Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym doliny Biebrzy

Adam Bernatowiczkierownik w projekcie LIFE13 NAT/PL/000050

Dzień Informacyjny LIFE, Warszawa 25 kwietnia 2018 r.

Biebrzański Park Narodowy dotychczas zrealizował 4 projekty LIFE we współpracy z różnymi podmiotami:

1. „Ochrona wodniczki w Polsce i Niemczech” LIFE 05 NAT/PL/000101

2. „Ochrona populacji orlika grubodziobego Aquila clanga w Polsce: przygotowanie Krajowego Planu Ochrony i podstawowe działania

ochronne” LIFE 08 NAT/PL/000511

3. „Ochrona ptaków wodnych i błotnych w pięciu parkach narodowych – odtwarzanie siedlisk i ograniczanie wpływu inwazyjnych

gatunków” LIFE 09 NAT/PL/000263

4. „Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym doliny Biebrzy. Etap I” LIFE 09 NAT/PL/000258

Obecnie realizowane projekty:

1. „Ochrona siedlisk mokradłowych doliny Górnej Biebrzy” LIFE 11 NAT/PL/422

2. „Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym doliny Biebrzy. Etap II” LIFE 13 NAT/PL/000050

Biebrzański Park Narodowy jako lider projektów LIFE w polskich parkach narodowych:

Reymann's Special-Karte 1855 r.

Mapa Karola de Perthees 1795 r.

Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (zwana także potocznie Mapą Kwatermistrzostwa), 1850 r.

Skala przekształcenia Basenu Środkowego doliny Biebrzy

• W 1844 roku wystąpiła kęska nieurodzajuzwiązana z mokrym latem, które spowodowałowylewy rzek zatapiając użytki rolne.

• Rząd Królestwa Polskiego sfinansował robotypubliczne polegające na budowie dróg bitychoraz osuszaniu bagien biebrzańskich i łąkrudzkich.

• W latach 1846-1861 wybudowano KanałWoźnawiejski i Kanał Rudzki oraz mniejsze kanały,jak Łęg i Kapicki

Eksploatacja torfu, dalsze melioracje – m. in. Zakład Eksploatacji Torfu „Modzelówka”

rozkład torfugleby murszowe

turzycowiska

Foto: G. & T. Kłosowscy

Historia projektu

W. Niewiadomski, 1954 r, "Ekspertyzaprzedmelioracyjna regionu bagien Augustów-Grajewo-Goniądz-Sztabin:

"...bezzwłocznie należy odciąć śluząKanał Rudzki od Ełku tuż przy rzece byskierować nurt wody na ich dawnynaturalny szlak i ożywić terenywykazujące dziś zapoczątkowanieprocesów destrukcyjnych (dolinamartwego Ełku)"

koryto „martwego” Ełku

Kanał Rudzki

1) całkowity budżet 3,7 mln EURO

2) lata realizacji 2010 -2016

3) oddziaływanie – ok. 10 tys. ha

W ramach I etapu renaturyzacji wykonano:

1.Dokumentację techniczną i projektową na przebudowę węzła wodnego Modzelówkai udrożnienie rzeki Ełk w kolejnym etapie Renaturyzacji. 2.Wybudowano jaz z przepławką dla ryb oraz 6 progów piętrzących na Kanale Woźnawiejskim.3.Udrożniono koryto rzeki Jegrzni.4.Wyremontowano most na rzece Jegrzni w Kuligach.5.Wykupiono 200 ha gruntów niezbędnych do realizacji działań projektu.6.Wykonano zabiegi odkrzaczania na 70 ha łąk poddanych sukcesji.

