revised syllabus for s.y.b.a. (w.e.f. academic year 2009 …results.mu.ac.in/myweb_test/syba study...

Revised Syllabus for S.Y.B.A.

(w.e.f. Academic Year 2009 – 2010)

COMMERCE PAPER – II

FINANCIAL MANAGEMENT

SECTION – I

1. Introduction to Financial management – Meaning – Objectives – Functions(7 Lectures)

2. Financial Planning – Meaning – Importance – Scope – Objectives – Essentials of Sound Financial Plans (7 Lectures)

3. Concepts – Theories of Capitalisation – Trading on Equity – Capital Gearing – Over & Under Capitalisation (Causes – Remedies – Effects) (10 Lectures)

4. Capital Structure – Meaning – Importance – Determinants of Capital Structure – Sources of Capital – Owned Capital – Borrowed Capital – Long term Capital – Short Term Capital – Comparative Study of Sources of Capital (10 Lectures)

5. Raising Long Term Finance – Venture Capital – Initial Public offer – New Issue of Shares – Right Issue – Role of Prospectus – Underwriters – Types of Shares – Types of Debentures – Financial institutions – Ploughing Back of Profit – Public Deposits (10 Lectures)

SECTION – II

6. Management of Fixed Capital – Meaning – Importance – Sources – Determinants of Fixed Capital (5 Lectures)

7. Management of Working Capital – Meaning – Importance – Classification of Working Capital – Factors Affecting Working Capital Requirement – Sources of Working Capital (7 Lectures)

8. Capital market and Stock Exchange – Meaning – Importance – Functions – Growth – Primary Market – Methods of Marketing Securities in Primary Market – Secondary Market – SEBI – (Formation – Objectives – Functions) (8 Lectures)

9. Mutual Funds & Merchant Banking – Meaning – Functions – Advantages – Status in India (7 Lectures)

10. Foreign Direct Investment – Meaning – Importance – Public Opinion on FDI. (7 Lectures)

References :

Bhall, V.K. Financial Management & Policy – Text & Cases, Anmol Publishing House, 2006.

Chandra Prasanna, Financial Management : Theory & Practice, Tata Mc-Graw Hill, 2005.

Khan M.Y., Financial Management : Text, Problems & Cases, Tata Mc-Graw Hill, 2005.

Kishor Ravi M., Financial Management – Problems & Solutions, Taxmann Publications 2007.

Pandey IM Chandra, Financial Management, Vikas Publishing House, 2005.

Srivastava RM, Financial Management & Policy, Himalaya Publishing House, 2007.

Van Hornes James C., Financial Management and Policy, PHI, 2005.

S.Y.B.A.

FINANCIAL MANAGEMENT

COMMERCE PAPER – II

Question Paper Pattern for the First Term / Second Term Examination with effect from the Academic

Year 2009–10

N.B. :-

1) The question Paper will be of 2 Hours duration, carrying 50 Marks each, Comprising of the syllabus in Section I for First Term Examination and Section II for Second Term Examination.

2) All questions are compulsory, with each question having internal choices.

Question No. 1 Objective Type Question (Explain the meaning of any 7 Terms / Concepts _ out of 10) 2 Marks each

(14 Marks)

Question No. 2 Answer any 2 (Out of 3) 6 Marks each (12 Marks) Question No. 3 Answer any 2 (Out of 3) 6 Marks each (12 Marks) Question No. 4 Answer any 2 (Out of 3) 6 Marks each

OR

Write Short Notes on any Three (Out of 5)

(12 Marks)

1

efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer DeesUKe

Introduction of Financial Management

Deveg¬eÀceefCekeÀe

1.0 GefÎäîes

1.1 He´emleeefJekeÀ

1.2 efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer J³eeK³ee

1.3 efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer GÎsMe

1.4 efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer keÀe³ex

1.5 efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®es cenÊJe

1.6 mejeJeemeeþer mJeeO³ee³e

1.0. GefÎ<ìîes

³ee IeìkeÀe®ee DeY³eeme kesÀu³eeveblej DeeHeu³eeuee

efJeÊeer³e J³eJemLeeHeve cnCepes keÀe³e ns mHeä nesF&ue.

efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer J³eeK³ee mecepetve Ieslee ³esF&ue.

efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer GefÎäs mHeä keÀjlee ³esleerue.

efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer keÀe³ex mecepetve Ieslee ³esleerue.

efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®es cenÊJe mecepetve Ieslee ³esF&ue.

1.1. ÒeemleeefJekeÀ

GÐeesiee®es ³eMemJeerHeCes J³eJemLeeHeve keÀjC³eekeÀefjlee GÐeesiee®es meb®eeueve keÀjC³eemeeþer

DeeJeM³ekeÀ Demeuesu³ee meJe& IeìkeÀeb®³ee meboYee&le J³eJemLeeHevee®eer keÀe³ex keÀjeJeer ueeieleele. GÐeesieeuee

keÀ®®ee ceeue ueeielees. ne keÀ®®ee ceeue lemes®e Flej meecegûeer efceUefJeC³eemeeþer meeceûeer®eer Kejsoer,

meeþJeCe, GHe³eesie Je efve³eb$eCe keÀjC³eemeeþer efJeefYeVe ef¬eÀ³ee keÀjeJ³ee ueeieleele. ¿ee meJe& ef¬eÀ³eeb®ee

DeeHeCe meeceûeer J³eJemLeeHeve ¿ee meb%esceO³es DebleYee&Je keÀjlees. meeceûeer®eer Kejsoer keÀjC³eekeÀjlee,

keÀce&®eeN³eebveekeÀ[tve keÀece keÀjJetve IesC³eekeÀefjlee lemes®e ³eb$ee®eer Kejsoer Je l³eeb®³eekeÀ[tve DeeJeM³ekeÀ l³ee

Òeef¬eÀ³ee keÀjJetve IesC³eemeeþer efJeÊee®eer efkebÀJee Yeeb[Jeuee®eer DeeJeM³ekeÀlee Demeles. Hegjsmes Yeeb[Jeue

Demeu³eeefMeJee³e keÀe³e& Heej He[t MekeÀle veener. lemes®e Yeeb[JeueeJej efve³eb$eCe þsJeC³eemeeþer

J³eJemLeeHekeÀebvee efJeefYeVe keÀe³ex keÀjeJeer ueeieleele. DeMee meJe& keÀe³ee&®ee efJeÊeer³e J³eJemLeeHeve ¿ee

meb%esceO³es meceeJesMe neslees. efJeÊeer³e J³eJemLeeHeve cnCepes GÐeesiee®³ee efJeÊeer³e yeepet®es J³eJemLeeHeve,

efJeÊeer³e J³eJemLeeHeve cnCepes GÐeesieekeÀefjlee J³eJemLeeHevee®eer DeMeer yeepet Deens l³ee®ee mebyebOe efJeÊeeMeer

DeeefCe Yeeb[JeueeMeer ³eslees. GÐeesieeuee JesUesJesUer DeeJeM³ekeÀ Demeuesu³ee efJeefJeOe ÒekeÀej®es Yeeb[Jeue

efceUC³eemeeþer, ¿ee Yeeb[Jeuee®ee J³eJeefmLele GHe³eesie keÀjC³eemeeþer lemes®e keÀceer Yeeb[Jeuee®ee

J³eJeefmLele GHe³eesie keÀjC³eemeeþer lemes®e keÀceer Yeeb[Jeue Je DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueecegUs GodYeJeCeeN³ee meJe&

mecem³ee ìeUC³eemeeþer, Yeeb[Jeuee®ee DeHeJ³e³e ìeUC³eemeeþer DeeefCe GlHeeovee®ee Ke®e& efve³ebef$ele

þsJeC³eemeeþer keÀjC³eele ³esCeeN³ee meJe& J³eJemLeeHeve keÀe³ee&®ee (Goe. efve³eespeve, meb®eeueve, mecevJe³e,

efve³eb$eCe Fl³eeoer) efJeÊeer³e J³eJemLeeHeveeceO³es meceeJesMe neslees.

1.2 efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer J³eeK³ee (Definition of financial

management) :

1) ne@Je[& : efJeÊe keÀe³ex keÀjC³ee®³ee meboYee&le efve³eespeve Je efve³eb$eCe keÀe³ex keÀjC³ee®³ee Òeef¬eÀ³esuee

efJeÊeer³e J³eJemLeeHeve cnCelee ³esF&ue.

Howard – a financial management is the application of the planning and control functions of the finance function.

2) Jesmìve DeeefCe efye´ie@nce : ³ee uesKekeÀeveer efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer J³eeK³ee Heg{erueÒeceeCes kesÀueer

Deens.

efJeÊeer³e J³eJemLeeHeve ns efJeÊeer³e efveCe&³e Òeef¬eÀ³es®es #es$e Deens. J³ekeÌleer®es nslet DeeefCe GHe¬eÀcee®es

GefÎäs ³eeceO³es meecebp³em³e efvecee&Ce keÀjC³ee®³ee ¢äerves®e ns efveCe&³e Iesleues peeleele.

Weston and Brigham – “Financial management is an area of financial decision making harmonsing individual motives and enterprise goals.”

3) Òee. pes. Sue. ce@meer ³eebveer efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer J³eeK³ee Heg{erueÒeceeCes kesÀueer Deens. efJeÊeer³e

J³eJemLeeHeve ner J³eJemee³ee®eer DeMeer meb®eeueveelcekeÀ Òeef¬eÀ³ee Deens keÀer peer J³eJemee³e

meb®eeueveeMeer mebyebefOele efJeefYeVe keÀe³ex J³eJeefmLeleHeCes Heej Hee[lee ³eeJeerle ¿eekeÀefjlee DeeJeM³ekeÀ

Demeuesuee efveOeer ÒeeHlee keÀjCes DeeefCe l³ee efveOeer®ee ÒeYeeJeer GHe³eesie keÀ©ve IesCes ¿eekeÀefjlee

peyeeyeoej Demeles.

4) peesmesHeÀ ye@[ues ³eeb®³eeceles efJeÊeer³e J³eJemLeeHe ns J³eJemee³e J³eJemLeeHevee®es Demes #es$e Deens

p³ee®ee mebyebOe Yeeb[Jeuee®eer ³egefkeÌle mebiele GHe³eesie DeeefCe Yeeb[Jeuee®³ee m$eesleeb®³ee

keÀeUpeerHetJe&keÀ efveJe[erMeer Deens. Ke®e& keÀjCeeN³ee GHe¬eÀceeuee DeeHeueer GefÎäs ieeþC³ee®³ee

o=äerves Òeieleer keÀjlee ³eeJeer ¿eekeÀefjlee Demes keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Demeles.

efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®³ee Jej veceto kesÀuesu³ee J³eeK³eebceOeerue cenÊJee®es cegÎs Heg{s efoues Deensle

¿ee cegÐeeb®³ee meene³³eeves efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer mebkeÀuHevee mHeä nesF&ue.

1) efJeÊeer³e J³eJemLeeHeve ns GÐeesie efkebÀJee J³eJemee³eeuee J³eJemLeeHevee®ee SkeÀ Yeeie efkebÀJee #es$e

Deens.

2) efJeÊeer³e J³eJemLeeHeve ns J³eJemLeevee®es SkeÀ efJeMes<eerke=Àle #es$e Deens. DeLee&le J³eJemLeeHevee®³ee

Flej meJe& #es$eebMeer l³ee®ee mebyebOe Deens.

3) efJeÊe, Hewmee efkebÀJee Yeeb[Jeue ne efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®ee keWÀê efyebot Deens.

4) efJeÊeer³e J³eJemLeeHeveeceO³es J³eJemLeeHevee®eer meJe& keÀe³ex kesÀueer peeleele. l³eeceO³es efve³eespeve Je

efve³eb$eCe ner efJeMes<e cenÊJee®eer keÀe³ex Deens.

5) efJeÊeer³e J³eJemLeeHeveeceO³es Flej J³eJemLeeHeveeÒeceeCes efveCe&³e Iesleues peeleele.

6) efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer J³eeHleer yejer®e ceesþer Deens.

7) efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®ee nslet GHe¬eÀcee®³ee ³eMemJeer J³eJemLeeHeveeceO³es ³eesieoeve keÀjCes,

GHe¬eÀcee®ee efJekeÀeme Je GlkeÀ<e& Ie[Jetve DeeCeCes DeeefCe GHe¬eÀcee®eer GefÎäs meeO³e keÀªve IesCes

ne Demelees.

1.3 efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®es GÎsMe (Objectives of Financial

Management):

1) De®etkeÀ efveoeve : J³eJemee³eeme ueeieCeeN³ee cenÊece efveOeer®es De®etkeÀ efveoeve keÀjCes Je l³eeÒeeceCes

efveOeer GYeejCes keÀceer efkebÀJee peemle efveOeer GYeejlee keÀecee ve³es.

2) He³ee&Hle JeeHej : GYeejuesu³ee efveOeer®ee He³ee&Hle JeeHej keÀjCes, l³ee®ee GHe³eesie keÀªve

GlHeeokeÀlee Je veHeÌ³ee®es ÒeceeCe Jee{efJeCes.

3) DeefOekeÀ HejleeJee : J³eJemee³eele iegbleefJeuesu³ee Yeeb[JeueeJej peemleerle peemle HejleeJee (veHeÀe)

efceUJeCes. keÀejCe l³eecegUs YeeieOeejkeÀebvee He³ee&Hle ueeYeebMe oslee ³esF&ue. lemes®e ³eesi³e Jesleve,

meeceeefpekeÀ peyeeyeoejer Heej Hee[lee ³esF&ue.

4) jesKelee : J³eJemee³eele ³eesi³e He×leerves jesKelee efìketÀve þsJeCes, keÀer pesCes keÀªve owvebefove

keÀecekeÀepeele HewMee®eer keÀcelejlee Yeemet ve³es DeeefCe J³eJemee³ee®es keÀe³e& megjUerle JneJes Je Flejeb®es

osCes oslee ³eeJes.

5) menmebyeOe Je mecevJe³e : J³eJemee³eeleerue Flej efJeYeeiee®eer menmebyebOe efJeÊeer³e efJeYeeieeMeer þsJeCes Je

l³eeceO³es mecevJe³e meeOeCes.

6) Hele Je veeJe ueewefkeÀkeÀele Jee{ : J³eJemee³e mebmLes®eer Hele Gb®eeJeCes Je veeJe ueewefkeÀkeÀele Jee{ keÀjCes

lemes®e J³eeHeejer peieeceO³es veeJe keÀceefJeCes.

7) GHeueyOe efveOeer®ee ³eesi³e JeeHej (Proper mobilization of fund): efJeÊeer³e

J³eJemLeeHevee®ee cegK³e GÎsMe Yeeb[Jeuee®ee / efveOeer®ee He³ee&Hle GHe³eesie keÀªve IesCes Je efveOeer

efJeefJeOe ceeiee&ves ieesUe kesÀuee peelees. Hejbleg ieesUe kesÀuesuee efveOeer cnCepes mJele: peJeUerue

Yeeb[Jeue DeeefCe Gmeves Iesleuesues keÀpe& ³eeceO³es ³eesi³e mecevJe³e DemeCes DeeJeM³ekeÀ Deens.

8) mebIeìves®eer keÀe³e&#ecelee Jee{efJeCes (To improve organizational

efficiency) : efJeÊeer³e J³eJemLeeHeve HeÀkeÌle efJeÊeer³e efJeYeeiee®eer keÀe³e&#ecelee Jee{efJeles Demes

vemetve mebHetCe& mebIeìves®eer keÀe³e&#ecelee Jee{efJeCes DeeJeM³ekeÀ Deens. J³eJemee³eeves GYeejuesu³ee

efveOeer®eer iegbleJeCetkeÀ He³ee&Hleefjl³ee keÀ©ve efveOeer®ee JeeHej keÀe³e&#eceHeCes Je veHesÀMeerjHeCes

He×leMeerjHeCes keÀjCes.

9) Yeeb[Jeue DeeJeM³ekeÀles®es De®etkeÀ efveoeve keÀjCes : J³eJemee³eeme DeeJeM³ekeÀ Demeuesu³ee efJeÊee®es

De®etkeÀ efveoeve keÀªve Hegjsmee efveOeer efJeefJeOe m$ees$eebceOetve GYeejCes.

10) efJeÊeer³e efMemleer®eer Kee$eer osCes (To ensure Financial Discipline) : efJeÊeer³e

J³eJemLeeHevee®ee cegK³e nslet cnCepes efJeÊeer³e keÀe³ee&ceO³es efMemle jeKeCes. efMemle jeKeCes cnCepes

efJeÊeer³e J³eJemLeeHeveeves DeMee efþkeÀeCeer Yeeb[Jeue iegbleJeCetkeÀ keÀjeJeer p³eecegUs mebmLesuee DeefOekeÀ

HeÀe³eoe nesT MekesÀue. p³eecegUs mebmLesuee DeefOekeÀ HejleeJee efceUsue.

1.4 efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer keÀe³ex (Functions of Financial

Management ):

efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®³ee keÀe³ee&®es oesve Yeeieele efJeYeeieCeer keÀjlee ³esF&ue.

De) keÀe³e&keÀejer keÀe³e& efkebÀJee ÒeMeemekeÀer³e keÀe³ex (The Executive Functions) :

1) Yeeb[Jeuee®eer DeeJeM³ekeÀlee (iejpe) DeepeceeJeCes (Estimating Capital

Requirement) : Òel³eskeÀ J³eJemee³e mebmLesuee Yeeb[Jeuee®eer DeeJeM³ekeÀlee DeepeceeJeeJeer

ueeieles. Yeeb[JeueeceO³es KesUles Yeeb[Jeue DeeefCe efmLej Yeeb[Jeuee®eer iejpe Demeles. l³eemeeþer ³eesi³e

lees efveOeer ieesUe keÀjeJee ueeielees. Yeeb[JeueeceO³es KesUles Yeeb[Jeue DeeefCe efmLej Yeeb[Jeue ³eeb®ee

³eesi³e mecevJe³e meeOelee Deeuee Heeefnpes veenerlej Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCe DeeefCe v³etve

Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeJemLee efvecee&Ce nesles. Òeceb[ueeme ÒeJele&ve keÀe³ee&le ³eesi³e JesUer DeeJeM³ekeÀ

ÒeceeCeele efJeÊeHegjJeþe DeeJeM³ekeÀ Demelees. l³eekeÀefjlee J³eJemee³eeme ueeieCeejs SketÀCe Yeeb[Jeue

DeepeceeJeCes efkebÀJee Deboepe keÀjCes ns cenÊJee®es keÀe³e& efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®es Deens. J³eJemee³eeme

ueeieCeejs SketÀCe Yeeb[Jeuee®ee Deboepe keÀjCes ns le%e J³ekeÌleer®es keÀe³e& Demetve l³eele nesCeejer ®etkeÀ

Yeeb[Jeue j®evesle oes<e efvecee&Ce keÀª MekeÀles.

2) Yeeb[Jeue j®evee þjefJeCes (Determining Capital Structure) : GÐeesie

J³eJemee³eele Yeeie Je keÀpe&jesKes ¿eeÜejs efkeÀleer Yeeb[Jeue GYeejeJes ¿eemebyebOeer®es efveCe&³e I³eeJes

ueeieleele. mJele:®es Yeeb[Jeue DeeefCe GOeej GmeveJeejer®es Yeeb[Jeue ¿ee®es ÒeceeCe þjefJeC³eemebyebOeer®es

ns efveCe³e Demeleele.

3) jesKelee ÒeJeen Deboepe keÀjCes (Estimating Cash Flow) : (³esCeeN³ee DeeefCe peeCeeN³ee

jesKe jkeÀces®es J³eJemLeeHeve) efJe¬eÀercegUs GÐeesieeuee jesKe jkeÌkeÀce efceUles. lemes®e veJeerve Yeeb[Jeue

JemegueercegUs jesKe jkeÌkeÀce ÒeeHle nesles. lemes®e efvejefvejeÈ³ee keÀejCeebcegUs peer jkeÌkeÀce ÐeeJeer ueeieles

l³eeuee yeensj peeCeejer jesKe Demes cnCeleele. ¿ee oesvneR®es Dee³e-J³e³ekeÀ efJeÊeer³e J³eJemLeeHekeÀeuee

le³eej keÀjeJes ueeieles. Je ns SkeÀ efJeÊeer³e J³eJemLeeHekeÀe®es keÀe³ex Deens. J³eJemee³ee®es owvebefove Ke®e&

YeeieefJeCes, HegjJeþeoejeb®eer osCeer JesUsJej osCes, keÀeceieejeb®ee Heieej, keÀj YejCee Fl³eeoer meJe& Òeoeves

J³eJemee³eeves JesUsJej keÀjCes, jesKelee J³eJemLeeHeveeJej DeJeuebyetve Demeles. jesKelee ®e¬eÀ veerìHeCes

neleeUC³ee®eer peyeeyeoejer efJeÊeer³e J³eJemLeeHeveeme I³eeJeer ueeieles.

4) iegbleJeCetkeÀer®ee efveCe&³e (Investment Decisions) : efJeÊeer³e iegbleJeCetkeÀ keÀjCes. efJeÊeer³e

J³eJemLeeHekeÀe®es SkeÀ cenÊJee®es keÀe³ex Deens. J³eJemee³eeves GYeejuesues Yeeb[Jeue J³eJemee³eeleerue

efmLej mebHeÊeerceO³es Je KesUl³ee Yeeb[JeueeceO³es ³eesi³e ÒeceeCeele iegbleJeC³ee®es keÀece efJeÊeer³e

J³eJemLeeHekeÀe®es Deens. l³ekeÀefjlee l³eeuee megjef#elelee, ueeYelee DeeefCe jesKelee ¿ee ieesäeRkeÀ[s ue#e

ÐeeJes ueeieles. Goe. meeceev³e Yeeiee®es Yeeb[Jeue – efmLej mebHeÊeerceO³es lej efoIe& keÀeueerve keÀpe&,

þsJeer ¿ee KesUl³ee Yeeb[JeueekeÀefjlee JeeHejlee ³esleele. Yeeb[Jeue iegbleJeCetkeÀ efveCe&³e DeefleMe³e

cenÊJee®es Je J³eJemee³eeJej efoIe&keÀeueerve HeefjCeece keÀjCeejs Demeles.

5) DeefOekeÌ³ee®eer efJeYeeieCeer (Allocation of Surplus) : mebIeìvee DeefOekeÌ³ee®eer efJeYeeieCeer

oesve ÒekeÀejs keÀjlee ³esles.

1) YeeieOeejkeÀebvee ueeYeebMe efkeÀleer I³ee³e®ee

2) J³eJemee³ee®ee efJemleej Jee{ keÀjC³eemeeþer efJeYekeÌleerkeÀjCe keÀjC³eemeeþer

JeeHeje³e®eer jkeÌkeÀce.

GlHeVe DeeefCe veHeÀe ¿ee®es J³eJemLeeHeve meg³eesi³e ÒekeÀejs keÀjC³eemebyebOeer efJeÊeer³e

J³eJemLeeHekeÀeuee o#e jeneJes ueeieles. Goe. veHeÀe ÒeeHle Peeu³eeme lees efkeÀleer ÒeceeCeele Hegvne

GÐeesieele iegbleJeeJee, YeeieOeejkeÀebvee efkeÀleer ÒeceeCeele ueeYeebMe peenerj keÀjeJee. ¿eemebbyeOeer efJeÊeer³e

J³eJemLeeHekeÀeuee efveCe&³e I³eeJes ueeieeleele.

6) efJeÊeer³e HegjJeþîee®es veJeerve ceeie& MeesOeCes : Deepe keÀesCel³eener J³eJemee³eeuee DeefOeÊece Yeeb[Jeuee®eer

iejpe Yeemele Demeles. Goe. efJekeÀemeekeÀefjlee, efJemleejekeÀefjlee, KesUles Yeeb[Jeue F. l³eecegUs

efJeÊeer³e DeefOekeÀejer Jeie& YeefJe<³ekeÀeueerve Yeeb[Jeuee®ee efJe®eej keÀjleele. l³eevegmeej veJeerve veJeerve

ceeie& MeesOele Demeleele. ¿eeme DelHekeÀeueerve Je efoIe&keÀeueerve Yeeb[Jeue GYeejCeer yeeyele melele

efJe®eej keÀjeJee ueeielees. l³eeletve®e veJeerve veJeerve ceeie& efveIele Demeleele. l³ee meJee¥®ee DeY³eeme

keÀªve cetu³eceeHeveeÜejs efJeÊeer³e HegjJeþe-ceeieCeer mecevJe³e meeOeC³ee®es keÀe³e& keÀjeJes ueeieles.

7) G®®e J³eJemLeeHeveeuee meuuee osCes : kebÀHeveer®³ee G®®e J³eJemLeeHevee®e efJeÊeer³e yeeyeer mebyebOeer le%e

cnCetve meuuee osC³ee®es keÀece ¿ee®e J³eJemLeeHekeÀeb®es Demeles. lemes®e JesieJesieÈ³ee efJeÊeer³e ÒeMveeJej

ceeie&oMe&ve keÀjCes, He³ee&³eer GÊej meg®eefJeCes Je ³eesi³e meuuee osC³ee®es keÀece keÀjeJes ueeieles DeeefCe

J³eJemee³eele iegbleefJeuesu³ee Yeeb[JeueeJejerue veHeÌ³ee®es ÒeceeCe Jee{efJeC³ee®es Òe³elve keÀjCes ner keÀeces

keÀjeJeer ueeieleele.

8) efJeÊeer³e keÀeceefiejer®es efJeMues<eCe Je cetu³eceeHeve : efJeÊeer³e keÀe³ex ®eebieueer nesC³eekeÀefjlee ³eesi³e

efJeMues<eCe, leHeemeCeer Je cetu³eceeHeve keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. l³eekeÀefjlee efJeÊeer³e DeefOekeÀejer

efJeefJeOe ÒekeÀej®eer efJeÊeer³e He$ekesÀ le³eej keÀjleele. l³ee®ee DeY³eeme, efJeMues<eCe, leHeemeCeer keÀªve

l³eeJej DeeOeeefjle DenJeeueeJeªve YeefJe<³ekeÀeueerve ³eespevee, ceeie&oMe&keÀ met®evee le³eej kesÀu³ee

peeleele. l³eecegUs efve³eb$eCe keÀjCes, efve³eespeve keÀjCes, mebIeìve keÀjCes ner keÀeces keÀjeJeer ueeieeleele.

9) efJeefJeOe efJeYeeieemeer mecevJe³e meeOeCes : J³eJemee³eeleerue efJeefJeOe efJeYeeieebvee melele efJeÊeer³e iejpe

Demeles. Hejbleg efJeÊeer³e HegjJeþîee®es ceeie& ce³ee&efole Demeu³eeves mebHetCe& mebIeìve Je j®evesvegmeej efJeefJeOe

efJeYeeieeleerue efJeÊeer³e mecevJe³e meeOeCes, ³eesi³e JesUer ³eesi³e l³ee ÒeceeCeele efJeÊe GHeueyOe keÀªve

osCes ner ¿ee J³eJemLeeHekeÀeb®eer peyeeyeoejer Demeles. l³eecegUs GHeueyOe meeOeve mebHeÊeer®ee He³ee&Hle

JeeHej keÀjlee ³eslees.

10) GlHevee®es JeeìHe (Disposal of Income) : J³eJemee³eeme efceUeuesu³ee veHeÌ³ee®es JeeìHe

efkebÀJee GHeueyOe efveOeer®es JeeìHe meJe& peyeeyeoej IeìkeÀebceO³es keÀjC³ee®es keÀe³ex efJeÊeer³e

J³eJemLeeHevee®eer Demeleele. YeeieOeejkeÀebvee ueeYeebMe, keÀeceieejebvee yeesveme, keÀpe& jesKesOeejkeÀebvee

J³eepe, JeeìHeekeÀefjlee GHeueyOe veHeÀe JeeHejlee ³eslees. J³eJemee³ee®es mLew³e& Je efJekeÀeme ¿ee efÜmet$eer

GefÎäeb®eer Hetle&lee keÀjC³ee®³ee ¢äerves efveCe&³e Iesleues peeleele.

ye) owvebefove keÀe³ex (Routine Functions) : DeeleeHe³e¥le DeeHeCe efJeÊeer³e efJeYeeieeleerue

J³eJemLeeHekeÀe®eer G®®e HeeleUerJejerue keÀe³e&keÀejer keÀeces Heeefnueerle. leer keÀeces ÒeMeemekeÀer³e

mJeªHee®eer Demetve efve³eespeve mJeªHeele Deensle. Hejbleg Òel³e#eele ¿ee efJeYeeieeme Heg{erue

ÒekeÀej®eer DeveskeÀ owvebefove keÀeces HeneJeer ueeieleele.

1) efnMesye He$ekesÀ, keÀeieoHe$es, omleSsJepe le³eej keÀjCes, G®®e J³eJemLeeHekeÀ Jeiee&me JesUesJesUer

DenJeeue meeoj keÀjeJee ueeielees.

2) efJeefJeOe efJeYeeiee®eer / keÀe³eosMeerj DeewHe®eeefjkeÀ keÀeieoHe$es le³eej keÀjCes.

3) jesKeles®es J³eJemLeeHeve, efve³eespeve mebj#eCe, osKejsKe efve³eb$eCe keÀjCes ner J³eJemLeeHekeÀebvee keÀeces

keÀjeJeer ueeieleele.

4) Hele J³eJemLeeHeve keÀjCes.

5) efJeefJeOe efJeYeeieeleerue efJeÊeer³e ÒekeÀejemebyebOeer®eer efJeÊeer³e He$ekesÀ, omleSsJepe megjef#ele þsJeCes.

6) G®®e J³eJemLeeHekeÀ Jeiee&me Kejsoer, efJeHeCeve, Je efkebÀcele ³eeyeeyele®es OeesjCeelcekeÀ efveCe&³e IesCes.

7) efJeYeeieeleerue keÀejketÀve, efnMeesyeveerme ³eebvee ceeie&oMe&ve Je ÒeefMe#eCe osCes.

DeMeer efJeefJeOekeÀeces keÀe³e&keÀejer J³eJemLeeHekeÀeme keÀjeJeer ueeieleele. l³eeletve efJeÊeer³e efve³eespeve

kesÀues peeles. efve³eespeveeefMeJee³e efve³eb$eCe keÀjlee ³esle veener. lej efve³eb$eCe vemesue lej efve³eespeveeme DeLe&

vemelees.

1.5 efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®es cenÊJe:

efJeÊeer³e J³eJemLeeHeve ns Deepe®³ee DeewÐeesefiekeÀ J³eJemLeeHeveele Del³eble cenÊJee®es Peeuesues Deens.

Yeeb[JeueecegUs®e DeJee{J³e ³eb$es DeeefCe ceesþîee ÒeceeCeeJejerue GlHeeove DeefmlelJeele DeeCeCes MekeÌ³e nesles.

cnCetve Yeeb[Jeuee®ee De®etkeÀ Deboleepe J³eJemLeeHekeÀeuee Ieslee Deeuee Heeefnpes. Je les Yeeb[Jeue meg³eesi³e

DeìerJej GHeueyOe Peeues Heeefnpes. Yeeb[Jeue ne®e GÐeesiee®ee ÒeeCe Demeu³eecegUs Deepe®³ee GÐeesie

J³eJemee³e mebIeìvee efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®ee efJe®eej Del³eble keÀeUpeerHetJe&keÀHeCes kesÀuee Heeefnpes. kesÀJeU

ÒeJele&vee®³ee DeJemLesle®e Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee ÒeMve cenÊJee®ee þjlees Demes vemetve J³eJemee³e ®eeuet

Demeleevee l³eeletve DeeJeM³ekeÀ les GlHeVe meelel³eeves ÒeeHle Peeues Heeefnpes.

keÀceer J³e³eele Del³eeefOekeÀ GlHeVe ÒeeHle Peeues Heeefnpes. lemes®e DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe DeeefCe

DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe oesvner ìeUlee Deeues Heeefnpes. pesJne mejemejer GlHevee®³ee leguevesle Yeeb[Jeuee®eer

jkeÌkeÀce DeefOekeÀ Demeles lesJne l³ee DeJemLesuee Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCe Demes cnCeleele. SKeeÐee

J³eJemee³ee®es JeemleefJekeÀ cetu³e l³ee®³ee, Hegmle cetu³eeHes#ee peemle Demeles. lesJne l³ee DeJemLesuee DeuHe

Yeeb[JeueerkeÀjCe Demes cnCeC³eele ³esles. ¿ee DeJemLeeble keÀceer ueeYeebMe ÒeeHle neslees. cnCetve GÐeesie

J³eJemee³eeb®es efJeÊeer³e J³eJemLeeHeve Del³eble keÀe³e&#ecelesves keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Demeles.

mebHeÊeer®es Jee{erJe cetu³ebekeÀve DeefmlelJeele ³esCes ns GÐeesiee meceesjerue SkeÀ cegK³e GefÎä Demeles.

ner Jee{erJe mebHeÊeer efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer J³eJemLeeHekeÀeuee meelel³eeves Òe³elve keÀjeJes ueeieleele.

Yeeb[Jeuee®es ÒeMeemeve cnCepes efJeÊeer³e J³eJemLeeHeve nes³e. efJeÊeer³e efve³eespeve, efJeefve³eespeve DeeefCe efJeÊeer³e

efve³eb$eCe ¿ee leervener ef¬eÀ³ee Del³eble keÀe³e&#ecelesves Heej Hee[eJ³ee ueeieleele. l³eeHeej Hee[erle Demeleevee

meg³eesi³e DeeefLe&keÀ OeesjCe DeeKeCes Del³eble cenÊJee®es Demeles. lemes®e GÐeesieele meelel³eeves veHeÀe efceUle

jenerue. efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®es cenÊJee®es Heg{erue Deeke=ÀleerJeªve mHeä nesF&ue.


1) efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer J³eeK³ee meebietve efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer GefÎäs mHeä keÀje.

2) efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer J³eeK³ee mHeä keÀªve efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®es cenÊJe mHeä keÀje.

3) efJeÊeer³e J³emLeeHevee®eer keÀe³ex mHeä keÀje.

4) efJeÊeer³e J³eJemLeeHeveeceO³es ÒeMeemekeÀer³e keÀe³ex keÀesCeleer keÀjeJeer ueeieleele.

5) efJeÊeer³e J³eJemLeeHeveele owvebefove keÀe³ex keÀesCeleer keÀjeJeer ueeieleele.

2

efJeÊeer³e efve³eespeve

FINANCIAL PLANNING


2.0 GefÎäîes

2.1 ÒeemleeefJekeÀ

2.2 efJeÊeer³e efve³eespevee®ee DeLe& DeeefCe J³eeK³ee

2.3 efJeÊeer³e efve³eespevee®es IeìkeÀ

2.4 DeeoMe& efJeÊeer³e efve³eespevee®eer ue#eCes

2.5 efJeÊeer³e efve³eespevee®eer DeeJeM³ekeÀlee DeeefCe cenÊJe

2.6 efJeÊeer³e efve³eespevee®eer GefÎäs


2.0 GefÎ<ìîes :

³ee IeìkeÀe®ee DeY³eeme kesÀu³eeveblej efJeo³eeL³ee¥vee

efJeÊeer³e efve³eespevee®ee DeLe& Je J³eeK³ee mecepesue.

efJeÊeer³e efve³eespevee®es IeìkeÀ mHe<ì keÀjlee ³esleerue.

efJeÊeer³e efve³eespevee®eer DeeJeM³ekeÀlee Je cenÊJe mecepesue.

efJeÊeer³e efve³eespevee®eer GefÎ<ìîes mHe<ì keÀjlee ³esleerue.

2.1 ÒeemleeefJekeÀ :

Òel³eskeÀ J³eJemee³ee®es ³eMe ns l³ee J³eJemee³ee®eer efJeÊeer³e yeepet efkeÀleer me=o={ Deens ³eeJej yeN³ee®e

ÒeceeCee DeJeuebyetve Demeles. keÀejKeev³eele Jemlet®³ee GlHeeoveemeeþer DeeJeed³ekeÀ DemeCeeN³ee meJe&

ef¬eÀ³ee keÀjJetve IesC³ee®³ee ¢{erves efJeÊee®es efkebÀJee Yeeb[Jeuee®es cenÊJe kegÀCeerner veekeÀeª MekeÀle

veener. J³eJemee³ee®eer efJeÊeer³e yeepet oes<eHetCe& Demeu³eeme J³eJemLeeHekeÀeb®es G®®e Òeleer®es keÀewMeu³e,

keÀeceieejeb®eer keÀe³e&#ecelee Je G®®e ceveesyeue; GlHeeovee®es DeÐeeJele leb$e, keÀejKeev³ee®eer

ÒeMemle Fceejle DeeefCe GlHeeovee®³ee Flej meJe& meeOeveeb®eer GHeueyOelee Je DevegketÀuelee

Demetvener J³eJemee³eele DeHesef#ele ³eMe efceUt MekeÀle veener. Òel³eskeÀ J³eJemee³ee®³ee meb®eeueveele

efJeÊee®es efkebÀJee Yeeb[Jeuee®es cenÊJe ue#eele IesTve J³eJemee³ee®eer efJeÊeer³e iejpe

þjefJeC³eekeÀefjlee DeeJeM³ekeÀ les Yeeb[Jeue, ³eesi³e JesUsme Je ³eesi³e m$eesleebletve ÒeeHle keÀªve

IesC³eekeÀefjlee lemes®e iegbleefJeC³eele Deeuesu³ee Yeeb[Jeuee®ee J³eJeefmLele GHe³eesie keÀªve

IesC³eekeÀefjlee J³eJemLeeHevee®³ee Jej®³ee HeeleUerJeªve keÀener efJeMes<e Òe³elve keÀjC³ee®eer

DeeJeM³ekeÀlee Demeles. ¿ee efJeMes<e mJeªHee®³ee J³eJemLeeHekeÀer³e Òe³elveebvee efJeÊeer³e

J³eJemLeeHeefkeÀ³e efve³eespeve Demes cnCeleele. efJeÊeer³e efve³eespevee®ee DeLe& DeeefCe efJeÊeer³e

efve³eespevee®eer mebyebefOele keÀener cenÊJee®³ee yeeyeerbyeÎue Heg{s ®e®ee& kesÀueer Deens.

2.2 efJeÊeer³e efve³eespevee®ee DeLe& DeeefCe J³eeK³ee (Meaning and Definition

of Financial Planning):

1) iemìsve yeie& : ¿ee le%eeves efJeÊeer³e efve³eespevee®eer mebkeÀuHevee Heg{erueÒeceeCes mHeä kesÀueer Deens. veJ³eeves

mLeeHeve keÀjC³eele Deeuesu³ee J³eJemee³eeuee ÒeejbYeer DeeJeM³ekeÀ Demeuesu³ee mebHeÊeer®eer

pegUJeepegUJe, J³eJemee³ee®es keÀe³eosMeerj meb®eeueve, Ke®e&, efmLej lemes®e KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer

J³eeK³ee lemes®e Jele&ceevekeÀeUele DeeJeM³ekeÀ Demeuesu³ee Yeeb[Jeuee®ee ³eesi³e Deboepe ueeJetve

l³ee®eer J³eJemLee keÀjCes DeeefCe ns Yeeb[Jeue ÒeeHle keÀªve IesC³eemeeþer meJe& ceeiee&®³ee ³eesi³e

efJeMues<eCeeuee efJeÊeer³e efve³eespeve Demes cnCeleele.

2) yeesveefJeues ¿ee ûebLekeÀeje®³ee celes : Òeceb[Ue®³ee efJeÊeer³e ³eespeves®es oesve Hewuet Demeleele. Heefnuee Hewuet

Demee keÀer, efJeÊeer³e ³eespevee Òeceb[Ue®³ee Yeeb[Jeue j®eves®ee efveoxMe keÀjles DeeefCe ogmeje Hewuet

Demee keÀer, efJeÊeer³e Òeceb[Ueves Debceueele DeeCeuesu³ee lemes®e Heg{s mJeerkeÀejC³eele ³esCeeN³ee

OesjCee®es mHeäerkeÀjCe keÀjles.

J. H. Bonneville : The financial plan of a corporation has two fold aspects it refers not only to the capital structure of the corporation, but also the financial policies which the corporation has adopted or intends to adopt.

¿ee J³eeK³esvegmeej efJeÊeer³e efve³eespevee®eer J³eeHleer Òeceb[Ue®eer Yeeb[Jeue j®evee

efveef½ele keÀjCes DeeefCe J³eJemee³eeuee meb®eeueveekeÀefjlee DeeJeM³ekeÀ Demeuesu³ee efJeÊeer³e

OeesjCeeb®eer DeeKeCeer keÀjCes. ¿ee oesve keÀe³ee&Hegjleer ce³ee&efole Deens.

efJeÊeer³e efve³eespeve ¿ee mebkeÀuHeves®eer J³eeHleer DeueerkeÀ[s Jee{ueer Deens. Dee³ej [sefJebie

³eeb®³ee celes efJeÊeer³e efve³eespeveeceO³es Heg{erue yeeyeeR®ee ÒeecegK³eeves DeblejYee&Je neslees.

De) J³eJemee³ee®³ee meJe& iejpee YeeieefJeC³eekeÀjerlee efkeÀleer Yeeb[Jeue ueeiesue l³eeyeÎue

Devegceeve keÀjCes cnCepes Yeeb[JeueerkeÀjCe Capitalisation efveef½ele keÀjCes.

ye) J³eJemee³eeuee DeeJeM³ekeÀ Demeuesues Yeeb[Jeue keÀesCekeÀesCel³ee ceeiee&veer ÒeeHle

keÀjeJe³ee®es les þjefJeCes DeeefCe efJeefYeVe ÒeefleYetleer®ee HeejbHeefjkeÀ DevegHeele efveef½ele keÀjCes Je

keÀ) Yeeb[Jeuee®eer ³eesi³e J³eJemLee keÀjCes.

3) Jee@keÀj DeeefCe Jee@ve : ¿ee uesKekeÀebveer kesÀuesueer efJeÊeer³e efve³eespevee®eer Heg{erue J³eeK³ee GHe³egkeÌle Je

meceHe&keÀ Jeeìles.

``efJeefÊe³e efve³eespeve ns efJeÊe keÀe³ee&Meer mebyebefOele Demetve l³eeceO³es mebmLes®³ee efJeÊeer³e GefÎäeb®es

efveOee&jCe, efJeÊeer³e OeesjCeeb®eer DeeKeCeer Je HegjmkeÀej DeeefCe efJeÊeer³e keÀe³e&He×leer®ee efJekeÀeme ¿ee

yeeyeeR®ee meceeJesMe neslees.``

Walker and Baughn : “Financial planning only to the function of finance and includes the determination of the firm‟s financial objective formulating and promulgating financial policies and developing financial procedures.”

2.3 efJeÊeer³e efve³eespevee®es IeìkeÀ :

Jej efouesu³ee J³eeK³esJeªve efJeÊeer³e efve³eespevee®³ee DeLe& DeeefCe J³eeHleer ¿ee oesvner cegÐeebyeÎue

veerì DeLe&yeesOe neslees. efJeÊeer³e efve³eespevee®³ee IeìkeÀebyeeyele Heg{s Lees[keÌ³eele ®e®ee& kesÀueer Deens.

De) efJeÊeer³e GefÎäeb®es efveOee&jCe : efJeÊeer³e GefÎäeb®es efveOee&jCe ns efJeÊeer³e efve³eespevee®es Heefnues leÊJe

ceeveues peeles. efJeÊeer³e GefÎäîes efveOee&efjle keÀªve leer ieeþC³ee®ee keÀmeesMeerves Òe³elve

kesÀu³eeefMeJee³e GHe¬eÀcee®es cegueYetle GefÎä meeO³e kesÀues peeT MekeÀle veener. ner efJeÊeer³e GefÎäs

efoIe&cegoleer®eer Je DeuHe cegoleer®eer DeMeer JesieJesieUer Demeleele. GHeueyOe GlHeeokeÀ meeOeveeb®ee

cenÊece GHe³eesie keÀjC³eemeeþer ³eesi³e JesUer, ³eesi³e ÒeceeCeele Je DeuHe Ke®ee&le Yeeb[Jeue

GHeueyOe keÀªve osCes ns oerIe& cegoleer®es efJeÊeer³e GefÎä ceeveues peeF&ue. J³eJemLeeHekeÀeuee ns

GefÎä ieeþC³eekeÀefjlee Yeeb[Jeuej®eves®es DevegªHe mJeªHe þjJeeJes ueeieles. GHe¬eÀcee®³ee

meb®eeueveeMeer mebyebefOele Òel³eskeÀ J³eJenejemeeþer DeeJeM³ekeÀ jeskeÀ[ GHeueyOe keÀªve osCes ns

DeuHecegoleer®es efJeÊeer³e GefÎä nes³e. Òel³eskeÀ GHe¬eÀceekeÀefjlee ner GefÎäs efveef½ele keÀjC³ee®eer

peyeeyeoejer efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer Demeles.

ye) efJeÊeer³e OeesjCeeb®eer DeeKeCeer : efJeÊeer³e GefÎä þjefJeu³eeveblej leer meeO³e keÀjC³eemeeþer ³eesi³e

OeesjCeeb®eer DeeKeCeer keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. keÀener efJeÊeer³e OeesjCeeb®ee Heg{s GuuesKe kesÀuee

Deens.

1) Yeeb[Jeuee®eer cee$ee Je l³eele keÀesCel³ee HeefjefmLeleerceO³es Jee{ kesÀueer peeF&ue ³eemebyebOeer®es OeesjCe

2) Yeeb[Jeuee®es efJeefYeVe m$eesle, Òel³eskeÀ m$eeslee®ee GHe³eesie kesÀJne efkeÀleer ÒeceeCeele keÀªve

I³eeJe³ee®ee ³eemebyebOeer®es OeesjCe

3) mJeeefceÊJe Yeeb[Jeue (DeMee®es efveie&ceve keÀ©ve ÒeeHle kesÀuesues Yeeb[Jeue) Je ææHeefjefmLeleervegmeej

l³eeceO³es keÀmee yeoue keÀjC³eele ³eeJee Fl³eeoer.

keÀ) efJeÊeer³e keÀe³e&He×leer®es efveOee&jCe : keÀe³e&He×leer cnCepes keÀesCeles keÀe³e& keÀesCeer, keÀmes, kesÀJne Je keÀesþs

keÀjeJe³ee®es ns efveef½ele keÀjC³ee®³ee Ghee³eeb®ee efkebÀJee ef¬eÀ³eeb®ee efJeefMeä ¬eÀce nes³e. efJeÊeer³e

keÀe³e&He×leer þjefJeu³eeefMeJee³e efJeÊeer³e OeesjCeeb®eer DebceueyepeeJeCeer mebYeJele veener.

J³eJemLeeHekeÀeves JesU, Þece Je Ke®ee&®eer ye®ele nesF&ue HeCe keÀecee®ee Jesie cee$e Jee{sue DeMee

jerleerves le%ee®ee meuuee IesTve efJeÊeer³e keÀe³e&He×leer®es mJeªHe þjJeeJes.

2.4 DeeoMe& efJeÊeer³e efve³eespevee®eer ue#eCes efkeÀbJee JewefMeäs (Essentials of

sound financial plans):

GHe¬eÀcee®eer GÎerä efJe®eejele IesTve

³eespeves®eer DeeKeCeer

megueYelee

otjoMeeaHeCee

ueJeef®ekeÀlee

He³ee&Hle JeeHej

jesKelee / lejuelee

efcele J³e³elee

DeekeÀefmcele HeefjefmLeleerkeÀjlee lejleto

keÀeìkeÀmejer®eer ³eespevee

Dev³e mebmLeeyee¿e IeìkeÀeb®ee efJe®eej

Òel³eskeÀ GHe¬eÀce efkebÀJee keÀejKeev³ee®es SketÀCe Dee³eg<³e yejs®e oerIe& Demeles.

keÀejKeev³ee®³ee Òel³eskeÀ DeJemLesceO³es efvejefvejeÈ³ee keÀejCeebmeeþer, lemes®e efJeefYeVe De[®eCeeR®es

efvejekeÀjCe keÀjC³eemeeþer Yeeb[Jeuee®eer iejpe Yeemeles.keÀejKeev³eeuee DeeJeM³ekeÀ Demeuesues

Yeeb[Jeue ³eesi³e JesUsme ³eesi³e ÒeceeCeele DeeefCe ³eesi³e m$eesleebceOetve efceUefJeCes pesJe{s DeeJeM³ekeÀ

Deens. lesJe{s®e ³ee Yeeb[Jeuee®ee ³eesi³e keÀe³ee&keÀefjlee GHe³eesie kesÀuee peeCes nsmeg×e cenÊJee®es

Deens. efJeÊeer³e ³eespevee ¿eekeÀefjlee®e le³eej kesÀueer.

DeeoMe& efJeÊeer³e ³eespeves®³ee ÒecegKe ue#eCeebyeeyele Heg{erueÒeceeCes mHeäerkeÀjCe kesÀues Deens.

1) GHe¬eÀcee®eer GefÎäs efJe®eejele IesTve ³eespeves®eer DeeKeCeer : GHe¬eÀcee®eer oerIe&cegoleer®eer GefÎäs

ue#eele IesTve®e efJeÊeer³e ³eespeves®eer DeeKeCeer keÀjC³eele ³eeJeer. GefÎäeb®³ee yeeyeleerle meb®eeuekeÀeb®ee

DeeoMe& efJeÊeer³e

efve³eespevee®eer

ue#eCes efkeÀbJee

JewefMeäs

¢efäkeÀesve, DeefleGoej, cenÊJeekeÀeb#eer efkebÀJee DeJeemleefJekeÀ GHe¬eÀcee®eer GefÎäs ceespeCeer

DemeeJeerle. J³eJemLeeHekeÀebvee ¿ee GefÎäeb®eer Je GefÎä meeO³e keÀjC³eemeeþer GHe³egkeÌle þjCeeN³ee

ceeiee&®eer megmHeä peeCeerJe DemeeJeer DeeefCe l³eevegmeej efJeÊeer³e ³eespeves®eer DeeKeCeer keÀjC³eele ³eeJeer.

¿ee meboYee&le nesieueb[ ¿ee le%ee®ee Heg{erue DeefYeÒee³e cenÊJee®ee Deens. ``efJeÊeer³e ³eespeves®eer GefÎä

ceespeeJeer Je ce³ee&efole DemeeJeerle cnCepes l³eele DeeblejefJejesOe jenCeej veener.``

2) megueYelee (Simplicity) : keÀejKeev³ee®eer efJeÊeer³e ³eespevee megueYe DemeeJeer. J³eJemLeeHekeÀ DeeefCe

efJeefve³eeskeÌles ¿ee oesIeeb®³eener ¢äerves ner yeeye cenÊJee®eer Demeles. efJeÊeer³e ³eespeves®eer DebceueyepeeJejer

keÀjC³ee®eer peyeeyeoejer J³eJemLeeHekeÀebJej Demeles. efJeÊeer³e ³eespeves®es mJeªHe megueYe Demesue lej

J³eJemLeeHekeÀebvee ¿ee ³eespeves®es meJe& leHeMeerue menpe mecepeleele Je veblej les ³eespeves®eer

DebceueyepeeJeCeer J³eJeefmLeleHeCes keÀª MekeÀleele. eEfJeefve ³eesi³ee®³ee ¢äerkeÀesveeletve efJeÊeer³e ³eespeves®es

mJeªHe FlekesÀ megueYe DemeeJes keÀer, p³eecegUs efJeefve³eeskeÌles Òeceb[Ueves efveie&efcele kesÀuesu³ee meJe&

ÒeefleYetleer®³ee HeÀe³eÐeeb®eer legueveelcekeÀ efJe®eej keÀªve veblej ³eesi³e efveCe&³e lelHejlesves IesT

MekeÀleerue.

3) otjoMeeaHeCee (Foresight) : efJeÊeer³e ³eespeves®ee GÎsMe keÀejKeev³ee®eer HeÀkeÌle Jele&ceevekeÀeueerve

efJeÊeer³e iejpe HetCe& keÀjCes FlekeÀe keÀOeer®e ce³ee&efole vemelees. keÀejKeev³ee®eer efJemleej keÀjC³eemeeþer

JesUesJesUer efkeÀleer Yeeb[Jeue ueeiesue Je les keÀesCel³ee m$eesleeceOetve ÒeeHle keÀjlee ³esF&ue ³ee®eener efJe®eej

keÀjC³eele Deeuee Heeefnpes. keÀejKeev³ee®es GefÎä, GlHeeefole JemletkeÀefjlee DemeCeejer ceeieCeer,

yeepeejeceOeerue HeefjefmLeleer, mejkeÀej®es OeesjCe DeeefCe keÀejKeev³ee®³ee efJemleeje®eer MekeÌ³elee, DeM³ee

DeveskeÀ yeeyeer ue#eele efkebÀJee YeefJe<³ekeÀeueerve efJemleje®eer MekeÌ³e ue#eele Iesleuesueer vemeles DeMeer

³eespevee HeÀejMeer GHe³eesiee®eer vemeles.

4) ueJeef®ekeÀlee (Flexibility) : keÀejKeev³ee®³ee efJemleeje®eer efkebÀJee mekeÀes®ee®eer MekeÌ³elee

yeepeejeceO³es JemletkeÀefjlee Demeuesu³ee ceeieCeer Je HegjJeþîee®³ee efmLeleerJej DeJeuebyetve Demeles.

SKeeÐee keÀejKeev³eele GlHeeefole nesCeeN³ee JemletkeÀefjlee yeepeejele ®eebieueer ceeieCeer Demesue Je

mHeOex®ee DeYeeJe Demesue lej keÀejKeeveoejeuee efveef½ele HeÀe³eoe nesF&ue. veHeÌ³ee®es ÒeceeCe

Jee{efJeC³eemeeþer GlHeeovee®eer cee$ee Jee{efJeCes DeeJeM³ekeÀ Demeles Je l³eekeÀefjlee keÀejKeeved³ee®ee

efJemleej keÀjC³ee®eer iejpe Demeles. keÀejKeev³ee®³ee efJemleejemeeþer DeeJeM³ekeÀ Demeuesues Yeeb[Jeue

ve efceUeu³eeme GlHeeoveele Jee{ keÀjlee ³esle veener. GlHeeoveele Jee{ keÀjC³eemeeþer efkebÀJee

keÀejKeev³ee®³ee efJemleeje®eer ³eespevee jeyeefJeC³eemeeþer Òeceb[Ueuee YejHetj Yeeb[Jeuee®eer

DeeJeM³ekeÀlee Demeles. ns Yeeb[Jeue kegÀþtve Je keÀmes ÒeeHle keÀjeJes ³ee®ee efJe®eej DeeOeer®e keÀjC³eele

Deeuee Heeefnpes. ³eespevesle ueJeef®ekeÀlee Demeu³eeme HeefjefmLeleervegmeej Yeeb[Jeuee®³ee cee$esceO³es

HesÀjyeoue keÀjlee ³esleele. p³eeJesUsme DeefleefjkeÌle Yeeb[Jeuee®eer iejpe Demeles lesJne Yeeb[Jeue

iegbleJeCetkeÀer®es ÒeceeCe keÀceer keÀjlee Deeues Heeefnpes.

5) He³ee&Hle JeeHej (Optimum use – Intensive use) : efJeÊeer³e ³eespeves®es mJeªHe Demes DemeeJes

keÀer, p³eecegUs ieesUe kesÀuesu³ee Yeeb[Jeuee®ee HetCe& GHe³eesie mebYeJesue. keÀesCel³eener HeefjefmLeleerle ieesUe

kesÀuesu³ee Yeeb[Jeuee®ee Deieoer DeuHe Yeeiemeg×e efve<¬eÀ³e jenCeej veener. ³eeyeÎue o#elee IesCes

DeeJeM³ekeÀ Demeles. J³eJemee³eele Òel³e#eele peesHe³e¥le Yeeb[Jeuee®eer iejpe HetCe& nesle veener, leesHe³e¥le

Yeeiee®eer Kejsoer keÀjC³eemeeþer efJeefve³eeskeÌles GlmegkeÀ Deensle efkebÀJee DebMee®³ee yeepeejeceOeerue

HeefjefmLeleer HeÀej DevegketÀue Deens, ³ee meyeyeerKeeueer, DebMee®eer yeje®e Yeeie efve<¬eÀ³e jenlees.

Yeeb[Jeuee®ee og©He³eesie nesT MekeÀlees lemes®e DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeJemLeener efvecee&Ce nesles.

GHeueyOe Yeeb[Jeuee®ee HetCe& GHe³eesie keÀªve IesC³ee®eer o#elee Je ¿ee efoMesves keÀjC³eele ³esCeejs

HeefjCeecekeÀejkeÀ Òe³elve ns DeeoMe& efJeÊeer³e ³eespeves®es SkeÀ þUkeÀ ue#eCe Deens.

6) jesKelee (lejuelee) (Liquidity) : J³eeHeejer Je DeewÐeesefiekeÀ #es$eele keÀesCel³eener ÒekeÀej®eer

HeefjefmLeleer kesÀJnener efvecee&Ce nesT MekeÀles. ÒeefleketÀue HeefjefmLeleeruee lees[ osC³ee®eer #ecelee

mebIeìvesle DemeeJeer ³eekeÀefjlee keÀejKeev³ee®³ee mebHeÊeer®ee keÀener Yeeie lejue efmLeleerle þsJeCes

vesnceer®e ³eesi³e Demeles. SketÀCe iegbleJeCetkeÀerHewkeÀer efkeÀleer iegbleJeCetkeÀ lejue efmLeleerceO³es DemeeJeer ner

yeeye J³eJemee³ee®es mJeªHe, J³eeHeejer Guee{eueer®es ÒeceeCe, yeepeejeceOeerue efmLeleer, cegêe

yeepeejeceOeerue HeefjefmLeleer, Òel³e³ee®³ee mees³eer, ÒeMeemevee®es OeesjCe DeMee DeveskeÀ IeìkeÀebJej

DeJeuebyetve jeefnue.

7) efcele J³eJe³elee (keÀeìkeÀmej) (Economy) : keÀejKeev³eekeÀefjlee DeeJeM³ekeÀ Demeuesues Yeeb[Jeue

efceUefJeC³eekeÀefjlee J³eJemLeeHekeÀevee Òel³e#e Je DeÒel³e#e Demes oesvner ÒekeÀej®es Òe³elve keÀjeJes

ueeieleele. Òeceb[Ue®es meb®eeuekeÀ Òeefme×, DevegYeJeer Je kegÀMeue Demeu³eeme Yeeb[Jeue GYeejCeermeeþer

l³eebveer kesÀuesues Òel³e#e Òe³elve Hegjsmes þjleele. Hejbleg Òeceb[Ue®es meb®eeuekeÀ l³eebveer kesÀuesues Òel³e#e

Òe³elve Hegjsmes þjleele. Hejbleg Òeceb[Ueuee Yeeb[Jeue GYeejCeermeeþer efJeefJeOe yeeyeeRJej Ke®e& keÀjeJee

ueeielees. ne Ke®e& meeOeejCeHeCes oesve ÒekeÀej®es Demelees. DeeJeM³ekeÀ Demeuesues Yeeb[Jeue

efceUefJeC³eekeÀefjlee peeefnjele, oueeueer Demee SkeÀ ÒekeÀej®ee Ke®e& Demelees DeeefCe DeeJeM³ekeÀ les

Yeeb[Jeue ÒeeHle kesÀu³eeveblej YeeieOeejkeÀebvee osC³eele ³esCeejs ueeYeebMe Je keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee osC³eele

³esCeejs J³eepe ne ogmeN³ee ÒekeÀej®ee Ke®e& Demelees. Òeceb[Ue®eer efJeÊeer³e ³eespevee keÀe³ee&efvJele keÀjerle

Demeleevee l³eekeÀefjlee Deieoer DeeJeM³ekeÀ lesJe{e®e Ke®e& keÀjC³ee®eer mebyebefOele J³ekeÌleeRveer keÀeUpeer

I³ee³euee nJeer. ¿ee yeeyeeRkeÀ[s ogue&#e Peeu³eeme Yeeb[Jeue GYeejCeerkeÀefjlee Peeuesu³ee Ke®ee&®es lemes®e

efJeefve³eesi³eebvee osC³eele ³esCeeN³ee ÒeefleHeÀuee®es ÒeceeCe SJe{s Jee{sue keÀer, Òeceb[Ueuee ne yeespee menve

keÀjlee ³esCeej veener.

8) DekeÀefmcele HeefjefmLeleer keÀjlee lejleto (Provision for contingencies) : efJeÊeer³e

³eespeves®ee GÎsMe keÀejKeev³ee®eer kesÀJeU Jele&ceevekeÀeueerve iejpe YeeieefJeCes FlekeÀe®e ce³ee&efole vemeles.

ns Jej mHeä kesÀues Deens. mecegêele peMeer DeekeÀefmcekeÀ JeeoU efvecee&Ce nesleele DeMeer®e HeefjefmLeleer

keÀesCel³eener J³eJemee³eele kesÀJnener efvecee&Ce nesT MekeÀles keÀe³e ³ee ÒeMvee®ee efJe®eej keÀªve ³eesi³e les

GÊej MeesOetve þsJeCes lemes®e DeekeÀefmcekeÀ HeefjefmLeleer keÀjerlee lejleto kesÀu³eecegUs HeefjefmLeleer

efyeIe[ueer lejer leer J³eJemLeeHekeÀe®³ee efve³eb$eCeeHeefuekeÀ[s keÀOeerner peele veener. J³eJemee³ee®³ee

mees³eermeeþer DeekeÀefmcekeÀ HeefjefmLeleermeeþer HegjsMeer lejleto keÀªve þsJeC³ee®³ee J³eJemLeeHekeÀer³e

Òe³elveebvee efJeMes<e cenÊJe Deens

9) keÀeìkeÀmejer®eer ³eespevee (Minimum Wastage) : Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer ³eespevee DeMeeÒekeÀejs

le³eej kesÀueer peeJeer keÀer, mebmLesuee Yeeb[Jeue GYeejC³ee®ee Ke®e& ce³ee&efole jneJee. l³ee®eÒeceeCes keÀpe&

ªHeeves GYeejuesu³ee efveOeermeeþer J³eepe ªHeeves keÀjeJee ueeieCeeje Ke®e& osKeerue mebmLesuee menve

keÀjlee ³esC³eemeejKee DemeeJee.

10) Dev³e mebmLeeyee¿e IeìkeÀeb®ee efJe®eej (External Condition) : DeeefLe&keÀ ³eespevee le³eej

keÀjleevee Je l³ee ³eespeves®eer DebceueyepeeJeCeer keÀjleevee veeCes yeepeejeleerue HeefjefmLeleer lespeer, ceboer,

®e¬eÀe®eer DeJemLee mejkeÀejer OeesjCe DeMeemeejK³ee IeìkeÀeb®ee efJe®eej Peeuesuee DemeeJee.

2.5 efJeÊeer³e efve³eesefpevee®eer DeeJeM³ekeÀlee / cenÊJe :

GHe¬eÀcee®es J³eJemeeef³ekeÀ ³eMe, efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer keÀe³e& #ecelee DeeefCe efJeÊeer³e efve³eespeve

³eeceOeerue HejmHejemebyebOeer ³eeHetJeea DeeHeCe GuuesKe kesÀuee. efJeÊeer³e efve³eespevee®eer DeeJeM³ekeÀlee

efkebÀJee cenÊJe mHeä keÀjC³eekeÀefjlee Heg{s keÀener cegOes Lees[keÌ³eele veceto kesÀues Deensle.

1) GHe¬eÀcee®eer efJeÊeer³e iejpe efkeÀleer jenerue ¿eeyeÎue JeemleefJekeÀ Deboepe keÀjlee ³eslees.

2) GHe¬eÀcee®eer DeeJeM³ekeÀ Demeuesues Hegjsmes Yeeb[Jeue GYeejlee ³esles.

3) Yeeb[JeueÒeeHleermeeþer ³eesi³e m$ees$eeb®eer efveJe[ keÀªve l³eeb®ee ³eesi³e ÒeceeCeele GHe³eesie keÀªve Ieslee

³eslees.

4) DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe Je v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCe ¿ee oesvner Deefveä DeJemLee®eer Godcele ìeUlee

³eslees.

5) Yeeb[Jeue GYeejCeer®es keÀe³e& keÀe³ekeÀmejerves keÀjlee ³esles. efMeJee³e Yeeb[Jeuee®ee DeHeJ³e³e ìeUlee

³eslees.

6) GHe¬eÀcee®³ee efJemleeje®eer ³eespevee efveef½eleHeCes keÀe³ee&efvJelekeÀjlee ³esles. efJeÊeer³e efve³eespeve

kesÀu³eecegUs Yeeb[Jeuee®³ee DeYeeJeer GHe¬eÀcee®eer efJemleej KeesUbyetve jenle veener.

7) ³eb$ee®eer ÒeeflemLeeHevee keÀjlee ³esles lemes®e HeefjefmLeleervegmeej keÀejKeev³eelele JeepeJeerkeÀjCee®eer

³eespevee jeyeefJelee ³esles.

efJeÊeer³e efve³eespevee®es keÀe³ex keÀe³e&#eceHeCes keÀjC³eele Deeu³eeme efJeÊeer³e ¢efäkeÀesveeletve

GHe¬eÀcee®³ee efJekeÀemee®³ee ceeiee&le keÀesCel³eener ÒekeÀej®ee De[LeUe GlHeVe nesle veener Deeefj

GHe¬eÀcee®ee efvejblej efJekeÀeme peueo ieleerves Ie[Jetve ³eslees ns GIe[ Deens.

2.6 efJeÊeer³e efve³eespevee®eer GefÎäs (Objectives of Financial

Planning):

1) Yeeb[Jeue HegjJeþîee®eer Kee$eer (Ensure availability of sufficient fund): efJeÊeer³e

efve³eespeveecegUs GÐeesie mebmLesuee Yeeb[Jeue HegjJeC³ee®eer Kee$eer efceUles. l³eecegUs kebÀHeveer DeeHeueer

efJeÊeer³e GefÎäs menpe Heej Hee[t MekeÀleele.

2) OeeskesÀ DeeefCe efkebÀceleerceO³es ye@uevme (Balance Risk and Cost): efJeÊeer³e efve³eespeve

DeeKeu³eecegUs pesJne Yeeb[Jeue efkebÀJee efveOeer ogcejerkeÀ[tve pecee kesÀuee peelees l³ee®eJesUsme

mebIeìvesJej SkeÀ peyeeyeoejer Demeles keÀer Iesleuesueer keÀpe& HesÀ[ Peeueer Heeefnpes. Iesleuesu³ee

keÀpee&letve Ke®e& Jepee peelee keÀpee&®es nHles efoues iesues Heeefnpes. cnCetve OeeskesÀ DeeefCe efkebÀcele

³eeceÐes ye@uevme DemeeJee ueeielees.

3) meesHesHeCee (Simplicity) : pesJne efJeefJeOe Yeeie Je keÀpe&jesKeeb®³eeÜejs Yeeb[Jeue (efJeÊe) ieesUe kesÀues

peeles lesJne l³eeceO³es meesHesHeCee DemeeJee ueeielees.

4) ueJeef®ekeÀlee (Flexibility) : J³eJemeeef³ekeÀ He³ee&JejCeevegmeej efve³eespeveekeÀl³ee¥vee efJeefÊe³e

efve³eespeveeceO³es yeoue keÀjlee Deeuee Heeefnpes. efJeÊeer³e efJeefÊe³e efve³eespevelee ueJeef®ekeÀlee DemeCes

DeeJeM³ekeÀ Deens.

5) He³ee&Hle JeeHej (Optimum use) : iejpesÒeceeCes efveOeer pecee kesÀuee Heeefnpes Je pecee kesÀuesu³ee

efveOeer®ee He³ee&Hle JeeHej nesCes DeeJeM³ekeÀ Deens. efveOeer peemle Demelee keÀece ve³es Je keÀceer Demelee

keÀecee ve³es cnCetve pecee Peeuesu³ee efveOeer®ee He³ee&Hle JeeHej keÀjC³eemeeþer efJeÊeer³e efve³eespevee®eer

DeeJeM³ekeÀlee Demeles. pecee kesÀuesu³ee efveOeer®ee He³ee&Hle JeeHej keÀjCes ns J³eJemee³e mebIeìves®es

GefÎä Demeues Heeefnpes.

6) keÀeìkeÀmej (Economy) : keÀceerle keÀceer Ke®ee&ceO³es efveOeer efceUJeCes efJeÊeer³e J³eJemLeeHekeÀe®eer

peyeeyeoejer Demeles. keÀceerle keÀceer Ke®ee&ceO³es efkebÀceleerceO³es efveOeer efceUefJeC³ee®es efJeÊeer³e

efve³eespevee®es GefÎä Demeles l³ee®ee yeespee J³eJemee³e mebmLesJej vemeeJee.


1) efJeÊeer³e efve³eespeve cnCepes keÀe³e? efJeÊeer³e efve³eespevee®es IeìkeÀ mHeä keÀje.

2) efJeÊeer³e efve³eespeve cnjpes keÀe³e meebietve DeeoMe& efJeÊeer³e efve³eespevee®eer ue#eCes meebiee?

3) efJeÊeer³e efve³eespevee®eer DeeJeM³ekeÀlee DeeefCe cenÊJe meebiee?

4) efJeÊeer³e efve³eespevee®eer GefÎäs meebiee?

3

Yeeb[JeueerkeÀjCe Yeeie – 1

CAPITALIZATION PART - 1


3.0 GefÎäîes


3.2 Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer J³eeK³ee

3.3 Yeeb[JeueerkeÀjCee®es efme×eble

3.4 meceYeeieeJej efYemle þsJetve J³eeHeej

3.5 DeefOekeÀ Jee®eveemeeþer HegmlekesÀ


3.0 GefÎäîes

Yeeb[JeueerkeÀjCe cnCepes keÀe³e? les mecepeeJetve Ieslee ³esF&ue.

Yeeb[JeueerkeÀjCee®es GlHeVe efme×eble GoenjCeemen meebielee ³esF&ue.

Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee Ke®e& efme×eble GoenjCeemen mHeä keÀjlee ³esF&ue.

meceYeeieeJej efYemle þsJetve J³eeHeej cnCepes keÀe³e les mecepeeJetve Ieslee ³esF&ue.

meceYeeieeJej efYemle þsJetve J³eeHeej keÀjC³ee®es GÎsMe mHe<³e keÀjlee ³esF&ue.

meceYeeieeJej J³eeHeej keÀjC³ee®es ÒekeÀej meebielee ³esF&ue.

meceYeeieeJej J³eeHeeje®es cenÊJe keÀe³e Demeles les mecepeeJetve Ieslee ³esF&ue.

meceYeeieeJej J³eeHeeje®es HeÀe³eos keÀe³e keÀe³e nesleele les mHeä keÀjlee ³esF&ue

meceeYeeieeJej J³eeHeeje®³ee ce³ee&oe keÀesCel³ee Demet MekeÀleele les mecepeeJetve Ieslee ³esF&ue.

3.1 ÒeemleefJekeÀ

Yeeb[Jeue DeeefCe Yeeb[JeueerkeÀjCe ns oesvner Meyo meceeveeLeea Jeeìleele DeeefCe Òel³e#e

J³eJenejele DeeHeCe l³eeb®ee JeeHej l³ee®e DeLee&ves keÀjlees. Hejbleg leebef$ekeÀ¢äîee Heeefnu³eeme

l³eele Lees[e HeÀjkeÀ Deens. lees HeÀjkeÀ ³esLes mecepeeJetve IesCes DeeJeM³ekeÀ Deens. l³eeefMeJee³e

Yeeb[JeueerkeÀjCe ¿ee Meyoe®ee DeLe& mHeä nesCeej veener.

Yeeb[Jeue, ne Meyo J³eefkeÌleiele J³eeHeejer, Yeeieeroejer mebmLee Je kebÀHeveer®³ee meboYee&le JeeHejuee

peelees. lees J³eefkeÌleiele J³eeHeejer efkebÀJee Yeeieeroejer mebmLee ³eeb®³ee meboYee&le JeeHejuee peele veener.

kebÀHeveer®es Yeeb[Jeue cnCepes kebÀHeveerves Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve ieesUe kesÀuesues Yeeb[Jeue nes³e lej

kebÀHeveer®es Yeeb[JeueerkeÀjCe cnCepes kebÀHeveerves Yeeie Yeeb[Jeue DeefOekeÀ keÀpe&jesKes DeefOekeÀ oerIe&

cegoleer®eer keÀpex DeefOekeÀ jeKeerJe efveOeer DeefOekeÀ ve Jeeìuesuee veHeÀe ³eeb®eer yesefjpe nes³e.

kebÀHeveer pesJne mLeeHeve nesles lesJne jefpemì[& Peeuesues peemleerle peemle Yeeb[Jeue

(Authorised Capital) cnCepes Yeeb[JeueerkeÀjCe Demee Yeeb[JeueerkeÀjCe ³ee meb%es®ee kebÀHeveer

keÀe³eo³eevegmeej DeLe& neslees. Hejbleg efJeefJeOe uesKekeÀebveer ne Meyo JesieU³ee DeLee&veer JeeHejuee

Deens. Geilbert Harold ³ee uesKekeÀeves Yeeb[Jeueer keÀjCee®eer Keeueerue J³eeK³ee kesÀueer Deens.

kebÀHeveerves efJekeÀuesues meJe&& ÒekeÀej®es MesDeme& Je keÀpe&jesKes ³ee®eer íeHeerue efkebÀcele cnCepes

Yeeb[JeueerkeÀjCe nes³e. ³ee®e uesKekeÀe®³ee celeevegmeej MesDeme& Je keÀpe&jesKes ³eeb®³ee efkebÀceleerle

kebÀHeveerves Dev³e efoIe&keÀeueerve keÀpex Iesleueer Demeleerue lej l³ee keÀpee&®eener meceeJesMe neslees.

(Guthmann Dougall) ³ee uesKekeÀebveer Yeeb[JeueerkeÀjCe cnCepes (MesDeme&®eer íeHeerue efkebÀcele

Je os³e keÀpe& jesK³eeb®eer yesjerpe) DeMeer J³eeK³ee kesÀueer Deens.

keÀener uesKekeÀ Yeeb[JeueerkeÀjCe Je DeLe& efve³eespeve ns oesvner MeyomeejK³ee®e DeLee&ves JeeHejleele.

DeLe& efve³eespeveele SketÀCe Yeeb[Jeuee®eer DeeJeM³ekeÀlee Je les keÀesCel³ee ÒekeÀejs Je kesÀJne

GYeejeJe³ee®es ³ee®ee meceeJesMe neslees. ³ee uesKekeÀe®³ee celes Yeeb[JeueerkeÀjCe ner meb%ee kesÀJeU

SketÀCe Yeeb[Jeue DeeJeM³ekeÀlee SJe{îee Hegjleer®e ve þsJelee JejerueÒeceeCes J³eeHekeÀ DeLee&ves JeeHejCes

DeeJeM³ekeÀ Deens. l³eevegmeej Yeeb[JeueerkeÀjCeele SketÀCe Yeeb[Jeuee®ee Deboepe, les

GYeejC³eemeeþer efJekeÀeJe³ee®es MesDeme&, keÀpe&jesKes meeþJeuesuee veHeÀe Je Yeeb[Jeuee®ee GHe³eesie

keÀjC³ee®³ee He×leer ³ee ieesäer®ee meeceeJesMe neslees.

³eeJeªve Yeeb[JeueerkeÀjCe ³ee meb%es®ee J³eeHekeÀ DeLee&le Keeueerue ieesäer ³esleele.

1) efJeefJeOe ÒekeÀej®³ee MesDeme&®eer efkebÀcele

2) efJeefJeOe ÒekeÀej®es keÀpe&jesKes p³ee®es Hewmes DeÐeeHe efoues veenerle.

3) kebÀHeveerves Iesleuesueer efoIe&keÀeueerve keÀpex

4) kebÀHeveerves Jee®eJeuesu³ee veHeÌ³eeletve efvecee&Ce kesÀuesuee iebieepeUer (Reserves) DeMee

veHeÌ³eele Yeeb[Jeueer veHeÌ³ee®eener meceeJesMe neslees.

5)

3.2 Yeeb[Jeueer keÀjCee®eer J³eeK³ee (Definition of Capitalization) :

1) iemìsve yeie& : iemìsve yeie& ³eeb®³ee Meyoele Yeeb[JeueerkeÀjCeele Òeceb[Ue®³ee ceeuekeÀer®es Yeeb[Jeue

DeeefCe Òeceb[Ue®es GOeej Iesleuesues Yeeb[Jeue DeMee oesvner ÒekeÀej®³ee Yeeb[Jeuee®ee meceeJesMe

neslees.

Gerstenberg: “Capitalization comprise a corporations ownership capital and its borrowed capital as represented by its long term indebtedness.”

Yeeb[JeueerkeÀjCeeceO³es DeMee ÒeceeCes®e keÀpe&jesKes Je ÒeefleYetleer®es efveie&ceve keÀªve ÒeeHle kesÀuesu³ee

Yeeb[Jeuee®eener meceeJesMe neslees. DeLee&le ns $eÝCe Yeeb[Jeue oerIe& cegoleer®es Demeles.

Yeeb[JeueerkeÀjCeeceO³es DeuHecegoleer®³ee oeef³elJee®ee DebleYee&Je kesÀuee peele veener.

2) Lillion Doris : defines capitalization as “the total accounting value of the

capital stock, surpluses in whatever form it may appear and long term debts”

3) nmeyeb[ [eskeÀjs Husband and Dockeary : Yeeb[JeueerkeÀjCe cnCepes GÐeesie mebmLesme

ueeieCeeN³ee Yeeb[Jeuee®ee DeejeKe[e nes³e. ³eele GÐeesie mebmLesuee ueeieCeeN³ee Yeeb[Jeuee®ee

DeekeÀej, Yeeb[Jeue GYeejCeer®es ceeie&, Yeeie Je keÀpe&jesKes ³eeb®es ÒeceeCe Je l³ee®ee efJeefve³eesie ³eeb®ee

efJe®eej kesÀuee peelees.

4) iegLeceve DeeefCe [iee@ue : Yeeb[JeueerkeÀjCe cnCepes Yeeie Yeeb[Jeue DeeefCe keÀpe&jesKes Yeeb[Jeue ³eeb®es

mececetu³eele ©Heeblej kesÀues Demelee efceUCeejer jkeÌkeÀce nes³e.

3.3 Yeeb[Jeueer keÀjCee®es efme×eble (Theories of Capitalization) :

veJ³eeves mLeeHeve nesCeeN³ee kebÀHeveeruee Yeeb[JeueerkeÀjCe efkeÀleer DeeJeM³ekeÀ Deens lemes®e

DeefmlelJeele Demeuesu³ee kebÀHeveer®³ee J³eJemee³eele Yeeb[JeueerkeÀjCe efkeÀleer Peeues Deens Je Peeuesues

Yeeb[JeueerkeÀjCe He³ee&Hle Deens, Deefleceesn keÀer DeuHeceesn ³ee yeeyeeR®ee DeY³eeme keÀjCes cenÊJee®es

þjles. veJeerve kebÀHeveer®³ee Yeeb[JeueerkeÀjCee®es ÒeceeCe þjefJeC³eemeeþer Je pegv³ee kebÀHeveer®es

Yeeb[JeueerkeÀjCe ³eesi³e Deens efkebÀJee veener ³ee®ee MeesOe IesC³eemeeþer p³ee efme×eblee®ee GHe³eesie

kesÀuee peelees. l³eebvee Yeeb[JeueerkeÀjCee®es efme×eble Demes cnCeleele. Yeeb[JeueerkeÀjCee®es ÒecegKe

oesve efme×eble Deensle.

1) GlHeVe efme×eble Earning Theory

2) Ke®e& efme×eble Cost Theory

1) GlHeVe efme×eble (Earning Theory) : veJeerve J³eJemee³e megª keÀjleevee l³eemeeþer ueeieCeeN³ee

Yeeb[Jeuee®ee Deboepe, DeMee Yeeb[JeueeJej DeeHeCe efkeÀleer veHeÀe efceUJet MeketÀ ³ee®ee efJe®eej

keÀªve IesC³eele ³eslees. pej J³eJemee³e Hegjsmee veHeÀe efceUt MekeÀuee lej®e ieesUe keÀjeJe³ee®³ee

Yeeb[Jeueeuee J³eJene³e& DeLe& Deens. DeHegN³ee veHeÌ³eecegUs J³eJemee³e yebo nesC³ee®eer MekeÌ³elee Deens.

cnCetve veHeÌ³ee®ee Deboepe IesTve SketÀCe Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer efkebÀcele Jee{C³eele ³esles. SkeÀe

GOeMe[Cejeves ns mHeä nesF&ue. mecepee J³eJemee³ee®³ee Deboepeevegmeej ojJe<eea 1 ueeKe ©He³es

veHeÀe efceUefJeCes J³eJemee³eeuee MekeÌ³e Deens. DeMee®e ÒekeÀej®³ee Flej kebÀHev³ee iegbleefJeuesu³ee

Yeeb[JeueeJej 20 ìkeÌkesÀ veHeÀe efceUefJeleele. cnCepes®e efkeÀceeve 20 ìkeÌkesÀ veHeÀe veJ³ee

J³eJemee³eeuee efceUefJeCes DeeJeM³ekeÀ Deens. lej®e l³ee J³eJemee³ee®eer Hele yeepeejele jenerue.

J³eJemee³ee®eer veHeÀe efceUefJeC³ee®eer #ecelee Je J³eJemee³eeleerue veHeÌ³ee®ee oj ue#eele IesTve

SketÀCe Yeeb[Jeue KeeueerueÒeceeCes keÀe{C³eele ³esF&ue.

100000 x 100 = 500000

20

ogmeN³ee Meyoele J³eJemee³ee®eer veHeÀe keÀceefJeC³ee®eer me¿ee®eer #ecelee J³eJemee³eeleerue

veHeÌ³ee®ee oj ue#eele Ieslee efkeÀceeve 5 ueeKe ©He³es Yeeb[Jeue J³eJemee³eeuee veHeÌ³ee®ee

k³eJemee³eeuee DeeJeM³ekeÀ Deens. ³ee efmeÎebleerue ÒecegKe oes<e cnCepes YeefJe<³ekeÀeueeleerue veHeÌ³ee®ee

Deboepe De®etkeÀ Jele&efJeCes keÀþerCe Deens. pej DeboepeeHes#ee keÀceer efkebÀJee peemle veHeÀe efceUeuee

lej DeefOeYeeb[JeueerkeÀjCe efkebÀJee v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCe HeefjCeece J³eJemee³eeuee YeesieeJes

ueeieleele.

2) Ke®e& efme×eble (Cost Theory) : ³ee He×leervegmeej SketÀCe Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee Deboepe Heg{erue

ieesäer®eer yesjerpe keÀªve keÀe{C³eele ³eslees.

De) efmLej mebHeÊeerJej nesCeeje SketÀCe Ke®e&

(keÀejKeevee, Fceejle, peceerve, Hesìbì F.) ©. 20 ueeKe

Cost of Fixed Assets

ye) J³eJemee³e mLeeHevesmLeeHevesmeeþer nesCeeje Ke®e& Je

J³eJemee³e ®eeueefJeC³eemeeþer ueeieCeejs KesUles Yeeb[Jeue ©. 02

ueeKe

Cost of establishing

keÀ) J³eJemee³e ®eeueefJeC³eemeeþer ueeieCeejs KesUles Yeeb[Jeue ©. 10

ueeKe

Amount of Working Capital

SketÀCe ©. 32 ueeKe

ner He×le meesHeer Demetve SketÀCe Ke®ee&®ee Deboepe osCeejer Deens. Hejbleg ner He×le

DeMeem$eer³e Deens. keÀejCe J³eJemee³ee®es cetu³e efle®³eele iegbleefJeuesu³ee peceerve ³eb$emeeceûeer ³eeb®³ee

efkebÀceleerHes#ee J³eJemee³e veHeÀe efkeÀleer efceUJelees ³eeJej DeJeuebyetve Demeles. Kejsoer kesÀuesu³ee

mebHeÊeer®ee, J³eJemLeeHeve keÀewMeu³e DeHegjs He[u³eecegUs pej ³eesi³e GHe³eesie Peeuee veener efkebÀJee

³eb$emeeceûeer keÀeueyeenîe þjueer lej GlHeeove Je efJe¬eÀer Ie[tve veHeÌ³ee®es ÒeceeCe keÀceer nesF&ue.

l³eecegUs iegbleefJeuesu³ee Òe®eb[ Yeeb[JeueeJej ³eesi³e veHeÀe efceUCeej veener. kebÀHeveer®³ee ceeueceÊee Je

osCeer He$ekeÀele oeKeefJeuesues Yeeb[Jeue ns l³ee®es Kejs cetu³e oeKeJeCeej veener.

