرا كه معتقدند ايدن اجتماعي از دين مخالفت مي

ها موجد لممه ديدن جدوهر و پيدام ديدن و ابدزاري و قراهت

،ايمدان ؛4988 ،ابوالحسدني ؛4987، ذكدايي )شدود دين ميآلوده شدن

4951.)

به طور كلي با توجه به ممالعات صورت گرفته، ذكر سده

:خصوص سناش هويت ديني اهميت دارد نکته در

گرايي تقليل

هدا تقليدل هويدت ديندي بده نکته قابل تيمل در بيشتر پهوهش

اي كده ايدن دو مفهدوم بده جد مفهوم دينداري است به طدوري

همپوشاني و اگرچه مفهوم هويت ديني. اند يکديگر به كار رفته

هايي بدا مفهدوم ديندداري دارد امدا در واقدع فراتدر از نزديکي

دينداري است به بيان ديگدر هويدت ديندي ماموعده باورهدا،

ها و در نهايت رفتارهداي فدردي و اجتمداعي ها، نگرش ارزش

كده ديندداري صدرفا افراد در رابمه با امر ديني است، در حالي

ميزان پايبندي نظري و عملي به يک دستگاه ديندي اسدت و از

. شدود اين نظر بخش كدوچکي از هويدت ديندي را شدامل مدي

كيفيت متمايزي كه هويدت ديندي را از ميدزان ديندداري جددا

سازد ميزان عفقه، معناسدازي و مشداركت اجتمداعي افدراد مي

ص نسبت به آن ابراز است كه براساس پايبندي به يک دين خا

هويت ديني عبارت اسدت اتکداي فدرد . (4989ذكايي، ) دارند مي

گيدري فدرد در به يک نظام يدا پايگداه اعتقدادي كده در جهدت

گدذارد بده عبدارت محققدان در هاي مختلدف تديثير مدي زمينه

سدناش و عمليداتي كدردن مفهددوم هويدت ديندي و دينددداري

هداي خص سدازي برداشت متفاوتي دارندد و ايدن امدر در شدا

،و روحداني ايمدان ؛4988، ابوالحسدني )صورت گرفته روشن اسدت

هويت ديني فرايندي است كه افراد يدک . (4985 ،حاجياني ؛4951

مشترک، پايبنددي گروه طي آن با برخورداري از دين و تعاليم

و وفاداري خود را به آن حفد نمدوده و بدا تمايدل بده انادام

دهدي و تحکديم آن گير به شکلهاي مذهبي فرا مناسک و آيين

توان در پايبنددي بده جدوهر اين نوع هويت را مي .پردازند مي

هددا و ديددن و ارزش نمددادين مددذهبي و فراگيددر بددودن ارزش

عمومي به شعاهر، مناسدک نهادهدا، نمادهدا دلبستگي جمعي و

هاي مدذهبي ديني و مشاركت و تمايل عملي به تواهر و آيين

نکته ديگر ايدن . (45:4981 يعتي مزيناني،شر)و ديني مشاهده نمود

. هاي متفداوتي اسدت است كه دينداري نيز داراي ابعاد و مؤلفه

هاي مورد بررسي، همده ابعداد در سناش دينداري در پهوهش

جدداي از ايدن مملدد كده . اندد آن مورد سناش قرار نگرفتده

هداي كمدي و تکنيدک برخي از ابعاد دينداري از طريدق روش

، در ...(نيدت، درجده ايمدان و )بل سناش نيست پرسشنامه قا

گرايدي ها و الگوهاي سناش هم ندوعي تقليدل استفاده از مدل

ممالعات صورت گرفته بيشتر بدر مبنداي . صورت گرفته است

دو الگوي سناش دينداري، يعندي الگدوي گدفک و اسدتارک

هداي اعتقدادي، تاربدي، پيامددي، لفده ؤدينداري متشکل از م)