I etap renaturyzacji w Basenie Środkowym doliny Biebrzy

Cel ogólny programu

Poprawić warunki ochrony siedlisk bagiennych w Basenie Środkowym Biebrzy

Cele bezpośrednie

Stworzyć warunki do zahamowania procesu degradacji siedlisk bagiennych w rejonie cieków: rz. Ełk - rz. Jegrznia - K. Woźnawiejski,

Odtworzyć i zachować biotopy odpowiednie dla awifauny bagiennych ekosystemów nieleśnych,

Kryteria akceptacji celów bezpośrednich

Sterowanie systemem wodnym w zakresie umożliwiającym skierowanie 70% wód do rz. Jegrzni a 30% do K. Woźnawiejskiego oraz części wód do Martwego Ełku

System gospodarowania w bagiennych ekosystemach nieleśnych jest zgodny z wymaganiami gatunków awifauny i zespołów roślinnych, ważnych dla ochrony przyrody.

W ramach I etapu powstały…

Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym doliny Biebrzy. Etap II

LIFE13 NAT/PL/000050

Rozpoczęcie projektu: 01.06.2014 r

Zakończenie projektu: 31.12.2018 r

Obszar projektu: 13 452,00 ha

Budżet: ponad 27 mln zł

Cele projektu – II etap renaturyzacji

Poprawa warunków dla ochrony siedlisk zależnych od wód w Basenie Środkowym doliny Biebrzy,

poprzez:

1) Zasilenie w wodę obszaru oraz zatrzymanie procesów degradacyjnych siedlisk hydrogenicznych

na obszarze systemu wodnego: Kanał Rudzki - rzeka Ełk – rzeka Jegrznia – Kanał Woźnawiejski,

2) Kształtowanie warunków siedliskowych dla awifauny otwartych ekosystemów bagiennych,

3) Pogodzenie wymagań ochrony przyrody z rozwojem działalności turystycznej

Główne zadania projektu:

- przebudowa urządzeń wodnych węzła Modzelówka,

•miejscowe udrożnienie i odtworzenie koryta rzeki Ełk na odcinku 11,5 km,

•- budowa przepustu niskopiętrzącego z przejazdem na rzece Ełk m.in. dla maszyn

rolniczych w rejonie uroczyska Dębiec,

•- spowolnienie odpływu wód Kanałem Kapickim poprzez działanie obiektów małej

retencji (remont 2 zastawek i budowa 5 progów),

- wykup 530 ha gruntów (wykupiono już 550 ha!)

- zabiegi odkrzaczania i koszenia (łącznie blisko 240 ha),

- budowa infrastruktury turystycznej - wieża widokowa oraz kładki turystyczne na

uroczysku Dębiec w sąsiedztwie rzeki Ełk,

- spotkania, warsztaty dla społeczności lokalnej.

jaz w Modzelówce

Odkrzaczanie i koszenie ręczne

• Analiza statystyczna danych klimatycznych - ocieplenie klimatu jest zauważalne również w dolinie Biebrzy.

Obserwowana jest początkowa faza zmian obniżania się zarówno maksymalnych stanów wody, jak i maksymalnych

przepływów, które w decydujący sposób oddziałują na ekosystemy wodno-błotne (Maksymiuk i in., 2008).

• Coraz rzadsze i krótsze zalewy wód roztopowych powodują zmiany stosunków wodnych, a tym samym przesuszanie i

murszenie zbiorowisk torfowiskowych (Maksymiuk i in., 2008).

• Odwodnienie torfowisk prowadzi do zwiększenia intensywności rozkładu materii organicznej i emisji dwutlenku węgla

oraz innych gazów cieplarnianych do atmosfery, czego skutkiem jest ocieplanie się klimatu. Dwutlenek węgla jest

produktem końcowym mineralizacji związków organicznych zawartych w torfie. Uważa się, że zmeliorowane

torfowiska emitują więcej CO2 niż naturalne. Emisja dwutlenku węgla na zmeliorowanych torfowiskach w Polsce

maleje z upływem czasu po melioracji. W pierwszych 5 latach po wykonaniu melioracji średnia szacowana emisja CO2

wynosi ok. 30 t·ha–1·r–1, po następnych 5 latach maleje ona dwukrotnie, a po 25–30 latach zmniejsza się do wartości

średniej 7,4 t·ha-1·r-1. W warunkach Basenu Środkowego doliny Biebrzy zbliżenie się zwierciadła wód gruntowych i

lepsze uwodnienie gleb spowoduje spadek tej emisji (Jurczuk, 2012).