©He³es ©He³es

Yeeb[Jeue 32 ueeKe ©He³es ceeueceÊee 32 ueeKe ©He³es

GYeejuesu³ee Yeeb[Jeueeletve Kejsoer kesÀuesueer ceeueceÊee ³eesi³e efjleerves ve JeeHeju³eecegUs ne ÒeMve efvecee&Ce

nesF&ue Je J³eJemee³e De[®eCeerle ³esF&ue. ³eecegUs GlHeVe efme×ebleeÒeceeCes DeHesef#ele veHeÌ³ee®es Yeeve

þsJetve®e Yeeb[Jeuee®ee Deboepe keÀe{Ces peemle Meem$eMeg× nesF&ue.

3.4 meceYeeieeJej efYemle þsJetve J³eeHeej (Trading on Equity) :

Òeceb[Ue®eer Yeeb[Jeue j®evee efveef½ele keÀjleevee Òeceb[Ue®es ÒeJele&keÀ efkebÀJee meb®eeuekeÀ

meceYeeieeJej efYemle þsJetve J³eeHeej veeJeeves Òeefme× Demeuesu³ee efme×eblee®ee efkeÀleer ÒeceeCeele

GHe³eesie keÀª Fef®íleele ¿ee®eemeg×e HetJe& efJe®eej Peeuee Heeefnpes. l³eemeeþer meceYeeieeJej

efYemle þsJetve J³eeHeej cnCepes keÀe³e? ns mecepeeJetve IesCes DeeJeM³ekeÀ Deens.

J³eJemee³ee®es meb®eeueve keÀjerle Demeleevee keÀpe&jesK³ee®eer efJe¬eÀer keÀªve efkebÀJee Flej

ceeiee&ves keÀpe& keÀe{tve DeeHeueer iejpe YeeieJeeJeer keÀer veener Demee SkeÀ ÒeMve meg©Jeeleeruee®e

GHeefmLele neslees. ogmeN³ee Meyoele J³eJemee³ee®es meb®eeueve keÀjC³eemeeþer mJeeefYeÊJe

Yeeb[Jeueeyejesyej®e (Ownership Capital) keÀpee&T Iesleuesu³ee Yeeb[Jeuee®eener GHe³eesie

keÀjeJee keÀer keÀª ve³es DeMee ÒekeÀej®ee ÒeMve Deens.

3.4.1 meceYeeieeJej efYemle Ieeuetve J³eeHeej J³eeK³ee (Definition of Trading on Equity) :

1) iejmìsve yeie& : pesJne SKeeoer J³ekeÌleer efkebÀJee Òeceb[U DeeHeu³ee vesnceer®³ee J³eeHeej

meb®eueveemeeþer mJeeefcelJe Yeeb[Jeue Je keÀpee&T Iesleuesues Yeeb[Jeue ³ee oesneW®eener GHe³eesie

keÀjles lesJne leer J³ekeÌleer efkebÀJee Òeceb[U meceYeeb[JeueeJej J³eeHeej keÀjerle Deens Demes cnCelee

³esF&ue.

According Gerstenberg – “When a person or a corporation uses borrowed capital as well as owned capital in the regular conduct of its business he or it is said to be trading on equity.”

2) iegLeceve DeeefCe [gieue : mebmLesuee DeLe&HegjJeþe keÀjC³ee®³ee nsletves efveef½ele Ke®ee&Jej keÀpee&T

Iesleuesu³ee jkeÀces®ee keÀjC³eele Deeuesuee GHe³eesie meceYeeb[JeueeJej J³eeHeej Demes cnCeleele.

Guthman and Dougall : “The use of borrowed funds at a fixed cost for financing a firm is known at trading on equity.”

pesJne Òeceb[UeceO³es Yeeie Yeeb[Jeue ns keÀpee&T Iesleuesu³ee Yeeb[JeueeHes#ee peemle

Demeles lesJne efvecee&Ce Peeuesu³ee DeJemLeeb®es JeCe&ve (Trading on thick equity) ³ee Meyoele

kesÀues peeles. ¿ee®³ee Deieoer Gueì YeeieYeeb[JeueeHes#ee keÀpee&T Iesleuesues Yeeb[Jeue peemle

Demeu³eeme ¿ee DeJemLesuee Trading in thin equity Demes cnCeleele.

meceYeeie Yeeb[JeueeJej J³eeHeej keÀjC³ee®³ee efme×ebleeuee Òel³e#eele keÀMee efjleerves

GHe³eesie keÀjlee ³esF&ue ns Heg{s GoenjCee®³ee mene³³eeves mHeä kesÀues Deens.

Yeeie DeeefCe keÀpe&jesK³eeb®eer efJe¬eÀer keÀªve keÀesCelesner Òeceb[U efmLej Yeeb[Jeue ÒeeHle

keÀª MekeÀles. Mecepee SkeÀe Òeceb[Ueves 5,00,000/- ©He³es Yeeb[Jeue iegbleJeCetkeÀerJej

50,000 veHeÀe efceUefJeuee Deens. ¿ee Òeceb[Ueves DeeHeues meJe& Yeeb[Jeue Yeeieeb®eer efJe¬eÀer

keÀªve®e efceUefJeues Deens Demes ie=efnle Oeju³eeme Òeceb[Ue®³ee ueeYeebMee®ee oj 10 ìkeÌkesÀ

jenerue, Hejbleg Yeeie Yeeb[JeueeJej J³eeHeeje®³ee leÊJeevegmeej SketÀCe Yeeb[JeueeceO³es

1,00,000 ©He³ee®es 7 ìkeÌkesÀ ueeYeebMe Demeuesues HetJee&efOekeÀej Yeeie lemes®e 1,00,000

©He³eeb®es 5 ìkeÌkesÀ J³eepe Demeuesues keÀpe&jesKes meceeefJeä kesÀu³eeme HetJee&efOekeÀej YeeieOeejkeÀebvee

ueeYeebMe lemes®e keÀpe&jesKes OeejkeÀebvee J³eepe osTve Gjuesuee veHeÀe meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee

Jeeìu³eeme 12.7 ìkeÌkesÀ ueeYeebMe efceUt MekeÀlees. DeMeeefjleerves Òeceb[Ueuee DeeJeM³ekeÀ

Demeuesues mebHetCe& Yeeb[Jeue meeceev³e Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve efceUefJeC³eele Deeu³eeme

YeeieOeejkeÀebvee efceUCeeje ueeYeebMe keÀceer Demelees. Gueì J³eJemee³ee®es meb®eeueve keÀjC³eemeeþer

meeceev³e YeeieeÒeceeCes®e HetJee&efOekeÀej Yeeieeb®es (Preference share) Je keÀpe&jesK³eeb®es efveie&ceve

kesÀu³eeme Òeceb[Ue®eer efJeÊeer³e iejpe lej YeeieefJeueer peeles®e Hejbleg l³eeefMeJee³e meeceev³e

YeeieOeejkeÀebvee peemle ojeves ueeYeebMee®es efJelejCe keÀjlee ³esles. meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee

efJeleefjle nesCeeN³ee ueeYeebMee®ee oj Òeceb[Ue®³ee DeeefLe&keÀ efmLeleer®ee; #eceles®ee, Òeefleÿs®ee Je

K³eeleer®ee ÐeeslekeÀ Demelees. meceYeeieeJej J³eeHeej keÀjC³ee®³ee efme×eblee®ee ³eesi³e efjleerves

GHe³eesie keÀªve efJeefYeVe Òeeflecetleea®es ÒeceeCe þjefJeC³eele Deeu³eeme YeeieOeejkeÀebvee efceUCeeN³ee

ueeYeebMeeceO³es Jee{ keÀjlee ³esles.

meceYeeieeJej J³eeHeej keÀjC³ee®³ee efme×eblee®ee ³eMeefmJeHeCes GHe³eesie keÀjC³eemeeþer

Keeueerue HeefjefmLeleer DeefmlelJeele DemeCes HeÀej DeeJeM³ekeÀ Deens. ner HeefjefmLeleer cnCepes

Òemletle efme×eblee®eer ie=nerle HeefjefmLeleer Deens Demes cnCelee ³esF&ue.

1) Òeceb[Ueuee efve³eefceleHeCes veHeÀe efceUeuee Heeefnpes.

2) Òeceb[Ueuee ÒeeHle nesCeeN³ee veHeÌ³eele HeÀejmes ®e{Gleej Ie[t ve³esle.

3) Òeceb[Ue®ee J³eJemee³e meJe& ÒekeÀej®³ee peesKeerceerHeemetve cegkeÌle Demeuee Heeefnpes.

4) Òeceb[Ueuee keÀceer J³eepee®³ee ojeJej Hegjsmes keÀpe& efceUe³euee nJes.

3.4.2 meceYeeieeJej J³eeHeej keÀjC³ee®³ee OeesjCee®eer GefÎsäs :

1) v³etvelece mJeeefceÊJe Yeeb[Jeuee®³ee DeeOeejeJej J³eJemee³ee®eer meg©Jeele keÀªve Je MekeÌ³e lesJe{er

keÀpe& GYeejCeer keÀªve cenÊece efJeÊeer³e meeOeveebJej efve³eespeve þsJeCes.

2) meeceev³e YeeieYeeb[JeueeJej efJeleefjle keÀjC³eele ³esCeeN³ee ueeYeebMee®³ee ojeceO³es Jee{ keÀjCes.

3) J³eJemee³ee®es efve³eb$eCe vesnceer DeeHeu³ee®e neleele jenerue ³eekeÀefjlee J³eJemLee keÀjCes.

3.4.3 meceYeeieeJej efYemle þsJeC³ee®es ÒekeÀej (Types of Trading on Equity):

meceYeeieeJej efYemle þsJeC³ee®es oesve ÒekeÀej meebielee ³esleerue.

1) HeeleU meceYeeieeJej efYemle Trading on a thin

2) pee[ meceYeeieeJej efYemle Trading on a thick equity

pesJne Òeceb[UeceO³es meeceev³e Yeeie Yeeb[Jeue ns keÀpee&[ Yeeb[Jeue Je DeûenkeÌkeÀ

Yeeie YeeieebHes#ee keÀceer Demeles lesJne efvecee&Ce Peeuesu³ee HeefjefmLeleeruee HeeleU meceYeeieeJej

efYemle þsJetve J³eeHeej Demes cnCeleele.

³eeGueì Òeceb[UeceO³es meeceev³e Yeeie Yeeb[Jeue ns keÀpee&[ Yeeb[Jeue Je DeûenkeÌkeÀ

YeeieebHes#ee peemle Demeles. lesJne efvecee&Ce Peeuesu³ee HeefjefmLeleeruee pee[ meceYeeieeJej efYemle

þsJetve Trick Trading on equity Demes cnCeleele.

p³ee JesUsme HeeleU meceYeeieeJej efYemle þsJeC³ee®eer HeefjefmLeleer Òeceb[Uele Demeles

lesJne Òeceb[Ue®eer Yeeb[Jeue j®evee G®®e Yeeb[Jeue efkeÀceeve High capital Gear Demeles.

³eeGueì pee[ meceYeeieeJej efYemle þsu³ee®eer HeefjefmLeleer Òeceb[Uele Demeu³eeme Òeceb[Ue®eer

j®evee efvecve Yeeb[Jeue efkeÀceeve®eer (Low Capital Gear) Demeles.

meceYeeieeJej efYemle þsJetve ns leb$e Òeceb[Ueme meeceev³e YeeieOeejkeÀeb®ee ueeYeebMe Je

l³ee®es yeepeejcetu³e Jee{efJeu³eeme GHe³egkeÌle Deens. HeCe Òeceb[Ueuee Hegjsmee veHeÀe ve efceUeu³eeme

efkebÀJee leesìe Peeu³eeme þjefJeuesueer GefÎäs HetCe& nesle veener. YeeieOeejkeÀebveer ueeYeebMe oslee ³esle

veener. Yeeieeb®eer efkebÀcele (Market Value) keÀceer nesF&ue. Òeceb[Ue®eer meJe& Òeefle<þe mebHegäele

³esF&ue. pej DeMeer HeefjefmLeleer DeefOekeÀ keÀeueeJeOeerkeÀefjlee jeefnueer lej Òeceb[Ue®eer

efoJeeUKeesjermeg×e nesT MekeÀles. CnCetve meceYeeieeJej efYemle þsJetve ns ogOeejer mJeªHee®es Mem$e

Deens. l³eecegUs l³ee®ee GHe³eesie peHetve®e keÀje³euee nJee.

3.4.4 meceYeeieebJej J³eeHeejeb®es cenÊJe (Importance of Trading on Equity) :

meceYeeieeJej J³eeHeej keÀjC³ee®³ee OeesjCee®ee DeJeuebye kesÀu³eecegUs keÀpee&G Iesleuesu³ee

Yeeb[Jeuee®³ee DeeOeejeJej Òeceb[Ue®eer Yeeb[Jeue j®evee DeekeÀej Iesles. ¿ee OeesjCee®eer DeJeuebye

kesÀu³eecegUs meeceev³e Yeeie Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe DeuHe jenles. efJeefMe<ì ce³ee&efo®³ee HeefuekeÀ[s

l³eele keÀOeer®e Jee{ nesle veener. l³eecegUs meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee peemle ojeves ueeYeebMee®es

JeeìkeÀ keÀjC³eele Deeu³eecegUs mebyebefOele Òecebb[Ue®eer K³eeleer Je Òeefleÿe Jee{les DeeefCe l³eecegUs

Yeeieeb®eer yeepeejele efkebÀcele Jee{les. Yeeie yeepeejele Òeceb[Ueuee Òeefleÿe efceUeJeer Je

efJeefve³eesi³eeb®ee Òeceb[UeJej efJeéeeme yemeu³eeveblej DeMee Òeceb[Ueuee keÀceer J³eepeeJej menpeHeCes

Je Hegjsmes keÀpe& GYeejlee ³esles Je ¿ee ceeiee&ves DeeHeuee efJeÊeer³e iejpe YeeieefJelee ³esles. Òeceb[Ueuee

HeÀejmee Ke®e& ve keÀjlee nJes lesJe{s Yeeb[Jeue GYeejlee Deeu³eecegUs J³eJemee³ee®ee efJekeÀeme peueo

ieleerves Ie[tve ³eslees.

leke&ÀMeem$ee®³ee keÀmeesìerJej veceto kesÀuesuee ³egefkeÌleJeeo menpe HeìCeeje Deens. HeCe

Òeceb[Ueuee Hegjsmee veHeÀe ve efceUeuee efkebÀJee leesìe Deeuee lej Jej efouesu³ee ³egefkeÌleJeeoe®³ee

ceveesje®e {emeUlees. DeMee Yeeb[JeueeJej J³eeHeej keÀjCeeN³ee Òeceb[Ueuee Hegjsmee veHeÀe ve

efceUeu³eeme ¿ee Òeceb[Ueuee efceUeuesues GlHeVe keÀpe&jesKes OeejkeÀebvee J³eepee®es JeeìHe

keÀjC³eele®e Ke®e& nesF&ue. YeeieOeejkeÀebvee ueeYeebMe oslee ³esCeej veener. Òeceb[Ue®eer meJe& Òeefleÿe

mebHegäele ³esF&ue. Yeeieeb®eer efkebÀcele keÀceer nesF&ue. ner®e efmLeleer keÀener keÀeUeHe³e¥le DeMeer®e

jeefnueer lej l³ee®eer HeefjCeerleer efoJeeUKeesjHeCeelener nesT MekesÀue. ¿ee efJeJes®eveeJeªve Yeeie

Yeeb[JeueeJej (meceYeeieeJej) J³eeHeej keÀjC³ee®es OeesjCe ns SkeÀ ogOeejer Mem$e Deens. ¿ee

OeesjCee®ee DeJeuebye efJeefMeä HeefjefmLeleerceO³es®e keÀje³euee nJee Je leesner Del³eble peyeeyeoejer®³ee

YeeJevesletve DeeefCe keÀewMeu³eeves ner ieesä mHeä nesF&ue.

3.4.5 meceYeeieeJej J³eeHeeje®es HeÀe³eos (Advantages of Trading on Equity):

1) YeeieOeejkeÀebvee DeekeÀ<e&keÀ ceesyeouee (Attractive return to equity shareholders) : ³ee

OeesjCee®ee DeJeuebye kesÀu³eecegUs meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee peemle ojeves ueeYeebMee®es JeeìHe keÀjlee

³esles. meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee peemle ojeves ueeYeeb®es JeeìHe keÀjCes DeMee Òeceb[Ueuee menpe MekeÌ³e

nesles.

2) YeeieOeejkeÀebvee Yeeie efJekeÀC³eeHeemetve HejeJe=Êe kesÀues peeles (Discourage the scale of

shares by equity shareholder) : peemle ojeves ueeYee®es JeeìHe keÀjC³eele Deeu³eecegUs

mebyebefOele Òeceb[Ue®eer K³eeleer Je Òeefleÿ Jee{les. Yeeie yeepeejele ceeieCeer Jee{les. meenefpekeÀ®e

l³eecegUs YeeieOeejkeÀ Yeeie efJekeÀle veener.

3) DeefOekeÀ efveJJeU efkebÀcele (High new worth) : meceYeeieeJej J³eeHeej kesÀu³eecegUs efkebÀcele

DeefOekeÀ jenles. l³eecegUs kebÀHeveer®eer Òeefleÿe veeJeueewefkeÀkeÀ Jee{lees.

4) Yeeie yeepeejele Yeeieeb®³ee efkebÀceleer Jee{leele : meceYeeieOeejkeÀebvee peemle ojeves ueeYeebMe JeeìHe

kesÀu³eecegUs Yeeieyeepeejele efkebÀceleer melele Jee{le Demeleele. DeMee YeeieOeejkeÀebvee l³eeb®³ee YeeieeJej

keÀpe& leeye[leesye efceUt MekeÀles.

5) yeesveme MesDeme& (Bonus shares) : meceYeeieeJej J³eeHeej kesÀu³eecegUs yeesveme Yeeie oslee ³esleele.

6) J³eJemLeeHekeÀer³e efve³eb$eCe (Managerial control) : meceYeeieeJej J³eeHeej kesÀu³eecegUs

J³eJemLeeHeveeuee ³eesi³e efve³eb$eCe þsJelee ³esles.

7) efveOeer GYeejlee ³eslees (Easy availability of funds) : Yeeieyeepeejele Òeceb[Ueuee Òeefleÿe

efceUCes Je iegbleJeCetkeÀoejeb®ee efJeéeeme yemeu³eecegUs DeMee Òeceb[Ueuee ceesþîee ÒeceCeele efveOeer

efceUefJelee ³eslees.

8) Yeeb[Jeue j®evee (Capital Structure) : meceYeeb[JeueeJej J³eeHeej keÀjC³ee®³ee OeesjCee®ee

DeJeuebye kesÀu³eecegUs keÀpee&T Iesleuesu³ee Yeeb[Jeuee®³ee DeeOeejeJej Òeceb[Ue®eer Yeeb[Jeue j®evee

DeekeÀej Iesles.

3.4.6 meceYeeie Yeeb[JeueeJej J³eeHeeN³eeb®³ee ce³ee&oe (Limitation of Trading on Equity) :

1) pegv³ee Je veHeÀe efceUefJeC³ee®³ee GÐeesieebvee MekeÌ³e (Positive only to established and

profitable companies) : p³ee Òeceb[Ue®ee veHeÀe efveef½ele ojeves Je efve³eefceleHeCes neslees l³ee®e

Òeceb[Ueme meceYeeieeJej efYemle þsJelee ³esles. kebÀHeveerme efceUCeeN³ee HejleeJ³ee®ee oj ÐeeJee

ueeieCeeN³ee J³eepeeHes#ee DeefOekeÀ Demee³euee Heeefnpes. leesìîeele ®eeueCeeN³ee efkebÀJee veHeÌ³eele

®e{Gleej nesCeeN³ee Òeceb[Ueme ns leb$e GHe³egkeÌle veener.

2) Òeceb[Ue®³ee GlHeeoveeme Jee{leer ceeieCeer Demeu³eeme MekeÌ³e (Positive only to if products

demand is rising) : Òeceb[Ue®³ee GlHeeoveeme Jee{leer ceeieCeer Demeu³eeefMeJee³e

HejleeJ³ee®esÒeceeCe Jee{Ceej veener. cnCetve GlHeeoveeme Jee{leer ceeieCeer DemeCes DeeJeM³ekeÀ Deens.

3) Òeceb[Ue®eer yeepeejeleerue Òeefleÿe (Goodwill of Company) : Òeceb[Ueme Yeeb[Jeue

yeepeejeletve keÀpee&T Yeeb[Jeue GYeeje®es Demeu³eeme l³ee Òeceb[Ue®eer yeepeejeleerue Òeefleÿe efkebÀJee

veeJeueewefkeÀkeÀ ®eebieuee DemeeJe³eeme nJee. Òeefleÿe ®eebieueer vemeu³eeme keÀpe& jesK³eeÜejs Yeeb[Jeue

GYeejCes keÀþerCe Demeles.

4) efmLej ceeueceÊesle DeefOekeÀ iegbleJeCetkeÀ (Substantial Investment in Assets):

meceYeeieeJej efYemle þsJetve Yeeb[Jeue GYeejCeer keÀjC³eekeÀefjlee Òeceb[Ue®eer DeefOekeÀ iegbleJeCetkeÀ

efmLej ceeueceÊesle DemeCes iejpes®es Demeles. efmLej ceeueceÊee ner keÀpe&jesK³eekeÀjerlee efkebÀJee keÀpe&

IesC³eekeÀefjlee leejCe cnCetve JeeHejlee ³esles.

5) keÀpee&T Yeeb[Jeue ce³ee&efole®e DemeeJes (Limited Borrowing) : p³eeJesUsme Òeceb[U keÀpe& Iesles

efkebÀJee keÀpexjesK³eeÜejs Yeeb[Jeue GYeejles l³eeJesUsme Òeceb[Ue®ee J³eepee®ee yeespee Jee{le Demelees.

ceesþîee ÒeceeCeeJejerue keÀpe& ns DeefOekeÀ peyeeyeoejer Jee{efJeCeejs Demeles. cnCetve keÀpee&G Yeeb[Jeue ns

ce³ee&efole®e DemeeJes.

Jejerue ce³ee&oe pejer meceYeeieeJej efYemle þsJetve ¿ee leb$ee®³ee Demeu³ee lejer keÀewMeu³eeves

Je peyeeyeoejerves Yeeb[Jeue j®evesle ¿ee®ee JeeHej kesÀu³eeme J³eJemee³ee®eer Òeieleer meeO³e keÀjlee ³esles.


1) J³eJemLeeHekeÀer³e DeeefCe efJeÊeer³e lelJes-efnceeue³e ÒekeÀeMeve - Òee. Jee[skeÀj

2) J³eJemee³e mebIeìve - veeieHetj, cebiesMe ÒekeÀeMeve

3) J³eJemee³e ÒeyebOeve - Òee. keÀeUs, cebiesMe ÒekeÀeMeve

4) J³eJemee³e ÒeMeemeve DeeefCe ÒeyebOeve - Òee. mejesos ®e¬eÀOej, DecejeJeleer, mesJee ÒekeÀeMeve

5) efJeÊeer³e J³eJemLeeHeve - [e@. ÒeYeekeÀj osMecegKe efJeceueeHetjs De@v[ kebÀ. HeefyuekesÀMeve,

veeieHetj


1) Yeeb[JeueerkeÀjCe cnCepes keÀe³e?

2) Yeeb[JeueerkeÀjCe keÀjCee®eer J³eeK³ee meebietve Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee GlHeVe efme×eble mHeä keÀje.

3) Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee Ke®e& efme×eble GoenjCeemen mHeä keÀje.

4) MeceYeeieeJej J³eeHeej cnCepes keÀe³e? meceYeeieeJej efYemle þsJeC³ee®es ÒekeÀej meebiee?

5) meceYeeieeJej J³eeHeeje®es HeÀe³eos meebiee?

6) meceYeeieeJej J³eeHeeje®eer ce³ee&oe meebiee?

4

Yeeb[JeueerkeÀjCe Yeeie – 2

(CAPITALISATION PART – II)

Deefle DeeefCe v³et³e Yeeb[JeueerkeÀjCe

(Over and Under Capitalisation) Deveg¬eÀceefCekeÀe

4.0 GefÎäîes


4.2 DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®eer J³eeK³ee

4.3 DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®eer keÀejCes

4.4 DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®es HeefjCeece

4.5 DeefleYeeb[JeueerkeÀjCeeJej Ghee³e

4.6 DeuHe efkebÀJee v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer J³eeK³ee

4.7 DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer keÀejCes

4.8 DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®es HeefjCeece

4.9 DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCeeJej Ghee³e

4.10 DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe DeeefCe DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCeeceOeerue HeÀjkeÀ

4.11 v³ee³e/DevegketÀue/He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCe


4.0 GefÎ<ìîes

DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®ee DeY³eeme kesÀu³eeveblej ³ee IeìkeÀeceO³es Deefle DeeefCe DelHe

Yeeb[JeueerkeÀjjeyeeyele DeY³eeme keÀje³e®ee Deens. ³ee IeìkeÀebceO³es

DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe cnCepes keÀe³e? GoenjCee®³ee mee¿eeves mecepeeJetve Ieslee ³esF&ue.

DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®eer keÀejCes mecepeeJetve Ieslee ³esleerue

DeefleYeeb[JeueerkeÀjCeecegUs keÀesCeles HeefjCeece nesleele les mecepeeJetve Ieslee ³esF&ue.

DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®³ee HeefjCeeceeJej GHebe³e ³eespevee keÀesCel³ee ÒekeÀejs keÀjeJeer ³eeyeeyele®ee

DeY³eeme keÀjlee ³esF&ue.

DeuHe efkebÀJee v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee DeLe& mecepeeJetve Ieslee ³esF&ue.

DeuHe efkebÀJee v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer keÀejCes Heenlee ³esleerue.

DeuHe efkebÀJee v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCee®es HeefjCeece mecepeeJetve Ieslee ³esleerue.

DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe nesT ve³es ³eemeeþer Ghee³e ³eespevee meebielee ³esF&ue.

DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe DeeefCe DeuHeYeeb[JeueerkeÀjCe ³eeceOeerue HeÀjkeÀ

He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCe mebkeÀuHevee mecepeeJetve Ieslee ³esF&ue.


GlHeVe efceUefJeC³ee®³ee #eceles®³ee DeeOeejeJej efveef½ele Peeuesueer Yeeb[Jeuee®eer iejpe DeeefCe

Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer cee$ee ³eeceO³es ³eesi³e meecebpem³e Demeu³eeme J³eJemee³ee®eer efJeÊeer³e yeepet

meg¢{ jenles. keÀejKeev³ee®eer Yeeb[Jeuee®eer iejpe DeeefCe SketÀCe Yeeb[Jeue efkebÀJee

Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer cee$ee ³eeceO³es meecebpem³e vemeu³eeme DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe efkebÀJee v³et³e

Yeeb[JeueerkeÀjCe ³eeHewkeÀer SKeeoer DeJemLee efvecee&Ce nesT MekeÀles.

4.2 Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee DeLe& / J³eeK³ee

DeefleefjkeÌle efkebÀJee DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe (Over Capitalisation) : GlHeVe efceUefJeC³ee®³ee #eceles®³ee

DeeOeejeJej efveefM®ele Peeuesueer Yeeb[Jeuee®eer iejpe DeeefCe Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer cee$ee ³eeceO³es

³eesi³e meecebpem³e Demeu³eeme J³eJemee³ee®eer efJeÊeer³e yeepet meg¢{ jenles. J³eJemee³ee®³ee

kebÀHeveer®³ee Yeeb[Jeuee®eer iejpe DeeefCe SketÀCe Yeeb[Jeue ³eeceO³es meecebpem³e vemeu³eeme

DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe efkebÀJee v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCe ³eeHewkeÀer SKeeoer DeJemLee efvecee&Ce nesT

MekeÀles.

Lees[keÌ³eele DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe cnCepes Yeeb[Jeuee®es DeefleefjkeÌle ÒeceeCe veJns lej

Yeeb[Jeuee®ee ³eesi³e ÒekeÀejs GHe³eesie Peeuee Deens efkebÀJee veener ns oMe&efJeCeejs ceeHe nes³e.

Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee DeLe& / J³eeK³ee (Definition of Over Capitalisation) :

1) iejmìsve yeie& : Òeceb[Ue®³ee efJeÊeer³e iejpesHes#ee iegbleefJeC³eele Deeuesu³ee Yeeb[Jeuee®eer cee$ee

peemle Peeu³eeme GodYeJeCeeN³ee DeJemLesuee DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe Demes cnCeleele. iejmìsveyeie&

³eebveer DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®eer J³eeK³ee Heg{erueÒeceeCes kesÀueer Deens. Òeceb[Ueves efveie&efcele

kesÀuesu³ee mkebÀOe Je ÒeefleYetleerJej ³eesi³e ceesyeouee osC³eeFleHele Òeceb[Ue®es GlHeVe Hegjsmes vemesue

efkebÀJee os³e ÒeefleYetleer®es Hegmle cegu³e ns mebHeÊeer®³ee Jele&ceeve cetu³eeHes#ee peemle Demesue lej

Òeceb[Ue®es DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe Peeues Demes cnCeeJes ueeieues.

Gestenbergh “A corporation is over capitalized where its earnings are not large enough to yield a fair return on the amount of stocks and bonds that have been issued or when the amount of securities outstanding exceeds the current value of assets.”

2) nsieueb[®³eeceles : pesJne keÀesCel³eener kebÀHeveer®es Yeeie DeeefCe keÀpe&jesK³eeb®³ee mececetu³ee®eer

yesjerpe l³ee kebÀHeveer®³ee efmLej mebHeÊeer®³ee JeemleefJekeÀ cetu³eeHes#ee peemle nesles lesJne l³ee

kebÀHeveer®es DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe Peeues Deens Demes cnCelee ³esF&ue.

Hoagland – “whenever the aggregate of the par value of stock and bonds outstanding exceeded the true value of the fixed assets the corporation was said to be over capitalized.”

Jejerue J³eeK³esJeªve SKeeÐee kebÀHeveerceO³es DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe Peeues Deens efkebÀJee

veener ns ÒeLece l³ee kebÀHeveerves Yeeie Je keÀpe&jesKes ¿eeb®³ee mJeªHeele efkeÀleer Yeeb[Jeue ieesUe kesÀues

Deens ns HeneJes ueeiesue. veblej kebÀHeveerpeJeU Demeuesu³ee efmLej ceeueceÊes®es cetu³e efkeÀleer Deens les

HeneJes ueeiesue. Yeeie Je keÀpe&jesK³eeb®³ee ªHeeves ieesUe kesÀuesues Yeeb[Jeue kebÀHeveerpeJeU

Demeuesu³ee efmLej ceeueceÊes®³ee cetu³eeHes#ee peemle Demesue lej DeMee HeefjefmLeleeruee

DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe Demes cnCelee ³esF&ue. DeefleYeeb[JeueerkeÀjCeele kebÀHeveer-peJeU Demeuesueer

efmLej ceeueceÊee ner Yeeie Je keÀpe&jesK³eeb®³ee cetu³eeHes#ee keÀceer Demeles. ner efmLeleer Heg{erue

GoenjCeeÜejs mHeä keÀjlee ³esF&ue.

efmLeleerefJeJejCe (leeUsyebo) (Balance sheet)

os³evee (Liabilities) ©He³es

(Rs.)

ceeueceÊee (Assets) ©He³es

(Rs.)

YeeieYeeb[Jeue

(Share Capital)

4,00,000 efmLej mebHeÊeer

(Fixed Assets)

6,00,000

keÀpe&jesKes (Debenture) 2,00,000 ®eeuet mebHeÊeer (Current

Assets)

2,00,000

®eeuet os³³elee

(Current Liabilities)

2,00,000 - -

8,00,000 8,00,000

nesieueb[ ³eeb®³ee lelJeevegmeej pesJne Òeceb[Ue®³ee efmLej mebHeÊeer®es JeemleefJekeÀ cetu³e

Je efmLej meeOeveebHes#ee keÀceer Demeles. lesJne l³ee Òeceb[Ue®es DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe Peeues Demes

cnCelee ³esF&ue. ogmeN³ee Meyoele efmLej meeOeveeb®ee GHe³eesie keÀ©ve pesJne keÀener DeefmLej efkebÀJee

®eeuet mebHeÊeer Kejsoer kesÀueer peeles lesJne DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeJemLee efvecee&Ce nesles. ner

efmLeleer Heg{erue leeUsyeboeceO³es oMe&efJeuesueer Deens.

leeUsyebo (Balance Sheet)

os³evee

(Liabilities)

©He³es

(Rs.)

mebHeÊeer

(Assets)

©He³es

(Rs.)

YeeieYeeb[Jeue

(Share Capital)

4,00,000 efmLej mebHeÊeer

(Fixed Assets)

5,00,000

keÀpe&jesKes

(Debentures)

2,00,000 ®eeuet mebHeÊeer

(Current Assets)

3,00,000

®eeuet os³³elee

(Current Liabilities)

2,00,000 - -

8,00,000 8,00,000

Jejerue GoenjCeeceO³es Òeceb[Ue®eer Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeJemLee efvecee&Ce Peeueer

Deens. ¿ee efmLej Yeeb[Jeueer meeOeves 6,00,000 ©He³eeb®eer Deensle. HeCe ¿ee jkeÀcesHewkeÀer

efmLej mebHeÊeer®eer Kejsoer keÀjC³eemeeþer HeÀkeÌle 5,00,000 ©He³es iegbleefJeC³eele Deeues Deensle.

1,00,000 ©He³eeb®eer efmLej Yeeb[Jeueer meeOeves ®eeuet mebHeÊeer®eer Kejsoer keÀjC³eekeÀjlee Ke®e&

Peeueer Deensle. nesieueb[ ³eeb®³ee J³eeK³esvegmeej Òemlegle Òeceb[UeceO³es DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe

1,00,000 ©He³es SJe{s Deens.

4.3 DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®eer keÀejCes (Causes of Over

Capitalisation):

SKeeÐee kebÀHeveer®es DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe Heg{erue keÀejCeebcegUs nesles.

DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®eer keÀejCes (Causes of Over Capitalisation):

1) iejpesHes#ee peemle Yeeb[Jeuee®eer iejpe

2) ÒeJele&keÀe®ee HeÀesue DeeMeeJeeo

3) ceesþîeeÒeceeCeeJej keÀpee&®eer GYeejCeer

4) DeHes#esÒeceeCes GlHeeoveele ve Peeuesueer Jee{

5) lespeer®³ee keÀeUele ceeueceÊes®eer Kejsoer

6) Del³eeefOekeÀ keÀjeb®ee Yeej

7) Del³eeefOekeÀ Yeeb[Jeueer Ke®e&

8) ueeYeebMe efJelejCee®es ®egkeÀer®es OeesjCe

9) IemeeN³ee®eer DeHegjer lejleto

10) Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee yeouelee oj

1) iejpesHes#ee peemle Yeeb[Jeuee®eer iejpe : kebÀHeveer®³ee Yeeieebvee yeepeejHesþsle ®eebieueer ceeieCeer

Deens ns Heentve ÒeJele&keÀ DeeJeM³ekeÀlesHes#ee peemle Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀjleele. DeMeer peemle

kesÀuesueer Yeeieeb®eer efJe¬eÀer ner DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®³ee DeJemLesuee keÀejCeerYetle þjles. ceesþîee

ÒeceeCeele Yeeb[Jeuee®eer GYeejCeer kesÀu³eecegUs yejs®e Yeeb[Jeue efveef<¬eÀ³e He[tve jenles. l³ee®ee

HeefjCeece ueeYeebMee®ee oj ne keÀceer nesle jenlees.

2) ÒeJele&keÀe®ee HeÀesue DeeMeeJeeo : kebÀHeveeruee YeefJe<³ekeÀeUele peemle veHeÀe efceUsue ³ee DeeMesJej

ÒeJele&keÀ ceesþîee ÒeceeCeeJej Yeeie Je keÀpe&jesK³eeb®eer efJe¬eÀer keÀjleele Je l³eeHeemetve peemle

Yeeb[Jeue ieesUe keÀjleele. keÀeueeblejeves kebÀHeveeruee lesJe{e veHeÀe efceUeuee veener lej

kebÀHeveerkeÀ[tve keÀceer ÒeceeCeele ueeYeebMe efouee peelees. l³eecegUs kebÀHeveerceO³es DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe

DeefmlelJeele ³esles.

3) ceesþîeeÒeceeCeeJej keÀpee&®eer GYeejCeer : pej kebÀHeveerves Yeeb[Jeue efJe<e³ekeÀ iejpe HetCe&

keÀjC³eemeeþer ceesþîee ÒeceeCeeJej keÀpe& Iesleues Demesue lej DeMee HeefjefmLeleerle kebÀHeveer®³ee

GlHeVeele yeje®emee Yeeie keÀpee&Jejerue J³eepe osC³eele Ke®e& neslees. l³eecegUs YeeieOeejkeÀebvee

ueeYeebMe osC³eemeeþer HegjsMeer jkeÌkeÀce GHeueyOe nesle veener. HeefjCeecele: ueeYeebMee®ee oj keÀceer

neslees DeeefCe Yeeieeb®ee yeepeejYeeJe Yeeie yeepeejeceO³es keÀceer neslees.

4) DeHes#esÒeceeCes GlHeeoveele ve Peeuesueer Jee{ : GlHeeoveele Jee{ keÀjC³eemeeþer kebÀHeveeruee

GlHeeokeÀ meeOeveebceO³es ceesþîee ÒeceeCeeJej Yeeb[Jeuee®eer iegbleJeCetkeÀ keÀjeJeer ueeieles. Goe.

keÀejKeev³ee®eer Fceejle, peceerve, ³eb$emeeceûeer, keÀ®®ee ceeue Fl³eeoer yejs®eoe GlHeeokeÀ

meeOeveebceO³es Jee{ keÀ©vener GlHeeoveele DeHes#esÒeceeCes Jee{ nesle veener. meg©Jeeleer®eer keÀener

Je<ex Demes nesles. iegbleJeCetkeÀer®³ee leguevesle GlHeeoveele Jee{ ve Peeu³eecegUs veHeÌ³ee®es ÒeceeCe keÀceer

jenles. HeefjCeecele: DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeJemLee efometve ³esles.

5) lespeer®³ee keÀeUele ceeueceÊes®eer Kejsoer : kebÀHeveerves J³eJemee³eeuee DeeJeM³ekeÀ DemeCeejer efmLej

ceeueceÊee Goe. Fceejle ³eb$emeeceûeer Fl³eeoer lespeer®³ee keÀeUele Kejsoer kesÀu³eeme

DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®eer HeefjefmLeleer efvecee&Ce nesles. keÀejCe lespeer®³ee keÀeUele ceeueceÊes®³ee

efkebÀceleer Flej HeefjefmLeleerHes#ee peemle Demeleele. Hejbleg l³eeb®³ee JeemleefJekeÀ efkebÀceleer keÀceer

Demeleele. DeMeeÒekeÀejs ceeueceÊes®es Hegmlecegu³e ns JeemleefJekeÀ cetu³eeHes#ee peemle Demeles. cnCetve

Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer HeefjefmLeleer efometve ³esles.

6) Del³eeefOekeÀ keÀjeb®ee Yeej : mejkeÀejves Òeceb[UeJej ueeouesu³ee efJeefJeOe keÀjeb®es ÒeceeCe

Jee{efJeu³eeme ¿ee Òeceb[Ue®eer mebef®eleer mebHegäele ³esles Je veJeerve me³eb$ee®eer Kejsoer

keÀjC³eekeÀefjlee Hegjsmee Hewmee efMeuuekeÀ jenle veener. mejkeÀejves ueeouesu³ee keÀjecegUs Òel³eskeÀ

Òeceb[Ue®³ee veHeÀe efceUefJeC³ee®³ee #ecelesJej efJeHeefjle HeefjCeece neslees. mejkeÀej®³ee

keÀjefJe<e³ekeÀ OeesjCee®ee HeefjCeece cnCetve Òeceb[Ue®eer veHeÀe efceUefJeC³ee®eer #ecelee keÀceer

Peeu³eeme ueeYeebMee®ee ojner keÀceer neslees DeeefCe veblej ¿ee Òeceb[Ue®³ee Yeeieeb®eer efkebÀcelemeg×e

Iemeª ueeieles.

7) Del³eeefOekeÀ Yeeb[Jeueer Ke®e& : kebÀHeveer®eer mLeeHevee keÀjlesJesUer ÒeejbefYekeÀ Ke®e&,

veeJeueewefkeÀkeÀe®eer Kejsoer, Yeeie Je keÀpe&jesKes efJe¬eÀerJejerue Ke®e&, Yeeie nceeroeje®es keÀefceMeve

Fl³eeoer Ke®e& keÀjeJee ueeielees. ne Ke®e& Yeeb[Jeueer mJeªHee®ee Demeu³eecegUs lees leeUsyeboele

ceeueceÊee yeepetuee oeKeefJeC³eele ³esles. leLeeefHe l³eecegUs ceeueceÊesle keÀesCel³eener ÒekeÀej®eer Yej

He[le veener. mebHeÊeer®eer yeepet ceesþer efomeles. Hejbleg Òel³e#eele leMeer leer vemeles. l³eecegUs

kebÀHeveer®eer veHeÀe efceUefJeC³ee®eer #ecelee keÀceer nesles Je He³ee&³eeves ueeYeebMee®ee oj keÀceer neslees.

8) ueeYeebMe efJelejCee®es ®egkeÀer®es OeesjCe : ueYeebMee®ee oj ne kebÀHeveer®³ee DeeefLe&keÀ efmLeleer®ee

efveoMe&keÀ mecepeC³eele ³eslees. kebÀHeveer®eer DeeefLe&keÀ efmLeleer meg¢{ Demetve efle®eer melele

YejYejeì nesle Deens ns oMe&efJeC³eekeÀefjlee kebÀHeveer®es meb®eeuekeÀ cegÎece peemle ojeves ueeYeebMe

efJeleefjle keÀjleele. SkeÀoe p³ee ojeves ueeYeebMe efJeleefjle kesÀuee Demesue lees®e oj kebÀHeveeruee

Heg{sner efìkeÀJetve þsJeeJee ueeielees. ueeYeebMee®ee oj keÀceer nesle iesu³eeme kebÀHeveeryeeyele mebMe³ee®es

Je Deefveef½eleles®es JeeleeJejCe efvecee&Ce nesles. Je l³eecegUs Yeeieeb®es cetu³e keÀceer nesle peeles.

kebÀHeveer®³ee DeeefLe&keÀ efmLeleeruee PesHele vemeleevee osKeerue meb®eeuekeÀebveer cegÎece peemle ojeves

ueeYeebMe efou³eeme kebÀHeveeruee efJeefJeOe efveOeer efvecee&Ce keÀjCes MekeÌle nesles.

9) IemeeN³ee®eer DeHegjer lejleto : kebÀHeveerves ceeueceÊes®³ee IemeeN³eemeeþer HegjsMeer lejleto ve keÀjlee

YeeieOeejkeÀebvee ueeYeebMe Jeeìtve efou³eeme Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCe nesT MekeÀles. ceeueceÊes®ee

melele JeeHej kesÀu³eeves efle®eer Peerpe nesTve JeemleefJekeÀ cetu³e keÀceer nesles. kebÀHeveerves ner Peerpe

Yeªve keÀe{C³eemeeþer ³eesi³e ÒeceeCeele IemeeN³ee®eer lejleto kesÀueer veener lej HegmlekeÀele

ceeueceÊes®eer efkebÀcele peemle oeKeefJeueer peeles. Hejbleg Òel³e#eele efle®e JeemleefJekeÀ efkebÀcele KetHe

keÀceer nesles. HeefjCeecele: kebÀHeveer®ee veHeÀe keÀceer nesTve ueeYeebMee®ee ojmeg×e keÀceer neslees.

10) Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee yeouelee oj : kebÀHeveer®es Yeeb[JeueerkeÀjCe keÀjerle Demeleevee l³ee®e

ÒekeÀej®ee J³eJemee³e keÀjCeeN³ee Flej kebÀHeveer®³ee veHeÌ³ee®es ÒeceeCe efJe®eejele Iesleues peeles Je l³ee

DeeOeejeJej kebÀHeveeruee efceUCeeN³ee mebYeeJ³e veHeÌ³ee®ee Deboepe keÀªve Yeeb[JeueerkeÀjCee®es ÒeceeCe

þjefJeues peeles. mecepee Flej kebÀHev³eeÜejs 10 ìkeÌkesÀ ueeYeebMe efouee peelees. SkeÀ kebÀHeveer®es

Yeeb[Jeue

100 1000

1,00,000

10

nesF&ue. mecepee kebÀHeveerves SJe{s Yeeb[Jeue ieesU

kesÀues DeeefCe kebÀHeveeruee efle®³ee DeHes#esle veeCes veHeÀeosKeerue efceUt ueeieuee. Hejbleg l³ee®eJesUer

Flej kebÀHev³ee®³ee efceUCeeN³ee veHeÌ³ee®es ÒeceeCe 20 ìkeÌkesÀ Peeues lej ³ee yeouel³ee ojecegUs

kebÀHeveeruee efle®³ee DeHes#esvegmeej veHeÀe efceUtvemeg×e efle®es DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesues efometve

³esF&ue. keÀejCe veJeerve kebÀHeveeruee ueeYeebMe oj Flej kebÀHeveer®³ee ueeYeebMe ojeHes#ee keÀceer jenerue

4.4 DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®es HeefjCeece (Effects of Over Capitalisation)

DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®es HeefjCeece (Effects of Over Capitalisation)

De ye keÀ

kebÀHeveerJej nesCeejs HeefjCeece YeeieOeejkeÀebJej nesCeejs

HeefjCeece

meceepeeJej nesCeejs HeefjCeece

1. ueeYeebMe oj keÀceer

neslees.

1. DeuHe Je Deefve³eefcele

GlHeVe

1. efkebÀceleerle Jee{ nesles

2. kebÀHeveer®eer Òeefleÿe keÀceer

nesles.

2. DeeefLe&keÀ vegkeÀmeeve 2. keÀceer cepegjer

3. efnMesyeele ie[ye[

keÀjC³ee®ee Òe³elve

3. leejCeekeÀefjlee De³eesi³e 3. yeskeÀejerle Jee{

4. Yeeieeb®eer meÆsyeepeer 4.efJemepe&ve Je Hegve&mebIeìves®³ee

JesUer neveer

4. HewMee®ee og©He³eesie

5. kebÀHeveer®es efJemepe&ve 5. meÆsyeepeerme Òeeslmeenve 5. efveke=Àä opee&

6. osKeYeeue Ke®ee&keÀ[s

ogue&#e

De) kebÀHeveerJej nesCeejs HeefjCeece (Effects on the Company) :

1) ueeYeebMeeJej oj keÀceer neslees : DeefleYeeb[JeueerkeÀjCeecegUs kebÀHeveer®eer veHeÀe efceUefJeC³ee®eer

#ecelee keÀceer nesles. l³eecegUs YeeieOeejkeÀebvee ÐeeJe³ee®ee ueeYeebMee®ee oj keÀceer neslees. kebÀHeveer®ee

ueeYeebMe oj keÀceer Peeuee keÀer l³ee®ee HeefjCeece cnCepes YeeieOeejkeÀeb®ee kebÀHeveerJejerue efJeéeeme

keÀceer neslees Je les kebÀHeveer®es Yeeie efJekeÀC³eeme megªJeele keÀjleele. ueeYeebMee®ee oj keÀceer

Demeu³eecegUs yeepeejele l³ee Yeeieebvee ceeieCeer keÀceer Demeles.

2) kebÀHeveer®eer Òeefleÿe keÀceer nesles : DeefleYeeb[JeueerkeÀjCeecegUs Òeceb[Ue®eer veHeÀe efceUefJeC³ee®eer

#ecelee keÀceer nesles. l³eecegUs YeeieOeejkeÀebvee efJeleefjle nesCeeN³ee ueeYeebMee®ee oj keÀceer neslees.

l³eecegUs Yeeieeb®³ee efkebÀceleer keÀceer nesleele. Yeeieeb®³ee efkebÀceleerceO³es Iemejiegb[er megª Peeu³eecegUs

Òeceb[Ue®³ee K³eeleeruee Je Òeefleÿsuee pees OeeskeÀe yemelees lees otjieeceer HeefjCeece Ie[Jetve

DeeCeCeeje Demelees. Yeeie yeepeejeceO³es Òeceb[Ue®eer Òeefleÿe efkebÀJee K³eeleer SkeÀoe keÀceer Peeueer

keÀer ceie DeeJeM³ekeÀ lesJe{s Yeeb[Jeue GYeejCes meg×e ¿ee Òeceb[Ueuee DeMekeÌ³e nesles.

DeefleYeeb[JeueerkeÀjCeecegUs Òeceb[Ue®eer Òeefleÿe keÀceer nesTve l³eeveblej l³ee®ee HeefjCeece l³ee

Òeceb[Ueuee DeeefLe&keÀ keÀeW[er nesC³eele Ie[tve ³eslees.

3) efnMesyeele ie[ye[ keÀjC³ee®ee Òe³elve : kebÀHeveer®eer DeeefLe&keÀ efmLeleer meg¢{ Deens Je kebÀHeveer®³ee

veHeÌ³eele Jee{ nesle Deens Demes YeemeefJeC³eekeÀefjlee meb®eeuekeÀ YeeieOeejkeÀebvee Keesìs efnMesye

oeKeefJeC³ee®ee Òe³elve keÀjleele. keÀOeerkeÀOeer veHeÌ³ee®es ÒeceeCe Jee{efJeC³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ Je

³eesi³e Ke®ee&yeeyele De³eesi³e keÀeìkeÀmej keÀjleele. DeeJeM³ekeÀ Ke®ee&uee HeÀeìe efou³eeves

kebÀHeveer®³ee keÀe³e&#ecelesJej efJeHeefjle HeefjCeece nesTve veHeÌ³ee®es ÒeceeCe DeeCeKeer keÀceer nesles.

Goe. ³eb$emeecegûeer®eer og©mleer ne DeeJeM³ekeÀ Ke®e& Deens. Hejbleg keÀeìkeÀmejer®³ee ¢äerves lees

Heg{s {keÀueu³eeme keÀejKeev³ee®eer GlHeeove #ecelee keÀceer nesles.

4) Yeeieeb®eer meÆsyeepeer : Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCeecegUs kebÀHeveer®³ee Yeeieeb®³ee efkebÀceleer Iemejleele.

Hejbleg ¿ee IemejCeeN³ee efkebÀceleer jesKetve þsJeC³eekeÀefjlee kebÀHeveer®es meb®eeuekeÀ kebÀHeveer®eer DeeefLe&keÀ

efmLeleer me¢{ Deens. kebÀHeveeruee veHeÀe nesle Deens Demes YeemeefJeC³ee®ee Òe³elve keÀjleele.

meb®eeuekeÀe®es ns Òe³elve ³eMemJeer Peeu³eeme kebÀHeveer®eer DeeefLe&keÀ efmLeleer vescekeÀer keÀMeer Deens

³eeyeÎue YeeieOeejkeÀ Je Flej iegbleJeCetkeÀoej efveef½ele cele yeveJet MekeÀle veenerle.

YeeieyeepeejeceO³es efvecee&Ce Peeuesueer ner efmLeleer Yeeieeb®³ee meÆsyeepeeruee Del³eble Hees<ekeÀ þjles.

5) kebÀHeveer®es efJemepe&ve (Dissolution) efkebÀJee Hegve&mebIeìve (Re-organisation) :

kebÀHeveer®³ee Yeeieeb®³ee yeeyeleerle meÆsyeepeer megª Peeu³eecegUs kebÀHeveer®eer DeeefLe&keÀ efmLeleer

efyeIe[les. kebÀHeveer®eer ner efmLeleer Deelee efve³eb$eCeeyeensj peele Deens DeMeer meb®eeuekeÀeb®eer Kee$eer

Peeu³eeme l³eeb®³ee meceesj oesve®e He³ee&³e efMeuuekeÀ jenleele. l³eeHewkeÀer SkeÀ cnCepes kebÀHeveer®es

efJemepe&ve (Dissolution) efkebÀJee ogmeje cnCepes Hegve&mebIeìve (Re-organisation) nes³e.

efJemepe&ve cnCepes keÀe³eosMeerjefjl³ee kebÀHeveer®ee ce=l³et®e (meceeHleer) nes³e. Hegve&mebIeìve kesÀu³eeme

kebÀHeveer DeefmleÊJee jenles. Hejbleg YeeieOeejkeÀebveer pegv³ee YeeieebSsJepeer veJeerve keÀceer efkebÀceleer®es

Yeeie efmJekeÀejeJes ueeieleele.

6) osKeYeeue Ke®ee&keÀ[s ogue&#e (Maintainance Neglected) : Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCe

Peeuesu³ee mebmLee, veHeÀe-leesìe He$ekeÀeJejerue leeCe keÀceer keÀjC³eemeeþer ceeueceÊes®³ee

osKeYeeueer®ee Ke®e& keÀceer keÀjleele, keÀceer ÒeceeCeele Iemeeje DeekeÀejleele. vetleveerkeÀjCee®³ee

³eespevee jeyeefJeu³ee peele veenerle. ns Òeceb[Ue®³ee ¢äerves neveerkeÀejkeÀ þjles. l³eecegUs

Òeceb[Ue®eer keÀe³e&#ecelee keÀceer nesles.

ye) YeeieOeejkeÀ efkebÀJee iegbleJeCetkeÀoejebJej nesCeejs HeefjCeece (Effects on the shareholders /

Investors) :

1) DeuHe Je Deefve³eefcele GlHeVe : p³ee kebÀHeveerceO³es Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCe Ie[tve ³esles lesLes

YeeieOeejkeÀebvee keÀceer ojeves ueeYeebMe efouee peelees. ueeYeebMee®ee oj keÀceer Peeu³eecegUs

YeeieOeejkeÀebvee efceUCeejs GlHeVe keÀceer nesles. lemes®e ueeYeebMee®ee oj Deefve½ele Demeu³eecegUs

GlHeVeele osKeerue Deefleef½elelee ³esles.

2) DeeefLe&keÀ vegkeÀmeeve : Yeeieeb®es cetu³e keÀceer Peeu³eecegUs YeeieOeejkeÀebvee Yeeb[Jeueer mJeªHee®eer

neveer menve keÀjeJeer ueeieles. keÀejCe YeeieOeejkeÀebveer Yeeie Kejsoer keÀjleevee peemle efkebÀJele

efouesueer Demeles. HeCe efJe¬eÀer keÀjleevee cee$e l³eebvee keÀceer efkebÀcele efceUles.

3) leejCeekeÀefjlee De³eesi³e : Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCeecegUs Yeeieeb®eer efkebÀcele melele Iemejle peeles.

cnCetve yeBkeÀe efkeÀJee meeJekeÀej ns Yeeie leejCe cnCetve mJeerkeÀeªve keÀpe& osC³eeme le³eej

vemeleele. ³ee®ee DeLe& Demee keÀer DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesu³ee kebÀHeveer®es Yeeie leejCeekeÀefjlee

De³eesi³e mecepeues peeleele.

4) efJemepe&ve Je Hegve&mebIeìves®³ee JesUer neveer : kebÀHeveer®es efJemepeve Je Hegve&mebIeìves®³ee JesUer

YeeieOeejkeÀebvee DeeCeKeer vegkeÀmeeve menve keÀjeJes ueeieles. keÀejCe efJemepe&vee®³ee JesUer

OeveekeÀeW®es HetCe& Hewmes Hejle kesÀu³eeveblej®e keÀenerner jkeÌkeÀce Gjle veener. Hegve&mebIeìves®es JesUer

pegv³ee YeeieebSsJepeer veJeerve keÀceer efkebÀceleer®es Yeeie mJeerkeÀejeJes ueeieleele. l³eecegUs

YeeieOeejkeÀeb®es vegkeÀmeeve nesles.

5) meÆsyeepeerme Òeeslmeenve (Speculative Bealings) : ÒeefleYetleeR®³ee melele yeoueCeeN³ee

efkebÀceleercegUs meÆsyeepeer®³ee J³eJenejele Jee{ nesles. l³eecegUs iegbleJeCetkeÀer®³ee nsletves ÒeefleYetleer

OeejCee keÀjCeeN³ee ueeskeÀeb®es vegkeÀmeeve nesles.

keÀ) meceepeeJej nesCeejs HeefjCeece (Effects on the Society / Economy) :

1) efkebÀceleerle Jee{ nesles : DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe Demeuesu³ee kebÀHeveerceO³es ueeYeebMee®ee oj keÀceer

Demelees. YeeieOeejkeÀebvee ³eesi³e ojeves ueeYeebMe oslee ³eeJee cnCetve kebÀHeveeruee veHeÀe

efceUefJeC³ee®ee Òe³elve keÀjeJee ueeielees. ³ee Òe³elveeb®ee SkeÀ Yeeie cnCetve Jemletb®³ee efkebÀceleer

Jee{efJeu³ee peeleele DeeefCe Jemlet keÀceer opee&®³ee le³eej kesÀu³ee peeleele.

2) keÀceer cepegjer : kebÀHeveer®ee veHeÀe Jee{efJeC³eemeeþer GlHeeove Ke®e& keÀceer keÀjeJee ueeielees DeeefCe

GlHeeove Ke®e& keÀceer keÀjC³eemeeþer keÀeceieejeb®³ee cepegjerle keÀHeele kesÀueer peeles. l³eecegUs

ceeuekeÀ-cepegj mebyebOe efyeIe[leele.

3) yeskeÀejerle Jee{ : DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe Demeuesu³ee kebÀHev³ee keÀener keÀeueeJeOeerveblej yebo

He[C³ee®eer MekeÌ³elee Demeles. kebÀHeveer yebo He[ueer keÀer lesLeerue keÀeceieej yeskeÀej nesleele.

l³eecegUs yeskeÀejerle DeeCeKeer Yej He[les.

4) HewMee®ee og©He³eesie : DeefleYeeb[JeueerkeÀjCeele kebÀHeveerpeJeU peemleer®es efve©He³eesieer Yeeb[Jeue

He[tve Demeles. ns®e Yeeb[Jeue ogmeN³ee mebmLesuee GHeueyOe Peeues Demeles lej l³ee®ee ³eesi³e

GHe³eesie keÀjlee Deeuee Demelee. Hejbleg DeefleYeeb[JeueerkeÀjCeecegUs meceepee®³ee HewMee®ee

og©He³eesie neslees.

5) efveke=Àä opee& (Loss of Quality) : GlHeeove Ke®e& keÀceer keÀjC³ee®³ee nsletves DeefleefjkeÌle

Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesu³ee mebmLee efveke=Àä opee&®ee keÀ®®ee ceeue, efveke=Àä opee&®eer ÞeceMekeÌleer

³eeb®ee JeeHej keÀjleele. l³eecegUs meceepee®³ee peerJeveceevee®ee opee& Iemejlees.

4.5 DeefleYeeb[JeueerkeÀjCeeJej Ghee³e (Measures / Remedies to

Remove Over-Capitalization) :

DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe ìeUC³eemeeþer Keeueerue Ghee³e ³eespevee keÀjlee ³esleele.

keÀpee&®eer HejleHesÀ[ keÀjCes

keÀceer J³eepee®es keÀpe&jesKes osCes

HejleHesÀ[er®es DeûenkeÌkeÀ Yeeie Hejle Kejsoer keÀjeJes.

1) keÀpee&®eer HejleHesÀ[ keÀjCes (Repayment of Loans) : kebÀHeveerves mJele:peJeueerue

DeefleefjkeÌle Yeeb[Jeue keÀceer keÀjC³eemeeþer keÀpee&®eer efkebÀJee keÀpe&jesK³eeb®eer HejleHesÀ[ keÀjeJeer

efkebÀJee keÀpe&jesK³eeb®es Hewmes Hejle keÀªve les jÎ keÀjC³eeSsJepeer l³eebvee ojJe<eea ÐeeJes ueeieCeeN³ee

J³eepee®es DeesPes keÀceer keÀjlee ³esles. l³eemeeþer keÀpe&jesKes OeejkeÀeb®eer meYee IesTve l³eebvee

J³eepeoj keÀceer keÀjC³ee®eer efJevebleer kesÀueer peeles. J³eJemee³ee®eer DeeefLe&keÀ efmLeleer ue#eele Ieslee

keÀpe&jesKes OeejkeÀ Demes menkeÀe³e osleele.

2) keÀceer J³eepee®es keÀpe&jesKes osCes : Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer HeefjefmLeleer efve³eb$eCeele

DeeCeC³eemeeþer kebÀHeveerves keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee efJeéeemeele IesTve DeeefCe l³eeb®es ceve JeUJetve

DeefOekeÀ J³eepee®ee oj DemeCeeN³ee keÀpe&jesK³eebSsJepeer keÀceer J³eepee®ee oj DemeCeejs keÀpe&jesKes

ÐeeJes.

3) HejleHesÀ[er®es DeûenkeÌkeÀ Yeeie Hejle Kejsoer keÀjeJes : kebÀHeveerves pej HejleHesÀ[er®³ee yeeyeleerle

DeûenkeÌkeÀ Demeuesues Yeeie pevelesuee efJekeÀues Demeleerue lej kebÀHeveerves DeMee Yeeieeb®eer Hejle

Kejsoer keÀjeJeer cnCepes kebÀHeveer®es Yeeb[Jeue keÀceer nesT MekeÀles.

4) Yeeieeb®es oMe&veer cetu³e keÀceer keÀjCes (Reductionn of par value of share) : MesDeme&®es

oMe&veer cetu³e (Par Value) keÀceer keÀªve ueeYeebMee®ee oj Jee{efJeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee peelees.

SkeÀ ÒekeÀejs ner Yeeb[Jeue keÀHeele Demeles. MesDeme&®es oMe&veer cetu³e 50 ìkeÌkesÀ veer keÀceer

kesÀu³eeme SketÀCe Yeeb[Jeue keÀceer nesTve meO³ee efceUle Demeuesuee veHeÀe Gjuesu³ee

Yeeb[JeueeJej JeeìC³eele ³esF&ue. l³eecegUs ueeYeebMee®ee oj ogHHeì Peeu³ee®es efomeles.

5) Yeeieeb®eer mebK³ee keÀceer keÀjCes (Reduction in Number of Shares) : YeeieOeejkeÀebHeg{s

mebK³ee keÀceer keÀjC³ee®ee ÒemleeJe þsJeC³eele ³esF&ue. Goe. p³ee®es leerve MesDeme& Deensle les oesve

FlekesÀ mecepeC³eele ³esleerue ns®e ÒeceeCe meJe& YeeieOeejkeÀebvee meejKes®e ueeiet nesle Demeu³eecegUs

celeoevee®³ee DeefOekeÀejeJej ieoe ³esle veener. Yeeb[Jeue keÀHeele Peeu³eecegUs ueeYeebMee®ee oj

Jee{lees.

4.6 DeuHe efkebÀJee v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer J³eeK³ee (Under Capitalisation)

DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe ner Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCee®³ee Deieoer efJeª× DeJemLee Deens. p³eeÒeceeCes

DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe cnCepes kebÀHeveerpeJeU DemeCeejs DeefleefjkeÌle Yeeb[Jeue veJns l³ee®eÒeceeCes

DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe cnCepes kebÀHeveerpeJeU Yeeb[Jeuee®ee DeYeeJe Demee DeLe& veJns. Deefle

Yeeb[JeueerkeÀjCeele kebÀHeveer®³ee efmLej ceeueceÊesHes#ee Yeeie DeeefCe keÀpe&jesK³eeb®³ee cetu³ee®eer

yesjerpe keÀceer Demeles. DeMeeÒekeÀejs p³eeJesUer kebÀHeveer®eer efmLej ceeueceÊee kebÀHeveer®³ee efmLej

Yeeiee®es oMe&veer cetu³e keÀceer keÀjCes

Yeeieeb®eer mebK³ee keÀceer keÀjCes

Yeeb[JeueeHes#ee (Yeeie efkebÀJee keÀpe&jesKes) peemle Demeles l³eeJesUer Yeeb[JeueerkeÀjCee®³ee ¿ee

DeJemLesuee DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe efkebÀJee v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCe Demes cnCeleele. efmLej

ceeueceÊes®es cetu³e efmLej Yeeb[JeueeHes#ee DeefOekeÀ DemeCes s DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®es Del³eble

cenÊJee®es Je þUkeÀ JewefMeä Deens.

DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeJemLee mebyebefOele kebÀHeveerves le³eej kesÀuesu³ee leeUsyeboeceO³es Dee{Utve

³esles. Keeueerue leeUsyebo ns DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesu³ee kebÀHeveer®es Deens.

leeUsyebo

osCeer / peyeeyeoejer ©He³es ceeueceÊee / mebHeÊeer ©He³es

YeeieYeeb[Jeue 1,50,000 efmLej mebHeÊeer 2,10,000

keÀpe&jesKes 50,000 ®eeuet mebHeÊeer 65,000

®eeuet os³elee 75,000

2,75,000 2,75,000

Jejerue leeUsyeboele oMe&efJeu³eeÒeceeCes Òeceb[Ue®eer efmLej mebHeÊeer l³ee Òeceb[Ue®³ee Yeeb[Jeueer

meeOeveebHes#ee 10,000 ves peemle Deens. efmLej mebHeÊeer®es cetu³e ns efmLej Yeeb[Jeueer

meeOeveeHes#ee peemle DemeCes ns efmLej Yeeb[JeueerkeÀjCee®es ÐeeslekeÀ Deens.

SKeeÐee kebÀHeveerceO³es DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesues Deens efkebÀJee veener ns HeenC³eemeeþer

kebÀHeveer®³ee leeUsyeboeleerue efmLej ceeueceÊee DeeefCe efmLej Yeeb[Jeue ³eeb®eer leguevee kesÀueer peeles

DeeefCe efmLej ceeueceÊes®es cetu³e efmLej Yeeb[JeueeHes#ee peemle Demesue lej lesLes DeuHe

Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesues Deens Demes mecepeC³eele ³esles.

DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeeCeKeer SkeÀ keÀmeesìer Deens. leer cnCepes SKeeoer kebÀHeveer l³ee®e

ÒekeÀej®ee J³eJemee³e keÀjCeeN³ee Flej kebÀHev³eeb®³ee leguevesle peemle ojeves ueeYeebMe osle Demesue

lej l³ee kebÀHeveerceO³es DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesues Deens Demes mecepeC³eele ³esles.

DeuHeYeeb[JeueerkeÀjCee®eer J³eeK³ee (Definition of Under Capitalisation) :

1) iejmìsveyeie& : SKeeÐee kebÀHeveerves SketÀCe Yeeb[JeueeJej efceUefJeuesuee veHeÀe leMee®e ÒekeÀej®ee

J³eJemee³e keÀjCeeN³ee Flej kebÀHev³eeb®³ee veHeÌ³eeHes#ee ceesþe Demesue efkebÀJee l³ee kebÀHeveer®es

Yeeb[Jeue l³ee®e ÒekeÀej®³ee J³eJemee³e keÀjCeeN³ee kebÀHev³eebHes#ee Deieoer keÀceer Demesue lej lesJne

kebÀHeveer®es DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeues Demes cnCeleele.

(According to Garstenberg, “A corporation may be under capitalized when the rate of profit it is making on the total capital is exceptionally high in relation to the return enjoyed by similarly situated companies in the same industry or when it has too little capital with which to conduct its business.”

SkeÀe GoenjCe IesTve ner mebkeÀuHevee DeefOekeÀ mHeä keÀjlee ³esF&ue. mecepee, SKeeÐee

GÐeesieOebÐee®³ee Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee oj 10 ìkeÌkesÀ Deens Je SKeeÐee mebmLes®es GlHeVe 12

keÀesìer Deens Je Yeeb[JeueerkeÀjCe 100 keÀesìer Deens.

lej ³ee mebmLesceO³es GÐeesieOebÐee®³ee ojeÒeceeCes

12 keÀesìer 100

120

10

keÀesìer ©He³es

iegbleJeCetkeÀ DemeeJe³eeme nJeer. HeCe ner mebmLee kesÀJeU 100 keÀesìer ©He³es iegbleJetve 12 keÀesìer

veHeÀe efceueefJeles Deens. ³ee®ee®e DeLe& ³ee mebmLesceO³es v³etve efkebÀJee keÀceer Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeues

Deens. keÀceer Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesu³ee mebmLesceO³es DeefOekeÀ Yeeb[Jeue efkeÀHeÀe³eleMeerj iegbleJeCes

MekeÌ³e Demeles.

4.7 DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer keÀejCes (Causes of Under

Cpaitlaisation):

DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer keÀejCes

1) veHeÌ³eeefJe<e³eer ®egkeÀer®es Deboepe (Under estimations of profits) : keÀener JesUsme

Òeceb[Ue®³ee efJeÊeer³e ³eespeves®eer DeeKeCeer keÀjleevee keÀceer GlHeVee®ee Deboepe kesÀuee peelees.

J³eJemee³eeuee ÒeejbYe kesÀu³eeveblej Òeceb[Ueuee pees veHeÀe efceUt ueeielees lees Òel³e#eele peemle Demelees.

¿ee HeefjefmLeleerle Òeceb[Ue®³ee veHeÌ³eele Jee{ Ie[tve Deeu³eeme mebmLesuee / Òeceb[Ueuee

DeuHeYeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeJemLee ÒeeHle nesles.

2) ceboer®³ee keÀeUele J³eJemee³ee®eer mLeeHevee (Promotions during the period of

depression) : ceboer®³ee keÀeUele J³eJemee³ee®eer mLeeHevee Peeu³eeme kebÀHeveeruee ueeieCeejer

ceeueceÊee keÀceer efkebÀceleerle efceUles. Hejbleg l³ee ceeueceÊesHeemetve kebÀHeveeruee efceUCeejs GlHeeove keÀceer

nesle veener. keÀeueeblejeves J³eeHeejele lespeer Deeu³eeme ¿ee®e ceeueceÊes®es JeemleefJekeÀ cetu³e efkeÀleerlejer

Heìerves Jee{les. Hejbleg efnMesyee®³ee HegmlekeÀele cee$e HetJeea®eer®e efkebÀcele oMe&efJeueer peeles. l³eecegUs DeuHe

Yeeb[JeueerkeÀjCe nesles.

3) keÀeìkeÀmejer®es ueeYeebMe OeesjCe (Conservative divided policy) : kebÀHeveeruee ceesþîee

ÒeceeCeeJej veHeÀe Peeuee DemeleeveeosKeerue meb®eeuekeÀ YeeieOeejkeÀebvee keÀceer ojeves ueeYeebMe osleele

DeeefCe veHeÌ³ee®ee yeje®e ceesþe Yeeie efJeefJeOe keÀe³ee&meeþer jeKetve þsJeleele. Goe. jeKeerJe efveOeer

efvecee&Ce keÀjCes, ceeueceÊesJej peemle ojeves Iemeeje DeekeÀejCes, Yeeb[Jeueer J³e³ee®es DeHeuesKeve keÀjCes

F. l³eecegUs ceeueceÊes®es JeemleefJekeÀ cetu³e peemle DemeleeveeosKeerue leeUsyeboele leer ceeueceÊee keÀceer

cetu³eeves oMe&efJeueer peeles. l³eecegUs DeuHeYeeb[JeueerkeÀjCe Ie[tve ³esles. lemes®e jeKeerJe efveOeer®ee

veHeÌ³eeefJe<e³eer ®egkeÀer®es Deboepe

ceboer®³ee keÀeUele J³eJemee³ee®eer mLeeHevee

keÀeìkeÀmejer®es ueeYeebMe OeesjCe

Þesÿlece ÒeMeemeve #ecelee

IemeeN³eeefJe<e³eer JeepeJeer OeesjCe

De®eevekeÀ ueeYeele Jee{

Yeeb[Jeue ve efceUC³ee®eer efYeleer

kebÀHeveerJej efve³eb$eCe þsJeC³ee®eer F®íe

iegHle mebef®elee®eer efveefce&leer

DeefOecetu³eeves Yeeieeb®eer efJe¬eÀer

GHe³eesie efJeefJeOe ÒekeÀej®eer ceeueceÊee Kejsoer keÀjC³eemeeþer neslees. ³ee ceeueceÊes®ee GHe³eesie

J³eJemee³eeceO³es kesÀu³eeveblej kebÀHeveer®ee veHeÀe Jee{lees. l³eecegUs kebÀHeveer®ee ueeYeebMe oj Flej

kebÀHeveer®³ee leguevesves Jee{lees Je kebÀHeveer®es DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe nesles.

4) Þesÿlece ÒeMeemeve #ecelee (Higher Managerial Skill) : mebmLes®³ee Òe³elveecegUs

ÒeMeemeveemeeþer JeeHeju³ee peeCeeN³ee DeÐeeJele leb$eecegUs Je DeeOegefvekeÀerkeÀjCeecegUs ÒeMeemekeÀer³e

efveCe&³ee®ee opee& Gb®eeJelees. ÒeYeeJeer HeefjefmLeleer meeHes#e lelHej efveCe&³eecegUs mebmLes®³ee ueeYelesle Jee{

nesTve mebmLee ueeYeles®es ÒeceeCe l³ee GÐeesieOebÐeeleerue Dev³e mebmLeeb®³ee leguevesves peemle þjles.

l³eecegUs mebmLesuee v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeJemLee ÒeeHle nesles.

5) IemeeN³eeefJe<e³eer JeepeJeer OeesjCe (Liberal Depreciation Policy) : kebÀHeveerves HegjsMee ÒeceeCeele

Iemeeje efveOeer®eer osKeYeeue, vegleveerkeÀjCe Jeiewjsmeeþer JeeHej kesÀuee lej ceeueceÊes®eer GlHeVe

efceUefJeC³ee®eer #ecelee Jee{les. ceeueceÊes®³ee HegmlekeÀeleerue efkebÀceleer l³eeb®³ee JeemleJe efkebÀceleerHes#ee

keÀceer®e efomeleele. HeefjCeecele: mebmLesuee DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeJemLee ÒeeHle nesles.

6) De®eevekeÀ ueeYeele Jee{ (Windfall gains) : keÀener JesUe HeefjefmLeleerceO³es efkebÀJee mejkeÀej®³ee

OeesjCeeceO³es Peeuesu³ee yeoueecegUs mebmLes®³ee veHeÀe efceUefJeC³ee®³ee #ecelesle De®eevekeÀ Jee{ nesles.

mebmLes®eer ueeYelee legueveelcekeÀ¢äîee Jee{u³eecegUs mebmLesle DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeJemLee

ÒeeHle nesles.

7) Yeeb[Jeue ve efceUC³ee®eer efYeleer (Not getting capital) : veJeerve kebÀHeveer®³ee Yeeieebvee efJeMes<e

ceeieCeer jenCeej veener DeMeer ÒeJele&keÀej®eer keÀuHevee Demeles. l³eecegUs les Deieoer ce³ee&efole Yeeie

efJe¬eÀeruee keÀe{leele. yejs®eoe Yeeieeb®³ee efkebÀceleer Iemeª ve³esle ¿ee GÎsMeeves osKeerue Deieoer

peªjerHegjles Yeeie efJe¬eÀeruee keÀe{C³eele ³esleele. l³eecegUs kebÀHeveeruee Hegjsmes Yeeb[Jeue GHeueyOe nesle

veener DeeefCe efmLej ceeueceÊes®eer Kejsoer keÀjC³eemeeþer keÀpee&T Iesleuesu³ee jkeÀces®ee GHe³eesie

keÀjeJee ueeielees.

8) kebÀHeveerJej efve³eb$eCe þsJeC³ee®eer F®íe (Wants control on company) : kebÀHeveer®ee

keÀejYeej DeeHeu³ee®e efve³eb$eCeeKeeueer DemeeJee Demes keÀener ÒeJele&keÀebvee Jeeìles. Yeeb[Jeue

efceUefJeC³eemeeþer veJeerve Yeeieeb®eer efJe¬eÀer kesÀu³eeme veJeerve YeeieOeejkeÀ kebÀHeveer®³ee keÀejYeejele

nmle#esHe keÀª MekeÀleele. l³eecegUs ÒeJelekeÀeb®eer meÊee OeeskeÌ³eele ³esT MekeÀles. cnCetve kebÀHeveer®³ee

keÀejYeeje®eer met$es Flejeb®³ee neleele keÀOeerner peeT ve³esle ³ee GÎsMeeves keÀener cenÊJekeÀeb#eer

ÒeJele&keÀ kebÀHeveeruee iejpe Demetvemeg×e veJeerve Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀjerle veenerle. Gueì efJeefJeOe

ceeiee¥veer keÀpe& GYeeªve l³eeletve efmLej ceeueceÊee Kejsoer keÀjC³ee®ee Òe³elve keÀjleele. l³eecegUs

DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe Ie[tve ³esles.

9) iegHle mebef®elee®eer efveefce&leer (Create Secret Reserve) : veJeerve ceeueceÊes®eer Kejsoer

keÀjC³eemeeþer iejpesHes#ee peemle efveOeer efvecee&Ce keÀªve ceeueceÊes®es cetu³e keÀceer oeKeJetve

ceeueceÊesJej Iemeeje DeekeÀeªve Je os³eles®es cetu³e DeefOekeÀ oeKeJetve iegHle efveOeer efvecee&Ce kesÀuee

peelees. iegHle efveOeer efvecee&Ce kesÀu³eecegUs kebÀHeveer®eer JeemleefJekeÀ efmLeleer ue#eele ³esle veener. ¿ee meJe&

Òe³elveeletve DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeJemLee efvecee&Ce nesles.

10) DeefOecetu³eeves Yeeieeb®eer efJe¬eÀer : keÀener ÒeJele&keÀeb®eer yeepeejHesþsle yejer®e K³eeleer Demeles. l³eecegUs

l³eeb®³ee kebÀHeveer®es Yeeie oMeveer efkebÀceleerHes#ee (Face Value) peemle efkebÀceleeruee efJekeÀues peeleele.

l³eecegUs kebÀHeveeruee Yeeieeb®³ee efJe¬eÀerJej yeje®e ueeYe neslees. ne veHeÀe owvebefove J³eeHeejele Peeuesuee

vemeu³eecegUs l³eeuee Yeeb[Jeueer mJeªHee®ee veHeÀe Demes cnCeleele. ¿ee veHeÌ³eecegUs kebÀHeveer®eer

JeemleefJekeÀ ceeueceÊee Jee{les Je DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe Ie[tve ³esles.

4.8 DeuHe DeeefCe v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCee®es HeefjCeece (Effects/

Consequences of under capitalization) :

DeuHe DeeefCe v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeu³eecegUs l³ee®es HeefjCeece ns kebÀHeveerJej, YeeieOeejkeÀebJej

efkebÀJee iegbleJeCetkeÀoejeJej lemes®e meceepeeJej nesle Demeleele. les Heg{erueÒeceeCes meebielee ³esleerue.

DeuHe Yeeb[JeuHkeÀjCee®es HeefjCeece

De Ye keÀ

kebÀHeveerJej nesCeejs HeefjCeece

(Effects on the Company)

YeeieOeejkeÀebJej nesCeejs HeefjCeece

(Effects on the Shareholders)

meceepeeJej nesCeejs HeefjCeece

(Effect on the Society)

1. iegHle mJe©Hee®es efveOeer 1. Yeeieeb®³ee efkebÀceleerle Jee{ 1. DeewÐeesefiekeÀ keÀuen

2. mHeOee& Jee{ 2. ueeYeebMee®ee oj peemle 2. meÆsyeepeeruee GÊespeve

3. JesleveJee{ ceeieCeer 3. efnMesyeele ueyee[er 3. ûeenkeÀeb®ee ÒeeflekeÀej

4.ûeenkeÀeb®ee Demeblees<e 4.YeeieOeejkeÀebvee keÀpe& meJeuele 4. Flej

5. efveOeer®ee ogªHe³eesie 5. YeeieOeejkeÀeb®³ee GlHeVeele

De®eevekeÀ Jee{

6.yeepeejHesþsleerue veeJe

ueewefkeÀkeÀebJej

ÒeefleketÀue HeefjCeece

7. mejkeÀejer efve³eb$eCe Je keÀj

De) kebÀHeveerJej nesCeejs HeefjCeece (Effects on the Company) :

1) iegHle mJeªHee®es efveOeer (Secret Reserve) : mebmLesuee ÒeeHle nesCeeje DeefleefjkeÌle veHeÀe

meceepeeHeemetve iegHle jneJee ³eemeeþer JesieJesieÈ³ee ceeiee&®ee DeJeuebye keÀªve `iegHle mJeªHee®es`veerOeer

efvecee&Ce kesÀues peeleele. DeMee efveOeer®eer ceeefnleer HeÀkeÌle ÒeMeemeveeleerue keÀener Jeefjÿ meb®eeuekeÀebvee

Demeles.³ee iegHle mJeªHee®³ee Debleie&le ceeefnleer®ee og©He³eesie®e nesC³ee®eer MekeÌ³elee Demeles.

2) mHeOee& Jee{ (Competition) : pej SKeeoer kebÀHeveer DeeHeu³ee YeeieOeejkeÀebvee peemle ojeves

ueeYeebMe osle Demesue lej Flej GÐeesieHeleeRvee Demes Jeeìt ueeieles keÀer l³ee efJeefMeä J³eJemee³eeleerue

Jemletbvee peemle ceeieCeer Deens Je cnCetve l³ee kebÀHeveeruee peemle veHeÀe nesle Deens. l³eecegUs DeveskeÀ

GÐeesieHeleer lemee J³eJemee³e keÀjC³ee®³ee nsletves veJeveJeerve kebÀHev³ee mLeeHeve keÀjC³ee®ee Òe³elve

keÀjleele. DeMee ÒekeÀejs DeeCeKeer veJ³ee kebÀHev³eebveer l³ee J³eJemee³eele ÒeJesMe kesÀuee lej

J³eJemee³eeleerue mHeOee& Jee{tve efkebÀceleer keÀceer nesC³ee®eer MekeÌ³elee Demeles.

3) JesleveJee{ ceeieCeer (Demand for Higher Wages) : mebmLes®³ee Jee{l³ee ÒeceeCeeJejerue

veHeÌ³ee®es keÀejCe keÀeceieejebvee keÀceer Jesleve osTve l³eeb®eer kesÀuesueer efHeUJeCetkeÀ ns Deens Demee mecepe

efvecee&Ce neslees. l³eecegUs keÀeceieej mebIeìvee Jesleve Jee{er®eer ceeieCeer keÀª ueeieleele. l³eeletve cepetj

ceeuekeÀ mebyebOe efyeIe[tve DeewÐeesefiekeÀ mebIe<e& GodYeJet MekeÀleele.

4) ûeenkeÀeb®ee Demeblees<e (Dissatisfied Consumers) : peemle ojeves ueeYeebMe Jeeìu³eecegUs

ûeenkeÀeb®³ee ceveele kebÀHeveeryeÎue mebMe³e efvecee&Ce neslees. kebÀHeveerves Jemletb®³ee efkebÀceleer peemle Jee{Jetve

efkebÀJee ûeenkeÀebvee uegyee[tve ceesþîee ÒeceeCeeJej veHeÀe keÀceeJeuee Deens DeMeer ûeenkeÀeb®eer mecepetle nesles.

l³eecegUs kebÀHeveerkeÀ[tve DeeHeues Mees<eCe kesÀues peele Deens DeMeer YeeJevee ûeenkeÀeb®³ee ceveele cetU Oeª

ueeieles. keÀener JesUe lej DeeHeu³ee Òeefleef¬eÀ³eener J³ekeÌle keÀjleele.

5) efveOeer®ee og©He³eesie (Misuse of funds) : mebmLesuee megueYelesves ÒeeHle nesCeeN³ee efveOeercegUs

efveOeer®ee ogªHe³eesie keÀjC³ee®eer ÒeJe=Êeer efvecee&Ce nesles. mebmLes®³ee efnleekeÀ[s ogue&#e keÀ©ve

meb®eeuekeÀeb®³ee J³eefkeÌleiele HeÀe³eÐeemeeþer efveOeer®ee JeeHej kesÀuee peeC³ee®eer MekeÌ³elee efvecee&Ce nesles Je

mebmLesme vegkeÀmeevekeÀejkeÀ þjles.