هداي لفهؤدينداري متشکل از م)زند گوي شااعيو ال( مناسکي

. صورت گرفته است( اعتقادات، عباديات، اخفقيات، شرعيات

اعوجاج مفهومي

دهد كه هر يک از افدراد تلقدي و برداشدت ها، نشان مي بررسي

بدديهي اسدت سدناش . متفاوتي از دين و هويت ديني دارندد

هدر دو بدا ارزيدابي گيري اخفقيات، متفاوت و اعتقاد با اندازه

بايدد تفداوت نگداه . اندد احساسات يا روش زندگاني متفداوت

ها و متفکران مسلمان و داخلي را به مقوله دين و هويت غربي

در برخي از ممالعات، هويت ديندي . ديني را هم درنظر گرفت

بر مبناي دين اسفم و مذهد شيعه تعريدف شدده اسدت، امدا

. ي غيربومي و غربدي اسدت الگوي سناش آن ممابق با الگوها

هدا و ها در طراحي گويده اغتشاش مفهومي و همپوشاني مقوله

در واقدع، بررسدي ميدزان . االت از ديگدر مشدکفت اسدت ؤس

هويت ديني زماني دچار مشدکل بدوده اسدت كده در طراحدي

هداي سياسدي و ويدهه پديدده هاالت، موضوعات ديگدري بد ؤس

مزمدان مدورد طدور ه هاجتماعي همراه با موضدوعات ديندي بد

هويدت ديندي را نيدز در دو سدمش . سناش قرار گرفته اسدت

اول در سمش فردي و شخصي كه تقريبا . توان مشاهده كرد مي

متراد با دينداري فردي اسدت امدا در سدمش ديگدر، هويدت

جمعي نيز ممرح است و متضمن آن سمش از صورت ديني به

يندي يدا جمعي يا همدان اجتمداع د « يما»دينداري است كه با


499

در اين معنا هويدت ديندي (.81: 4989دوران، ) متناتر استامت،

البته هر دو سدمش . به معناي تعلق و تعهد به جامعه ديني است

، متضددمن ميزانددي از (شخصددي و جمعددي)از هويددت دينددي

هداي هويدت، با توجه به اينکه يکي از ويهگدي .دينداري است

ومي مركدد و چند بُعدي بودن آن است هويت ديني نيدز مفهد

:و مي توان ابعاد زير را براي ان قاهل شد چند بُعدي است

اي از نشدانگرها ايدن بعدد بدا ماموعده :د بعد اجتماعي4

هاي ديندي را دارد كه مرز گروه كار و سر( اجتماعي و نمادين)