• Renaturyzacja zdegradowanych torfowisk w dolinach rzecznych, poprzez prowadzenie zrównoważonej gospodarki

wodnej, powinna ograniczyć niepożądane zmiany

Jaki jest wpływ przekształceń na klimat w dolinie Biebrzy?

Absorpcja i emisja gazów cieplarnianych na obszarze Biebrzańskiego Parku Narodowego

• Obszary bagienne są głównym naturalnym źródłem CH4 i istotnym obszaremwiązania CO2 z atmosfery.

• W latach normalnych i wilgotnych bagna Biebrzańskiego Parku Narodowego sąobszarem silnego pochłaniania dwutlenku węgla i emisji metanu.

• W latach suchych następuje zmniejszanie emisji metanu, lecz jednocześniewyraźny jest wzrost strumienia netto dwutlenku węgla. W efekcie ekosystem zobszaru zaniku staje się obszarem uwalniania węgla do atmosfery.

• W obiegu rocznym maksymalne pochłanianie CO2 obserwuje się w czerwcu.Jesienią bagna biebrzańskie stają się źródłem CO2 dla atmosfery. W miesiącachzimowych i początku wiosny wymiana gazowa jest niewielka (bliska zera).

(Wyniki badań prowadzonych przez prof. dr hab. Krzysztofa Fortuniaka, dr hab. Włodzimierza Pawlaka i dr Mariusza Siedleckiego – Wydział Meteorologii i Klimatologii Uniwersytetu Łódzkiego)

Biebrzańska retencja i usługi ekosystemowe:• ok. 500 mln m3 wody jest zakumulowanej w mokradłach Doliny Biebrzy. To mniej więcej tyle,

ile w jednym z największych Polskich zbiorników retencyjnych – jez. Solińskim w Bieszczadach

• objętość wiosennych wód zalewowych w Dolinie Biebrzy (licząc wyłącznie wodę na powierzchni terenu) to średnio około 40 mln m3 i jest porównywalna z objętością retencji czynnej jez. Siemianówka• w zlewni Biebrzy wartość retencji 1 m3 wody w ciągu roku wyceniono na około 2 zł. Oznacza

to, że w skali zlewni Biebrzy, 1 hektar łąki podtopionej przez 3 miesiące warstwą wody 20 cm ma wartość około 1000 zł.

• obliczenia hydrologiczne i ekonomiczne wskazują, że na przestrzeni lat 1995-2011 wartość retencji wód zalewowych w Dolnym Basenie doliny Biebrzy (odcinek pomiędzy Osowcem a Burzynem) wyniosła średnio około 5,5 mln zł rocznie.

Dane na podstawie artykułu Mateusza Grygoruka, nr 23 „Wieści Biebrzańskich”

Doświadczenia z realizacji projektu:

Tips & Tricks

1)Zaczynaj je jak najwcześniej, biorąc zadania

najtrudniejsze na warsztat!

2) Miej na bieżąco pomoc prawną

3) Rozeznaj dobrze sytuację właścicielską jeszcze

w trakcie pisania projektu

4) Ograniczaj do minimum ilość zadań, których realizacja

uzależniona będzie od niezależnych od konstrukcji

projektu czynników

5) Określ dokładnie czego chcesz – unikaj sytuacji, gdy

zakres rzeczowy jest Ci znany dopiero na etapie realizacji

6) Śledź na bieżąco zmiany w prawie – np. ustawa

o ustroju rolnym

7) Bierz pod uwagę, że przetargi lubią się przeciągać

Dziękujemy za uwagę