6) yeepeejHesþsleerue veeJeueewefkeÀkeÀeJej ÒeefleketÀue HeefjCeece (Adverse effect on Market

Reputation) : iewjceeiee&ves ieesUe kesÀuesu³ee HewMee®ee og©He³eesie nesle Demeu³eecegUs

veeJeueewefkeÀkeÀeJej ÒeefleketÀue HeefjCeece nesle Demelees. yeepeejHesþsleerue Hele keÀceer nesles. osCeer YeeieJelee

³esle veenerle. yegef[le keÀpex Jee{efJeleele. osCeer osC³eemeeþer J³eepeeves Hewmes ÐeeJes ueeieleele.

7) mejkeÀejer efve³eb$eCe Je keÀj (Tax and Government Control) : SKeeÐee kebÀHeveeruee ceesþîee

ÒeceeCeeJej veHeÀe nesle Deens Demes mejkeÀejuee efomelee®e mejkeÀej l³ee kebÀHeveer®³ee GlHeeefole

Jemletb®³ee efkebÀceleer mekeÌleerves keÀce keÀjles. keÀener JesUe kebÀHeveer®ee veHeÀe keÀceer JneJee cnCetve mejkeÀej

kebÀHeveer®³ee veHeÌ³eeJej peemle keÀj DeekeÀejles Je kebÀHeveer®ee veHeÀe keÀceer keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee

peelees.

ye) YeeieOeejkeÀebJej nesCeejs HeefjCeece (Effects on the Shareholders) :

1) Yeeieeb®³ee efkebÀceleer Jee{leele (Increase in share price) : DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesu³ee

kebÀHeveer®³ee YeeieebJej peemle ojes ueeYeebMe efouee peelees. l³eecegUs DeMee kebÀHeveer®³ee Yeeieebvee peemle

ceeieCeer Demeles. Hejbleg l³eeceeveeves HegjJeþe ce³ee&efole Demelees. l³ee®ee HeefjCeece cnCetve Yeeieeb®³ee

efkebÀceleer DeeCeKeer Jee{leele. ³ee HeefjefmLeleer®ee HeÀe³eoe IesC³eemeeþer keÀener J³ekeÌleer Deieesoj®e

ceesþîee ÒeceeCeeJej Yeeieeb®eer Kejsoer keÀªve þsJeleele DeeefCe legìJe[e efvecee&Ce neslee®e peemle

efkebÀceleerves efJekeÀleele. DeMee ÒekeÀejs meÆîee®³ee J³eJenejeuee ®eeuevee efceUles.

2) ueeYeebMee®ee oj peemle (High Dividend Rate) : DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesu³ee kebÀHeveer®es

SketÀCe Yeeb[Jeue keÀceer Demeles. kebÀHeveeruee nesCeeje veHeÀe l³ee Yeeb[JeueeJej efJeYeeieuee peelees.

cnCetve®e veHeÌ³ee®es SketÀCe Yeeb[JeueeMeer ÒeceeCe efkebÀJee ueeYeebMe oj peemle Demelees.

3) efnMeesyeele ueyee[er (Manipulation of Accounts) : J³eJemLeeHeveekeÀ[tve efnMeesyeele ueyee[er

kesÀueer peeles. peemle veHeÀe oeKeJetve mebmLes®eer DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleer ®eebieueer Deens Demes YeemeJeues

peeles l³eecegUs YeeieyeepeejeceO³es meÆsyeepeer®³ee J³eJemenejebvee ®eeuevee efceUles. Yeeie yeepeejele

veHeÀe efceUefJeC³eemeeþer kebÀHeveer J³eJemee³eele MesDeme&®³ee cetu³eeyeeyele ie[ye[ IeesìeUs keÀjles.

4) YeeieOeejkeÀebvee me{U keÀpe&HegjJeþe (Liberal Loan facility to shareholders) :

Yeeieeb®³ee efkebÀceleer Jee{leele. l³eecegUs YeeieOeejkeÀebvee yeBkeÀ Je Flej efJeÊeer³e mebmLeskeÀ[tve me{U

HegjJeþe nesle Demelees. l³eecegUs meenefpekeÀ®e kebÀHeveer®eer osCeer Jee{leele.

5) YeeieOeejkeÀeb®³ee GlHeVeele De®eevekeÀ Jee{ (Windfall gains to shareholders) : DeuHe

Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesu³ee kebÀHeveer®³ee yeeyeleerle Yeeb[Jeuee®eer Hegve&j®evee keÀjleevee YeeieOeejkeÀebvee

yeesveme MesDeme& efoues peeleele. l³eecegUs YeeieOeejkeÀeb®³ee GlHeVeele De®eevekeÀ Jee{ nesle Demeles.

keÀ) meceepeeJej nesCeejs HeefjCeece (Effects on the Society) :

1) DeewÐeesefiekeÀ keÀuen (Industrial disputes) : kebÀHeveerves peemle ojeves ueeYeebMee®es JeeìHe

kesÀu³eecegUs ³ee kebÀHeveer®eer DeeefLe&keÀ efmLeleer HeÀej ®eebieueer Deens. Demee mecepe FlejebÒeceeCes

keÀeceieejner keÀªve Iesleele.l³eecegUs ceeuekeÀ keÀeceieej mebyebOe efyeIe[leele. keÀeceieejeb®eer ceeieCeer HetCe&

Peeueer veener lej l³ee®³eeceO³es Demeblees<e efvecee&Ce neslees. DeMee ÒekeÀejs DeuHeYeeb[JeueerkeÀjCe

DeewÐeesefiekeÀ keÀuen efvecee&Ce keÀjles.

2) meÆsyeepeeruee GÊespeve (Encouragement to Speculative) : DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe

Peeuesu³ee kebÀHev³eeb®³ee Yeeieeb®³ee efkebÀceleer Jee{l³ee Demeleele. l³eecegUs Yeeie yeepeejeceO³es

meÆsyeepeer®³ee J³eJenejeuee GÊespeve efceUles. l³ee®ee OeeskeÀe kebÀHeveeruee Demelees. meceepee®³ee ¢<ìerves

ne ÒekeÀej IeelekeÀ Deens.

3) ûeenkeÀeb®ee ÒeeflekeÀej (Consumer resistance) : Òeceb[Ueves peemle ojeves ueeYeebMee®es JeeìHe

kesÀu³eecegUs ûeenkeÀeb®³ee ceveelemeg×e mebMe³e Je efJekeÀuHe GlHeVe nesleess. Jemletb®³ee efkebÀceleer

DemeeOeejCeHeCes Jee{Jetve cnCepes®e ûeenkeÀebvee uegyee[tve, Òeceb[Ue®³ee meb®eeuekeÀebveer YejHetj HeÀe³eoe

efceUefJeuee DeMeer ûeenkeÀeb®eer OeejCee nesles. DeeHeu³ee Mees<eCee®³ee DeeOeejeJej®e Òeceb[Ue®eer

YejYejeì Peeueer Deens ner YeeJevee ûeenkeÀeb®³ee ceveele KeesueJej ©peu³eeme leer ûeenkeÀeb®³ee

Demeblees<eeuee DeeefCe veblej keÀener JesUsme l³ee®³ee ÒeeflekeÀejeueener keÀejCeerYetle þjles.

4) Flej (Other) :

De) Debleie&le Yeeb[Jeueer meeOeveeb®ee DeYeeJe : DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCeecegUs Debleie&le Yeeb[Jeueer

meeOeveeb®eer efkebÀJee Yeeb[Jeuee®eer vesnceer®e keÀcelejlee peeCeJeles. l³eecegUs J³eJemee³ee®³ee

meb®eeuekeÀekeÀefjlee lemes®e efJekeÀeme Je efJemleejekeÀefjlee DeeJeM³ekeÀ lesJe{s Yeeb[Jeue GHeueyOe

nesT MekeÀle veener. l³eecegUs J³eJemee³ee®eer Je meceepee®eer Òeieleer ceboeJeles.

ye) meceepeeceO³es iewjmecepe efvecee&Ce nesC³ee®eer MekeÌ³elee Demeles.

keÀ) Yeeb[Jeuee®³ee keÀcelejlescegUs OebÐee®es DeeefLe&keÀ mLew³e& veeMe HeeJeles Je ne leeCe menve ve

Peeu³eeme kebÀHeveerJej yebo keÀjC³ee®eer JesU ³esles.

DeefJekeÀefmele osMeeceOeerue yengmebK³e ûeenkeÀ DeefMeef#ele Je ûeeceerCe ÒeosMeele jenCeejs Demeu³eecegUs

SKeeÐee Òeceb[Ueves DeeHeu³ee YeeieOeejkeÀebvee efkeÀleer ueeYeebMe Jeeìuee ne ueeYeebMe ceeieerue

keÀener Je<ee&le JeeìC³eele Deeuesu³ee ueeYeebMeeHes#ee efkeÀleer peemle Deens ³eeyeÎue l³eebvee peeCeerJe

vemeles. efJeefMeä Jemletb®es GlHeeove Je efJe¬esÀles DeeHeueer efHeUJeCetkeÀ keÀjerle Deensle ns ue#eele

³esC³eekeÀefjlee ûeenkeÀebvee þjeefJekeÀ yeewef×keÀ opee& Demeuee Heeefnpes les peeieªkeÀ Demee³euee

nJesle. Je=ÊeHe$eebceOetve DeeHeueer celes J³ekeÌle keÀjC³ee®es Oee[me l³eebveer oeKeefJeues DeeefCe

GlHeeokeÀeb®³ee efJejesOeele mebIeefìle nesTve ÒeeflekeÀej keÀjC³ee®eer l³eeb®eer le³eejer Demeueer

Heeefnpes.

4.9 DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCeeJejerue Ghee³e (Measures / Remedies to

remove capitalization) :

DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®es og<HeefjCeece otj keÀjC³eemeeþer Keeueerue Ghee³e mene³³ekeÀ þª MekeÀleele.

1) Yeeieeb®es efJeYeepeve keÀjCes (Splitting up of shares) : DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe veenermes

keÀjC³eemeeþer p³ee Yeeieeb®es oMe&veercetu³e peemle Demeles l³ee Yeeieeb®es ueneve ueneve Yeeieele

efJeYeepeve keÀjC³eele ³esles. Goe. 100 ©He³eeb®³ee SkeÀe YeeieebSsJepeer 50 ©He³eeb®es oesve Yeeie

osC³eele ³esleele. Yeeieeb®es efJeYeepeve kesÀu³eecegUs ueeYeebMee®ee oj pejer lees®e jeefnuee lejer Òel³eskeÀ

YeeieeJej efceUCeejer ueeYeebMee®eer jkeÌkeÀce keÀceer nesles. l³eecegUs ³ee kebÀHeveeruee Òel³eskeÀ YeeieeJej peemle

ueeYeebMe efceUlees DeMeer mecepetle jenle veener. DeLee&le ne Flejeb®eer Je mJele:®eerner efoMeeYetue

keÀjCeeje Ghee³e Deens. ³eecegUs DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe veenermes kesÀu³ee®ee DeeYeeme efvecee&Ce kesÀuee

peelees. Òel³e#e cee$e kebÀHeveer DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®³ee®e DeJemeLesle Demeles.

2) Yeesveme Yeeiee®es JeeìHe keÀjCes (Issue of bonus shares) : YeeieOeejkeÀebvee ueeYeebMee®eer

jkeÌkeÀce jesKe mJeªHeele ve oslee l³eebvee efJeveecetu³e yeesveme Yeeie osC³eele ³esleele. DeMee ÒekeÀejs

ueeYeebMee®eer jkeÌkeÀce jesKe mJeªHeele ve efou³eecegUs mejkeÀej®es ue#e DeefleefjkeÌle ueeYeebMe ojekeÀ[s

peele veener Je l³eecegUs mejkeÀejer efve³eb$eCes ìeUlee ³esleele. Lemes®e yeesveme Yeeie JeeìHe kesÀu³eecegUs

Yeeieeb®eer mebK³ee Jee{les Je l³eecegUs ueeYeebMee®ee oj keÀceer neslees

3) Yeeieeb®es oMe&veer cetu³e Jee{efJeCes (Increase in par value of shares) : kebÀHeveer®³ee meJe&

ceeueceÊes®es Hegvecet&u³eebkeÀve keÀªve Jee{uesueer efkebÀcele efJe®eejele I³eeJeer Je l³eeÒeceeCeele Yeeiee®³ee

oMe&veercetu³eele Jee{ keÀjeJeer. YeeieOeejkeÀebkeÀ[tve DeeOeer®es keÀceer oMe&veercetu³ee®es Yeeie Hejle I³eeJes Je

l³eeSsJepeer l³eebvee peemle oMe&veercetu³eeb®es Yeeie ÐeeJes. ³eecegUs kebÀHeveer®es Yeeb[Jeue Jee{sue. ueeYeebMe

oj keÀceer nesF&ue Je DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee ÒeMve megìsue.

4) peemleer®³ee Yeeieeb®eer efJe¬eÀer (Issue of new shares) : pej SKeeÐee kebÀHeveeruee ®eeuet

(keÀe³e&keÀejer) Yeeb[Jeuee®ee legìJe[e Demesue Je l³eecegUs kebÀHeveer®es DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeues

Demesue lej kebÀHeveer®es peemleer®es Yeeie efJe¬eÀerme keÀe{eJes Demes kesÀu³eeves kebÀHeveeruee ®eeuet Yeeb[Jeue

GHeueyOe nesF&ue. kebÀHeveer®es SketÀCe Yeeb[Jeue Jee{sue DeeefCe ueeYeebMee®ee oj keÀceer nesF&ue.

5) mebHeÊeer®es Hegve&cetu³eve (Reappraisal of assets) : DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeues Demeu³eeme

mebHeÊeer®es Hegve&cetu³e- ceeHeve keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. l³eecegUs DemeCeeje HeÀjkeÀ otj nesC³eeme

ceole nesles.

Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCe DeeefCe DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®³ee HeefjCeeceeb®eer DeeHeCe ceeefnleer Heeefnu³eeveblej

Demes ue#eele ³esles keÀer, ¿ee oesveHewkeÀer keÀesCeleer DeJemLee peemle Deefveä Demee SkeÀ ÒeMve GHeefmLele

jenlees. leewueefvekeÀ ¢äerves efJe®eej kesÀu³eeme Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer efmLeleer peemle Deefveä

Deens. Òeceb[Ue®³ee ¢efäkeÀesveeletve efJe®eej kesÀu³eeme meb®eeuekeÀebveer oj JesUsme Òeceb[U®eer efJeÊeer³e

iejpe ue#eele IesTve l³ee ÒeceeCeele®e Yeeb[Jeue GYeejCeer keÀjeJeer. #e³e Je ke@Àvmej ³ee oesve jeieeb®eer

leguevee keÀªve l³eeHewkeÀer keÀesCelee jesie peemle IeelekeÀ Demee efJe®eej keÀjC³eeceO³es cegUer®e Deewef®el³e

veener. ³eesi³e Yeeb[JeueerkeÀjCee®es GefÎä meceesj þsJetve®e meb®eeuekeÀebveer efJeÊeer³e #es$eebMeer mebyebe fOele

Demeuesues DeeHeues meJe& efveCe&³e I³eeJesle. Iejmìsveyeie& ³eeb®³ee Meyoe, “As between under and

over capitalization the form is the lesser evil of the two but still both should be discourged and the ideal should be fair capitalization.‟‟

4.10 Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCe DeeefCe DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe (v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCe)

³eeleerue HeÀjkeÀ (Over Capitalisation V/s Under

Capitalisation) :

cegÎe

(Points)

Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCe

(Over Capitalisation)

DeuHe (v³et³e) Yeeb[JeueerkeÀjCe

(Under Capitalisation)

1. DeLe& pesJne SKeeoer mebmLee l³ee GÐeesie

OebÐeeleerue ueeYeles®³ee ÒeceeCee

FlekesÀ GlHeVe efceUefJeC³eele

meelel³eeves De³eMemJeer nesles

lesJne l³ee mebmLesle

DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueerkeÀjCe

Peeues Deens Demes cnCeleele.

pesJne SKeeÐee mebmLes®³ee ueeYeles®es

ÒeceeCe l³ee

GÐeesieOebÐee®³ee

ueeYeles®³ee ÒeceeCeeHes#ee

peemle Demeles lesJne l³ee

mebmLesle v³etve

Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeues

Deens Demes cnCeleele.

2. ueeYeebMe JeeìHe ³ee mebmLeebveer DeeHeu³ee Yeeie-

OeejkeÀebvee efouesu³ee

ueeYeebMee®es ÒeceeCe ns l³ee

GÐeesieOebÐee®³ee mejemejer

ueeYeebMe ojeHes#ee keÀceer

Demeles.

³ee mebmLeebveer DeeHeu³ee

YeeieOeejkeÀebvee Jeeìuesu³ee

ueeYeebMee®es ÒeceeCe ns

mejemejer ueeYeebMe

ojeHes#ee peemle Demeles.

3. GlHeVe #ecelee DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesu³ee

mebmLes®eer GlHeVe

efceUefJeC³ee®eer #ecelee ner

l³eebveer iegbleefJeuesu³ee

Yeeb[JeueeHes#ee keÀceer Demeles.

v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesu³ee

mebmLes®eer GlHeVe

efceUefJeC³ee®eer #ecelee

iegbleefJeuesu³ee

Yeeb[JeueeHes#ee peemle

Demeles.

4. keÀe³e&#ecelee DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer Jee{l³ee ÒeceeCeele Jeeìuesues

DeJemLee ner

J³eJemLeeHekeÀeb®³ee

DekeÀe³e&#eceles®ee efveoxMekeÀ

ceeveueer peeles.

ueeYeebMe ns

J³eJemLeeHekeÀeb®³ee

keÀe³e&#eceles®es efveoxMekeÀ

ceeveues peeleele.

5. keÀejCes DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueerkeÀjCe ns

ÒemLeeHeves®ee DeefleefjkeÌle

Ke®e& meoes<e DeeefLe&keÀ

efve³eespeve, meoes<e

IemeejeefJe<e³ekeÀ OeesjCe,

meoes<e J³eJemLeeHeve DeMee-

meejK³ee keÀejCeebcegUs Ie[tve

³esles.

v³etve/DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe ns

veHeÌ³eeefJe<e³eer®es ®egkeÀer®es

keÀceer kesÀuesues Deboepe,

me{U IemeejeefJe<e³ekeÀ

OeesjCe, J³eJemLeeHeve

keÀewMeu³e DeMee-meejK³ee

keÀejCeebcegUs Ie[tve ³esles.

6. mebmLes®ee ÒeYeeJe DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueerkeÀjCe ner

mebmLes®eer {emeUuesueer

DeeefLe&keÀ efmLeleer, mebmLes®eer

ogye&uelee efveoxMekeÀ Demeles.

v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCe ns mebmLes®es

DeeefLe&keÀ mLew³e&, mebmLes®es

ÒeYeeJeer mLeeve efveoxMekeÀ

Demeles.

7. DeHes#ee DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer

DeJemLee efvecee&Ce JneJeer DeMeer

F®íe keÀesCeerner keÀjle veener.

ner DeJemLee DeefnlekeÀejkeÀ

Demeles.

ner DeJemLee YeeieOeejkeÀ OevekeÀes

Jeiewjs®³ee ¢efäves efnleeJen

þjles. l³eecegUs ³ee

DeJemLes®es mJeeiele®e kesÀues

peeles.

8. pJeueble mJeªHe DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesu³ee

mebmLeeb®eer mebK³ee ner

vesnceer®e peemle Demeles. ner

DeJemLee YeeieOeejkeÀ,

keÀeceieej, OevekeÀes, meceepe,

mejkeÀej JeiewjW®³ee ¢<ìerves

DeefnlekeÀejkeÀ Demeles.

l³eecegUs DeefleefjkeÌle

Yeeb[JeueerkeÀjCe ne pJeueble

ÒeMve ceeveuee peelees.

DeMee mebmLee ³ee HeÀej keÀceer

ÒeceeCeele peJeUpeJeU

ogefce&U Demeleele. efMeJee³e

ner DeJemLee meJe&mebyebefOele

IeìkeÀeb®³ee ¢äerves

efnlekeÀejkeÀ Demeles. lesJne

ne meceepeemeceesjerue

ÒeMve®e vemelees.

9. ÒeefleYetleeR®es cetu³e DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesu³ee

mebmLeeb®³ee ÒeefleYetleer®es

yeepeejeleerue cetu³e keÀceer

Demeles. l³eecegUs ³ee

ÒeefleYetleeR®es leejCe cetu³ener

keÀceer Demeles.

v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesu³ee

mebmLeeb®³ee ÒeefleYetleer®es

yeepeejeleerue cetu³e

DeefOekeÀ Demeles. l³eecegUs

³ee ÒeefleYetleeRvee leejCe

cetu³e ÒeeHle nesles.

10. DeeefLe&keÀ

HeefjefmLeleer

DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueerkeÀjCe DeJemLesle

mebmLes®eer DeeefLe&keÀ

HeefjefmLeleer KeeueeJeuesueer

Demeles.

v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCeele mebmLee

Yeeb[Jeuee®ee He³ee&Hle JeeHej

keÀjle Demeles.

11. Yeeb[Jeuee®ee

JeeHej

DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueerkeÀjCeele mebmLee


keÀjle veener.

v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCeele mebmLee


keÀjle Demeles.

12. Ghee³e³eespevee DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer

DeJemLee DeefOekeÀ J³eepe-

oje®³ee keÀpee&®eer HesÀ[

keÀªve Yeeieeb®es oMe&veer cetu³e

keÀceer keÀªve Je keÀe³e&#ecelee

Jee{Jetve Yeeieeb®eer mebK³ee

keÀceer keÀªve otj keÀjlee

³esles.

v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeJemLee

yeesveme MesDeme& Jeeìtve

efkebÀJee Yeeieeb®eer oMe&veer

efkebÀcele Jee{Jetve otj

keÀjlee ³esles.

4.11 v³ee³e/DevegketÀue/He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCe (Fair Balance

Capitalisation):

Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer iejpe DeeefCe Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe ¿eeceO³es ³eesi³e meecebpem³e Demeu³eeme

J³eJemee³ee®eer DeeefLe&keÀ yeepet meg¢{ jenles. Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer iejpe DeeefCe ÒeceeCe ¿eeleerue

mecevJe³e veä Peeu³eeme SkeÀ lej Deefle efkebÀJee DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe Ie[tve ³esles. Deefle

Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeu³eeme Yeeb[Jeue Je veHeÀe ¿eeb®es ÒeceeCe efyeIe[sue DeeefCe iegbleJeCegkeÀerJej Hegjsmee

veHeÀe efceUCeej veener. DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe Ie[tve Deeu³eeme Yeeb[Jeuee®eer ìb®eeF& Yeemesue Je

l³ee®ee efJeHeefjle HeefjCeece GlHeeoveeJej Ie[tve ³esF&ue. cnCetve ¿ee oesvner DeJemLee ìeUtve

He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCe DeefmlelJeele DeeCeues Heeefnpes. l³eecegUs veHeÌ³ee®ee oj Glke=Àä jenerue

Je Yeeb[Jeuee®eer ®eCe®eCener YeemeCeej veener.

Deefle DeeefCe DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCeeleerue oes<e otj keÀªve v³ee³e/He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer

mebkeÀuHevee DeefmlelJeele Deeueer.

Fair balance capitalization is an ideal financial position and awy from the adverse effects on the company. Over and under capitalization create adverse effects on the company and need to be rectified. However, balanced capitalization do not create adverse effects on the company and needs to be maintained as long as possible.

kebÀHeveerves GYeejuesues Yeeb[Jeue ³eesi³e mJeªHeele Je ³eesi³e ÒeceeCeele DemeeJe³eeme Heeefnpes.

kebÀHeveerves GYeejuesues Yeeb[Jeue ns kebÀHeveer®³ee iejpesvegmeej Demesue lej l³eeuee ³eesi³e, Gef®ele

efkebÀJee He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCe Demes cnCeleele. He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee DeLe& ogmeN³ee ÒekeÀejs

Demee meebielee ³esF&ue keÀer, Deefle DeeefCe DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®³ee oesvner DeJemLeeb®ee

DeYeeJe cnCepes He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCe nes³e.

³ee®ee®e DeLe& Demee keÀer, p³ee kebÀHeveerceO³es Deefle DeeefCe DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe vemeles lesLes

He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCe Demeles. Hejbleg ner J³eeK³ee mecepeC³eeme Lees[er keÀþerCe Deens. keÀejCe

¿ee J³eeK³esvegmeej He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee DeLe& mecepeC³eemeeþer Òe³elve Deefle Je DeuHe

Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee DeLe& ceenerle DemeCes DeeJeM³ekeÀ Deens. cnCetve He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer

ogmejer J³eeK³ee Heg{erueÒeceeCes keÀjlee ³esF&ue.

pesJne keÀesCel³eener kebÀHeveer®es Yeeie DeeefCe keÀpe&jesK³eeb®³ee ceeO³eceeves ieesUe kesÀuesues Yeeb[Jeue ns

l³ee kebÀHeveer®³ee efmLej ceeueceÊes®³ee JeemleefJekeÀ cetu³eeyejesyej Demeles. lesJne lesLes He³ee&Hle

Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeues Deens Demes cnCeleele.

kebÀHeveerves efmLej Yeeb[Jeuee®ee GHe³eesie efmLej ceeueceÊes®³ee Kejsoermeeþer kesÀuesuee Demeu³eeme

kebÀHeveer®³ee J³eJemee³eele He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeues Deens Demes efometve ³esles. SKeeÐee

kebÀHeveerceO³es He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeues Deens efkebÀJee veener ns DeeCeKeer SkeÀe ÒekeÀejs

DeesUKelee ³esles. pesJne kebÀHeveer DeeHeu³ee YeeieebJej Je keÀpe&jesK³eebJej Gef®ele ojeves ueeYeebMe Je

J³eepe osC³eeOeleHele veHeÀe efceUJet MekeÀles lesJne kebÀHeveer®es Yeeb[JeueerkeÀjCe He³ee&Hle Deens Demes

mecepeC³eele ³esles.

Yeeb[JeueerkeÀjCe DeeefCe DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe ³ee oesvner DeJemLee ìeUtve He³ee&Hle

Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee megJeCe&ceO³e ieeþuee Heeefnpes. l³eecegUs ueeYeebMee®ee ojner Glke=Àä jeefnue Je

Yeeb[Jeuee®eer ìb®eeF&meg×e YeemeCeej veener. He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCe ner Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer

DeeoMe& DeJemLee Deens. He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCee®³ee DeJemLesle veHeÌ³ee®es ÒekeÀeCe ³eesi³e Demeles.

ueeYeebMe oj Gef®ele Demelees. Yeeieeb®ee yeepeejYeeJe ³eesi³e Demelees Je kebÀHeveer®eer Òeefleÿe

yeUeJeles.

³eesi³e He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCee®es HeÀe³eos / cenÊJe (Benefits / Importance of Fair

Balanced Capitalisation) :

1) Yeeb[Jeuee®³ee meogHe³eesiee®eer HetCe& Kee$eer (Ensures full utilization of Capital) :

He³ee&Hle/³eesi³e Yeeb[JeueerkeÀjCeecegUs GHeueyOe DemeCeeN³ee Yeeb[Jeuee®ee HetCe& JeeHeje®eer Kee$eer

efceUles. l³eecegUs mebIeìvesuee/ kebÀHeveeruee ³eesi³e veHeÀe efceUC³ee®eer Kee$eer efceUles.

2) le[pees[ (Compromise) : He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCeecegUs DeuHe DeeefCe Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCeele

le[pees[ keÀjlee ³esles. lemes®e He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCeecegUs kebÀHeveer®eer / mebIeìves®eer Jee{ DeeefCe

efJemleej keÀjCes MekeÌ³e nesles.

3) Deefle DeeefCe DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee Jeefjÿ (Superior to over and under

capitalization) : He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCe DemeCeejer kebÀHeveer ner Deefle DeeefCe DeuHe

Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee Jeefjÿ Demeles. lemes®e Deefle DeeefCe DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee Jeefjÿ Demeles.

lemes®e Deefle DeeefCe DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCeele DemeCeejer letì/OeeskesÀ keÀceer keÀjC³ee®es keÀece He³ee&Hle

Yeeb[JeueerkeÀjCe keÀjle Demeles.

4) ³eesi³e efceUkeÀleer®eer #ecelee (Fair earning capacity) : He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCeecegUs

kebÀHeveeruee ³eesi³e efceUkeÀleer®eer #ecelee ÒeeHle nesles. kebÀHeveerves GYeejuesues Yeeb[Jeue ³eesi³e mJeªHeele

Je ³eesi³e ÒeceeCeele DemeeJe³eeme nJes. kebÀHeveerves GYeejuesues Yeeb[Jeue ns kebÀHeveer®³ee iejpesvegmeej

Demesue lej l³eeme ³eesi³e, Gef®ele efkebÀJee He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCe Peeues Deens Demes cnCelee ³esF&ue.


1) Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCe cnCepes keÀe³e? les meebietve DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®eer keÀejCes mHeä keÀje.

2) Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCeecegUs keÀesCeles HeefjCeece nesleele les mHeä keÀje.

3) Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCeecegUs nesCeejs HeefjCeece otj keÀjC³eemeeþer keÀesCeles Ghee³e meg®eJeeue.

4) v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCe cnCepes keÀe³e? les meebietve v³etve Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer keÀejCes efJeMeo keÀe.

5) v³et efkebÀJee DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCeecegUs keÀesCeles HeefjCeece nesleele les meebietve l³eeJej Ghee³e met®eJee.

6) Gef®ele/³eesi³e/He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCe ner mebkeÀuHevee mHeä keÀªve l³ee®es HeÀe³eos efkebÀJee cenÊJe

meebiee?

7) Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCe DeeefCe DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®³ee HeefjCeeceeb®eer ®e®ee& keÀªve ¿ee oesveHewkeÀer

keÀesCeleer DeJemLee GHe¬eÀceeb®³ee ¢äerves peemle neveerkeÀejkeÀ Deens ns mekeÀejCe efuene.

8) DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCe JeeF&ì Deens lej Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCe ns ®eebieues veener. ®e®ee& keÀje?

9) efìHee efuene.

1) DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®es OeeskesÀ, 2) He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCe

3) DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer keÀejCes 4) DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueerkeÀjCeeJej Ghee³e.

5

Yeeb[Jeue j®evee – Yeeie 1

CAPITAL STRUCTURE – PART I


5.0 GefÎ<ìîes


5.2 Yeeb[Jeue j®eves®eer J³eeK³ee

5.3 DeeoMe& Yeeb[Jeue j®eves®eer JewefMeäs

5.4 Yeeb[Jeue j®evesJej HeefjCeece keÀjCeejs IeìkeÀ


5.0 GefÎ<ìîes

GefÎäîes

Yeeb[Jeue j®evee cnCepes keÀe³e ns mecepeeJetve Ieslee ³esF&ue.

Yeeb[Jeuej®evesJej keÀesCel³ee IeìkeÀe®ee HeefjCeece neslees les mecepesue.


Yeeb[Jeue ³eespevesleerue Heefnuee Yeeie cnCepes J³eJemee³eeuee SketÀCe efkeÀleer Yeeb[Jeue ueeiesue ³ee®ee

Deboepe Je l³eemebyebOeer®eer efveCe&³e Òeef¬eÀ³ee DeeHeCe Heeefnueer. Yeeb[Jeue ³eespevesleerue Heg{erue Hee³ejer cnCepes

J³eJemee³eeves GYeejeJe³ee®es Yeeb[Jeue keÀMee ÒekeÀejs GYeejeJe³ee®es ³ee®ee efveCe&³e IesCes nes³e. p³ee efJeefJeOe

ceeiee&veer Hewmee pecee keÀjlee ³eslees les Yeeb[Jeue j®eves®es IeìkeÀ Demeleele. efkeÀleer jkeÀces®es Yeeb[Jeue ieesUe

keÀjeJes ne Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee nslet Demelees. lej les keÀmes Je keÀesCel³ee ÒeefleYetleerÜejs ieesUe keÀjeJes ne

Yeeb[Jeue j®eves®ee GÎsMe Demelees. Yeeb[Jeue j®evesleerue ÒeefleYetleer®³ee ³ee ÒeceeCeeuee Capital gearing

Demes cnCeleele. oesve ÒekeÀej®³ee ÒeefleYetleer J³eJemee³e efJekeÀlees. 1) meeceev³e Yeeie Equity

Shares, 2) keÀpe&jesKes Debentures. Heefnu³ee ÒeefleYetleer ³ee mJeeefcelJee®³ee ÒeefleYetleer

Demeleele. keÀejCe meeceev³e YeeieOeejkeÀ ns J³eJemee³ee®es ceeuekeÀ Demeleele. ogmeN³ee ÒekeÀej®³ee ÒeefleYetleer

³ee OevekeÀes mJeªHee®³ee Demeleele keÀejCe keÀpe&jesKesOeejkeÀ ns kebÀHeveer®es OevekeÀes Demeleele. meeceev³eYeeie

Je keÀpe&jesKes efkeÀleer ÒeceeCeele efJeketÀve Hewmes pecee keÀjeJes ³ee®ee efveCe&³e ne Yeeb[Jeue j®evesleerue cenÊJee®ee

Yeeie Deens. keÀpe&jesKes; ueeskeÀebkeÀ[tve þsJeer Je ÒeLece DeefOekeÀeje®es Yeeie Preference share

peemleerle peemle efJeketÀve Je keÀceerle keÀceer meeceev³e Yeeie efJeketÀve kebÀHeveer YeebnJeue ieesUe keÀjles. l³ee

kebÀHeveerves efJekeÀemee®eer JesieJeeve ieleer High Gearing Iesleueer Deens Demes mecepeC³eele ³esles. keÀejCe

kebÀHeveerves ceeuekeÀ Demeuesues mJele:®es keÀceerle keÀceer Yeeb[Jeue Ieeuetve (meeceev³e Yeeie) yeenîe DeefOekeÀ

meeOeveeb®ee veHeÀe efceUefJeC³eemeeþer Òe³elve keÀ©ve DeeHeuee veHeÀe Jee{efJele Demeleele. ³eeGueì pesJne

Yeeb[Jeueele meeceev³e Yeeieeb®es ÒeceeCe ceesþs Demeles lesJne l³ee kebÀHeveer®³ee efJekeÀemee®ee Jesie cebo Low

Gearing Demeu³eeves keÀpee&T Iesleuesues Yeeb[Jeue Je meeceev³e Yeeie Yeeb[Jeue ³eeb®es SketÀCe Yeeb[Jeueele

HejmHejebMeer pes ÒeceeCe Demeles l³eeuee Debt Equity Ratio Demes cnCeleele. J³eJemee³ee®³ee iejpee

DeesUKetve kegÀþu³ee ÒekeÀej®³ee ÒeefleYetleer efJekeÀeJ³eele ³ee®ee efveCe&³e DeLe& efve³eespekeÀebvee I³eeJee ueeiesue.

ne Yeeb[Jeue ³eespeves®³ee j®eves®ee efveCe&³e I³eeJee ueeielees.

5.2 Yeeb[Jeue j®eves®eer J³eeK³ee (Definition of Capital Structure):

1) iejmìsve yeie& : ``Òeceb[Ue®es mJeeefcelJe Yeeb[Jeue efkebÀJee Yeeie Yeeb[Jeue lemes®e Òeceb[Ue®³ee

oerIe&cegoleer®³ee keÀpe&yeepeejerHeCee®es ÒeefleefveefOelJe keÀjCeeN³ee DebMe Yeeb[Jeuee®ee meceeJesMe neslees. Yeeb[Jeue

j®eves®ee mebyebOe Yeeb[Jeuee®eer GYeejCeer keÀjC³eemeeþer efveie&efcele keÀjC³eele ³esCeeN³ee ÒeefleYetleeR®³ee

ÒekeÀejebMeer Deens.”

Gesternberg : Capitalization comprise a corporation ownership capital and its borrowed capital as represented by its long term in debtness capital structure refers to the kind of securities that make up the capitalization.

2) Jesmìve DeeefCe ye´eF&ve : ``Yeeb[Jeue j®evee cnCepes GHe¬eÀcee®ee keÀe³ece mJeªHee®ee efJeÊeHegjJeþe nes³e.

l³eele ÒeecegK³eeves GHe¬eÀceeves Iesleuesues efoIe&cegoleer®es keÀpe&, HetCee&efOekeÀejYeeie lemes®e meeceev³e

Yeeb[Jeuee®ee meceeJesMe neslees. Yeeb[Jeue j®evesle DeuHecegoleer®³ee keÀpee&®ee cee$e DebleYee&Je nesle veener.

meeceev³e DebMeYeeb[JeueeceO³es meeceev³e Yeeie Yeeb[Jeueer DeefOekeÌ³e DeeefCe mee®euesu³ee Je DeefJeleefjle

GlHeVee®ee meceeJesMe neslees.”

Weston and Brigham : Capital structure is the permanent financing of the firm, representing primarily by long term debt, preferred stock and common equity but excluding all short term credit, common equity includes common stock, capital surplus and accumulated retained earning.”

Yeeb[Jeue j®evee cnCepes GHe¬eÀcee®³ee efoIe&cegoleer®³ee Yeeb[Jeue GYeejCeer®eer cetueYetle ®eewkeÀì

nes³e.

5.3 DeeoMe& Yeeb[Jeue j®eves®eer JewefMeäîes (Feature of Sound Capital

Structure) :

meeOeer /meesHesHeCee

He³ee&Hle JeeHej

keÀeìkeÀmejer®eer DemeeJeer

ueJeef®ekeÀlee

GefÎäs mHeä DemeeJeerle

efoIe&keÀeueerve ¢äerkeÀesve

³eesi³e meceleesue

iegbleJeCetkeÀerme megjef#elelee

efve³eb$eCeeme megueYe

mebYeeJ³e lejleto DemeeJeer

Yeeb[JeueerkeÀjCe DeeefCe Yeeb[Jeuej®evee ¿ee GHe¬eÀcee®³ee efJeÊeer³e J³eJemLeeHevee®eer keÀe³e&#ecelee

Je He³ee&³eeves ³eMe þjefJeCeeN³ee yeeyeer Deensle. GHe¬eÀcee®eer Yeeb[Jeue j®evee keÀMeer DemeeJeer ¿ee ÒeMvee®es

GÊej keÀesCeerner leer DeeoMe& DemeeJeer Demes®e osF&ue. DeeoMe& Yeeb[Jeue j®eves®eer keÀener ÒecegKe JewefMeäîes

Heg{s Lees[keÌ³eele veceto kesÀueer Deensle.

1) DeeoMe& Yeeb[Jeue j®evee meesHeer Je meeOeer DemeeJeer (Simplicity) : Òeceb[Ue®eer Yeeb[Jeue j®evee

meesHeer Je mecepeC³eeme meesHeer DemeeJeer. J³eJemee³ee®eer mLeeHevee efkebÀJee ÒeejbYe kesÀu³eeveblej Deieoer leele[er®es

efJeefJeOe ÒekeÀej®³ee ÒeefleYetleeR®es efveie&ceve keÀjC³eele ³esT ve³es. Yeeb[Jeue j®es®eer keÀe³e&Jeener keÀjlee ³esF&ue

leer meJee&vee mecepesue DeMeer DemeeJeer.

2) He³ee&Hle JeeHej (Optimum use) : pesJe{îee Yeeb[Jeuee®eer HetCe& J³eJeefmLele GHe³eesie nesT

MekesÀue lesJe{s Yeeb[Jeue GHe¬eÀceeves ÒeeHle keÀªve I³eeJes. pesJe{îee Yeeb[Jeuee®eer iejpe Deens lesJe{s®e Yeeie

efJe¬eÀerme keÀe{eJes.

3) keÀeìkeÀjmej DemeeJeer (Economy) : ÒeefleYetleeR®eer efkebÀcele keÀceer DemeeJeer. l³eeJejerue keÀefceMeve,

J³eepe ¿ee®ee Ke®e& keÀceerle keÀceer DemeeJee. l³eecegUs Yeeb[Jeue keÀceer Ke®ee&le GHeueyOe keÀªve oslee ³esF&ue.

4) ueJeef®ekeÀlee (Clear Objectives) : Yeeb[Jeue j®evee ueJeef®ekeÀ DemeeJeer. efoIe&keÀeueerve

Yeeb[Jeuee®eer iejpe GÊejesÊej Jee{le peeles. DeMee JesUsme peemleer®³ee Yeeb[Jeuee®eer GYeejCeer keÀjCes

menpe MekeÌ³e JneJes.

5) GefÎä mHeä DemeeJeer (Long term view) : p³ee GefÎäebmeeþer DeeHeCe Yeeb[Jeue ieesUe

keÀjCeej Deenesle l³ee®e GefÎäebmeeþer Yeeb[Jeuee®ee JeeHej keÀjeJee. cnCepes®e GefÎä ner mHeä Demeueer

Heeefnpesle.

6) efoIe&keÀeueerve ¢efäkeÀesve : Yeeb[Jeue j®evee ueJeef®ekeÀ DemeeJeer oerIe&keÀeUele Yeeb[Jeuee®eer iejpe

GÊejesÊej Jee{le peeles. DeMee yeeyeleerle peemleer®³ee Yeeb[Jeuee®eer oerIe&keÀeUemeeþer GYeejCeer keÀjeJeer.

7) ³eesi³e meceleesue : equity capital DeeefCe borrowed capital ³eeceO³es ³eesi³e meceleesue

DemeCes DeeJeM³ekeÀ Deens.

DeeoMe& Yeeb[Jeue

j®eves®eer JewefMeäîes

8) iegbleJeCetkeÀerle megjef#elelee (Safety of Investment) : DeeoMe& Yeeb[Jeue j®evee ner

iegbleJeCetkeÀoejeb®es mebj#eCe keÀjCeejer DemeeJeer. l³eebveer iegbleefJeuesu³ee iegbleJeCetkeÀerJej ³eesi³e lees ceesyeouee

efceUsue DeMeer J³eJemLee keÀjCes.

9) efve³eb$eCeeme megueYe (Proper Control) : J³eJemLeeHevee®es Yeeb[Jeue efve³eespeveeJej efve³eb$eCe

DemeCes DeeJeM³ekeÀ Deens. meeceev³e Yeeieeb®eer Kejsoer kesÀu³eeJej YeeieebJej GHe¬eÀceebJej efve³eb$eCe DemeeJes.

10) mebYeeJ³e lejleto DemeeJeer (Provision for Contingencies) : ³eespevee DeeKeleevee

YeefJe<³ekeÀeueerve iejpeeb®ee efJe®eej keÀªve leer DeeKeueer Heeefnpes. l³eemeeþer mebYeeJ³e lejlegoer keÀjCes

DeeJeM³ekeÀ Deens. DeMeer lejleto Demeu³eecegUs efJeÊeer³e J³eJemLeeHekeÀeuee ³esCeeN³ee mecem³eebvee ÒeYeeJeer

Ghee³e ³eespevee keÀjlee ³esF&ue.

5.4 Yeeb[Jeue þjefJeCeejs IeìkeÀ (Determinants of Capital

Structure):

Yeeb[Jeue j®evesJej HeefjCeece keÀjCeejs IeìkeÀ (Factors influencing capital

structure) :

YeeieYeeb[JeueeJej J³eeHeej

kebÀHeveerJej efve³eb$eCe keÀjC³ee®eer F®íe

iegbleJeCetkeÀ keÀjCeeN³ee®eer DeHes#ee Je ÒeJe=Êeer

Yeeb[Jeuee®eer cegole

YeefJe<³ekeÀeueerve ³eespevee

Yeeb[Jeue GYeejCeer®ee Ke®e&

ueJeef®ekeÀHeCee

J³eJemee³ee®es mJeªHe

efveef½ele Je efve³eefcele GlHeVee®eer mebYeeJevee

Yeeb[Jeue GYeejCeer®ee GÎsMe

Yeeb[Jeue efceueeve

Yeeb[Jeue yeepeeje®eer HeefjefmLeleer

Òe®eefuele keÀe³eos

1) Yeeie Yeeb[Jeue J³eeHeej (Trading on Equity) : kebÀHeveer®es Yeeb[Jeue meeceev³ele: oesve

ÒekeÀej®es Demeleele. 1) meeceev³e Yeeb[Jeue 2) keÀpee&T Yeeb[Jeue

Yeeb[Jeue j®evesJej

HeefjCeece keÀjCeejs

IeìkeÀ

J³eeK³ee: iesjsìyeie& : ``pesJne SKeeoer J³ekeÌleer efkebÀJee kebÀHeveer DeeHeu³ee vesnceer®³ee J³eeHeej

meb®eeueveemeeþer mJeeefcelJe Yeeb[Jeue Je keÀpee&T Yeeb[Jeue ³ee oesneW®eener GHe³eesie keÀjles lesJne leer J³ekeÌleer

efkebÀJee kebÀHeveer Yeeie Yeeb[JeueeJej J³eeHeej keÀjerle Deens Demes cnCelee ³esF&ue.``

kebÀHeveeruee efceUeuesu³ee veHeÌ³ee®ee keÀener Yeeie keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee þjeefJekeÀ ojeves J³eepee®³ee

ªHeeves efouee peelees. l³eeveblej veHeÌ³ee®ee keÀener Yeeie DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀebvee þjeefJekeÀ ojeves ueeYeebMe

cnCetve efouee peelees Je jeefnuesuee veHeÀe meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee ueeYeebMe cnCetve efouee peelees. kebÀHeveerves

meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee efouesuee ueeYeebMee®ee oj ne pej keÀpe&jesK³eebJejerue J³eepee®³ee ojeHes#ee efkebÀJee

DeûenkeÌkeÀe®³ee YeeieeJejerue ueeYeebMee®³ee ojeHes#ee peemle Demeu³eeme kebÀHeveer Yeeie Yeeb[JeueeJej J³eeHeej

keÀjles Demes cnCelee ³esF&ue.

2) kebÀHeveerJej efve³eb$eCe (Retaining Control) : J³eJemee³eeJej DeeHeues®e efve³eb$eCe keÀe³ece

jneJes DeMeer ÒeJele&keÀeb®eer efkebÀJee mebmLeeHekeÀeb®eer cenÊJeekeÀeb#ee Demeu³eeme l³ee®eemeg×e Yeeb[Jeue j®eves®³ee

mJeªHeeJej HeefjCeece neslees. J³eJemee³eeJej DeeHeues efve³eb$eCe DemeeJes DeMeer ÒeJele&keÀeb®eer F®íe Demeles.

cnCetve ÒeJele&keÀebvee p³eeJesUer kebÀHeveer®³ee keÀejYeejeJej mJele:®es efkebÀJee ceespekeÌ³ee J³ekeÌleeR®es®e efve³eb$eCe

DemeeJes Demes Jeeìles, l³eeJesUer les DeeûenkeÌkeÀe®³ee Yeeieeb®eer efkebÀJee keÀpe&jesK³eeb®eer DeefOekeÀ efJe¬eÀer keÀªve

Yeeb[Jeue GYes keÀjleele. ³eeGueì ÒeJele&keÀebvee p³eeJesUer kebÀHeveer®³ee J³eJemLeeHeveeJej efve³eb$eCe þsJeCeeN³ee

meÊes®es efJekeWÀêerkeÀjCe JneJes Demes Jeeìles. l³eeJesUer les meeceev³e Yeeieeb®eer DeefOekeÀ ÒeceeCeele efJe¬eÀer keÀªve

Yeeb[Jeue GYes keÀjleele.

3) iegbleJeCetkeÀ keÀjCeeN³eeb®eer DeHes#ee Je ÒeJe=Êeer (Different types of Investors)

kebÀHeveer®³ee Yeeie Je keÀpe&jesK³eebceO³es HewMee®eer iegbleJeCetkeÀ keÀjC³eemeeþer le³eej Demeuesu³ee ueeskeÀeb®eer

DeeJe[, DeHes#ee, DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleer Je iegbleJeCetkeÀer®es GefÎäs ³eeceO³es efYeVelee Demeles. keÀener ueeskeÀeb®eer

DeeefLe&keÀ efmLeleer mebHeVe Demeles. les peesKeercemeg×e mJeerkeÀejC³eekeÀefjlee le³eej Demeleele. DeMee ueeskeÀeb®eer

ÒeJe=Êeer efJe®eejele IesTve kebÀHeveerves l³eebvee meeceev³e Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀjeJeer. ³eeGueì keÀener ueeskeÀeb®eer

peesKeerce mJeerkeÀejC³ee®eer le³eejer vemeles. l³eebvee ce³ee&efole keÀe nesF&vee Hejbleg efve³eefcele GlHeVe nJes

Demeles. DeMee ueeskeÀebmeeþer kebÀHeveerves DeûenkeÌkeÀeb®es Yeeie efkebÀJee keÀpe&jesKes efJe¬eÀerme keÀe{eJes. DeMee ÒekeÀejs

kebÀHeveerves iegbleJeCetkeÀ keÀjCeeN³ee ueeskeÀeb®eer DeHes#ee Je ÒeJe=Êeer efJe®eejele IesTve l³eeÒeceeCes Yeeie efkebÀJee

keÀpe&jesKes efJe¬eÀerme keÀe{eJes Je l³eevegmeej Yeeb[Jeuee®eer j®evee efveef½ele keÀjeJeer.

4) Yeeb[Jeuee®eer cegole (Period of Financing) : kebÀHeveeruee ueeieCeejs Yeeb[Jeue efkeÀleer

cegoleerkeÀefjlee nJes ³eeJej osKeerue Yeeb[Jeuee®eer j®evee DeJeuebyetve Demeles. DeuHe keÀeUekeÀefjlee Yeeb[Jeue

nJes Demeu³eeme keÀpe& keÀe{tve iejpe YeeieefJelee ³esles. 10-15 Je<ee&meeþer Yeeb[Jeue nJes Demeu³eeme

keÀpe&jesKes efkebÀJee DeûenkeÌkeÀe®³ee Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀjCes Gef®ele þjles. Hejbleg l³eeHes#ee oerIe& cegoleerkeÀefjlee

Yeeb[Jeue nJes Demeu³eeme meeceev³eYeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀjC³eeefMeJee³e ogmeje keÀesCeleener ceeie& Gef®ele þjle

veener.

5) YeefJe<³ekeÀeueerve ³eespevee (Future Plan) : Yeeb[Jeuee®eer j®evee ner kebÀHeveer®³ee J³eJemee³ee®ee

efJemleej DeeefCe YeefJe<³ekeÀeueerve ³eespevee efJe®eejele IesTve efveef½ele keÀsueer peeles. pej SKeeÐee kebÀHeveerves

Deieoer megªJeeleeruee®e meeceev³e Yeeie, DeûenkeÌkeÀeb®es Yeeie Je efvejefvejeÈ³ee cegoleer®es keÀpe&jesKes efJe¬eÀerme

keÀe{ues lej kebÀHeveer®³ee Yeeb[Jeue j®evesle leesìe efvecee&Ce neslees. iegbleJeCetkeÀoejebvee ³ee meJee&®³ee HeÀe³eÐee-

leesìîee®ee legueveelcekeÀ efJe®eej keÀjlee ³esle veener Je vescekeÀer keÀMeeceO³es jkeÌkeÀce iegbleJeeJeer ³eemebyebOeer®ee

efveCe&³e Ieslee ³esle veener. l³eecegUs YeefJe<³ekeÀeUele Yeeb[Jeue GYeejCeer®³ee ceeiee&le DeveskeÀ De[®eCeer

efvecee&Ce nesleele. cnCetve keÀesCel³eener kebÀHeveerves megªJeeleer®³ee keÀeUele meeceev³e Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀjeJeer Je

veblej nUtnUt DeeJeM³ekeÀlesvegmeej DeûenkeÌkeÀe®³ee Yeeieeb®eer DeLeJee keÀpe&jesK³eeb®eer efJe¬eÀer keÀjeJeer.

6) Yeeb[Jeue GYeejCeer®ee Ke®e& (Cost of Financing) : Yeeb[Jeue GYeejCeermeeþer ³esCeeN³ee

Ke®ee&®eeosKeerue ÒeYeeJe Yeeb[Jeuee®³ee j®evesJej He[lees. Yeeb[Jeue GYeejCeer®³ee Ke®ee&le ÒeecegK³eeves

Yeeienceeroeje®³ee oueeueer®ee meceeJesMe neslees. Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀmejerJej kesÀueer peele Demesue lej leer

keÀmejosKeerue Yeeb[Jeue GYeejCeer®³ee Ke®ee&le meceeefJeä kesÀueer peeles. keÀpe&jesKed³eeb®eer efJe¬eÀer keÀjleevee

cegêebkeÀ MegukeÀ ÐeeJes ueeieles. ns meJe& Ke®e& efJe®eejele IesTve Yeeb[Jeue GYeejCeer®ee Ke®e& MekeÌ³elees keÀceer

³esF&ue. DeMee efjleerves Yeeb[Jeuee®eer j®evee efveef½ele keÀjC³eele ³esles.

7) ueJeef®ekeÀlee DemeeJeer (Maintaining Flexibility) : DeeefLe&keÀ ³eespevesme ueJeef®ekeÀlee

ÒeeHle nesC³eemeeþer veJeerve Yebe[Jeue GYeejCes lemes®e vekeÀes DemeCeejs Yeeb[Jeue Hejle keÀjCes MekeÌ³e

JneJe³eeme nJes ³eemeeþer DeeefLe&keÀ j®evesle ªHeeblej#ece Je HejleHesÀ[ keÀjlee ³esC³eemeejKes DeûenkeÌkeÀe®es

Yeeie DeLeJee keÀpe&jesKes ³eeb®ee DebleYee&Je keÀjeJee ueeielees. ³eekeÀefjlee Òeceb[Ue®ee Yeeb[Jeue j®evee

ueJeef®ekeÀ DemeeJeer DeMeer ÒeJele&keÀebveer megªJeeleerHeemetve®e o#elee Iesleueer Heeefnpes.

8) J³eJemee³ee®es mJeªHe (Nature of Enterprise) : Òel³eskeÀ J³eJemee³ee®es mJeªHe JesieJesieUs

Demeles. keÀener J³eJemee³eele peesKeerce peemle Demeles lej keÀener J³eJemee³eele keÀceer Demeles. p³ee

J³eJemee³eele peesKeerce peemle Demeles GlHeVe DeefmLej Je Deefve³eefcele Demeles lemes®e p³ee J³eJemee³eeuee

mHeOee& Je lespeerceboer®³ee ®e¬eÀeHeemetve OeeskeÀe Demelees DeMee J³eJemee³eele Yeeb[Jeue GYeejCeerkeÀjerlee

meeceev³e Yeeieb®eer efJe¬eÀer keÀjCes ³eesi³e Demeles. ³eeGueì p³ee J³eJemee³eele peesKeerce keÀceer Demeles, GlHeVe

efmLej Je efve³eefcele Demeles. lemes®e p³ee J³eJemee³eeuee mHeOee& Je lespeerceboer®³ee ®e¬eÀeHeemetve OeeskeÀe vemelees

DeMee J³eJemee³eele Yeeb[Jeue GYeejCeerkeÀjerlee DeûenkeÌkeÀe®es Yeeie Je keÀpe&jesK³eeb®eer efJe¬eÀer keÀjCes ³eesi³e

Demeles.

9) efveefM®ele Je efve³eefcele GlHeVee®eer mebYeeJevee (Profitability) : kebÀHeveer®es YeefJe<³ekeÀeUeleerue

GlHeVe keÀmes jenCeej ³eeJej kebÀHeveer®³ee Yeeb[Jeuee®eer j®evee DeJeuebyetve Demeles. ³eeyeeyele S.Sme.

[sefJnieves Heg{erue leerve ceeie&oMe&keÀ lelJes meebefieleuesueer Deensle.

1) kebÀHeveeruee YeefJe<³eele efveef½ele Je efve³eefcele GlHeVe efceUC³ee®eer MekeÌ³elee Demesue lej kebÀHeveerves

Yeeb[Jeue GYeejCeermeeþer keÀpe&jesK³ee®eer efJe¬eÀer keÀjeJeer.

2) YeefJe<³eele kebÀHeveer®es GlHeVe efveef½ele jenerue®e ³ee®eer MekeÌ³elee vemesue Hejbleg nesCeeN³ee veHeÌ³eeHeemetve

DeûenkeÌkeÀe®³ee YeeieebJej ueeYeebMe osCes MekeÌ³e nesle Demesue lej DeMee HeefjefmLeleerleer kebÀHeveerves Yeeb[Jeue

GYeejCeermeeþer DeûenkeÌkeÀe®³ee Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀjeJeer.

3) YeefJe<³ekeÀeUele kebÀHeveeruee efkeÀleer GlHeVe nesF&ue ns efveef½ele meebielee ³esle vemesue Je l³eeyeeyele

keÀesCel³eener ÒekeÀej®ee Deboepe J³ekeÌle keÀjlee ³esle vemesue lej DeMee HeefjefmLeleerle kebÀHeveerves Yeeb[Jeue

GYeejCeermeeþer meeceev³e Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀjeJeer.

10) Yeeb[Jeue GYeejCeer®ee GÎsMe (Purpose of Financing) : kebÀHeveer Yeeb[Jeuee®eer

GYeejCeer keÀesCel³ee GÎsMeeves keÀjerle Deens. ³eeJejmeg×e kebÀHeveer®³ee Yeeb[Jeuee®eer j®evee DeJeuebyetve

Demeles. kebÀHeveeruee DeeJeM³ekeÀ DemeCeejs peemleer®es Yeeb[Jeue Heg{erue oesve keÀejCeebmeeþer Demet MekeÀles.

1) J³eJemee³eele meJe&meeOeejCe megOeejCee keÀjC³eemeeþer Je

2) GlHeVeele Jee{ keÀjC³eemeeþer

pej kebÀHeveeruee J³eJemee³eele meJe&meeOeejCe megOeejCee keÀjC³emeeþer DeefOekeÀ Yeeb[Jeue nJes

Demesue lej kebÀHeveerves meeceev³e Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve Yeeb[Jeue GYes keÀjeJes efkebÀJee l³eekeÀefjlee kebÀHeveerves

ceeieerue Je<ee&®ee jeKeerJe efveOeer efkebÀJee meeþJetve þsJeuesuee veHeÀe JeeHejeJee. Hejbleg keÀpe&jesK³eeb®eer efJe¬eÀer

keÀªve Yeeb[Jeue GYes keÀª ve³es. keÀejCe DeMee ÒekeÀej®³ee megOeejCeebcegUs GlHeeoveele efkebÀJee veHeÌ³eele

Jee{ nesC³ee®eer HeÀejMeer MekeÌ³elee vemeles. l³eecegUs kebÀHeveerves meJe&meeOeejCe megOeejCesmeeþer keÀpe&jesK³eeb®eer

efJe¬eÀer keÀªve Yeeb[Jeue GYeeju³eeme kebÀHeveeruee nesCeeje veHeÀe keÀpe&jesK³eebJej®es J³eepe osC³eeme DeHegje

He[t MekeÀlees. kebÀHeveer®eer peyeeyeoejer Jee{tve kebÀHeveer®ee J³eJemee³e leesìîeele ³esC³ee®eer MekeÌ³elee Demeles.

kebÀHeveer®³ee GlHeVeele Jee{ keÀjC³eemeeþer DeefOekeÀ Yeeb[Jeue nJes Demesue lej l³eekeÀefjlee keÀpe&

jesK³eeb®eer efJe¬eÀer keÀjCes mees³eermkeÀj þjsue. keÀejCe kebÀHeveer GlHeeoveele Jee{ keÀªve veHeÀe Jee{Jet MekeÀles

DeeefCe Jee{uesu³ee veHeÌ³eeletve keÀpee&®eer Je keÀpee&Jejerue J³eepee®eer menpe HejleHesÀ[ keÀª MekeÀles.

11) Yeeb[Jeue efceueeve (Capital Gearing) : Yeeb[Jeue efceueeve cnCepes kebÀHeveer®³ee SketÀCe

Yeeb[Jeueele mJeeefcelJe Yeeb[Jeue Je keÀpee&T Yeeb[Jeue ³eeb®es pes ÒeceeCe Demeles. l³eeuee Yeeb[Jeue efceueeve

Demes cnCeleele. p³eeJesUer kebÀHeveer®³ee SketÀCe Yeeb[Jeueele mJeeefcelJe Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe peemle Je

keÀpee&T Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe keÀceer Demeles. l³eeJesUer l³eeuee efvecve Yeeb[Jeue efceueeve Demes cnCeleele.

³eeGueì p³eeJesUer SketÀCe Yeeb[Jeueele mJeeefcelJe Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe keÀceer Je keÀpee&T Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe

peemle Demeles l³eeJesUer l³eeuee G®®e Yeeb[Jeue efceueeve Demes cnCeleele.

12) Yeeb[Jeue yeepeeje®eer HeefjefmLeleer (Capital Market Condition) : Yeeb[Jeue j®evee

ner yeN³ee®e ÒeceeCeele Yeeb[Jeue yeepeejeleerue HeefjefmLeleerJej DeJeuebyetve Demeles. lespeer®³ee keÀeUele

mLeeHeve Peeuesu³ee kebÀHeveerves efJe¬eÀerme keÀe{uesues Yeeie menpe efJekeÀues peeleele. veJeerve kebÀHeveer®es ÒeJele&keÀ

ns DevegYeJeer Je ÒeefJeefäle Demeu³eeme kebÀHeveerves efJe¬eÀerme keÀe{uesues Yeeie DeefOecetu³eeves efJekeÀues peeT

MekeÀleele. ³eeGueì ceboer®³ee keÀeUele iegbleJeCetkeÀoejebceO³es veJeerve iegbleJeCetkeÀ keÀjC³eemeeþer cegUer®e

Glmeen vemelees. cnCetve SKeeÐee kebÀHeveeruee ceboer®³ee keÀeUele Yeeb[Jeue GYeejCeer keÀjeJe³ee®eer

Demeu³eeme l³ee kebÀHeveerves Yeeie efJe¬eÀerme ve keÀe{lee l³eeSsJepeer keÀpe&jesK³ee®eer efJe¬eÀer megª keÀjeJeer.

DeMeeÒekeÀejs kebÀHeveerves Yeeie efJe¬eÀerme ve keÀe{lee l³eeSsJepeer keÀpe&jesKed³ee®eer efJe¬eÀer megª keÀjeJeer. DeMee

ÒekeÀejs kebÀHeveerves Yeeb[Jeue GYeejCeermeeþer Yeeie DeeefCe keÀpe&jesKes ³ee oesve He³ee&³eebHewkeÀer keÀesCelee He³ee&³e

efveJe[eJee ne efveCe&³e yeN³ee®e ÒeceeCeele Yeeb[Jeue yeepeejeleerue HeefjefmLeleerJej DeJeuebyetve Demesue.

13) Òe®eefuele keÀe³eos Je efve³eb$eCes : J³eeJemeeef³ekeÀ mebmLes®³ee SketÀCe GlHeVeeletve l³ee mebmLes®ee

J³eeJemeeef³ekeÀ Ke®e& Jepee kesÀu³eeveblej pes GlHeVe efMeuuekeÀ jenles les Dee³ekeÀj keÀe³eÐeevegmeej keÀj os³e

mecepeues peeles. keÀpe&jesK³eebJej efoues peeCeejs J³eepe J³eeJemeeef³ekeÀ Ke®ee&le meceeefJeä kesÀues peeles.

l³eecegUs ns J³eepe SketÀCe GlHeVeeletve Jepee kesÀues peeles Je eflelekeÌ³ee jkeÀcesJej DeekeÀeju³ee peeCeeN³ee

keÀjele kebÀHeveeruee metì efceUles. YeeieebJej efouee peeCeeje ueeYeebMe cee$e J³eeJemeeef³ekeÀ Ke®e& mecepeuee

peele veener. l³eecegUs ueeYeeMeeb®eer jkeÌkeÀce J³eeJemeeef³ekeÀ Ke®e& cnCetve SketÀCe GlHeVeeletve Jepee keÀjlee

³esle veener Je l³eeJej Dee³ekeÀje®eer metì osKeerue efceUle veener. cnCetve®e kebÀHeveeruee p³eeJesUer peemle

Yeeb[Jeuee®eer iejpe efvecee&Ce nesles. l³eeJesUer kebÀHeveer keÀpe&jesK³eeb®³ee efJe¬eÀeruee DeefOekeÀ ÒeeOeev³e osles.

DeMee ÒekeÀejs kebÀHeveer®eer Yeeb[Jeuee®eer j®evee efveef½ele keÀjleevee Òe®eefuele keÀe³eos Je mejkeÀejves ueeJeuesueer

efve³eb$eCes efJe®eejele I³eeJeer ueeieleele.

Yeeb[Jeue j®evesceO³es yeoue (Changes in Capital Structure) :

J³eJemee³e mebIeìves®³ee iejpesvegmeej JesieJesieÈ³ee ceeO³eceeb®ee GHe³eesie keÀªve efveOeer ieesUe kesÀues

peeleele. HeefjefmLeleer®³ee oyeeJeevegmeej HeefjefmLeleer meeHes#e ceeO³eceeb®ee DeJeuebye kesÀuee peelees. l³eecegUs

Yeeb[Jeue j®evesuee (Capital Structure) efkebÀJee ³eespevesuee (Financial Plan) efkeÀ®ekeÀì

mJeªHe ÒeeHle nesles. l³eecegUs Yeeb[Jeue j®evesle yeoue keÀªve l³eeleerue meoes<e otj keÀjC³ee®ee Òe³elve

keÀjeJee ueeielees. meeceev³ele: Heg{erue keÀejCeemeeþer Yeeb[JeueerkeÀjCeele yeoue keÀjCes Del³eeJeM³ekeÀ þjles.

1) meceleesue meeOeves (Restoring Balance) : keÀener JesUe keÀpe&jesK³eeb®³ee mJeªHeele

#ecelesHes#ee peemle efveOeer ieesUe kesÀues peeleele. l³eecegUs J³eepe Ke®ee&®ee veHeÀe-leesìe He$ekeÀeJejerue yeespee

Jee{lees. J³eepe Ke®ee&®ee yeespee Je ueeYelee ³eeceO³es mecePeeslee ÒemLeeefHele keÀjC³eemeeþer

Yeeb[JeueerkeÀjCeele yeoue keÀªve keÀpe&jesK³eeb®eer HejleHesÀ[ efkebÀJee ªHeeblej keÀjCes DeeJeM³ekeÀ þjles.

2) ³eespevesme meeOes mJeªHe osCes (Simplicity to Financial Plan) : JesUesJesUer JesieJesieUs

nkeÌkeÀ Je ueeYeebMe DeLeJee J³eepeoj Demeuesu³ee ÒeefleYetleer Òemlegle kesÀuesu³ee Demeleerue lej DeeefLe&keÀ

³eespevesme keÀenermes efkeÀ®ekeÀì mJeªHe ÒeeHle nesles. ÒeefleYetleeRceOeerue efJeefJeOelee keÀceer keÀªve meeOes meeshes

mJeªHe osC³eemeeþer Yeeb[Jeue j®evesle yeoue keÀjeJes ueeieleele.

3) J³eeHekeÀ YeeieOeejkeÀ (Wider Base) : keÀener JesUe OeesjCeelcekeÀ yeoue cnCetve YeeieOeejCee

J³eeHekeÀ Hee³eeJej DeeOeeefjle DemeC³ee®eer DeeJeM³ekeÀlee Demeles. l³eecegUs efve³eb$eCe nkeÌkeÀe®³ee

keWÀêerkeÀjCeecegUs GodYeJeCeejs ÒeMve mees[efJeCes MekeÌ³e Demeles. ³eemeeþer YeeieOeejkeÀeb®eer mebK³ee

Jee{efJeC³eemeeþer Yeeb[Jeue j®evesle yeoue keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Demeles.

4) DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeJemLee (Over Capitalization) : Òeceb[Ue®³ee Yeeb[Jeue

³eespevesme DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeJemLee ÒeeHle Peeueer Demeu³eeme ceeueceÊesme DeefleefjkeÌle

HegmlekeÀer cetu³e ÒeeHle nesles. DeefleefjkeÌle Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee ne oes<e otj keÀjC³eemeeþer Je leeUsyeboele

efomeCeeje mebef®ele leesìe HegmlekeÀeletve keÀe{tve ìekeÀC³eemeeþer Yeeb[JeueerkeÀjCeele yeoue kesÀues peeleele.

5) DeuHecegoleer®³ee osC³ee®es ªHeeblej (Conversion of Current Liabilities): keÀener

JesUe DeewÐeesefiekeÀ mebmLeebvee veefpekeÀ®³ee keÀeUele os³e DemeCeejer osCeer (Liabilities) YeeieefJelee ³esCes

MekeÌ³e vemeles. DeMee JesUer DeuHekeÀeueerve osC³ee®es efoIe&keÀeueerve osC³eele ©Heeblej (Long term

Liabilities) keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. keÀener JesUe HejleHesÀ[ keÀjCes keÀþerCe Demeles. DeMee JesUer

Yeeb[JeueerkeÀjCeele yeoue keÀjC³ee®eer iejpe efvecee&Ce nesles.

6) mebef®ele veHeÌ³eeb®es Yeeb[JeueerkeÀjCe (Capitalization of Profit) : mebef®ele veHeÌ³ee®es

leeUsyeboeleerue DeefmlelJe, mHeOee& efvecee&Ce nesCes, keÀeceieejeb®³ee Jesleve Jee{er®³ee ceeieC³ee, ûeenkeÀeb®eer

efkebÀcele keÀjC³ee®eer ceeieCeer mejkeÀejer keÀjJee{ DeMeemeejKes ÒeMve efvecee&Ce keÀjles. DeMeeJesUer veHeÌ³ee®ee

efJeefve³eesie yeesveme MesDeme& osC³eemeeþer keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. ³eemeeþer Yebe[Jeue j®evesle yeoue kesÀues

peeleele.


1) Yeeb[Jeue j®eves®eer J³eeK³ee meebietve DeeoMe& Yeeb[Jeue j®eves®eer JewefMeäîes meebiee?

2) Yeeb[Jeue me®evesJej HeefjCeece keÀjCeejs IeìkeÀ mHeä keÀje.

6

Yeeb[Jeue j®evee Yeeie – 2

CAPITAL STRUCTURE – PART II

Yeeb[Jeue HegjJeþîee®eer meeOeves (ceeie&)

Deveg¬eÀceefCekeÀe :

6.0 GefÎäîes


6.2 Yeeb[Jeue GYeejCeer®es ceeie&

6.3 meeceev³e Yeeie

6.4 DeûenkeÌkeÀe®es Yeeie

6.5 keÀpe&jesKes

6.6 meeJe&peefvekeÀ þsJeer

6.7 jep³e DeLe& ceneceb[Us

6.8 veHeÌ³ee®eer Hegve&iegbleJeCetkeÀ

6.9 mLeefiele keÀpex

6.10 Iemeeje efveOeer

6.11 DeewÐeesefiekeÀ Yeeb[Jeue HegjefJeCeeN³ee mebmLee


6.0 GefÎäîes

Yeeb[Jeue GYeejCeer®es JesieJesieUs ceeie& mecepeleerue

meeceev³e Yeeie DeeefCe DeûenkeÌkeÀ Yeeie ³eeceOeerue HeÀjkeÀ mecepeeJetve Ieslee ³esF&ue.

keÀpe&jesK³eeb®eer J³eeK³ee meebielee ³esF&ue.

keÀpe&jesK³eeb®es efJeefJeOe ÒekeÀej meebielee ³esleerue.

meeJe&peefvekeÀ þsJeerÜejs Yeeb[Jeue GYeejCeer

meeJe&peefvekeÀ þsJeer®es HeÀe³eos

jep³e DeLe& ceneceb[Us

mLeefiele keÀpex

Iemeeje efveOeer

DeewÐeesefiekeÀ Yeeb[Jeue HegjefJeCeeN³ee mebmLee

Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ keÀpe&HegjJeþe Je iegbleJeCetkeÀ ceneceb[U

Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme yeBkeÀ

³egefveì ìmì Dee@HeÀ Fbef[³ee

Dee³egefJe&cee ceneceb[Us


SKeeÐee J³ekeÌleer®es Yeeb[Jeue GYeejCeer keÀjC³ee®es ceeie& ce³ee&efole Demet MekeÀleele. Hejbleg mebmLee

efJeefJeOe ceeiee&veer Yeeb[Jeue GYeejCeer keÀª MekeÀles. keÀesCeleerner ®eeuet efmLeleerleerue kebÀHeveer yeenîe lemes®e

Debleie&le ceeiee¥veer Yeeb[Jeue GYeejCeer keÀ© MekeÀles. Yeeb[Jeuee®eer ³eesi³e jkeÌkeÀce, ³eesi³e ceeiee&ves Je

Yeeb[Jeue GYeejCeer®ee mejemejer Ke®e& keÀceerle keÀceer nesTve GYes keÀjC³ee®es keÀece efJeÊe J³eJemLeeHekeÀe®es

Demeles. Hejbleg Yeeb[Jeuee®ee mJemle ceeie& JeeHejleevee OeeskeÌ³ee®ee ÒeMve GYee jenlees. mJemle ceeie& vesnceer®e

megjef#ele vemelees. l³eecegUs Yeeb[Jeue GYeejCeer keÀjC³ee®ee keÀesCeleener ceeie& efmJekeÀejleevee kebÀHeveeruee Ke®e&

Je OeeskeÀe ³eeb®es ³eesi³e efceÞeCe keÀªve Yeeb[Jeue GYeejCeer®ee Ke®e& keÀceerle keÀceer þsJeC³ee®ee Òe³elve keÀjeJee

ueeielees. keÀesCel³eener ceeiee&®eer efveJe[ keÀjleevee YeefJe<³eeleerue neue®eeue, Yeeb[Jeue yeepeejeleerue

HeefjefmLeleer Je l³eeceeiee&ves efvecee&Ce nesCeeN³ee efve³eb$eCee®ee kebÀHeveerJej nesCeeje HeefjCeece Je l³eeceeiee&ves

efvecee&Ce nesCeeN³ee efve³eb$eCee®³ee kebÀHeveerJej nesCeeje HeefjCeece Fl³eeefo IeìkeÀ ue#eele I³eeJeer ueeieles.

lemes®e ³ee ceeiee&cegUs meO³ee®³ee J³eJemLeeHevee®es kebÀHeveerJej efve³eb$eCe keÀceer nesCeej Demeu³eeves l³ee

HeefjefmLeleer®ee efJe®eej keÀªve ceeiee&®eer efveJe[ keÀjeJeer ueeieles.

Yeeb[Jeue GYeejCeer keÀjleevee ÒeLece keÀesCekeÀesCeles ceeie& GHeueyOe Deensle ¿ee®es meJex#eCe keÀjeJes

ueeieles. veblej l³ee ceeiee&®eer Yeeb[Jeue GYeejC³eeme ³esCeeN³ee Ke®ee&®ee Deboepe I³eeJee ueeielees. ns

Heeefnu³eeJej efJeÊe J³eJemLeeHekeÀeme kebÀHeveeruee DeeJeM³ekeÀ DemeCeejer ³eesi³e/He³ee&Hle Yeeb[Jeue j®evee

þjJeeJeer ueeieles. le®es®e Òel³eskeÀ ceeiee&ves efkeÀleer Yeeb[Jeue GYeejlee ³esF&ue ns HeneJes ueeieles. Yeeb[Jeue

GYeejCeer®es ceeie& Heg{erue lekeÌl³eeJeªve mHeä nesF&ue.

6.2 Yeeb[Jeue GYeejCeer®es ceeie&

Yeeb[Jeue GYeejCeer®es ceeie&

yee¿e ceeie& Debleie&le ceeie&

meeceev³e Yeeie veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ

DeûenkeÌkeÀ Yeeie Iemeeje efveOeer

keÀpe&jesKes jeKeerJe efveOeer

mLeefiele He$es iegbleJeCetkeÀ efveOeer efkebÀJee iegbleJeCetkeÀ þsJe

oerIe&keÀeueerve keÀpex

meeJe&peefvekeÀ þsJeer

mJeeefcelJe Yeeb[Jeue (Own Capital): mJeeefcelJe Yeeb[Jeue cnCepes mJele:®es Yeeb[Jeue efkebÀJee

kebÀHeveer®³ee DeefmlelJeeHe³e¥le efìkeÀCeejs Yeeb[Jeue nes³e. Jesmìve Je ye´eF&Iece ¿eebveer kesÀuesu³ee J³eeK³esle

mJeeefcelJe Yeeb[Jeueeuee meeceev³e, jeKeerJe efveOeer Je mebef®eleer ¿eeb®ee meceeJesMe neslees.

keÀpee&T Yeeb[Jeue (Borrowed Capital) : keÀpee&T Yeeb[Jeue cnCepes kebÀHeveer®es oerIe&cegoleer

keÀjlee efJeefJeOe ÒeefleYetleeR®³ee ceeO³eceeves Gmeves Iesleuesues Yeeb[Jeue nes³e. keÀpee&T Yeeb[JeueeJej efJeefMeä

ojeves kebÀHeveerme J³eepe ÐeeJes ueeieles Je keÀeueeblejeves les Hejlemeg×e keÀjeJes ueeieles l³eele keÀpe&jesKes,

efJeÊeer³e mebmLeebkeÀ[tve Iesleuesueer keÀpex Je meeJe&peefvekeÀ þsJeeR®ee meceeJesMe neslees.

6.3 meeceev³e Yeeie

1) meeceev³e Yeeie (Equity Share): Yeeie efJe¬eÀer keÀªve Deeuesueer jkeÌkeÀce kebÀHeveerle efoIe&keÀeU

JeeHejlee ³esles. peesHe³e¥le kebÀHeveer keÀe³e&jle Deens leesHe³e¥le kebÀHeveer ns Yeeb[Jeue JeeHeª MekeÀles. kebÀHeveeruee

YeefJe<³ekeÀeUele efkeÀleer Yeeb[Jeue ueeieues ³ee®ee Deboepe yeebOetve YeeieYeeb[Jeuee®³ee SketÀCe jkeÀces®eer

³eespevee DeeKeC³eele ³esles. ³ee ceeiee&ves kebÀHeveeruee peemleerle peemle Yeeb[Jeue GYes keÀjlee ³esles. ³ee

Yeeb[Jeuee®ee GHe³eesie kebÀHeveer efmLej ceeueceÊee Kejsoer keÀjC³eemeeþer JeeHejles. kebÀHeveer®³ee Ieìvee

He$ekeÀeceO³es DeefOeke=Àle YeeieYeeb[Jeuee®eer cenÊece ce³ee&oe efveef½ele kesÀueer peeles.

J³eeK³ee : kebÀHeveer keÀe³eÐeeves Yeeie cnCepes kebÀHeveer®³ee Yeeb[Jeueeleerue DebMe efkebÀJee efnmmee Yeeie Je mìe@keÀ

³eeceOeerue HeÀjkeÀ pesJne mHeä efkebÀJee ie=efnle Oejuesuee Demelees. lesJne Yeeie ³ee meb%esle mìe@keÀ®eener

meceeJesMe neslees.

³ee J³eeK³esJeªve Yeeieeb®eer efveef½ele keÀuHevee mHeä nesle veener lej HeÀkeÌle Yeeie ne

Yeeb[Jeuee®ee SkeÀ DebMe ceesn SJe{e®e DeLe& mHeä neslees.

IeìveeHe$ekeÀeleerue Je efve³eceeJeueerleerue lejlegoervegmeej peemleerle peemle ueeskeÀebveer Yeeie Kejsoer

keÀjeJesle. cnCetve kebÀHeveeruee iegbleJeCetkeÀ keÀjCeeN³ee J³ekeÌleer®eer ceveesJe=ÊeerÒeceeCes JesieJesieÈ³ee ÒekeÀej®³ee

Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀjeJeer ueeieles. Yeejleer³e kebÀHeveer keÀe³eÐeevegmeej kebÀHeveer HeÀkeÌle oesve ÒekeÀej®³ee Yeeieeb®eer

efJe¬eÀer keÀª MekeÀles.

1) meeceev³e Yeeie

2) DeûenkeÌkeÀ Yeeie

³eeKesjerpe J³eJemLeeHekeÀeves Yeeie efkebÀJee mebmLeeHekeÀe®es Yeeie (Deferred shares or

founders share) ¿eeb®eermeg×e efJe¬eÀer keÀªve Yeeb[Jeue GYes keÀjerle Demeles. Hejbleg 1956 ®³ee

keÀe³eÐeeves ³ee YeeieeJej yeboer IeeueC³eele Deeueer Deens.

1) meeceev³e Yeeie : kebÀHeveer keÀe³eÐeevegmeej pes Yeeie DeûenkeÌkeÀ veenerle les meeceev³e Yeeie nesle. meeceev³e

YeeieOeejkeÀebvee DeûenkeÌkeÀ Yeeie OeejkeÀemeejKes keÀesCelesner efJeMes<e nkeÌkeÀ vemeleele. Hejbleg ns meeceev³e

YeeieOeejkeÀ®e kebÀHeveer®es Kejs ceeuekeÀ Demeleele. DeeefCe ceeuekeÀ ³ee veel³eeves les kebÀHeveer®³ee keÀejYeejele

ue#e Ieeuet MekeÀleele. lemes®e J³eJemLeeHeveelener ue#e IeeueC³ee®ee DeefOekeÀej l³eebvee ÒeeHle neslees. l³eecegUs

kebÀHeveer®³ee meYesuee GHeefmLele jenC³ee®ee, celeoeve keÀjC³ee®ee, meb®eeuekeÀ ceb[Ue®eer efveJe[ keÀjC³ee®ee

DeefOekeÀej ³ee YeeieOeejkeÀebvee Demelees. kebÀHeveer®es efJemepe&ve Peeues lej l³eeb®³ee Yeeb[Jeuee®eer jkeÌkeÀce

l³eebvee meJee&le MesJeìer efceUle Demeles. ³ee meeceev³eYeeieecegUs kebÀHeveeruee Heg{erue Òeceejs HeÀe³eos Je leesìs

efceUleele.

HeÀe³eos : kebÀHeveer®³ee ¢äerkeÀesveeletve

1) efyeve peyeeyeoejer®es Yeeb[Jeue: ¿ee Yeeb[Jeuee®eer kebÀHeveer HejleHesÀ[eryeeyele efkebÀJee ueeYeebMeeyeeyele

keÀesCeleerner peyeeyeoejer efmJekeÀejerle veener. l³eecegUs kebÀHeveeruee DeMee ÒekeÀej®es Yeeb[Jeue GYes

keÀjleevee keÀesCel³eener ÒekeÀej®es leejCe ÐeeJes ueeiele veener, lemes®e efveef½ele mJeªHeeb®ee

ueeYeebMener ÐeeJee ueeiele veener. Lees[keÌ³eele keÀenerner peyeeyeoejer ve Ieslee kebÀHeveeruee efoIe&

cegoleer®es Yeeb[Jeue ³ee YeeieeÜejs GYes keÀjlee ³esles.

2) ueeYeebMe osCes yebOevekeÀejkeÀ veener : meeceev³e YeeieebJej kebÀHeveerves Òel³eskeÀJe<eea ueeYeebMe efouee®e

Heeefnpes ³eeb®es keÀesCelesner keÀe³eosMeerj yebOeve veener. lemes®e þjeefJekeÀ ojeves®e ueeYeebMe ÐeeJee

Demesner yebOeve veener. l³eecegUs pej kebÀHeveeruee veHeÀe Peeuee veener efkebÀJee HegjsMee ÒeceeCeele veHeÀe

Peeuee veener lej kebÀHeveer meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee veHeÀe Jeeìle veener. Hejbleg pej kebÀHeveeruee

peemle veHeÀe Peeuee lej peemle ojeves ueeYeebMe peenerj keÀjeJee ueeielees. Hejbleg meJe& veHeÀe

keÀener ueeYeebMe cnCetve kebÀHeveer peenerj keÀjerle veener. lej veHeÌ³ee®³ee þjeefJekeÀ ÒeceeCeele keÀener

jkeÌkeÀce efveOeeruee pecee keÀjC³eele ³esles.

3) kebÀHeveerJej efve³eb$eCe : meeceev³e YeeieOeejkeÀ ns kebÀHeveer®es ceeuekeÀ Demeleele. l³eebvee kebÀHeveer®³ee

keÀecekeÀepeeJej efve³eb$eCe þsJeC³ee®ee DeefOekeÀej Demelees. l³eecegUs SKeeoe efJeefMeä

J³eefkeÌlemecetn DeeHeu³ee neleele DeveskeÀ Yeeie þsJetve kebÀHeveerJej efve³eb$eCe þsJet MekeÀleele.