درون »دهدد كده ميدان ه مدي زكند و به شخص اجدا تعريف مي

بُعد اجتماعي با تعريدف .قايل شود زتماي« گروه برون»و « گروه

توان به ختنه شددن مثف مي. رسمي و علمي تعلق، ارتباط دارد

يا غسل تعميد داده شدن يدا مؤمنانده عمدل كدردن بده اصدول

بودا و به عفوه گانه اسفم يا داشتن سرپناه مشترک در آيين پنج

موافقت با پذيرش تکاليفي كه براي به رسميت شناختن اعضدا

حيت در اين يا آن جندبش ديندي مدورد نيداز جهت احراز صف

درواقددع بُعددد اجتمدداعي، . (159: 4981لددهه، )اسددت، اشدداره كددرد

« مداي »احساس تعلق خاطر مشترک و احساس تعهد افراد بده

. دهد مسلمان را نشان مي

توان آگداهي و داندش بعد تاريخي را مي :د بعد تاريخي1

و دلبسدتگي نسبت به پيشينه تاريخي و احساس تعلدق خداطر

: اين تعريف دربرگيرنده دو بُعد است. بدان دانست

تددرين داندش تدداريخي، بده معنداي آگدداهي از مهدم ( الدف

. هاي تاريخي است حوادث و شخصيت

تعلق خاطر تاريخي، به معنداي وجدود احساسدات و ( ب

عواطددف مثبددت و منفددي نسددبت بدده حددوادث، وقددايع و

ورد غرورآميز و هاي تاريخي است كه نتياه آن، برخ شخصيت

هددا و اقدددامات افتخددارآميز بددا آن يددا موفددق دانسددتن فعاليددت

هاي مؤثر و مثبدت در تداريخ كشدور، يدا نداراحتي و شخصيت

بُعد تاريخي . (17: 4978معمار، )سرافکندگي و تحقير شدن است

هويت ديني بر آگاهي مشترک تاريخي افراد جامعه، از گذشدته

و اهتمام بده حفد و زندده تاريخي و احساس دلبستگي به آن

. نگهداشتن آن داللت دارد

اي از عناصدر اين بعدد حداوي ماموعده :د بعد فرهنگي9

شناختي، نمادين و عملي اسدت كده ميدراث سدنتي خاصدي را

هدا، علدم و تفاسدير عملدي، هدا، كتداب آمدوزه : دهد تشکيل مي

هداي ها و شديوه ها و رموز آييني، تاريخ، انديشه رفتارها و آيين

هاي اجتماعات دارند، عادات ورزي كه ريشه در فعاليت انديشه

غذاخوردن، لباس پوشيدن، امور جنسي، بهداشت و نظداير آن

هدداي انددد، هنددر و آفريددده كده بددا نظددام اعتقددادات فددرد مدرتب

زيباشناختي كه به طور علمدي توسدعه يافتده اسدت و بدا ايدن

نگدي هويدت اعتقادات ارتباط دارد و نظاير آن شامل بُعدد فره

واقع بُعد فرهنگي، نگرش مثبت به در. (159: 4981لهه، )شود مي

ميراث فرهنگي مذهبي و اهتمدام بده حفد و نگهدداري آن را

.دهد نشان مي

در تعريف مفهومي و عملياتي هويت ديني، پراكنددگي و

با توجه به ابعاد مختلف هويت . گردد هايي مشاهده مي گسست

گسسدت، مخصوصدا در تعداريف ديني كه تشدريش شدد، ايدن

هاي متفداوتي ممالعات مختلف مؤلفه. عملياتي مشهودتر است

هايي كده بدراي هريدک اند و شاخص را براي سناش برگزيده

به عفوه . اند، با يکديگر همخواني و قرابت ندارد تعريف كرده

هاي مورد استفاده در تحقيقات يکسدان نبدوده و از بنيدان گويه

كند و نيز همه ابعاد هويت ديني را پوشش محکمي پيروي نمي

.دهد نمي

شناختي منسجم نبود پايه نظری و روش

چارچوب نظري منسام، نقشه راه يدک پدهوهش را مشدخص

كند تدا از مسدير پدهوهش سازد و پهوهشگر را راهنمايي مي مي

هاي بررسي شده، نظدم و انسداامي در پهوهش. منحر نگردد

وين چارچوب نظري ممابق با هويدت ها و تد در انتخاب نظريه

طور كه اشداره درضمن همان. شود مشاهده نمي( اسفمي)ديني

درصددد ممالعددات از ابزارهددا كمددي و روش 51شددد، تقريبددا

. اندد پيمايشي در ممالعه ابعاد مختلف هويت ديني استفاده كرده

اين روش در سناش برخي از ابعاد ناتوان است و نيز با توجده

مفهومي و نظري موجدود، خدم ممالعدات نظدري و به اعوجام

هاي مختلف كيفدي استفاده از روش. گردد اكتشافي احساس مي

ها هاي پهوهش گيري تواند جهت به منظور پر كردن اين خم مي


هدا از مددل تقريبدا اغلدد پدهوهش . را تغيير داده و اصفح كند

بددراي ( 4981)زنددد اسددتارک و كددفک و و الگددوي شددااعي

البتده برخدي . ند ا سازي سازه هويت ديني استفاده نموده شاخص