4) ceeueceÊee leejCe cegkeÌle : meeceev³e YeeieeJej kebÀHeveeruee kegÀþu³eener ÒekeÀej®eer ceeueceÊee leejCe

þsJeeJeer ueeiele veener. l³eecegUs kebÀHeveerJej Yeeie HejleHesÀ[er®eer keÀmeueerner peyeeyeoejer jnele

veener. lej kebÀHeveer DeeHeueer ceeueceÊee FlejebkeÀ[s ieneCe þsJeles. kebÀHeveerves DeeHeueer ceeueceÊee

ieneCe þsJeu³eeyeÎue meeceev³e YeeieOeejkeÀ kebÀHeveerJej yebOeve DeeCet MekeÀle veener.

5) oMe&veer efkebÀcele keÀceer : meeceev³e oMe&veer Yeeiee®eer efkebÀcele keÀceer Demeu³eecegUs meJe&meeceev³e

iegbleJeCetkeÀ keÀjCeeje Jeie& l³ee®eer Kejsoer keÀª MekeÀlees. l³eecegUs kebÀHeveeruee ceesþîee ÒeceeCeeJej

Yeeb[Jeue efceUles. l³ee®eÒeceeCes ³ee YeeieebJej ueeYeebMee®ee oj peemle Demeu³eeves p³eebvee peemle

GlHeVe nJes les ³ee®e ÒekeÀej®³ee Yeeiee®eer Kejsoer keÀjleele.

leesìs :

1) meeceev³e Yeeie meb®eeuekeÀe®eer efveJe[ keÀjleele Je l³ee meb®eeuekeÀebceeHe&Àle kebÀHeveer®³ee

J³eJemLeeHeveeJej efve³eceve þsJeues peeles. meeceev³e YeeieOeejkeÀ pej SkeÀ$e Deeues l³eebveer

meb®eeuekeÀ ceb[Uele yeoue kesÀuee efkebÀJee De³eesi³e J³eefkeÌleuee meb®eeuekeÀ cnCetve efveJe[tve efoues

lej kebÀHeveer®³ee keÀe³e&#ece J³eJemLeeHeveeJej l³ee®ee Deefveä HeefjCeece neslees.

2) kebÀHeveerves pej DeeHeues meJe& Yeeb[Jeue meeceev³e Yeeie efJe¬eÀerÜejs GYes kesÀuesues Demeu³eeme

kebÀHeveeruee ì^s[ De@C[ FefkeÌJeìer®ee HeÀe³eoe efceUle veener.

3) ³ee YeeieeÜejs ieesUe kesÀuesues Yeeb[Jeue kebÀHeveeruee Hejle keÀjlee ³esle veener. pej

DeeJeM³ekeÀlesHes#ee peemle Yeeb[Jeue Deeues lej kebÀHeveeruee DeefleYeeb[JeueerkeÀjCeeuee leeW[ ÐeeJes

ueeieles.

4) meeceev³e YeeieOeejkeÀ vesnceer DeeHeu³ee Yeeiee®eer Kejsoer-efJe¬eÀer keÀjerle Demeleele. (Yeeie

yeepeejele) cnCetve kebÀHeveer®es meeceev³e YeeieOeejkeÀ melele yeouele Demeleele. l³eebvee kebÀHeveer®eer

mebHetCe& ceeefnleer vemeles. l³eecegUs kebÀHeveer®³ee meYesle les ³eesi³e lees®e efveCe&³e Iesleerue Demes cnCelee

³esle veener.

5) meeceev³e YeeieOeejkeÀe®es DeefOekeÀej l³ee®³ee HejJeeveieerefMeJee³e yeouelee ³esle veenerle.

6) meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee peemleerle peemle efkeÀleer ueeYeebMe ÐeeJee ³eeJej ce³ee&oe veener. l³eecegUs

kebÀHeveeruee ceesþîee ÒeceeCeeJej ueeYeebMe ÐeeJee ueeielees. l³ee®ee HeefjCeece veHeÀe l³ee ÒeceeCeele

keÀceer neslees Je KesUles Yeeb[Jeue Jee{le veener.

7) kebÀHeveeruee pej Yeeb[Jeueele Jee{ keÀjeJe³ee®eer Demesue lej meeceev³e YeeieOeejkeÀe®eer HejJeeveieer

I³eeJeer ueeieles Je meeceev³e YeeieOeejkeÀ ³eesi³e leer mebceleer osT MekeÀle veenerle.

ye) YeeieOeejkeÀebvee nesCeejs HeÀe³eos :

1) DeefOekeÀ ueeYeebMe : meeceev³e YeeieeJej Flej Yeeieeb®³ee leguevesle DeefOekeÀ ueeYeebMe efceUt MekeÀlees.

2) celeeefOekeÀej : meeceev³e YeeieOeejkeÀ kebÀHeveer®es ceeuekeÀ Demeleele. cnCetve l³eebvee kebÀHeveer®³ee

meYesle Yeeie IesC³ee®ee Je celeoeve keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej Demelees.

3) meb®eeuekeÀ ceb[Ue®eer vesceCetkeÀ keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej meYeemeoebvee Demelees.

leesìs :

1) ueeYeebMeeyeÎue Deefveef½elelee : ueeYeebMee®es ÒeceeCe ns DeefveefM®ele Demeles. l³eecegUs efkeÀl³eskeÀoe

ueeYeebMeeefMeJee³e efkebÀJee DeefleMe³e keÀceer ueeYeebMeeJej meceeOeeve ceeveeJes ueeieles.

2) Hejle efceUC³ee®eer Deefveef½elelee : meeceev³e YeeieebJej iegbleefJeuesueer jkeÌkeÀce Hejle efceUC³ee®eer

MekeÌ³elee vemeles. l³eecegUs meJe&®e ÒekeÀej®es iegbleJeCetkeÀ keÀjCeejs ¿ee ÒekeÀej®³ee Yeeieele iegbleefJeCes

Hemeble keÀjerle veenerle.

3) Yeeiee®eer efJe¬eÀer : YeeieOeejkeÀebvee DeeHeu³ee Yeeiee®eer efJe¬eÀer Yeeie yeepeejele keÀjeJeer ueeieles.

Yeeie yeepeejele Yeeiee®eer efkebÀcele, ceeieCeer Je HegjJeþe kebÀHeveer®eer meebHeeflekeÀ efmLeleer Je

J³eJemeeef³ekeÀ HeefjefmLeleer ³eeJej DeJeuebyetve Demeles. l³eecegUs pej efmLeleer ®eebieueer vemesue lej

Yeeie OeejkeÀeuee oMe&veer YeeieebHes#ee keÀceer efkebÀceleeruee efkebÀJee Yeeie efJekeÀle Iesleuesu³ee

efkebÀceleerHes#ee keÀceer efkebÀceleeruee efJekeÀeJes ueeieleele Je l³eecegUs l³eebvee leesìe menve keÀjeJee

ueeielees.

6.4 DeûenkeÌkeÀe®es Yeeie

kebÀHeveer keÀe³eÐeevegmeej ³ee YeeieeJej Flej Yeeiee®³ee Deieesoj efveef½ele ojeves ueeYeebMee®eer

jkeÌkeÀce efceUC³ee®ee DeefOekeÀej Demelees DeeefCe kebÀHeveer efJemepe&vee®³eeJesUer Yeeb[Jeue Hejle keÀjleevee Flej

Yeeiee®³ee Deieesoj jkeÌkeÀce Hejle efceUC³ee®ee DeefOekeÀej ³ee Deie´nkeÌkeÀ Yeeie OeejkeÀebvee Demelees. l³ee

Yeeieebvee DeûenkeÌkeÀe®es Yeeie Demes cnCeleele. ³ee®eer JewefMeäîes oesve Demeleele.

1) YeeieeJej ueeYeebMe DeûenkeÌkeÀeves efceUlees.

2) YeeieeJej efouesueer jkeÌkeÀce efJemepe&veemece³eer Flej meeceev³eYeeiee®³ee Deieesoj Hejle efceUles.

DeûenkeÌkeÀ Yeeie efJekeÀC³ee®ee GÎsMe cnCepes meceepeele SkeÀ efJeefMeä Jeie& Demelees keÀer p³eebvee

DeeHeues Yeeb[Jeue megjef#ele jneJes Je efve³eefcele GlHeVe efceUeJes Demes Jeeìles. l³eeb®³eemeeþer ns Yeeie

efJekeÀC³eele ³esleele.

kebÀHeveer keÀe³eÐeevegmeej DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀebvee celeoeve keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej veener. HeCe

pej l³eeb®³ee nkeÌkeÀele kebÀHeveer yeoue keÀjCeej Demesue lej l³eebvee meYesuee GHeefmLele jentve celeoeve

keÀjlee ³esles. pej kebÀHeveerves meueie oesve efkebÀJee DeefOekeÀ Je<ex pej l³eebvee ueeYeebMe efouee veener lej l³eebvee

kebÀHeveer®³ee meJe& meYeebvee GHeefmLele jenlee ³esles Je celeoeve keÀjlee ³esles.

DeûenkeÌkeÀe®es ÒekeÀej :

1) Hejle HesÀ[er®es DeûenkeÌkeÀ Yeeie, 2) Hejle ve HesÀ[er®es DeûenkeÌkeÀ Yeeie, 3) meb®e³eer DeûenkeÌkeÀ Yeeie,

4) Demeb®e³eer DeûenkeÌkeÀYeeie, 5) efMeuekeÀer ueeYeebMe JeeìHe DeûenkeÌkeÀ Yeeie.

1) Hejle HesÀ[er®es DeûenkeÌkeÀ Yeeie : Demes DeûenkeÌkeÀYeeie kebÀHeveer þjeefJekeÀ cegoleerveblej Hejle Iesles

cnCepes®e ne YeeieOeejkeÀebvee þjeefJekeÀ cegoleerveblej Yeeieeb®eer oMe&veer efkebÀJece Hejle efceUles. kebÀHeveer®³ee

efve³eceeJeueerle pej leMeer lejlego kesÀuesueer Demesue lej kebÀHeveer nesCeeN³ee veHeÌ³eeletve keÀener þjeefJekeÀ Yeeie ns

Yeeie efJekeÀle IesC³eemeeþer yeepetuee keÀe{tve þsJeles. Hejle HesÀ[er®³ee DeûenkeÌkeÀ YeeieeJejerue jkeÌkeÀce Hejle

keÀjlee ³eeJeer cnCetve kebÀHeveer veefJeve Yeeie efJe¬eÀerme keÀe{g MekeÀles.

2) Hejle ve HesÀ[er®es DeûenkeÌkeÀ Yeeie : ³ee ÒekeÀej®ee Yeeieeb®eer jkeÀkeÀce meeceev³e YeeieeÒeceeCes kebÀHeveer®es

efJemepe&ve peesHe³e¥le nesle veener leesHe³e¥le YeeieOeejkeÀeuee Hejle efceUle veener. DeMee Yeeiee®eer efJe¬eÀer kebÀHeveer

keÀe³eÐeevegmeej keÀjlee ³esle veener.

3) meb®e³eer DeûenkeÌkeÀ Yeeie (Cumultive Preference Share): p³ee DeûenkeÌkeÀ

YeeieeJejerue ueeYeebMee®ee meb®e³e keÀjlee ³eslees efkebÀJee meeþe keÀjlee ³eslees l³eebvee meb®e³eer DeûenkeÌkeÀ Yeeie

cnCeleele.

pej kebÀHeveeruee SKeeÐee Je<eea veHeÀe Peeuee veener lej l³eeJe<eea keÀesCeeueener ueeYeebMe efceUle

veener. ogmeN³ee Je<eea veHeÀe Peeu³eeJej l³ee®ee GHe³eesie ÒeLece ³ee DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀebvee veHeÀe cnCetve

efouee peelees. cnCepes®e ³ee meb®e³eer DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀeb®ee ueeYeebMe yeg[le veener. lej lees meeþle

peelees efkebÀJee l³ee®ee meb®e³e nesle Demelees. Goe. 1988 meeueer kebÀHeveeruee leesìe Peeuee, 1989 meeueer

kebÀHeveeruee 10,000 ©. veHeÀe Peeuee. kebÀHeveerves 10 ìkeÌkesÀ ojeves meb®e³eer DeûenkeÌkeÀ 100 Yeeie

efJekeÀues Deensle meeceev³e 2000 meeceev³e Yeeie efJekesÀle 1989 ceO³es Peeuesu³ee veHeÌ³ee®eer efJeYeeieCeer

kebÀHeveerHeg{erue ÒeceeCes keÀjerue. ÒeLece meb®e³eer DeûenkeÌkeÀ YeeieeJej®eer yeekeÀer (1988®eer) ÐeeJeer ueeiesue

leer jkeÌkeÀce ©. 1000/- veblej meb®e³eer DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀebvee ®eeuet Je<eea®ee ueeYeebMe ÐeeJee ueeiesue.

1000 © Je jeefnuesueer jkeÌkeÀce Flej YeeieOeejkeÀebvee JeeìeJeer ueeiesue.

4) Demeb®e³eer DeûenkeÌkeÀ Yeeie (Non Cumulative Preference Share): p³ee

DeûenkeÌkeÀ YeeieeJejerue ueeYeebMee®ee meb®e³e nesle veener. l³eeb®ee DeûenkeÌkeÀ Yeeie cnCeleele.

5) efMeuekeÀer ueeYeebMe JeeìHe DeûenkeÌkeÀ Yeeie (Participating Preference Share): ³ee

ÒekeÀeje®³ee Yeeieebvee ÒeLece l³eeb®ee þjefJeuesuee þjeefJekeÀ ueeYeebMe efceUlees. Hejbleg pej meeceev³e

YeeieOeejkeÀebvee þjeefJekeÀ ojeHes#ee peemle ueeYeebMe efceUeuee lej l³ee ÒeceeCeele ³ee YeeieOeejkeÀebveemeg×e

peemle ueeYeebMe efceUlees. Goe. pej kebÀHeveerves þjefJeuesefkeÀ meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee pej 15% ®³eeJej

ueeYeebMe efceUeuee lej lesJe{îee®e Jee{l³ee ojeves DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀebveemeg×e ueeYeebMe ÐeeJee. pej

meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee 19ìkeÌkesÀ ueeYeebMe efceUeuee lej ³ee YeeieOeejkeÀebvee 9ìkeÌkesÀ ojeves ueeYeebMe

efceUlees.

HeÀe³eos :

1) Yeeb[Jeue megjef#ele jenles : DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀebvee l³eeb®³ee Yeeb[Jeuee®³ee jkeÀces®³ee

HejleHesÀ[eryeeyele l³eebvee efceUCeeN³ee ueeYeebMeeyeÎue kebÀHeveerkeÀ[tve efJeMes<e DeefOekeÀej efceUeuesues Demeleele.

þjeefJekeÀ ojeves ueeYeebMe efceUlees. lemes®e kebÀHeveer®³ee efJemepe&ve mece³eer kebÀHeveer SketÀCe osCeer efou³eeveblej

peer jkeÌkeÀce efMeuuekeÀ jenerue l³eeletve ÒeLece DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀeb®eer jkeÌkeÀce osC³eele ³esles Je veblej®eer

jkeÌkeÀce meeceev³e YeeieOeejkeÀele JeeìC³eele ³esles.

2) DeefOe Yeeb[JeueerkeÀjCe keÀceer keÀjlee ³esles : kebÀHev³ee JesieJesieÈ³ee ÒekeÀej®es Yeeie efJekeÀleele Goe. Hejle

HesÀ[er®es DeûenkeÌkeÀ Yeeie, meb®e³eer lemes®e Demeb®e³eer DeûenkeÌkeÀ Yeeie F. pej kebÀHeveerpeJeU YeeieªHeeves

peemle Yeeb[Jeue Peeues lej HejleHesÀ[er®es Yeeie kebÀHeveer efJekeÀle Iesles Je DeeHeues Yeeb[Jeue keÀceer keÀjles Je

DeefOeYeeb[Jeuee®ee OeeskeÀe ìeUuee peelees.

3) Yeeb[Jeuej®evee ueJeef®ekeÀ : pesJne kebÀHeveeruee Yeeb[Jeuee®eer DeeJeM³ekeÀlee Yeemeles lesJne kebÀHeveer

DeûenkeÌkeÀ Yeeie efJeketÀ MekeÀles Je Yeeb[Jeue peemle Peeu³eeme kebÀHeveer Yeeie efJekeÀle Iesles l³eecegUs Yeeb[Jeue

j®evesle ueJeef®ekeÀlee efvecee&Ce nesles.

4) ueeYeebMe : pej kebÀHeveeruee veHeÀe Hegjsmee Peeuee veener. lej kebÀHeveerJej ueeYeebMe osC³ee®eer peyeeyeoejer

vemeles. leer Heg{erue keÀeUele pesJne kebÀHeveeruee veHeÀe nesF&ue lesJne ueeYeebMe efouee lejer ®eeuelees.

DeûenkeÌkeÀYeeieeJej ce³ee&efole®e ueeYeebMe peyeeyeoejer Demeles.

5) leejCe : ns Yeeie efJekeÀC³eemeeþer kebÀHeveerle leejCe osC³ee®eer DeeJeM³ekeÀlee vemeles.

oes<e :

1) DeûenkeÌkeÀ YeeieeJej þjeefJekeÀ ojeves kebÀHeveeruee ueeYeebMe ÐeeJee®e ueeielees. l³eecegUs Òel³eskeÀJe<eea

veHeÌ³ee®³ee þjeefJekeÀ ìkeÌkesÀ jkeÌkeÀce yeepetuee keÀe{tve þsJeeJeer ueeieles.

2) DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀebvee kebÀHeveer®³ee J³eJemLeeHeveele Yeeie IesC³ee®ee DeefOekeÀej efceUle veener.

3) kebÀHeveeruee pej KetHe ceesþîee ÒeceeCeele veHeÀe nesle Demesue lej l³ee®ee DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀebvee Jeeìe

efceUle veener efkebÀJee l³ee®ee ueeYeebMe oj yeouele veener.

4) kebÀHeveeruee veHeÀe Peeuee lej®e ueeYeebMe ÐeeJee ueeiele Demeu³eeves, pej kebÀHeveeruee veHeÀe Peeuee veener

lej DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀeb®es DeeefLe&keÀ vegkeÀmeeve nesC³ee®eer MekeÌ³elee Demeles.

meeceev³e Yeeie Je DeûenkeÌkeÀ Yeeie leguevee:

meeceev³e Yeeie DeûenkeÌkeÀ Yeeie

1) ueeYeebMe :

DeûenkeÌkeÀYeeie OeejkeÀebvee jkeÌkeÀce osTve

efMeuuekeÀ Demeuesueer jkeÌkeÀce meeceev³e YeeieebJej

efJeYeeie cnCetve efoueer peeles.

kebÀHeveer®³ee veHeÌ³ee®eer JeeìCeer keÀjleevee ÒeLece

DeûenkeÌkeÀ YeeieeJej ueeYeebMe efouee peelees.

2) Yeeb[Jeue :

kebÀHeveer efJemepe&veele meJee&le MesJeìer jeefnuesueer

jkeÌkeÀce meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee efoueer peeles.

kebÀHeveer®es keÀpe& osTve Peeu³eeveblej DeûenkeÌkeÀ

YeeieeJej®eer jkeÌkeÀce efoueer peeles.

3) ueeYeebMe oj :

kebÀHeveer®³ee veHeÌ³eevegmeej ueeYeebMee®ee oj keÀceer

DeefOekeÀ nesle Demelees. veHeÀe Peeuee veener lej

ueeYeebMe efceUle veener.

ueeYeebMe oj þjuesuee Demelees. l³ee þjeefJekeÀ

ojeves®e ueeYeebMe YeeieOeejkeÀebvee efceUlees.

4) celeoeve :

meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee Òel³eskeÀ þjeJeeJej

celeoeve keÀjlee ³esles.

HeÀkeÌle l³eeb®³ee efnleemebyebOeer®³ee®e þjeJeeJej

DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀebvee celeoeve keÀjlee ³esles.

Dev³eLe: l³eebvee celeoeveele Yeeie Ieslee ³esle

veener.

5) efkebÀcele :

meeceev³e Yeeieeb®eer oMe&veer eEkeÀcele keÀceer Demeles.

Goe. 10 ©., 20 ©. Fl³eeoer.

DeûenkeÌkeÀ Yeeieeb®eer efkebÀcele 30 ves peemle

Demeles. Goe. 100 ©., 1000 ©. Fl³eeoer

6) Hejle HesÀ[ :

meeceev³e Yeeie kebÀHeveer efJekeÀle IesT MekeÀle

veener.

oMe&veer cegK³e osTve kebÀHeveer HejleHesÀ[er®es

DeûenkeÌkeÀ Yeeie efJekeÀle IesT MekeÀles.

7) iegbleJeCetkeÀ Jeie& :

OeeskeÀe HelkeÀªve ceesþîee ÒeceeCeeJej

veHeÀe/ueeYeebMe efceUJee³e®ee Demesue Demes ueeskeÀ

meeceev³e Yeeie Kejsoer keÀjleele.

Yeeb[Jeue megjef#ele jneJes Je efveef½ele GlHeVe

efceUeJes Demes ueeskeÀ ns Yeeie Kejsoer keÀjleele.

8) efkebÀceleerle ®e{Gleej :

ueeYeebMeoj efmLej vemeu³eeves efkebÀceleerle meejKes

®e{Gleej nesle Demeleele. lemes®e p³ee kebÀHev³ee

KetHe veHeÀe efceUefJeleele. l³eeb®³ee Yeeieeb®³ee

efkebÀceleer KetHe peemle Demeleele. Gueì ³ee

kebÀHev³ee keÀceer veHeÀe efceUefJeleele l³ee

kebÀHev³eeb®³ee Yeeieebvee keÀceer ceeieCeer Demeles.

l³eecegUs l³eeb®eer efkebÀcele keÀceer Demeles.

ueeYeebMe oj efmLej Demeu³eeves Yeeie yeepeejele

DeûenkeÌkeÀ Yeeiee®³ee efkebÀceleerle HeÀejmee ®e{

Gleej nesT MekeÀle veener.

6.5 keÀpe&jesKes (Debentures)

efmLej Yeeb[Jeue efceUefJeC³eekeÀefjlee kebÀHeveer®³ee ¢<ìerves Yeeieeveblej GHe³eesieer Demeuesues ogmejs

cenÊJee®es meeOeve cnCepes keÀpe&jesKes nes³e.

6.5.1 J³eeK³ee : kebÀHeveer keÀe³eoe keÀuece 2 keÀpe&jesKee ³ee meb%esle kebÀHeveer®³ee keÀpe&jesK³ee®ee mìe@HeÀ,

yee@C[ Je Flej leejCeHe$es ceie l³eeb®ee kebÀHeveer®³ee ceeueceÊesJej yeespee Demees Je vemees, l³eeb®ee meceeJesMe

neslees.

Heecej : kebÀHeveerves mJele:®³ee efMekeÌkeÌ³eeKeeueer efouesues omleSsJepe p³eele kebÀHeveer mJele:®³ee keÀpee&®eer

keÀyegueer osles l³ee omleSsJepeeuee keÀpe&jesKee Demes cnCeleele. (Debenture may be defined

a any instrument under seal evidencing of deed, the essence of it

being the admissions of indebtness - palmer) p³ee omleSsJepeeÜejs kebÀHeveer

DeeHeCe jkeÌkeÀce keÀOeer Iesleueer. keÀpe& Hejle keÀOeer keÀjCeej leer cegole, keÀpee&®es leejCe, J³eepee®ee oj F.

ceeefnleer keÀpe& jesK³eele osles.

6.5.2 keÀpe&jesK³ee®es ÒekeÀej :

1) Hejle HesÀ[er®es keÀpe&jesKes : þjeefJekeÀ cegole mebHeu³eeveblej kebÀHeveer ³ee keÀpe&jesK³eeb®eer jkeÌkeÀce Hejle

keÀjles. ner HejleHesÀ[e®eer cegole efoIe& Demet MekeÀles. Goe. 10 Je<es, 20 Je<ex F.

2) Hejle ve HesÀ[er®es keÀpe&jesKes : ³ee keÀpe&jesK³ee®eer jkeÌkeÀce Hejle kesÀueer®e Heeefnpes Demes veener Hejbleg

pesJne kebÀHeveer®es efJemepe&ve kesÀues peeles lesJne cee$e keÀpe&jesK³eeJej®eer jkeÀkeÀce Hejle kesÀueer peeles.

3) JeenkeÀ keÀpe&jesKes : JeenkeÀ keÀpe&jesKee®es nmleeblejCe ns keÀpe&jesKes ogmeN³eeuee osTve keÀjlee ³esleele.

¿ee®ee®e DeLe& JeenkeÀ keÀpe&jesK³ee®es nmleeblejCe keÀjleevee mebyebOeerle J³ekeÌleeRvee kebÀHeveer®³ee meb®eeuekeÀe®eer

HejJeeveieer IesC³ee®eer iejpe vemeles.

4) veeWoefJeuesues keÀpe&jesKes : ³eeceO³es keÀpe&jesKesOeejkeÀeb®eer veJeer veeJes, HeÊes Je Flej ceeefnleer SkeÀe

jefpemìjceO³es efueefnC³ee®eer peyeeyeoejer kebÀHeveerJej Demeles. DeMee keÀpe&jesK³eeb®es nmleeblejCe efJeefMeä

Depee&®³ee mene³³eeves®e keÀjlee ³esles. ¿ee Depee&Jej keÀpe&jesKes efJekeÀCeeje Je keÀpe&jesKes Kejsoer keÀjCeeje

DeMee oesIeeb®³ee me¿ee Demeleele. keÀpe&jesK³ee®³ee nmleeblejCeeuee meb®eeuekeÀe®eer ceev³elee efceUeu³eeveblej

keÀpe&jesK³eeb®eer efJe¬eÀer keÀjCeeje®es veeJe jefpemìjceOetve keÀceer kesÀues peeles Je keÀpe&jesKes Kejsoer keÀjCeeN³ee

J³ekeÌleer®es veeJe oeKeue kesÀues peeles.

5) megjef#ele keÀpe&jesKes (Secured Debentures): pesJne keÀpe&jesKesOeejkeÀeb®ee kebÀHeveer®³ee

þjeefJekeÀ ceeueceÊesJej yeespee Demelees efkebÀJee kebÀHeveerves keÀpe& jesKesOeejkeÀebvee keÀener ceeueceÊee leejCe

cnCetve efouesueer Demesue lej l³eebvee megjef#ele keÀpejesKes Demes cnCeleele. pej efJeefMeä cegoleerle kebÀHeveerves

keÀpee&®eer HejleHesÀ[ kesÀueer veener lej keÀpe&jesKesOeejkeÀ leejCe þsJeuesueer ceeueceÊee efJeketÀve DeeHeues

Yeeb[Jeue Jemetue keÀjleele. kebÀHeveer efJemepe&vee®ee Òemebie Deeuee lejermeg×e ns keÀpe&jesKesOeejkeÀ leejCe

ceeueceÊee efJeketÀve DeeHeues Hewmes Jemetue keÀjleele.

6) Demegjef#ele keÀpe&jesKes (Unsecured Debentures): ¿ee ÒekeÀej®es keÀpe&jesKes Jeeìleevee

kebÀHeveer DeeHeueer keÀesCeleerner ceeueceÊee keÀpee&®³ee jkeÀces®³ee HejleHesÀ[ermeeþer nceer cnCetve ieneCe þsJele

veener.

De) kebÀHeveeruee keÀpe&jesK³eebcegUs nesCeejs HeÀe³eos :

1) keÀener iegbleJeCetkeÀoej ueeskeÀ meeceev³e YeeieebceO³es DeeHeueer iegbleJeCetkeÀ keÀjCes megjef#ele mecepele veenerle

DeMee iegbleJeCetkeÀoeje®eer ye®ele DeekeÀef<e&keÀ keÀjC³eemeeþer keÀpe&jesK³eeb®ee HeÀej GHe³eesie neslees.

2) keÀpe&jesK³ee®eer efJe¬eÀer keÀªve J³eJemee³ee®³ee efJemleejemeeþer DeeJeM³ekeÀ Demeuesues Yeeb[Jeue

menpeHeCes ÒeeHle keÀjlee ³esles.

3) Hejle HesÀ[er®es keÀpe&jesKes Jee{tve kebÀHeveeruee DeeHeu³ee Yeeb[Jeuee®eer j®evee DeefOekeÀ ueJeef®ekeÀ

keÀjlee ³esles.

4) keÀpe&jesKed³ee®³ee JeeìHeecegUs kebÀHeveeruee Yeeie Yeeb[Jeue J³eeHeeje®es (Trading on equity)

HeÀe³eos efceUefJelee ³esleele. cnCepes keÀceer J³eepe ojeves peemle ÒeceeCeeJej Yeeb[Jeue efceUefJelee ³esles.

meeceev³e YeeieeJej ceesþîee ÒeceeCeeJej ueeYeebMe oslee ³esles.

5) ceboer®³ee keÀeUele Yeeieeb®³ee efkebÀceleer Iemejleele l³eecegUs meeceev³e YeeieOeejkeÀ Yeeie IesC³eeme veeKet<e

Demeleele. DeMeeJesUer keÀpe&jesKes efJeketÀve kebÀHeveer DeeHeueer Yeeb[Jeuee®eer iejpe HetCe& keÀª MekeÀles.

6) keÀpe&jesK³eeJejerue J³eepee®ee oj ne yeBkeÀe, efJeefÊe³e mebmLee ³ee®³ee ojeHes#ee keÀceer Demelees.

7) keÀpe&jesK³eeb®³ee efJe¬eÀercegUs ueeYeebMee®ee oj keÀceer nesle veener. keÀejCe kebÀHeveer þjeefJekeÀ ojeves J³eepe

osle Demeles.

kebÀHeveeruee nesCeejs leesìs :

1) kebÀHeveerJej keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee ojJe<eea SkeÀe þjeefJekeÀ ojeves J³eepee®es JeeìHe keÀjC³ee®eer

peyeeyeoejer Demeles. SKeeÐee Je<eea kebÀHeveeruee leesìe Peeuee lejermeg×e keÀpe& jesK³eeJej®es J³eepe kebÀHeveeruee

ÐeeJes®e ueeieles.

2) kebÀHeveer®eer mebHeÊeer keÀpe&jesKesOeejkeÀe peJeU ieneCe Demeu³eeme DeMeer kebÀHeveer iejpes®³eeJesUer Flej

ceeiee¥veer keÀpe& efceUJet MekeÀle veener.

3) pej keÀener keÀejCeemleJe kebÀHeveer J³eepe osT MekeÀueer veener Je keÀpe&HesÀ[ keÀª MekeÀueer veener lej

mebyebOeerle keÀpe&jesKesOeejkeÀ v³ee³eeue³eele peeTve kebÀHeveer®es efJemepe&ve Ie[Jetve DeeCeleele efkeÀbJee leejCe

þsJeuesueer ceeueceÊee efJeketÀ MekeÀleele. pej DeMeer ceeueceÊee efJekeÀueer iesueer lej kebÀHeveer®ee keÀejYeej

Leb[eJeuee peeC³ee®eer MekeÌ³elee veekeÀejlee ³esle veener.

4) kebÀHeveer®³ee J³eJemee³eeleerue Jemlet®eer ceeieCeer Je l³eecegUs kebÀHeveer®ee nesCeeje veHeÀe Deefveef½ele Demesue

lej keÀpe&jesKes Je l³eeJejerue J³eepe [esF&pe[ Jeeìles.

5) keÀpe&jesK³ee®es efveie&ceve kesÀu³eecegUs kebÀHeveer®³ee Òeefleÿsme OekeÌkeÀe yemeC³ee®eer MekeÌ³elee Demeles.

6) ceboer®³ee keÀeUele keÀpe&jesKes efJeketÀve Yeeb[Jeue GYeejlee ³esCes MekeÌ³e vemeles.

ye) iegbleJeCetkeÀoejeb®es HeÀe³eos :

1) keÀpe&jesK³eeb®³ee KejsoercegUs Yeeb[Jeue megjef#ele jenles. peesKeerce efmJekeÀejC³ee®eer le³eejer vemeuesu³ee

iegbleJeCetkeÀoejeb®³eb ¢äerves keÀpe&jesKes ne mebHetCe&HeCes megjef#ele ceeie& mecepeuee peelees.

2) keÀpe&jesKes OeejkeÀebvee efveef½ele mJe©Heele J³eepe efceUles. Yeeie kebÀHeveeruee veHeÀe efceUes Jee ve efceUes

keÀpe&jesKesOeejkeÀebJej l³eeb®ee cegUer®e HeefjCeece Ie[tve ³esle veener.

6.6 meeJe&peefvekeÀ þsJeer (Public Deposits)

yeN³ee®eoe keÀpe& IesCeejs Je keÀpe& osCeejs ceOeu³ee oueeueebvee ìeUleele. pej yeBkesÀle jkeÌkeÀce

pecee kesÀueer lej 7 ìkeÌkesÀ J³eepe efceUles. þsJeer®³ee mJeªHeele ner jkeÌkeÀce þsJeueer lej 14 les 15 ìkeÌkesÀ

He³e¥le peelees. Hejbleg l³eemeeþer 5 les 6 Je<ee&meeþer þsJe þsJeeJeer ueeieles. yeBkesÀkeÀ[tve ³eeHes#ee peemle ojeves

J³eepe efceUC³ee®eer MekeÌ³elee vemeles. yeBkeÀ ³ee oueeueeuee ìeUtve ner®e jkeÌkeÀce pej Òel³e#eHeCes SKeeÐee

J³eJemee³eeuee keÀpe& cnCetve efoueer lej l³eeJej peemle ojeves J³eepe efceUt MekeÀles.

SKeeoer kebÀHeveer pej yeBkesÀkeÀ[s iesueer lej kebÀHeveeruee nJes lesJe{s keÀpe& GHeueyOe nesT MekesÀue®e

Demes veener efkebÀJee ¿ee®eer nceer vemeles. l³eeHes#ee mejU ueeskeÀebkeÀ[tve®e pej þsJeer efmJekeÀeju³ee lej

DeeJeM³ekeÀ l³eeÒeceeCeele keÀpe& efceUt MekeÀles. DeMee ÒekeÀejs kebÀHeveer Je J³ekeÌleer ³ee oesIeebveener ner He×le

GHe³egkeÌle þjles.

p³ee kebÀHev³eebvee yeepeejele Òeefleÿe Deens. p³eeb®³ee ³eespevee DeekeÀ<e&keÀ Demeleele DeMee®e

kebÀHev³eebvee þsJeer efmJekeÀejCes ner He×le GHe³egkeÌle þª MekeÀles. p³eebvee Òeefleÿe veener DeekeÀ<e&keÀ ³eespevee

veenerle DeMee mebmLeebJej iegbleJeCetkeÀoejeb®ee efJeMJeeme vemelees. lemes®e yeBkesÀle jkeÌkeÀce pesJe{er megjef#ele

Demeles lesJe{er SKeeÐee mebmLesme megjef#ele vemeles. keÀejCe þsJeer efmJekeÀejCeeN³eeves pej efoJeeUKeesjer

peenerj kesÀueer lej J³eepe yeepetuee®e HeCe cetU jkeÌkeÀcemeg×e Hejle efceUC³ee®eer MekeÌ³elee vemeles. DeMee

þsJeer vescekeÌ³ee De[®eCeer®³ee keÀeUele®e OeeskeÀe osle Demeleele. J³eJemee³e pej De[®eCeerle Deeuesuee

efomeuee cnCepes DeMee þsJeer Hejle ceeefieleu³ee lej J³eJemee³e OeeskeÌ³eele ³esC³ee®eer MekeÌ³elee Demeles. þsJeer

Hejle ceeieC³eemeeþer mebmLee mebkeÀìele ³esCeej DeMeer DeHeÀJeener HegjsMeer þjles. l³eecegUs DeMee ÒekeÀej®³ee

þsJeerJej HetCe&HeCes efJemebyetve jenCes DeefleMe³e OeeskeÌ³ee®es Demeles.

6.6.1 meeJe&peefvekeÀ þsJeer®es HeÀe³eos :

1) meeJe&peefvekeÀ þsJeerJej þjeefJekeÀ ÒeceeCeele®e J³eepe ÐeeJes ueeieles. l³eecegUs kebÀHeveeruee DeefOekeÀ ojeves

YeeieOeejkeÀebvee ueeYeebMe oslee ³eslees. lemes®e kebÀHeveeruee ì^sef[bie Dee@ve FefkeÌJeìer®es HeÀe³eos efceUleele.

2) þsJeercegUs Yeeb[Jeueele ueJeef®ekeÀlee DeeCelee ³esleele. Goe. Pej Yeeb[Jeue peemle Demesue lej þsJeer

Hejle keÀjlee ³esleele. lemes®e Yeeb[Jeue DeeJeM³ekeÀ Jeeìu³eeme þsJeer mJeerkeÀejlee ³esleele.

3) þsJeerJejerue J³eepee®ee oj ÒeecegK³eeves keÀceer Demelees. l³eecegUs keÀceer J³eepeojele kebÀHeveeruee peemleerle

peemle Yeeb[Jeue GYeejlee ³esleele.

4) þsJeer efmJekeÀejleevee kebÀHeveeruee leejCe Jeiewjs þsJeC³ee®eer iejpe vemeles. lesJne kebÀHeveeruee peemle

Yeeb[Jeue nJes Demesue lesJne kebÀHeveer DeeHeueer ceeueceÊee leejCe þsJetve keÀpe& efceUJet MekeÀles.

leesìs :

1) þsJeeroejeb®ee pej kebÀHeveerJejerue efJeéeeme G[euee efkebÀJee SKeeoer DeHeÀJee lejer Gþueer lejer kebÀHeveer®³ee

keÀejYeejeJej l³ee®ee Deefveä HeefjCeece neslees keÀener JesUsme kebÀHeveer yebo keÀjeJeer ueeieles.

2) pej kebÀHeveeruee þsJeeroeje®³ee þsJeer Hejle keÀjlee Deeu³eeveener lej kebÀHeveer®eer Hele keÀceer nesles.

3) pej yeepeejele veeCes ìb®eeF& efvecee&Ce Peeueer lej þsJeeroej DeeHeu³ee þsJeer Hejle ceeieleele.

þsJeer DeekeÀef<e&le keÀjC³ee®³ee yeeyeleerlele yeBkeÀe Je kebÀHev³ee ³eeceO³es mHeOee& megª Peeu³ee lesJne

ceie efjPeJe& yeBkesÀves þsJeer efmJekeÀejC³eeyeeyele Keeueerue ÒekeÀej®eer yebOeves kebÀHeveerJej Ieeleueer iesueer.

1) kebÀHev³eevee ceeieCeer þsJeer Je DeuHecegoleer®³ee (12 ceefnv³eeHes#ee keÀceer) þsJeer efmJekeÀejlee ³esCeej veener.

2) keÀesCel³eener kebÀHeveeruee DeeHeues Jemetue Yeeb[Jeue Je jeKeerJe efveOeer®³ee 25 ìkeÌkesÀ Hes#ee peemle

ÒeceeCeeJej þsJeer efmJekeÀejlee ³esle veener. l³eecegUs kebÀHeveer peemle ÒeceeCeeJej þsJeer efmJekeÀeª MekeÀle veener.

6.7 jep³e DeLe& ceneceb[Us (State Financial Corporation):

J³eeHeejer yeBkeÀe DeuHe cegoleer®eer keÀpe& osleele. cnCetve l³ee keÀpee&®ee JeeHej menmee KesUl³ee

Yeeb[Jeueemeeþer kesÀuee peelees. Hejbleg efJekeÀeme keÀe³ee&meeþer kebÀHeveerle efoIe& cegoleer®es Yeeb[Jeue DeeJeM³ekeÀ

Demeles. l³eemeeþer JesieÈ³ee J³eJemLesÜejs KeepeieermebmLee, Yeeieeroejer mebmLee, J³ekeÌleeriele GÐeesiemebmLee

³eeb®eer Yeeb[Jeue iejpe HetCe& keÀjC³eemeeþer Yeejle mejkeÀejves 1951 meeueer SkeÀ keÀe³eoe Heeme kesÀuee ³ee

keÀe³eÐeeves Òel³eskeÀjep³e mejkeÀejuee jep³e DeLe&HegjJeþe ceb[U mLeeHeve keÀjlee ³esles. ¿ee ceneceb[Ue®ee

GÎsMe cnCepes ueneve Je ceO³ece DeekeÀejeb®³ee GÐeesie OebÐee®eer efJeÊeer³e iejpe YeeieefJeCes DeepeHe³e¥le

osC³eele Deeuesu³ee DeLe&mene³³eele 91 ìkeÌkesÀ mene³³e ueneve mJeªHee®³ee GÐeesieOebÐeevee efceUeuesues

Deens.

GÎsMe :

1) Keepeieer efkebÀJee meeJe&peefvekeÀ ce³ee&efole peyeeyeoejer®³ee lelJeeJej mLeeHeve Peeuesu³ee meb³egkeÌle

Yeeb[Jeueer mebmLee, Yeeieeroejer mebmLee, J³ekeÌleeriele ceeuekeÀer®³ee GÐeesie mebmLeebvee ceole keÀjCes. ³eemeeþer

keÀpe& osCes, 20 Je<ex efkebÀJee keÀceer cegoleer®es keÀpe&jesKes efJekeÀle IesCes. GÐeesie mebmLeebveer efJe¬eÀerme keÀe{uesu³ee

Yeeie Yeeb[Jeuee®eer nceer osCes efkebÀJee Yeeie Yeeb[Jeue efJekeÀle IesCes F. ÒekeÀejs ceole kesÀueer peeles. Hejbleg ner

meJeuele HeÀkeÌle 7 Je<ex He³e¥le GHeueyOe keÀªve efoueer peeles. Òel³eskeÀ ceneceb[Ue®es keÀe³e& ns l³ee efJeefMeä

jep³eeHegjles®e ce³ee&efole Demeles.

6.8 veHeÌ³ee®eer Hegve&iegbleJeCegkeÀ (Plaughing back of profits):

kebÀHeveeruee nesCeeje meJe& veHeÀe YeeieOeejkeÀebvee ueeYeebMe cnCetve peenerj keÀjeJee efkebÀJee l³ee®ee

keÀener Yeeie jeKeerJe efveOeer cnCetve keÀe{tve þsJeeJee ³eeyeeyele®ee efveCe&³e meb®eeuekeÀ ceb[U Iesle Demeles.

kebÀHeveer®ee meJe& veHeÀe ve JeeìC³ee®³ee OeesjCeeuee GÎsMetve veHeÌ³ee®es Yeeb[JeueerkeÀjCe efkebÀJee veHeÌ³ee®es

Hegve&iegbleJeCetkeÀ OeesjCe Demes cnCeleele. pej kebÀHeveerves meJe& veHeÀe ve Jeeìlee keÀener Yeeie mJele:keÀ[s þsJeuee

lej kebÀHeveerves pees Yeeie mJele:peJeU þsJeuesuee Deens lees Yeeie OeejkeÀebvee ÐeeJee ueeiele veener. l³eecegUs lees

Yeeie kebÀHeveeruee DeeHeu³ee J³eJemee³eele JeeHejlee ³eslees. cnCepes®e kebÀHeveer p³ee JesUsuee DeeHeuee meJe& veHeÀe

ve Jeeìlee lees J³eJemee³eele Hegvne Yeeb[Jeue cnCetve iegbleefJeles l³eeuee veHeÌ³ee®eer Hegve&iegbleJeCetkeÀ Demes

cnCeleele.

GÎsMe :

1) kebÀHeveeruee pej J³eJemee³e efJemleejemeeþer Yeeb[Jeuee®eer iejpe Demesue lej kebÀHeveer DeeHeues Yeeie

efJe¬eÀerme keÀe{erle veener lej DeeHeuee meJe& veHeÀe YeeieOeejkeÀebvee ve Jeeìlee keÀener Yeeie kebÀHeveer

efJemleejemeeþer l³ee®ee JeeHej keÀjles. l³eecegUs kebÀHeveeruee keÀpe& keÀe{eJes ueeiele veener Je l³eeJej Yejcemeeþ

J³eepe ÐeeJes ueeiele veener. mebmLee DeMee Yeeb[Jeuee®ee efoIe&keÀeU JeeHej keÀª MekeÀles.

2) kebÀHeveeruee KesUles Yeeb[Jeue efceUt MekeÀles. keÀejCe kebÀHeveer meJe& veHeÀe YeeieOeejkeÀebvee Jeeìle veener.

kebÀHeveeruee veefJeve ³eb$emeecegûeer Kejsoer keÀjlee ³esCes MekeÌ³e nesles.

3) veHeÌ³ee®ee efnmmee yeepetuee keÀe{tve þsJeu³eecegUs YeefJe<³ekeÀeUele kebÀHeveeruee keÀener vegkeÀmeeve Peeues lej

les ³ee yeepetuee keÀe{tve þsJeuesu³ee jeKeerJe efveOeerletve Yeªve keÀe{lee ³esles. jeKeerJe efveOeercegUs kebÀHeveer

ceboer®³ee keÀeUele efmLej jent MekeÀles.

4) veHeÌ³ee®³ee Yeeb[JeueerkeÀjCeecegUs kebÀHeveeruee keÀceer efkebÀceleerle Yeeb[Jeue efceUles Je l³eecegUs kebÀHeveer®ee

Hee³ee cepeyetle neslees.

5) veHeÌ³ee®ee Yeeie yeepetuee þsJeu³eeves kebÀHeveeruee l³eeletve kebÀHeveer®es keÀpe& Je keÀpe&jesKes ³eeb®eer HejleHesÀ[

keÀjCes megueYe nesles.

6) ueeYeebMe keÀceer ÒeceeCeele Jeeìu³eeves kebÀHeveeruee mejkeÀejuee ÐeeJes ueeieCeejs keÀje®es ÒeceeCe keÀceer nesles.

7) kebÀHeveerves veHeÌ³ee®es Òel³e#e Yeeb[JeueerkeÀjCe kesÀues lej YeeieOeejkeÀebvee yeesveme Yeeie efceUleele.

8) kebÀHeveerves veHeÀe pej DeeHeu³ee J³eJemee³eele iegbleefJeuee lej lesJe{s kebÀHeveerves Yeeb[Jeue efvecee&Ce kesÀues

Demee l³ee®ee DeLe& neslees. l³eecegUs GlHeeove Jee{eruee ®eeuevee efceUles Je GlHeeove ceesþîee ÒeceeCeeJej

nesles Je l³eecegUs kebÀHeveeruee ceesþîee ÒeceeCeeJejerue GlHeeovee®es HeÀe³eos efceUleele.

oes<e :

1) ueeYeebMe ve Jeeìu³eeves mejkeÀejuee keÀj ÐeeJee ueeiele veener. ³eele mejkeÀej®es vegkeÀmeeve nesles.

2) SKeeoer kebÀHeveer ceesþîee ÒeceeCeeJej veHeÀe yeepetuee keÀe{tve þsJele Demeueer lej keÀeueeblejeves efle®es

Yeeb[Jeue ceesþîee ÒeceeCeeJej Jee{sue Je leer keÀe³e&#eceHeCes ®eeueefJeCes keÀþerCe nesles lemes®e leer kebÀHeveer KetHe

ceesþer nesleer Je efle®³ee cekeÌlesoejer®es oes<e efvecee&Ce nesC³ee®ee OeeskeÀe Demelees. pej kebÀHeveerves ceesþîe

ÒeceeCeeJej Demee veHeÀe Òel³eskeÀ Je<eea þsJeuee lej keÀeueeblejeves kebÀHeveeruee DeefOeYeeb[JeueerkeÀjCeeuee leeW[

ÐeeJes ueeiesue.

3) kebÀHeveer®es meb®eeuekeÀ kebÀHeveer®ee iewj HeÀe³eoe IesC³ee®eer MekeÌ³elee Demeles. keÀejCe pej kebÀHeveer veHeÀe

ceesþîee ÒeceeCeeJej yeepetuee keÀe{tve þsJele Demesue lej YeeieebJej YeeieOeejkeÀebvee keÀceer ueeYeebMe efceUlees.

l³eecegUs Yeeieeb®³ee oMe&veer efkebÀceleer Keeueer ³esleele Je meb®eeuekeÀ Demes Yeeie Kejsoer keÀjleele. Hejbleg veblej

Heg{erue Je<ee&le kebÀHeveer®es GlHeeove, efJe¬eÀer, veHeÀe Jee{u³eeves ueeYeebMe Jee{lees Je DeMee kebÀHeveer®³ee Yeeieebvee

peemle efkebÀcele efceUles DeMeeJesUer meb®eeuekeÀeb®ee KetHe HeÀe³eoe nesC³ee®eer MekeÌ³elee Demeles.

YeeieOeejkeÀebveemeg×e veHeÀe Jee{tve ner pesJne peemle ueeYeebMe oj efceUle veener lesJne

YeeieOeejkeÀ Demeblegä jenleele.

³eeJeªve Demes efomeles keÀer veHeÀe Hegve&iegbJeCetkeÀercegUs kebÀHeveer mJeeJeuebyeer yeveles. Hejbleg pej

iegbJeCetkeÀer®ee DeeflejskeÀ Peeuee lej cekeÌlesoejer ³esC³ee®eer MekeÌ³elee veekeÀejlee ³esle veener.

veHeÀe JeeìHee®ee efJe®eej keÀjleevee kebÀHeveer JesieJesieÈ³ee ÒekeÀej®³ee efveOeer®ee efJe®eej keÀjCes,

Goe. Iemeeje, keÀpe&HesÀ[ efveOeer, J³eJemee³e efJemleej efveOeer, ueeYeebMe efveOeer, jeKeerJe efveOeer F. efveOeer

efkebÀJee HebÀ[euee kebÀHeveer Òel³eskeÀ Je<eea keÀener jkeÌkeÀce veHeÌ³eeletve Jepe& keÀjerle Demeles.

6.9 mLeefiele keÀpex (Deferred credit):

¿ee ceeiee&ves ³eb$emeecegûeer HegjefJeCeeN³ee J³eeHeejer mebmLeekeÀ[tve ³eb$emeecegûeer Kejsoer keÀªve keÀpe&

efceUefJelee ³esles. pej ³eb$emeecegûeer HegjefJeCeeje J³eeHeejer leer meecegûeer HegjefJeleevee keÀpe& osCeej Demesue lej

³eb$ee®eer efkebÀcele DeefOekeÀ keÀpe& keÀeueeleerue J³eepe ³ee®eer yejspe keÀªve l³ee®es meceeve nHles kesÀues peeleele.

veblej J³eeHeejer ¿ee ³eb$emeecegûeer®eer efyeues yeBkesÀkeÀ[s HeeþefJelees. yeBkeÀ Kejsoeroejeuee ³eb$emeecegûeer IesC³eemeeþer

keÀpe& HegjefJeles. DeMee ÒekeÀej®es keÀpe& DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme yeBkeÀ ceesþîee J³eeHeejer mebmLesÜejs Kejsoeroejeuee

osles. Goe. IDBI, ner mebmLee IDBI keÀ[tve uesLeceefMevme Kejsoer keÀjleevee DeMee ÒekeÀej®es keÀpe& osles. ³ee

keÀpeeme Kejsoeroeje®eer yeBkeÀ nceer osles. ³eeHe×leerle ³eb$emeecegûeer®eer efkebÀcele ner YeefJe<³eeleerue J³eepeemekeÀì

Demeles. Kejsoeroejeuee keÀpee&&®es nHles IDBI, uee ÐeeJes ueeieleele. ¿ee nceermeeþer yeBkeÀ KejsoeroejekeÀ[tve

Lees[s keÀefceMeve Iesles.

6.10 Iemeeje efveOeer (Depreciation Fund):

J³eJemee³e mebmLes®³ee ceeueceÊes®³ee cetu³eele keÀeUe®ee J³eeHe Je JeeHej ³eecegUs nesCeeN³ee Nnemeeme

Iemeeje cnCeleele. þjeefJekeÀ keÀeueeveblej ceeueceÊee efveªHe³eesieer yeveles. l³eemeeþer oj Je<eea®³ee

veHeÌ³eeletve IemeeN³eeHeesìer keÀener jkeÌkeÀce yeepetuee keÀe{tve þsJeueer peeles. keÀenerJesUe ner jkeÌkeÀce JesieUer

þsTve Iemeeje efveOeer GYeejueer peeles. Iemeeje ¿ee Ke®ee&uee jesKe jkeÌkeÀces®ee J³eeHe nesle vemeu³eeves les

lees efveOeer J³eJemee³eele jenlees Je lees J³eJemee³ee®³ee Jee{ermeeþer JeeHejlee ³eslees. keÀener JesUe Iemeeje efveOeer

yeensjerue ÒeefleYetleerceO³es iegbleefJeuee peelees. ceeueceÊes®eer Hegve&yeebOeCeer keÀjleevee ¿ee ÒeefleYetleeR®eer efJe¬eÀer

keÀªve Deeuesuee Hewmee Yeeb[Jeue cnCetve JeeHejuee peelees.

jeKeerJe efveOeer (Reserve Fund): YeefJe<³ekeÀeUele efvecee&Ce nesCeeN³ee mebkeÀìebvee leeW[ osC³eemeeþer

Jele&ceeve keÀeUeleerue veHeÌ³eeletve ojJe<eea þjeefJekeÀ jkeÌkeÀce yeepetuee keÀe{tve þsJeueer peeles. ³ee jkeÌkeÀcesme

jeKeerJe efveOeer cnCeleele. ¿ee efveOeer®ee JeeHej KesUl³ee Yeeb[Jeueemeeþer kesÀuee peelees. jeKeerJe efveOeer

Keeueerue GÎsMeemeeþermeg×e GYeejues peeleele.

1) J³eJemeeef³ekeÀ DeeefLe&keÀ efmLeleer meg¢{ þsJeC³eemeeþer

2) ueeYeebMe oj efmLej þsJeC³eemeeþer

3) J³eJemee³eeleerue nceer Yeªve keÀe{C³eemeeþer

4) kebÀHeveer®ee efJekeÀeme keÀjC³eemeeþer

5) DeekeÀefmcele mJeªHee®³ee mebkeÀìebvee leeW[ osC³eemeeþer

6) kebÀHeveer keÀpe& HesÀ[C³eemeeþer / keÀpe&jesKes HesÀ[C³eemeeþer

jeKeerJe efveOeer®es meeceev³e efveOeer Je cetu³eebkeÀve efveOeer Demes Yeeie He[leele. meeceev³e efveOeer ne

efveJJeU veHeÌ³eeletve keÀj Je J³eepe efou³eeveblej efvecee&Ce kesÀuee peelees. lees keÀesCel³eener keÀejCeemeeþer

JeeHejlee ³eslees. cetu³eebkeÀve efveOeer kebÀHeveer®eer ceeueceÊee Je mebHeÊeer ¿ee®es Hegve& cetu³eebkeÀve keÀªve efvecee&Ce

kesÀuee peelees. l³ee®ee JeeHej ce³ee&efole keÀejCeemeeþer keÀjlee ³eslees. kebÀHeveer®³ee efnMeesye He$ekeÀele

efomeCeeN³ee jeKeerJe efveOeercegUs YeeieOeejkeÀeb®eer ceeueceÊee Jee{les. ¿ee jeKeerJe efveOeerletve efJemleej ³eespevee

neleer Iesleu³ee peeleele. lemes®e l³ee®ee JeeHej KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer iejpe YeeieefJeC³eekeÀefjlee kesÀuee

peelees.

iegbleJeCetkeÀ efveOeer Je iegbleJeCetkeÀ þsJe (Investment Allowing & Investment

Deposits): ¿ee ceeiee&ves efveOeer J³eeHejC³ee®ee ÒekeÀej ne kebÀHeveer Dee³ekeÀjeleerue lejlegoervegmeej kesÀuee

peele Demes. Meve 1991-92 HetJeea kebÀHev³eevee Dee³ekeÀj keÀe³eÐeeleerue lejletoervegmeej veHeÌ³eeletve

þjeefJekeÀ ojeves iegbleJeCetkeÀ efveOeer efvecee&Ce keÀjlee ³esle Demes efkebÀJee leer jkeÌkeÀce IDBI keÀ[s þsJe cnCetve

þsJelee ³esle Demes. ¿ee jkeÀces®eer GlHeVeeletve JepeeJeì efceUle Demes. kebÀHev³ee ¿ee jkeÌkeÀceeb®ee GHe³eesie

³eb$emeecegûeer Kejsoer keÀjC³eemeeþer JeeHeª MekeÀle Demele. ¿ee meJeueleer GlHeeove keÀjCeeN³ee kebÀHev³ee

penepe kebÀHev³ee, ne@ìsume, ®eneceUs F. efJeefMe<ì J³eJemee³eele DemeCeeN³ee mebmLee IesT MekeÀle Demele.

nuueer®³ee Dee³ekeÀj keÀe³eÐeevegmeej ¿ee meJeueleer Deelee yebo keÀjC³eele Deeuesu³ee Deensle. Hejbleg p³ee

kebÀHev³eeveer Demee efveOeer HetJeea GYeejuee Deens, l³ee kebÀHev³ee l³ee®ee GHe³eesie Depetve keÀª MekeÀleele.

oerIe& keÀeueerve keÀpex HegjJeþe keÀjCeeN³ee mebmLee:

J³eJemee³e mebmLee l³eeb®³ee oerIe&keÀeueerve keÀpee&®³ee iejpee efJeefJeOe DeewÐeesefiekeÀ mebmLeebkeÀ[tve

keÀpex efceUJetve HetCe& keÀª MekeÀleele. Yeejleele DeMeer keÀpex osCeeN³ee efJeefJeOe mebmLee®eer ceeefnleer Heg{erue

Yeeieele efouesueer Deens.

6.11 DeewÐeesefiekeÀ Yeeb[Jeue HegjefJeCeeN³ee mebmLee:

Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ DeLe&HegjJeþe ceneceb[U (Industrial Finance Corporation of

India):: ³ee ceneceb[Ue®eer mLeeHevee 1 peguew 1948 meeueer keÀjC³eele Deeueer Deens.

GÎsMe : ceesþîee GÐeesieebvee efoIe& cegoleer®ee Yeeb[Jeue HegjJeþe keÀjCes ns cenÊJee®es GefÎä ³ee

ceneceb[Ue®es Deens. keÀejCe ³ee GÐeesieOebÐeevee efoIe&cegoleer®ee keÀpe& HegjJeþe keÀjC³eeme J³eeHeejer yeBkeÀe,

DeewÐeesefiekeÀ yeBkeÀe Je kebÀHeveer®es efJe¬esÀkeÀjer Fl³eeoer mebmLee meceLe& vemeleele. lesJne meeJe&peefvekeÀ kebÀHeveer,

menkeÀejer mebmLee ³eebvee ³ee ceneceb[UeÜejs keÀpe&HegjJeþe nesT MekeÀlees. lemes®e KeeCe GÐeesie, efJeÐegle

efveefce&leer, penepe JeenlegkeÀ, GHeenej ie=ns F. GHe¬eÀceebvee DeeefLe&keÀ mene³³e kesÀues peeles. Keepeieer

kebÀHeveer, mejkeÀejer, ueIegGÐeesie Je ceO³ece GÐeesie ³eebveener cenceb[Ue®³ee mebefnlesle mLeeve veener.

YeeieYeeb[Jeue : ³ee ceneceb[uee®es DeefOeke=Àle Yeeb[Jeue 10 keÀesìer ª. ®es Demetve les 5000 ©.

efkebÀceleer®³ee 20,000 Yeeieele efJeYeeieuesues Deens. 30 petve 1969 uee Jemetue Peeuesues Yeeie Yeeb[Jeue

8,34,64,000 ©He³es SJe{s nesles. ³ee ceneceb[Ue®es Yeeie keWÀê mejkeÀej, efjPeJe& yeBkeÀ efJecee kebÀHev³ee,

menkeÀejer yeBkeÀe Je Flej DeeefLe&keÀ mebmLeeveer Iesleuesues Deensle. keWÀê Meemeveeves ueeYeebMee®ee oj keÀceerle

keÀceer 4 ìkeÌkesÀ SJe{e efveef½ele kesÀuesuee Deens.

J³eJemLeeHeve : ³ee ceb[Ue®ee keÀejYeej meb®eeuekeÀ ceb[Ue®³ee meene³³eeves ®eeueefJeC³eele ³eslees. meb®eeuekeÀ

ceb[Uele 12 meYeemeo Demeleele. l³eeHewkeÀer 3 meYeemeoeb®eer vesceCetkeÀ keWÀê mejkeÀej keÀjles. 2 meYeemeo

menkeÀejer yeBkeÀeveer efveJe[tve efouesues Demeleele. efJecee kebÀHev³ee Jeiewjs mebmLeebkeÀ[tve oesve Je Gjuesues oesve

meYeemeo menkeÀejer mebmLeebveer efveJe[tve efouesues Demeleele Je oesve meYeemeo efjPeJe& yeBkeÀ efve³egkeÌle keÀjerle

Demeles Je SkeÀ keÀe³e&keÀejer meb®eeuekeÀ keWÀê mejkeÀejves efve³egkeÌle kesÀuesuee Demelees. DeewÐeesefiekeÀ efJeÊeer³e

ceneceb[Ue®es OeesjCe keWÀê mejkeÀej þjefJeles Je l³ee®eer DebceueyepeeJeCeer meb®eeuekeÀ ceb[U keÀjerle Demeles.

keÀe³e&He×leer : p³ee DeewÐeesefiekeÀ mebmLeebvee ceneceb[UekeÀ[tve DeLe&mene³³e nJes Demesue DeMee mebmLeebveer

mJele:®³ee GÐeesiee®eer ceeefnleer osTve ceneceb[UekeÀ[s DeeefLe&keÀ meene³³ee®eer efJevebleer íeHeerue Depee&Üejs

keÀjeJeer ueeieles. Depee&®eer íeveveer kesÀu³eeveblej ceneceb[U mebyebOeerle DeewÐeesefiekeÀ mebmLeeb®³ee keÀe³ee&®eer Je

HeefjefmLeleer®eer Òel³e#e HeenCeer keÀjles Je l³eeveblej mebyebOeerle mebmLesuee keÀpe&HegjJeþe keÀjeJe³ee®ee efkebÀJee

veener, keÀjeJe³ee®ee Demeu³eeme efkeÀleer keÀjeJee®ee ns þjefJeles. ³eeJesUer GÐeesiee®es jeäer³e DeeefLe&keÀ

efJekeÀemeeleerue mLeeve, keÀe³e&#ecelee, ³eespevee®eer JeemleefJekeÀlee, leb$e%eevee®eer GHeueyOelee, GHe¬eÀcee®eer

DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleer, keÀ®®ee ceeuee®eer GHeueyOelee Je GHe¬eÀceeveer osT kesÀuesueer nceer F. ieesäer®ee

efJe®eej neslees.

Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ keÀpe&HegjJeþe Je iegbleJeCetkeÀ ceneceb[U (I.C.I.C.I):

³ee mebmLes®eer 1955 ceO³es mLeeHevee Peeueer ner HetCe&le: Keepeieer mJeªHee®eer mebmLee Deens.

ceesþîee GÐeesieOebÐeebvee l³eeb®³ee efJekeÀeme keÀe³ee&meeþer ner mebmLee meene³³e keÀjerle Demeles. Yeeb[Jeueer

mJeªHee®³ee Jemletb®³ee Dee³eeleerme ceole keÀjCes, HejkeÀer³e ®eueve keÀpee&T osCes, mebmLes®es efkeÀceeve

Yeeb[Jeue efJekeÀle IesCes F. GefÎäs ³ee mebmLes®eer Deensle. DeepeHe³e¥le ³ee mebmLesves 850 ®³ee Jej mebmLeebvee

445 keÀesìer ©He³eeb®es DeLe&mene³³e kesÀuesues Deens.

Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme yeBkeÀe (I.D.B.I) :

³ee yeBkesÀ®eer mLeeHevee 1964 ceO³es efjPeJe& yeBkesÀleHexÀ keÀjC³eele Deeueer. GÐeesie OebÐeevee DeLe&

HegjJeþe keÀjCeeN³ee efJeefJeOe yeBkeÀeb®³ee keÀeceele SkeÀmet$eerHeCee DeeCeCes. veefJeve GÐeesie Oebos mLeeHevesme ceole

keÀjCes Òeeslmeenve osCes. GÐeesie mebmLeebvee DeLe&HegjJeþe keÀjCes, DeeefLe&keÀ leb$e %eeveeefJe<e³ekeÀ DeY³eeme

neleer IesCes ner ³ee yeBkesÀ®eer ÒecegKe GefÎäîes Deensle.

³egefveì ì^mì Dee@HeÀ Fbef[³ee :

¿ee mebmLes®eer mLeeHevee 1964 ceO³es Peeueer. ³ee mebmLes®ee cegK³e GÎsMe ueneve efkebÀceleer®es

³egefveì efJeketÀve meeceev³e veeieefjkeÀeb®³ee ye®eleeruee Òeeslmeenve osCes Je DeMee ÒekeÀejs ieesUe Peeuesueer ye®ele

jkeÌkeÀce JesieJesieÈ³ee kebÀHeveer®³ee keÀpe&jesKes Je MesDeme&ceO³es iegbleefJeCes ner mebmLee J³eJemee³eele Hewmee

iegbleefJeleevee p³ee YeeieeJej efkebÀJee keÀpe&jesK³eeJej Hegjsmes GlHeVe efceUt MekesÀue Demes®e Yeeie efkebÀJee

keÀpe&jesKes mebmLesceeHe&Àle Kejsoer kesÀues peeleele.

Dee³egefJe&cee ceneceb[Us (L.I.C) :

JeemleefJekeÀ Heenlee DeewÐeesefiekeÀ GÐeesieOebÐeebvee mene³³e keÀjCes ns ³ee ceneceb[Ue®es keÀece veener.

leLeeefHe ceneceb[Ueves ³ee #es$eelener GuuesKeveer³e keÀeceefiejer kesÀuesueer Deens. peerJeve efJec³ee®ee J³eJemee³e

keÀjCeeN³ee ³ee mebmLeskeÀ[s ceesþîee ÒeceeCeele efJecee Hee@efuemeer®eer jkeÌkeÀce pecee nesles. ner pecee Peeuesueer

jkeÌkeÀce GlHeVe efceUefJeC³emeeþer efJeefJeOe ÒekeÀej®³ee kebÀHev³eeb®³ee Yeeie Je keÀpe&jesKes ³eeceO³es iegbleefJeueer

peeles. ³ee ceneceb[Ue®es Yeeb[Jeue 5 keÀesìer ©He³es®es Demetve les meJe& keWÀê mejkeÀejves HegjefJeuesues Deens.


1) Yeeb[Jeue GYeejCeer®es efJeefJeOe ceeie& Lees[keÌ³eele meebiee?

2) meeceev³e Yeeie cnCepes keÀe³e? meeceev³e Yeeiee®es HeÀe³eos meebiee?

3) DeûenkeÌkeÀ Yeeie cnCepes keÀe³e? l³ee®es HeÀe³eos-leesìs meebiee?

4) meeceev³e Yeeie DeeefCe DeûenkeÌkeÀ Yeeie ³eeceOeerue HeÀjkeÀ mHeä keÀje?

5) keÀpe&jesKes cnCepes keÀe³e? keÀpe&jesK³ee®es ÒekeÀej meebiee?

6) keÀpe&jesK³ee®es HeÀe³eos meebiee?

7) meeJe&peefvekeÀ þsJeer®es HeÀe³eos–leesìs meebiee?

8) jep³e DeLe& ceneceb[UekeÀntve nesCeeje DeLe&HegjJeþe Je l³eeyeeyele®es GÎsMe meebiee.

9) veHeÌ³ee®eer Hegve&iegbleJeCetkeÀ cnCepes keÀe³e? HeÀe³eos Je oes<e meebiee.

10) DeewÐeesefiekeÀ DeLe&HegjJeþe keÀjCeeN³ee mebmLeeb®eer Lees[keÌ³eele ceeefnleer Ðee.

7

efoIe&keÀeue keÀpe&HegjJeþe-Yeeie 1

(Long Term Finance-Part I)


7.0 GefÎäîes


7.2 Yeeieeb®eer efJeef¬eÀ

7.3 keÀpe&jesKes

7.4 veHeÌ³ee®eer Hegve&iegbleJeCetkeÀ

7.5 mJe³eb DeO³e³eve ÒeMveeb®eer GÊejs



7.0 GefÎäîes


Yeeie, Yeeieeb®es ÒekeÀej Je Yeeiee®es HeÀe³eos leesìs mecepeleerue

keÀpe&jesKes, l³ee®es ÒekeÀej Je keÀpe&jesK³eeb®es HeÀe³eos ceeefnle nesleerue

veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ cnCepes keÀe³e? Je l³ee®es HeÀe³eos leesìs keÀesCeles ¿ee®eer keÀuHevee ³esF&ue.


SkeÀue J³eeHeej DeeefCe Yeeieeroejer mebmLes®³ee yeeyeleerle Yeeb[Jeue GYeejC³ee®ee ÒeMve®e efvecee&Ce

nesle veener. keÀejCe SkeÀue J³eeHeejekeÀefjlee ueeieCeejs Yeeb[Jeue J³eeHeej-ceeuekeÀ mJele: HegjefJelees. Lej

Yeeieeroejer®³ee J³eJemee³eeuee ueeieCeejs Yeeb[Jeue Yeeieeroej DeeCeleele. Hejbleg kebÀHeveer®³ee yeeyeleerle lemes

veener. kebÀHeveer®³ee J³eJemee³eekeÀefjlee ueeieCeejs Yeeb[Jeue mJele:kebÀHeveeruee®e GYeejeJes ueeieles.

DeeOegefvekeÀ keÀeUele GÐeesie-J³eJemee³ee®eer mLeeHevee keÀjC³eekeÀefjlee Òe®eb[ Yeeb[Jeuee®eer

DeeJeM³ekeÀlee Demeles. SJe{s ceesþs Yeeb[Jeue HegjefJeCes ner yeeye SkeÀue J³eeHeejer efkebÀJee Yeeieeroejer mebmLes®³ee

DeeJeekeÌ³eeyeensj®eer Demeles. cnCetve p³ee GÐeesieekeÀefjlee ceesþîee ÒeceeCeeJej Yeeb[Jeuee®eer DeeJeM³ekeÀlee

Demeles DeMee GÐeesiee®eer mLeeHevee keÀjC³eekeÀefjlee kebÀHeveer®eer efveefce&leer kesÀueer peeles.

keÀbHeveer®eer Yeeb[Jeue GYeejC³ee®eer #ecelee ceesþer Demeles. kebÀHeveer®³ee J³eJemee³eeuee ueeieCeejs

Yeeb[Jeue efJeefJeOe ceeiee¥veer GYeejlee ³esles. meJe&ÒeLece J³eJemee³ee®eer iejpe ue#eele IesTve Yeeb[Jeuee®ee

DeekeÀej efveef½ele keÀjC³eele ³eslees. l³eeveblej Yeeb[Jeuee®eer j®evee efveef½ele kesÀueer peeles. SkeÀoe

Yeeb[Jeuee®eer j®evee efveef½ele Peeu³eeJej Yeeb[Jeue GYeejC³ee®³ee efJeefJeOe ceeiee¥®eer (m$eesle) efveJe[

keÀjeJeer ueeieles. keÀOeerkeÀOeer kebÀHeveer®³ee J³eJemee³eeuee nJes eflelekesÀ Yeeb[Jeue keÀesCel³eener SkeÀe ceeiee&ves

efceUle veener DeMeeJesUer peemleer®es Yeeb[Jeue GYeejC³eekeÀefjlee SkeÀeHes#ee peemle ceeiee¥®ee DeJeuebye

keÀjeJee ueeielees. cnCetve kebÀHeveer®es Yeeb[Jeue GYeejCeer®es ceeie& keÀesCeles Je l³ee Òel³eskeÀe®es mJeªHe, iegCe-

oes<e keÀe³e Deensle ³ee®eer meefJemlej ®e®ee& DeeHeCe Òemlegle IeìkeÀele keÀjCeej Deenesle.

7.2 Yeeieeb®eer efJeef¬eÀ

Yeeb[Jeue GYeejC³ee®³ee efJeefJeOe He×leer :

kebÀHeveeruee DeeJeM³ekeÀ DemeCeejs ceO³ece Je oerIe&cegoleer®es Yeeb[Jeue DeveskeÀ He×leerves GYeejlee

³esles. kebÀHeveer Yeeb[Jeuee®eer GYeejCeer keÀMeeÒekeÀejs keÀjles lemes®e Òel³eskeÀ He×leer®es HeÀe³eos-leesìs keÀesCeles

Deensle ³eeyeÎue meefJemlej ceeefnleer Heg{erue Yeeieele Heent.

Yeeie (Shares): kebÀHeveeruee ueeieCeejs efmLej Yeeb[Jeue ieesUe keÀjC³ee®ee meJee&le meesHee, megjef#ele Je

ueeskeÀefÒe³e ceeie& cnCepes Yeeieeb®eer efJe¬eÀer nes³e. Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve ÒeeHle nesCeeN³ee Yeeb[Jeueeuee Yeeie

Yeeb[Jeue Demes cnCeleele. kebÀHeveeruee IeìveeHe$ekeÀevegmeej Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve Yeeb[Jeue GYes

keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej ÒeeHle neslees. IeìveeHe$ekeÀele kebÀHeveer®³ee DeefOeke=Àle Yeeb[Jeuee®eer cenÊece ce³ee&oe

efveef½ele kesÀuesueer Demeles.

7.2.1 Yeeiee®eer J³eeK³ee :

Yeeie cnCepes kebÀHeveer®³ee Yeeie-Yeeb[Jeueeuee meJee&le peemle efnmmee nes³e. Yeejleer³e kebÀHeveer

keÀe³eÐee®³ee keÀuece 2 (46) ceO³es Yeeiee®eer J³eeK³ee Heg{erueÒeceeCes keÀjC³eele Deeueer Deens.

Yeeie cnCepes kebÀHeveer®³ee Yeeb[JeueeceOeerue SkeÀ Yeeie nes³e DeeefCe l³eele pesLes Yeeie DeeefCe

mkebÀOe ³eeceOeerue Deblej mHeä efkebÀJee OJeefvele vemesue lesLes YeeieeceO³es mkebÀOee®eener DebleYee&Je neslees.

Jejerue J³eeK³esJeªve Yeeie ³ee meb%es®ee DeLe& mecepeCes keÀþerCe peeles. cnCetve Yeeie ³ee meb%es®eer

meesHeer Je megìmegìerle J³eeK³ee Heg{erueÒeceeCes keÀjlee ³esF&ue.

Yeeie cnCepes kebÀHeveer®³ee Yeeb[Jeuee®ee SkeÀ efnmmee Demetve Yeeieeb®eer Kejsoer keÀjCeejs kebÀHeveer®es

ceeuekeÀ Demeleele. l³eebvee kebÀHeveer®³ee veHeÌ³eele DeeefCe efJemepe&veeveblej efle®³ee ceeueceÊesceO³es JeeìskeÀjer

nesC³ee®ee nkeÌkeÀ ÒeeHle neslees.

kebÀHeveer®es Yeeie ueneve-ueneve jkeÀces®es Demeleele. Yeeiee®es oMe&veer cetu³e (Face Value)

Deieesoj®e efveef½ele kesÀuesues Demeles. meeceev³ele: Yeeieeb®eer efJe¬eÀer oMe&veer cetu³eeves®e kesÀueer peeles. pesJne

Yeeiee®eer efJe¬eÀer oMe&veer cetu³eeves kesÀueer peeles lesJne l³eeuee Yeeieeb®eer mececetu³eeJej efJe¬eÀer (Issue at

per) Demes cnCeleele. GoenjCeeLe&, 100 ©He³es oMe&veer cetu³ee®es Yeeie 100 ©He³eele efJekeÀCes.

SKeeoer kebÀHeveer veeJeepeuesueer Demeu³eeme DeMee kebÀHeveer®³ee Yeeieebvee peemle ceeieCeer ³esles. DeMeeJesUer l³ee

kebÀHeveer®es Yeeie oMe&veer cetu³eeHes#ee peemle efkebÀceleerves efJekeÀues peeleele l³eeuee Yeeieeb®eer DeefOecetu³eeves efJe¬eÀer

Demes cnCeleele. GoenjCeeLe& 100 ©He³es oMe&veer cetu³ee®es Yeeie 105 ©He³es efkebÀceleerves efJekeÀCes.

³eeGueì SKeeÐee veJeerve kebÀHeveer®³ee Yeeieebvee HegjsMeer ceeieCeer vemeles DeMeeJesUer kebÀHeveeruee DeeHeues Yeeie

oMe&veer cetu³eeHes#ee keÀceer efkebÀceleerves efJekeÀeJes ueeieleele. DeMee efJe¬eÀeruee Yeeieeb®eer keÀmejerves efJe¬eÀer

(discount) Demes cnCeleele. Goe. 100 ©He³es oMe&veer cetu³ee®es Yeeie 95 ©He³es efkebÀceleerves efJekeÀCes

nes³e.

7.2.2 Yeeieeb®es ÒekeÀej (Types of Shares):

kebÀHeveer meceepeeleerue iegbleJeCetkeÀ keÀjCeeN³ee efJeefJeOe J³ekeÌleeR®³ee ceveesJe=ÊeerÒeceeCes JesieJesieÈ³ee

ÒekeÀej®³ee Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀª MekeÀles. Hejbleg Yeejleer³e kebÀHeveer keÀe³eÐeevegmeej Òel³eskeÀ kebÀHeveeruee HeÀkeÌle

Heg{erue oesve ÒekeÀej®³ee Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀjlee ³esles.

1) meeceev³e Yeeie

2) DeûenkeÌkeÀ Yeeie

1) meeceev³e Yeeie (Equity Shares) :

kebÀHeveeruee DeeJeM³ekeÀ Demeuesues efmLej Yeeb[Jeue efceUefJeC³eekeÀefjlee ÒeecegK³eeves meeceev³e

Yeeieeb®eer efJe¬eÀer kesÀueer peeles. Yeejleer³e kebÀHeveer keÀe³eÐeeÒeceeCes pes Yeeie DeûenkeÌkeÀ veenerle les meeceev³e

Yeeie nesle. meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀemeejKes keÀesCeles®e efJeMes<e DeefOekeÀej

vemeleele. ueeYeebMee®eer ÒeeHleer lemes®e kebÀHeveer®es efJemepe&ve Peeu³eeme cetU Yeeb[Jeuee®eer HejleHesÀ[

¿eeyeeyeleerle meeceev³e YeeieOeejkeÀeb®ee ¬eÀce MesJeìer ueeielees. meeceev³e Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve efceUefJeuesues

Yeeb[Jeue kebÀHeveer®³ee peerJeveele MesJeìHe³e¥le jenles. kebÀHeveer®ee J³eJemee³e yebo He[u³eeme meeceev³e

YeeieOeejkeÀebveer efouesues Yeeb[Jeue keÀceer nesC³ee®ee efkebÀJee HetCe&HeCes ieceJeC³ee®ee OeeskeÀe vesnceer®e Demelees.

cnCetve meeceev³e Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve ÒeeHle kesÀuesu³ee Yeeb[Jeueeuee peesKeerceer®es Yeeb[Jeue Demes

cnCeleele.

meeceev³e YeeieOeejkeÀ ns kebÀHeveer®es Kejs ceeuekeÀ Demeleele. l³eebvee kebÀHeveer®³ee meYesle GHeefmLele

jenC³ee®ee, celeoeve keÀjC³ee®ee, meb®eeuekeÀeb®³ee efveJe[CegkeÀerle Yeeie IesC³ee®e lemes®e kebÀHeveer®³ee

J³eJemLeeHeveele Je keÀejYeejele ue#e IeeueC³ee®ee DeefOekeÀej Demelees.

meeceev³e Yeeieeb®es HeÀe³eos :

meeceev³e Yeeieeb®es HeÀe³eos kebÀHeveer®³ee Je YeeieOeejkeÀeb®³ee ¢efäkeÀesveeletve efJeYeeielee ³esleerue.

De) kebÀHeveer®³ee ¢efäkeÀesveeletve HeÀe³eos

1) efmLej Yeeb[Jeue : meeceev³e Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve kebÀHeveerves efceUefJeuesues Yeeb[Jeue ns KeN³ee DeLee&ves

efmLej Yeeb[Jeue Demeles. keÀejCe ns Yeeb[Jeue kebÀHeveer®es DeefmlelJe DemesHe³e¥le YeeieOeejkeÀebvee keÀOeer®e Hejle

keÀjeJes ueeiele veener. cnCetve kebÀHeveeruee ns Yeeb[Jeue oerIe&keÀeU JeeHejlee ³esles.

Yeeieeb®es ÒekeÀej

meeceev³e Yeeie DeûenkeÌkeÀ Yeeie

2) ueeYeebMe osCes DeefveJee³e& veener : meeceev³e YeeieebJej efveef½ele ojeves kebÀHeveerves ueeYeebMe efouee®e Heeefnpes

Demes yebOeve kebÀHeveerJej vemeles. cnCetve kebÀHeveeruee p³eeJe<eea Hegjsmee veHeÀe efceUlees DeMee®e Je<eea meeceev³e

YeeieOeejkeÀebvee ueeYeebMe osC³eele ³esles. p³ee Je<ee&r leesìe neslees l³eeJe<eea ueeYeebMe efouee peele veener.

3) efyevepeyeeyeoejer®es Yeeb[Jeue : meeceev³e Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve Yeeb[Jeuee®eer GYeejCeer

keÀjC³eekeÀefjlee kebÀHeveeruee DeeHeueer ceeueceÊee leejCe þsJeeJeer ueeiele veener efkebÀJee ³ee Yeeb[Jeuee®³ee

jkeÀcesJej efveef½ele mJeªHee®es J³eepe ÐeeJes ueeiele veener. ueeYeebMe ÐeeJee ueeielees Hejbleg leesmeg×e Hegjsmee

veHeÀe Peeuee lej®e. cnCetve meeceev³e Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve efceUefJeuesues Yeeb[Jeue efyevepeyeeyeoejer®es

Yeeb[Jeue mecepeues peeles.

4) DeefleefjkeÌle ®eeuet Yeeb[Jeuee®eer ÒeeHleer : meeceev³e Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve efceUefJeuesu³ee Yeeb[Jeuee®³ee

meene³³eeves efmLej ceeueceÊee Kejsoer keÀjC³eele ³esles. efJeMes<eÒemebieer kebÀHeveeruee DeefleefjkeÌle ®eeuet

Yeeb[Jeuee®eer iejpe He[u³eeme efmLej ceeueceÊee ieneCe þsJetve DeeJeM³ekeÀ lesJe{e Hewmee keÀpe&ªHeeves

efceUefJelee ³eslees.

5) Yeeb[Jeuee®eer menpe ÒeeHleer : meeceev³e Yeeieeb®eer oMe&veer efkebÀcele keÀceer Demeu³eeves meJe&meeceev³e

iegbleJeCetkeÀ keÀjCeeje Jeie& l³eeb®eer Kejsoer keÀª MekeÀlees. l³eecegUs kebÀHeveeruee meeceev³e Yeeieeb®eer efJe¬eÀer

keÀjCes menpe MekeÌ³e nesles.

6) veHeÌ³ee®eer Hegveie&gbleJeCetkeÀ : meeceev³e YeeieebJej ueeYeebMe osCes yebOevekeÀejkeÀ vemeu³eecegUs ³ee YeeieebJejerue

veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀªve efJekeÀeme keÀe³e&¬eÀceemeeþer ueeieCeejs Yeeb[Jeue GYeejues peeles.

Dee) YeeieOeejkeÀeb®³ee ¢efäkeÀesveeletve HeÀe³eos :

1) DeefOekeÀ ueeYeebMe : keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee J³eepe Je DeûenkeÌkeÀe®³ee YeeieOeejkeÀebvee efveef½ele ojeves

ueeYeebMe efou³eeveblej Gjuesuee veHeÀe meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee Jeeìtve efouee peelees. l³eecegUs kebÀHeveeruee

p³eeJe<eea YejHetj veHeÀe neslees l³eeJe<eea meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee efceUCeeN³ee ueeYeebMee®ee oj yeje®e peemle

Demelees.

2) celeeefOekeÀej : meeceev³e YeeieOeejkeÀ kebÀHeveer®es ceeuekeÀ Demeleele. l³eecegUs l³eebvee celeoevee®ee,

®e®exle Yeeie IesC³ee®ee, meb®eeuekeÀebvee efveJe[tve osC³ee®ee Je mJele: meb®eeuekeÀ cnCetve efveJe[tve ³esC³ee®ee

DeefOekeÀej ÒeeHle neslees.