هاي ديگري غير از اسدتارک و شناس از نظريه از محققان جامعه

از جملده حاجيداني از . اندد زند استفاده نمدوده كفک و شااعي

نظريه كنش متقابل و هربرت بلومر و ميدد، يدا ايمدان از نظريده

تقابدل و رحديم شلدون و اسدترايکر، ذكدايي از نظريده كدنش م

ابوالحسني از نظريده هويدت امتدي بدراي سدناش ديندداري و

هددايي هددم كدده توسدد پددهوهش. انددد هويددت دينددي بهددره بددرده

شناسان اناام گرفته، براي سناش دينداري اغلد از نظريه روان

حميددد و ؛ 4985، سددلگي)انددد مارسدديا و گلدددبرگ اسددتفاده نمددوده

ها نيز همچندان از پهوهشبرخي . (4989 ،علياداني ؛ 4951 ،همکاران

مشددخص اسددت چددارچوب نظددري مشخصددي 1كدده جدددول

اند و صرفا به طراحي چند گويه براي هويت ديني اكتفدا نداشته

هداي بررسدي شدده بده از سدويي در اغلدد پدهوهش . اند كرده

، ذكدايي ؛4988، ابوالحسدني ؛4987،حاجيداني )استثناي مدوارد معددود

هويدت (4951 ،ايمدان ؛ش و جواندان هاي ملي وزارت ورز پيمايش ؛4987

اند و تفکيک مفهدومي در ايدن ديني را معادل با دينداري دانسته

انددد حددال آنکدده دينددداري فقدد برخددي از زميندده اناددام نددداده

.دهد هاي هويت ديني را پوشش مي شاخصه

و ارائه پيشنهادات نتيجه

تدوان به طور كلدي در خصدوص وضدعيت هويدت ديندي مدي

. بنددي نمدود بررسي شده را به دو گدروه تقسديم هاي پهوهش

گروه اول ممالعاتي هستند به بررسدي وضدعيت هويدت ديندي

پردازند و گروه دوم ممالعاتي هستند كه رابمه بدين هويدت مي

طور كه قبف هدم همان. كنند ديني و ساير متغيرها را تحليل مي

اشاره شد، بيشدتر ممالعدات انادام شدده هويدت ديندي را بده

ا امد . اندد ينداري يا بخشي از ابعاد هويدت ديندي، تقليدل داده د

وان بده آنهدا تکيده كدرد و ت برخي ممالعات وجود دارند كه مي

،حاجيداني )هاي آنها، صورت داد هايي را با توجه به يافته تحليل

؛4988سددفيري و غفددوري، ؛4985حاجيدداني و فددوالدي سددپهر، ؛4987

دهد ها نشان مي يافته. (4989ذكايي، ؛4988طالبان، ؛4988ابوالحسني،

كه در بين پاسخگويان دو بعدد نگرشدي و رفتداري كدامف بدر

هر چند نسبت قابدل تدوجهي از افدراد . يکديگر منمبق نيستند

دانندد، ولدي بده همدان ميدزان بده اعمدال و خود را مذهبي مي

در مامدوع زندان هويدت ديندي . مناسک ديني پايبندد نيسدتند

اند، و تنها در مناسک مذهبي در حوزه عمدومي تري داشته قوي

در اكثدر مدوارد ميدزان تحصديفت . تدر هسدتند از مردان عقد

افدزايش سدن نيدز در . اي معکوس با هويدت ديندي دارد رابمه

بيشتر موارد، همزمان با افدزايش سدمش ديندداري پاسدخگويان

. است

ها وضعيت هويت ديني را مثبت به طور كلي اين پهوهش

درصد افدراد وضدعيت هويدت 49تا 41بين ) كنند مي ارزيابي

دهد ممالعات نشان مي(. اند ديني خود را ضعيف ارزيابي كرده

هويت ملي و هويدت ) هاي رقيد كه بين هويت ديني و هويت

؛4989 ،آبادي لمف ؛4987 ،حاجياني)زيستي وجود دارد هم( قوميتي

ن هويت ديني اين همزيستي و رابمه مثبت بي. (4988 ،ابوالحسني

. كنند و هويت ملي بيشتر است و اين دو يکديگر را تقويت مي

اما بين هويت ديني و هويت مدرن و جهاني همزيسدتي ديدده

. (همدان ). شود و رابمه معنادار منفي بين آنها برقدرار اسدت نمي

تدرين همچنين هويت ديني همچنان بده عندوان اولدين و مهدم

شناسند و با آن خدود را ن ميهويتي است كه افراد خود را با آ

هداي ملدي، ديندي، بررسي ميزان قوت هويدت . كنند تعريف مي

دهد هويت ديني در رتبه اول، هويدت جهاني و قومي نشان مي

ملي در رتبه دوم، هويت قومي در رتبه سوم و هويدت جهداني

؛4988، ابوالحسدني ؛4987، حاجيداني )در رتبه چهدارم قدرار دارندد

(.4987 ،ذكايي

تايج ممالعاتي كه بده رابمده بدين هويدت ديندي و سداير ن

دهد كه هويت ديني بدا متغيرهداي اند نشان مي متغيرها پرداخته

مشدداركت اجتمدداعي، سددفمت روان، شددادكامي، اسددتفاده از )