3) Yeeie efJe¬eÀerkeÀj veHeÀe : lespeer®³ee keÀeUele kebÀHeveer®³ee Yeeieeb®es yeepeejYeeJe Jee{leele. DeMeeJesUer

meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve veHeÀe efceUefJelee neslees.

meeceev³e Yeeieeb®es leesìs:

De) kebÀHeveer®³ee ¢efäkeÀesveeletve leesìs

1) ceespekeÌ³ee ueeskeÀeb®es kebÀHeveerJej efve³eb$eCe : meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee efJeefJeOe ÒekeÀejs DeefOekeÀej ÒeeHle

nesle Demeu³eecegUs meceepeeleerue cetþYej Þeerceble J³ekeÌleer ceesþîee ÒeceeCeeJej Yeeieeb®eer Kejsoer keÀªve

veJeerve kebÀHeveer®ee keÀejYeej DeeHeu³ee efve³eb$eCeeKeeueer DeeCeleele DeeefCe DeeHeuee mebkegÀef®ele mJeeLe HetCe&

keÀjleele.

2) Deefle-Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee OeeskeÀe : meeceev³e Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve efceUefJeuesues Yeeb[Jeue

YeeieOeejkeÀebvee keÀOeer®e Hejle keÀjeJes ueeiele veener. l³eecegUs pej kebÀHeveerpeJeU DeeJeM³ekeÀlesHes#ee DeefOekeÀ

Yeeb[Jeue Peeues lej Deefle Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee OeeskeÀe efvecee&Ce neslees.

3) yeouelee YeeieOeejkeÀ Jeie& : meeceev³e Yeeieeb®eer Kejsoer-efJe¬eÀer Yeeieyeepeejele vesnceer®e nesle Demeu³eeves

meeceev³e YeeieOeejkeÀeb®ee Jeie& melele yeouele Demelees. veJeerve YeeieOeejkeÀebvee kebÀHeveer®eer mebHetCe& ceeefnleer

vemeles cnCetve les kebÀHeveer®³ee meYesle meYesle ³eesi³e les efveCe&³e IesC³eeme ceole keÀª MekeÀle veener.

4) Yeeie Yeeb[JeueeJej J³eeHeeje®ee HeÀe³eoe veener : kebÀHeveerves pej DeeHeues mebHetCe& Yeeb[Jeue meeceev³e

Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve GYes kesÀues Demesue lej kebÀHeveeruee Yeeie Yeeb[JeueeJej J³eeHeeje®ee (Trading

on Equity) HeÀe³eoe efceUle veener.

5) Yeeieeb®³ee efkebÀceleerle ®e{-Gleej : HeefjkeÀuHekeÀ (Speculator) meeceev³e Yeeieeb®³ee Kejsoer-

efJe¬eÀer®es J³eJenej keÀjleele. meeceev³e Yeeieeb®³ee ¿ee meÆsyeepeercegUs Yeeieeb®³ee efkebÀceleerle ceesþîee

ÒeceeCeeJej ®e{-Gleej nesleele. l³eecegUs kebÀHeveer®³ee Òeefleÿsuee OekeÌkeÀe yemelees.

6) Yeeb[Jeueele Jee{ keÀjCes keÀþerCe : kebÀHeveer®³ee Yeeb[Jeueele Jee{ keÀjC³eemeeþer ÒeLece meeceev³e

YeeieOeejkeÀeb®eer mebceleer I³eeJeer ueeieles. meeceev³e YeeieOeejkeÀebveer ³eesi³e leer mebceleer efoueer veener lej

Yeeb[Jeueele Jee{ keÀjlee ³esle veener.

Dee) YeeieOeejkeÀebvee leesìs :

1) ueeYeebMee®ee DeefveefM®ele oj : meeceev³e YeeieebJej efouee peeCeeje ueeYeebMe meJee&le MesJeìer efouee peele

Demeu³eeves ueeYeebMee®ee oj Deefveef½ele Demelees. FlekesÀ®e veJns lej efkeÀl³eskeÀoe meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee

ueeYeebMeeefMeJee³e efkeÀbJee keÀceer ueeYeebMeeJej meceeOeeve ceeveeJes ueeieles.

2) iegbleJeCetkeÀ keÀjCeeje ce³ee&efole Jeie& : meeceev³e YeeieeJej efveef½ele mJeªHee®es GlHeVe efceUle veener.

cnCetve p³ee J³ekeÌleeRvee efveef½ele Je efve³eefcele GlHeVe nJes Demeles DeMee J³ekeÌleer DeeHeues Yeeb[Jeue meeceev³e

Yeeieele iegbleefJeC³eeme le³eej vemeleele. l³eecegUs meeceev³e YeeieebceO³es DeeHeues Yeeb[Jeue iegbleefJeCeeje Jeie&

ce³ee&efole Demelees.

3) Yeeieeb®³ee efJe¬eÀerJej leesìe : ceboer®³ee keÀeUele Yeeieeb®es yeepeejYeeJe Iemejleele. DeMeeJesUer Yeeieeb®eer

efJe¬eÀer kesÀu³eeme YeeieOeejkeÀeb®es vegkeÀmeeve nesles.

4) efJemepe&vee®³ee JesUer vegkeÀmeeve : kebÀHeveer®es efJemepe&ve Peeu³eeme meJee&le MesJeìer meeceev³e

YeeieOeejkeÀebvee Yeeb[Jeue Hejle kesÀues peeles. kebÀHeveerpeJeU Hegjsmee Hewmee vemeu³eeme meeceev³e

YeeieOeejkeÀeb®³ee Yeeb[Jeuee®eer HetCe& HejleHesÀ[ nesT MekeÀle veener. DeMeeJesUer l³eeb®es vegkeÀmeeve nesles.

2) DeûenkeÌkeÀe®es Yeeie (Preference Shares):

Yeejleer³e kebÀHeveer keÀe³eÐeeÒeceeCes,p³ee YeeieebJej Flej Yeeieeb®³ee DeeOeer efveef½ele ojeves ueeYeebMe

ÒeeHle keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej Demelees, lemes®e kebÀHeveer®es efJemepe&ve Peeu³eeme efkebÀJee kebÀHeveer®ee keÀejYeej yebo

He[u³eeme p³ee Yeeieeb®eer jkeÌkeÀce Flej Yeeieeb®³ee DeeOeer Hejle efceUefJeC³ee®ee DeefOekeÀej Demelees l³ee

Yeeieebvee DeûenkeÌkeÀe®es Yeeie Demes cnCeleele. cnCepes®e meeceev³e YeeieOeejkeÀeb®³ee leguevesle DeûenkeÌkeÀ

YeeieOeejkeÀebvee Heg{erue oesve peemleer®es DeefOekeÀej ÒeeHle nesleele.

1) YeeieebJejerue ueeYeebMee®eer jkeÌkeÀce DeeOeer ÒeeHle keÀjCes Je

2) efJemepe&vee®³eeJesUer Yeeieeb®eer jkeÌkeÀce DeeOeer ÒeeHle keÀjCes.

p³ee J³ekeÌleeRvee DeeHeues Yeeb[Jeue megjef#ele jeneJes Je l³eeJej efve³eefcele GlHevve efceUeJes Demes

Jeeìles l³eeb®³ee ¢efäkeÀesveeletve DeûenkeÌkeÀe®es Yeeie efJe¬eÀerme keÀe{C³eele ³esleele.

DeûenkeÌkeÀ Yeeieeb®es ÒekeÀej :

DeûenkeÌkeÀe®es Yeeie Heg{erue ÒekeÀej®es Demet MekeÀleele.

ueeYeebMe meb®e³e Mes<e veHeÌ³eele menYeeie ªHeeblej#ecelee

mebef®ele ueeYeebMe

nkeÌkeÀ vemeCeejs

HejleHesÀ[ ve nesCeejs

mebef®ele ueeYeebMeMes<e veHeÌ³eele

menYeeieer nesCeejs

Mes<e veHeÌ³eele

menYeeieer ve nesCeejs

ªHeeblej#ece ªHeeblej ve

nesCeejs

DeûenkeÌkeÀ Yeeiee®es ÒekeÀej

(Types of Preference Shares)

HejleHesÀ[

HejleHesÀ[ nesCeejs

1) meb®e³eer DeûenkeÌkeÀ Yeeie (Cummulative Preference Shares) : p³ee DeûenkeÌkeÀ

YeeieebJejerue ueeYeebMe Òel³e#eele efouee iesuee vemesue lej l³ee®³ee meb®e³e nesle jenlees Je Demee mebef®ele

ueeYeebMe ÒeeHle keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej YeeieOeejkeÀebvee Demelees. DeMee Yeeieebvee meb®e³eer DeûenkeÌkeÀe®es Yeeie

Demes cnCeleele. p³eeJe<eea kebÀHeveeruee veHeÀe nesle veener efkebÀJee veHeÀe nesTvener lees ueeYeebMe JeeìHe

keÀjC³eeme Hegjsmee vemelees DeMeeJesUer kebÀHeveer l³eeJe<eea®³ee ueeYeebMee®eer jkeÌkeÀce mebef®ele keÀªve þsJeles

DeeefCe p³eeJe<eea kebÀHeveeruee Hegjsmee veHeÀe neslees l³eeJe<eea kebÀHeveer ®eeuet Je<eea®ee ueeYeebMe DeeefCe ceeieerue

Je<eea®ee mebef®ele ueeYeebMe ³ee oesvner®eer jkeÌkeÀce SkeÀoce YeeieOeejkeÀebvee osles. leelHe³e& ³ee Yeeieebvee

ojJe<eea®ee ueeYeebMe ÒeeHle neslees.

2) Demeb®e³eer DeûenkeÌkeÀ Yeeie (Non-Cummulative Preference Shares): p³ee

DeûenkeÌkeÀ YeeieebJejerue ueeYeebMee®ee meb®e³e nesle veener l³eebvee Demeb®e³eer DeûenkeÌkeÀ Yeeie Demes cnCeleele.

p³eeJe<eea kebÀHeveeruee veHeÀe neslees l³eeJe<eea DeMee YeeieebJej ueeYeebMe efouee peelees DeeefCe p³eeJe<eea veHeÀe nesle

veener l³eeJe<eea ueeYeebMe efouee peele veener. cnCepes ³ee YeeieOeejkeÀebvee ojJe<eea ueeYeebMe efceUsue®e Demes

veener.

3) HejleHesÀ[er®es DeûenkeÌkeÀ Yeeie : p³ee Yeeieeb®eer jkeÌkeÀce efJeefMeä cegoleerveblej YeeieOeejkeÀebvee Hejle

keÀjC³eele ³esles l³ee Yeeieebvee HejleHesÀ[er®es DeûenkeÌkeÀ Yeeie Demes cnCeleele. cnCepes®e ¿ee YeeieOeejkeÀebvee

kebÀHeveerkeÀ[tve þjeefJekeÀ cegoleerveblej Yeeieeb®eer oMe&veer efkebÀcele Hejle efceUles.

4) Hejle ve HesÀ[er®es DeûenkeÌkeÀ Yeeie : p³ee DeûenkeÌkeÀ YeeieebJejerue jkeÌkeÀce kebÀHeveer®es efJemepe&ve

nesF&He³e¥le YeeieOeejkeÀebvee Hejle keÀjeJeer ueeiele veener DeMee Yeeieebvee Hejle ve HesÀ[er®es DeûenkeÌkeÀ Yeeie

Demes cnCeleele.

5) ueeYemeefnle DeûenkeÌkeÀ Yeeie : ueeYejefnle DeûenkeÌkeÀ YeeieebÒeceeCes efveef½ele ojeves ueeYeebMe lej efouee

peelees®e, Hejbleg ³eeefMeJee³e Flej ÒekeÀej®³ee YeeieebJej ueeYeebMe efou³eeveblemeg×e pej veHeÀe efMeuuekeÀ

jeefnuee lej l³ee veHeÌ³eelener l³eebvee efnmmee osC³eele ³eslees.

6) ueeYejefnle DeûenkeÌkeÀ Yeeie : ueeYejefnle DeûenkeÌkeÀ Yeeieebvee cee$e efveef½ele ojeves SkeÀoe®e ueeYeebMe

efouee peelees. l³eebvee peemleer®³ee ueeYeele efnmmee osC³eele ³esle veener.

7) HeefjJele&veer³e DeûenkeÌkeÀ Yeeie : kebÀHeveer®³ee Ieìvee¬eÀceevegmeej p³ee DeûenkeÌkeÀ Yeeieeb®es meeceev³e

Yeeieele HeefjJele&ve kesÀues peeT MekeÀles l³eebvee HeefjJele&veer³e DeûenkeÌkeÀ Yeeie Demes cnCeleele.

8) DeHeefjJele&veer³e DeûenkeÌkeÀ Yeeie : p³ee DeûenkeÌkeÀ Yeeieeb®es meeceev³e Yeeieele HeefjJele&ve kesÀues peeT

MekeÀle veener l³eebvee DeHeefjJele&veer³e DeûenkeÌkeÀ Yeeie Demes cnCeleele.

DeûenkeÌkeÀ Yeeieeb®es HeÀe³eos:


1) DeefOekeÀ Yeeb[Jeuee®eer GHeueyOelee : p³ee J³ekeÌleer Yeeb[Jeuee®eer iegbleJeCetkeÀ keÀjerle Demeleevee

keÀesCel³eener ÒekeÀej®eer peesKeerce mJeerkeÀejC³eekeÀefjlee cegUer®e le³eej vemeleele DeMee J³ekeÌleer®eer ye®ele

DeekeÀef<e&keÀ keÀjC³ee®es keÀe³e& DeûenkeÌkeÀe®es Yeeie keÀjerle Demeleele. peesKeerce ve mJeerkeÀejCeeN³ee J³ekeÌleer

DeûenkeÌkeÀe®es Yeeie Kejsoer keÀjCes DeefOekeÀ Hemeble keÀjleele, l³eecegUs kebÀHeveeruee DeefOekeÀ Yeeb[Jeuee®eer

GHeueyOelee nesles.

2) Yeeieeb®eer menpe efJe¬eÀer : YeeieebceO³es iegbleJeuesueer cetU jkeÌkeÀce megjef#ele jentve l³eeJej efveef½ele Je

efve³eefcele GlHeVe efceUeues DeMeer DeHes#ee JeeUieCeeje iegbJeCetkeÀ keÀjCeeN³eebvee SkeÀ ceesþe Jeie& Demelees.

cnCetve Demes iegbleJeCegkeÀoej DeûenkeÌkeÀe®es Yeeie Kejsoer keÀjCes Hemeble keÀjleele. l³eecegUs kebÀHeveer®³ee

DeûenkeÌkeÀe®es Yeeie Kejsoer keÀjCes Hemeble keÀjleele. l³eecegUs kebÀHeveer®³ee DeûenkeÌkeÀ Yeeieeb®eer menpe

efJe¬eÀer nesles.

3) ÒeMeemeveele nmle#esHe veener : meeceev³eHeCes DeûenkeÌkeÀeb®³ee YeeieebJej celeeefOekeÀej osC³eele ³esle veener

l³eecegUs DeûenkeÌkeÀ Yeeieeb®eer Kejsoer keÀjCeeN³ee YeeieOeejkeÀebkeÀ[tve kebÀHeveer®³ee owvebefove keÀejYeejele

nmle#esHe Ie[tve ³esC³ee®eer cegUer®e MekeÌ³elee vemeles.

4) kebÀHeveer®³ee ceeueceÊesJej leejCe veener : DeûenkeÌkeÀ Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve Yeeb[Jeuee®eer GYeejCeer

keÀjC³eekeÀefjlee kebÀHeveeruee DeeHeueer ceeueceÊee leejCe þsJeeJeer ueeiele veener. l³eecegUs iejpe He[u³eeme

kebÀHeveer DeeHeueer ceeueceÊee ieneCe þsJetve keÀpe& efceUJet MekeÀles.

5) He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer efmLeleer : HejleHesÀ[er®es DeûenkeÌkeÀ Yeeie efJeefMeä cegoleerveblej Kejsoer

keÀªve cnCepes®e l³eeb®³ee jkeÀces®eer HejleHesÀ[ keÀªve kebÀHeveer Deefle-Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer DeJemLee ìeUt

MekeÀles Je He³ee&Hle Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer efmLeleer efvecee&Ce keÀª MekeÀles.

6) ueeYeebMee®ee ce³ee&efole oj : DeûenkeÌkeÀ YeeieebJejerue ueeYeebMee®ee oj peemle vemelees. l³eecegUs ³ee

YeeieebJej Lees[e ueeYeebMe osTve meeceev³e YeeieebJej peemle ueeYeebMe Ieesef<ele keÀjlee ³esT MekeÀlees.

Dee) YeeieOeejkeÀeb®³ee ¢efäkeÀesveeletve HeÀe³eos :

1) efveefM®ele Je efve³eefcele GlHeVe : DeûenkeÌkeÀ YeeieebJejerue ueeYeebMee®ee oj efveefM®ele Demelees. l³eecegUs

YeeieOeejkeÀebvee efveef½ele Je efve³eefcele GlHeVee®eer Kee$eer Demeles.

2) Yeeb[Jeuee®eer megjef#elelee : kebÀHeveer®es efJemepe&ve Peeu³eeme OevekeÀeW®eer jkeÌkeÀce Hejle kesÀu³eeveblej

Gjuesu³ee jkeÀcesceOetve ÒeLece DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀeb®es Yeeb[Jeue Hejle kesÀues peeles. l³eecegUs ³ee

YeeieebceO³es iegbleefJeuesues Yeeb[Jeue meeceev³e Yeeieeb®³ee leguevesle megjef#ele jeneles.

3) ceboer®³ee keÀeUele HeÀe³eosMeerj : ceboer®³ee keÀeUele efkebÀJee p³eeJesUer ueeYee®es ÒeceeCe Ieìle Demeles

l³eekeÀeUele meeceev³e YeeieebJej ueeYeebMe efouee peele veener. Hejbleg DeûenkeÌkeÀ YeeieebJej cee$e efveef½ele

ojeves ueeYeebMe efouee peelees. l³eecegUs ceboer®³ee keÀeUele DeûenkeÌkeÀe®es Yeeie GÊece mecepeues peeleele.

4) cele ceeb[C³ee®ee DeefOekeÀej : p³eeJesUer DeûenkeÌkeÀ Yeeieeb®³ee yeeyeleerle keÀener cenÊJee®es efveCe&³e

I³eeJe³ee®es Demeleele l³eeJesUer YeeieOeejkeÀebvee DeeHeues cele ceeb[C³ee®ee HetCe&HeCes DeefOekeÀej Demelees.

DeûenkeÌkeÀ Yeeieeb®es leesìs :

kebÀHeveer®³ee Je YeeieOeejkeÀeb®³ee ¢efäkeÀesveeletve DeûenkeÌkeÀ Yeeieeb®es leesìs Heg{erue ÒeceeCes Deensle.

De) kebÀHeveer®³ee ¢ef<ìkeÀesveeletve leesìs :

1) efveef½ele ueeYeebMee®eer peyeeyeoejer : DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀebvee þjeJeerkeÀ ojeves ueeYeebMe osC³ee®eer

peyeeyeoejer kebÀHeveerJej Demeles. l³eecegUs kebÀHeveeruee lesJe{e ueeYeebMe osCes MekeÌ³e vemesue lej kebÀHeveer®eer

Òeefleÿe KeeueeJeles.

2) meeceev³e YeeieebJej keÀceer ueeYeebMe : SKeeÐee Je<eea kebÀHeveeruee Deieoer keÀceer veHeÀe neslees, DeMee Je<eea

DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀebvee ueeYeebMee®es efJelejCe kesÀu³eeveblej meeceev³e YeeieOeejkeÀebceO³es ueeYeebMe efJeleefjle

keÀjCes DeMekeÌ³e nesles. meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee ueeYeebMe ve efceUeu³eeme YeeieyeepeejeceO³es Yeeieeb®eer

efkebÀcele Iemeª ueeieles.

3) ueJe®eerkeÀ Yeeb[Jeueefveleer®ee DeYeeJe : pej IeìveeHe$ekeÀevegmeej veJeerve DeûenkeÌkeÀ Yeeieeb®eer efJe¬eÀer

keÀjleevee pegv³ee DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀeb®eer mebceleer IesCes DeeJeM³ekeÀ Deens DeMeer Deì Demesue lej

kebÀHeveeruee ueJe®eerkeÀ Yeeb[Jeueefveleer®ee JeeHej keÀjlee ³esle veener.

Dee) YeeieOeejkeÀeb®³ee ¢efäkeÀesveeletve leesìs :

1) celeeefOekeÀej veener : DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀebvee Flej DeefOekeÀej Demeues lejer celeeefOekeÀej

vemeu³eecegUs ns Yeeie Kejsoer keÀjCeeN³ee YeeieOeejkeÀebvee kebÀHeveer®³ee keÀejYeejele Yeeie Ieslee ³esle veener.

2) þjeJeerkeÀ ueeYeebMe : p³ee Je<eea kebÀHeveeruee Yejcemeeþ veHeÀe neslees l³ee Je<ee&leosKeerue l³eebvee

vesnceer®³ee®e efveef½ele ojeves ueeYeebMe ÒeeHle neslees. ³ee®e keÀeUele meeceev³e YeeieebJej cee$e Jee{l³ee ojeves

ueeYeebMe efceUle jenlees.

mJe³eb DeO³e³eveemeeþer ÒeMve- 1

1) Heg{erue efJeOeeves ®etkeÀ efkebÀJee yejesyej les meebietve kebÀmeele () efkebÀJee () DeMeer

KetCe keÀje.

De) Yeeieeb®eer efJe¬eÀer oMe&veer cetu³eeves kesÀu³eeme l³eeuee Yeeieeb®eer mececetu³eeJej efJe¬eÀer Demeles cnCeleele.

( )

Dee) oMe&veercetu³eHes#ee keÀceer cetu³eeves Yeeieeb®eer efJe¬eÀer kesÀu³eeme l³eeuee DeefOecetu³eeves Yeeieeb®eer efJe¬eÀer Demes

cnCeleele. ( )

(F) meeceev³e Yeeieb®eer efJe¬eÀer keÀªve ÒeeHle kesÀuesu³ee Yeeb[Jeueeuee peesKeerceer®es Yeeb[Jeue Demes cnCeleele.

( )

(F&) DeûenkeÌkeÀ YeeieOeejkeÀebvee kebÀHeveer®³ee ÒeMeemeveele nmle#esHe keÀjlee ³eslees. ( )

(G) meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee celeoevee®ee DeefOekeÀej Demelees. ( )

(T) kebÀHeveer efJemepe&vee®³eeJesUer meJee&le MesJeìer meeceev³e YeeieOeejkeÀebvee Yeeb[Jeuee®eer HejleHesÀ[ kesÀueer

peeles. ( )

(S) meb®e³eer DeûenkeÌkeÀ YeeieebJej DeÒeeHle ueeYeebMee®ee meb®e³e nesle veener. ( )

(Ss) meeceev³e Yeeieeb®³ee leguevesle DeûenkeÌkeÀ YeeieebceO³es iegbleefJeuesues Yeeb[Jeue megjef#ele jenles. ( )

(2) Heg{erue He³ee&³eebceOetve ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.

De) Yeeieeb®eer efJe¬eÀer oMe&veer cetu³eeHes#ee peemle efkebÀceleerves kesÀu³eeme l³eeuee Yeeieeb®eer õõõõ

efJe¬eÀer cnCeleele. (DeefOecetu³eeves / keÀmejerves)

Dee) YeeieOeejkeÀ ns kebÀHeveer®es õõõõ Demeleele. (ceeuekeÀ / meeJekeÀej)

F) meeceev³e Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve efceUefJeuesues Yeeb[Jeue õõõõ Demeles.

(leelHegjles / keÀe³ece®es)

F&) meeceev³e YeeieebJej ueeYeebMe osC³ee®es yebOeve kebÀHeveerJej õõõõ (Demeles/vemeles.)

G) DeûenkeÌkeÀ YeeieebJej õõõõ ojeves ueeYeebMe osC³eele ³eslees. (efveef½ele / Deefveef½ele)

3) pees[îee ueeJee.

De) meeceev³e Yeeie 1) DebefkeÀle cetu³e

Dee) DeûenkeÌkeÀ Yeeie 2) ueeYeebMee®ee Deefveef½ele oj

F) oMe&veer cetu³e 3) Yeeie yeepeejeleerue efkebÀcele

F&) yeepeejYeeJe 4) ueeYeebMee®ee efveef½ele oj

G) Demeb®e³eer DeûenkeÌkeÀ Yeeie 5) oMe&veer cetu³eeHes#ee peemleer®eer efkebÀcele

T) DeefOecetu³e 6) DeÒeeHle ueeYeebMee®ee meb®e³e nesle veener

7.3 keÀpe&jesKes (Debenture)

kebÀHeveeruee efmLej Yeeb[Jeue GYeejC³eekeÀefjlee Yeeieebveblej GHe³eesieer Demeuesues ogmejs cenÊJee®es

meeOeve cnCepes keÀpe&jesKes ns®e nes³e. keÀpe&jesK³eeuee Fbûepeerle Debenture Demes cnCeleele.

Debenture nîee Meyo®eer GlHeÊeer ue@ìerve Yee<esleerue Debere ³ee MeyoeHeemetve Peeuesueer Deens.

Debere ³ee Meyoe®ee DeLe& „keÀpe&oej DemeCes‟ Demee Deens. keÀpe&jesK³ee®eer J³eeK³ee Heg{erueÒeceeCes

keÀjC³eele ³esles.

7.3.1 J³eeK³ee:

„kebÀHeveer®eer meeJe&cegêe (Common seal) Demeuesueer, kebÀHeveerves Iesleuesu³ee keÀpee&®eer HeeJeleer

osCeeje DeeefCe Iesleuesu³ee keÀpee&®eer HejleHesÀ[ keÀjC³ee®es uesKeer Je®eve osCeeje omleSsJepe cnCepes®e

keÀpe&jesKee nes³e.‟

Yeejleer³e kebÀHeveer keÀe³eÐeele Heefj®íso (keÀuece) 2(12) ceO³es keÀpe&jesK³ee®eer J³eeK³ee

Heg{erueÒeceeCes efoueer Deens.

„keÀpe&jesKes‟ ³ee meb%esle kebÀHeveer®³ee keÀpe&jesK³eeb®ee mìe@keÀ, yee@C[me Je Flej leejCeHe$eeb®ee

meceeJesMe neslees. ceie l³eeb®ee kebÀHeveer®³ee ceeueceÊesJej yeespee Demees DeLeJee vemees.

leelHe³e&, keÀpe&jesKes cnCepes kebÀHeveerves keÀpe& Iesleu³eeyeÎue®eer mJele:®³ee efMekeÌke³eeKeeueer

keÀpe&jesKeeOeejkeÀeuee efouesueer HeeJeleer efkebÀJee omleSsJepe nes³e. ³ee omleSsJepeele keÀpee&®eer jkeÌkeÀce,

keÀpee&®eer cegole, J³eepee®ee oj, keÀpe& Hejle keÀjC³ee®³ee Deìer Je efve³ece Fl³eeoer ceeefnleer efouesueer

Demeles.

kebÀHeveeruee p³eeJesUer 10 les 15 Je<ee&®³ee cegoleerkeÀefjlee keÀpee&®eer DeeJeM³ekeÀlee Demeles

l³eeJesUer kebÀHeveer keÀpe&jesK³ee®eer efJe¬eÀer keÀjles. keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee keÀpee&®eer HejleHesÀ[ keÀjC³ee®es

efveef½ele Deeéeemeve efoues peeles. l³eemeeþer kebÀHeveer®eer ceeueceÊee ieneCe þsJeC³eele ³esles efkebÀJee l³eeJej

yeespee efvecee&Ce keÀjC³eele ³eslees.

7.3.2 Yeeie Je keÀpe&jesKes ³eeleerue HeÀjkeÀ:

HeÀjkeÀe®ee cegÎe Yeeie keÀpe&jesKes

1) DeLe& Yeeie cnCepes kebÀHeveer®³ee Yeeb[Jeuee®ee

SkeÀ efnmmee Demetve Yeeieeb®eer Kejsoer

keÀpe&jesKes ³ee meb%esle

kebÀHeveer®³ee keÀpe&jesK³eeb®ee

keÀjCeejs kebÀHeveer®es ceeuekeÀ Demeleele.

l³eebvee kebÀHeveer®³ee veHeÌ³eele DeeefCe

efJemepe&veeveblej efle®³ee ceeueceÊesceO³es

JeeìskeÀjer nesC³ee®ee nkeÌkeÀ ÒeeHle

neslees.

mìe@keÀ, yee@C[med Je Flej

leejCeHe$eeb®ee meceeJesMe neslees.

ceie l³eeb®ee kebÀHeveer®³ee

ceeueceÊesJej yeespee Demees

DeLeJee vemees.

2) OeejkeÀe®eer efmLeer YeeieOeejkeÀ ns kebÀHeveer®es ceeuekeÀ

Demeleele. l³eebvee kebÀHeveer®³ee

J³eJemLeeHeveele Yeeie Ieslee ³eslees Je

l³eeJej efve³eb$eCe þsJelee ³esles.

keÀpe&jesKesOeejkeÀ ns kebÀHeveer®es

OevekeÀes Demeleele. l³eebvee

kebÀHeveer®³ee J³eJemLeeHeveeJej Je

keÀejYeejeJej efve³eb$eCe þsJelee

³esle veener.

3) Yeeb[Jeue Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve GYes kesÀuesues

Yeeb[Jeue kebÀHeveer®³ee ceeuekeÀer®es

Demeles.

keÀpe&jesK³eeb®eer efJe¬eÀer keÀªve

GYes kesÀuesues Yeeb[Jeue ns

keÀpee&®³ee mJeªHeele ÒeeHle

kesÀuesues Demeles.

4) ceesyeouee YeeieOeejkeÀebvee l³eebveer Kejsoer

kesÀuesu³ee YeeieebJej ueeYeebMee®³ee

mJeªHeele ceesyeouee efceUlees.

ueeYeebMee®es ÒeceeCe ueeYeevegmeej

yeouele Demeles.

keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee l³eebveer

Kejsoer kesÀuesu³ee keÀpe&-

jesK³eebJej þjeefJekeÀ ojeves

J³eepe efceUles. J³eepee®ee oj

efmLej Demelees.

5) celeoeve YeeieOeejkeÀ ns kebÀHeveer®es meYeemeo

Demeleele. l³eecegUs l³eebveer kebÀHeveer®³ee

meYesle GHeefmLele jenC³ee®ee DeeefCe

celeoeve keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej

Demelees.

keÀpe&jesKesOeejkeÀ ns kebÀHeveer®es

meYeemeo vemeleele. l³eecegUs

l³eebvee kebÀHeveer®³ee meYesle

GHeefmLele jenC³ee®ee DeeefCe

celeoeve keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej

vemelees.

6) HejleHesÀ[ efJemepe&vee®eer HeefjefmLeleer mees[u³eeme

YeeieOeejkeÀebvee Yeeieeb®eer jkeÌkeÀce

kebÀHeveer keÀOeer®e Hejle keÀjle veener.

efJeefMeä cegoleerveblej

keÀpe&jesKes OeejkeÀebvee keÀpe&

jesK³eeb®eer jkeÌkeÀce Hejle

keÀjC³eele ³esles.

7) Deûe¬eÀce kebÀHeveer®es efJemepe&ve Peeu³eeme ÒeLece

keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee jkeÌkeÀce Hejle

keÀjC³eele ³esles Je veblej keÀener jkeÌkeÀce

efMeuuekeÀ jeefnueer lej leer

YeeieOeejkeÀebvee þjeefJekeÀ ÒeceeCeele

Jeeìtve osC³eele ³esles.

kebÀHeveer efJemepe&ve Peeu³eeme

YeeieOeejkeÀeb®³ee Deieesoj

keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee jkeÌkeÀce

Hejle kesÀueer peeles.

7.3.3 keÀpe&jesK³eeb®es ÒekeÀej : (Types of Debentures)

JesieJesieÈ³ee ¢<ìerkeÀesveeletve keÀpe&jesK³eeb®es Heg{erue efJeefJeOe ÒekeÀej He[leele.

De) nmleeblejCe #eceles®³ee ¢ef<ìkeÀesveeletve:

1) veesbouesues keÀpe&jesKes (Registered Debentures): pej kebÀHeveerves efJekeÀuesu³ee

keÀpe&jesK³eeb®eer veeWo keÀpe&jesKes veeWoCeer Jenerle kesÀueer Demesue lej l³ee keÀpe&jesK³eebvee veeWouesues

keÀpe&jesKes Demes cnCeleele. keÀpe&jesK³eebJej keÀpe&jesKesOeejkeÀe®es veeJe Demeles. keÀpe&jesK³eeb®eer veeWo

keÀjleevee keÀpe&jesKesOeejkeÀe®es veeJe, Hellee, J³eJemee³e, l³eebveer Kejsoer kesÀuesu³ee keÀpe&jesK³eeb®eer

mebK³ee, l³eebveer efouesueer jkeÌkeÀce Fl³eeoer ceeefnleer veeWoCeer Jenerle efueefnC³eele ³esles. ns keÀpe&jesKes

cegkeÌle nmleeblejCeer³e vemeleele. ³ee keÀpe&jesK³eeb®³ee nmleeblejCeemeeþer keÀpe&jesKesOeejkeÀeuee

kebÀHeveerkeÀ[s Depe& keÀjeJee ueeielees. keÀpe&jesK³eeb®³ee nmleeblejCee®eer SkeÀ HeOoleer efveefM®ele keÀeªve

efouesueer Demeles. l³eevegmeej ³ee keÀpe&jesK³eeb®es nmleeblejCe nesT MekeÀles.

2) JeenkeÀ keÀpe&jesKes (Bearer Debentures): keÀpe&jesK³eebJej OeejkeÀe®es veeJe vemeles. lemes®e

³ee keÀpe&jesK³eeb®eer veeWo kebÀHeveer®³ee veeWoCeer Jenerle kesÀueer peele veener. JeenkeÀ keÀpe&jesK³eeb®es

nmleeblejCe keÀjC³eekeÀjerlee kebÀHeveerkeÀ[s Depe& keÀjeJee ueeiele veener. nîee keÀpe&jesK³ee®es nmleeblejCe

HeÀej meesHes Deens. pej SKeeÐee J³ekeÌleeruee DeeHeu³eepeJeUerue keÀpe&jesK³ee®es nmleeblejCe ogmeN³ee

J³ekeÌleeruee keÀjeJe³ee®es Demesue lej efleves ns keÀpe&jesKes ogmeN³ee J³ekeÌleer®³ee mJeeOeerve kesÀues cnCepes

nmleeblejCe HetCe& nesles. keÀe³eÐeeÒeceeCes peer J³ekeÌleer nîee keÀpe&jesK³eeb®eer OeejkeÀ Demeles leer l³ee

keÀpe&jesK³eeb®eer ceeuekeÀ Demeles.

ye) HejleHesÀ[er®³ee ¢ef<ìkeÀesveeletve:

1) HejleHesÀ[er®es keÀpe&jesKes (Redeemable Debentures) : p³ee keÀpe&jesK³eeb®eer jkeÌkeÀce

SkeÀe efveefM®ele DeJeOeerveblej HesÀ[eJe³ee®eer Demeles l³eebvee HejleHesÀ[er®es keÀpe&jesKes Demes cnCeleelee.

HejleHesÀ[er®eer ner cegole 10 les 30 Jee<exHe³e¥le oerIe& mJeªHee®eer Demet MekeÀle.

2) Hejle ve HesÀ[er®es keÀpe&jesKes (Irredeemable Debentures): p³ee keÀpe&jesK³eeb®³ee

jkeÌkeÀces®eer kesÀJne HejleHesÀ[ kesÀueer peeF&ue ³ee®ee efveefM®ele GuuesKe vemelees l³eebvee Hejle ve HesÀ[er®es

keÀpe&jesKes Demes cnCeleele. DeMee keÀpe&jesK³eeb®eer HejleHesÀ[ meeceev³ele: kebÀHeveer®³ee

efJemepe&vee®³eeJesUer kesÀueer peeles.

keÀ) leejCee®³ee ¢ef<ìekesÀveeletve:

1) megjef#ele keÀpe&jesKes (Secured Debentures): p³ee keÀpe&jesK³eeb®eer efJe¬eÀer keÀjleevee

keÀpe&jesKesOeejkeÀebkeÀ[s kebÀHeveer®eer keÀener ceeuecellee ieneCe þsJeueer peeles efkebÀJee yeespee efvecee&Ce kesÀuee

peelees l³eebvee megjef#ele keÀpe&jesKes Demes cnCeleele. ³ee keÀpe&jesK³eebvee megjef#ele cnCeC³ee®es keÀejCe

cnCepes pej kebÀHeveerves keÀpe&jesK³eebJej®eer jkeÌkeÀce Je l³eeJejerue J³eepe þjeefJekeÀ cegoleerle Hejle kesÀues

veener lej keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee ieneCe þsJeuesueer ceeuecellee efJeketÀve DeeHeu³ee jkeÌkeÀces®eer HejleHesÀ[

keÀªve Ieslee ³esles.

2) Demegjef#ele keÀpe&jesKes (Unsecured Debentures): p³ee keÀpe&jesK³eeb®eer efJe¬eÀer

keÀjleevee keÀpe&jesKesOeejkeÀekeÀ[s kebÀHeveer®eer keÀesCel³eener ÒekeÀej®eer ceeuecellee ieneCe vemeles efkebÀJee

kebÀHeveer®³ee keÀesCel³eener ceeuecellesJej yeespee efvecee&Ce kesÀuee peele veener l³eebvee Demegjef#ele keÀpe&jesKes

Demes cnCeleele. Demegjef#ele keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee keÀpe&jesK³eeJejerue jkeÌkeÀce Je l³eeJejerue J³eepe

³eeyeeyele keÀesCel³eener ÒekeÀej®eer nceer efouesueer vemeles.

[) HeefjJele&vee®³ee ¢efäkeÀesveeletve:

1) HeefjJele&veer³e : p³ee keÀpe&jesK³eeb®es efJeefMeä cegoleerveblej kebÀHeveer®³ee meeceev³e efkebÀJee DeûenkeÌkeÀ

Yeeieele ªHeeblej keÀjlee ³esles l³eebvee HeefjJele&veer³e keÀpe&jesKes Demes cnCeleele. HeefjJele&veer³e

keÀpe&jesK³eebcegUs keÀpe&jesKesOeejkeÀeuee meg©Jeeleer®³ee keÀeUele þjeJeerkeÀojeves J³eepe efceUles Je

keÀeueeblejeves l³ee®e keÀpe&jesK³ee®es Yeeieele HeefjJele&ve Peeu³eeves l³eeuee kebÀHeveer®³ee veHeÌ³eele Je

J³eJemLeeHeveele Yeeie IesC³ee®ee DeefOekeÀej ÒeeHle neslees.

2) DeHeefjJele&veer³e keÀpe&jesKes : p³ee keÀpe&jesK³ee®es efJeefMeä cegoleerveblej kebÀHeveer®³ee Yeeieele ªHeeblej

keÀjlee ³esle veener l³eebvee DeHeefjJele&veer³e keÀpe&jesKes Demes cnCeleele.



KetCe keÀje.

De) keÀpe&jesKesOeejkeÀ ns kebÀHeveer®es meYeemeo Demeleele. ( )

Dee) keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee celeoevee®ee DeefOekeÀej vemelees. ( )

F) JeenkeÀ keÀpe&jesK³eeb®³ee yeeyeleerle peer J³ekeÌleer OeejkeÀ Demeles leer®e ceeuekeÀ Demeles.

( )

F&) HejleHesÀ[er®³ee keÀpe&jesK³eeb®eer jkeÌkeÀce kebÀHeveer®³ee efJemepe&vee®³ee JesUer®e efoueer

peeles. ( )

G) veeWouesues keÀpe&jesKes menpe nmleeblejCeer³e Demeleele. ( )

T) JeenkeÀ keÀpe&jesK³eesJej OeejkeÀe®es veeJe Demeles. ( )

S) JeenkeÀ keÀpe&jesK³eeb®es nmleeblejCe kesÀJeU Òeoeveeves nesles. ( )

Ss) Demegjef#ele keÀpe&jesKesOeejkeÀeb®ee kebÀHeveer®³ee ceeueceÊesJej yeespee vemelees. ( )

2) kebÀmeeleerue He³ee&³eebceOetve ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efjkeÀec³e peeiee Yeje.

De) keÀpe&jesKesOeejkeÀ ns kebÀHeveer®es õõõõ Demeleele. (ceeuekeÀ / OevekeÀes)

Dee) keÀpe&jesK³eebJej õõõõ efceUles. (ueeYeebMe / J³eepe)

F) p³ee keÀpe&jesK³eeb®es ªHeeblej kebÀHeveer®³ee Yeeieele kesÀues peeles l³eebvee

õõõõ keÀpe&jesKes Demes cnCeleele. (HeefjJele&veer³e / DeHeefjJele&veer³e)

F&) p³ee keÀpe&jesKesOeejkeÀeb®ee kebÀHeveer®³ee ceeueceÊesJej yeespee Demelees l³ee

keÀpe&jesK³eebvee õõõõ keÀpe&jesKes Demes cnCeleele. (megjef#ele /

Demegjef#ele)

G) veeWouesu³ee keÀpe&jesK³eebJej OeejkeÀeb®es veeJe õõõõ (Demeles / vemeles)

7.3.4 keÀpe&jesK³eeb®es HeÀe³eos :


1) DeefOekeÀ Yeeb[Jeuee®eer GHeueyOelee : p³eeJesUer DeefOekeÀ Yeeb[Jeuee®eer iejpe Demeles l³eeJesUer kebÀHeveer

DeefOekeÀ Yeeb[Jeue efceUJet MekeÀles.

2) J³eJemLeeHeveele nmle#esHe veener : keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee celeoevee®es DeefOekeÀej vemeleele. l³eecegUs

keÀpe&jesKesOeejkeÀebkeÀ[tve kebÀHeveer®³ee keÀejYeejele DeveeJeM³ekeÀ nmle#esHe kesÀuee peeC³ee®eer cegUer®e

MekeÌ³elee vemeles.

3) Yeeb[Jeuej®evesle ueJe®eerkeÀlee : p³eeJesUer DeefOekeÀ Yeeb[Jeuee®eer iejpe Demeles l³eeJesUer kebÀHeveer

keÀpe&jesKes efJe¬eÀeruee keÀe{les DeeefCe iejpe HetCe& Peeu³eJej kebÀHeveer DeeHeu³ee mees³eervegmeej keÀpe&jesK³eeb®eer

HejleHesÀ[ keÀjles. l³eecegUs kebÀHeveer®³ee Yeeb[Jeuej®evesle ueJe®eerkeÀlee efvecee&Ce nesles.

4) Yeeie Yeeb[JeueeJej J³eeHeeje®ee HeÀe³eoe : keÀpe&jesKed³eeb®³ee efJe¬eÀercegUs Yeeie Yeeb[JeueeJej J³eeHeej

keÀªve YeeieOeejkeÀebvee peemle ÒeceeCeele ueeYeebMe Jeeìlee ³esles.

5) ceboer®³ee keÀeUele GHe³egkeÌle : ceboer®³ee keÀeUele ueeYee®es ÒeceeCe keÀceer Demeles. l³eecegUs

iegbleJeCetkeÀoej Yeeieeb®eer Kejsoer keÀjC³eeme le³eej vemeleele. Hejbleg keÀpe&jesK³eebJej efveef½ele J³eepe

efceUC³ee®eer Kee$eer Demeu³eecegUs l³eeb®eer efJe¬eÀer keÀªve Yeeb[Jeuee®eer iejpe YeeieefJeueer peeT MekeÀles.

6) keÀceer J³eepeoj : keÀpe&jesK³eebJejerue J³eepee®ee oj ne yeBkesÀkeÀ[tve efkebÀJee Flej mebmLeebkeÀ[tve

Iesleuesu³ee keÀpee&Jejerue J³eepeojeHes#ee keÀceer Demelees. l³eecegUs keÀpe&jesK³eeb®eer efJe¬eÀer keÀªve Yeeb[Jeue

GYes keÀjCes ns kebÀHeveer®es Del³eble keÀeìkeÀmejer Je efceleJ³e³eer meeOeve Deens.

Dee) keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee HeÀe³eos

1) megjef#ele iegbleJeCetkeÀ : keÀpe&jesK³eebceO³es iegbleefJeuesuee Hewmee vesnceer megjef#ele jenlees. pes iegbleJeCetkeÀoej

peesKeerce mJeerkeÀejC³eemeeþer cegUer®e le³eej vemeleele l³eeb®³ee¢äerves keÀpe&jesKes ner megjef#ele

iegbleJeCetkeÀ nes³e.

2) efmLej Je efve³eefcele GlHeVe : keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee J³eepee®³eeªHeeves efmLej Je efve³eefceleHeCes GlHeVe

ÒeeHle nesles.

3) jkeÀces®eer HejleHesÀ[ : kebÀHeveer®es efJemepe&ve Peeu³eeme YeeieOeejkeÀeb®³ee Deieesoj keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee

keÀpe&jesK³ee®eer jkeÌkeÀce Je l³eeJejerue J³eepe Hejle kesÀues peeles.

4) Yeeieele ªHeeblej : keÀpe&jesKes HeefjJele&veer³e Demeleerue lej l³eeb®es Yeeieele ªHeeblej kesÀues peeT

MekeÀles l³eecegUs keÀpe&jesKesOeejkeÀ kebÀHeveer®es YeeieOeejkeÀ nesT MekeÀleele.

7.3.5 keÀpe&jesK³eeb®es leesìs :

De) kebÀHeveer®³ee ¢efäkeÀesveeletve leesìs :

1) DeeefLe&keÀ yeespee Jee{lees :- keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee ojJe<eea efveefM®ele ojeves J³eepe ÐeeJes ueeieles.

SKeeÐee Je<eea kebÀHeveeruee veHeÀe Peeuee veener lejer J³eepe ÐeeJes®e ueeieles. cnCetve kebÀHeveerJejerue

DeeefLe&keÀ yeespee Jee{lees.

2) keÀpe& efceUC³ee®eer MekeÌ³elee veener :- kebÀHeveerves DeeHeueer ceeueceÊee ieneCe þsJetve keÀpe&jesKes efJekeÀues

Demesue lej Hegvne iejpe He[u³eeme kebÀHeveer Flej ceeiee¥veer keÀpe& efceUJet MekeÀle veener.

3) efJemepe&vee®eer keÀejJeeF& nesT MekeÀles :- kebÀHeveer keÀpe&jesK³eebJej J³eepe osT MekeÀueer veener efkebÀJee

keÀpe&jesK³ee®³ee jkeÌkeÀces®eer HejleHesÀ[ keÀ© MekeÀueer veener lej keÀpe&jesKesOeejkeÀ v³ee³eeue³eekeÀ[tve

kebÀHeveer®es efJemepe&ve Ie[Jetve DeeCet MekeÀleele.

4) kebÀHeveer®³ee Òeefle<þsuee OekeÌkeÀe :- keÀpe&jesK³eeb®³ee efJe¬eÀercegUs Òeefle<þsuee OekeÌkeÀe yemelees DeMeer

mecepetle Deens.

keÀpe&jesKesOeejkeÀeb®³ee ¢efäkeÀesveeletve leesìs

1) celeeefOekeÀej veener : keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee celeeefOekeÀej ÒeeHle ve Peeu³eecegUs kebÀHeveer®³ee

J³eJemLeeHeveele Je owvebefove keÀejYeejele Yeeie Ieslee ³esle veener.

2) veHeÌ³ee®³ee ÒeceeCeele J³eepe veener : lespeer®³ee keÀeUele kebÀHeveer®³ee veHeÌ³eele pejer Jee{ Peeueer lejer

l³ee Jee{uesu³ee veHeÌ³ee®ee HeÀe³eoe keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee efceUt MekeÀle veener. l³eebvee cee$e þjeefJekeÀ

ojeves®e J³eepe efceUles.

Yeejleele keÀpe&jesKes ueeskeÀefÒe³e ve nesC³ee®eer keÀejCes

Hee½eel³e osMeeb®³ee leguevesle Yeejleele keÀpe&jesKes keÀceer ueeskeÀefÒe³e Deensle. keWÀêer³e yeBefkebÀie

®eewkeÀMeer meefceleer®³ee DenJeeueevegmeej YeejleeceOeerue 100 kebÀHev³eebveer GYeejuesu³ee Yeeb[JeueeHewkeÀer 75

ìkeÌkesÀ Yeeb[Jeue meeceev³e YeeieebÜejs Je 9 ìkeÌkesÀ Yeeb[Jeue keÀpe&jesK³eebÜejs GYes kesÀu³ee®es Dee{Utve

Deeues. Fbiueb[ceO³es ns®e keÀpe&jesKes efJe¬eÀer®es ÒeceeCe 30 ìkeÌkesÀ Je DecesefjkesÀle 75 ìkeÌkesÀ Demeu³ee®es

Dee{Ules. DeLee&le ceeieerue keÀener Je<ee&Heemetve YeejleeleosKeerue keÀpe&jesKed³ee®³ee ÒeceeCeele nUtnUt Jee{

nesle Deens. leLeeefHe Depetvener Yeejleele keÀpe&jesKes ns Yeeieeb®³ee leguevesle keÀceer ueeskeÀefÒe³e Deensle.

Yeejleele keÀpe&jesKes efJeMes<e ueeskeÀefÒe³e ve nesC³ee®eer keÀejCes Heg{erueÒeceeCes meebielee ³esleerue.

1) mJeleb$e yeepeejHesþs®ee DeYeeJe : Hee½eel³e osMeeÒeceeCes Yeejleele keÀpe&jesK³eebkeÀefjlee mJeleb$e

yeepeejHesþe efJekeÀefmele Peeu³ee veenerle. keÀpe&jesK³eebkeÀefjlee mJeleb$e Je mebIeefìle, yeepeejHesþe

Demeu³eeefMeJee³e Yeejleeleerue iegbleJeCetkeÀoej keÀpe&jesK³eebkeÀ[s DeekeÀef<e&le nesT MekeÀCeej veenerle.

2) iegbleJeCetkeÀoejeb®ee efYeVe ¢efäkeÀesve : Yeejleele p³ee iegbleJeCetkeÀoejebvee mJele:®eer jkeÌkeÀce megjef#ele

jeneJeer Demes Jeeìles les iegbleJeCetkeÀoej keÀpe&jesK³eeb®eer Kejsoer ve keÀjlee DeeHeueer jkeÌkeÀce Mesleer Je

Iejs ³eeceO³es iegbleefJeleele. keÀpe&jesK³eebJej kesÀJeU J³eepe efceUles Hejbg keÀpe&jesK³eeb®eer efkebÀcele cee$e

Jee{le veener. Mesleer Je Iejs Kejsoer kesÀu³eeme l³eeHeemetve GlHeVe lej efceUles®e Hejbleg ³eeefMeJee³e

ceeueceÊes®eer efkebÀceleosKeerue Jee{les, l³eecegUs Yeeb[Jeuee®eer Jee{ nesles.

3) efJe¬eÀer®ee DeefOekeÀ Ke®e& : keÀpe&jesK³eeb®³ee efJe¬eÀerJej Je nmleeblejCeeJej peemle cegêebkeÀ keÀj

(Stemp Duty) YejeJee ueeielees. l³eecegUs Yeeb[Jeue GYeejC³ee®eer ner He×leer DeefleMe³e

Ke®ee&®eer Peeueer Deens. veeWouesu³ee keÀpe&jesK³eebHes#ee JeenkeÀ keÀpe&jesK³eebJej DeekeÀejC³eele ³esCeeje

cegêebkeÀ keÀj peJeUHeeme ogHHeì Demelees. ³eeefMeJee³e oueeueer, efJe¬eÀer Ke®e&, Fl³eeoer Ke®e& keÀjeJee

ueeielees. keÀpe&jesK³eeb®³ee leguevesle Yeeie efJe¬eÀermeeþer ³esCeeje Ke®e& Del³eble keÀceer Demelees.

4) DeefOekeÀ cetu³e : Yeejleeleerue yengleskeÀ keÀpe&jesK³eeb®es cetu³e 500 ©He³es les 1000 ©He³es Deens.

l³eecegUs meceepeeleerue HeÀkeÌle Þeerceble Jeie& DeMee keÀpe&jesK³eeb®eer Kejsoer keÀª MekeÀlees. meJe&meeceev³e

ueeskeÀeb®³ee¢äerves keÀpe&jesKes Kejsoer keÀjCes l³eeb®³ee DeeefLe&keÀ DeeJeekeÌ³eeyeensj Demeles. cnCetve®e

Yeejleele YeeieeÒeceeCes keÀpe&jesKes ueeskeÀefÒe³e nesT MekeÀues veenerle.

5) yeBkeÀeb®ee ¢efäkeÀesve : Yeejleeleerue J³eeHeejer yeBkeÀeb®ee ¢efäkeÀesve menevegYetleerMetv³e Deens.

keÀpe&jesK³eeb®eer efJe¬eÀer keÀjCeeN³ee kebÀHev³eeb®eer DeeefLe&keÀ efmLeleer meceeOeevekeÀejkeÀ vemeles DeMeer l³eeb®eer

iewjmecepetle Demeles. keÀpe&jesKed³eeb®³ee efJe¬eÀercegUs kebÀHeveer®eer ceeueceÊee ieneCe Demeles. cnCetve yeBkeÀe

Hejle l³eebvee keÀpe& ÐeeJe³eeme le³eej vemeleele.

6) DeekeÀ<e&keÀ DeìeR®ee DeYeeJe : Yeejleer³e kebÀHev³eebveer efJe¬eÀerme keÀe{uesu³ee keÀpe&jesK³eebceO³es efJeefJeOelee

vemeles. lemes®e l³eele DeekeÀ<e&keÀ DeìeR®ee DeYeeJe efometve ³eslees. l³eecegUs iegbleJeCetkeÀoejeme keÀpe&jesKes

Hemeble He[le veenerle. Hee½eel³e osMeele keÀpe&jesKes efJeefJeOe mJeªHeele efJe¬eÀerme keÀe{ues peeleele.

GoenjCeeLe&, ÒeefleYetle keÀpe&jesKes, meb®eeuekeÀ efveJe[C³ee®ee DeefOekeÀej DemeCeejs keÀpe&jesKes,

meeceev³e Yeeie mJemle YeeJeele Kejsoer keÀjC³ee®es nkeÌkeÀ osCeejs keÀpe&jesKes, Fl³eeoer Yeejleeleerue

keÀpe&jesK³eebceO³es cee$e DeMeer efJeefJeOelee Dee{Utve ³esle veener.

7) meuueeieej mebmLeeb®ee DeYeeJe : ueeskeÀebveer DeeHeuee Hewmee kegÀþs, kesÀJne Je efkeÀleer ÒeceeCeele iegbleJeeJee

³eemebyebOeer ceeie&oMe&ve keÀjCeeN³ee mebmLeeb®ee Yeejleele DeYeeJe Deens. HeÀkeÌle p³eeefþkeÀeCeer mkebÀOe

efJeHeCeer DeefmlelJeele Deens l³eeefþkeÀeCeer mìe@keÀ yeéskeÀme&keÀ[tve ³eesi³e meuuee efceUt MekeÀlees. Hejbleg

DeMee mees³eer Flej efþkeÀeCeer GHeueyOe veenerle.

8) mejkeÀejer ÒeefleYetleeR®eer ueeskeÀefÒe³elee : mejkeÀejves efJe¬eÀerme keÀe{uesues jeäêr³e ye®ele ÒeceeCeHe$e,

jeäêr³e ye®ele jesKes, jeäer^³e ye®ele ³eespevee Je mejkeÀejer jesKes ³eeceO³es Hewmes iegbleefJeCes

iegbleJeCetkeÀoej DeefOekeÀ megjef#ele mecepeleele. lemes®e ³ee jesK³eebJejerue GlHeVeeuee Dee³ekeÀjele

meJeueleosKeerue ÒeeHle nesles l³eecegUs keÀpe&jesKes Kejsoer®eer ÒeJe=Êeer keÀceer Dee{Ules.

9) J³eJemLeeHeve oueeueer He×leerves DeefmlelJe : J³eJemLeeHeve oueeueebveer mJele: keÀpe&HegjJeþe keÀªve

kebÀHev³eeb®eer DeLe&J³eJemLee DeeHeu³ee neleele þsJeueer Deens. l³eebvee vesnceer ner Yeerleer Jeeìle Deeueer

Deens keÀer, kebÀHev³eeb®eer DeLe&J³eJemLee mJeleb$e Peeu³eeme kebÀHev³eeb®es efve³eb$eCe l³eeb®³ee neleeletve

efveIetve peeF&ue. l³eecegUs Yeejleeleerue J³eJemLeeHeve oueeue keÀpe&jesKed³eeb®ee Òe®eej Je

ueeskeÀefÒe³elesyeeyele vesnceer®e Goemeerve jeefnues Deensle.



KetCe keÀje.

De) keÀpe&jesK³eebcegUs kebÀHeveeruee Yeeb[Jeuej®evesle ueJe®eerkeÀlee ³esles. ( )

Dee) keÀpe&jesKesOeejkeÀeb®ee kebÀHeveer®³ee J³eJemLeeHeveele DeveeJeM³ekeÀ nmle#esHe neslees. ( )

F) Yeejleele keÀpe&jesKes yejs®e ueeskeÀefÒe³e Deensle. ( )

F&) keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee efmLej Je efve³eefcele GlHeVe efceUles. ( )

G) Yeejleele keÀpe&jesKed³eeb®³ee efJe¬eÀermeeþer mJeleb$e yeepeejHesþe veenerle. ( )

2) kebÀmeeleerue He³ee&³eebceOetve ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efjkeÀec³e peeiee Yeje.

De) keÀpe&jesK³eeleerue iegbleJeCetkeÀ õõõõ Demeles. (megjef#ele /Demegjef#ele)

Dee) Yeejleeleerue keÀpe&jesKes õõõõ cetu³ee®eer Demeleele. (keÀceer/peemle)

F) J³eJemLeeHeve oueeue keÀpe&jesK³eeb®³ee ueeskeÀefÒe³elesyeeyele õõõõ jeefnues.

(Òe³elveMeerue / Goeefmeve)

F&) Yeejleele keÀpe&jesK³ee®³ee efJe¬eÀerJej õõõõ cegêebkeÀ keÀj ueeJeC³eele ³eslees.

(Òe³elveMeerue / Goemeerve)

G) õõõõ keÀeUele YeeieeHes#ee keÀpe&jesK³eeb®eer efJe¬eÀer megueYe nesles.

(ceboer®³ee / lespeer®³ee)

7.4 veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ (Ploughing Back of Profit)

kebÀHeveeruee ÒeeHle nesCeeje veHeÀe ne YeeieOeejkeÀeb®³ee ceeuekeÀer®ee Demelees. Hejbleg kebÀHeveer®ee ne

mebHetCe& veHeÀe YeeieOeejkeÀebvee ueeYeebMe cnCetve JeeìeJee efkebÀJee Jeeìt ve³es ³eeyeeyele®ee efveCe&³e meb®eeuekeÀ

ceb[U Iesles. kebÀHeveerves mebHetCe& veHeÀe YeeieOeejkeÀebvee Jeeìtve ve oslee l³ee®ee keÀener Yeeie kebÀHeveer®³ee

JesieJesieÈ³ee efveOeerceO³es iegbleJeeJee Demee efveCe&³e pej meb®eeuekeÀ ceb[Uebveer Iesleuee lej meb®eeuekeÀ

ceb[Ue®³ee ³ee efveCe&³eeuee efkebÀJee OeesjCeeuee veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ efkebÀJee veHeÌ³ee®es Yeeb[JeueerkeÀjCe Demes

cnCeleele.

p³eeJesUer kebÀHeveer mebHetCe& veHeÀe YeeieOeejkeÀebvee osle veener l³eeJesUer kebÀHeveer DeeHeu³ee DeeefLe&keÀ

meg¢{leskeÀefjlee Je YeefJe<³ekeÀeueerve Ke®ee&keÀefjlee veHeÌ³ee®ee keÀener Yeeie JesieJesieÈ³ee efveOeeRceO³es iegbleefJeles.

GoenjCeeLe&, Iemeeje efveOeer, keÀpe&jesKes HejleHesÀ[ efveOeer, ueeYeebMe mecekeÀCe efveOeer, jeKeerJe efveOeer,

Fl³eeoer. ¿ee efveOeer JesieJesieÈ³ee GefÎ<ìebkeÀefjlee efvecee&Ce kesÀu³ee peeleele Je DeeJeM³ekeÀlee He[sue

l³eeJesUer l³eeb®ee JeeHej keÀjC³eele ³eslees. l³eecegUs SKeeÐee Je<eea kebÀHeveeruee HeÀej ceesþe Ke®e& keÀjeJe³ee®ee

Demesue lej l³ee®ee kebÀHeveer®³ee DeeefLe&keÀ efmLeleerJej HeÀejmee leeCe He[le veener. pemes ³eb$e Kejsoer

keÀjeJe³ee®es Demesue lej l³eemeeþer J³eeHeejeleerue Yeeb[Jeue ve JeeHejlee Iemeeje efveOeerleerue jkeÌkeÀce

JeeHejueer peeles. DeMee ÒekeÀejs p³eeJesUer kebÀHeveer®ee mebHetCe& veHeÀe YeeieOeejkeÀebvee ve Jeeìlee l³ee®ee keÀener

Yeeie GÐeesieebceO³es iegbleefJeuee peelees efkebÀJee JeeHejuee peelees l³eeJesUer l³eeuee veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ Demes

cnCeleele.

veHeÌ³ee®eer Hegveie¥gleJeCetkeÀ keÀjC³ee®³ee ÒecegKe oesve He×leer Deensle. SkeÀ cnCepes veHeÌ³ee®eer

jkeÌkeÀce JesieJesieÈ³ee efveOeeRceO³es iegbleefJeCes Je ogmejer He×le cnCepes veHeÌ³ee®eer jkeÌkeÀce efveOeeRceO³es

iegbleefJeu³eeme Yeeb[Jeuee®eer leelHegjleer mees³e nesles. veHeÌ³ee®³ee jkeÌkeÀces®es ueeYeebMe-Yeeie Jeeìtve efou³eeme

Yeeie Yeeb[Jeueele Jee{ nesles. oesvner HeefjefmLeleerle cee$e veHeÌ³ee®eer jkeÌkeÀce J³eJemee³eele®e jenles ns

efveefM®ele. veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjCes ner HetCe&HeCes mJe³eb-DeLe&ÒeyebOevee®eer (Self Financing)

Òeef¬eÀ³ee Deens.

DebMeOeejer efkebÀJee YeeieOeejkeÀ ns Òeceb[Ue®es Kejs ceeuekeÀ Demeu³eecegUs Òeceb[Ueves

efceUefJeuesu³ee veHeÌ³eeJej DebMeOeeN³eeb®ee DeefOekeÀej Demelees. Òeceb[Ueves efceUefJeuesuee veHeÀe DebMeOeeN³eebvee

ueeYeebMee®³ee ªHeeves Jeeìuee peelees. met%e Je peyeeyeoej veeieefjkeÀ p³eeÒeceeCes DeeHeu³ee GlHeVeeceOeerue

keÀener Yeeie ye®ele keÀjleele l³eeÒeceeCes®e Òeceb[Ue®³ee veHeÌ³ee®³ee ©Heeves efceUCeeN³ee GlHeVeeHewkeÀer keÀener

Yeeie Jee®eJetve DeeHeueer DeeefLe&keÀ efmLeleer me¢{ keÀjC³ee®ee Òe³elve keÀjleele. DebMeOeeN³eebvee efJeleefjle ve

kesÀuesu³ee veHeÌ³ee®³ee jkeÀcesceOetve keÀes<e efkebÀJee mebef®eleer efvecee&Ce kesÀueer peeles. mebyebefOele Òeceb[Ueuee

keÀesCel³eener keÀejCeemeeþer efmLej efkebÀJee KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer iejpe He[u³eeme mebef®eleerceOeerue jkeÀces®ee

¿ee efJeefMeä keÀejCeekeÀefjlee GHe³eesie keÀjCes MekeÌ³e Demeles. Òeceb[Ueves efceUefJeuesuee veHeÀe

DebMeOeeN³eebceO³es mebHetCe&HeCes efJeleefjle ve keÀjlee ¿ee veHeÌ³ee®³ee jkeÀcesletve SkeÀ mebef®eleer efvecee&Ce keÀªve

l³eeceOetve Yeeb[Jeue efceUefJeC³ee®³ee OeesjCeeuee®e veHeÌ³ee®eer Hegveie¥leJeCetkeÀ, veHeÀe mebef®ele keÀjC³ee®es OeesjCe

efkebÀJee Debleie&le DeLe&HegjJeþe Demes cnCeleele.

7.4.1 veHeÌ³ee®³ee Hegve&iegbleJeCetkeÀeruee ÒeYeeefJele keÀjCeejs IeìkeÀ (Factors affecting the

Ploughing Back of Profit) :

veHeÌ³ee Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjC³ee®es OeesjCe DeveskeÀ ¢äeRveer GHe³egkeÌle Demeues lejer Òel³eskeÀ

Òeceb[Ueves ojJe<eea efceUefJeuesu³ee veHeÌ³eeHewkeÀer efkeÀleer ìkeÌkesÀ jkeÌkeÀce Yeeb[Jeuee®³ee ªHeeves Hegvne

J³eJemee³eeceO³es iegbleJeeJeer ¿eeyeeyeleerle jkeÌkeÀce Yeeb[Jeuee®³ee ªHeeves J³eJemee³eele Hegvne iegbleefJeC³eele

³eeJeer ³eemebyebOeer®es OeesjCe meb®eeuekeÀebveer DeveskeÀ yeeyeeR®ee efJe®eej keÀªve veblej®e þjefJeues Heeefnpes.

veHeÌ³ee®³ee Hegveieg¥leJeCegkeÀermebyebOeer®³ee OeesjCeeuee ÒeYeeefJele keÀjCeeN³ee keÀener cenÊJeHetCe& IeìkeÀeb®es ³esLes

efJeJes®eve kesÀues Deens.

1) Òeceb[Ue®es SketÀCe GlHeVe (Total Income of the Company): Òeceb[Ueves

efceUefJeuesu³ee veHeÌ³eeceOetve mejkeÀejuee keÀj osC³eekeÀefjlee DeeJeM³ekeÀ leer lejleto kesÀu³eeveblej efMeuuekeÀ

jenCeeN³ee jkeÀcesceOetve efkeÀleer jkeÌkeÀce Yeeb[Jeuee®³ee ªHeeves J³eJemee³eele iegbleefJeC³eele ³eeJeer ¿ee ÒeMveeb®ee

efveCe&³e Iesleuee peelees. Òeceb[Ue®ee veHeÀe ne l³ee Òeceb[Ueuee efJeefJeOe ceeiee¥veer efceUCeeN³ee SketÀCe

GlHeVeeJej DeJeuebyetve Demelees. ¿ee keÀejCeecegUs®e Òeceb[Ue®³ee GlHeVeele Jee{ Peeu³eeme l³ee

Òeceb[Ueuee efceUCeeN³ee veHeÌ³eeceO³es Jee{ nesles DeeefCe Òeceb[Ue®es GlHeVe keÀceer Peeu³eeme veHeÌ³ee®³ee

jkeÀceslener Ieì nesles. Òel³eskeÀ Òeceb[Ue®es GlHeVe l³ee Òeceb[Ue®³ee J³eJemee³ee®es mJeªHe, J³eJemee³ee®es

#es$e, GlHeeovee®eer cee$ee, GlHeeovee®ee Ke®e&, yeepeejeceoerue HeefjefmLeleer DeMee DeveskeÀ yeeyeeRJej

DeJeuebyetve Demeles. YeejleemeejK³ee efJekeÀmeveMeerue osMeele GHeYeesi³e JemletbkeÀefjlee ce³ee&efole ceeieCeer

Demeu³eecegUs, ¿ee Jemletb®es GlHeeove keÀjCeeN³ee Òeceb[Ue®es GlHeVe®e FlekesÀ ce³ee&efole Demeles keÀer, ner

Òeceb[Us DeeHeu³ee veHeÌ³ee®ee SkeÀ Yeeie Hegvne J³eJemee³eele®e iegbleefJeC³ee®es OeesjCe oerIe&keÀeU meelel³eeves

mJeerkeÀeª MekeÀle veenerle.

2) ueeYeebMe JeeìHee®es OeesjCe (Policy of Distributing Dividend) : Òeceb[Ueves

efceUefJeuesu³ee veHeÌ³ee®ee keÀmee GHe³eesie keÀjeJee ¿eemebyebOeer oesve ÒecegKe He³ee&³e GHeueyOe Demeleele.

Òeceb[Ue®es meb®eeuekeÀ veHeÌ³ee®eer jkeÌkeÀce DebMeOeeN³eeceO³es efJeleefjle keÀª MekeÀleele efkebÀJee DebMeeOeeN³eebvee

ueeYeebMee®³ee ªHeeves keÀener®e ve oslee veHeÌ³ee®eer mebHetCe& jkeÌkeÀce J³eJemee³eele®e Hegvne iegbleJet MekeÀleele.

DeMee jerleerves meb®eeuekeÀebveer efveOee&efjle kesÀuesu³ee ueeYeebMeJeeìHee®³ee OeesjCeeJej veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ

keÀjC³ee®es OeesjCe DeJeuebyetve Demeles.

Òeceb[Ueves ÒeeHle kesÀuesu³ee veHeÌ³ee®eer mebHetCe& jkeÌkeÀce J³eJemee³eeceO³es iegbleefJeC³ee®ee efveCe&³e

Òeceb[Ue®es meb®eeuekeÀ IesT MekeÀleele. Hejbleg Demes OeesjCe DebMeOeeN³eeb®³ee efnlemebyebOeebvee Del³eble ceejkeÀ

þjles. meb®eeuekeÀebveer DebMeOeeN³eebvee ojJe<eea ³eesi³e ueeYeebMe ve Jeeìu³eeme, DebMeOeejer efvejeMe nesTve

DeeHeu³ee DebMeeb®eer efJe¬eÀer keÀª ueeieleerue. l³eecegUs DebMeeb®eer efkebÀcele Iemeª ueeiesue Je Òeceb[Ue®³ee

Òeefleÿsuee OekeÌkeÀe yemesue.

3) mejkeÀej®es keÀjefJe<e³ekeÀ OeesjCe (Taxation Policy of the Government):

mejkeÀej®³ee keÀjefJe<e³ekeÀ OeesjCeecegUs Òel³eskeÀ Òeceb[Ue®es GlHeVe, ueeYeebMee®³ee ªHeeves JeeìC³eele

³esCeejer SketÀCe jkeÌkeÀce lemes®e J³eJemee³eele Yeeb[Jeuee®³ee ªHeeves iegbleefJeC³eele ³esCeejer veHeÌ³ee®eer SketÀCe

jkeÌkeÀce ¿ee meJe&®e ieesäer ÒeYeeefJele nesleele. mejkeÀejves Òeceb[UeJej ueeJeuesu³ee keÀjebcegUs l³ee

Òeceb[Ue®es SkebÀoj GlHeVe keÀceer nesles Je veblej ¿ee®ee HeefjCeece Yeeb[Jeuee®³ee ªHeeves iegbleefJeC³eele

³esCeejer veHeÌ³ee®eer SketÀCe jkeÌkeÀce keÀceer nesC³eele nesle Demeles DeMeeefjleerves mejkeÀejves ueeJeuesu³ee keÀjeb®ee

Òeceb[UeJej He[Ceeje yeesPee (keÀjeIeele) DeeefCe J³eJemee³eele iegbleefJeC³eele ³esCeejer veHeÌ³ee®eer jkeÌkeÀce

³eeceO³es J³emle mJeªHee®ee mebyebOe Dee{Utve ³eslees. mejkeÀejves Òeceb[UeJej ueeJeuesu³ee efJeefJeOe keÀjeb®ee

yeespee pesJe{e peemle jenerue, l³ee ÒeceeCeele veHeÌ³ee®eer jkeÌkeÀce Yeeb[Jeue cnCetve J³eJemee³eele®e

iegbleefJeC³ee®eer mebyebefOele Òeceb[Ue®eer #ecelee keÀceer nesF&ue. mejkeÀej®³ee keÀjefJe<e³ekeÀ OeesjCee®ee

Yeeb[Jeueefveefce&leer®³ee Òeef¬eÀ³esJej Del³eble leerJe´lesves HeefjCeece nesle Demelees.

5) efJemleej ³eespevee keÀe³ee&efvJele keÀjC³ee®eer iejpe (Need for Executing Expansion

Programme): Òel³eskeÀ ÒeieefleMeerue Òeceb[Ueb®³ee peerJeveele DeMeer SkeÀ DeJemLee efveef½eleHeCes

³esles keÀer pesJne veHeÌ³ee®eer HeeleUer oerIe&keÀeUHe³e¥le efìkeÀefJeC³eemeeþer Je MekeÌ³e Peeu³eeme DeefOekeÀ

veHeÀe efceUefJeC³emeeeþer efJemleej ³eespevee keÀe³ee&efvJele keÀjC³eeefMeJee³e ¿ee Òeceb[Ueuee ogmeje

He³ee&³e®e vemelees. J³eJemee³ee®ee efJemleej keÀjC³ee®eer HeefjefmLeleervegmeej DeveskeÀ keÀejCes Demet

MekeÀleele. J³eJemee³ee®ee efJemleej keÀjC³ee®eer pesJne leerJe´ iejpe Demeles Je Flej m$eesleebceOetve

Yeeb[Jeue efceUCes keÀþerCe Demeles, lesJne meb®eeuekeÀceb[U Òeceb[Ue®³ee veHeÌ³eeceOetve peemleerle peemle

Yeeie, J³eJemee³eele®e iegbleefJeC³ee®es OeesjCe mJeerkeÀejleele. J³eJemee³ee®ee efJemleej keÀjC³eemeeþer

DeefleefjkeÌle Yeeb[Jeuee®eer iejpe Deens DeeefCe ns Yeeb[Jeue Flej m$eesleebceOetve efceUt MekeÀle veener ns

DebMeOeeN³eebvee J³eJeefmLeleHeCes HeìefJeC³eele Deeu³eeme DebMeOeejermeg×e DeMee OeesjCeeuee efJejesOe

keÀjCeej veenerle.

7.4.2 veHeÌ³ee®³ee Hegve&iegbleJeCetkeÀer®es HeÀe³eos :

veHeÌ³ee®³ee Hegveie&gbleJeCetkeÀercegUs ÒeeHle nesCeeN³ee HeÀe³eÐeebyeÎue Heg{s ®e®ee& kesÀueer Deens.

(De) Òeceb[Ueuee ÒeeHle nesCeejs HeÀe³eos : efJekeÀeme Yeeb[Jeue efkebÀJee KesUles Yeeb[Jeue efceUefJeC³eekeÀjerlee

yeefnie&le m$eesleebJej DeJeuebyetve ve jenlee veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjC³ee®³ee He×leer®ee DeJeuebye

kesÀu³eeme mebyebefOele Òeceb[Ueuee Heg{erue HeÀe³eos nesleele.

1) GÐeesiee®eer efmLeleer meg¢={ nesles : DeeHeu³ee GlHeVee®ee keÀener Yeeie ye®ele keÀjCeeN³ee J³ekeÌleer®eer

DeeefLe&keÀ efmLeleer vesnceer meg¢{ Demeles. veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ ¿ee OeesjCee®ee DeJeuebye keÀjCeeN³ee

Òeceb[Ueuee Yeeb[Jeue efceUefJeC³eekeÀefjlee Flejeb®³ee ceoleerJej DeJeuebyetve jeneJes ueeiele veener. veHeÌ³ee®eer

Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjCeeN³ee Òeceb[Ue®eer DeLe&J³eJemLee meg¢{ nesles ne ¿ee OeesjCee®ee SkeÀ cenÊJee®ee

HeÀe³eoe nes³e.

2) GÐeesiee®ee efJekeÀeme Ie[tve ³eslees : Deel³ebeflekeÀ mHeOex®³ee Deepe®³ee keÀeUele Òel³eskeÀ GÐeesieeuee

DeeHeues DeefmlelJe efìkeÀJetve þsJeC³eekeÀefjlee lemes®e mHeOee&#ecelee Jee{efJeC³eekeÀefjlee efJemleeje®³ee efJeefJeOe

³eespevee keÀe³ee&efvJele keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. YeejleemeejK³ee iejerye osMeele Yeeb[Jeueefveefce&leer®ee SketÀCe

oj keÀceer Demeu³eecegUs GÐeesieeb®ee efJemleej keÀjC³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ DemeCeejs Yeeb[Jeue keÀesþtve Je keÀmes

efceUJeeJes, ne ³e#eÒe#e Òel³eskeÀ GÐeesieeuee vesnceer Yes[meeJeerle Demelees. GÐeesiee®³ee efJemleejeuee

DeeJeM³ekeÀ DemeCeejs Yeeb[Jeue efceUefJeC³eemeeþer yeefnie&le He×leer®ee DeJeuebye kesÀu³eeme $eÝCejeMeeRJej

yejs®e J³eepe ÜeJes ueeieles. GÐeesieeves efceUefJeuesu³ee veHeÌ³ee®eer®e Hegveieg¥leJeCetkeÀ kesÀu³eeme Yeeb[Jeue kegÀþtve

Je keÀmes efceUJeeJes ne ÒeMve®e GodYeJele veener.

3) DebMeOeeN³eebvee DeefOekeÀ ueeYeebMe oslee ³eslees : veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ kesÀu³eecegUs GÐeesiee®es Yeeb[Jeue

Jee{les. iegbleJeCetkeÀ Jee{u³eecegUs GlHeeovee®eer cee$ee Jee{les, l³eecegUs GÐeesiee®eer veHeÀe efceUefJeC³ee®eer

#ecelee Jee{les. efJeefMeä cegoleerveblej ne GÐeesie DebMeOeeN³eebvee ceesþîee ÒeceeCeeJej ueeYeebMee®es JeeìHe keÀª

MekeÀlees. oerIe&keÀeUe®ee efJe®eej kesÀu³eeme veHeÌ³ee®eer Hegveie&gbleJeCetkeÀ keÀjC³ee®es OeesjCe DebMeOeeN³eebvee peemle

ueeYeebMe efceUJetve osC³eekeÀefjlee meene³³ekeÀ þjles ³eele MebkeÀe veener.

4) J³eJemee³e®e¬eÀe®³ee ÒeefleketÀue ÒeYeeJeeHeemetve GÐeesiee®es mebj#eCe nesles : veHeÌ³ee®eer Hegveie&gbleJeCetkeÀ

keÀjC³ee®³ee He×leercegUs mebyebefOele GÐeesieeJej J³eJemee³e®e¬eÀe®ee HeÀejmee HeefjCeece nesT MekeÀle veener

lespeer®³ee keÀeUele GÐeesiee®³ee efJemleeje®eer iejpe Demeles. veHeÌ³ee®eer Hegveieg&leJeCetkeÀ keÀjC³ee®³ee

He×leercegUs GÐeesiee®³ee efJemleejekeÀefjlee DeeJeM³ekeÀ DemeCeejs Yeeb[Jeue menpe efceUt MekeÀles. ceboer®³ee

keÀeUele GÐeesieeb®eer veHeÀe efceUefJeC³ee®eer #ecelee keÀceer nesles Je meJe& GÐeesie HejmHejebMeer leerJe´ mHeOee& keÀª

ueeieleele. Meerceevle efkebÀJee ogye&ue GÐeesieeb®eer mHeOee&#ecelee HeÀej keÀceer Demeu³eecegUs Demes GÐeesie veä

nesleele. veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjC³eele Deeu³eecegUs GÐeesieeb®eer Debleie&le DeLe&J³eJemLee

vesnceerkeÀefjlee®e FlekeÀer meg¢{ nesles keÀer, ne GÐeesie Flej GÐeesieebyejesyej Deieoer menpelesves Je

³eMemJeerHeCes mHeOee& keÀª MekeÀlees. veHeÌ³ee®eer Hegveie¥gleJeCetkeÀ keÀjC³ee®es OeesjCe ns les®eer Je ceboer®³ee

ÒeefleketÀue ÒeYeeJeebHeemetve GÐeesieeb®es mebj#eCe keÀjC³ee®es cenÊJeHetCe& meeOeve Deens.

5) keÀpe&jesK³eeb®es MeesOeve menpe MekeÌ³e nesles : Òeceb[Ueves keÀpe&jesK³eeb®es efveie&ceve kesÀues Demesue lej

ojJe<eea keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee efJeefMe<ì ojeves J³eepe osC³ee®eer DeeefCe þjeefJekeÀ cegole mebHeu³eeveblej

keÀpe&jesK³eeb®eer cegU jkeÌkeÀce l³eebvee Hejle keÀjC³ee®eer peyeeyeoejer mebyebefOele Òeceb[UeJej Demeles. veHeÌ³ee®eer

Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjC³ee®es OeesjCe mJeerkeÀeju³eecegUs keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee ojJe<eea J³eepe osCes lemes®e

þjeefJekeÀ cegoleerveblej l³eebvee cetU jkeÌkeÀce Hejle keÀjCes menpe MekeÌ³e nesles.

6) Òeceb[Ue®³ee DebMeeb®eer ceeieCeer Jee{les : veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjC³ee®es OeesjCe mJeerkeÀeju³eecegUs

GHe¬eÀcee®eer DeeefLe&keÀ efmLeleer meg¢{ nesTve GHe¬eÀcee®eer mHeOee&#ecelee Je veHeÀe efceUefJeC³ee®eer #ecelee

Jee{les, ³eeyeÎue Jej Hegjsmes mHeäerkeÀjCe kesÀues Deens. GHe¬eÀcee®eer veHeÀe efceUefJeC³ee®eer #ecelee

Jee{u³eecegUs ¿ee GHe¬eÀcee®es meb®eeueve keÀjCeeN³ee Òeceb[Ue®³ee DebMeebvee DebMeyeepeejele ®eebieueer ceeieCeer

ÒeeHle nesles DeeefCe DebMe ÒeJ³eepeerJej efJekeÀues peeleele.

(ye) DebMeOeeN³eebvee nesCeejs HeÀe³eos : Òeceb[Ueves veHeÌ³ee®ee keÀener Yeeie Yeeb[Jeuee®³ee mJeªHeele

J³eJemee³eele iegbleefJeu³eecegUs DebMeOeeN³eebvee Heg{erue HeÀe³eos nesleele.

1) GlHeVeele efve³eefceleHeCee ³eslees : Òeceb[Ueves ojJe<eea Peeuesuee mebHetCe& veHeÀe DebMeOeeN³eebceO³es JeeìC³ee®es

þjefJeu³eeme l³eecegUs DebMeOeeN³eebvee keÀener Je<eea YejHetj HeÀe³eoe nesF&ue. p³eeJe<eea Òeceb[Ueuee cegUer®e

HeÀe³eoe nesle veener DeMee Je<eea DebMeOeeN³eebvee cegUer®e ueeYeebMe efouee peeCeej veener. SKeeÐee Je<eea YejHetj

ueeYeebMe lej ogmeN³ee Je<eea Deefpeyeele ueeYeebMe ve efceUeu³eecegUs DebMeOeeN³eebvee ueeYeebMee®³ee ªHeeves

efceUCeejs GlHeVe vesnceer Deefveef½ele, DeefmLej Je Deefve³eefcele jenles. Òeceb[Ueuee efceUeuesu³ee veHeÌ³ee®ee

keÀener Yeeie JesieUe keÀe{tve l³ee®eer mebef®eleer kesÀu³eecegUs meb®eeuekeÀ ceb[Ueves efveCe&³e Iesleu³eeme p³ee Je<eea

Òeceb[Ueuee cegUer®e veHeÀe efceUle veener DeMe Je<eea ¿ee mebef®eleerceOetve ueeYeebMe Jeeìlee ³eslees.

2) DebMeOeeN³eeb®es efnle megjef#ele jenles : Òeceb[Ueves efceUefJeuesu³ee veHeÌ³ee®ee keÀener Yeeie J³eJemee³eele®e

Hegvne iegbleefJeC³eele Deeu³eecegUs Òeceb[Ue®eer DeeefLe&keÀ efmLeleer meg¢{ nesles, ne cegÎe Jej mHeä kesÀuee

Deens. Òeceb[Ue®eer DeeefLe&keÀ efmLeleer meg¢{ Peeu³eecegUs efJeefve³eeskeÌl³eebveer DebMe Yeeb[JeueeceO³es iegbleefJeuesueer

jkeÌkeÀce vesnceerkeÀefjlee megjef#ele jenles. DeMee jerleerves veHeÌ³ee®eer Hegveiegb&leJeCetkeÀ kesÀu³eecegUs DeuHe keÀeUele

DebMeOeeN³eeb®es GlHeVe keÀceer nesle Demeues lejer ¿ee OeesjCee®ee oerIe&keÀeUele l³eeb®³ee efnlemebyebOeebJej

DevegketÀue HeefjCeece Ie[tve ³eslees.

3) DebMee®³ee efkebÀceleerle Jee{ nesles : Debleie&le DeLe&HegjJeþe He×leer Òeceb[Ue®³ee meg¢{ efmLeleerueeJe

J³eJemee³ee®³ee efJemleejeuee keÀejCeerYetle þjles. meg¢{ DeeefLe&keÀ efmLeleer Demeuesu³ee Demes DebMe peemle

efkebÀceleerJej efJekeÀues peeleele. DebMeOeejer DeeHeu³ee DebMeeb®eer cetU efkebÀceleerHes#ee peemle efkebÀceleerJej efJe¬eÀer

keÀªve veHeÀe efceUJet MekeÀleele.

keÀ) meceepeeuee nesCeejs HeÀe³eos : SKeeÐee Òeceb[Ueves veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjC³ee®es OeesjCe

mJeerkeÀeju³eecegUs Òeceb[Ueuee lemes®e DebMeOeeN³eebvee keÀesCeles HeÀe³eos nesleele, ¿eeyeÎue Jej efJemleejeves

®e®ee& kesÀueer Deens. Òeceb[Ue®es meb®eeuekeÀ Je J³eJemLeeHekeÀ lemes®e DebMeOeejer ns meceepee®es®e IeìkeÀ

Demeu³eecegUs Òeceb[Ueves veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjC³ee®es OeesjCe jeyeefJeu³eecegUs l³ee®ee meceepee®³ee

DeeefLe&keÀ efmLeleerJej Je mLew³ee&Jej HeÀej DevegketÀue HeefjCeece Ie[tve ³eslees. Òeceb[Ueves veHeÌ³ee®eer

Hegveie&gbleJeCetkeÀ keÀjC³ee®es OeesjCe J³eJeefmLeleHeCes 00000000 nesleele.

1) Yeeb[Jeueefveefce&leer®ee oj Jee{lees : Òeceb[Ueves DeeHeu³ee veHeÌ³ee®ee keÀener Yeeie J³eJemee³eele®e Hegvne

iegbleefJeu³eecegUs mebyebefOele Òeceb[Ueuee HegjsMee ÒeceeCeele efJekeÀeme Yeeb[Jeue Je KesUles Yeeb[Jeue ÒeeHle nesles.

DeMee jerleerves Òeceb[Ueves veHeÌ³ee®ee keÀener Yeeie Yeeb[Jeuee®³ee mJeªHeele GHe³eesieele DeeCeC³ee®es OeesjCe

jeyeefJeu³eecegUs meceepeele Yeeb[Jeueefveefce&leer®³ee Òeef¬eÀ³es®ee Jesie Jee{lees. Yeeb[Jeueefveefce&leer®³ee Òeef¬eÀ³esJej®e

osMee®³ee DeewÐeesefiekeÀjCee®ee Jesie DeJeuebyetve Demelees.

2) meceepe mebHeVe yevelees : DeeOegefvekeÀ keÀeUele Òel³eskeÀ osMee®³ee DeeefLe&keÀ peerJeveele, efJeMes<ele:

DeewÐeesefiekeÀ #es$eele meb³egkeÌle mkebÀOe Òeceb[Ueb®eer mebK³ee, ¿ee Òeceb[Ueb®ee DeekeÀej Je MekeÌleer ³ee meJe&®e

ieesäer osMee®³ee DeeefLe&keÀ mebHeVeles®³ee efveoMe&keÀ Deensle. Òeceb[Ueves efceUefJeuesu³ee veHeÌ³ee®ee keÀener Yeeie

J³eJemee³eele®e iegbleefJeC³eele Deeu³eecegUs Yeeb[Jeueefveefce&leer®³ee Òeef¬eÀ³es®ee Jesie Jee{lees Je HeefjCeecele: pegv³ee

Òeceb[Ueb®ee efJekeÀeme Je efJemleej DeeefCe veJeveJeerve Òeceb[Ueb®eer mLeeHevee Ie[tve ³esles. DeMee jerleerves

Òeceb[Uebveer veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjC³ee®es OeesjCe meelel³eeves Je J³eJeefmLeleHeCes jeyeefJeu³eeme les

meceepee®³ee DeeefLe&keÀ mebHeVeles®ee ceeie& megueYe keÀjles.

7.4.3 veHeÌ³ee®³ee Hegve&iegbleJeCetkeÀer®es leesìs :

Òeceb[Ueuee efceUeuesuee veHeÀe DebMeOeeN³eebceO³es mebHetCe&HeCes efJeleefjle ve keÀjlee ¿ee veHeÌ³ee®ee

keÀener Yeeie Yeeb[Jeuee®³ee ªHeeves J³eJemee³eele®e iegbleefJeC³ee®es OeesjCe mJeerkeÀeju³eecegUs Òeceb[Ueuee,

DebMeOeeN³eebvee DeeefCe mebHetCe& meceepeeuee keÀesCeles HeÀe³eos ÒeeHle nesleele ¿eeyeÎue Jej mHeäerkeÀjCe kesÀues

Deens. ¿ee OeesjCee®ee DeJeuebye efJeefMeä ce³ee&osHe³e¥le keÀjC³eele Deeu³eeme l³eecegUs GÐeesiee®eer Òeieleer lej

nesles®e, efMeJee³e meJe& mebyebefOele Jeiee&®es efnlemebyebOe megjef#ele jenleele, Hejbleg ¿ee OeesjCee®ee DeeflejskeÀ

keÀjC³eele Deeu³eeme l³ee®es og<HeefjCeece Òeceb[U Je DebMeOeeN³eebÒeceeCes®e mebHetCe& meceepeeueener mHeäHeCes

peeCeJeleele. veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjC³ee®³ee OeesjCee®ee DeeflejskeÀ Peeu³eeme l³eecegUs Heg{erue leesìs

nesleele.

1) DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®eer MekeÌ³elee : veHeÌ³ee®ee mebûen Je veblej veHeÌ³ee®es Yeeb[JeueerkeÀjCe keÀjC³eemeeþer

yeesveme DebMeeb®es efveie&ceve keÀjC³eele Deeu³eeme DeefleYeeb[JeueerkeÀjCee®eer efmLeleer GlHeVe nesles.

DeefleYeeb[JeueerkeÀjCe Peeuesu³ee Òeceb[Ueuee ceboer®³ee keÀeUele iebYeerj De[®eCeeRvee leeW[ ÐeeJes ueeieles.

2) efJeÊeer³e meeOeveeb®ee og©He³eesie : Òeceb[Ue®³ee meb®eeuekeÀebveer Òeceb[Ueuee efceUeuesu³ee veHeÌ³ee®ee keÀener

Yeeie jesKetve þsJeu³eeveblej l³ee®ee ³eesi³e GHe³eesie keÀjC³eele ve Deeu³eeme l³eecegUs DebMeOeeN³eeb®es HeÀej

vegkeÀmeeve nesles. ceesþîee Yeeb[Jeueoejeb®es efnlemebyebOe DeveskeÀ Òeceb[UebMeer efveieef[le Demeleele. ns

Yeeb[Jeueoej SkeÀe Òeceb[Ueves efceUefJeuesu³ee veHeÌ³ee®³ee jkeÀces®ee GHe³eesie keÀªve l³eeb®es efnlemebyebOe pesLes

iegbleues Deensle DeMee Flej Òeceb[Ueb®³ee DebMeeb®eer Kejsoer keÀjleele. Òeceb[Ueuee Yeeb[Jeuee®eer JeemleefJekeÀ

iejpe vemeleeveemeg×e Òeceb[Ueves efceUefJeuesu³ee veHeÌ³ee®eer jkeÌkeÀ J³eJemee³eele®e jesKetve þsJeC³ee®es OeesjCe

DeveskeÀ De³eesi³e ÒeJe=ÊeeRvee Je iegbleeiegbleer®³ee ÒeMveebvee pevce osles.

3) cekeÌlesoejer®eer efveefce&leer : Òeceb[Ueuee efceUeuesu³ee veHeÌ³ee®³ee jkeÀces®eer J³eJemee³eele®e iegbleJeCetkeÀ

kesÀu³eeme DeMee Òeceb[Ue®³ee efJeÊeer³e meeOeveebceO³es Dece³ee&efole ÒeceeCeele Jee{ nesles. HeefjCeecele: ³ee

Òeceb[Ue®ee DeekeÀej Je MekeÌleer Jee{le peeles DeeefCe keÀeueeblejeves ns OeesjCe oerIe&keÀeUHe³e¥le jeyeefJeu³eeme

DeMee Òeceb[Ue®eer MekeÌleer FlekeÀer Jee{les keÀer, ¿ee Òeceb[UeMeer mHeOee& keÀjCeeN³ee Flej Òeceb[Ueb®es

DeefmlelJe®e mebHegäele ³esles. DeMee jerleerves ³eMemJeer Òeceb[Ueves veHeÌ³ee®eer Hegveie&gbleJeCetkeÀ keÀjC³ee®es OeesjCe

oerIe&keÀeUHe³eb&le keÀe³ee&efvJele kesÀu³eeme l³eecegUs yeepeejeceOeerue mHeOee& veä nesTve cekeÌlesoejer efvecee&Ce

nesles. cekeÌlesoejer®eer DeJemLee efvecee&Ce nesCes ns meJe& ¢äeRveer neefvekeÀejkeÀ Deens.

4) DebMeOeeN³eebceO³es Demeblees<e : mew×ebeflekeÀ ¢äerves DebMeOeejer ns Òeceb[Ue®es ceeuekeÀ Demeues lejer

J³eJenejele Òeceb[UeJej cegþYej meb®eeuekeÀeb®es®e efve³eb$eCe Demeles. mJeeLeea Je Oegle& meb®eeuekeÀ Òeceb[Ue®ee

veHeÀe DebMeOeeN³eebceO³es efJeleefjle keÀjerle veenerle. ne veHeÀe J³eJemee³eele®e jesKetve veblej efvecee&Ce nesCeeN³ee

mebef®eleer®ee mJele:®³ee mJeeLee&keÀefjlee ogªHe³eesie keÀjleele. Òeceb[Ue®³ee veHeÌ³eeb®eer Hegveie&gbleJeCetkeÀ

keÀjC³ee®es OeesjCe DeMee jerleerves DebMeOeeN³eeb®³ee efnleeuee ceejkeÀ Hejbleg meb®eeuekeÀeb®³ee cnCepes®e

Yeeb[Jeueoejeb®³ee J³eefkeÌle efnlemebJeOe&veemeeþer Hees<ekeÀ þjles. Òeceb[Ue®³ee veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ

keÀjC³ee®es OeesjCe oerIe&keÀeUHe³eb&le keÀe³ee&efvJele keÀjC³eele Deeu³eeme DebMeOeeN³eebceO³es Demeblees<e GlHeVe

neslees. DebMeOeeN³eebceO³es KeoKeoCeeN³ee Demeblees<ee®ee GêskeÀ efJeefJeOe ceeiee¥veer nesT MekeÀlees. DebMeOeeN³eebveer

DeeHeues DemeceeOeeve keÀesCel³eener ceeiee&ves J³ekeÌle kesÀues lejer l³eecegUs Òeceb[Ue®eer K³eeleer, Òeefleÿe,

efmLeleer, owvebefove keÀejYeej ¿ee meJe&®e ieesäer OeeskeÌ³eele ³esleele.

5) Yeeb[Jeuee®³ee ÒeJeeneJej efveye¥Oe : Òeceb[Uebveer veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjC³ee®es OeesjCe

mJeerkeÀeju³eeme iegbleJeCetkeÀer®³ee yeepeejeceO³es Yeeb[Jeuee®³ee ÒeJeeneJej Je ieleerJej efJeHejerle HeefjCeece Ie[tve

³eslees. SKeeÐee Òeceb[Ueves veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjC³ee®es OeesjCe oerIe&keÀeUHe³eb&le jeyeefJeu³eeme ¿ee

Òeceb[Ue®eer efJeÊeer³e meeOeves FlekeÀer Jee{leele keÀer, l³eeb®ee GHe³eesie keÀjCes meb®eeuekeÀebvee MekeÌ³e nesle

veener. veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjC³ee®³ee OeesjCee®eer Debeflece efve<HeÊeer efJeÊeer³e mebmeeOeveeb®ee DeHeJ³e³e

nesC³eele®e Ie[tve ³esles. Òeceb[Ueuee efceUeuesuee veHeÀe ojJe<eea efJeefve³eeskeÌl³eebvee JeeìC³eele Deeuee Demelee

lej ne veHeÀe efJeefve³eeskeÌl³eebveer ³eesi³e efveCe&³e IesTve veJeerve GÐeesieebceO³es efkebÀJee pegv³ee®e Hejbleg iejpet Je

efJekeÀeme#ece GÐeesieebceO³es iegbleefJeuee Demelee. Òeceb[Ueuee efceUeuesu³ee veHeÌ³ee®eer Hegveie&gbleJeCetkeÀ keÀjC³ee®es

OeesjCe meb®eeuekeÀebveer mJeerkeÀeju³eecegUs Yeeb[Jeuee®³ee ÒeJeeneJej Je ieleerJej efveyeb&Oe He[leele, p³ee

GÐeesieebvee Yeeb[Jeuee®eer JeemleefJekeÀ iejpe veener DeMee GÐeesieebceO³es Yeeb[Jeue iegbletve Je ieesþtve He[les

DeeefCe p³ee GÐeesieebvee Yeeb[Jeuee®eer DeefleMe³e iejpe Deens DeMee GÐeesieebvee Yeeb[Jeue efceUt MekeÀle veener.

megÒeefme× DeLe&Meem$e%e Òees. efHeiet ³eebveer ³ee meboYee&le J³ekeÌle kesÀuesuee Heg{erue DeefYeÒee³e Del³eble cenÊJee®ee

Deens.

”Exessive ploughing back of profit, entails social waste, because the money is not made available to those who can use it to the best advantages for community but is retained by those who have eamed it.‟‟

HeÀe³eos :-

veHeÌ³ee®³ee Hegveieg¥leJeCetkeÀer®es kebÀHeveer®³ee YeeieOeejkeÀeb®³ee Je meceepee®³ee ¢<ìerkeÀesveeletve Heg{erue

HeÀe³eos meebielee ³esleerue.

De) kebÀHeveer®³ee ¢<ìerves HeÀe³eos :-

1) J³eJemee³ee®ee efJemleej :- veHeÌ³ee®³ee Hegveieg¥leJeCetkeÀercegUs J³eJemee³ee®³ee efJemleejeuee ueeieCeejs

DeeJeM³ekeÀ Yeeb[Jeue kebÀHeveerceO³es®e GHeueyOe nesles.

2) DeveHesef#ele neveeRHeemetve mebj#eCe :- kebÀHeveeruee keÀener vewmeefie&keÀ keÀejCeebcegUs (GoenjCeeLe&,

YetkebÀHe, Hetj, Deeie, Fl³eeoer) efkebÀJee mejkeÀejer OeesjCeebcegUs (GoenjCeeLe&, ceboer) vegkeÀmeeve

Heesnes®eues lej les vegkeÀmeeve jeKeerJe efveOeerceOetve Ye©ve keÀe{lee ³esles. l³ee®ee kebÀHeveerJej Deefve<ì

HeefjCeece nesle veener.

3) veJeerve ³eb$eeb®eer Kejsoer :- SkeÀoe Kejsoer kesÀuesues ³eb$e keÀeueeblejeves efvekeÀeceer nesles. cnCetve

efvekeÀeceer Peeuesu³ee ³eb$ee®³ee peeieer veJeerve ³eb$e Kejsoer keÀjeJes ueeieles. veJeerve ³eb$ee®³ee

KejsoerkeÀefjlee Hewmee ueeielees. veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ kesÀu³eeme ³eb$eemeeþer ueeieCeeje Hewmee

IemeejeefveOeerletve GHeueyOe nesT MekeÀlees.

4) DeeOegefvekeÀerkeÀjCe :- pegveeì ³eb$ee®³ee JeeHejecegUs Ke®e& Jee{lees lej veJeerve ³eb$emeeceûeercegUs

GlHeeove Ke®e& keÀceer neslees. cnCetve mHeOexle efìketÀve jenC³ee®³ee o=<ìerves veJeerve Je DeeOegefvekeÀ

³eb$emeeceûeer®ee JeeHej keÀjCes DeeJeM³ekeÀ þjles. ³eb$emeeceûeer®³ee DeeOegefvekeÀerkeÀjCeemeeþer yejs®e

Yeeb[Jeue nJes Demeles. ns Yeeb[Jeue veHeÌ³ee®³ee Hegveie¥gleJeCetkeÀerletve GHeueyOe nesT MekeÀles.

5) ®eeuet Yeeb[Jeuee®eer GHeueyOelee :- kebÀHeveeruee DeeJeM³ekeÀ DemeCeejs ®eeuet Yeeb[Jeue veHeÌ³ee®³ee

Hegveieg¥leJeCetkeÀerletve GHeueyOe nesT MekeÀles. ®eeuet Yeeb[Jeueemeeþer kebÀHeveeruee yeBkesÀkeÀ[tve keÀpe& I³eeJes

ueeiele veener.

6) ueeYeebMeele efmLejlee :- kebÀHeveeruee ueeYeebMe mecekeÀjCe efveOeer efvecee&Ce keÀ©ve ojJe<eea efJeefMe<ì

ojeves ueeYeebMe oslee ³eslees. SKeeÐee Je<eea veHeÀe keÀceer Peeuee lejer ³ee efveOeerleerue jkeÀces®ee JeeHej

keÀ©ve þjeJeerkeÀ ojeves ueeYeebMe oslee ³esles.

7) keÀpe&jesK³eeb®eer HejleHesÀ[ :- keÀpe&jesK³eeb®eer jkeÌkeÀce efJeefMe<ì cegoleerveblej keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee

Hejle keÀjeJeer ueeieles. l³eemeeþer kebÀHeveer veHeÌ³eeletve keÀpe&jesKes HejleHesÀ[efveOeer efvecee&Ce keÀjles. ³ee

efveOeercegUs keÀpe&jesK³eeb®eer HejleHesÀ[ keÀjCes menpe MekeÌ³e nesles.

8) efyeveJ³eepeer Hewmee :- veHeÌ³ee®³ee Hegveieg¥leJeCetkeÀercegUs kebÀHeveeruee DeefleefjkeÌle Yeeb[Jeue GHeueyOe nesles.

Yeeb[JeueeJej kebÀHeveeruee J³eepeosKeerue ÐeeJes ueeiele veener.

Dee) YeeieOeejkeÀeb®³ee ¢<ìerves HeÀe³eos :-

1) iegbleJeCetkeÀ megjef#ele jenles :- p³ee kebÀHeveerceO³es veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ kesÀueer peeles lesLes

veHeÌ³ee®³ee jkeÌkeÀcesletve JesieJesieÈ³ee ÒekeÀej®ee efveOeer efvecee&Ce kesÀuee peelees. efveOeer efvecee&Ce kesÀu³eecegUs

DeekeÀefmcekeÀ GodYeJeCeeN³ee neveer®eer efkebÀJee Ke®ee&®eer YejHeeF& keÀjlee ³esles. DeMeer kebÀHeveer yeg[C³ee®eer

MekeÌ³elee vemeles. l³eecegUs YeeieOeejkeÀeb®eer iegbleJeCetkeÀ megjef#ele jenles.

2) efveefM®ele GlHevvee®eer Kee$eer :- ueeYeebMe mecekeÀejer efveOeer efvecee&Ce kesÀu³eecegUs ojJe<eea þjeJeerkeÀ

ojeves ueeYeebMe osC³eele ³eslees. l³eecegUs YeeieOeejkeÀebvee efveefM®ele GlHevve efceUC³ee®eer Kee$eer

Demeles.

3) Yeeiee®³ee efkebÀceleerle Jee{ :- veHeÌ³ee®ee keÀener Yeeie J³eJemee³eele JeeHeju³eecegUs kebÀHeveeruee

yeBkesÀkeÀ[tve keÀceer keÀpe& I³eeJes ueeieles. lemes®e l³eeJej keÀceer J³eepe ÐeeJes ueeieles. HeefjCeecele:

YeeieOeejkeÀebvee peemle ÒeceeCeele veHeÀe efceUlees. YeeieOeejkeÀebvee peemle veHeÀe efou³eecegUs

kebÀHeveer®³ee Yeeieebvee ®eebieueer ceeieCeer ³esles.

F) meceepeeuee efceUCeejs HeÀe³eos :-

1) mJemle efkebÀceleerle Jemlet :- veHeÌ³ee®³ee Hegveieg¥leJeCetkeÀercegUs kebÀHeveer DeeOegefvekeÀ ³eb$emeeceûeer®³ee

meene³³eeves ceesþîee ÒeceeCeeJej GlHeeove keÀ© MekeÀles. Jemlet®es ceesþîee ÒeceeCeeJejerue GlHeeovee®es

DeveskeÀ HeÀe³eos kebÀHeveeruee efceUleele. l³eecegUs Jemlet®ee GlHeeove Ke®e& keÀceer neslees. HeefjCeecele:

meceepeeuee mJemle efkebÀceleeruee Jemlet GHeueyOe nesleele.

2) Yeeb[Jeue efveefce&leer :- kebÀHeveer®ee veHeÀe YeeieOeejkeÀebvee Jeeìtve efouee lej YeeieOeejkeÀ lees

GHeYeesieeJej Ke®e& keÀjleele. ³eeGueì veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ kesÀueer lej lees GHeYeesieeJej Ke®e& ve

neslee l³ee®eer mekeÌleerves Yeeb[Jeueefveefce&leer nesles.

3) DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme :- veHeÌ³ee®³ee Hegveieg¥leJeCetkeÀercegUs GÐeesieebvee Yeeb[Jeue GHeueyOe nesles.

l³eecegUs GÐeesieeb®ee efJekeÀeme Je efJemleej Ie[Jetve DeeCeC³eele ceole nesles. DeMeeÒekeÀejs GÐeesieeb®ee

Yeeb[Jeuee®ee ÒeMve megìuee lej DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme Ie[tve ³eslees.

4) jespeieejele Jee{ :- veHeÌ³ee®³ee Hegveieg¥leJeCetkeÀercegUs GÐeesieeb®ee efJekeÀeme Je efJemleej keÀjlee ³eslees.

ceesþîee ÒeceeCeeJej GlHeeove keÀjlee ³esles Je DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme Ie[tve ³eslees DeeefCe ³ee meJee¥®ee

HeefjCeece cnCepes jespeieejele Jee{ nesles.

leesìs :-

veHeÌ³ee®³ee Hegveieg¥leJeCetkeÀer®es leesìs Heg{erue ÒeceeCes meebielee ³esleerue.

1) YeeieOeejkeÀebceO³es Demeblees<e :- kebÀHeveeruee peemle veHeÀe efceUtve osKeerue YeeieOeejkeÀebvee keÀceer

ÒeceeCeele ueeYeebMe efouee peele Demesue lej kebÀHeveer®es YeeieOeejkeÀ Demebleg<ì jenleele Je l³eeb®³eele

kebÀHeveerefJe<e³eer iewjmecepe efvecee&Ce nesleele.

2) keÀj ®egkeÀefJeC³ee®eer ÒeJe=Êeer :- Òel³eskeÀ kebÀHeveeruee DeeHeu³ee veHeÌ³eeJej mejkeÀejuee keÀj ÐeeJee

ueeielees. cnCetve keÀener kebÀHev³ee keÀj ®egkeÀefJeC³eemeeþer veHeÌ³eeleerue jkeÌkeÀce efJeefJeOe efveOeeRceO³es

iegbleJetve veHeÀe keÀceerle-keÀceer keÀ©ve oeKeefJeleele.

3) jeKeerJe efveOeer®ee og©He³eesie :- jeKeerJe efveOeerleerue jkeÌkeÀces®ee GHe³eesie meb®eeuekeÀ mJele:®³ee

Keepeieer keÀeceemeeþer keÀjleele. l³eecegUs kebÀHeveer®³ee HewMee®ee og©He³eesie nesC³ee®eer MekeÌ³elee Jee{les.

4) Deefle-Yeeb[JeueerkeÀjCee®ee OeeskeÀe :- kebÀHeveerves veHeÌ³ee®ee HeÀej ceesþe Yeeie yeepetuee keÀe{tve l³ee®es

Yeeb[JeueerkeÀjCe keÀjC³ee®ee ceeie& mJeerkeÀejuee lej keÀeueeblejeves leer kebÀHeveer SkeÀ ceesþer kebÀHeveer yeveles.

efle®³ee mHeOexle Flej ueneve kebÀHev³eeb®ee efìkeÀeJe ueeiele veener. HeefjCeecele: DeMee kebÀHeveerceO³es

SkeÀeefOekeÀeje®es meJe& oes<e efvecee&Ce nesleele.

5) SkeÀeefOekeÀeje®eer efveefce&leer :- SKeeÐee kebÀHeveerves veHeÌ³ee®ee HeÀej ceesþe Yeeie yeepetuee keÀe{tve l³ee®es

Yeeb[JeueerkeÀjCe keÀjC³ee®ee ceeie& mJeerkeÀejuee lej keÀeueeblejeves leer kebÀHeveer SkeÀ ceesþer kebÀHeveer yeveles.

efle®³ee mHeOexle Flej ueneve kebÀHev³eeb®ee efìkeÀeJe ueeiele veener. HeefjCeecele: DeMee kebÀHeveerceO³es

SkeÀeefOekeÀeje®es meJe& oes<e efvecee&Ce nesleele.

mJe³eb-DeO³e³eveemeeþer ÒeMve – 4

1) Heg{erue He³ee&³eebHewkeÀer ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.

De) veHeÌ³ee®³ee Hegveieg¥leJeCetkeÀeruee ................... DeLe&ÒeyebOeve Demes cnCeleele. (mJe³eb / yee¿e)

Dee) veHeÌ³ee®³ee Hegveieg¥leJeCetkeÀercegUs kebÀHeveer®³ee Yeeb[Jeueele ................... nesles. (Ieì / Jee{)

F) veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjC³eemeeþer kebÀHeveer®ee ................... veHeÀe YeeieOeejkeÀebvee JeeìeJee

ueeielees. (HetCe& / keÀener)

F&) veHeÌ³ee®³ee Hegveieg¥leJeCetkeÀercegUs kebÀHeveeruee ................... Yeeb[Jeue GHeueyOe nesles. (J³eepeer /

efyeveJ³eepeer)

G) ueeYeebMe mecekeÀejer efveOeercegUs ojJe<eea ................... ojeves ueeYeebMe oslee ³eslees. (SkeÀe®e /

efYevve)


mJe³eb DeO³e³eve ÒeMveeb®eer GÊejs – 1

1) De) (), Dee) (), F) (), F&) (), G) (), T) (), S) (), Ss) ().

2) De) DeefOecetu³eves, Dee) ceeuekeÀ, F) keÀe³ece®es, F&) vemeles, G) efveefM®ele.

3) De) 2, Dee) 4, F) 1, F&) 3, G) 6, T) 5.


1) De) , Dee) , F) , F&) , G) , T) , S) , Ss) .

2) De) OevekeÀes, Dee) J³eepe, F) HejerJele&veer³e, F&) megjef#ele, G) Demeles.


1) De) , Dee) , F) , F&) , G) .

2) De) megjef#ele, Dee) peemle, F) Goemeerve, F&) peemle, G) ceboer®³ee.


1) De) mJe³eb, Dee) Jee{, F) keÀener, F&) efyeveJ³eepeer, G) SkeÀe®e.


Òe.1 Yeeie cnCepes keÀe³e? meeceev³e Yeeieeb®es HeÀe³eos-leesìs efuene.

Òe.2 DeûenkeÀe®es Yeeie cnCepes keÀe³e? l³ee®es efJeefJeOe ÒekeÀej mHe<ì keÀje.

Òe.3 DeûenkeÀe®³ee Yeeiee®es HeÀe³eos-leesìs efJeMeo keÀje.

Òe.4 keÀpe&jesKes cnCepes keÀe³e? Yeeie DeeefCe keÀpe&jesKes ³eeleerue HeÀjkeÀ (Yeso) mHe<ì keÀje.

Òe.5 keÀpe&jesK³eeb®es efJeefJeOe ÒekeÀej mecepeeJetve meebiee.

Òe.6 keÀpe&jesK³eeb®es HeÀe³eos-leesìs mHe<ì keÀje.

Òe.7 Yeejleele keÀpe&jesKes ueeskeÀefÒe³e Je nesC³ee®eer keÀejCes meebiee.

Òe.8 veHeÌ³ee®eer Hegveie¥gleJeCetkeÀ cnCepes keÀe³e? efle®es HeÀe³eos leesìs mHe<ì keÀje.

Òe.9 veHeÌ³ee®³ee Hegveieg¥leJeCetkeÀer®es leesìs mHe<ì keÀje.


1) Oskar Larmge (Easy on Economic Planning).

2) Dr. Kulkarni P. V. 'Financial Management' Bombay Himalaya Publishing 1990.

3) [e@. ÒeYeekeÀj osMecegKe, 'J³eJemee³e Òe%eeve,' efme×eble DeeefCe He×leer veeieHetj, 'efHebHeUeHegjs De@v[

kebÀHeveer HeefyueMeme&,' eflemejer Deeke=Êeer 1987.

4) Heeìerue Heer. S. mceele& [e. [yu³et, "J³eeHeej ÒeMeemevee®eer cetueleÊJes" veeieHetj, Sme ®ebo DeeefCe

kebÀHeveer efue.

5) [e@. yeesOevekeÀj megOeerj, JesKeb[s DeefJeveeMe, 'J³eJemee³e mebIeìve,' veeieHetj, DevegHe HeefyueefMebie

neTme.

6) [e@. osMecegKe ÒeYeekeÀj, 'J³eJemee³e mebIeìve,' veeieHetj, efHebHeUeHegjs De@v[ kebÀHeveer HeefyueMeme&.

7) efmebn Sme Heer. 'DeeefLe&keÀ efJekeÀeme SJe. efve³eespeve,' efouueer, Sme ®ebo De@v[ kebÀHeveer efue. DekeÀjeJeer

DeeJe=Êeer 1991.

8) 'J³eJemee³e mebIeìve,' veeieHetj, efJeÐee ÒekeÀeMeve.

9) ©ê oÊe, mebgojce, kesÀ. Heer. Sce. 'Yeejleer³e DeLe&J³eJemLee,' Sme ®ebo De@v[ kebÀHeveer efue. HebOejeJeer

DeeJe=Êeer 1983.

8

efoIe&keÀeue keÀpe&HegjJeþe-Yeeie 2

(Long Term Finance-Part II)


8.0 GefÎäîes


8.2 J³eeHeejer yeBkeÀe

8.3 Yeeb[Jeue HegjefJeCeeN³ee mebmLee (efJeÊeer³e)

8.4 mkebÀOe efJeHeCeer

8.5 meenme Yeeb[Jeue


8.7 ÒeefleYetleer

8.8 meebjeMe



8.0 GefÎäîes


meeJe&peefvekeÀ þsJeerb®ee DeLe& mHe<ì keÀjlee ³esF&ue.

Yeeb[Jeue GYeejC³ee®³ee keÀe³ee&le J³eeHeejer yeBkeÀe Je Yeeb[Jeue HegjefJeCeeN³ee efJeMes<e mebmLee keÀMeer

ceole keÀjleele les mecepetve ³esF&ue.

mkebÀOe efJeHeCeer®ee DeLe& ceeefnleer keÀªve Ieslee ³esF&ue.

meenme Yeeb[Jeue cnCepes keÀe³e? les DeY³eemelee ³esF&ue.

meenme Yeeb[Jeuee®eer JewefMeäs meebielee ³esF&ue.

meenme Yeeb[Jeuee®eer YetefcekeÀe Heenlee ³esF&ue.

meenme Yeeb[Jeuee®es ÒekeÀej keÀesCeles Deensle les DeY³eemelee ³esF&ue.

Yeejleeleerue meenme Yeeb[Jeue


Yeejleele yeBkeÀeb®ee efJekeÀeme nesC³eeHetJeea meJe&meeceev³e ueeskeÀ DeeHeueer ye®ele megHeefjef®ele,

Òeefleef<þle, ÒeeceeefCekeÀ Je efJeMJeemet J³eeHeeN³eebvee efkebÀJee keÀejKeeveoejebvee efJeefMe<ì cegoleerkeÀefjlee

JeeHejC³eemeeþer osle Demele. ³eeyeÎue ueeskeÀebvee þjeJeerkeÀ ojeves J³eepe efceUle Demes DeeefCe cegole

mebHeu³eeveblej leer jkeÌkeÀce mJele:®³ee keÀeceekeÀefjlee keÀe{tve Ieslee ³esle Demes. cnìues peeles.

meg©Jeeleer®³ee keÀeUele ¿ee þsJeeR®eer cegole 6 les 12 ceefnv³eeb®eer jenle Demes Je veblej l³ee®es JesUesJesUer

veefJeveerkeÀjCe nesle Demes. þsJeerJejerue J³eepee®ee oj mee[s®eej les mee[smene ìkeÌkesÀ Demes.

®eeuet Yeeb[JeueekeÀefjlee þsJeeR®ee JeeHej keÀjC³ee®eer He×leer cegbyeF&, Denceoeyeeo Je meesueeHetj

³esLeerue keÀeHe[ efiejC³eeble efJeMes<e ueeskeÀefÒe³e nesleer. l³eeefMeJee³e HeefM®ece yebieeue Je DeemeececeOeerue ®ene®es

ceUs, meeKej, FbefpeefveDejeRie, jmee³eves, efJeÐegleefveefce&leer ³ee GÐeesieeble osKeerue þsJeeR®ee JeeHej kesÀuee peele

Demes.

keWÀêer³e yeBkeÀeRie ®eewkeÀMeer meefceleerves (1931) kesÀuesu³ee HeenCeervegmeej DenceoeyeeoceOeerue

keÀeHe[ efiejC³eebceO³es þsJeeR®es ÒeceeCe SketÀCe Yeeb[Jeuee®³ee 39 ìkeÌkesÀ Je cegbyeF&le 11 ìkeÌkesÀ Demeu³ee®es

Dee{Utve Deeues.

1950 veblej þsJeeR®ee JeeHej DeefOekeÀ ueeskeÀefÒe³e Peeuee. DeveskeÀ kebÀHev³eebkeÀ[tve þsJeeR®ee JeeHej

kesÀuee peele Deens. GoenjCeeLe&, efkeÀueexmkeÀj v³etcee@efìkeÌme, mJeefmlekeÀ jyej Òee@[keÌìmed, meWì^ue HesHej

HeuHe efceume, iejJeejs vee@³euee@vme, Fl³eeoeRveer ceesþîee ÒeceeCeeJej þsJeer mJeerkeÀeju³ee Demetve l³eeb®eer cegole

1 les 4 Je<ex Deens Je l³eeJejerue J³eepee®ee oj 7 les 15 ìkeÌkesÀ Deens.

8.1.1 HeÀe³eos :-

þsJeerbcegUs kebÀHeveeruee Heg{erue HeÀe³eos nesleele.

1) keÀe³eosMeerj efMe<ìe®eejeHeemetve cegkeÌlelee :- pej kebÀHeveeruee Yeeb[Jeue Jee{efJeC³eemeeþer Yeeie efkebÀJee

keÀpe&jesKes efJekeÀeJe³ee®es Demeleerue lej l³eekeÀefjlee DeveskeÀ keÀe³eosMeerj lejlegoer HetCe& keÀjeJ³ee

ueeieleele. Hejbleg Yeeb[Jeue Jee{efJeC³eemeeþer þsJeer mJeerkeÀejeJe³ee®³ee Demeleerue lej keÀesCel³eener

ÒekeÀej®es keÀe³eosMeerj efMe<ìe®eej keÀjeJes ueeiele veener.

2) Yeeie Yeeb[JeueeJej J³eeHeeje®ee HeÀe³eoe :- þsJeer mJeerkeÀeju³eecegUs kebÀHeveeruee Yeeie Yeeb[JeueeJejerue

J³eeHeeje®ee HeÀe³eoe neslees. þsJeeRJej þjeJeerkeÀ ojeves J³eepe efou³eeJej kebÀHeveeruee YeeieebJej peemle

ojeves ueeYeebMe JeeìHe keÀjlee ³eslees.

3) ueJeef®ekeÀlee :- þsJeerbcegUs kebÀHeveer®³ee Yeeb[Jeueele ueJeef®ekeÀlee DeeCelee ³esles. kebÀHeveeruee peemle

Yeeb[Jeue nJes Demeu³eeme þsJeer mJeerkeÀe©ve les efceUefJelee ³esles. ³eeGueì Yeeb[Jeue keÀceer keÀjeJe³ee®es

Demeu³eeme þsJeer Hejle keÀjlee ³esleele.

4) keÀceer Ke®ee&le Yeeb[Jeue :- þsJeer mJeerkeÀejC³eekeÀefjlee keÀesCeleener JewOeeefvekeÀ Ke®e& keÀjeJee ueeiele

veener. l³eecegUs þsJeeR®³ee ceeO³eceeves Yeeb[Jeue GYeejC³eekeÀefjlee HeÀej®e keÀceer Ke®e& ³eslees.

5) DeuHe J³eepeoj :- yeBkesÀkeÀ[tve Iesleuesu³ee keÀpee&Jejerue J³eepee®ee oj efkebÀJee keÀpe&jesK³eebJejerue

J³eepee®ee oj ³eeHes#ee þsJeeRJejerue J³eepee®ee oj keÀceer Demelees. l³eecegUs þsJeeR®³ee ceeO³eceeves GYes

kesÀuesues Yeeb[Jeue kebÀHeveeruee mJemle He[les.

6) leejCeeefMeJee³e Yeeb[Jeue :- þsJeer mJeerkeÀejC³eekeÀefjlee kebÀHeveeruee DeeHeueer ceeueceÊee leejCe þsJeeJeer

ueeiele veener. l³eecegUs kebÀHeveeruee DeeCeKeer peemleer®es Yeeb[Jeue nJes Demeu³eeme kebÀHeveer®eer

ceeueceÊee ieneCe þsJetve les efceUefJelee ³esles.

7) J³eJemLeeHeveeble nmle#esHe veener :- þsJeer mJeerkeÀeju³eecegUs þsJeeroejebvee celeoeveeb®ee nkeÌkeÀ efceUle

veener. l³eecegUs l³eebvee J³eJemLeeHeveele nmle#esHe keÀjlee ³esle veener.

8) pee®ekeÀ Deìerb®ee DeYeeJe :- yeBkesÀkeÀ[tve keÀpe& Iesleevee efkebÀJee ceeueceÊes®³ee leejCeeJej keÀpe& Iesleevee

DeveskeÀ pee®ekeÀ DeìeR®eer Hetle&lee keÀjeJeer ueeieles. GoenjCeeLe&, ieneCeHe$e le³eej keÀjCes,

ceeueceÊes®³ee ceeuekeÀer nkeÌkeÀe®es keÀeieoHe$e meeoj keÀjCes, ceeueceÊes®es cetu³eebkeÀve keÀjCes Fl³eeoer.

Hejbleg þsJeer mJeerkeÀejC³eekeÀefjlee keÀesCel³eener pee®ekeÀ DeìeR®eer Hetle&lee keÀjeJeer ueeiele veener.

9) Deleer Je DeuHe Yeeb[JeueerkeÀjCeeJej Ghee³e :- kebÀHeveerceO³es DebefleYeeb[JeueerkeÀjCee®eer efmLeleer

Demeu³eeme þsJeer Hejle keÀ©ve Yeeb[Jeuee®eer jkeÌkeÀce keÀceer keÀjlee ³esles. lemes®e DeuHe

Yeeb[JeueerkeÀjCee®eer efmLeleer Demeu³eeme þsJeer mJeerkeÀe©ve Yeeb[Jeuee®eer ìb®eeF& otj keÀjlee ³esles.

10) meÆsyeepeeruee DeeUe :- p³eeÒeceeCes Yeeieeb®³ee Kejsoer-efJe¬eÀer®³ee J³eJenejele meìîeeb®es J³eJenej

Ie[tve ³esleele lemes J³eJenej þsJeeR®³eeyeeyele nesle veener. keÀejCe þsJeer®³ee HeeJel³eeb®eer Kejsoer DeLeJee

efJe¬eÀer nesle veener.

8.1.2 leesìs :-

þsJeeRcegUs Heg{erue leesìs GodYeJeleele.

1) DeefJeMJemeveer³e Je efyeveYejJeMee®es :- p³eeJesUer kebÀHeveer®eer DeeefLe&keÀ efmLeleer ®eebieueer Demeles

l³eeJesUer kebÀHeveerle DeveskeÀ ueeskeÀ þsJeer þsJeC³eeme le³eej Demeleele. Hejblet p³eeJesUer kebÀHeveer®eer

DeeefLe&keÀ efmLeleer ®eebieueer þsJeeRvee '®eebieu³ee' nJesleerue efce$e (Weather Friends) Demes cnCeleele.

2) DeefveefM®elelee :- þsJeeR®eer cegole mebHeu³eeveblej Hegvne l³ee®es veefJeveerkeÀjCe kesÀues peeF&ue Je Heg{®³ee

cegoleerkeÀefjlee þsJeer kebÀHeveerkeÀ[s®e þsJeu³ee peeleerue ³ee®eer nceer oslee ³esle veener. pej þsJeeroejebveer

kebÀHeveerkeÀ[tve þsJeer keÀe{tve Iesleu³ee lej kebÀHeveeruee DeeJeM³ekeÀ DemeCeejs Yeeb[Jeue JesieÈ³ee ceeiee&ves

GYeejeJes ueeiesue.

3) Hele keÀceer nesC³ee®ee OeeskeÀe :- þsJeeR®eer jkeÌkeÀce efJeefMe<ì cegoleerveblej þsJeeroejebvee Hejle keÀjeJeer

ueeieles. þsJeer®eer jkeÌkeÀce Hejle keÀjlee Deeueer veener lej kebÀHeveer®eer Yeeb[Jeue yeepeejeleerue Hele keÀceer

nesles.

4) HeÀe³eoe kesÀJeU ceesþîee Je Òeefleef<þle kebÀHev³eebvee :- p³ee kebÀHev³ee ceesþîee Je Òeefleef<þle Deensle Je

p³eeb®ee veeJeueewefkeÀkeÀ ®eebieuee Deens l³ee®e kebÀHev³eebvee ceesþîee ÒeceeCeeJej þsJeer efceUt MekeÀleele.

ueneve Je veJeerve kebÀHev³eebvee ceesþîee ÒeceeCeeJej þsJeer efceUefJeCes keÀþerCe peeles.

5) J³eepeojeleerue Deefve<ì mHeOee& :- peemleerle peemle þsJeer efceUefJeC³eekeÀefjlee kebÀHev³eebceO³es mHeOee&

meg© nesles. þsJeer DeekeÀef<e&le keÀjC³eekeÀefjlee peemle ojeves J³eepe efoues peeles. l³eecegUs J³eepee®³ee

ojele Deefve<ì mHeOee& meg© nesles. J³eepee®³ee ojeleerue ner mHeOee& meJe&®e kebÀHev³eeb®³ee ¢<ìerves

IeelekeÀ þª MekeÀles.

6) keÀe³ece®ee yeespee :- þsJeerbJej þjeJeerkeÀ ojeves J³eepe ÐeeJes ueeieles. efJeefMe<ì cegoleerveblej þsJeer®eer

jkeÌkeÀce Hejle keÀjeJeer ueeieles. J³eepee®eer jkeÌkeÀce Je cegole efveefM®ele Demeu³eeves lees kebÀHeveerJej

keÀe³ecemJe©Hee®ee yeespee þjlees. kebÀHeveer l³eele HeÀejmee yeoue keÀ© MekeÀle veener.

7) Yeeb[Jeue yeepeeje®³ee efJekeÀemeele De[LeUe :- kebÀHev³ee ceesþîee ÒeceeCeeJej þsJeer mJeerkeÀe©

ueeieu³ee lej kebÀHeveer®³ee Yeeieebvee keÀpe&jesK³eebvee DemeCeejer ceeieCeer keÀceer nesles. l³eecegUs

Yeeb[Jeueyeepeeje®³ee efJekeÀemeele De[LeUe efvecee&Ce neslees.

8) þsJeeroejeb®ee leesìe :- þsJeer keÀesCel³eener ÒekeÀej®es leejCe ve oslee kebÀHeveerves mJeerkeÀejuesu³ee

Demeleele. l³eecegUs pej kebÀHeveer yeg[eueer efkebÀJee efle®es efJemepe&ve Peeues lej þsJeeroejeb®³ee þsJeer Je

l³eeJejerue J³eepe yeg[C³ee®eer MekeÌ³elee Demeles. keÀejCe jkeÌkeÀces®³ee HejleHesÀ[eryeeyele þsJeeroejebvee

DeûenkeÌkeÀ vemelees.


1) Heg{erue efJeOeeves ®egkeÀ keÀer yejesyej les meebietve kebÀmeele () efkebÀJee () DeMeer KetCe keÀje.

De) þsJeer efceUefJeC³eekeÀefjlee kebÀHeveeruee DeeHeueer ceeueceÊee leejCe þsJeeJeer ueeieles. ()

Dee) þsJeeRcegUs kebÀHeveer®³ee Yeeb[Jeueele ueJe®eerkeÀlee ³esles. ()

F) þsJeeR mJeerkeÀejC³eekeÀefjlee yeje®e JewOeeefvekeÀ Ke®e& keÀjeJee ueeielees. ()

F&) þsJeer mJeerkeÀeju³eecegUs þsJeeroejeb®ee kebÀHeveer®³ee J³eJemLeeHeveele nmle#esHe neslees. ()

G) þsJeeRHeemetve efceUefJeuesues Yeeb[Jeue DeefJeMJemeveer³e Je efyeveYejJeMee®es Demeles. ()

8.2 J³eeHeejer yeBkeÀe (Commercial Banks)

peveles®³ee þsJeer mJeerkeÀe©ve GÐeesie J³eJemee³eebvee keÀpe&HegjJeþe keÀjCeeN³ee yeBkeÀebvee J³eeHeejer

yeBkeÀe Demes cnCeleele. J³eeHeejer yeBkeÀe GÐeesie-J³eJemee³eebvee DeuHekeÀeueerve keÀpee&®ee HegjJeþe keÀjleele.

¿ee®es keÀejCe l³eebvee efceUCeeN³ee þsJeerosKeerue DeuHecegoleer®³ee Demeleele. DeuHecegoleer®³ee keÀpee&®eer cegole

6 les 12 ceefnves Demeles. yeN³ee®eJesUe yeBkeÀe kebÀHev³eebvee efouesu³ee DeuHecegoleer®³ee keÀpee&®eer cegole

Jee{Jetve efkebÀJee vegleveerkeÀjCe keÀ©ve efle®es ceeO³ece cegoleer®³ee keÀpee&le ©Heeblej keÀjleele. ceO³ece

cegoleer®³ee keÀpee&®eer cegole 3 le 7 Je<ex Demeles Je ns keÀpe& kebÀHeveerkeÀ[tve ³eesi³e les leejCe IesTve Je l³ee

ceeueceÊes®es ieneCeHe$e IesTve efouesues Demeles. DeuHecegoleer®eer keÀpex ns GÐeesiee®ee owvebefove Ke®e&, keÀ®®ee

ceeue, keÀeceieejeb®es Jesleve, efJe¬eÀ³e ³eespeves®ee Ke®e& Fl³eeoeRkeÀefjlee efoues peeles lej ceO³ececegoleer®eer keÀpex

ceeueceÊes®eer Kejsoer, efle®eer og©mleer, veefJeveerkeÀjCe efkebÀJee kebÀHeveer®³ee efJekeÀeme Je efJemleejekeÀefjlee efoues

peeles. Yeejleeleerue J³eeHeejer yeBkeÀe kebÀHeveeruee Heg{erue ceeiee¥veer DeuHecegoleer®ee keÀpe&HegjJeþe keÀjleele.

1) kebÀHeveerkeÀ[erue ³esCes ngb[îee JeìJetve DeuHe cegoleer®es keÀpe& osCes.

2) Deûeerce jkeÌkeÀce (Advances) jesKe Òel³e³e (Cash Credit) Je DeefOeefJekeÀ<e& (Overdraft)

meJeuele osCes.

3) kebÀHeveerves efJekeÀuesu³ee ÒeefleYetleeR®³ee leejCeeJej keÀpe& osCes.

Jejerue eflevner ceeiee¥®ee DeJeuebye keÀ©ve J³eeHeejer yeBkeÀebveer osMeeleerue ueesKeb[ Je Heesueeo,

jmee³eve, megleer keÀeHe[ GÐeesie, p³etì GÐeesie, meeKej Je Fbefpeefve³eefjbie ¿ee GÐeesieebvee DeeefLe&keÀ ceole

kesÀueer Deens.

8.2.1 HeÀe³eos :-

1) efveefM®elelee :- yeBkesÀves SkeÀoe cebpetj kesÀuesu³ee keÀpee&®eer jkeÌkeÀce efJeefMe<ì cegoleerHe³e¥le efceUles®e

³ee®eer kebÀHeveeruee Kee$eer Demeles.

2) iegHlelee :- kebÀHeveerves yeBkesÀkeÀ[tve Iesleuesu³ee keÀpee&yeeyele yeBkeÀ DeeHeu³ee yeepetves HetCe&HeCes iegHlelee

yeeUieles.

3) ueJe®eerkeÀlee :- iejpes®³ee JesUer keÀpe& Ieslee ³esles Je iejpe mebHeu³eeveblej cegoleerHetJeeaosKeerue keÀpe&

Hejle keÀjlee ³esles.

4) HejJeeveieer®eer iejpe veener :- yeBkesÀkeÀ[tve keÀpe& efceUefJeC³eemeeþer kebÀHeveeruee mejkeÀej®eer eEkeÀJee

YeeieOeejkeÀeb®eer HetJe& HejJeeveieer I³eeJeer ueeiele veener.

5) J³eJemLeeHeveele nmle#esHe veener :- yeBkesÀkeÀ[tve keÀpe& Iesleu³eeveblej yeBkeÀ kebÀHeveer®³ee J³eJemLeeHeveele

nmle#esHe keÀjerle veener.

8.2.2 oes<e :-

1) kesÀJeU DeuHekeÀeueerve keÀpe& :- J³eeHeejer yeBkeÀe cegK³ele: DeuHekeÀeueerve keÀpe& osleele. l³eecegUs

kebÀHeveer®eer ®eeuet Yeeb[Jeuee®eer iejpe Yeeieles, efmLej Yeeb[Jeuee®eer veener.

2) peemle J³eepee®ee oj :- yeBkesÀ®ee keÀpee&Jejerue J³eepee®ee oj peemle Demelees. yejs®eoe keÀpee&®eer

jkeÌkeÀce JeeHejueer veener lejer efkeÀceeve J³eepee®eer jkeÌkeÀce yeBkesÀe ÐeeJeer®e ueeieles.

3) ceeueceÊes®es leejCe :- ceO³ece cegoleerkeÀefjlee keÀpe& IesC³eemeeþer kebÀHeveeruee yeBkesÀkeÀ[s ceeueceÊee

leejCe þsJeeJeer ueeieles.

4) pee®ekeÀ Deìer :- yeBkesÀ®³ee keÀpe& osC³eeyeeyele®³ee Deìer Del³eble pee®ekeÀ Demeleele. GoenjCeele&,

leejCee®es mJe©He, leejCeeJej cebpetj keÀjC³eele ³esCeejs keÀpee&®es ÒeceeCe, keÀpee&®eer HejleHesÀ[,

J³eepee®ee oj, Fl³eeoer yeeyeleerle yeBkesÀ®es efve³ece keÀþesj Demeleele.

8.3 Yeeb[Jeue HegjefJeCeeN³ee mebmLee

DeefJekeÀefmele osMeele GÐeesieebvee DeeJeM³ekeÀ DemeCeeje oerIe&keÀeueerve Yeeb[Jeuee®ee HegjJeþe

keÀjCeeN³ee mebmLeeb®ee DeYeeJe efometve ³eslees. veJeerve GÐeesieeb®eer mLeeHevee keÀjC³eemeeþer, pegv³ee GÐeesieeb®es

veefJeveerkeÀjCe keÀjC³eemeeþer lemes®e DeefmleÊJeele Demeuesu³ee GÐeesieebvee efJekeÀeme Je efJemleej

keÀjC³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ DemeCeejs efmLej Yeeb[Jeue HejbHejeiele ceeiee¥veer ÒeeHle nesCes keÀþerCe nesles.

peveles®eer DeuHeye®ele, Yeeb[Jeue efveefce&leer®ee DeuHeoj, Yeeb[Jeue yeepeeje®ee DemebIeefìleHeCee ³ee

cenÊJee®³ee keÀejCeebcegUs osMeele GÐeesieebvee oerIe&keÀeueerve Yeeb[Jeuee®ee HegjJeþe keÀjCeeN³ee efJeMes<e

mebmLeeb®eer DeeJeM³ekeÀlee nesleer.

mJeeleb$³eesÊej keÀeUele osMee®³ee DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀemeeuee ®eeuevee osC³eemeeþer mejkeÀejves

oerIe&keÀeueerve Yeeb[Jeue HegjefJeCeeN³ee efJeMes<e mebmLeeb®eer mLeeHevee kesÀueer. l³eeHewkeÀer ÒecegKe mebmLee

Heg{erueÒeceeCes Deensle.

1) DeewÐeesefiekeÀ, DeLe&HegjJeþe ceneceb[U (Industrial Finance Corporation of India) IFCI

2) jep³e DeLe&HegjJeþe ceneceb[Us (State Finance Corporations) SFC’s

3) Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ HeleHegjJeþe DeeefCe iegbleJeCegkeÀ ceneceb[Us (Industrial Credit and

Investment Corporation of India) ICICI

4) Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme yeBkeÀ (Industrial Development Bank of India) IDBI

5) Yeejleer³e Dee³eele efve³ee&le yeBkeÀ

6) ³egefveì ìmì Dee@HeÀ Fbef[³ee (Unit Trust of India)

7) DeewÐeesefiekeÀ Hegveefve&cee&Ce ceneceb[U (Industrial Reconstruction Corporation)

³eeHewkeÀer 1) DeewÐeesefiekeÀ DeLe&HegjJeþe ceneceb[U Je 2) jep³e DeLe&HegjJeþe ceneceb[Us ³ee oesve

mebmLeeb®es efJemle=le efJeJes®eve IeìkeÀ ¬eÀ. 4 ceO³es kesÀues Deens. Yeejleele oerIe&keÀeueerve Yeeb[Jeue

HegjefJeCeeN³ee DeveskeÀ mebmLee mLeeHeve keÀjC³eele Deeu³ee Demeu³ee lejer l³eeb®eer mebK³ee Je meeOeves

iejpes®³ee ceeveeves keÀceer®e Deensle. osMeeleerue meJe&®e GÐeesiee®eer Yeeb[JeueefJe<e³ekeÀ iejpe HetCe& keÀjC³eeme

¿ee mebmLee DemeceLe& Deensle.

efJelleer³e mebmLeekeÀ[tve keÀpe&HegjJeþe (Loan from financial Institutions):

veJeerve GÐeesiee®eer mLeeHevee keÀjC³eemeeþer, pegv³ee GÐeesiee®es veefJeveerkeÀjCe keÀjC³eemeeþer

lemes®e DeefmlelJeele Demeuesu³ee GÐeesiee®ee efJekeÀeme Je efJemleej keÀjC³eemeeþer DeeJeµ³ekeÀ DemeCeejs efmLej

Yeeb[Jeue HejbHejeiele ceeiee&veer ÒeeHle nesCes keÀþerCe nesles. mJeeleb$³eeslej keÀeUele osµee®³ee DeewÐeesefiekeÀ

efJekeÀemeeuee ®eeuevee osC³eemeeþer mejkeÀejves oerIe&keÀeueerve Yeeb[Jeue HegjefJeC³eeme efJeµes<e mebmLeeb®eer

mLeeHevee kesÀueer. ÒecegKe mebmLee Heg{erueÒeceeCes.

8.3.1 DeewÐeesefiekeÀ DeLe&HegjJeþe ceneceb[U (IFCI -Industrial Finance Corporation of India

(1948)): 1 peguew 1948 jespeer mebmeosle efJeµes<e DeefOeefve³ece cebpetj keÀ©ve ’Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ

DeLe&HegjJeþe ceneceb[Ue®eer“ mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer. veblej ³ee DeefOeefve³eceele JesUesJesUer og©ml³ee

keÀ©ve ³ee ceneceb[Ue®es keÀe³e&#es$e J³eeHekeÀ keÀjC³eele Deeues.

GefÎ<ìs (Objectives):

1) p³ee efþkeÀeCeer ceesþîee GÐeesie mebmLee®³ee ¢<ìerves yeBkeÀe®³ee mees³eer DeHegN³ee Deensle DeeefCe µesDeme&

efveie&efcele keÀ©ve Yeeb[Jeue GYeejlee ³esle veener, l³eemeeþer ceesþ³ee GÐeesiemebmLeebvee keÀpe&HegjJeþe

keÀjCes.

2) GÐeesieOebÐee®eer mLeeHevee, vetleveerkeÀjCe, DeeOegefvekeÀerkeÀjCe DeeefCe efJemleej Fl³eeoerkeÀefjlee

DeLe&HegjJeþe keÀjCes.

3) osµee®³ee meblegefuele DeeefLe&keÀ efJekeÀemeeuee neleYeej ueeJeCes l³eekeÀefjlee ceeieemeuesu³ee Yeeieebvee

GÐeesieOebÐeevee DeefOekeÀeefOekeÀ ÒeOeev³e keÀmes efceUsue l³ee ¢<ìerves Òe³elve keÀjCes.

keÀe³ex (Functions of IFCI)

ceneceb[UekeÀ[tve Heg{erue JesieJesieUer keÀe³ex kesÀueer peeleele.

1) GÐeesiemebmLeevee 25 Je<ex cegoleerkeÀjlee keÀpe&HegjJeþe keÀjCes.

2) GÐeesiemebmLee®es keÀpe&jesKes Kejsoer keÀjCes.

3) GÐeesiemebmLee®es µesDeme& Je keÀpe&jesKes efJeketÀve osC³eemeeþer YeeieefJeceskeÀjer cnCetve keÀe³ex keÀjCes.

4) peeieeflekeÀ yeBkesÀ®³ee ÒeefleefveOeer cnCetve keÀe³e& keÀjCes.

5) efJeosµeeletve ³eb$emeeceûeer®eer Dee³eele keÀjC³eemeeþer ceole keÀjCes.

6) GÐeesiemebmLeebveer GYeejuesu³ee keÀpee&®eer nceer IesCes.

7) Dee³eeleoejekeÀ[s Demeuesu³ee LekeÀyeekeÀer®eer nceer IesCes.

8) GÐeesiemebmLeebveer efveie&efcele kesÀuesues µesDeme& mJele: Kejsoer keÀjCes.

ceneceb[Ue®eer DeeefLe&keÀ meeOeves (Resources of IFCI)

1) YeeieYeeb[Jeue (Share Capital): Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ DeLe&HegjJeþe ceneceb[Ue®es meg©Jeeleer®es

DeefOeke=Àle Yeeie Yeeb[Jeue 10 keÀesìer ©He³ee®es nesles. les 5000 ©He³eeb®³ee 20,000 YeeieebceO³es

efJeYeeieC³eele Deeues nesles. ceneceb[Ue®es YeeieYeeb[Jeue Yeejleer³e efJekeÀeme yeBkeÀ, Devegmetef®ele yeBkeÀe,

efJecee kebÀHev³ee Je menkeÀejer yeBkeÀeveer Kejsoer kesÀues Deens. YeeieebJej efceUCeeje ueeYeebµe DeeefCe

YeeieYeeb[Jeuee®eer HejleHesÀ[ ³eeyeeyele keWÀê mejkeÀejves nceer Iesleueer Deens.

2) keÀpe&jesK³eeb®eer efJe¬eÀer : ceneceb[Ueuee Jemetue Peeuesues YeeieYeeb[Jeue DeeefCe mebef®ele efveOeer ³eeb®³ee

oneHeì cetu³ee®es keÀpe&jesKes efJe¬eÀerme keÀe{lee ³esleele. efJe¬eÀerme keÀe{uesu³ee keÀpe&jesK³eeb®eer Je

l³eeJejerue nceer keWÀê mejkeÀejves Iesleueer Deens.

3) þsJeer : ns ceneceb[U meJe&meeceev³e ueeskeÀ, jep³emejkeÀej, mLeeefvekeÀ mJejep³e mebmLee ³eeb®³eekeÀ[tve

efkeÀceeve 5 Je<ex cegoleermeeþer 10 keÀesìer ©He³eeb®³ee þsJeer mJeerkeÀe© µekeÀles. Hejbleg ceneceb[Ueves

DeeleeHe³e¥le ³ee meeOeveeb®ee JeeHej kesÀuee veener.

4) efjPeJn& yeBkesÀkeÀ[tve keÀpe& : ceneceb[Us keWÀê efkebÀJee jep³e mejkeÀej®³ee keÀpe& jesK³eeb®³ee leejCeeJej

efjPeJn& yeBkesÀkeÀ[tve 10 efoJemeebmeeþer keÀpe& IesT µekeÀles. efkebÀJee mJele:®³ee keÀpe&jesK³eeb®³ee

leejCeeJej 18 ceefnv³eeb®³ee cegoleermeeþer 3 keÀesìer ©He³eebHe³e&le keÀpe& IesT µekeÀles.

5) keWÀêmejkeÀejkeÀ[tve keÀpe& : ceneceb[Ueuee keWÀê mejkeÀejkeÀ[tve keÀpe& Ieslee ³esles.

6) peeieeflekeÀ yeBkeÀ Je Deeblejje<ì^er³e mebmLeebkeÀ[tve keÀpe&: ns ceneceb[U peeieeflekeÀ yeBkeÀ lemes®e

Deeblejje<ì^er³e mebmLeebkeÀ[tve keÀpe& IesT µekeÀles. Deµee keÀpe& HejleHesÀ[er®eer nceer Yeejle mejkeÀejves

Iesleueer Deens.

7) efJeosµeer ®eueveeceO³es keÀpe&: DeefOeefve³eceeleerue lejlegoervegmeej ceneceb[Ueuee Yeejle mejkeÀej®³ee

nceerJej efJeosµeer ®eueveeJej keÀpe& ÒeeHle keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej Deens.

8) jeKeerJe efveOeer: ceneceb[Ueves DeeHeueer DeeefLe&keÀ efmLeleer meg¢{ keÀjC³ee®³ee nsletves jeKeerJe efveOeer

efvecee&Ce kesÀuee Deens. ceneceb[U ³ee efveOeer®eener GHe³eesie keÀ© µekeÀles.

ceneceb[Ue®es J³eJemLeeHeve:

DeewÐeesefiekeÀ DeLe&HegjJeþe ceneceb[Ue®es J³eJemLeeHeve SkeÀe meb®eeuekeÀ ceb[UeÜejs ®eeueefJeC³eele

³esles,meb®eeuekeÀ ceb[Uele DeO³e#e efceUtve SkebÀoj 13 meb®eeuekeÀ Demeleele. meb®eeuekeÀ ceb[Ue®³ee

DeO³e#e ceneceb[Ue®³ee keÀe³ee&keÀefjlee HetCe&JesU Ke®e& keÀjlees.

DeO³e#ee®eer vesceCetkeÀ Yeejleer³e efJekeÀeme yeBkesÀ®³ee meuu³eevegmeej keWÀê mejkeÀejÜejs keÀjC³eele

³esles.

DeO³e#ee®eer efve³egkeÌleer leerve Je<ee&keÀefjlee kesÀueer peeles Je yeekeÀer®³ee meb®eeuekeÀe®eer efveJe[ ®eej

Je<ee&keÀefjlee kesÀuesueer Demeles. meb®eeuekeÀ ceb[Ueuee keÀesCel³eener cenlJee®³ee yeeyeerJej efveCe&³e IesC³eekeÀefjlee

les ceeie&oµe&ve efceUeJes, ³ee nsletves mLee³eer mJe©Hee®eer meefceleer mLeeHeve kesÀueer Deens. DeewÐeesefiekeÀ

ceneceb[Ue®es cegK³e keÀe³ee&ue³e veJeer efouueer ³esLes Demetve efJeYeeieer³e keÀe³ee&ue³es cegbyeF&, ceêeme Je

keÀuekeÀllee ³esLes Deensle. lemes®e µeeKee keÀe³ee&ue³es efouueer, ®eboerie{, YeesHeeU, keÀes®eerve, pe³eHetj, HegCes,

veeieHetj ³esLes Deensle.

ceneceb[Ue®³ee keÀe³ee&Jej keÀjC³eele Deeuesueer efìkeÀe:

1) He#eHeeleer OeesjCe 2) cegueYetle GÐeesieeb®eer DeHes#ee

3) ÒeeosefµekeÀ efJe<ecelesle Jee{ 4) ³eesi³e efve³eb$eCee®ee DeYeeJe

5) DeefOekeÀ J³eepeoj 6) DeHegjs DeeefLe&keÀ mee¿e

7) leebef$ekeÀ yeepetkeÀ[s ogue&#e

8.3.2 jep³e efJeÊeer³e ceneceb[Us (State Finance Corporation (SFC’s)):

ueeskeÀmeYesves 28 ef[meWyej 1951 jespeer jep³e DeLe&HegjJeþe ceneceb[Us keÀe³eos Heeme keÀ©ve

jep³e mejkeÀejuee jep³e efJeÊeer³e ceneceb[Us mLeeHeve keÀjC³ee®ee DeOeerkeÀej efouee. Yeejleele Heefnues

jep³e efJeÊeer³e ceneceb[Us 1 HesÀyegJeejer 1953 jespeer HebpeeyeceO³es mLeeHeve Peeues. ceneje<ì^ele jep³e

efJeÊeer³e ceneceb[U 1 veesJnWyej 1956 jespeer mLeeHeve Peeues.

GefÎ<ìs:

1) mejkeÀejer menkeÀejer Je Keepeieer #es$eeleerue ueIet Je ceO³ece GÐeesieOebÐeevee oerIe&keÀeueerve keÀpee&®ee

HegjJeþe keÀjCes.

2) jep³eeb®ee DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme keÀjCes.

3) veJeerve GÐeesieOebÐeebvee l³eeb®³ee mLeeHevesmeeþer ÒesjCee Je Òeeslmeenve osCes.

4) GÐeesieOebÐee®eer #ecelee Jee{Jetve l³eeb®eer Òeieleer Ie[Jetve DeeCeCes.

5) Yeeb[JeueeceO³es ieefle#ecelee efvecee&Ce keÀjCes.

6) jep³eele keÀe³e&jle Demeuesu³ee GÐeesieOebÐeeb®es JeepeJeerkeÀjCe keÀjCes.

7) jep³eele DeefmlelJeele DemeCeeN³ee GÐeesie mebmLeebceO³es ³eesi³e mHeOee& efvecee& keÀjCes.

8) jep³eeleerue GÐeesieOebÐeebvee Yeeb[Jeue GHeueyOe keÀ©ve osCes.

efJeÊeer³e meeOevemeeceûeer (Source of Finance) :

1) Yeeie Yeeb[Jeue 2) keÀpe&jesKes

3) þsJeer 4) Yeejleer³e efjPeJn& yeBkesÀkeÀ[tve keÀpe&

5) jep³emejkeÀejkeÀ[tve keÀpe& 6) Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme yeBkesÀkeÀ[tve keÀpe&

7) jeKeerJe efveOeer.

J³eJemLeeHeve:

jep³e efJeÊeer³e ceneceb[Ue®es J³eJemLeeHeve keÀjC³eemeeþer l³ee®es ³eesi³e OeesjCe Je veerleer

þjefJeC³eemeeþer SkeÀ meb®eeuekeÀ ceb[U Demeles. meb®eeuekeÀ ceb[Ueleerue meb®eeuekeÀeb®eer mebK³ee 10

Demeles.

jep³e efJeÊeer³e ceneceb[Ue®es keÀe³e& (Functions of SFC’s)

1) ueIet Je ceO³ece DeekeÀeje®³ee GÐeesieOebÐeebvee keÀpe& osCes.

2) GÐeesiemebmLeebveer Iesleuesu³ee keÀpee&®eer nceer osCes.

3) YeeieefJeceskeÀjer cnCetve keÀe³e& keÀjCes.

4) GÐeesiemebmLeeb®es µesDeme& Je keÀpe&jesKes Kejsoer keÀjCes.

5) jep³e mejkeÀej®ee ÒeefleefveOeer cnCetve keÀe³ex keÀjCes.

8.3.3 Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ Hele DeeefCe iegbleJeCetkeÀ ceneceb[Us (Industrial Credit and

Investment Corporation of India (ICICI):

³ee ceneceb[Ue®eer mLeeHevee 5 peevesJeejer 1955 jespeer Yeejleer³e kebÀHeveer keÀe³eÐeeKeeueer

keÀjC³eele Deeueer. l³eemeeþer JesieUe mJeleb$e keÀe³eoe Heeme keÀjC³eele Deeuee veener. ³ee ceneceb[Ue®³ee

mLeeHevesle peeieeflekeÀ yeBkeÀ, Fbiueb[ Je DecesefjkesÀleerue Keepeieer efJeÊeer³e mebmLee ³eebveer cenlJee®eer YetefcekeÀe

Heej Hee[ueer. ³ee ceneceb[UeJej HetCe&HeCes Keepeieer ceeuekeÀer Demeu³eecegUs ns ceneceb[U Keepeieer

Debiee®³ee efJeÊeer³e mecem³ee mees[efJeC³ee®ee Òe³elve keÀjles.

GefÎ<ìs:

1) Keepeieer #es$eeleerue GHe¬eÀceeb®eer efveefce&leer, efJemleej DeeefCe DeeOetefvekeÀerkeÀjCee®eer ceole keÀjCes.

2) YeeieYeeb[Jeue Je keÀpee&®eer nceer IesCes.

3) GlHeeove DeeefCe jespeieej Jee{efJeC³eemeeþer leebef$ekeÀ Je J³eJemLeeHekeÀer³e mJe©Hee®eer ceole keÀjCes.

4) GÐeesieOebÐeeb®³ee #es$eele osµeebleie&le Je yee¿e Yeeb[Jeuee®³ee menYeeie Jee{efJeCes Je l³eeuee Òeeslmeenve

osCes.

5) iegbleJeCetkeÀ yeepeeje®³ee efJemleej keÀjCes.

6) DeewÐeesefiekeÀ iegbleJeCetkeÀerJej Keepeieer ceeuekeÀer Jee{efJeCes Je efleuee Òeeslmeenve osCes.

7) keÀpe& Je Yeeb[Jeuee®³ee mJe©Heele efJeosµeer ®eueve GHeueyOe keÀ©ve osCes.

ceneceb[Ue®eer keÀe³e& (ICICI) Function of ICICI

1) GÐeesieOebÐeebvee ceO³ecekeÀeueerve Je oerIe&keÀeueerve keÀpee&®ee HegjJeþe keÀjCes.

2) GÐeesieOebÐeeb®³ee YeeieYeeb[Jeueele menYeeie IesCes.

3) YeeieefJeceskeÀjer cnCetve keÀe³e& keÀjCes DeeefCe GÐeesiemebmLeebvee veJeerve µesDeme& Je keÀpe&jesKes efve³eefcele

keÀjC³eemeeþer Òeeslmeenve osCes.

4) meejemeej efJe®eej keÀ©ve Hegve&iegbleCetkeÀermeeþer efveOeer GHeueyOe keÀ©ve osCes.

5) GÐeesiemebmLeebveer Flej efJeÊeer³e mebmLeebkeÀ[tve Iesleuesu³ee keÀpee&®eer nceer IesCes.

6) Yeejleer³e GÐeesiepekeÀebvee J³eJemLeeHekeÀer³e, leebef$ekeÀ DeeefCe ÒeµeemekeÀer³e mesJee efceUJetve osC³eemeeþer

ceole keÀjCes.

7) Yeejleer³e GÐeespekeÀebvee J³eJemLeeHekeÀer³e, leebef$ekeÀ DeeefCe ÒeµeemekeÀer³e meuuee osCes.

8) Keepeieer GÐeesieebvee efJeosµeer ®eueveele keÀpe& efceUJetve osCes.

9) Keepeieer #es$eebleerue veJeerve GÐeesieeb®eer mLeeHevee, efJekeÀeme DeeefCe DeeOegefvekeÀerkeÀjCeemeeþer 15 Je<ex

cegoleer®es oerIe&keÀeueerve lemes®e ceO³ecekeÀeueerve keÀpe& osCes, meeOeejCeHeCes SkeÀe GÐeesiemebmLesuee Demes

keÀpe& 5 ue#e ©He³eeHe³e¥le efoues peeles.

Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ Hele DeeefCe iegbleJeCetkeÀ ceneceb[Ue®³ee keÀe³ee&®ee Dee{eJee (Review of the

Performance of ICICI): Keeueerue lekeÌl³eebJe©ve Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ Hele DeeefCe iegbleJeCetkeÀ

ceneceb[Ue®³ee iegbleJeCegkeÀ DeeefCe keÀpe& osC³ee®³ee J³eJenejeleerue yeoue DeeefCe Jee{ mHe<ì nesles.

©He³es keÀesìer

ÒecegKe IeìkeÀ 1990-91 1998-99

1. iegbleJeCegkeÀer

De) yebOeHe$e DeeefCe $eÝCeHe$e

ye) Yeeie DeeefCe meeþe

keÀ) UTI, SHCI, HDFC, SCICI, SEBI

DeeefCe HejmHej efveOeer

[) mene³ekeÀ kebÀHev³ee®es menYeeie

2. keÀpe&

De) ©He³eeleerue keÀpe&

ye) HejkeÀer³e ®eueveeleerue keÀpe&

keÀ) keÀceer µebkeÀemHeo mecepeuesueer DeeefCe lejleto kesÀuesueer

[) SketÀCe keÀpe&

3. nceer, nceer Iesleuesues DeeefCe nceerHe$eeb®eer ³esCeer

4. SketÀCe ceeuecellee

189

132

153

-

4527

1603

-

6130

412

7722

5692

2079

91

420

26546

8556

855

34546

4707

58,547

meboYe& RBI Hanfbook of statistics on Indian economy 1999.

8.3.4 Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme yeBkeÀ Industrial Development Bank of

India (IDBI) mLeeHevee:

³ee yeBkesÀ®eer mLeeHevee 1964 ceO³es Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme yeBkeÀ keÀe³eoe 1964

vegmeej keÀjC³eele Deeueer. ³ee yeBkesÀves DeeHeu³ee keÀe³ee&me 1 peguew 1964 Heemetve ÒeejbYe kesÀuee. pesJne ³ee

yeBkesÀ®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer lesJne leer Yeejleer³e efjPeJn& yeBkesÀ®³ee ceeuekeÀer®eer nesleer. l³ee®eÒeceeCes

leer Yeejleer³e efjPeJn& yeBkesÀ®eer SkeÀ mebueive mebmLee cnCetve keÀe³e& keÀjerle nesleer. Yeejleer³e efjPeJn& yeBkesÀ®es

meb®eeuekeÀ ceb[U ³ee yeBkesÀ®es meb®eeuekeÀ ceb[U nesles Hejbleg 6 ef[meWyej 1976 jespeer ner yeBkeÀ Yeejleer³e

efjPeJn& yeBkesÀHeemetve JesieUer keÀjC³eele Deeueer. Deepe leer DeewÐeesefiekeÀ keÀpe&HegjJeþîee®³ee #es$eele efµeKej

mebmLee cnCetve keÀe³e& keÀjerle Deens.

GefÎ<ìs:

1) DeewÐeesefiekeÀ keÀpe&HegjJeþîee®³ee #es$eele efµeKej mebmLee cnCetve keÀe³e& keÀjCes.

2) ceesþîee ÒeceeCeeJejerue DeewÐeesefiekeÀ ÒekeÀuHee®³ee efJekeÀemeeuee ieleer osCes.

3) DeewÐeeefiekeÀ keÀpe&HegjJeþîee®³ee #es$eele keÀe³e& keÀjCeeN³ee mebmLee®³ee keÀe³ee&le mecevJe³e meeOeCes DeeefCe

4) DeewÐeesefiekeÀ keÀpe&HegjJeþîee®³ee #es$eele HetjkeÀ mebmLee cnCetve keÀe³e& keÀjCes.

Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme yeBkesÀ®eer keÀe³ex Functions of IDBI

De) Òel³e#e ceole (Direct Assistance): Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme yeBkesÀkeÀ[tve Heg{erueÒeceeCes

Òel³e#e ceole efceUles.

1) GÐeesieOebÐeebvee Òel³e#e keÀpee&®ee HegjJeþe keÀjCes.

2) YeeieefJeceskeÀjer cnCetve keÀe³e& keÀjCes.

3) GÐeesiemebmLesves µesDeme& Je keÀpe&jesKes Kejsoer keÀjCes.

4) J³eeHeejer yeBkeÀemeesyele keÀpe&HegjJeþîeele menYeeieer nesCes.

5) GÐeesiemebmLeebvee efouesu³ee keÀpee&®es Je Kejsoer kesÀuesu³ee keÀpe&jesK³eeb®es meJe&meeceev³e YeeieebceO³es

©Heeblej keÀjCes.

6) GÐeesiemebmLeebveer Flej efJelleHegjJeþe keÀjCeeN³ee mebmLeebkeÀ[tve keÀpe& Iesleu³eeme l³ee®eer nceer IesCes.

ye) DeÒel³e#e ceole (Indirect Assistance) : DeÒel³e#e ceoleer Debleie&le yeBkeÀ GÐeesieOebÐeebvee

Flej efJeÊeHegjJeþe keÀjCeeN³ee mebmLeeceeHe&Àle DeÒel³e#eHeCes efJeÊee®ee HegjJeþe keÀjles. J³eeHeejer Je

jep³e menkeÀejer yeBkeÀebveer efouesu³ee 3 les 10 Je<e& cegoleermeeþer DeeefCe Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ

DeLe&HegjJeþe ceneceb[Us, jep³e DeLe&HegjJeþe ceneceb[Us DeeefCe Flej efJeÊeHegjJeþe keÀjCeeN³ee

mebmLeebveer 3 les 25 Je<e& cegoleerkeÀefjlee efouesu³ee keÀpee&keÀefjlee yeBkeÀ Hegve&efJeÊee®ee HegjJeþe keÀjles.

keÀ) efJekeÀeme mene³³e efveOeer (Development Assistance fund) : ³ee efveOeer®eer efveefce&leer

1965 ceO³es keÀjC³eele Deeueer. meJe& ÒekeÀej®es keÀpe&, ceole DeeefCe osCei³ee nîee efveOeerle pecee

kesÀu³ee peeleele. ³ee efveOeerletve p³ee uee³ekeÀ GÐeesieebvee peemle iegbleJeCetkeÀ efkebÀJee keÀceer

ceesyeou³eecegUs efJellee®ee HegjJeþe nesle veener. l³eebvee efJellee®ee HegjJeþe kesÀuee peelees.

[) ÒeJele&ve ef¬eÀ³ee (Promotional Activities) : ³ee yeBkesÀkeÀ[tve ÒeJele&ve ef¬eÀ³eWleie&le

yeepeejmebµeesOeve, iegbleJeCetkeÀ mebµeesOeve kesÀues peeles. l³ee®eÒeceeCes leebef$ekeÀ, DeeefLe&keÀ DeY³eeme kesÀuee

peelees. l³eeÒeceeCes ³eeDebleie&le yeBkeÀ leebef$ekeÀ, J³eJemLeeHekeÀer³e DeeefCe ÒeµeemekeÀer³e meuuee

GÐeesieOebÐeebvee osC³ee®es keÀe³e& keÀjles.

8.3.5 Yeejleer³e Dee³eele-efve³ee&le yeBkeÀ Export and Import Bank of India

(Exim Bank) mLeeHevee :

Yeejleer³e Dee³eele efve³ee&le yeBkeÀ keÀe³eoe 1981 ®³ee Debleie&le Exim Bank keÀe³eosµeerj

efve³ece ³ee ©Heele keWÀê mejkeÀejkeÀ[tve 9 peevesJeejer 1982 ceO³es mLeeHevee Peeueer. ³ee yeBkesÀves efve³ee&le

efJelle keÀe³e& (Export Finance Functions) IDBI keÀ[tve nmleebleefjle keÀ©ve 1 cee®e&

1982 DeeHeu³eekeÀ[s Iesleueer Je Òel³e#e keÀe³ee&me megjJeele kesÀueer.

GefÎ<ìs :

1) Dee³eele efve³ee&leerme efJeÊeHegjJeþe keÀjCes.

2) ³ee #es$eeleerue cegK³e efJelleHegjJeþe mebmLesmeejKes keÀe³e& keÀjCes

3) p³ee mebmLee efve³ee&le Je Dee³eele ³eebvee efJeÊeHegjJeþe keÀjC³ee®³ee keÀe³ee&le iegbleu³ee Deensle. l³eeb®³ee

keÀe³ee&®es efve³eceve keÀjCes.

4) osµeeme Deeblejje<ì^er³e mlejeJej J³eeHeejeme Òeeslmeenve osCes.

keÀe³ex:

1) Yeejleer³e GÐeesieebvee keÀpe&HegjJeþe

2) efve³ee&leerle meceeefJe<ì nesCeeN³ee IeìkeÀebvee meJeueleer osCes.

3) veeceebefkeÀle efve³ee&leoejebmeeþer GHeueyOe Demeuesu³ee meJeueleer.

4) HejkeÀer³e iegbleJeCetkeÀerkeÀjerlee efJeÊeHegjJeþe

5) HejkeÀer³e µeemeveeuee, GÐeesieebvee, efJeÊemebmLeebvee keÀpe&HegjJeþe.

6) Yeejleer³e J³eeHeejer yeBkeÀevee keÀpe&

8.3.6 Yeejleer³e ³egefveì ì^mì (Unit Trust of India (UTI):

mebIeìve DeeefCe keÀe³ex: 1963 ceO³es SkeÀe keÀe³eÐeevJe³es Yeejleer³e ³egefveì ì^mì (UTI) ®eer mLeeHevee

keÀjC³eele Deeueer. Yeejleer³e ³egefveì ìmì®eer ÒecegKe Jewefµe<ìs Heg{erueÒeceeCes.

1) meg©Jeeleer®es Yeeb[Jeue : Yeejleer³e ³egefveì ì^mì mLeeHeves®³ee keÀe³eÐee®³ee lejlegoervegmeej Heefnu³ee

³eespevesle iegbleefJeC³eemeeþer meg©Jeeleer®es Yeeb[Jeue Hee®e keÀesìer ©He³es FlekesÀ þsJeC³eele Deeues. ner

Heefnueer ³eespevee ’³egefveì ³eespevee 1964“ ³ee veeJeeves DeeKeueer peeles. ³ee ³eespevesle meg©Jeeleeruee

menYeeieer nesCeeN³eele Yeejleer³e efjPeJn& yeBkeÀ 2.5 keÀesìer ©He³es, peerJeve efJecee ceneceb[Ueves 75

ueeKe ©He³es Yeejleer³e mìsì yeBkeÀ DeeefCe efle®³ee men³eesieer kebÀHev³eeves 75 ueeKe ©He³es Flej yeBkeÀe

DeeefCe efJelle mebmLeebveer efceUtve SkeÀ keÀesìer ©He³es Deµeer megjJeeleer®eer iegbleJeCetkeÀ kesÀueer.

2) efJeµJemle ceb[U : ì^mì®³ee J³eJemLeeHevee®eer peyeeyeoejer efJeµJemle ceb[UeJej meesHeefJeC³eele Deeueer,

³egefveì OeejkeÀeb®³ee efnlemebyeOeekeÀ[s ³eesi³e ue#e osTve v³ee³e J³eJemee³e lelJeeJej ì^mì®es J³eJenej

kesÀues peeJesle Deµeer efJeµJemle ceb[UekeÀ[tve DeHes#ee kesÀuesueer Demeles. ³ee efJeµJemle ceb[Ue®³ee

ÒecegKe Heoer Yeejle mejkeÀejves efve³egkeÌle kesÀuesuee DeO³e#e Demelees. DeeefCe Flej efJeµJemle peerJeve

Jeercee ceneceb[U, Yeejleer³e mìsì yeBkeÀ, DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme yeBkeÀ, DeeefCe ì^mìceO³es menYeeieer

Demeuesu³ee Flej mebmLeebveer veeceebefkeÀle kesÀuesues Demeleele. 1971 ceO³es ³egefveì ì^mì®³ee

yeoueeÜejs efjPeJn& yeBkesÀves efle®eer ³egefveì ì^mìceOeerue meg©Jeeleer®ee efnmmee Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ

efJekeÀeme yeBkesÀuee nmleeblejerle kesÀuee.