هاي نوين، جهاني شدن، سرمايه اجتماعي، هويت ملدي، رسانه

رابمه( هويت قومي، هويت فردي و اجتماعي و هويت جهاني

هويت ديني با مشاركت اجتمداع، . (4985 قنبري،)معناداري دارد

سرمايه اجتمداعي، سدفمت رواندي، شدادكامي، هويدت ملدي،

همچنين هويت ديني . هويت قومي رابمه معنادار و مثبتي دارد


499

، (اينترنت، مداهواره و تلويزيدون )هاي نوين با استفاده از رسانه

بايدد توجده . اردجهاني شدن و هويت جهداني رابمده منفدي د

داشت كه در برخي از ممالعدات رابمده بدين هويدت ديندي و

هويت فدردي و اجتمداعي مثبدت ارزيدابي شدده و در برخدي

هداي با توجده بده يافتده . ممالعات جهت اين رابمه منفي است

تددوان پيشددنهادات زيددر را بددراي پهوهشددگران و فددو مددي

:هاي بعدي اراهه نمود پهوهش

ثر بدر ؤآماري در خصدوص عوامدل مد هاي اناام فراتحليل -4

؛گيري هويت ديني يا پيامدهاي آن شکل

؛هاي هويت ديني ايااد بانک اطفعاتي پهوهش -1

گيدري توجه بيشتر به مباني و رويکردهاي نظري در اندازه -9

؛و سناش هويت ديني

گيري هويدت ديندي هاي بومي براي اندازه استفاده از سناه -1

ي بعددي و امکدان رصدد و هدا به منظور تسهيل اناام پهوهش

؛هاي زماني مختلف پايش تغييرات اين موضوع در بازه

هدداي تخصصددي توسدد هددا و نشسددت برگددزاري كارگدداه -9

صاحبنظران بدراي استحصدال چدارچوب مدورد توافدق بدراي

؛سناش هويت ديني

ايااد دبيرخانه دايمي پايش و سدناش ديندداري در ميدان -9

.اقشار مختلف جامعه

منابع

نشدر :قدم ، جواندان مذهبي -ملي هويت .(4989) .، مآخوندي

. بوستان كتاب

هويدت هداي مؤلفده سدناش و تعيين .(4988) .ر ،ابوالحسنيمامددع تشددخيص مصددلحت نظددام، مركددز ،ايرانددي

.تحقيقات استراتهيک

. غدرب بده شيوگدرا ياجتمداع يتيهدو يب .(4977) .، اياشرف شيگدرا بدر مدؤثر يفرهنگ ياجتماع عوامل يبررس

يهدو و رپ) يغربد فرهنگ يالگوها به ناننوجوا دانشدکده ارشد، يكارشناس انامهيپا .تهران در (متال

.مدرس تيترب دانشگاه ،يانسان علوم

نحدوه و ميدزان رابمه بررسي .(4954) .همکاران و .م ،اَلماسي

دختدر دانشاويان ديني هويت با اينترنت از استفاده كارشناسدي هرسال ،ايفم واحد اسفمي آزاد دانشگاه

.ايفم واحد اسفمي آزاد دانشگاه ارشد

شددبکه از اسددتفاده تدديثير» .(4951) .ک ،قاسددمي و .م ،ايددزدي

ملدددي -ديندددي هويدددت بدددر جهددداني اطفعدددات

دوره ،اجتمدداعي علددوم مدداه كتدداب ،«آمددوزان دانددش

.414-441ص ، 98 جديد، ش

هاي هويت و اسفمي هويت» .(4951) .، عروحاني و .م ،ايمان

تحقيقدات ،«(قدومي و ملدي جهداني، هويت) درقي .418 - 417ص ، 4 ش ،9 ، دورهايران فرهنگي

بددر ثرؤمدد عوامددل بررسددي» .(4981) .ط ،كيددذقان و .م ،ايمددان

شدهر زندان مدوردي ممالعده ) زنان اجتماعي هويت

ش ،41-49 ، دورهالزهددرا انسدداني علددوم ،«(شدديراز

.417-75ص ،11-19

بددر آن تدديثير و تلويزيددون» .(4954) .ط ،جعفددري و .ن ،بدداهنر

ممالعات ،«ايرانيان جنسيتي و گروهي ديني، هويت . 11 – 7، ص 47، ش49 دوره ،ارتباطات – فرهنگ

هداي برنامده رابمه بررسي» .(4954) .ح ،فرخي و .ح ،ختياريب

ديندي هويدت و تلويزيدوني اي مداهواره هداي شبکه

تربيددت و تعلدديم مسدداهل در پددهوهش ،«جوانددان-99 ، ص4 ش جديدد، دوره بيستم، سال ،ياسفم

71.

ملدي و ديندي هويت بررسي» .(4954) .م ،زاده ففح و .ا ،پاشا

گدروه بدر تيكيدد بدا تهران شهر جوانان و نوجوانان

-494ص ،1، ش49 ، دورهملدي ممالعدات ،«مرجع

499.

اجتمداعي عوامدل و زندان ديندي هويدت .(4988) .م ،زاده تقي. فنداوري و تحقيقدات علدوم، وزارت ،آن بدا مرتب

- طباطبدايي عفمده رساله كارشناسي ارشد دانشگاه

. اجتماعي علوم دانشکده

تدددورم : متدددرجم ،هويدددت اجتمددداعي .(4984) .ر ،جنکيندددز

.شيرازه: تهران ،ياراحمدي

در ديندددي هويدددت جايگددداه» .(4951). ر درزايدددي، چدددابکي


ممالعه مورد ملي؛ رسانه جوانان حوزه هاي سياست

ممالعدات ،«رسدانه افدق سدند اجرايدي هاي ستسيا .441-85ص ،يازدهم شماره ،رسانه و جوان

افسدانه يدا : گسست نسلي در ايران .(4989) .قمي، م ساز چيت . جهاد دانشگاهي تانتشارا :تهران ،واقعيت