3) DeefOekeÀej DeeefCe keÀe³ex : keÀe³eÐeeves peveefnle iegbleuesu³ee OeesjCeeefJe<e³eer®³ee efveoxµekeÀele Yeejleer³e

³egefveì ì^mìme®eer efJe¬eÀer DeeefCe Kejsoer, ³egefveì ³eespevee meg© keÀjCes, ÒeefleYetleer leey³eele IesCes.

l³eele iegbleJeCetkeÀ keÀjCes l³ee leey³eele þsJeCes DeLeJee efJeketÀve ìekeÀCes, þsJeer yeeUieCes, keÀpe& IesCes,

Yeejle mejkeÀejves nceer Iesleuesu³ee yebOeHe$ee®es Òe®eeueve keÀjCes Fl³eeoer keÀe³ex kesÀueer peeleele.

³eefveì ì^mì®³ee ³eespevee Dee³ekeÀj cegkeÌle Demetve veHeÀe DeeefCe HeÀe³eoe ³eeJejerue keÀjeHeemetve megOoe

l³ee keÀjcegkeÌle Demeleele.


1) Heg{erue efJeOeeves ®etkeÀ efkebÀJee yejesyej les meebietve kebÀmeele () efkebÀJee () DeMeer KetCe keÀje.

De) J³eeHeejer yeBkeÀe GÐeesieebvee meeceev³ele: DeuHekeÀeueerve keÀpee&®ee HetjJeþe keÀjleele. ( )

Dee) yeBkesÀkeÀ[tve keÀpe& IesC³eemeeþer kebÀHeveeruee YeeieOeejkeÀeb®eer HetJe&HejJeeveieer I³eeJeer ueeieles. ( )

F) J³eeHeejer yeBkeÀe ûeenkeÀeb®³ee ngb[îee JeìJetve keÀpe&HetjJeþe keÀjleele. ( )

F&) yeBkesÀkeÀ[tve keÀpe& Iesleu³eeme yeBkesÀ®ee kebÀHeveer®³ee J³eJemLeeHeveele nmle#esHe neslees. ( )

G) yeBkesÀkeÀ[tve keÀpe& IesC³eele iegHlelee jenle veener. ( )

8.4 mkebÀOe efJeHeCeer (Stock Exchange)

mkebÀOe efJeHeCeer ¿ee meb%esle mkebÀOe DeeefCe efJeHeCeer Demes oesve Meyo Deensle. mkebÀOe cnCepes

HetCe&oÊe Yeeieeb®ee (MesDej®ee) mecetn nes³e DeeefCe efJeHeCeer cnCepes yeepeejHesþ nes³e. ³eeJe©ve mkebÀOe

efJeHeCeer cnCepes Yeeieyeepeej efkebÀJee MesDej yeepeej nes³e. mkebÀOe efJeHeCeeruee mkebÀOe efJeefvece³e, meÆe yeepeej

³eebmeejK³ee veeJeeves meg×e DeesUKeues peeles. Hejblet ne mkebÀOe efJeHeCeer ³ee meb%es®ee Deeflemebef#eHle DeLe&

Peeuee. J³eeHekeÀ DeLee&ves Heeefnu³eeme, mkebÀOe efJeHeCeer cnCepes kebÀHeveer®es Yeeie, mkebÀOe, keÀpe&jesKes DeeefCe

Flej mejkeÀejer Je yeervemejkeÀejer ÒeefleYetleeR®eer Kejsoer-efJe¬eÀer keÀjC³eemeeþer mLeeHeve Peeuesueer mJeleb$e

DeeefCe mebIeefìle yeepeejHesþ nes³e. mkebÀOe efJeHeCeerceO³es J³eeHeejer, DeewÐeesefiekeÀ, mejkeÀejer DeeefCe

yeervemejkeÀejer ÒeefleYetleeR®eer Kejsoer-efJe¬eÀer nesles. keÀener efJeHeCeerceO³es efvejefvejeÈ³ee osMeeleerue ÒeefleYetleeR®eer

Kejsoer-efJe¬eÀer kesÀueer peeles efleuee Deeblejje<ì^er³e mkebÀOe efJeHeCeer Demes cnCeleele.

J³eeK³ee :-

efvejefvejeÈ³ee Meem$e%eebveer mkebÀOe efJeHeCeer®³ee efvejefvejeÈ³ee J³eeK³ee kesÀu³ee Deensle.

l³eeHewkeÀer keÀener ÒecegKe J³eeK³ee Heg{erueÒeceeCes Deensle.

1) ÒeefleYetleer keÀjej keÀe³eoe 1956 (Securities Contract Act 1956) ceO³es Heg{erue J³eeK³ee

efouesueer Deens. mkebÀOe efJeHeCeer cnCepes ÒeefleYetleeR®eer Kejsoer-efJe¬eÀer Je Flej J³eJenejeyeeyele

efve³eb$eCe, efve³eceve Je mene³³eYetle nesC³ee®³ee¢<ìerves DeveskeÀ meYeemeoebveer SkeÀ$e ³esTve efvecee&Ce

kesÀuesueer mebmLee DeLeJee mebIeìvee nes³e.

2) [e@. pes. SHeÀ. HeeF&ue ³eeb®³ee celes, 'megef®eef$ele ÒeefleYetleeRceO³es iegbleJeCetkeÀ keÀjC³ee®³ee DeeefCe

HeefjkeÀuHevesmeeþer ÒeefleYetleeR®eer Kejsoer-efJe¬eÀer keÀjC³ee®³ee efþkeÀeCeeuee mkebÀOe efJeHeCeer Demes

cnCeleele.'

3) [e@. kesÀ. Sue. ieie& ³eeb®³ee celes, 'HetJe&efveOee&efjle efve³ece DeeefCe He×leervegmeej Jele&ve IesTve

meJe&meeceev³e pevelesmeeþer mkebÀOe, Yeeie, DeeefCe keÀpe&jesK³eeb®eer Kejsoer-efJe¬eÀer keÀjCeeN³ee J³ekeÌleeR®³ee

mecegoe³eeuee mkebÀOe efJeHeCeer Demes cnCeleele.'

Jejerue J³eeK³eebJe©ve mkebÀOe efJeHeCeer®eer Heg{erue JewefMe<ìîes mHe<ì nesleele.

1) mkebÀOe efJeHeCeer ner SkeÀ Yeeb[Jeuee®eer mebIeefìle yeepeejHesþ Deens.

2) mkebÀOe efJeHeCeerle Yeeie, mkebÀOe, keÀpe&jesKes DeeefCe ÒeefleYetleer ³eeb®eer Kejsoer-efJe¬eÀer kesÀueer peeles.

8.5 meenme Yeeb[Jeue (Venture Capital)

meenme Yeeb[Jeue ner DeeOegefvekeÀ J³eJemee³eeleerue peyeeyeoejerHetCe& mebkeÀuHevee Deens. ³ee

mebkeÀuHeves®eer megªJeele 1980 ceO³es DecesefjkesÀle Peeueer. DecesefjkesÀves kebÀHev³eebvee mJemle ojeves iegbleJeCetkeÀ

GHeueyOe keÀªve osC³eemeeþer lemes®e veJeerve GÐeespekeÀebvee ÒesjCee osC³eemeeþer meenme Yebe[Jeue ner

mebkeÀuHevee megª kesÀueer. Yeejleele 1990 ®³ee oMekeÀele meenme Yeeb[Jeuee®eer meg©Jeele Peeueer. pes

J³eJemee³e meenme Yeeb[Jeuee®ee efJe®eej keÀjleerue l³eebvee keÀj meJeuele osC³ee®es OeesjCe mejkeÀejves peeefnj

kesÀues.

8.5.1 meenme Yeeb[Jeuee®ee DeLe& (Meaning of Venture Capital):

DeLe& :

Meenme ³ee®ee MeyokeÀesMeeleerue DeLe& OeeskeÀe / peesKeerce mJeerkeÀejCes efkebÀJee De[LeÈ³eeb®ee meecevee

keÀjCes Demee Deens. OeeskeÀe Demeuesueer Yeeb[Jeueer iegbleJeCetkeÀ efkebÀJee OeeskeÀe HelkeÀjeJee ueeieCeejer Yeeb[Jeue

iegbleJeCetkeÀ cnCepes meenme Yeeb[Jeue nes³e. veJeerve ÒekeÀuHe keÀer p³eeceO³es ceesþîee ÒeceeCeeJej peesKeerce Deens

DeMee ÒekeÀuHeele efJeefÊe³e iegbleJeCetkeÀ keÀªve ceesþîee ÒeceeCeeJej iegbleJeCetkeÀerJej HejleeJee efceUJeCes. veJeerve

ÒekeÀuHeebvee / GÐeesieebvee Yeeb[Jeue yeepeejele Yeeb[Jeue GYeejCes DeJeIe[ Demeles. DeMee GÐeesieebvee

meenme Yeeb[Jeue ne Yeeb[Jeue GYeejCeermeeþer DeefleMe³e cenÊJee®ee ceeie& Deens.

DeMee ÒekeÀej®³ee GÐeesieele kesÀuesueer iegbleJeCetkeÀ ner DeefleMe³e OeeskeÀeoe³ekeÀ Demeles. DeveskeÀoe

DeMee GÐeesieebvee HetCe& leesìe neslees efkebÀJee veHeÀe efceUC³ee®eer MekeÌ³elee KetHe®e keÀceer Demeles. DeMee

GÐeesieebceO³es iegbleJeCetkeÀ keÀjCeeN³ee iegbleJeCetkeÀoejebvee meenme Yeeb[Jeueoej Demes cnCeleele. meO³ee

leb$e%eeveeJej DeeOeeefjle GÐeesieebvee meenme Yeeb[JeueeÜejs Yeeb[Jeue HegjJeþe kesÀuee peelees.

J³eeK³ee :

1) `peesKeerce efkebÀJee ceesþîee ÒeceeCeeJej OeeskeÀe DemeCeeN³ee GHe¬eÀceebvee DeLe&meen³³e keÀjC³eemeeþer

JeeHejuesu³ee efveOeeruee meenme Yeeb[Jeue Demes cnCeleele.`

2) Jane Koloski Morris : `meenme Yeeb[Jeue cnCepes yeerpe Yeeb[Jeue, J³eJemee³e megª

keÀjC³eemeeþer DeLeJee ÒeLeceoMe&veer keÀjC³eele Deeuesuee efJeÊe HegjJeþe nes³e. l³ee®eÒeceeCes p³ee

kebÀHeveerves DeeHeuee J³eJemee³e megª kesÀuee Deens Hejbleg meeJe&peefvekeÀ ÒeefleYetleer yeepeejHesþsle

veeJeueewefkeÀkeÀ efceUJeues veener efkebÀJee efJeÊeer³e mebmLeskeÀ[s DeeHeueer Hele efvecee&Ce keÀjlee Deeueer

veener DeMee kebÀHev³eebvee kesÀuesuee efJeÊeHegjJeþe nes³e.`

8.5.2 meenme Yeeb[Jeuee®eer JewefMeäs (Features):

Meenme Yeeb[Jeuee®eer keÀener cenÊJee®eer JewefMeäîes Heg{erueÒeceeCes Deensle-

1) Yeeb[Jeue efveefce&leer (Form of Capital) : meenme Yeeb[Jeue ns ÒeecegK³eeves menYeeieer meeceev³e

Yeeieeb®³ee mJeªHeele Demeles. DeveskeÀoe meenme Yeeb[Jeue ns ©Heeblejerle keÀpe& efkebÀJee efoIe&keÀeueerve

keÀpee&®³ee mJeªHeele Demeles.

2) ÒekeÀuHee®es mJe©He (Nature of Projects) : meenme Yeeb[Jeue ns ceesþîee ÒeceeCeeJej

peesKeerce DemeCeeN³ee ÒekeÀuHeeceO³es iegbleJeues peeles Hejbleg l³ee®eer yeg×er®eer #ecelee ner DeefleMe³e ceesþer

Demeles. veJeerve keÀuHevee DeeefCe veJeerve leb$e%eeveemeeþer®e meenme Yeeb[Jeue GHeueyOe keÀªve efoues peeles.

DeMee ÒekeÀejs Yeeb[Jeue ns J³eeHeej, efoJeeUKeesjerleerue GÐeesie, efJeefÊe³e mesJee, Spevmeerpe DeeefCe mebMeesOeve

Je efJekeÀeme ³eeb®³eele ceO³emLeer keÀjCeejs F. GÐeesieebvee HegjefJeues peele veener.

3) GÐeesiee®ee DeekeÀej (Size of Enterprises) : meenme Yeeb[Jeuee®eer iegbleJeCetkeÀ ner

meJe&meeceev³eHeCes ceO³ece DeeefCe DeuHekeÀeueerve GÐeesieeceO³es®e kesÀueer peeles. oerIe&keÀeueerve GÐeesieebceO³es

meenme Yeeb[Jeue iegbleJeues peele veener.

4) meenme Yeeb[Jeueoeje®es mLeeve (Status of Venture Capitalist) : meenme

Yeeb[Jeueoej DeveskeÀoe ÒekeÀuHeeceO³es men-ÒeJele&keÀ (Co-promoter) cnCetve®e l³eebvee

Yeeb[Jeuee®eer ceole keÀjleele. les mebyebOeerle ÒekeÀuHeeleerue OeeskesÀ Je HeÀe³eos mJeerkeÀejC³eeme le³eej

Demeleele.

5) GÐeesieebceO³es keÀece keÀjC³eemeeþer menYeeieerlJe : mebyebOeerle GÐeesieOebÐeeceO³es melele keÀece

keÀjC³emeeþer®e les menYeeieer nesleele. GÐeesieeb®eer O³es³e-OeesjCes ³eeb®es efve³eespeve keÀjC³eeme les ceole

keÀjleele. l³ee®eÒeceeCes GÐeesieeme Òeef¬eÀ³eelcekeÀ efkebÀJee leebef$ekeÀ ceeie&oMevener meenme Yeeb[Jeueoej

keÀjleele.

6) Hegveieg¥leJeCetkeÀ (Disinvestment): SkeÀoe meenme Yeeb[Jeueoej ÒekeÀuHee®³ee HetCe& #ecelesHe³e¥le

Heesn®euee keÀer, ceie l³ee ÒekeÀuHeeletve lees Yeeb[Jeue keÀe{tve lees ÒeJele&keÀ cnCetve keÀece keÀjC³ee®ee efJe®eej

keÀjlees efkebÀJee yeepeejHesþsle Flej$e iegbleJeCetkeÀ keÀjC³ee®ee efJe®eej keÀjlees.

8.5.3 meenme Yeeb[Jeuee®eer YetefcekeÀe (Roles of Ventures Capitalist):

meenme Yeeb[Jeueoejeves yepeeJeuesueer YetefcekeÀe efkebÀJee Heej Hee[erle Demeuesueer YetefcekeÀe efkebÀJee

Heej Hee[erle Demeuesueer YetefcekeÀe Heg{erueÒeceeCes Deens.

veJeerve DeeefCe Òe®eb[ Jesieeves Jee{CeeN³ee GÐeesieebvee efJeÊe HegjJeþe keÀjCes.

Flej ceeiee&ves peeoe Yeeb[Jeuee®eer lejleto keÀjCes.

meeceev³e ÒeefleYetleeR®eer Kejsoer keÀjCes.

efJekeÀmeerle nesCeeN³ee veJeerve GlHeeoveeme efkebÀJee mesJesme ceole keÀjCes.

ceesþîee ÒeceeCeeJej ³eMe ÒeeHle keÀjC³ee®eer DeHes#ee Demeuesu³ee ÒekeÀuHeele Òe®eb[ OeeskeÀe Demetvener

Yeeb[Jeue iegbleJeCes.

DeHesef#ele J³eJemee³eerkeÀ Òeefleke=Àleerme ceole keÀjCes efkebÀJee l³eeceO³es mekeÀejelcekeÀ yeoue Ie[Jetve

DeeCeCes.

J³eJemLeeHekeÀeb®ee MeesOe IesCes Je l³eebvee npej keÀjCes.

meene³³ekeÀ mesJee kebÀHev³ee®ee MeesOe Je Flej J³eeJemeeef³ekeÀ keÀjej

J³eJemee³ee®³ee mebHetCe& keÀe³e&#ecelesJej HeefjCeece keÀjCeeN³ee Òeef¬eÀ³eelcekeÀ Je leebef$ekeÀ yeeyeeRefJe<e³eer

ceeie&oMe&ve keÀjCes.

mJele:®es efve³eb$eCe jenC³eemeeþer Yeeefieoejeuee lees J³eJemee³e mees[C³eele Hewmes osCes (Buying

out) Hejbleg ns iejpes®es Demesue DeMee®e efþkeÀeCeer.

pegv³ee J³eJemLeeHekeÀeme Hewmes osTve keÀe{tve ìekeÀCes iejpes®es Demesue lej

iegbleJeCetkeÀer®ee efJe®eej keÀjlee, meenme Yeeb[Jeueoej p³eeceO³es iegbleJeCetkeÀ keÀje³e®eer Deens

l³ee®eer leebef$ekeÀ yeepet DeeefCe J³eJemeeef³ekeÀ HeÀe³eos ³ee®ee yeejkeÀeFves DeY³eeme keÀjleele. ns Yeeb[Jeueoej

kebÀHeveer®³ee oerIe&keÀeueerve #eceles®ee efJe®eej keÀªve Deieoer ueneve ÒeceeCeele iegbleJeCetkeÀ keÀjerle Demeleele.

kebÀHeveer®³ee J³eJemLeeHeveeyejesyej efJeMes<ele: keÀjej Je DeejeKe[e efveefce&leer ³eemeeþer meenme Yeeb[Jeueoej

keÀece keÀjerle Demeleele.

veJeerve efJekeÀmeerle kebÀHev³eeb®³ee meeceev³e Yeeieeb®eer Kejsoer keÀªve meenme Yeeb[Jeueoej

iegbleJeCetkeÀerleerue OeeskesÀ keÀceer keÀjleele. DeveskeÀoe les Flej J³eeJemeeef³ekeÀ meenme Yeeb[Jeue mebmLeeyejesyej

iegbleJeCetkeÀ keÀjerle Demeleele. ³eeJ³eefleefjkeÌle DeveskeÀ meenme Yeeieeroejer efJeefJeOe efveOeer®eer lejleto keÀjleele.

iesu³ee oMekeÀele DecesefjkesÀleerue meenme Yeeb[Jeueoejebveer G®®e leb$e%eeve DeeefCe GÐeespekeÀlee peceele

Jee{efJeC³eele Je peesHeemeC³eele DeefleMe³e ceewueerkeÀ DeMeer keÀeceefiejer kesÀueer Deens. ³ee®ee HeefjCeece ceesþîee

ÒeceeCeeJej jespeieej efveefce&leer, DeeefLe&keÀ Je=×er DeeefCe Deeblejjeä^er³e mHeOexle Jee{ nesC³eele Peeuee. Goe.

ef[peerìue SkeÌ³etHeceWì keÀejHeesjsMeve, De@Heue, HesÀ[jue SkeÌmeÒesme, meve cee³e¬eÀesefmeefmìce, Fbìsue,

cee³e¬eÀesmee@HeÌì F. Òeefme× kebÀHev³eebvee l³eeb®³ee meg©Jeeleer®³ee keÀeUele meenme Yeeb[Jeue GHeueyOe

Peeu³eeves l³ee®ee efJekeÀeme Deepe ceesþîee ÒeceeCeeJej Peeuesuee efometve ³eslees.

YeejleeceO³es ne efveOeer mesyeer®³ee ceeie&oMe&keÀ lelJeeÒeceeCes efve³eb$eerle kesÀuee peelees.

8.5.4 meenme Yeeb[Jeuee®es cenÊJe (Importance of Venture Capital): meenme

Yeeb[JeueecegUs meceepeeleerue iegbleJeCetkeÀoej DeeefCe ÒeJele&keÀ ³eebvee efJeefJeOe HeÀe³eos efceUleele.

De) iegbleJeCetkeÀoejebvee efceUCeejs HeÀe³eos (Advantages to Investing): meenme Yeeb[Jeueele

iegbleJeCetkeÀ keÀjCeeN³ee iegbleJeCetkeÀoejebvee Heg{erue HeÀe³eos efceUleele.

OeeskeÀe keÀceer neslees : veJeerve ÒekeÀuHeeuee lelJeMetv³e J³eJemLeeHeveeHeemetve nesCeeje OeeskeÀe veJeerve

meenme iegbleJeCetkeÀoejeb®ee keÀceer neslees. keÀejCe meenme Yeeb[Jeue cnCetve kesÀuesueer iegbleJeCetkeÀ meeceev³e

Yeeb[ueele (Equity Capital) ªHeeblejerle kesÀueer peeles. ³eecegUs Yeeb[Jeueoej GÐeesiee®³ee

keÀecekeÀepeeceO³es menYeeieer nesleele DeeefCe IeesìeUs keÀjCeeN³ee J³eJemLeeHeveeJej efve³eb$eCe ³esles.

meenmee®eer YeefJeleJ³elee He[leeUC³ee®eer iejpe veener : iegbleJeCetkeÀoejebveer meenme Yeeb[Jeue iegbleJeueb

Demesue lej l³eebvee meenme He[leeUtve HeenC³ee®eer iejpe Yeemele veener. veJeerve ÒekeÀuHee®eer YeefJeleJ³elee

DeeefCe veHeÌ³ee®eer #ecelee meenme Yeeb[Jeueoejeves leHeemeC³ee®eer iejpe vemeles. keÀejCe meenme Yeeb[Jeue

efveOeerkeÀ[s l³eemebyebOeer®es keÀewMeu³e Demeles. ne efveOeer YeefJeleJ³elee Je veHeÀe F. ³eesi³e efJeMues<eCe keÀjerle

Demelees.

meenme keÀeceeJej osKejsKeer®eer iejpe veener : SkeÀoe iegbleJeCetkeÀoejeves meenme Yeeb[Jeue efveOeerle

iegbleJeCetkeÀ kesÀueer keÀer mebyebOeerle ÒekeÀuHee®³ee keÀecekeÀepeeJej osKejsKe þsJeC³eemeeþer meenme Yeeb[Jeue efveOeer

l³eeb®³ee ÒeefleefveOeer kebÀHeveer®³ee meb®eeuekeÀ Heoer vesceles l³eecegUs meenme Yeeb[Jeueoejeuee mebyebOeerle

kebÀHeveer®³ee keÀecekeÀepeeefJe<e³eer osKejsKe þsJeC³ee®eer iejpe vemeles.

ye) ÒeJele&keÀebvee efceUCeejs HeÀe³eos (Advantages to Promoters):

keÀe³eosMeerj yeeyeer keÀceer (Less Formation) : meeJe&peefvekeÀ He×leerves Yeeieeb®eer efJe¬eÀer

keÀªve Yeeb[Jeuee®eer Hetle&lee keÀjleevee kebÀHeveeruee mesyeer®³ee ceeie&oMe&keÀ lelJeeÒeceeCes DeveskeÀ keÀe³eosMeerj

yeeyeeR®eer Hetle&lee keÀjeJeer ueeieles. meenme Yeeb[Jeue cnCetve iegbleJeCetkeÀ DeMee ÒekeÀej®³ee keÀe³eosMeerj yeeyeer

DeefleMe³e®e keÀceer Demeleele.

keÀceer Ke®eeakeÀ (Less Expensive) : meeJe&peefvekeÀ efJe¬eÀer keÀªve efveOeer®eer GYeejCeer

keÀjC³eemeeþer ÒeJele&keÀebvee DeveskeÀ ÒekeÀej®ee Ke®e& keÀjeJee ueeielees. Goe. YeeieefJecee, Spebìe®es keÀefceMeve,

Òeefme×er®ee Ke®e& Je ÒeefleYetleeR®³ee veeWoCeer®ee Ke®e& F. Ke®e& meenme Yeeb[Jeuee®eer iegbleJeCetkeÀ keÀjleevee

keÀjeJes ueeiele veenerle.

keÀceer JesU (Less Time Consuming) : keÀe³eosMeerj yeeyeer DeeefCe Ke®e& ³eeb®³ee

J³eefleefjkeÌle meeJe&peefvekeÀ He×leerves ÒeefleYetleeR®eer efJe¬eÀer keÀjC³emeeþer KetHe JesU ueeielees. Goe. ceeefnleer

He$ekeÀe®es efvejer#eCeemeeþer mesyeer 21 efoJeme JesU Iesles. l³eeÒeceeCes efJe¬eÀer keÀjC³eeDeieesoj 10 efoJeme

Òeefme×er keÀjeJeer ueeieles. ³eeefMeJee³e Flej yeeyeeR®³ee Hetle&lesmeeþer ceesþe keÀeueeJeOeer ueeielees. Hejbleg meenme

Yeeb[Jeueemeeþer, ÒeJele&keÀ SkeÀoe®e meenme Yeeb[Jeue efveOeer DeefOekeÀeN³eemeceesj l³ee®eer ceeb[Ceer keÀjlees

DeeefCe veJeerve ÒekeÀuHee®eer mebkeÀuHevee l³eebvee HeìJetve osTve l³eeb®eer HejJeeveieer efceUJelees.

veblej efveOeer®eer menpe GHeueyOelee (Easy to raise funds at later date): SkeÀoe

veJeerve ÒekeÀuHeeuee meenme Yeeb[Jeue efceUeues DeeefCe veHeÀe efceUC³eeme megjJeele Peeueer keÀer ceie l³eeveblej

ueeieCeeje efveOeer menpeHeCes GHeueyOe neslees. veblej ÒeeLeefcekeÀ yeepeejHesþsle ÒeJele&keÀebvee ÒeefleYetleeR®eer efJe¬eÀer

keÀjCes meshes peeles.

J³eeHeejer Mees<eCee®ee keÀeueeJeOeer keÀceer (Reduced Time period for

commercial Exploitation): leebef$ekeÀ veeefJev³elee DeeefCe J³eeHeejer efHeUJeCetkeÀ ³eeceOeerue

keÀeueeJeOeer keÀceer neslees.

8.5.5 meenme Yeeb[Jeuee®es ÒekeÀej (Types of Venture Capital):

J³eJemee³ee®³ee Òeieleermeeþer efJeefJeOe He×leerves meenme Yeeb[JeueoejebkeÀ[tve efveOeer ieesUe keÀjlee

³eslees. meenme Yeeb[Jeuee®es ÒekeÀej Heg{erueÒeceeCes Deensle.

De) yeerpe Yeeb[Jeue (Seed Capital): kebÀHeveer®ee keÀejYeej megª keÀjC³eeDeieesoj kebÀHeveeruee yeerpe

Yeeb[Jeuee®eer iejpe Yeemeles. efJeHeCeve mebMeesOeve, mebkeÀuHevee ®ee®eCeer DeeefCe DeuHeÀe DeeefCe yeerìe

®ee®eCeermeeþer yeerpe Yeeb[Jeuee®eer iejpe Demeles.

ye) meg© keÀjCes Yeeb[Jeue (Start-up Capital): ogmeN³ee HesÀjerleerue meenme Yeeb[Jeuee®eer YetefcekeÀe

ner J³eJemee³e meg© keÀjCes Yeeb[Jeue DeMee mJe©Hee®eer Demeles. keÀce&®eeN³eeb®eer vesceCetkeÀ, keÀe³ee&ue³es, Yee[s,

mesJeeb®eer Kejsoer, ceeefnleer-leb$e%eeve megefJeOee, meeþe-Kejsoer, GlHeeove Òeef¬eÀ³ee ®eeuet keÀjCes l³ee®eÒeceeCes

J³eJemee³e ®eeuet keÀjC³eemeeþer ueeieCeeN³ee Flej Òeef¬eÀ³ee Fl³eeoer, Ke®ee&meeþer ogmeN³ee HesÀjerleerue

Yeeb[Jeuee®eer iejpe Yeemeles.

keÀ) efJekeÀeme Yeeb[Jeue (Development Capital): efJe¬eÀer/GlHeeove ³eeceO³es Jee{ keÀjCes,

GlHeeove Òeef¬eÀ³esle yeoue, J³eJemee³ee®eer #ecelee efJemleejerle keÀjCes efkebÀJee veJeerve megefJeOeeb®eer Kejsoer

keÀjCes ³eemeeþer Yeeb[Jeuee®eer iejpe Yeemeles ner iejpe efJekeÀeme Yeeb[Jeue HetCe& keÀjles. cnCepes®e le=leer³e

HesÀjerleerue meenme Yeeb[Jeue ns efJekeÀeme Yeeb[Jeuee®eer YetefcekeÀe Heej Hee[les.

[) Debeflece Yeeb[Jeue (Mezzanine Capital): Debeflece HesÀjerleerue meenme Yeeb[Jeuee®eer YetefcekeÀe

ner Debeflece efJeÊe HegjJeþîee®eer Demeles. SkeÀoe GlHeeove pevelesHe³e¥le Heesn®eues keÀer kebÀHeveer DeeHeu³ee

Yeeiee®eer veeWoCeer Yeeie yeepeejele keÀªve Yeeb[Jeuee®eer GYeejCeer keÀª MekeÀles.

8.5.6 Yeejleeleerue meenme Yeeb[Jeue (Venture Capital in India) :

meenme Yeeb[Jeuee®ee Jee{lee ÒeYeeJe Heenlee l³ee®³eeJejerue mebmLeelcekeÀ efve³eb$eCe þsJeC³ee®eer

iejpe Yeemet ueeieueer. 1996 ceO³es mesyeerves Yeejleer³e meenme Yeeb[JeueeJej efve³eb$eCe þsJeC³eemeeþer

ceeie&oMe&ve kesÀues Deens. l³eevegmeej meenme Yeeb[Jeue efveOeer®ee J³eJenej ®eeuelees.

YeejleeceO³es meenme GHe¬eÀceebJej ue#e þsJeC³eemeeþer Yeejleer³e Yeeb[Jeue mebIeìve keÀe³e&jle

Deens. ³ee mebIeìveeb®eer mLeeHevee 1992 ceO³es keÀjC³eele Deeueer. ceeieerue keÀener Je<ee&le ³ee mebIeìves®es

meenme Yeeb[JeueeJej Je®e&mJe efometve ³esles.

8.6 ÒeefleYetleer (SECURITIES)

mkebÀOe efJeHeCeerle ÒeefleYetleer ne Meyo J³eeHekeÀ DeLee&ves JeeHejC³eele ³eslees. l³eele Yeeie,

keÀpe&jesKes, jesKes (yee@C[med) Flej ÒeefleYetleer ³eeb®ee meceeJesMe neslees.

Yeeie :- Yeeie cnCepes kebÀHeveer®³ee Yeeie Yeeb[Jeuee®ee meJee&le ueneve efnmmee nes³e.

meeceev³e Yeeie :- pes Yeeie DeûenkeÀ veenerle les meeceev³e Yeeie nes³e.

DeûenkeÀ Yeeie :- p³ee YeeieebJej Flej Yeeieeb®³ee DeeOeer efveefM®ele ojeves ueeYeebMe ÒeeHle keÀjC³ee®ee

DeefOekeÀej Demelees, lemes®e kebÀHeveer®es Yeeieeb®eer jkeÌkeÀce Flej Yeeieeb®³ee DeeOeer Hejle

efceUefJeC³ee®ee DeefOekeÀej Demelees. l³ee Yeeieebvee DeûenkeÀe®es Yeeie Demes cnCeleele.

keÀpe&jesKes :- kebÀHeveer®eer meeJe&cegêe (Common Sale) Demeuesu³ee kebÀHeveerves Iesleuesu³ee keÀpee&®eer HeeJeleer

osCeeje DeeefCe Iesleuesu³ee keÀpee&®eer HejleHesÀ[ keÀjC³ee®eer uesKeer Je®eve osCeeje omleSsJepe

cnCepes®e keÀpe&jesKee nes³e.



1) De) , Dee) , F) , F&) , G) .


1) De) , Dee) , F) , F&) , G) .

8.8 meejebMe :-

kebÀHeveeruee ueeieCeejs Yeeb[Jeue efJeefJeOe ceeiee&veer GYeejC³eeles. kebÀHeveer®ee Yeeb[Jeuee®ee megjef#ele

ceeie& cnCepes Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀjCes nes³e. Yeeieeb®es oesve ÒekeÀej Deensle.

1) meeceev³e Yeeie 2) DeûenkeÀe®es veeJe.

Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀ©ve ÒeeHle kesÀuesues Yeeb[Jeue DeHegjs He[t ueeieues cnCepes peemleer®es Yeeb[Jeue

efceUefJeC³eemeeþer keÀpe&jesKes efJe¬eÀerme keÀe{ues peeleele. p³ee ueeskeÀebvee efveefM®ele Je efve³eefcele

GlHevve nJes Demeles les ueeskeÀ keÀpe&jesK³eeb®eer Kejsoer keÀjleele.

kebÀHeveeruee ueeieCeejs peemleer®es Yeeb[Jeue efceUefJeC³eemeeþer eflemeje ceeie& cnCepes veHeÌ³ee®eer

Hegveieg¥leJeCetkeÀ nes³e. ³eeuee®e mJe³eb DeLe&yebOeve Demesner cnCeleele. veHeÌ³ee®³ee

Hegveieg¥leJeCetkeÀercegUs kebÀHeveeruee efyeveJ³eepeer Je efyeveKe®ee&®es Yeeb[Jeue GHeueyOe nesles.

þsJeer®³ee ceeO³eceeves osKeerue Yeeb[Jeuee®eer GYeejCeer keÀjlee ³esles. Yeejleeleerue keÀeHe[

efiejC³eebceO³es þsJeeR®³ee ceeO³eceeves ceesþîee ÒeceeCeele Yeeb[Jeue GYeejues Deens.

J³eJemee³eeuee ueeieCeejs DeuHe Je ceO³ece cegoleer®es Yeeb[Jeue HegjefJeC³ee®es keÀe³e& J³eeHeejer yeBkeÀe

keÀjleele. oerIe&keÀeueerve Yeeb[Jeuee®ee HegjJeþe keÀjC³eemeeþer efJeMes<e mebmLee mLeeHeve keÀjC³eele

Deeu³ee Deensle. mkebÀOe efJeHeCeercegUs kebÀHeveer®es Yeeie Je keÀpe&jesKes efJekeÀC³ee®eer mees³e GHeueyOe

nesles.


1) þsJeeR®ee DeLe& mHe<ì keÀje. l³eeHeemetve nesCeejs HeÀe³eos-leesìs meebiee.

2) J³eeHeejer yeBkeÀebveer HegjefJeuesu³ee Yeeb[Jeuee®es iegCeoes<e meefJemlej efuene.

3) mkebÀOe efJeHeCeer cnCepes keÀe³e?

4) meenme Yeeb[Jeue cnCepes keÀe³e? l³ee®eer JewefMe<ìs mHeä keÀje?

5) meenme Yeeb[Jeuee®eer YetefcekeÀe mHeä keÀje.

6) meenme Yeeb[Jeuee®es cenÊJe meebiee?

7) meenme Yeeb[Jeuee®es ÒekeÀej meebiee?

8) Yeejleeleerue meenme Yeeb[Jeue ³eeJej efìHe efuene.


10) Oskar Larmge (Easy on Economic Planning).

11) Dr. Kulkarni P. V. 'Financial Management' Bombay Himalaya Publishing 1990.

12) [e@. ÒeYeekeÀj osMecegKe, 'J³eJemee³e Òe%eeve,' efme×eble DeeefCe He×leer veeieHetj, 'efHebHeUeHegjs De@v[

kebÀHeveer HeefyueMeme&,' eflemejer Deeke=Êeer 1987.

13) Heeìerue Heer. S. mceele& [e. [yu³et, "J³eeHeej ÒeMeemevee®eer cetueleÊJes" veeieHetj, Sme ®ebo DeeefCe

kebÀHeveer efue.

14) [e@. yeesOevekeÀj megOeerj, JesKeb[s DeefJeveeMe, 'J³eJemee³e mebIeìve,' veeieHetj, DevegHe HeefyueefMebie

neTme.

15) [e@. osMecegKe ÒeYeekeÀj, 'J³eJemee³e mebIeìve,' veeieHetj, efHebHeUeHegjs De@v[ kebÀHeveer HeefyueMeme&.

16) efmebn Sme Heer. 'DeeefLe&keÀ efJekeÀeme SJe. efve³eespeve,' efouueer, Sme ®ebo De@v[ kebÀHeveer efue.

DekeÀjeJeer DeeJe=Êeer 1991.

17) 'J³eJemee³e mebIeìve,' veeieHetj, efJeÐee ÒekeÀeMeve.

18) ©ê oÊe, mebgojce, kesÀ. Heer. Sce. 'Yeejleer³e DeLe&J³eJemLee,' Sme ®ebo De@v[ kebÀHeveer efue.

HebOejeJeer DeeJe=Êeer 1983.

9

efmLej Yeeb[Jeue J³eJemLeeHeve


9.0 GefÎäîes


9.2 efmLej Yeeb[Jeuee®ee DeLe& Je J³eeK³ee

9.3 efmLej Yeeb[Jeuee®es HeÀe³eos

9.4 efmLej Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe efveefM®ele keÀjCeejs IeìkeÀ

9.5 efmLej Yeeb[Jeuee®eer JewefMe<ìîes

9.6 efmLej Yeeb[Jeue J³eJemLeeHeve

9.7 efmLej Yeeb[Jeue J³eJemLeeHevee®es ceeie&


9.0 GefÎ<ìîes

efmLej Yeeb[Jeue cnCepes keÀe³e? ns HeneC³eemeeþer DeveskeÀ le%eeb®³ee J³eeK³eeb®ee DeY³eeme

keÀjCes.

efmLej Yeeb[Jeueee®es ÒeceeCe efveefM®ele keÀjCeeN³ee IeìkeÀeb®ee meefJemlej DeY³eeme keÀjCes.

efmLej Yeeb[Jeuee®eer JewefMe<ìîes keÀesCeleer Deensle ³eeefJe<e³eer DeY³eeme keÀjCes.

efmLej Yeeb[Jeuee®es J³eJemLeeHeve cnCepes keÀe³e ³ee®ee meefJemlej efJe®eej keÀjCes.

efmLej Yeeb[Jeue J³eJemLeeHevee®es ceeie&

9.1 ÒemleeJevee

keÀesCel³eener J³eJemee³ee®es ³eMe ns ÒeecegK³eeves HegjsMee Yeeb[Jeuee®³ee GHeueyOelesJej®e DeJeuebyetve

Demeles. cnCetve®e Yeeb[Jeueeuee “efpeJeveoe³eer jkeÌle” Demes cnìues peeles. keÀesCeleener J³eJemee³e

megª keÀjC³eekeÀjerlee keÀener efmLej ceeueceÊes®eer Kejsoer keÀjeJeer ueeieles. GoejCeeLe&, peceerve,

Fceelej ³eb$emeeceûeer, Fl³eeoer DeMeeÒekeÀejs kebÀHeveerpeJeU Demeuesu³ee Yeeb[Jeuee®ee keÀener Yeeie

efmLej ceeueceÊes®³ee KejsoerJej Ke®e& neslees DeeefCe keÀener Yeeie owvebefove Ke®e& neslees. keÀesCeleener

J³eJemee³e megª keÀjC³eemeeþer Yetceer, Fceejle HeÀefve&®ej ³eb$emeeceûeer ³eebmeejK³ee efmLej

ceeueceÊes®eer iejpe Yeemeles. ³ee ceeueceÊes®ee GHe³eesie kebÀHeveeruee oerIe&keÀeUHe³e¥le keÀjlee ³eslees.

ner ceeueceÊee kebÀHeveerpeJeU keÀe³ece mJeªHeer Demeles. cnCegve ³ee ceeueceÊes®³ee Kejsoermeeþer

iegbleefJeC³eemeeþer ³esCeeN³ee Yee[bJeueeuee efmLej Yeeb[Jeue Demes cnCeleele. efmLej Yeeb[Jeue ne

kebÀHeveer®³ee SkegÀCe Yeeb[JeueebHewkeÀer®e SkeÀ Yeeie Demelees. l³ee®eÒeceeCes efmLej Yeeb[Jeue ns

veeJeueewefkeÀkeÀ Kejsoer keÀjC³eemeeþer, Hesìbì jeF&ìme, efoIe& keÀeueerve iegbleJeCegkeÀermeeþer iegbleefJeues

peeles. l³ee®eÒeceeCes J³eJemee³ee®ee Jee{, efJemleej, vegleveerkeÀjCe ³eemeeþer efmLej Yeeb[Jeuee®ee

GHe³eesie kesÀuee peelees.

keÀesCeleener J³eJemee³e meg© keÀjC³eemeeþer keÀener efmLej ceeueceÊes®eer cnCepes®e

mebHeÊeer®eer Kejsoer keÀjeJeer ueeieles. Goe. peceerve, Fceejle, ³eb$emeeceûeer F. lemes®e

J³eJemee³ee®es meb®eeueve keÀjC³eekeÀjlee keÀener owvebefove Ke®e& keÀjeJee ueeielees. Goe. keÀ®®ee

ceeue cepetjer Jesleve keÀj F. DeMeeÒekeÀejs kebÀHeveerpeJeU Demeuesu³ee Yeeb[Jeuee®ee keÀener Yeeie

owvebefove Ke®e& YeeieJeC³ee®ee keÀeceele ³eslees ³eeJe©ve mLetueceeveeves 2 ÒekeÀej He[leele.

1) efmLej Yeeb[Jeue

2) ®eeuet Yeeb[Jeue

³ee IeìkeÀele DeeHeCe efmLej Yeeb[Jeuee®³ee J³eJemLeeHeveeefJe<e³eer peeCetve IesCeej Deenesle.

9.2 efmLej Yeeb[Jeuee®ee DeLe& Je J³eeK³ee

efmLej Yeeb[Jeue :-

keÀesCeleener J³eJemee³e meg© keÀjC³eemeeþer Yetceer, Fceejle, HeÀefve&®ej, ³eb$emeeceûeer meejK³ee efmLej

ceeueceÊes®eer iejpe Yeemeles. ³ee ceeueceÊes®ee GHe³eesie kebÀHeveeruee efoIe&keÀeUeHe³e¥le keÀjlee ³eslees.

ner ceeueceÊee keÀbHeveerpeJeU keÀe³ecemJe©Heer Demeles. cnCetve ³ee ceeueceÊesuee keÀe³ece ceeueceÊee

Demesner cnCeleele. efmLej efkebÀJee keÀe³ece ceeueceÊes®³ee Kejsoermeeþer iegbleJeC³eele ³esCeeN³ee

Yeeb[Jeueeuee efmLej Yeeb[Jeue cnCeleele.

kebÀHeveer®³ee Yeeb[Jeue efve³eespeveele efmLej Yeeb[Jeue þjefJeCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. efmLej Yeeb[Jeue

þjefJeC³eemeeþer le%e J³ekeÌleer®eer ceole Iesleueer peeles. l³ee®³ee meuu³eevegmeej kebÀHeveer®³ee efmLej

Yeeb[Jeuee®eer iejpe DeeefCe DeeJeM³ekeÀlee efJe®eejele IesTve efkeÀleer ÒeceeCeele efmLej Yeeb[Jeue

DemeeJes ns þjefJeues peeles. Yeeb[Jeue efve³eespeveeceO³es efmLej Yeeb[Jeue efkeÀleer DemeeJes ns þjJetve les

ieesUe kesÀues peeles DeeefCe cnCetve Demes þjefJeuesues efmLej Yeeb[Jeue ³eesi³e DemeCes DeeJeM³ekeÀ

Demeles.

J³eeK³ee :-

1) nesieueb[ :-

efmLej Yeeb[Jeueele peceerve, Fceejle, ³eb$es, ³eemeejK³ee keÀe³ece DeefmleÊJe DemeCeeN³ee

ceeueceÊes®ee meceeJesMe keÀjlee ³esF&ue.

2) pee@ve Megefyeve :-

peceerve, Fceejle, ³ebb$emeeceûeer Je meeefnl³e ³eemeejK³ee ceeueceÊes®ee JeeHej keÀjC³ee®³ee ¢<ìerves

iegbleueJeuesu³ee jkeÌkeÀcesuee efmLej Yeeb[Jeue cnCeleele. efmLej Yeeb[Jeue ne Meyo efmLej

ceeueceÊesuee meg×e GÎsMetve JeeHejuee peelees.

9.3 efmLej Yeeb[Jeuee®es HeÀe³eos (Benefit/Advantages of fixed

capital)

1) J³eJemee³ee®³ee ÒeeLeefcekeÀ iejpee HetCe& keÀjlee ³esleele (Provides basic reqirement of

business): J³eJemee³ee®eer mLeeHevee Peeu³eeveblej DemeCeeN³ee ÒeeLeefcekeÀ iejpee HetCe&

keÀjC³eemeeþer efmLej Yeeb[Jeuee®eer DeeJeM³ekeÀlee ueeieles. ³ee iejpee efmLej Yeeb[JeueecegUs HetCe&

nesleele.

2) keÀe³e&#ecelee Jee{les (Raises Efficency): efmLej Yeeb[JeueecegUs J³eJemee³ee®eer SkegÀCe

keÀe³e&#ecelee Jee{les. efJeMes<ele: J³eJemee³ee®es DeeOegefvekeÀerkeÀjCe keÀªve J³eJemee³ee®eer Jee{ DeeefCe

efJemleej keÀªve keÀe³e&#ecelee Jee{efJelee ³esles. Lees[keÌ³eele efmLej Yeeb[JeueecegUs J³eJemee³ee®eer

keÀe³e&#ecelee Jee{C³eeme ceole nesles.

3) keÀe³ex HetCe& nesleele (Ensures Orderly Functioning): efmLej Yeeb[JeueecegUs J³eJemee³eeuee

efmLejlee ueeYeles. J³eJemee³eeuee efoIe& keÀeU DeeHeues keÀe³e& HetCe& keÀjlee ³esleele.

4) efJemleej DeeefCe efJeYekeÌleerkeÀjCe meenîeYetle (Supports expansion and diversification

programme): efmLej Yeeb[JeueecegUs®e J³eJemee³e YeefJe<³ekeÀeUele J³eJemee³ee®ee Jee{ DeeefCe

efJemleej keÀª MekeÀlees. J³eJemee³ee®es efJeYekeÌleerkeÀjCe kesÀu³eecegUs J³eJemee³eeuee veHeÀe efceUtve

J³eJemee³ee®ee efJemleej keÀjCes meesHes peeles. Lees[keÌ³eele efmLej Yeeb[JeueecegUs J³eJemee³ee®ee

efJemleej DeeefCe efJeYekeÌleerkeÀjCee®³ee keÀe³e&¬eÀceeuee neleYeej ueeielees.

5) efvekeÀeceer Peeuesueer ³eb$emeeceûeer yeouelee ³esles (Facilities replacement of obsolete

assets): J³eJemee³eele GHe³eesieele DemeCeejer ³eb$emeeceûeer keÀener keÀeueeJeOeerveblej efvekeÀeceer

nesles. DeMeer ³eb$emeeceûeer efJeketÀve Hegvne veJeerve ³eb$emeeceûeer Kejsoer keÀjC³eemeeþer

efmLej/Yeeb[Jeuee®ee GHe³eesie neslees. lemes®e leb$e%eeveele vesnceer yeoue nesle Demeleele.

DeMeeJesUsme veJeerve/DeeOegefvekeÀ ³eb$emeeceûeer Kejsoer keÀjC³eemeeþer efmLej keÀjC³eemeeþer Yeeb[Jeue

HeÀe³eosMeerj þjles.

6) GlHeeove keÀe³ee&meeþer meenîe (Supports manufacturing activities): GlHeeove keÀe³e&

DeKeb[ ®eeueJeC³eemeeþer efmLej Yeeb[Jeuee®ee GHe³eesie nesle Demelees.

9.4 efmLej Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe efveefM®ele keÀjCeejs IeìkeÀ

keÀesCel³eener J³eJemee³eekeÀefjlee SketÀCe efkeÀleer efmLej Yeeb[Jeuee®eer DeeJeM³ekeÀlee Demeles.

³eeyeeyele De®etkeÀ DeekeÀ[e meebieCes Hejblet efJeefMe<ì J³eJemee³eekeÀefjlee efmLej Yeeb[Jeuee®eer cee$ee

keÀceer efkebÀJee peemle ueeiesue ³ee®ee Deboepe menpe J³ekeÌle keÀjlee ³eslees.

1) J³eJemee³ee®ee DeekeÀej :-

efmLej Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe J³eJemee³ee®³ee DeekeÀejeJej DeJeuebyetve Demeles. GlHeeove ceesþîee

ÒeceeCeeJej nesC³eele ³esle Demesue lej peceerve, Fceejle, ³eb$emeeceûeerosKeerue ceesþîee ÒeceeCeele

DeeCeeJeer ueeieles. Je l³eemeeþer efmLej Yeeb[Jeue ceesþîee ÒeceeCeeJej ueeiesue ³eeGueì GlHeeove

ueneve ÒeceeCeeJej IesC³eele ³esle Demesue lej efmLej Yeeb[Jeuener l³eeceeveeves keÀceer ÒeceeCeele

ueeiesue.

2) J³eJemee³ee®es mJe©He :-

J³eJemee³eele Jemlet efveefce&leer®es keÀe³e& kesÀues peele Demesue lej lesLes efmLej Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe

peemle ueeieles DeeefCe J³eJemee³eele kesÀJeU Jemletb®eer Kejsoer efJe¬eÀer ®eeuele Demesue lej lesLes

efmLej Yeeb[Jeue keÀceer ueeieles.

3) J³eJemee³e ÒekeÀej :-

cetueYetle efkebÀJee ueeskeÀesHe³eesieer J³eJemee³eele efmLej Yeeb[Jeuee®eer ceesþîee ÒeceeCeeJej DeeJeM³ekeÀlee

Demeles. Goe. jsuJes yemeJeenletkeÀ, Heesueeo keÀejKeeves, ³eb$emeeceûeer®es keÀejKeeves, F. ³eeGueì

GHeYeesi³e Jemletb®es GlHeeove keÀjCeeN³ee J³eJemee³eele l³eeceeveeves keÀceer efmLej Yeeb[Jeue ueeieles.

Goe. meeyeCe, HesÀme HeeJe[j.

4) Kejsoer efkebÀJee Yee[s ÒekeÀej :-

GlHeeoveemeeþer ueeieCeejer efmLej ceeueceÊee kebÀHeveerves jesKeerves Kejsoer kesÀu³eeme efmLej Yeeb[Jeue

peemle ueeieles. ³eeGueì kebÀHeveerves efmLej ceeueceÊee Yee[îeeves efceUJeu³eeme efmLej Yeeb[Jeue

keÀceer ueeieles.

5) efkebÀcele osC³ee®eer He×le :-

efmLej mebHeÊeer®eer Kejsoer kesÀu³eeveblej efle®eer efkebÀcele leeye[leesye jesKe mJe©Heele ÐeeJeer ueeiele

Demeu³eeme kebÀHeveeruee efmLej Yeeb[Jeue peemle ueeieles ³eeGueì mebHeÊeer®eer efkebÀcele ¢<ìerves ÐeeJeer

ueeiele Demesue lej kebÀHeveeruee efmLej Yeeb[Jeue keÀceer ueeieles.

6) GlHeeovee®es leb$e :-

GlHeeoveemeeþer Yeeb[Jeue ÒeOeeve GlHeeoveleb$ee®ee DeJeuebye keÀjC³eele ³esle Demesue lej lesLes

³eb$emeeceûeer®³ee Kejsoermeeþer ceesþîee ÒeceeCeeJej efmLej Yeeb[Jeuee®eer iejpe Yeemesue. ³eeGueì

GlHeeoveemeeþer ÞeceÒeOeeve GlHeeove leb$ee®ee DeJeuebye keÀjC³eele ³esle Demesue lej lesLes efmLej

Yeeb[Jeue keÀceer ÒeceeCeele ueeiesue.

7) GlHeeve He×leer :-

SKeeoer kebÀHeveer SKeeÐee Jemlet®es meJe& Yeeie keÀejKeev³eele le³eej keÀ©ve Jemlet®eer efveefce&leer

keÀjerle Demesue lej lesLes efmLej Yeeb[Jeue peemle ueeiesue ³eeGueì leer kebÀHeveer l³ee Jemlet®es meJe&

Yeeie yeensªve peeCetve l³ee®eer HeÀkeÌle keÀejKeev³eele petUCeer keÀjerle Demesue lej lesLes efmLej

Yeeb[Jeue keÀceer ueeiesue.

8) efJe¬eÀer He×leer :-

pej kebÀHeveer GlHeeefole ceeue IeeTkeÀ J³eeHeeN³eeuee efJekeÀle Demesue lej lesLes efmLej Yeeb[Jeue

keÀceer ueeiesue ³eeGueì kebÀHeveer DeeHeuee ceeue mJele: efJekeÀle Demesue lej ieesoecee®eer J³eJemLee

keÀjCes ogkeÀevee®eer efveefce&leer keÀjCes ³eemeeþer ceesþîee ÒeceeCeeJej efmLej Yeeb[Jeuee®eer iejpe Demesue

9.5 efmLej Yeeb[Jeuee®eer JewefMe<ìîes

1) efmLej Yeeb[Jeue p³ee ceeueceÊesle iegbleJeC³eele ³esles leer ceeueceÊee J³eJemee³eele efoIe&keÀeUeHe³e¥le

efìketÀve jneles.

2) efmLej Yeeb[JeueeceO³es peceerve, Fceejle, ³eb$emeeceûeer F. ceeueceÊes®ee meceeJesMe neslees.

3) efmLej Yeeb[Jeuee®es jesKe HewMeele ©Heeblej keÀjlee ³esle veener.

4) efoIe&keÀeueerve iejpee YeeieJeC³eemeeþer efmLej Yeeb[Jeuee®ee GHe³eesie kesÀuee peelees.

5) efmLej Yeeb[Jeuee®ee melele JeeHej kesÀu³eeves l³ee®eer Peerpe nesle Demeles.

6) efmLej Yeeb[Jeue DeveskeÀ ceeiee¥veer ieesUe kesÀues peeles. Goe. Yeeie, keÀpe&jesKes, efJeÊeer³e mebmLee, F.

7) efmLej ceeueceÊee ner Kejsoer kesÀu³eeveblej menmee l³ee®eer efJe¬eÀer kesÀueer peele veener.

8) ³ee Yeeb[Jeueele iegbleJeC³eele Deeuesues Yeeb[Jeue J³eJemee³e meg© DemesHe³e¥le keÀe{lee ³esle veener.

9) efmLej Yeeb[Jeue ns efmLej ceeueceÊes®³ee Kejsoermeeþer iegbleJeC³eele ³esles.

10) ³ee Yeeb[JeueeceO³es kebÀHeveer®³ee Ke®ee&®eener efJe®eej kesÀuee peelees. Goe. veeJeueewefkeÀkeÀ, mJeeefceÊJe

nkeÌkeÀ F. DeMeeÒekeÀejs efmLej Yeeb[Jeuee®eer efJeefJeOeebveer DeMeer cenÊJeHetCe& JewefMe<ìîes Deensle.

9.6 efmLej Yeeb[Jeuee®es J³eJemLeeHeve

1) meO³ee®³ee keÀeUele cnCepes®e DeeOegefvekeÀ keÀeUele efmLej Yeeb[Jeuee®es cenÊJe KetHe®e Deens. ³eeceO³es

efmlej Yeeb[JeueeefMeJe³ee efmLej ceeueceÊee Kejsoer kesÀueer peeJet MekeÀles. Goe. peceerve, Fceejle,

³eb$emeeceûeer.

2) J³eJemee³eele efmLejlee efceUJetve osC³eemeeþer J³eJemee³ee®es vetleveerkeÀjCe keÀjCes osKeerue cenÊJee®es

Deens. l³eecegUs ³eele DeeOegefvekeÀerkeÀjCeeuee KetHe cenÊJe Deens.

3) veJeerve veJeerve MeesOe ueeiele Deens. DeeOetefvekeÀ leb$e%eevee®ee JeeHej keÀ©ve GlHeeove keÀe³ee&le

DeefOekeÀeefOekeÀ Òeieleer Ie[Jetve DeeCeCes ns keÀe³e& efmLej Yeeb[Jeue J³eJemLeeHeveecetUs®e nesJet MekeÀles.

4) peeieeflekeÀ HeeleUerJej ceeue efJekeÀuHe peeJee cnCetve ³eemeeþer ceesþîee ÒeceeCeele GlHeeove kesÀues peeles.

ns GlHeeove keÀjC³eemeeþer efmLej Yeeb[Jeuee®eer iejpe Demeles.

5) keÀceerle keÀceer GlHeeove Ke®ee&le Jemlet le³eej keÀjC³eemeeþer peeieeflekeÀ yeepeejHesþ efceUJetve osCes ns

osKeerue efmLej Yeeb[Jeue keÀjles.

DeMee ÒekeÀejs efmLej Yeeb[Jeue J³eJemLeeHevee®es cenÊJe yeepeejHesþsle KetHe®e cenÊJee®es Deens.

9.7 efmLej Yeeb[Jeue J³eJemLeeHevee®es ceeie& (m$eesle)

efmLej Yeeb[Jeuee®es efJeefJeOe ceeie& efkebÀJee m$eesle efkebÀJee efmLej Yeeb[Jeue GYeejCeer®es ceeie&

(Sources of fixed capital): pesJne J³eJemee³ee®eer ceeuekeÀer efJeefMe<ì J³ekeÌleerkeÀ[s efkebÀJee

keÀener þjeefJekeÀ J³ekeÌleeR®³ee SKeeoîee ieìekeÀ[s Demeles lesJne l³ee J³eJemee³eeuee DeeJeM³ekeÀ

Demeuesues efmLej Yeeb[Jeue nîee J³ekeÌleeRvee DeeHeu³ee J³eefkeÌleiele meeOeveebceOetve®e HegjJeeJes ueeieles.

Òeceb[Ue®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeu³eeme ner Òeceb[Us J³eJemee³eeuee DeeJeM³ekeÀ Demeuesues

efmLej Yeeb[Jeue keÀesCel³ee efJeefYevve m$eesleeletve ÒeHle keÀª MekeÀles. Òeceb[Ue®³ee ¢<ìerves efmLej

Yeeb[Jeuee®es m$eesle Heg{erue Deeke=Àleer®³ee mene³³eeves mHe<ì keÀjlee ³esF&ue.

1) Yeeieeb®eer efJe¬eÀer :-

kebÀHeveeruee ueeieCeejs Yeeb[Jeue ieesUe keÀjC³eemeeþer meJee&le meesHee DeeefCe megjef#ele ceeie& cnCepes

Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀjCes. l³ee Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀ©ve ÒeeHle nesCeeN³ee Yeeb[Jeueeuee YeeieYeeb[Jeue

Demes cnCeleele. kebÀHeveeruee IeìveeHe$ekeÀebvegmeej Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀªve Yeeb[Jeue GYes

keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej ÒeeHle neslees. IeìveeHe$ekeÀele kebÀHeveer®³ee DeefOeke=Àle Yeeb[Jeuee®eer cenllece

ce³ee&oe efveefM®ele kesÀuesueer Demeles.

J³eeK³ee:

“Yeeie cnCepes kebÀHeveer®³ee Yeeie Yeeb[Jeuee®ee meJee¥le ueneve efnmmee nes³e.”

Yeejleer³e kebÀHeveer keÀe³eÐee®³ee keÀuece 2 (46) ceO³es Yeeiee®eer J³eeK³ee Heg{erueÒeceeCes keÀjC³eele

Deeueer.

“Yeeie cnCepes kebÀHeveer®³ee Yeeb[JeueeceOeerue SkeÀ Yeeie nes³e DeeefCe l³eele pesLes Yeeie DeeefCe mkebÀOe

(mìe@keÀ) ³eeceOeerue Deblej mHe<ì efkebÀJee OJeveer vemesue lesLes YeeieeceO³es mkebÀOee®eener DebleYee&Je

neslees.”

Yee[snkeÌkeÀ DeLe&HegjJeþe

J³eeHeejer yeBkeÀekeÀ[tve

keÀpe&HegjJeþe

efJeÊeer³e mebmLeekeÀ[tve

keÀpe&HegjJeþe

veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ

keÀpe&jesK³ee®eer efJe¬eÀer

Yeeieeb®eer efJe¬eÀer

efmLej

Yeeb[Je

uee®es

ceeie&

(m$eesle

)

“Yeeie cnCepes kebÀHeveer®³ee Yeeb[Jeuee®ee SkeÀ efnmmee Demetve Yeeieeb®eer Kejsoer keÀjCeejs kebÀHeveer®es

ceeuekeÀ Demeleele. l³eebvee kebÀHeveer®³ee veHeÌ³eele DeeefCe efJemepe&veeveblej efle®³ee ceeuecellesceO³es

JeeìskeÀjer nesC³ee®ee nkeÌkeÀ ÒeeHle neslees.”

kebÀHeveer®es Yeeie ueneve-ueneve jkeÌkeÀces®es Demeleele. Yeeieeb®es oMe&veer cetu³e (Face Value)

Deieesoj®e efveefM®ele kesÀuesues Demeles. meeceev³ele: Yeeieeb®eer efJe¬eÀer oMe&veer cetu³eeves®e kesÀueer peeles.

pesJne Yeeieeb®eer efJe¬eÀer oMe&veer cetu³eeves kesÀueer peeles lesJne l³eeuee Yeeieeb®eer “mececetu³eeJej efJe¬eÀer”

Demes cnCeleele. GoenjCeeLe& 100 ªHe³es oMe&veer cetu³eeb®es Yeeie 100 ªHe³eele efJekeÀCes,

SKeeoer kebÀHeveer veeJeepeuesueer Demeu³eeme DeMee kebÀHeveer®³ee Yeeieebvee peemle ceeieCeer ³esles.

DeMeeJesUer l³ee kebÀHeveer®es Yeeie oMe&veer cetu³eeHes#ee peemle efkebÀceleerves efJekeÀues peeleele. l³eeuee

Yeeieeb®eer “DeefOecetu³eeves efJe¬eÀer” Demes cnCeleele. GoenjCeeLe& 100 ªHe³es oMe&veer cetu³ee®es

Yeeie 105 ªHe³es efkebÀceleerves efJekeÀCes. ³eeGueì SKeeÐee veJeerve kebÀHeveer®³ee Yeeieebvee HegjsMeer

ceeieCeer vemeles. DeMeeJesUer kebÀHeveeruee DeeHeues Yeeie oMe&veer cetu³eeHes#ee keÀceer efkebÀceleerves efJekeÀeJes

ueeieleele. DeMee efJe¬eÀeruee Yeeieeb®eer “keÀmejerves efJe¬eÀer” (discount) Demes cnCeleele.

GoenjCeeLe& 100 ªHe³es oMe&veer cetu³ee®es Yeeie 95 ªHe³es efkebÀceleerves efJekeÀCes nes³e.

Yeeieeb®es ÒekeÀej (Types of Shares):

Yeejleer³e kebÀHeveer keÀe³eÐeevegmeej Òel³eskeÀ kebÀHeveeruee HeÀkeÌle Heg{erue oesve ÒekeÀej®³ee Yeeieeb®eer efJe¬eÀer

keÀjlee ³esles.

De) meeceev³e Yeeie efkebÀJee meceeve nkeÌkeÀe®es Yeeie (Equity or ordinary)

ye) DeûenkeÌkeÀ Yeeie (Preference shares)

2) keÀpe&jesK³ee®eer efJe¬eÀer (Issue of Debentures) :-

kebÀHeveeruee efmLej Yeeb[Jeue GYeejC³eekeÀefjlee GHe³eesieer Demeuesues ogmejs cenÊJee®es meeOeve cnCepes

keÀpe&jesKes. keÀpe&jesK³eeuee Fbûepeerle Debenture Demes cnCeleele. Debenture nîee Meyoe®eer

GlHelleer ue@ìerve Yee<esleerue Debere ³ee MeyoeHeemetve Peeuesueer Deens. Debere ³ee Meyoe®ee

DeLe& “keÀpe&oej DemeCes Demee Deens”. keÀpe&jesK³ee®eer J³eeK³ee Heg{erueÒeceeCes keÀjlee ³esF&ue.

“kebÀHeveer®eer meeJe&cegêe (Common Seal) Demeuesuee, kebÀHeveerves Iesleuesu³ee keÀpee&®eer HeeJeleer

osCeeje DeeefCe Iesleuesu³ee keÀpee&®eer HejleHesÀ[ keÀjC³ee®es uesKeer Je®eve osCeeje omleSsJepe

cnCepes®e keÀpe&jesKee nes³e. ”

Yeejleer³e kebÀHeveer keÀe³eÐeele keÀuece 2(12) ceO³es keÀpe&jesK³eeb®eer J³eeK³ee Heg{erueÒeceeCe<e efoueer

Deens.

“keÀpe&jesKes ³ee meb%esle kebÀHeveer®³ee keÀpe&jesK³eeb®ee mìe@keÀ, yee@C[med Je Flej leejCeHe$eeb®ee

meceeJesMe neslees. ceie l³eeb®ee kebÀHeveer®³ee ceeuecellesJej yeespee Demees DeLeJee vemees. ”

“Debentures include debenture stock bonds and other securities of the company whether constituting a change on the assets of company or not.”

Lees[keÌ³eele keÀpe&jesKee cnCepes kebÀHeveerves keÀpe& Iesleu³eeyeÎue®eer mJele:®³ee efMekeÌ³eeKeeueer

keÀpe&jesKesOeejkeÀeuee efouesueer HeeJeleer efkebÀJee omleSsJepe nes³e. ³ee omleSsJepeer keÀpee&®eer jkeÌkeÀce,

keÀpee&®eer cegole, J³eepee®ee oj, keÀpe& Hejle keÀjC³ee®³ee Deìer Je efve³ece Fl³eeoer ceeefnleer

efouesueer Demeles. kebÀHeveeruee p³eeJesUer 10 les 15 Je<ee&®³ee cegoleerkeÀefjlee keÀpee&®eer

DeeJeM³ekeÀlee Demeles l³eeJesUer kebÀveer keÀpe&jesK³eeb®eer efJe¬eÀer keÀjles. keÀpe&jesKesOeejkeÀebvee

keÀpee&®eer HejleHesÀ[ keÀjC³ee®es efveefM®ele DeeMJeemeve efoues peeles. l³eemeeþer keÀbHeveer®eer

ceeuecellee ieneCe þsJeC³eele ³esles efkebÀJee l³eeJej yeespee efvecee&Ce keÀjC³eele ³eslees.

3) Yee[s nkeÌkeÀ DeLe&HetjJeþe :-

³ee Yee[s nkeÌkeÀ DeLe&HegjJeþe ³eeceO³es ³eb$emeeceûeer, peceerve, Fceejle JeiewjsmeejKeer ceeueceÊee

ceeuekeÀer nkeÌkeÀeves KejsoerkeÀjC³eeSsJepeer Yee[îeeves Yee[s nkeÌkeÀ DeLe&HetjJeþe ne cenÊJee®ee ceeie&

Deens. Òeceb[U mJeªHee®³ee J³eJemee³eebvee oerIe& cegoleer®ee Yeeb[JeueHegjJeþe keÀjC³ee®ee SkeÀ ceeie&

cnCetve “efueefPebie” ®ee GuuesKe kesÀuee peelees. Leasing ³ee Meyoe®ee DeLe& Yee[s nkeÌkeÀeves

ceeueceÊee osCes efkebÀJee ÒeeHle keÀjCes. ³ee J³eJenejele ceeueceÊes®ee ceeuekeÀ þjeefJekeÀ ceesyeou³eele

ceeueceÊee þjeefJekeÀ cegoleermeeþer ogmeN³eeuee JeeHejC³eeme osles. Yee[s nkeÌkeÀeves nesCeeje

(Leasee) ceeueceÊes®³ee ceeuekeÀeuee Lessor þjeefJekeÀ cegoleerveblej efve³eefceleHeCes Yee[s oslees.

J³eJemee³eeMeer DemeCeejer ceeueceÊee, Fceejle, ³eb$emeeceûeer Jeiewjs Kejsoer nkeÌkeÀeves JeeHejC³eeSsJepeer

Yee[s nkeÌkeÀeves JeeHejC³ee®eer keÀuHevee ÒeLece DecesefjkesÀceO³es Òe®eefuele Peeueer. ³ee HeOoleer®ee

Òemeej ³egjesHe Je peHeeveceO³es Peeuee. Yee[snkeÌkeÀ J³eJenejeceO³es GÐeespekeÀ ³eb$emeeceûeer peceerve,

Fceejle JeiewjsmeejKeer ceeueceÊee ceeuekeÀer nkeÌkeÀeves Kejsoer keÀjC³eeSsJepeer Yee[îeeves

JeeHejC³eemeeþer efceUJelees. ³eeceO³es keÀjej kesÀuee peelees. GÐeespekeÀeves keÀjejeleerue Deìervegmeej

ceeueceÊes®ee JeeHej keÀjeJe³ee®ee Demelees. keÀjejeceO³es meeceev³elee: Heg{erue leHeMeerue Demelees.

1. ceeueceÊes®es mebHetCe& JeCe&ve Je efkebÀcele

2. Yee[s Je Yee[s osC³ee®eer HeOole

3. Yee[s osC³eeme efojbieeF& Peeu³eeme ob[

4. ceeueceÊes®³ee osKeYeeueer®eer peyeeyeoejer

5. Yee[s keÀjeje®eer cegole, vegleveerkeÀjCe F.

6. Yee[s keÀjej jÎ keÀjC³ee®eer HeOole

Yee[s nkeÌkeÀ J³eJeneje®es HeÀe³eos:

1. ceeueceÊes®eer ceeuekeÀer DeMeer mebmLeekeÀ[s®e jnele Demeu³eecegUs ceeueceÊee keÀeueyeenîe DeLeJee

efveªHe³eesieer þju³eeves GodYeJeCeeN³ee vegkeÀmeeveer®eer peyeeyeoejer GÐeespekeÀeJej He[le veener.

2. GÐeespekeÀeuee ceeueceÊes®eer efkebÀcele ÐeeJeer ueeiele vemeu³eeves lees keÀceer YeebnJeuee®ee J³eJemee³e keÀª

MekeÀlees. l³ee®³ee J³eJemee³ee®eer jesKelee megjef#ele jneles.

3. ceeueceÊee ÒeeHleermeeþer Kejsoer keÀjleevee meeceev³ele: keÀjeJeer ueeieCeejer ceeefnleer, He$ekesÀ ceeieJeCes

efkebÀceleer He$ekeÀe®ee DeY³eeme keÀjCe<e ³eesi³e HegjJeþe mebmLes®eer efveJe[ keÀjCes, Jeiewjs iees<ìer®eer

peyeeyeoejer GÐeespekeÀeJej He[le veener.

4. Yee[îeeHeesìer ÐeeJeer ueeieCeejer jkeÌkeÀce ne J³eJemee³e ®eeueC³ee®ee DeLe& mecepeuee peelees l³eecegUs

veHeÌ³eeJej ÐeeJ³ee ueeieCeeN³ee GlHevve keÀje®ee yeespee keÀceer neslees.

efueefPebie®es efJeefJeOe ÒekeÀej:

1) Lesì DeLeJee Òel³e#e mJeªHee®es efueefPebie

2) ceeueceÊes®eer efJe¬eÀer DeeefCe efueefPebie

3) Dee@Hejsefìbie efueefPebie

4) efueJnjsp[ efueefPebie

4) J³eeHeejer yeBkeÀebkeÀ[tve keÀpe&HegjJeþe :-

peveles®³ee þsJeer mJeerkeÀeªve GÐeesie J³eJemee³eebvee keÀpe&HegjJeþe keÀjCeeN³ee yeBkeÀevee J³eeHeejer

yeBkeÀe Demes cnCeleele. J³eeHeejer yeBkeÀe GÐeesieJ³eJemee³eebvee DeuHekeÀeueerve keÀpee&®ee HegjJeþe

keÀjleele. nîee®es keÀejCe l³eebvee efceUCeeN³ee þsJeerosKeerue DeuHecegoleer®³ee Demeleele.

DeuHecegoleer®³ee keÀpee&®eer cegole 6 les 12 ceefnves Demeles. yeN³ee®e JesUe yeBkeÀe kebÀHev³eebvee

efouesu³ee DeuHecegoleer®³ee keÀpee&®eer cegole Jee{Jetve efkebÀJee vegleveerkeÀjCe keÀªve efle®es ceO³ece

cegoleer®³ee keÀpee&le ªHeeblej keÀjleele. ceO³ece cegoleer®³ee keÀpee&®eer cegole 3 les 7 Je<e& Demeles.

Je ns keÀpe& kebÀHeveerkeÀ[tve ³eesi³e les leejCe IesTve Je l³ee ceeueceÊes®es ieneCeHe$e IesTve efouesues

Demeles. DeuHecegoleer®eer keÀpe& ns GÐeesiee®ee owvebefove Ke®e&, keÀ®®ee ceeue, keÀeceieejeb®es Jesleve,

efJe¬eÀ³e ³eespeves®ee Ke®e& Fl³eeoerkeÀjerlee efoues peeles lej ceO³ececegoleer®eer keÀpe& ceeueceÊes®eer

Kejsoer, efle®eer ogªmleer, kebÀHeveer®³ee efJekeÀeme Je efJemleejekeÀjerlee efoues peeles. Yeejleeleerue

J³eeHeeje yeBkeÀe Demes keÀpe& HegjJeles.

5) efJeÊeer³e mebmLeekeÀ[tve keÀpe&HetjJeþe :-

DeefJekeÀefmele osMeele GÐeesieebvee DeeJeM³ekeÀ DemeCeeje oerIe&keÀeueerve Yeeb[Jeuee®ee HegjJeþe

keÀjCeeN³ee mebmLeeb®ee DeYeeJe efometve ³eslees. veJeerve GÐeesieeb®eer mLeeHevee keÀjC³eemeeþer, pegv³ee

GÐeesieeb®es veefJeveerkeÀjCe keÀjC³eemeeþer lemes®e DeefmleÊJeele Demeuesu³ee GÐeesieebvee efJekeÀeme Je

efJemleej keÀjC³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ DemeCeejs efmLej Yeeb[Jeue HejbHejeiele ceeiee¥veer ÒeeHle nesCes

keÀþerCe nesles. peveles®eer DeuHeye®ele, Yeeb[Jeue efveefce&leer®ee DeuHeoj, Yeeb[Jeue yeepeeje®ee

DemebIeefìleHeCee ³ee cenÊJee®³ee keÀejCeebcegUs osMeele GÐeesieebvee oerIe&keÀeueerve Yeeb[Jeuee®ee

HegjJeþe keÀjCeeN³ee efJeMes<e mebmLeeb®eer DeeJeM³ekeÀlee nesleer.

mJeeleb$³eesÊej keÀeUele osMee®³ee DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀemeeuee ®eeuevee osC³eemeeþer mejkeÀejves

oerIe&keÀeueerve Yeeb[Jeue HegjefJeCeeN³ee efJeMes<e mebmLeeb®eer mLeeHevee kesÀueer. l³eeHewkeÀer ÒecegKe mebmLee

Heg{erueÒeceeCes Deensle.

8) DeewÐeesefiekeÀ, DeLe&HegjJeþe ceneceb[U (Industrial Finance Corporation of India) IFCI

9) jep³e DeLe&HegjJeþe ceneceb[Us (State Finance Corporations) SFC‟s

10) Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ HeleHegjJeþe DeeefCe iegbleJeCegkeÀ ceneceb[Us (Industrial Credit and

Investment Corporation of India) ICICI

11) Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme yeBkeÀ (Industrial Development Bank of India) IDBI

12) Yeejleer³e Dee³eele efve³ee&le yeBkeÀ

13) ³egefveì ìmì Dee@HeÀ Fbef[³ee (Unit Trust of India)

14) DeewÐeesefiekeÀ Hegveefve&cee&Ce ceneceb[U (Industrial Reconstruction Corporation)

³eeHewkeÀer 1) DeewÐeesefiekeÀ DeLe&HegjJeþe ceneceb[U Je 2) jep³e DeLe&HegjJeþe ceneceb[Us ³ee oesve

mebmLeeb®es efJemle=le efJeJes®eve IeìkeÀ ¬eÀ. 4 ceO³es kesÀues Deens. Yeejleele oerIe&keÀeueerve Yeeb[Jeue

HegjefJeCeeN³ee DeveskeÀ mebmLee mLeeHeve keÀjC³eele Deeu³ee Demeu³ee lejer l³eeb®eer mebK³ee Je meeOeves

iejpes®³ee ceeveeves keÀceer®e Deensle. osMeeleerue meJe&®e GÐeesiee®eer Yeeb[JeueefJe<e³ekeÀ iejpe HetCe&

keÀjC³eeme ¿ee mebmLee DemeceLe& Deensle.

6) veHeÌ³ee®eer Hegveie¥gleJeCe&tkeÀ efkebÀJee Debleie&le DeLe&HegjJeþe :-

SKeeÐee efJeefMe<ì ÒekeÀej®ee veHeÀe efceUeuee keÀer l³ee®ee þjeJeerkeÀ ceesyeouee yeepetuee þsJetve

l³ee®eer Hetveieg¥leJeCetkeÀ kesÀueer peeles. l³eecegUs peemleerle peemle veHeÀe efceUlees.

kebÀHeveeruee ÒeeHle nesCeeje veHeÀe ne YeeieOeejkeÀeb®³ee ceeuekeÀer®ee Demelees. Hejbleg kebÀHeveer®ee ne

mebHetCe& veHeÀe YeeieOeejkeÀebvee ueeYeebMe cnCetve JeeìeJee efkebÀJee Jeeìt ve³es ³eeyeeyele®ee efveCe&³e

meb®eeuekeÀ ceb[U Iesles. kebÀHeveerves mebHetCe& veHeÀe YeeieOeejkeÀebvee Jeeìtve ve oslee l³ee®ee keÀener Yeeie

kebÀHeveer®³ee JesieJesieUîee efveOeerceO³es iegbleJeeJee Demee efveCe&³e pej meb®eeuekeÀ ceb[Ueveer Iesleuee lej

meb®eeuekeÀ ceb[Ue®³ee ³ee efveCe&³eeuee efkebÀJee OeesjCeeuee veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ efkebÀJee veHeÌ³ee®es

Yeeb[JeueerkeÀjCe Demes cnCeleele.

“Retaining a part of the profit every year and using it as capital is known as ploughing back of profit.”

p³eeJesUer kebÀHeveer mebHetCe& veHeÀe YeeieOeejkeÀebvee osle veener l³eeJesUer kebÀHeveer DeeHeu³ee DeeefLe&keÀ

meg¢{leskeÀefjlee Je YeefJe<³ekeÀeueerve Ke®ee&keÀefjlee veHeÌ³ee®ee keÀener Yeeie JesieJesieUîee efveOeerceO³es

iegbleefJeles. Go. Iemeeje efveOeer, keÀpe&jesKes HejleHesÀ[ efveOeer, ueeYeebMe mecekeÀjCe efveOeer, jeKeerJe

efveOeer Fl³eeoer. ne efveOeer JesieJesieUîee GefÎ<ìebkeÀefjlee efvecee&Ce kesÀuee peelees Je DeeJeM³ekeÀlee

He[sue l³eeJesUer l³eeb®ee JeeHej keÀjC³eele ³eslees. l³eecegUs SKeeÐee Je<eea kebÀHeveeruee HeÀej ceesþe

Ke®e& keÀjeJe³ee®ee Demesue lej l³ee®ee kebÀHeveer®³ee DeeefLe&keÀ efmLeleerJej HeÀejmee leeCe He[le

veener. DeMee ÒekeÀejs p³eeJesUer kebÀHeveer®ee mebHetCe& veHeÀe YeeieOeejkeÀebvee ve Jeeìlee l³ee®ee keÀener

Yeeie GÐeesieebceO³es iegbleefJeuee peelees efkebÀJee JeeHejuee peelees l³eeJesUer l³eeuee veHeÌ³ee®eer

Hegveieg¥leJeCetkeÀ Demes cnCeleele.

veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥lebJeCetkeÀ keÀjC³ee®ee oesve HeOoleer Deensle SkeÀ cnCepes veHeÌ³ee®eer jkeÌkeÀce

JesieUîee efveOeerceO³es iegbleefJeCes Je ogmejer HeOole cnCepes veHeÌ³ee®eer jkeÌkeÀce YeeieOeejkeÀebvee Òel³e#e

jesKe mJeªHeele ve oslee lesJe{îee jkeÀces®es ueeYeebMe Yeeie JeeìCes. veHeÌ³ee®eer jkeÌkeÀce efveOeerceO³es

iegbleJeC³eeme Yeeb[Jeuee®eer leelHegjleer mees³e nesles. veHeÌ³ee®³ee jkeÀces®es ueeYeebMe Yeeie Jeeìtve

efou³eeme Yeeie Yeeb[Jeueele Jee{ nesles. oesvner HeefjefmLeleerle cee$e veHeÌ³ee®eer jkeÌkeÀce

J³eJemee³eele®e jneles ns efveefM®ele. veHeÌ³ee®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ keÀjCes ner HetCe&HeCes mJe³eb-

DeLe&ÒeyebOeCee®eer (Self-financing) Òeef¬eÀ³ee Deens.


1. efmLej Yeeb[Jeue cnCepes keÀe³e? efmLej Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe efveefM®ele keÀjCeeN³ee IeìkeÀeb®es

meefJemlej JeCe&ve keÀje.

2. efmLej Yeeb[Jeue cnCepes keÀe³e? efmLej Yeeb[Jeuee®es JewefMe<ìs meebiee?

3. efmLej Yeeb[Jeue J³eJemLeeHevee®es efJeefJeOe ceeie& meebiee?

10

®eeuet Yeeb[Jeuee®es J³eJemLeeHeve

(Working Capital Management)


10.0 GefÎäîes


10.2 ®eeuet (KesUl³ee) Yeeb[Jeuee®eer J³eeK³ee

10.3 ®eeuet Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe efveefM®ele keÀjCeejs IeìkeÀ

10.4 ®eeuet Yeeb[Jeuee®es cenÊJe

10.5 KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es ÒekeÀej

10.6 KeUl³ee Yeeb[Jeuee®es efJeefJeOe m$eesle

10.7 J³eeHeejer yeBkeÀe®eer YegefcekeÀe

10.8 Yeejleeleerue efJeMes<e mJeªHee®³ee efJeÊeer³e mebmLee


10.0 GefÎäîes

³ee IeìkeÀeb®ee DeY³eeme kesÀu³eeveblej

®eeuet Yeeb[Jeue J³eJemLeeHevee®eer meefJemlej J³eeK³ee HeneCes.

®eeuet Yeeb[Jeuee®eer JewefMe<ìîes DeY³eemeCes.

®eeuet Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe efveefM®ele keÀjCeeN³ee IeìkeÀe®ee meefJemlej DeY³eeme keÀjCes.

®eeuet Yeeb[Jeuee®es cenÊJe keÀe³e Deens les HeneCes.

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es efJeefJeOeÒekeÀej mecepetve Ieslee ³esF&ue.

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es efJeefJeOe m$eesle efkebÀJee ceeie& meebielee ³esF&ue.

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es efoIe&keÀeueerve Je DeuHekeÀeueerve m$eesle mecepetve Ieslee ³esF&ue.

J³eeHeejer yeBkeÀe®eer YetefcekeÀe mecepetve Ieslee ³esF&ue.

YeejleeceOeerue efJeMes<e mJeªHee®³ee efJeÊeer³e mebmLee.


efmLej ceeueceÊes®eer Kejsoer kesÀu³eeveblej GÐeesieJ³eJemee³ee®eer mLeeHevee nesles Hejblet GlHeeovee®es

keÀe³e& meg© nesle veener. GlHeeovee®es keÀe³e& meg© keÀjC³eemeeþer keÀ®®³ee ceeuee®eer Kejsoer

cepetjeb®eer cepetjer, Yee[s keÀ©, keÀe³ee&ue³eerve Ke®e&, efJe¬eÀer Je efJelejCeeb®ee Ke®e& YeeieefJeC³eemeeþer

pes Yeeb[Jeue GHe³eesieele DeeCeues peeles l³eeuee ®eeuet Yeeb[Jeue / KesUles Yeeb[Jeue cnCeleele.