در يملد تيد هو يشدناخت جامعه ليتحل» .(4975) .ا ،يانيحاج

، يملد العاتمم فصلنامه ،«هيفرض چند طرح و رانيا

.118 - 459ص ،9 ش دوم، سال

، ملي ممالعات ،«ايراني هويت منابع بررسي». (4987). دددددد

.91 - 94 ص ،1ش ،5 دوره

هويت بين رابمه بررسي» .(4985) .س ،فوالدي و .ا ،حاجياني

پدهوهش ،«ايراني اقوام بين در مذهبي هويت و ملي. رمچهدا شدماره چهدارم، سدال ،اجتماعي علوم نامه

.91-99ص

و جواندان ديني و ملي هويت بررسي .(4981) . ،زاده حبيد رسداله ،اجتمداعي و سياسدي مشداركت بر آن تيثير

.الزهرا دانشگاه ،ارشد كارشناسي

بررسددي» .(4954) .ب ،شددوقي و .غ ،عزيددزي ؛.د ،زاده حسددين

مدوزان آ داندش ديندي هويت تحکيم در مؤثر عوامل

علدوم ) كفمي اعتقادي هاي پهوهش ،«متوسمه دوره .79-99ص ،9 ش ،1 ، دوره(اسفمي

ديندي هويدت بدر اينترنت تيثير ممالعه .(4954) .م ،زاده حسين ،51-54 تحصيلي سال در تبريز دانشگاه دانشاويان

اسدتان ندور پيدام دانشدگاه ارشدد كارشناسي رساله

. اجتماعي علوم تهران، دانشکده

هويت چندگانه و ساده ابمهر» .(4951) .همکاران و .ن ،حميد

و شناسدي روان ،«خوشدبيني و روان سدفمت ديني، .51-77 ص اول، شماره ششم، سال ،دين

-ملي) هويت وضعيت تحليل .(4978) .، مآبادي نوش خادمي رسداله ،تهدران دبيرستان سوم آموزان دانش( مذهبي

.بهشتي شهيد دانشگاه پهوهش، ارشد كارشناسي

در شدادماني با ديني هويت رابمه بررسي .(4988) .م ،داستاني هدداي نامدده پايددان ،اصددفهان دانشددگاه دانشدداويان

.اصفهان تربيتي دانشگاه علوم ارشد كارشناسي

فرهنگي محتواي تحليل» .(4954) .پ ،احمدي و .ل ،درويشي

و ملدي نمادهاي اساس بر متوسمه دوره هاي برنامه

، 99 ، شدرسدي ريدزي برنامده در پهوهش ،«مذهبي

.91-49ص

، گزارش طرح تحقيقاتي، هويت اجتماعي .(4989) .دوران، ب

پهوهشگاه علوم انساني و ممالعات اجتماعي جهداد

.دانشگاهي

جواندان ملدي و ديندي هويت ملي پيمايش .(4989) .م ،ذكاهي .جوانان و ورزش وزارت :تهران ،ايران

.نجوانا ملي سازمان. (4981) .ايران جوانان نگرش و وضعيت

.جوانان ملي سازمان .(4984) .ددددد

.جوانان ملي سازمان .(4989) .دددددد

ملي و ديني هويت بررسي» .(4988) .م ،غفوري و . ،سفيري

،«آن بدر خانواده تيثير بر تيكيد با تهران شهر جوانان

-4ص ،1 ، شجامعده و فرهندگ جوانان، پهوهش

17.

هويدت و شدن جهاني» .(4954) .ز ،اللهي نعمت و . ،سفيري

ممالعددات ،«جنسدديتي تفدداوت بددر تيكيددد بددا ديندديص ،9 ش ،41 ، سدال زندان شناختي روان اجتماعي

95-99.

و فدردي هويت هاي مؤلفه و ابعاد سناش .(4985) .م ،سلگي ملددي هويددت انسدداام بددر آنهددا تدديثير و اجتمدداعي

رسدداله دكتددري ،تهددران هدداي دانشددگاه دانشدداويان

و شناسدي روان طبايي، دانشدکده طبا عفمه دانشگاه

. تربيتي علوم

مددلي بدراي سدناش ديندداري در » .(4981) .زندد، ع شااعي

ص ، 4، ش 9، دوره شناسددي ايددران جامعدده ،«ايددران

91-99.

شددناختي،) نگددرش بررسددي .(4981) .س ،مزيندداني شددريعتي بده نسدبت مشدهد شدهر جواندان ( رفتداري عاطفي، فنداوري و هشپدهو عاونتم ،اسفمي ايراني هويت

.رضوي خراسان استان واحد ،جهاددانشگاهي


497

تاربدي ممالعدة » .(4987) .ا ،حاجياني و .ر ،سروستاني صديق

، 1، ش5 ، دورهملدي ممالعدات ،«ايران هويت منابع

.91-94ص

، ايدران در ديندداري سدناش ملي پيمايش .(4988) .م ،طالبان

.ايسپا :تهران

: تهدران چهارم، چاپ ،استيس علم يادهايبن .(4977) .ر عالم،

.ين نشر

و اينترندت از استفاده رابمه بررسي» .(4989) .م ،قادي عباسي

-479ص ،95، شرسددانه ،«كدداربران دينددي هويددت

458.

روان سدفمت و ديني هويت بين رابمه» .(4989) .م ،عليااني

ممالعدات ،«اسفمي آزاد دانشگاه دانشاويان بين در . 419 - 85، ص4-1 ش ،1دوره ،شناختي روان

كتدد در ديندي و ملي هويت جايگاه» .(4989) .م ،عليرضايي

هدداي نددوآوري فصددلنامة ،«متوسددمه دوره درسددي .499-419ص هفتم، سال ،17 ش ،آموزشي

ماازي فضاي در تعامل» .(4954). همکاران و .وحيد ،قاسمي

هويدت بدر آن تديثير و اينترنتي اجتماعي هاي شبکه

سدال ،ارتباطدات و دين صلنامهف دو ،«جوانان ديني

.99-9ص ،1ش نوزدهم،

فراتحليددل در .(4985). عو ودادهيددر، .طباطبددايي، م قاضدديانتشدارات : ، تهدران هاي اجتماعي و رفتاري پهوهش

. شناسان جامعه

هاي جهداني شدده بدا هويت ملي و ارزش .(4985) .قنبري، عنامده دكتدري ، پايدان كيد بدر ايرانيدان عدرب زبدان يت

شناسدي دانشدکده علدوم اجتمداعي دانشدگاه معهجا

.تهران

اقتصاد، جامعه و فرهندگ : عصر اطفعات .(4989) .م ،كاستلزاحد عليقليان، افشين خاكباز، :، ترجمه(1و 4جلد )

طرح نو، : تهران ،علي پايا :حسن چاوشيان؛ ويراسته

.چاپ پنام

.(4988) .س ،زاهددداني زاهددد و. م ،عزيددزي ؛.ح ،كفنتددري

شدهر جوانان آماري، نمونه) جوانان و ديني هويت»

-419ص ،1، شايدران فرهنگي تحقيقات ،«(شيراز

411.

آثدار و پيامددهاي طدف ؛ » .(4951). و همکاران .حكفنتري،

مند تحقيقات اناام شده در ايران با تيكيد مرور نظام

فصدلنامه ، «(4979 -4951)بر مفحظات جنسديتي -444ص ،9، ش5دوره ، زن در توسعه و سياسدت

494.

هداي رسانه از استفاده رابمه» .(4954) .م ،حسني و .ک ،كوهي

تدا 41 جواندان و نوجواندان در هويتي ابعاد با نوين

ارتباطي هاي پهوهش فصلنامه ،«تبريز شهر ساله 15 پيداپي ،1ش 45 ، سدال (سدابق سناش و پهوهش)

.491-415ص ،71

:تهدران ،فرهنگ، هويدت جهاني شدن .(4989) .ا ،محمدي گل

.چاپ سوم ،نشر ني

هويت رابمه» .(4985) .ز ،طاهري و. ز ،الهي نعمت ؛.م ،گناي

،«كاشدان مدردم بدين در اجتمداعي سدرمايه و ديني

،1ش سال بيسدت و يکدم، ، كاربردي شناسي جامعه

.411-419ص

ملي و ديني هويت بررسي» .(4985) .همکاران و .م گودرزي،

،«تهددران شددهر فوتباليسددت و گيددر كشددتي جوانددان

.91-14ص ،94، شالمپيک

ناصدر موفقيدان، :، ترجمده تادد و تشخص .(4978) .آ ،گيدنز

.نشر ني: تهران

ديندي -گيري هويت اجتمداعي انتقال و شکل» .(4981) .دلهه،

نامدده سدديد محمددود نادداتي، : ، متددرجم«در مدرنيتدده .915-187ص ،14و 11، شپهوهش

چگدونگي بررسدي » .(4989) .و ،وزيندور و .ح ،آبدادي لمف

دانشدگاهي پديش و دبيرستاني آموزان دانش نگرش

و هدا ارزش بدر آن تديثير و شددن جهداني بده ايران

،آموزشدي هداي ندوآوري ،«آنان ملي و ديني هويت

. 445 تا 88 ، ص5 ش، 9دوره

در ديني هويت بازنمايي» .(4954). همکاران و .ع ،زاد مرشدي

فرهندگ ممالعات ،«اسفمي بانقف از پس سينماي


. 84 تا 95ص ،48ش ،49دوره ،ارتباطات –

سياسدي فرهندگ .(4989) .ايران دانشاويان افکارسناي مركز دانشداويان افکارسدناي مركدز :تهران، ايران مردم

.ايران

بررسي عوامدل مدؤثر بدر ميدزان آگداهي و .(4978). ر ،معماراداره :رانتهد ، گرايش جوانان به تاريخ عناصر ايدران

اي كل ممالعات مركز تحقيقدات و سدناش برنامده

.صدا و سيما

،يآسددمان بددزرگ نيددد سدده در عقددل .(4989) .م ،منصددورنهاد و فيتعدار در يريسد اسفم، و تيحيمس زرتشت،

نشدر :تهران، انياد با آن ارتباط و عقل مفهوم سابقه

جوان پويا

در ديندي هويدت تقويت راهکارهاي بررسي. (4954) .م ،مهنا و آموزگداران ديددگاه از ابتدايي دوره درسي برنامه

رسداله ،اللادين شهرسدتان ابتددايي مدارس مديران

. همدان استان نور پيام كارشناسي ارشد دانشگاه

نگاهي تحليلي به رو روند تحول مفهدوم » .(4981) .ح ،نوذري

هاي سه گانه هويت سنتي، مددرن و هويت در قالد

،1، ش7، سال امه ممالعات مليفصلن ،«پست مدرن

.418-417ص

و شددن -جهاني به نسبت نگرش مقايسه .(4985) .م ،نوروزي آمددوزان دانددش ملددي و دينددي هويددت بددر آن تدديثير شهرسدتان ( دختر) متوسمه مقمع مختلف هاي رشته عفمده دانشدگاه ارشدد كارشناسدي رساله ،شهر قاهم

طباطبايي

اجتمداعي هويدت بدا ديندداري ميزان رابمه .(4989) .م ،نيازي .رساله كارشناسي ارشد دانشگاه كاشان ،جوانان

فرهندگ وزارت(. 4981) .ايران جوانان هاي نگرش و ها ارزش

.اسفمي ارشاد و

. اسفمي ارشاد و فرهنگ وزارت. (4981) .دددددد

.اسفمي ارشاد و فرهنگ وزارت .(4989). ددددد

: ، ترجمددهجامعده اطفعدات هدداي نظريده .(4951). ،وبسدتر

.انتشارات اميركبير: اسماعيل قديمي، تهران

Arweck, E. & Nesbitt, E. (2010) "Young People's

Identity Formation in Mixed-Faith Families:

Continuity or Discontinuity of Religious

Traditions?", Journal of Contemporary

Religion, No. 25, P 67-87

Benoist, A.D. (2004) On Identity, Originally appeared

in éléments113, Translated by Kathy Ack-

erman and Julia Kostova, Accessed by

www.alaindebenoist.com/pdf/on_identity.pdf

.

Furrow, J.L., King, P.E. & White, K. (2004) "Religion

and Positive Youth Development: Identity,

Meaning, and Prosocial Concerns". Applied

Developmental Science, No. 8, P 17–26

Henkel, M. (2005) "Academic Identity and Autonomy

in a Changing Policy Environment", Higher

Education, No. 49, P 155-176. Karanauskien, D. & Kardelis, K. (2005) The

Relationship between Students’ Academic

Identity and Academic Achievements, Social

Sciences / Socialiniai mokslai. 1, 47: 60- 70.

King, P.E. & Boyatzis, C.J. (2004) "Exploring

Adolescent Spiritual and Religious

Development: Current and Future Theoretical

and Empirical Perspectives". Applied

Developmental Science, No. 8, P 2-6.

King, P.E. (2003) "Religion and Identity: The Role of

Ideological, Social, and Spiritual Contexts",

Applied Developmental Science, No. 7:3, P

197-204,

Marcia, J.E. (1966) "Development and Validation of

Ego Identity Status". Journal of Personality

and Social Psychology", No. 3(5), P 551-

558.

Peek, L. (2005) "Becoming Muslim: The Development

of a Religious Identity". Sociology of

Religion, Vol. 66, No. 3, p 215-242.

Seol, K.O. (2010) Religious identity as mediator

between religious socialization from parents,

Peers and mentors and psychological well-

being and adjustment among Korean

American adolscents of the University of

Minesota. Phd Thesis

Seul, J.R. (1999) "Religion, Identity and Integration

Conflict", Psychological Issues, Vol. 36, No.

5, P 556.