Òel³eskeÀ keÀejKeev³ee®³ee efkebÀJee GHe¬eÀcee®³ee GYeejCeerkeÀefjlee Je keÀejYeej ®eeueefJeC³eekeÀefjlee

efmLej DeeefCe DeefmLej DeMee oesvner ÒekeÀej®³ee mebHeÊeer®eer DeeJeM³ekeÀlee Demeles. keÀejKeev³eeuee

DeeJeM³ekeÀ Demeuesu³ee DeefmLej mebHeÊeer®eer Kejsoer keÀjC³eekeÀefjlee, keÀejKeev³ee®ee owvebefove

keÀejYeej ®eeueefJeC³eekeÀefjlee lemes®e l³ee keÀejKeev³ee®³ee DeuHekeÀeueerve iejpeeb®eer HetCe&lee

keÀjC³eekeÀefjlee p³ee Yeeb[Jeuee®ee GHe³eesie kesÀuee peelees l³eeuee KesUles Yeeb[Jeue, Heefj®eue

Yeeb[Jeue efkebÀJee keÀe³e&Meerue Yeeb[Jeue Demes cnCeleele. KesUles Yeeb[Jeue ns megªJeeleeruee jeskeÀ

mJeªHeele Demeles. veblej KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es HeefjJele&ve DeefmLej mebHeÊeerceO³es keÀjC³eele ³esles.

keÀejKeev³eele GlHeeove keÀjC³eele Deeuesu³ee Jemletb®eer efJe¬eÀer kesÀu³eeveblej nîee®e Yeeb[Jeuee®es

jeskeÀ jkeÀcesceO³es HeefjJele&ve Ie[tve ³esles. ns Yeeb[Jeue KesUl³ee mJeªHeele jenle Demeu³eecegUs

l³eeuee KesUles Yeeb[Jeue lemes®e Jej efuenu³eeÒeceeCes les ®e¬eÀekeÀej jerleerves efHeÀjle Demeu³eecegUs

nîee Yeeb[Jeueeuee ®e¬eÀekeÀej Yeeb[Jeue Demes cnCeleele.

keÀesCel³eener J³eJemee³eeuee ®eeuet Yeeb[Jeue HegjsMee ÒeceeCeele efceUCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. ns

Yeeb[Jeue DeeJeM³ekeÀ l³eeJesUer DeeefCe DeeJeM³ekeÀ l³ee ÒeceeCeele GHeueyOe nesJet MekeÀues veener lej

J³eJemee³ee®eer ieleer cebboeJeles Je J³eJemee³e yebo He[C³ee®eer MekeÌ³elee Demeles. ®eeuet Yeeb[Jeuee®eer

J³eeK³ee efvejefvejeÈ³ee uesKekeÀebveer Heg{erueÒeceeCes kesÀuesueer Deens.

10.2 ®eeuet (KesUl³ee) Yeeb[Jeuee®eer J³eeK³ee

DeveskeÀ ûebLekeÀejeveer KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer J³eeK³ee kesÀueer Deens. mLetueceeveeves nîee J³eeK³eeb®es

JeieeakeÀjCe oesve ÒekeÀejeble keÀjlee ³esF&ue. SkeÀe efJe®eejOeejsvegmeej KesUles Yeeb[Jeue cnCepes

keÀejKeev³ee®³ee ®eeuet (Current) mebHeÊeer®eer yesjerpe nes³e. nîee ®eeuet mebHeÊeerceO³es

DeuHecegoleermeeþer ÒeeHle keÀ©ve Iesleuesues Yeeb[Jeue iegbleefJeC³eele Deeues Deens keÀer oerIe&cegoleermeeþer

ÒeeHle keÀ©ve Iesleuesues Yeeb[Jeue iegbleefJeC³eele Deeues Deens, nîee®ee Deefpeyeele efJe®eej kesÀuee

peele veener. Òemlegle efJe®eejOeejs®es ÒeefleefveefOelJe keÀjCeeN³ee keÀener J³eeK³eeb®ee Heg{s GuuesKe

kesÀuee Deens.

1. ®eeuet mebHeÊeer®eer yesjerpe cnCepes KesUles Yeeb[Jeue nes³e.(“Working Capital is the

aggregate of current assets.”) - ceer[, ce@ueì Je HeÀeru[

2. keÀesCel³eener efveOeer®eer ÒeeHleer, l³eecegUs ®eeuet mebHeÊeer®eer Jee{ nesle Demesue, KesUl³ee

Yeeb[JeueeceOeerue Jee{ ceeveueer peeF&ue; keÀejCe nîee oesvner iees<ìer meceeve Deensle. (“Any

acquisition of funds which increases the current assets increases working

capital, for they are one and the same.” - yeesveefJeues Je [sJeer.

Jej veceto kesÀuesu³ee efJe®eejOeejvegmeej GHe¬eÀcee®eer ®eeuet mebHeÊeer ner KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es

ÒeleerkeÀ ceevee³euee nJeer, ceie nîee ®eeuet mebHeÊeerceO³es iegbleefJeC³eele Deeuesues Yeeb[Jeue keÀesCel³eener

ÒekeÀej®es lemes®e efkeÀleerner cegoleer®es Demees.

ogmeN³ee efJe®eejOeejsvegmeej GHe¬eÀcee®³ee ®eeuet mebHeÊeer®³ee ®eeuet os³elesJejerue DeeefOekeÌ³eeuee

KesUles Yeeb[Jeue Demes cnCeleele. nîee efJe®eejOeejs®es ÒeefleefveefOelJe keÀjCeeN³ee oesve

J³eeK³eeb®³ee Heg{s GuuesKe kesÀuee Deens.

1) ’®eeuet mebHeÊeer®es ®eeuet os³elesJejerue DeeefOekeÌ³e cnCepes KesUles Yeeb[Jeue Deµeer KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer

meeceev³eHeCes J³eeK³ee keÀjC³eele Deeueer Deens.“ (It has ordinarily been defined as

the excess of current assets over current liabilities.”) iemìWveyeie&.

2) ’KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer meJe&ceev³e J³eeK³ee ®eeuet mebHeÊeer Je ®eeuet os³elee ³eeceOeerue Deblej Deµeer®e

Deens. “ (“The most common definition of net working capital is the

difference of firm‟s current assets and current liabilities.”) efieìceve.

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®³ee J³eeK³esyeÎue oesve efJe®eejÒeJeen Jej veceto kesÀues Deensle. Heefnu³ee

efJe®eejÒeJeeneµeer mebyebefOele p³ee J³eeK³ee Deensle l³eele J³eeHekeÀ ¢ef<ìkeÀesve Deens lej ogmeN³ee

efJe®eejÒeJeenemeer mebyebefOele Demeuesu³ee J³eeK³eebceO³es mebkegÀef®ele ¢ef<ìkeÀesve Dee{Ulees. Heefnu³ee

efJe®eejÒeJeeneceO³es Yeeb[Jeuee®³ee HeefjCeecelcekeÀ yeepetJej Yej osC³eele Deens lej ogmeN³ee

efJe®eejÒeJeeneceO³es Yeeb[Jeuee®³ee iegCeelcekeÀ yeepetJej Yej osC³eele Deeuee Deens.

10.2.1 JewefMe<ìîes :

1) ®eeuet Yeeb[Jeue ns ®eeuet ceeueceÊes®³ee mJe©Heele Demeles.

2) ®eeuet Yeeb[Jeuee®ee HeÀkeÌle SkeÀoe®e JeeHej keÀjC³eele ³eslees. Goe. keÀ®®³ee ceeuee®es HekeÌkeÌ³ee

ceeueele ©Heeblej.

3) ®eeuet Yeeb[Jeuee®es vesnceer jesKe jkeÀcesle ©Heeblej nesle.

4) ®eeuet Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe ns GlHeeovee®³ee ÒeceeCeevetmeej keÀceer peemle nesle Demeles.

5) J³eJemee³ee®³ee meb®eeueveekeÀefjlee ®eeuet Yeeb[Jeuee®ee melele HetjJeþe keÀjeJee ueeielees.

10.3 ®eeuet Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe efveefM®ele keÀjCeejs IeìkeÀ (Factors

determining the amount of Working Capital):

J³eJemee³e keÀjCeeN³ee SKeeÐee Òeceb[UepeJeU efkebÀJee GHe¬eÀceepeJeU efkeÀleer KesUles

Yeeb[Jeue Demee³euee nJes? ne Òeµve Del³eble cenlJee®ee Demeuee lejer l³ee®es vescekesÀ GÊej

osC³eekeÀefjlee ieefCeleer³e HeOoleer®ee DeJeuebye keÀjlee ³esCeej veener. Òel³eskeÀ GHe¬eÀcee®eer KesUl³ee

Yeeb[JeueemebyebOeer®eer peer iejpe Deens, efle®³eeJej DeveskeÀIeìkeÀeb®ee ÒeYeeJe He[lees. nîee meJe&

IeìkeÀeb®ee yeejkeÀeF&ves DeY³eeme keÀ©ve veblej®e GHe¬eÀceeuee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesu³ee KesUl³ee

Yeeb[Jeuee®eer cee$ee þjefJelee ³esF&ue. GHe¬eÀceeuee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesu³ee KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer

cee$ee efkebÀJee HeefjceeCe efveefµ®ele keÀjleevee Keeueerue IeìkeÀeb®ee efJe®eej keÀjCes DeeJeµ³ekeÀ

Demeles.

(1) J³eJemee³ee®es mJe©He (Nature of Business) - Òeceb[Ue®³ee J³eJemee³ee®es mJe©He keÀesCeles

Deens ³eeJej l³ee Òeceb[Ueuee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesu³ee KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe DeJeuebyetve

Demeles. cetueYetle GÐeesieebceO³es efmLej Yeeb[Jeuee®³ee leguevesle KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe

keÀceer Demeles, ns nîeeHetJeea veceto kesÀues Deens. GHeYeesi³e Jemlebt®es GlHeeove keÀjCeeN³ee GÐeesieeb®eer

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer iejpener GlHeeefole Jemlet®es mJe©He, nîee JemletkeÀefjlee Demeuesueer

ceeieCeer, yeepeejHesþs®es #es$e, keÀ®®ee ceeue neCetve JeeHejC³eele ³esCeeN³ee meeceûeer®es mJe©He, ner

meeceûeer yeepeejele GHeueyOe DemeCeeje SketÀCe keÀeU, keÀ®®³ee ceeuee®es m$eesle Je l³ee®es

keÀejKeev³eeHeemetve DemeCeejs SketÀCe Deblej Deµee DeveskeÀ yeeyeeRyej DeJeuebyetve Demeles. p³ee

GHe¬eÀceeuee GlHeeovekeÀe³ee&le JeeHeju³ee peeCeeN³ee meeceûeer®es Òe®eb[ meeþs efvecee&Ce keÀ©ve þsJeeJes

ueeieleele, Deµee GHe¬eÀceeuee FlejebHes#ee peemle KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer iejpe Demeles. Jemletb®eer

efJe¬eÀer keÀjC³eemeeþer peer Òeceb[Us ceO³emLeebvee Je ûeenkeÀebvee keÀpe& HegjJeþe keÀjleele Deµee

Òeceb[Uebveener peemle KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer efvekeÀ[ Demeles. J³eJemee³ee®es mJe©He þjefJeCeeN³ee

meJe& yeeyeeR®ee HetCe& efJe®eej kesÀu³eeveblej®e Òeceb[Ueuee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesu³ee KesUl³ee

Yeeb[Jeuee®eer cee$ee efveefµ®ele keÀjlee ³esF&ue.

(2) J³eJemee³ee®es ÒeceeCe (Nature of Business) - Òeceb[Ueuee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesu³ee KesUl³ee

Yeeb[Jeuee®eer cee$ee les Òeceb[U keÀjerle Demeuesu³ee SketÀCe J³eJenejebJej DeJeuebyetve Demeles.

Jemletb®es GlHeeove keÀjC³ee®ee J³eJemee³e keÀjCeejs Òeceb[U p³ee ÒeceeCeele Jemletb®es GlHeeove

keÀjerue l³ee ÒeceeCeele mebyebefOele Òeceb[Ueuee KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer iejpe jenerue. Jemletb®es

efJelejCe efkebÀJee Jemletb®eer Kejsoer-efJe¬eÀer keÀjC³ee®ee J³eJemee³e keÀjCeeN³ee Òeceb[UeueemegOoe les

Òeceb[U keÀjerle Demeuesu³ee J³eJenejeb®³ee ÒeceeCeele KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer iejpe jenerue.

Òeceb[Ue®es keÀe³e& Jemletb®es GlHeeove Demees efkebÀJee Jemletb®eer Kejsoer-efJe¬eÀer Demees, J³eJenejeb®³ee

ÒeceeCeele pemepeµeer Jee{ nesF&ue lemeleµeer KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer iejpe megOoe Jee{le peeF&ue.

(3) GlHeeovekeÀe³ee&uee ueeieCeeje keÀeU (Average Length of Manufacturing Process -

GlHeeovee®es keÀe³e& HetCe& nesC³eemeeþer SkebÀoj efkeÀleer keÀeU ueeielees nîeeJej megOoe KesUl³ee

Yeeb[Jeuee®eer cee$ee DeJeuebyetve Demeles. GlHeeovee®eer ef¬eÀ³ee ner yejer®e ueebye Je iegbleeiegbleer®eer

Demesue lej nîee Òeef¬eÀ³esceO³es keÀ®®³ee ceeuee®es efveefce&le JemletceO³es HeefjJele&ve keÀjC³eemeeþer

yeje®e keÀeU ueeiesue. GlHeeovee®eer ef¬eÀ³ee HetCe& keÀjC³eemeeþer yeje®e keÀeU ueeiele Demeu³eeme

³ee keÀeUele J³eJemee³ee®es meb®eeueve keÀjC³eemeeþer DeeJeµ³ekeÀ Demeuesuee efJeefYeVe ÒekeÀej®ee Ke®e&

keÀjC³eekeÀefjlee yeN³ee®e jkeÀces®eer iejpe jenerue. GlHeeovee®es keÀe³e& HetCe& keÀjC³eemeeþer

efpelekeÀe peemle keÀeU ueeiesue l³eeÒeceeCeele KesUl³ee Yeeb[Jeuee®³ee cee$esceO³es Jee{ nesF&ue.

(4) keÀ®®ee ceeue Je Flej meeceûeer ÒeeHle keÀjC³eemeeþer ueeieCeeje keÀeU (Period Required for

Procuring Raw Materials and other Items) - Òel³eskeÀ keÀejKeev³eele efJeefµe<ì

Jemlet®es GlHeeove keÀjC³eemeeþer keÀ®®ee ceeue Je Flej meeceûeer®eer DeeJeµ³ekeÀlee Demeles.

GlHeeovekeÀe³ee&leerue meelel³e keÀOeerner OeeskeÌ³eele ³esT ve³es ³ee keÀefjlee keÀ®®ee ceeue Je Flej

meeceûeer®ee meeþe keÀ©ve l³ee®es efve³eb$eCe kesÀues peeles. GlHeeovekeÀe³ee&uee DeeJeµ³ekeÀ

Demeuesu³ee meJe& ÒekeÀej®³ee meeceûeeruee ÒeeHle keÀjC³eemeeþer efpelekeÀe keÀceer keÀeU ueeiesue l³ee

ÒeceeCeele meeceûeer®es meeþw keÀceer jenleerue Je meeceûeer®es meeþs efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer iegbleefJeC³eele

³esCeeN³ee KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer cee$eemegOoe yejer®e keÀceer jenerue. Deeosµe osC³eekeÀefjlee,

meeceûeer Kejsoer keÀjC³eekeÀefjlee Je Kejsoer kesÀuesu³ee meeceûeer®es Òeoeve efceUefJeC³eekeÀefjlee

meeþîee®eer cee$ee (Quantitiy) peemle jenerue. GlHeeovekeÀe³ee&uee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesu³ee

meeceûeer®es ceesþîee ÒeceeCeeJej meeþs efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer ceesþîee

ÒeceeCeeJej iegbleJeCetkeÀ keÀjCes DeeJeµ³ekeÀ Demeles.

yeepeejele keÀ®®ee ceeue GHeueyOe nesC³ee®ee keÀeU pesJe{e peemle lesJe{er KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer

iejpe keÀceer Demeles. keÀejKeev³eeuee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesuee keÀ®®ee ceeue yeepeejele kesÀJnener

GHeueyOe nesle Demesue, keÀ®®ee ceeue Deieoer menpelesves GHeueyOe keÀjCes µekeÌ³e Demesue,

keÀejKeev³ee®³ee peeiesHeemetve keÀ®®³ee ceeuee®³ee m$eeslee®es Deblej keÀceer Demesue DeeefCe nîee

ceeuee®eer JeenletkeÀ keÀjC³eemeeþer keÀe³e&#ece Je mJemle meeOeves GHeueyOe Demeleerue lej keÀ®®³ee

ceeuee®eer ceesþîee ÒeceeCeeJej meeþJeCe keÀjC³ee®eer iejpe jenCeej veener. l³eecegUs Deµee

J³eJemee³eele iegbleefJeC³eele Deeuesu³ee KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer SketÀCe cee$ee Flej J³eJemee³eeb®³ee

leguevesle yejer®e keÀceer jenerue.

(5) KesUl³ee Yeeb[Jeuee®ee ìve&DeesJnj (Working Capital’s Turnover) - J³eJemee³eele

iegbleefJeuesu³ee KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es mJe©He yeouele Demeles, nîee cegÐee®ee GuuesKe Jej Deeuee

Deens. Yeeb[Jeuee®³ee nsjHesÀjer®es Je<ee&le pes ÒeceeCe Demeles l³eeuee®e KesUl³ee Yeeb[Jeuee®ee ìve&

DeesJnj Demes cnCeleele. KesUl³ee Yeeb[Jeuee®³ee ìve&DeesJnjmegOoe KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer cee$ee

DeJeuebyetve Demeles. p³ee J³eJemee³eele KesUl³ee Yeeb[Jeuee®ee ìve&DeesJnj peemle Demelees lesLes

DeeJeµ³ekeÀ KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer cee$ee keÀceer Demeles, Gueì p³ee J³eJemee³eele KesUl³ee

Yeeb[Jeuee®ee ìve&-DeesJnj keÀceer Demelees lesLes KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer DeeJeµ³ekeÀ cee$ee peemle

Demeles.

(6) J³eJemee³eeceOeerue peesKeerce (Risk in Business) - J³eJemee³eele efJeefYeVe keÀejCeebcegUs peesKeerce

GlHeVe nesles. Jemlet®eer ceeieCeer DeefmLej Demesue efkebÀJee GlHeeefole Jemletb®³ee efkebÀceleeRceO³es

DemeeOeejCe ®e{Gleej nesle Demeleerue lej Deµee J³eJemee³eele DeefOekeÀ KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer

iejpe jenerue. p³ee J³eJemee³eele peesefKeceer®es ÒeceeCe peemle Demeles lesLes iegbleefJeC³eele ³esCeeN³ee

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer cee$ee Flej J³eJemee³eebHes#ee peemle jenerue. SKeeÐee J³eJemee³eele

keÀesCel³eener ÒekeÀej®eer Deefpeyeele peesKeerce vemesue lej lesLes iegbleefJeC³eele Deeuesu³ee KesUl³ee

Yeeb[Jeuee®eer cee$ee yejer®e keÀceer jenerue.

(7) Kejsoer-efJe¬eÀer®³ee Deìer - Òel³eskeÀ keÀejKeev³eele J³eJemLeeHekeÀeuee GlHeeovee®es keÀe³e& efvejblejHeCes

meg© þsJeC³eemeeþer DeveskeÀ ÒekeÀej®³ee meeceûeeR®eer melej Kejsoer keÀjeJeer ueeieles. p³ee DeìeRJej

GlHeeovekeÀe³ee&uee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesu³ee meeceûeer®eer Kejsoer kesÀueer peeles l³ee DeìeR®ee megOoe

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®³ee cee$esJej HeefjCeece nesle Demelees. GlHeeovekeÀe³ee&le DeeJeµ³ekeÀ

Demeuesueer meeceûeer GOeejerJej Kejsoer keÀjC³eele Deeu³eeme lemes®e efJe¬esÀl³eebkeÀ[tve keÀener

meJeueleer ÒeeHle Peeu³eeme KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer iejpe keÀener ÒeceeCeele efveefµ®ele keÀceer nesF&ue.

keÀejKeev³eele GlHeeove keÀjC³eele Deeuesu³ee Jemletb®eer efJe¬eÀer keÀesCel³ee DeìeRJej kesÀueer peeles ne

ÒeµvemegOoe KesUl³ee Yeeb[Jeuee®³ee ¢ef<ìkeÀesveeletve efJeµes<e cenÊJee®ee þjlees. keÀejKeev³eele

GlHeeove keÀjC³eele Deeuesu³ee Jemlebtvee J³eeHekeÀ Je efmLej ceeieCeer ÒeeHle Peeu³eeme nîee Jemlet

ceO³emLeebvee, efJe¬esÀl³eebvee efkebÀJee ûeenkeÀebvee GOeejerJej efJekeÀC³ee®eer iejpe jenle veener.

keÀejKeev³eele GlHeeove keÀjC³eele Deeuesu³ee Jemlebt®eer jeskeÀ efJe¬eÀer keÀjC³eele Deeu³eeme efveefce&le

JemletbceO³es Yeeb[Jeue De[ketÀve jenC³ee®ee Òeµve GodYeJele veener. GlHeeefole Jemlebt®eer efJe¬eÀer

jeskeÀ efkebÀceleerJej, ceesþîee ÒeceeCeeJej Je DeuHe keÀeUele keÀjC³eele Deeu³eecegUs KesUl³ee

Yeeb[Jeuee®³ee ìve&DeesJnjceO³es yejer®e Jee{ nesF&ue Je veblej KesUl³ee Yeeb[Jeuee®³ee DeeJeµ³ekeÀ

cee$esJej l³ee®ee DevegketÀue HeefjCeece Ie[tve ³esF&ue.

GlHeeovekeÀe³ee&uee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesu³ee meeceûeer®eer Kejsoer keÀjC³ee®³ee DeìeR®ee DeeefCe

GlHeeefole Jemlebt®eer efJe¬eÀer keÀjC³ee®³ee DeìeR®ee KesUl³ee Yeeb[Jeuee®ee cee$esJej keÀmee HeefjCeece

neslees ns Jej mHe<ì kesÀues Deens. keÀejKeev³eeuee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesueer meeceûeer jeskeÀ efkebÀceleerJej

Kejsoer kesÀueer peele Demesue, Hejbleg GlHeeefole Jemlebt®eer efJe¬eÀer cee$e GOeejerJej keÀjC³eele ³esle

Demesue lej Deµee J³eJemee³eele iegbleefJeC³eele ³esCeeN³ee KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer cee$ee yejer®e peemle

jenerue. ³eeGueì DeeJeµ³ekeÀ Demeuesu³ee meeceûeer®eer Kejsoer GOeejerJej keÀ©ve GlHeeefole

Jemlebt®eer efJe¬eÀer cee$e jeskeÀ efkebÀceleerJej keÀjC³eele ³esle Demesue lej keÀejKeev³eele iegbleefJeC³eele

Deeuesu³ee KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer cee$ee leguevesceO³es efveefµ®ele keÀceer jenerue.

(8) DeefmLej mebHeÊeer®eer lejuelee (Liquidity of Current Assets) - SKeeÐee Òebce[Ue®eer

DeefmLej mebHeÊeer efkeÀleer lejue Deens ³eeJejmegOoe l³ee Òeceb[Ueuee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesu³ee

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer cee$ee DeJeuebyetve Demeles. DeefmLej mebHeÊeer®es mJe©He lejue Demeu³eeme

Deµee mebHeÊeer®es Deieoer DeuHe cegoleerle jeskeÀ jkeÀcesceO³es HeefjJele&ve keÀjlee ³esles. DeefmLej

mebHeÊeer®es jeskeÀ jkeÀcesceO³es HeefjJele&ve keÀjCes Deieoer menpe µekeÌ³e Demeu³eecegUs Deµee

Òeceb[Ueuee peemle ÒeceeCeele KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer iejpe vemeles. ³eeGueì DeefmLej mebHeÊeer®es

jeskeÀ jkeÀcesceO³es HeefjJele&ve keÀjCes HeÀej keÀþerCe efkebÀJee DeµekeÌ³e Demeu³eeme nîee Òeceb[Ueuee

Flej Òeceb[Ue®³ee leguevesle peemle ÒeceeCeeJej KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer iejpe Demeles.

(9) J³eJemLeeHekeÀeb®es yeBkeÀeµeer DemeCeejs mebyebOe (Manager’s Relations with Banks) -

DeewÐeeefiekeÀ Je J³eeJemeeef³ekeÀ GHe¬eÀceebvee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesuee HeleHegjJeþe keÀjC³ee®eskeÀe³e&

osµeeceOeerue J³eeHeejer yeBkeÀe Je keÀener efJeµes<e mJe©Hee®³ee efJeÊeer³e mebmLee keÀjerle Deensle.

Òel³eskeÀ keÀejKeev³ee®³ee J³eJemLeeHekeÀeves J³eeHeejer yeBkeÀeµeer lemes®e GÐeesieebvee HejHegjJeþe

keÀjCeeN³ee mebmLeemeer efvekeÀì®es mebHeke&À ÒemLeeefHele keÀ©ve l³eebveer GHeueyOe keÀ©ve efouesu³ee

meJeueleeR®ee HetCe& GHe³eesie keÀ©ve I³ee³euee nJee. keÀejKeev³eeb®³ee J³eJemLeeHekeÀeb®es J³eeHeejer

yeBkeÀebµeer ®eebieues mebyebOe Demeu³eeme les yeBkeÀekeÀ[tve ³eesi³e ojeJej Hegjsmes keÀpe& efceUJet µekeÀleele.

p³ee Òeceb[Ueuee J³eeHeejer yeBkeÀekeÀ[tve efkebÀJee Flej mebmLeekeÀ[tve ceeHeÀkeÀ ojeJej Hetjsmee efkebÀJee

keÀpe& ÒeeHle nesles Deµee Òeceb[Ue®³ee J³eJemee³eele KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer iegbleJeCetkeÀ keÀceer

jenerue.

(10) J³eeHeej®e¬eÀ (Trade Cycle) - lespeer Je ceboer®³ee J³eeHeej®e¬eÀe®ee megOoe KesUl³ee

Yeeb[Jeuee®³ee cee$esJej yeje®e HeefjCeece nesle Demelees. ceboer®³ee keÀeUele GlHeeefole Jemlebt®eer

ceeieCeer yeN³ee®e ÒeceeCeele keÀceer Peeu³eecegUs Jemletb®eer efJe¬eÀer keÀceer nesles. Deµee HeefjefmLeleerle

SkeÀerkeÀ[s GlHeeovee®es keÀe³e& meg© Demeles lej ogmejerkeÀ[s GlHeeefole Jemlebt®eer efJe¬eÀer cee$e

DeHesef#ele ÒeceeCeeJej kesÀueer peele veener. l³ee HeefjefmLeleerceO³es efJekeÀC³eele ve Deeuesu³ee Jemletb®es

Òeb®e[ meeþs efvecee&Ce nesleele Je l³eeceO³es iegbleefJeC³eele Deeuesues KesUles efveef<¬eÀ³e yeveles.

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®³ee ìve& DeesJnjJej megOoe ceboer®³ee efJeHejerle HeefjCeece Ie[tve ³eslees.

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®ee yeje®e Yeeie ve efJekeÀC³eele Deeuesu³ee Jemletb®ee meeþîeeceO³es iegbletve

He[u³eecegUs GlHeeovee®es keÀe³e& megjUerleHeCes ®eeuet þsJeC³eemeeþer Flej efþkeÀeCeebntve KesUles

Yeeb[Jeue ÒeeHle keÀjC³ee®ee Òemebie J³eJemLeeHekeÀeJej ³esle Demelees. ceboercegUs J³eJemee³ee®eer

KesUl³ee Yeeb[JeueeyeÎue®eer iejpe yeN³ee®e ÒeceeCeele Jee{les.

lespeer®³ee DeJemLes®eemegOoe KesUl³ee Yeeb[Jeuee®³ee cee$esJej efJeHejerle HeefjCeece Ie[tve ³eslees.

lespeer®e keÀeUele meJe&®e Jemletb®ee efkebÀceleer yeN³ee®e ÒeceeCeele Jee{leele. Hejbleg GlHeeefole

Jemletb®³ee leguevesle keÀ®®³ee ceeuee®³ee efkeÀbceleer ÒeLece Jee{le Demeleele. keÀ®®³ee ceeuee®³ee

efkebÀceleer Jee{u³eecegUs GlHeeovekeÀe³ee&uee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesu³ee meeceûeer®es meeþs efvecee&Ce

keÀjC³eemeeþer HetJeeaHes#ee peemle ÒeceeCeele KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer iegbbleJeCetkeÀ kesÀueer peeles Je Deµee

jerleerves lespeer Je ceboer nîee oesvner DeJemLeebceO³es efvecee&Ce nesCeeN³ee HeefjefmLeleercegUs J³eJemee³eele

iegbleefJeC³eele Deeuesu³ee KesUl³ee Yeeb[Jeuee®³ee cee$esceO³es yejer®e Jee{ nesle Demeles.

10.4 ®eeuet Yeeb[Jeuee®es cenÊJe

ceeveJeer Mejerjele peMeer jkeÌlee®eer iejpe Demeles l³eeÒeceeCes kebÀHeveerceO³es ®eeuet Yeeb[Jeuee®eer

DeeJeM³ekeÀlee Demeles. cenÊJe Heg{erueÒeceeCes :

1) HegjsMee ®eeuet Yeeb[JeueecegUs kebÀHeveerle leer®es keÀle&J³e Heej Hee[Ces MekeÌ³e nesles.

2) HegjsMee ®eeuet Yeeb[JeueecegUs kebÀHeveerme DeeHeueer Hele jeKeCes MekeÌ³e nesles.

3) ®eeuet Yeeb[JeueecegUs kebÀHeveerme yeBkesÀletve $eÝCe IesCes meesHes peeles.

4) ®eeuet Yeeb[JeueecetUs kebÀHeveer $eÝCekeÀes l³eeb®eer os³e leeye[leesye osCes MekeÌ³e nesles Je l³eecegUs kebÀHeveerme

$eÝCekeÀeskeÀ[tve keÀener meJeuelener efceUles.

5) ®eeuet Yeeb[JeueecegUs kebÀHeveer keÀþerCe mece³eer Òemebieevee leeW[ osJet MekeÀles.

6) JesUsJej os³e efou³eeves kebÀHeveer®es veeJe le³eej nesC³eeme ceole nesles.

7) kebÀHeveer®ee efJekeÀeme nesC³eeme ceole nesles.

DeMee ÒekeÀejs ®eeuet Yeeb[Jeuee®es cenÊJe HeÀej ceesþs Deens.

10.5 KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es ÒekeÀej

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®³ee ÒekeÀejebyeÎue Heg{s mHe<ìerkeÀjCe kesÀues Deens.

(1) efve³eefcele KesUles Yeeb[Jeue (Regular Working Capital) - keÀejKeev³eeceOeerue GlHeeovee®es

keÀe³e& efvejblej ®eeuet þsJeC³eekeÀefjlee efve³eefceleHeCes p³ee Yeeb[Jeuee®eer iejpe He[les Deµee

Yeeb[Jeueeuee efve³eefcele KesUles Yeeb[Jeue Demes cnCeleele. efve³eefcele KesUles Yeeb[Jeue ne

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®ee Demee Yeeie Deens keÀer pees meeceev³e HeefjefmLeleerceO³es J³eJemee³ee®es

meb®eeueve keÀjC³eemeeþer DeeJeµ³ekeÀ Demelees. Òel³eskeÀ keÀejKeev³eele keÀeceieebjevee cepegjer Je

keÀce&®eeN³eebvee Jesleve osC³eemeeþer p³ee Yeeb[Jeuee®eer lejleto kesÀueer peeles Demes Yeeb[Jeue efve³eefcele

KesUles Yeeb[Jeue nîee Jeiee&le®e cees[Ceejs Demeles. Deµee Yeeb[Jeuee®es mJe©He efve³eefcele Je

mLee³eer Demeu³eecegUs les GYeejC³eemeeþer DeuHecegoleer®ee keÀpee&®ee GHe³eesie kesÀuee peele veener.

Debµe Je keÀpe&jesK³ee®eer efJe¬eÀer keÀ©ve efceUefJeuesu³ee Yeeb[Jeuee®ee®e SkeÀ Yeeie Demee Ke®e&

keÀjC³eemeeþer jeKetve þsJeuee peelees.

(2) ceesmeceer KesUles Yeeb[Jeue (Seasonal Working Capital) - KesUl³ee Yeeb[Jeuee®ee keÀener

Yeeiee®eer iejpe pesJne efJeefµe<ì ceesmeceeJej DeJeueyetbve Demeles lesJne nîee Yeeieeuee®e ceesmeceer

KesUles Yeeb[Jeue Demes cnCeleele. þjeefJekeÀ ceesmeceele®e nîee ÒekeÀej®ee Yeeb[Jeuee®eer iejpe

GodYeJeles Je ceesmece mebHeu³eeveblej ner iejpe mebHeg<ìele ³esles. megleer keÀeHe[ efiejC³eebvee ojJe<eea

keÀeHemee®eer Kejsoer keÀ©ve keÀeHemee®ee meeþe keÀ©ve þsJeeJee ueeielees. nîee keÀeHe[ efiejC³eeb®ee

¢ef<ìkeÀesletve efJe®eej kesÀu³eeme keÀeHemee®³ee meeþîeeceO³es iegbleefJeC³eele Deeuesu³ee KesUl³ee

Yeeb[Jeueeuee ceesmeceer KesUles Yeeb[Jeue Demes cnCelee ³esF&ue.

(3) efJeefMe<ì KesUles Yeeb[Jeue (Special Working Capital) - æefJeefµe<ì keÀejCeemeeþer GHe³eesieele

³esCeeN³ee KesUl³ee Yeeb[Jeueeuee efJeefµe<ì KesUles Yeeb[Jeue Deµeer meb%ee efoueer peeles.

GoenjCeeLe&, meewo³e& ÒemeeOeveeb®es GlHeeove keÀjCeeN³ee SkeÀe keÀejKeeveoejeves keÀener veJeerve

ÒekeÀej®³ee ÒemeeOeveeb®es GlHeeove kesÀues. nîee meewbo³e& ÒemeeOeveebkeÀefjlee yeepeejele ceeieCeer

efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer peeefnjeleeR®eer SkeÀ efJemle=le ³eespevee le³eej keÀ©ve leer jeyeefJeCes

DeeJeµ³ekeÀ Deens. peeefnjeleer®eer ³eespevee jeyeefJeC³eemeeþer pes Yeeb[Jeue GHe³eesieele DeeCeues

peeF&ue l³eeuee®e efJeefµe<ì KesUles Yeeb[Jeue Demes cnCelee ³esF&ue.

J³eJemee³eele keÀener JesUsme efJeµes<e ÒekeÀej®eer HeefjefmLeleer efvecee&Ce nesles. yeepeejele

ceboer Deeu³eecegUs, mHeOex®eer leerJe´lee Jee{u³eecegUs efkebÀJee leelkeÀeefuekeÀ keÀejCeebcegUs GlHeeefole

Jemlebt®eer efJe¬eÀer ve Peeu³eeme ceeue mee®etve jenlees. Deµee HeefjefmLeleerlemegOoe

keÀejKeev³eeceOeerue GlHeeovee®es keÀe³e& efvejblejHeCes ®eeuet þsJeeJes ueeieles. GlHeeovee®es keÀe³e&

vesnceerÒeceeCes ®eeuet þsJetve efJe¬eÀer ve Peeuesu³ee Jemletb®ee mebûen keÀjC³eemeeþer vesnceerHes#ee pes

DeefleefjkeÌle Yeeb[Jeue GHe³eesieele DeeCeues peeles l³eeuee megOoe efJeefµe<ì KesUles Yeeb[Jeue Demes®e

cnCeleele.

10.6 KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es efJeefJeOe m$eesle (Different Sources of

Working Capital):

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es ÒekeÀej Jej veceto kesÀues Deensle. keÀeU efkebÀJee cegoleer®³ee

¢ef<ìkeÀesveeletve efJe®eej kesÀu³eeme KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es m$eesle oerIe&keÀeueerve Je DeuHekeÀeueerve

Demes oesve ÒekeÀej®es Demeleele. ns efJeefYeVe m$eesle Heg{s oµe&efJeues Deensle.

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es m$eesle

oerIe&keÀeueerve m$eesle DeuHekeÀeueerve m$eesle

1. Debµe

2. keÀpe&jesKes DeevleefjkeÀ m$eesle yeefnie&le m$eesle

1. DeJe#e³eCe mebef®eleer 1. meeceev³e J³eeHeejer Òel³e³e

3. veHeÌ³ee®eer HegvejiegbleJeCetkeÀ 2. keÀjeb®³ee µeesOeveekeÀefjlee 2. J³eeJemeeef³ekeÀ Òel³e³e He$es

4. keÀes<e Je DeeefOekeÌ³e efveOeer 3. GHeeefpe&le Ke®e& 3. J³eeHeejer yeBkeÀe

5. DeveeJeµ³ekeÀ mebHeÊeer®eer efJe¬eÀer 4. peveles®³ee þsJeer

6. efJeµes<e efJeÊeer³e mebmLee 5.ûeenkeÀebkeÀ[tve ÒeeHle nesCeejer Deefûece jeµeer

6. osµeer cenepeve

7. efJeµes<e efJeÊeer³e mebmLee

Jejerue Deeke=ÀleerceO³es oµe&efJeuesu³ee KesUl³ee Yeeb[Jeuee®³ee m$eesleebyeÎue Heg{s mHe<ìerkeÀjCe kesÀues

Deens.

10.6.1 oerIe&keÀeueerve m$eesle:

(1) Debµe Yeeie - Debµeeb®es efveie&ceve keÀ©ve ÒeeHle nesCeejs Yeeb[Jeue ns Òeceb[UepeJeU vesnceerkeÀefjlee

jenCeej Demeu³eecegUs nîee Yeeb[Jeuee®eer iegbleJeCetkeÀ keÀ©ve efmLej mebHeÊeer mebHeeove kesÀueer peeles.

Debµe Yeeb[Jeuee®ee GHe³eesie J³eJemee³ee®³ee vewefceefÊekeÀ iejpee YeeieefJeC³eekeÀefjleener kesÀuee peeT

µekeÀlees. Debµeeb®es ÒekeÀej Je Debµeeb®es HeÀe³eos Je leesìs nîeeyeÎue nîeeHetJeea®e efJemleejeves ®e®ee&

keÀjC³eele Deeueer Deens.

(2) keÀpe&jesKes - DebµeebÒeceeCes®e keÀpe&jesK³eeb®es efveie&ceve keÀ©ve ÒeeHle kesÀuesues Yeeb[Jeue ns efJeefµe<ì

HeefjefmLeleerceO³es efmLej mebHeÊeerÒeceeCes®e ®eue mebHeÊeer®eer Kejsoer keÀjC³eekeÀefjlee iegbleefJelee ³esles.

keÀpe&jesK³eeb®es efveie&ceve keÀ©ve ÒeeHle nesCeeje Hewmee KesUles Yeeb[Jeue cnCetve GHe³eesieele

DeeCeeJe³ee®ee efkebÀJee veener ne cenÊJeHetCe& OeesjCeefJe<e³ekeÀ efveCe&³e meb®eeuekeÀebveer lep%eeb®³ee

meuu³eeves®e I³ee³euee nJee. keÀpe&jesK³eeb®es HeÀe³eos Je leesìîeebyeÎue nîeeHetJeea meefJemlej

mHe<ìerkeÀjCe kesÀues Deens.

(3) veHeÌ³eeb®eer Hegveieg¥leJeCetkeÀ - DebµeOeejer ns Òeceb[Ue®es Kejs ceeuekeÀ Demeu³eecegUKes Òeceb[Ueves

efceUefJeuesu³ee veHeÌ³eeJej DebµeOeeN³eeb®ee DeefOekeÀej Demelees. Òeceb[Ueves efceUefJeuesuee veHeÀe

DebµeOeeN³eebceO³es efJeleefjle ve keÀjlee nîee veHeÌ³eeceOetve SkeÀ mebef®eleer efvecee&Ce keÀ©ve nîee

efveOeerceO³es Demeuesuee Hewmee KesUles Yeeb[Jeue cnCetve GHe³eesieele DeeCelee ³eslees. veHeÌ³ee®eer

Hegveieg¥leJeCetkeÀ ne Òel³eskeÀ efJekeÀmeveµeerue Òeceb[Ue®³ee ¢<ìerves KesUl³ee Yeeb[Jeuee®ee SkeÀ ÒecegKe

m$eesle Deens. veHeÌ³ee®³ee Hegveie¥gleJeCetkeÀ OeesjCee®es efJeefJeOe Hewuet Heg{®³ee ÒekeÀjCeele mHe<ì kesÀues

Deensle.

(4) mebef®eleer Je DeeefOekeÌ³e - J³eJemee³eeceO³es meJe& Ke®e& YeeieefJeu³eeveblej lemes®e DebµeOeeN³eebvee ueeYeebµe

Jeeìu³eeveblej efµeuuekeÀ jenCeeN³ee veHeÌ³ee®³ee cee$esuee DeeefOekeÌ³e cnCeleele. efµeJee³e

J³eJemee³eele GodYeJeCeeN³ee DeeHeÊeeRJej menpeHeCes ceele keÀjC³eemeeþer efJeefJeOe ÒekeÀej®³ee

mebef®eleer efvecee&Ce kesÀu³ee peeleele. DeeefOekeÌ³e Je mebef®eleeRceO³es Demeuesuee Hewmee J³eJemee³eele

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®³ee mJe©Heele JeeHejlee ³eslees. mebef®eleer Je DeeefOekeÌ³eeyeÎue Heg{s SkeÀe

ÒekeÀjCeele efJemleejeves ®e®ee& kesÀueer Deens.

(5) DeveeJeµ³ekeÀ mebHeÊeer®eer efJe¬eÀer - µeem$eer³e mebµeesOeve Je leebef$ekeÀ HeefjJele&veecegUs J³eJemee³eeceOeerue

keÀener ³eb$emeeceûeer, GHekeÀjCes, JeenlegkeÀer®eer meeOeves F. efmLej mebHeÊeer DeveeJeµ³ekeÀ þjles.

J³eJemee³ee®³ee ¢<ìerves nîee mebHeÊeer®ee keÀener®e GHe³eesie jenle veener. Deµee mebHeÊeer®eer efJe¬eÀer

keÀjCes ns®e F<ì Demeles. nîee ÒekeÀej®³ee mebHeÊeer®eer efJe¬eÀer keÀ©ve GYeejC³eele Deeuesuee Hewmee

J³eJemee³eele KesUl³ee Yeeb[Jeuee®³ee mJe©Heele GHe³eesieele DeeCelee ³esF&ue.

(6) efJeµes<e mJe©Hee®³ee efJeÊeer³e mebmLee - J³eeJemeeef³ekeÀ Je DeewÐeesefiekeÀ GHe¬eÀceebvee HeleHegjJeþe

keÀjC³ee®³ee nsletves Yeejleele mJeeleb$³eÒeeHleerveblej keÀener efJeµes<e mJe©Hee®³ee efJeÊeer³e mebmLeeb®eer

mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer Deens. nîee efJeÊeer³e mebmLeebkeÀ[tve ÒeeHle nesCeejs oerIe&keÀeueerve keÀpe&

Òeceb[Ue®³ee oerIe&keÀeueerve KesUl³ee Yeeb[Jeuee®ee SkeÀ ÒecegKe m$eesle þjuee Deens. Yeejleele

mLeeHeve Peeuesu³ee keÀener cenÊJee®³ee efJeÊeer³e mebmLeebveer kesÀuesu³ee keÀeceefiejeryeÎue Heg{s ®e®ee&

kesÀueer Deens.

10.6.2 DeuHekeÀeueerve m$eesle:

GHe¬eÀceeb®³ee KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es DeuHekeÀeueerve m$eesle Debleie&le m$eesle Je yeefnie&le m$eesle

Demes oesve ÒekeÀej®es Demeleele.

(De) Debleie&le m$eesle

(1) DeJe#e³eCe efveOeer (Depreciation Funds) - mebHeÊeer®³ee cetu³eele keÀesCel³eener keÀejCeecegUs

nUtnUt nesCeeje pees Nneme Demelees l³eeuee®e DeJe#e³eCe cnCeleele. nîee Òeef¬eÀ³escegUs þjeefJekeÀ

keÀeuece³ee&osveblej efmLej mebHeÊeer efve©He³eesieer yeveles. DeJe#e³eCeecegUs efmLej mebHeÊeer efve©He³eesieer

Peeu³eeveblej l³eeSsJepeer veJeerve mebHeÊeer menpeHeCes Kejsoer keÀjlee ³eeJeer, nîee nsletves ojJe<eea

DeJe#e³eCee®eer SkeÀ þjeefJekeÀ jkeÀce yeepetuee mee©ve DeJe#e³eCe efveOeer efvecee&Ce kesÀuee peelees.

DeJe#e³eCe efveOeerceO³es Demeuesu³ee jkeÀces®ee KesUles Yeeb[Jeuee®³ee mJe©Heele GHe³eesie keÀjlee

³esF&ue.

(2) keÀjeb®³ee µeesOeveekeÀefjlee efveOeer - keÀjeb®es µeesOeve ³eesi³e JesUer keÀjlee ³eeJes nîeekeÀefjlee SkeÀ efveOeer

efvecee&Ce keÀjC³ee®es OeesjCe keÀener GHe¬eÀceebceO³es jeyeefJeues peeles. nîee efveOeer®eener KesUl³ee

Yeeb[Jeuee®³ee mJe©Heele ÒemebieefJeµes<eer GHe³eesie kesÀuee peeT µekeÀlees.

(3) GHeefpe&le Ke®e& (Accrued Expenses) - DeveskeÀoe keÀener yeeyeeRJej Ke®e& keÀjC³eele Deeuesuee

Demelees, HeCe Òel³e#eele nîee jkeÀceeb®es µeesOeve kesÀues peele veener. Deµee Ke®ee&uee 'GHeefpe&le

Ke®e&' Demes cnCeleele. GHeefpe&le Ke®ee&®eer jkeÀce Del³euHe keÀeUekeÀefjlee J³eJemee³ee®³ee

ÒeemebefiekeÀ iejpee YeeieefJeC³eekeÀefjlee (efJeµes<e HeefjefmLeleerceO³es®e) GHe³eesieele DeeCelee ³esF&ue.

(ye) yeefnie&le m$eesle

(1) meeceev³e J³eeHeejer Òel³e³e (Normal Trade Credit) - meJe& J³eeJemeeef³ekeÀ GHe¬eÀce nîee

ceeiee&®ee DeJeuebye keÀjleele. meeceev³e J³eeHeejer Òel³e³e efceUefJeC³ee®³ee efJeefYeVe HeOoleer Òe®eefuele

Deensle. Goe. J³eeHeeN³eekeÀ[tve GOeejerJej ceeuee®eer Kejsoer keÀjCes, þjeefJekeÀ keÀeuece³ee&osceO³es

efvejefvejeU³ee nHl³eebceO³es jkeÀces®es µeesOeve keÀjCes F.

(2) J³eeJemeeef³ekeÀ Òel³e³e He$es (Credit Papers) - meJe& GHe¬eÀce iejpesvegmeej J³eeJemeeef³ekeÀ

Òel³e³eHe$eeb®ee GHe³eesie keÀjerle Demeleele. Goe. os³e efJeHe$es, Heefle%ee He$es F. efJeefYeVe

J³eeJemeeef³ekeÀ Òel³e³e He$es KesUl³ee Yeeb[Jeuee®ee ÒecegKe m$eesle Deens.

(3) J³eeHeejer yeBkeÀe - meJe& J³eeHeejer yeBkeÀe DeeHeu³ee ûeenkeÀebvee DeefOeefJekeÀ<e& (Overdraft), jeskeÀ Òel³e³e

(Cash Credit), DeuHecegoleer®eer keÀpex (Short term Loans) Deµee efJeefJeOe ceeiee¥®ee

DeJeuebye keÀ©ve HeleHegjJeþe keÀjerle Demeleele. J³eeHeejer yeBkeÀekeÀ[tve ÒeeHle nesCeejs ns meene³³e

KesUl³ee Yeeb[Jeuee®ee SkeÀ ÒecegKe m$eesle Deens.

(4) peveles®³ee þsJeer - peveles®³ee þsJeer ne Yeeb[Jeuee®ee SkeÀ Jewefµe<ìîeHetCe& mesle Deens. nîee þsJeeR®eer

cegole DeuHe Je oerIe& Deµeer Demeles. peveles®³ee þsJeer oerIe&cegoleer®³ee Demeu³eeme þsJe cnCetve

ieesUe nesCeejer jkeÀce efmLej Yeeb[Jeue cnCegve iegbleefJelee ³esF&ue lej þsJeeR®eer cegole DeuHe

Demeu³eeme þsJe cnCegve ieesUe nesCeejer jkeÀce KesUles Yeeb[Jeue GHe³eesieele DeeCelee ³esF&ue.

peveles®³ee þsJeer®es mJe©He lemes®e nîee þsJeeR®es HeÀe³eos Je leesìîeebyeÎue nîeeHetJeea efJemleejeves

mHe<ìerkeÀjCe kesÀues Deens.

(5) ûeenkeÀebkeÀ[tve ÒeeHle nesCeejer Deefûece jeµeer (Customer Advances) - pesJne Jemlet®ee HegjJeþe

ceeieCeerHes#ee keÀceer Demelees, Jemlet®ee HegjJeþe ceeieCeerHes#ee keÀceer Demelees, Jemlet efceUe³euee yeje®e

keÀeU ueeielees, ceeieCeer®eer leerJe´lee yejer®e peemle Demeles DeeefCe keÀejKeeveoeje®eer efJeefµe<ì

JemletyeÎue DeebefµekeÀ efkebÀJee mebHetCe& cekeÌlesoejer Demeles, lesJne ûeenkeÀ Jemlet efceUeJeer nîeemeeþer

efkebÀceleerHewkeÀer keÀener Yeeie keÀejKeeveoejepeJeU efkebÀJee J³eeHeeN³eepeJeU Deefûece cnCetve osleele.

nîee ceeiee&ves yejer®e ceesþer jkeÀce ieesUe nesT µekeÀles. efJeefµe<ì HeefjefmLeleerceO³es ûeenkeÀebkeÀ[tve

ÒeeHle nesCeejer Deefûece jeµeer KesUl³ee Yeeb[Jeuee®ee SkeÀ m$eesle þ© µekeÀles.

(6) osµeer cenepeve (Indigenous Bankers)- Òee®eerve keÀeUeHeemetve osµeer cenepeveebveer osµeeceOeerue

ueneveceesþîee GÐeesieeb®eer efJeÊeer³e iejpe YeeieefJeC³ee®es keÀe³e& ³eLeeµekeÌleer kesÀues Deens. ogmeN³ee

cene³egOoeveblej®³ee keÀeUele DeeOegefvekeÀ yeBkeÀeRie HeOoleer®³ee efJekeÀeme Peeu³eecegUs J³eeHeej Je

GÐeesieeuee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesuee DeuHecegoleer®ee Òel³e³e l³eebvee yeBkeÀebkeÀ[tve ÒeeHle nesT ueeieuee

Je l³eecegUs osµeer cenepeveeb®³ee keÀe³ee&®es cenÊJe yeN³ee®e ÒeceeCeele keÀceer Peeues. meO³ee

GÐeesieebvee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesuee HeleHegjJeþe keÀjCeeN³ee DeveskeÀ mebmLeeb®es peeUs osµeele

efJeCeuesues Demeleeveener osµeer cenepeve efìketÀve Deensle, ner SkeÀ®e iees<ì osµeer cenepeveeb®³ee

Jewefµe<ìîeHetCe& keÀe³e&HeOoleer®eer Je GHe³egkeÌleles®eer efveoµe&keÀ Deens Demes cnìu³eeme JeeJeies þjCeej

veener.

Deepe®³ee HeefjefmLeleerle osµeer cenepeve ns ûeeceesÐeesieebvee Je ueneve ÒeceeCeeJej J³eJenej keÀjCeeN³ee

J³eeJemeeef³ekeÀ Je DeewÐeesefiekeÀ GHe¬eÀceebvee DeeJeµ³ekeÀ DemeCeejs KesUles Yeeb[Jeue HegjJeerle Deensle.

osµeer cenepeve ns $eÝCejeµeerJej 12 les 30 ìkeÌ³eebHe³e&le J³eepe DeekeÀejleele. osµeer cenepeve

DeekeÀejerle Demeuesu³ee J³eepee®ee oj Del³eefOekeÀ Demeleeveener DeveskeÀ GHe¬eÀce osµeer cenepeveeb®es

meene³³e efceUefJeC³eekeÀefjlee GlmegkeÀ Demeleele. keÀejKeeveoej efkebÀJee J³eeJemeeef³ekeÀeb®³ee

J³eeqkeÌleiele peceeveleerJej keÀpe& osC³ee®eer osµeer cenepeveeb®eer le³eejer Demeu³eecegUs lemes®e

DeuHecegoleerkeÀefjlee Jeeìsue lesJe{er jkeÀce osC³ee®eer l³eeb®eer #ecelee Demeu³eecegUs osµeeceOeerue

mebIeefìle GÐeesieebveener efJeefµe<ì HeefjefmLeleerle osµeer cenepeveeb®eer keÀener Òemebieer I³eeJeer

ueeieu³eeme l³eele Deeµ®e³e& veener.

(7) efJeµes<e mJe©Hee®³ee efJeÊeer³e mebmLee - mJeeleb$³eÒeeHleerveblej DeeHeu³ee osµeele J³eeJemeeef³ekeÀ Je

DeewÐeesefiekeÀ GHe¬eÀceebvee efve³eefcele Je ³eesi³e DeìeRJej HeleHegjJeþe keÀjC³eemeeþer mLeeHeve

keÀjC³eele Deeuesu³ee efJeµes<e efJeÊeer³e mebmLeebceO³es ÒeecegK³eeves Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJeÊe

ceneceb[U, jep³e efJeÊeer³e ceneceb[Us, DeewÐeesefiekeÀ Hele DeeefCe iegbleJeCetkeÀ ceneceb[U, Yeejleer³e

DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme yeBkeÀ Je ³egefveì ì^mì nîee mebmLeeb®ee ÒeecegK³eeves meceeJesµe neslees. nîee

mebmLee GHe¬eÀceebvee oerIe&cegoleer®³ee KesUl³ee Yeeb[JeueeÒeceeCes®e DeuHecegoleer®es KesUles

Yeeb[Jeuener HegjefJeleele. nîee mebmLeeb®³ee keÀeceefiejeryeÎue Heg{s mJeleb$eHeCes ®e®ee& kesÀueer Deens.

10.7 J³eeHeejer yeBkeÀeb®eer YetefcekeÀe (The Role of Commercial Banks):

peveles®³ee þsJeer mJeerkeÀe©ve J³eeJemeeef³ekeÀebvee DeuHecegoleer®ee keÀpe&HegjJeþe keÀjCeeN³ee

yeBefkeÀie mebmLeebvee J³eeHeejer yeBkeÀe Demes cnCeleele. peveles®³ee þsJeer ne®e nîee mebmLeeb®ee

keÀe³ee&®ee DeeOeej Demeu³eecegUs nîee ÒekeÀej®³ee yeBefkeÀie J³eJemee³eeuee Deposit Banking

Demes cnCeleele.

YeejleeceOeerue J³eeHeejer yeBkeÀe ÒeecegK³eeves J³eeJemeeef³ekeÀebvee HeleHegjJeþe keÀjC³ee®es keÀe³e& keÀjerle

Demeleele. efµeJee³e nîee J³eeHeejer yeBkeÀe ceesþîee, ceO³ece Je ueIeg GÐeesieebvee DeuHecegoleer®es

DeeefLe&keÀ meene³³ener keÀjerle Demeleele. J³eeHeejer yeBkeÀekeÀ[tve GÐeesieebvee keÀjC³eele ³esCeeN³ee

DeeefLe&keÀ ceoleer®es mJe©He Heg{erueÒeceeCes Demet µekeÀles.

1) GÐeesieeb®es meb®eeueve keÀjCeeN³ee meb³egkeÌle Yeeb[Jeueer mebmLeebveer efveie&efcele kesÀuesu³ee ÒeefleYetleeR®³ee

peceeveleerJej DeuHecegoleer®ee keÀpe&HegjJeþe keÀjCes.

2) GÐeesieebvee Deefûece jkeÀce (Advances), jeskeÀ Òel³e³e Je DeefOeefJekeÀ<e& efkebÀJee DeesJnj[eHeÌì (Cash

Credit and overdraft) osCes, Je

3) ûeenkeÀeb®eer efJeHe$es Je ngb[er JeìefJeCes. (Discounting of bills and hundis)

yebefkebÀie®³ee #es$eele Ie[tve Deeuesu³ee SkeÀe Del³eble cenÊJeHetCe& Ieìves®ee ³esLes GuuesKe keÀjCes

DeeJeµe³ekeÀ Deens. 30 peguew 1969 jespeer osµeeceOeerue 14 ÒecegKe J³eeHeejer yeBkeÀeb®es

je<ìêr³eerkeÀjCe keÀjC³eele Deeues. nîee yeBkeÀe Heg{erueÒeceeCes Deensle : - meWìûe yeBkeÀ, yeBkeÀ Dee@HeÀ

Fbef[³ee, Hebpeeye ve@µeveue yeBkeÀ, yeBkeÀ Dee@HeÀ ye[esoe, ³egvee³eìs[ keÀceefµe&³eue yeBkeÀ, ke@Àveje yeBkeÀ,

³egvee³eìs[ yeBkeÀ Dee@HeÀ Fbef[³ee, osvee yeBkeÀ, ³egefve³eve yeBkeÀ, Deueeneyeeo yeBkeÀ, efmebef[kesÀì yeBkeÀ,

Fbef[³eve DeesJnjmeerpe yeBkeÀ, Fbef[³eve yeBkeÀ Je yeBkeÀ Dee@HeÀ ceneje<ì^. J³eeHeejer yeBkeÀeb®³ee

je<ìer^³eerkeÀjCee®eer Heg{erue ÒecegKe GefÎ<ìs nesleer - 1) µesleermeeþer DeefOekeÀ keÀpe& GHeueyOe

keÀjCes, 2) ueneve GÐeesieebvee DeefOekeÀ keÀpe&HegjJeþe keÀjCes, 3) yeskeÀej leb$e%eebvee GÐeesie

meg© keÀjC³eemeeþer DeeefLe&keÀ meene³³e keÀjCes, DeeefCe 4) ÒeeOeev³e efouesu³ee keÀe³e&¬eÀceeb®ee

DebceueyepeeJeCeermeeþer keÀpe&HegjJeþe keÀjCes. je<ìêr³eerkeÀjCeeveblej nîee J³eeHeejer yeBkeÀe µesleer,

ueIeg GÐeesie Je kegÀìerj GÐeesie lemes®e uenevemeneve GHe¬eÀceer Je J³eeJemeeef³ekeÀebkeÀ[s HetJeeaHes#ee

peemle Deiel³eeves, lelHejlesves Je ceesþîee ÒeceeCeeJej ue#e HegjJet ueeieu³ee Deensle. GÐeesieebvee

DeeJeµ³ekeÀ Demeuesues meene³³e osC³ee®³ee ¢<ìerves J³eeHeejer yeBkeÀebveer mJeerkeÀejuesu³ee OeesjCeeJej

je<ìêr³eerkeÀjCee®ee HeÀejmee HeefjCeece Ie[tve Deeuee veener.

YeejleeceOeerue J³eeHeejer yeBkeÀeveer DeepeJej kesÀuesu³ee keÀeceefiejer®ee yeejkeÀeF&ves DeY³eeme kesÀu³eeme

nîee yeBkeÀebveer GÐeesieebvee KesUles Yeeb[Jeue GHeueyOe keÀ©ve osC³ee®³ee ¢<ìerves HeÀkeÌle

DeuHekeÀeueerve Òel³e³ee®ee®e HegjJeþe kesÀuee Demes Dee{Utve ³esles. GÐeesieebvee efmLej Yeeb[Jeue

efceUJetve osC³ee®³ee ¢<ìerves l³eebvee oerIe&cegoleer®ee Je ceO³ece cegoleer®ee keÀpe&HegjJeþe keÀjC³ee®³ee

yeeyeleerle J³eeHeejer yeBkeÀebveer mJeerkeÀejuesueer YetefcekeÀe SkebÀojerves vekeÀejelcekeÀ mJe©Hee®eer®e nesleer.

YeejleeceOeerue J³eeHeejer yeBkeÀebveer GÐeesieebvee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesuee oerIe&cegoleer®ee Je

ceO³ececegoleer®ee keÀpe&HegjJeþe keÀjC³ee®³ee ¢<ìerves vekeÀejelcekeÀ YetefcekeÀe mJeerkeÀejC³eekeÀefjlee

keÀejCeerYetle Demeuesu³ee keÀener yeeyeeR®ee Heg{s GuuesKe kesÀuee Deens.

1) GÐeesieebvee oerIe&cegoleer®ee Je ceO³ececegoleer®ee keÀpe&HegjJeþe keÀjC³eemeeþer yeBkeÀeb®eer j®evee Je l³eeb®eer

Yeeb[Jeue-J³eJemLee efJeefµe<ì ÒekeÀej®eer DemeCes DeeJeµ³ekeÀ Demeles. J³eeHeejer yeBkeÀeb®eer j®evee ner

nîee efJeefµe<ì keÀe³ee&keÀefjlee DevegketÀue vemeu³ee®es meebefieleues peeles.

2) J³eeHeejer yeBkeÀebpeJeU pevelesves þsJeuesu³ee þsJeer DeuHecegoleerkeÀefjlee Demeleele; nîee þsJeer kesÀJnener

Hejle IesC³ee®eer pevelesuee meJeuele Demeles. DeuHekeÀeueerve þsJeer mJeerkeÀejCeejer yeBefkebÀie mebmLee

Flejebvee oerIe&cegoleer®es keÀpe& osT µekeÀle veener.

3) DeewÐeesefiekeÀ #es$eele efJeefµe<ì Jemlet®es GlHeeove keÀjC³eemeeþer mLeeHeve Peeuesu³ee GHe¬eÀceeb®es ³eµe

DeveskeÀ IeìkeÀebJej DeJeuebyetve Demeles. SkeÀe ¢ef<ìkeÀesveeletve nîee GHe¬eÀceeb®es ³eµe Debleie&le

IeìkeÀeHes#ee yeepeejHesþsµeer efveieef[le DemeCeeN³ee IeìkeÀebJej DeJeuebyetve Demeles.

yeepeejHesþsceOeerue HeefjefmLeleer Deefveefµ®ele Je yeoueCeejer Demeles.

4) DeewÐeesefiekeÀ GHe¬eÀceebveer efveie&efcele kesÀuesu³ee ÒeefleYetleeRceOeerue iegbleJeCetkeÀ J³eeHeejer yeBkeÀeb®³ee

¢ef<ìkeÀesveeletve megjef#ele ceeveueer peele veener.

5) J³eeHeejer yeBkeÀebJej ÒeeHle nesCeeN³ee þsJeeRJej J³eepe ÐeeJes ueeieles. nîee keÀjCeecegUs J³eeHeejer yeBkeÀebveer

GÐeesieebvee keÀpe&HegjJeþe keÀjeJe³ee®ee þjefJeu³eeme J³eepee®ee oj yeje®e peemle jenerue ns GIe[

Deens. nîee ojeJej J³eeHeejer yeBkeÀebkeÀ[tve keÀpe& IesCes ogye&ue Je meerceevle GÐeesieebvee Keef®ele®e

HejJe[Ceej veener.

6) keÀener lep%eeb®³ee celes YeejleeceOeerue J³eeHeejer yeBkeÀepeJeU Demeuesueer meeOeves Deieoer®e DeHegjer

Deensle. nîee yeBkeÀe GÐeesieeb®eer DeuHecegoleer®eer Yeeb[JeueefJe<e³ekeÀ iejpe pesJne mebHetCe&HeCes YeeieJet

µekeÀle veenerle lesJne l³ee GÐeesieeb®eer oerIe&cegoleer®eer Yeeb[JeueefJe<e³ekeÀ iejpe keÀe³e

YeeieefJeCeej?

7) GÐeesieebvee oerIe&cegoleer®ee keÀpe&HegjJeþe keÀjC³ee®³ee keÀe³ee&le Devegm³etle Demeuesueer peesKeerce J³eeHeejer

yeBkeÀe mJeerkeÀe© µekeÀle veenerle.

8) YeejleeceOeerue J³eeHeejer yeBkeÀe keÀvmeesefì&³ece®eer (Consortium) mLeeHevee keÀ©ve GÐeesieebvee

oerIe&cegoleer®ee keÀpe&HegjJeþe keÀjCee®³ee HeOoleer®ee DeJeuebye keÀjerle veenerle.

YeejleeceOeerue J³eeHeejer yeBkeÀebveer GÐeesieebvee ceO³ececegoleer®ee Je oerIe&cegoleer®ee keÀpe&HegjJeþe

keÀjC³ee®³ee keÀe³ee&Heemetve mJele:uee otj þsJeC³ee®ee Òe³elve meelel³eeves kesÀuee Deens. meO³ee®³ee

HeefjefmLeleerle Je vepeerkeÀ®³ee YeefJe<³ekeÀeUelener J³eeHeejer yeBkeÀebveer nîee yeeyeleerle mJeerkeÀejuesu³ee

OeesjCeele keÀener yeoue Ie[tve ³esC³ee®eer cegUer®e µekeÌ³elee efomele veener.

10.8 YeejleeceOeerue efJeµes<e mJe©Hee®³ee efJeÊeer³e mebmLee (Specialised

Financial Institutions in India)

DeefJekeÀefmele osµeeble GÐeesieebvee DeeJeµ³ekeÀ DemeCeeN³ee oerIe&cegoleer®es keÀpe& efkebÀJee Òel³e³ee®ee

HegjJeþe keÀjCeeN³ee mebmLeeb®ee ÒekeÀ<ee&ves DeYeeJe Demelees. GHeYeesie lemes®e Yeeb[Jeueer Jemletb®es

ceesþîee ÒeceeCeeJej GlHeeove keÀjCeejs GÐeesie meg© keÀjC³eemeeþer, Deµee GÐeesieeb®ee efJemleej

keÀjC³eemeeþer, lemes®e nîee GÐeesieeb®es DeeOegefvekeÀerkeÀjCe keÀjC³eemeeþer DeeJeµ³ekeÀ DemeCeejs

efmLej Je KesUles Yeeb[Jeue HeÀkeÌle HejbHejeiele ceeiee¥veer efkebÀJee vesnceer®³ee®e m$eesleebceOetve GHeueyOe

nesCes HeÀej keÀþerCe Demeles. peveles®eer DeuHeye®ele Je Yeeb[Jeueefveefce&leer®ee DeuHe oj, Yeeb[Jeue

yeepeeje®es DeefJekeÀefmele mJe©He Je Òel³e³ee®ee HegjJeþe keÀjCeeN³ee mebmLeeb®ee DeHegjsHeCee- nîee

cenlJee®³ee keÀejCeebcegUs GÐeesieebvee DeeJeµ³ekeÀ DemeCeeje oerIe&cegoleer®ee lemes®e ceO³ece cegoleer®ee

HeleHegjJeþe keÀjC³eemeeþer keÀener efJeµes<e mebmLeeb®eer mLeeHevee keÀjCes DeeJeµ³ekeÀ Demeles.

Yeejleele efJeµes<e mJe©Hee®³ee efJeÊeer³e mebmLeeb®eer mLeeHevee:

Yeejleele DeewÐeeefiekeÀ Je J³eeJemeeef³ekeÀ GHe¬eÀce l³eebvee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesues efmLej Yeeb[Jeue Je

KesUles Yeeb[Jeue ÒeeHle keÀ©ve IesC³eekeÀefjlee p³ee m$eesleeb®ee GHe³eesie keÀ©ve IesT µekeÀleele

Deµee efJeefYeVe m$eesleebyeÎue nîeeHetJeea efJemleejeves ®e®ee& kesÀueer Deens. osµeeuee mJeeleb$³e efceUeues

lesJne Yeejleele DeewÐeesefiekeÀ DeLe& HegjJeþîee®³ee #es$eeceOeerue HeefjefmLeleer keÀceeueer®eer

DemeceeOeevekeÀejkeÀ nesleer. Yeeb[Jeue efveefce&leer®ee DeuHe oj, Òe®eefuele meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleer Je

Þeercebleeb®eer mebkegÀef®ele ceveesJe=Êeer, Yeeb[Jeuee®ee 'ueepejsHeCee', DemebIeefìle cegêe yeepeejHesþ,

oes<eHetCe& yeBefkebÀie HeOoleer, DeewÐeesefiekeÀ yeBkeÀeb®ee DeYeeJe, GÐeesieebvee oerIe&cegoleer®ee HeleHegjJeþe ve

keÀjC³eeyeÎue J³eeHeejer yeBkeÀeveer mJeerkeÀejuesues OeesjCe, DeefYeieesHeve mebmLeeb®ee DeYeeJe,

J³eeJemeeef³ekeÀ ÒeJele&keÀeb®ee DeYeeJe - Deµee DeveskeÀ keÀejCeebcegUs GÐeesieebvee Hegjsµee ÒeceeCeele

efmLej Yeeb[Jeue Je KesUles Yeeb[Jeue efceUt µekeÀle veJnles Je HeefjCeecele: osµee®ee DeewÐeesefiekeÀ

efJekeÀeme DeJejesefOele Peeuee neslee. nîee HeefjefmLeleerceO³es ue#eCeer³e yeoue Ie[Jetve

DeeCeC³eekeÀefjlee osµeele GÐeesieebvee HejHegjJeþDe keÀjC³eemeeþer efJeµes<e mJe©Hee®³ee efJeÊeer³e

mebmLeeb®eer mLeeHevee keÀjCes DeeJeµ³ekeÀ Deens, nîee®eer peeCeerJe efve³eespevekeÀej Je ceO³eJeleea

mejkeÀejuee Peeueer. nîee peeefCeJesletve mejkeÀejves mLeeHeve kesÀuesu³ee efJeµes<e mJe©Hee®³ee efJeÊeer³e

mebmLeeb®es SkeÀ peeUs®e meO³ee DeeHeu³ee osµeele efJeCeues iesues Deens. DeewÐeesefiekeÀ

DeLe&HegjJeþîee®³ee #es$eele mJeeleb$³eesÊej keÀeUele mLeeHeve keÀjC³eele Deeuesu³ee keÀener efveJe[keÀ

efJeµes<e mJe©Hee®³ee efJeÊeer³e mebmLeeb®eer GefÎ<ìs meeO³e keÀ©ve IesC³eekeÀefjlee nîee mebmLeebveer

kesÀuesu³ee keÀeceefiejer®ee Heg{s Lees[keÌ³eele Dee{eJee Iesleuee Deens.

10.8.1 Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJeÊe ceneceb[U (Industrial Finance Corporation of

India):

Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJeÊe ceneceb[Ue®eer mLeeHevee Deieoer meg©Jeeleeruee®e Peeueer. 1 peguew

1948 Heemetve nîee ceneceb[Ueves DeeHeu³ee keÀe³ee&®ee ÒeejbYe kesÀuee. Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ

efJeÊe ceneceb[Ue®es GefÎ<ì osµeeceO³es veJeerve GÐeesieeb®³ee mLeeHevesuee meene³³e keÀjCes ns Deens.

³eeefµeJee³e Òe®eefuele GÐeesieeb®es veJeerveerkeÀjCe (Renovation), veJeerveerkeÀjCe, DeeOegefvekeÀerkeÀjCe

(Modemisation) efkebÀJee efJemleej (Expansion) keÀjC³eekeÀefjleener ceneceb[U keÀpe&HegjJeþe

keÀjles. Jemletb®es GlHeeove, mebj#eCe, ÒeefkeÀ³ee keÀjC³eemeeþer mLeeHeve Peeuesueer lemes®e

KeeCekeÀece keÀjC³eemeeþer, µekeÌleer®eer (Power) efveefce&leer keÀjC³eemeeþer efkebÀJee ne@ìsume

®eeueefJeC³emeeþer mLeeHeve Peeuesueer meeJe&peefvekeÀ ceneceb[Uw DeeefCe menkeÀejer mebmLee nîee

ceneceb[UekeÀ[tve keÀpe& efceUJet µekeÀleele.

meg©Jeeleeruee Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJeÊe ceneceb[Ue®es keÀe³e&#es$e ce³ee&efole nesles. keÀeueeblejeves

les J³eeHekeÀ Peeues. DeewÐeesefiekeÀjCee®eer ieleer pemepeµeer Jee{le iesueer lemeleµeer DeewÐeesefiekeÀ efJeÊe

ceneceb[UekeÀ[s keÀpe& ceeieCeeN³ee GHe¬eÀceeb®³ee mebK³esceO³es Je l³eebvee DeeJeµ³ekeÀ Demeuesu³ee

DeLe&meene³³ee®³ee HeefjCeeceeceO³es GÊejesÊej Jee{ nesle iesueer. keÀener efveJe[keÀ Je<eea DeewÐeesefiekeÀ

efJeÊe ceneceb[Ueves osµeeceOeerue GÐeesieebvee cebpetj kesÀuesu³ee $eÝCe jeµeer®eer Je efJeleefjle

$eÝCejeµeer®eer DeekeÀ[sJeejer Heg{s efoueer Deens.

1961-62 1965-66 1970-71 1979-80 1982-83

GÐeesieebvee cebpetj kesÀuesues 26.7 45.9 23.3 137.9 238.3

keÀpe& (keÀesìer ©He³es)

GÐeesieebvee efJeleefjle 8.3 23.7 17.4 91.0 196.9

keÀjC³eele Deeuesues keÀpe&

(keÀesìer ©He³es)

DeewÐeesefiekeÀ efJeÊe ceneceb[Ueves 1982-83 meeueer osµeeceOeerue GÐeesieebvee 238.3

keÀesìer ©He³eeb®es keÀpe& cebpetj kesÀues nesles. nîeeHewkeÀer meeOeejCeHeCes 2/3 meene³³e ns efmeceWì,

jemee³eefvekeÀ Keles, efJeÐegleefveefce&leer, keÀeieo, DeewÐeesefiekeÀ ³eb$emeeceûeer F. je<ì^er³e cenÊJee®³ee

GÐeesieebvee osC³eele Deeues nesles. ceneceb[UekeÀ[tve DeewÐeesefiekeÀ menkeÀejer mebmLeebvee osC³eele

Deeuesues DeLe&meene³³e (keÀpe&HegjJeþe) ns nîee ceneceb[Ue®³ee keÀejYeeje®es SkeÀ þUkeÀ

Jewefµe<ìîe ceeveues Heeefnpes. DeewÐeesefiekeÀ efJeÊe ceneceb[Ueves cebpetj kesÀuesu³ee keÀpee&HewkeÀer 50

ìkekeÌ³eebHes#ee peemle keÀpe& ns ceneje<ì^, He.yebieeue, iegpejeLe Je leeceerUvee[t nîee ®eej

jep³eebceOeerue GÐeesieebvee osC³eele Deeues nesles. SkeÀìîee ceneje<ì^ jep³ee®ee®e Jeeìe 20 ìkeÌkesÀ

SJe{e neslee.

DeewÐeesefiekeÀ efJeÊe ceneceb[Ue®³ee keÀe³ee&Jej Deieoer meg©JeeleerHeemetve®e meJe& yeepebtveer ÒeKej ìerkeÀe

keÀjC³eele Deeueer Deens. ìerkeÀekeÀejebveer nîee ceneceb[Ue®³ee efJejesOeele Iesleuesu³ee keÀener þUkeÀ

Dee#esHeeb®ee Heg{s Lees[keÌ³eele GuuesKe kesÀuee Deens.

1. ceneceb[Ue®es meb®eeuekeÀ Je J³eJemLeeHekeÀeb®es efnlemebyebOe p³ee GÐeesieebceO³es iegbleues nesles Deµee

GÐeesieebvee keÀpe&HegjJeþe keÀjleevee ÒeeOeev³e osC³eele Deeues.

2. DeewÐeesefiekeÀ efJeÊe ceneceb[Ueves osµeeceOeerue keÀener ye[îee Yeeb[Jeueoejeb®³ee efJemleejJeeoeuee meene³³e

kesÀues Deens.

3. DeewÐeesefiekeÀ efJeÊe ceneceb[Ueves jeyeefJeuesu³ee OeesjCeeb®eer efve<Heleer ÒeeosefµekeÀ efJe<ecelee Jee{C³eeceO³es

Peeueer.

4. nîee ceneceb[Ueves cetueYetle GÐeesieeb®eer GHes#ee kesÀueer.

10.8.2 jep³e efJeÊeer³e ceneceb[Us (State Financial Corporations):

je<ì^er³e HeeleUerJej DeewÐeesefiekeÀ efJeÊe ceneceb[Ue®eer mLeeHevee Peeu³eeveblej jep³ee®³ee mlejeJej

Deµeer ceneceb[Us mLeeHeve keÀjC³ee®ee efJe®eej Heg{s Deeuee. 1951 ceO³es l³eekeÀefjlee

DeeJeµ³ekeÀ lees keÀe³eoe keÀjC³eele Deeuee. osµeele meO³ee 18 jep³eebceO³es jep³e efJeÊeer³e

ceneceb[Us keÀe³e& keÀ© ueeieueer Deensle. GÐeesieebvee oerIe&cegoleer®ee Je ceO³ece cegoleer®ee

keÀpe&HegjJeþe keÀjCes ns jep³e efJeÊeer³e ceneceb[Ue®es keÀe³e& Deens. jep³e efJeÊeer³e ceneceb[Us

iejpet GHe¬eÀceebvee Heg{erue ÒekeÀejebveer DeeefLe&keÀ meene³³e keÀ© µekeÀleele. 1) keÀpe& osCes, 2)

keÀpe&jesKes Kejsoer keÀjCes, 3) GÐeesieebveer Flej m$eesleebceOetve Iesleuesu³ee keÀpee&®eer nceer

mJeerkeÀejCes, DeeefCe 4) nîee GÐeesieeb®³ee Debµeeb®es DeefYeieesHeve keÀjCes.

osµeeceOeerue meJe& jep³e efJeÊeer³e ceneceb[Uebveer cee®e& 1975 He³e&le iejpet GÐeesieebvee cebpetj

kesÀuesu³ee keÀpee&®eer cee$ee HeÀkeÌle 437 keÀesìer ©He³es nesleer. nîeeveblej®³ee keÀeUele cee$e jep³e

efJeÊeer³e ceneceb[Uebveer ceO³ece Je ueneve DeekeÀeje®³ee GÐeesieebvee cebpetj kesÀueu³ee

keÀpe&HegjJeþ³ee®es HeefjceeCe GÊejesÊej Jee{le iesues. osµeeceOeerue 18 jep³e efJeÊeer³e

ceneceb[Uebveer cee®e& 1984 He³e¥le GÐeesieebvee cebpetj kesÀuesues SketÀCe DeLe&meene³³e 3,467.4

keÀesìer ©He³es nesles. nîeeHewkeÀer 2,470.7 keÀesìer ©He³eeb®es DeLe&meene³³e Òel³e#eele efJeleefjle

keÀjC³eele Deeues nesles.

jep³e efJeÊeer³e ceneceb[UeJej ueIeg GÐeesie Je ceO³ece DeekeÀeje®es GÐeesie Deµee oesvner ÒekeÀej®³ee

GÐeesieebvee keÀpe&HegjJeþe keÀjC³ee®eer peyeeyeoejer Deens. nîee ceneceb[Ueb®³ee efJejesOeele IesC³eele

Deeuesues keÀener þUkeÀ Dee#esHe Heg{erueÒeceeCes Deensle.

1) DeveskeÀ jep³e efJeÊeer³e ceneceb[Uebveer HejbHejeiele GÐeesieebvee®e peemle keÀpe&HegjJeþe kesÀuee.

2) nîee ceneceb[Uebveer DeekeÀejuesuee J³eepee®ee oj yeje®e peemle Deens.

3) jep³e efJeÊeer³e ceneceb[Uebveer keÀpe&HegjJeþe keÀjleevee ceO³ece DeekeÀeje®ee GÐeesieebvee®e PegkeÀles ceeHe

efoues.

4) nîee ceneceb[Uebveer GÐeesieebveer efJe¬eÀerme keÀe{uesu³ee ÒeefleYetleeR®³ee DeefYeieesHevee®es keÀe³e& DeHes#evegmeej

kesÀues veener.

10.8.3 DeewÐeesefiekeÀ Hele DeeefCe iegbleJeCetkeÀ ceneceb[U (Industrial Credit and Investment

Corporation of India)

Keepeieer #es$eeceOeerue iejpet GÐeesieebvee keÀpe&HegjJeþe keÀjCes Je GÐeesieebvee nîee DeeIee[erJej meene³³e

keÀ©ve l³eeb®³ee efJekeÀemee®ee ceeie& Òeµemle keÀjCes ns DeewÐeesefiekeÀ Hele DeeefCe iegbleJeCetkeÀ

ceneceb[Ue®es cetU GefÎ<ì Deens. 1955 ceO³es Yeejleer³e kebÀHeveer keÀe³eÐee®³ee Debleie&le

DeewÐeesefiekeÀ Hele Je iegbleJeCetkeÀ ceneceb[Ueb®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer. ns ceneceb[U

GÐeesieebvee efJeefJeOe ceeiee&veer ceole keÀjles. keÀener ceeie& Heg{erueÒeceeCes Deensle.

1) GÐeesieeuee oerIe&cegoleermeeþer Je ceO³ece cegoleermeeþer keÀpe&HegjJeþe keÀjCes.

2) GÐeesieebvee Keepeieer m$eesleebceOetve keÀpe&GYeejCeer keÀjlee ³eeJeer nîeekeÀefjlee keÀpe&HesÀ[er®eer nceer IesCes,

3) GÐeesieebveer efveie&efcele kesÀuesu³ee meeceev³e lemes®e HetJee&efOekeÀej Debµeeb®eer Kejsoer keÀjCes,

4) ÒeefleYetleerb®es DeefYeieesHeve keÀjCes Je

5) GÐeesieeb®³ee De[®eCeeR®es efvejekeÀjCe keÀjC³eemeeþer lep%eebkeÀ[tve J³eJemLeeHekeÀer³e Je leebef$ekeÀ meuuee

efceUJetve osCes.

DeewÐeesefiekeÀ Hele DeeefCe iegbleJeCetkeÀ ceneceb[Ueves 31 ef[meWyej 1984 He³e&le iejpet GÐeesieebvee

2,627.68 keÀesìer ©He³eeb®es keÀpe& cebpetj kesÀues Je l³eeHewkeÀer 1,966.02 keÀesìer ©He³eeb®es

keÀpe& efJeleefjle kesÀues. nîee ceneceb[Ueves ÒeecegK³eeves osµeeleerue DeeOegefvekeÀ efkebÀJee DeHejbHejeiele

GÐeesieebvee keÀpe&HegjJeþe kesÀuee.


1. ®eeuet Yeeb[Jeue cnCepes keÀe³e? l³ee®eer JewefMe<ìîes meebiee.

2. ®eeuet Yeeb[Jeuee®es ÒeceeCe efveefM®ele keÀjleevee keÀesCel³ee IeìkeÀeb®ee DeY³eeme kesÀuee peelees.

3. ®eeuet Yeeb[Jeuee®eer J³eeK³ee meebietve l³ee®es cenÊJe mHe<ì keÀje

4. ®eeuet Yeeb[Jeuee®es J³eJemLeeHeve ³eeJej meefJemlej efìHe efuene.

5. KesUles Yeeb[Jeue cnCepes keÀe³e? KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es ÒekeÀej meebiee. J³eJemee³ee®es ³eµe

þjefJeC³eemeeþer KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es cenlJe efJeµeo keÀje?

6. SKeeÐee GHe¬eÀceeb®eer KesUl³ee Yeeb[JeueeyeÎue®eer iejpe keÀµeer þjefJelee ³esF&ue les mHe<ì keÀje.

7. J³eJemee³eele DeeJeµ³ekeÀ Demeuesu³ee KesUl³ee Yeeb[Jeuee®eer cee$ee efveOee&mle keÀjCeeN³ee IeìkeÀeb®eer

®e®ee& keÀje.

8. KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es m$eesle mHe<ì keÀje.

9. SKeeÐee J³eJemee³eele DeeJeµ³ekeÀ Demeuesu³ee KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es oerIe&keÀeueerve Je DeuHekeÀeueerve

Yeeb[JeueeyeÎue ®e®ee& keÀje.

10. GÐeesieebvee HeleHegjJeþe keÀjCee®³ee meboYee&le YeejleeceOeerue yeBkeÀeveer efmJekeÀejuesu³ee YetefcekesÀ®es

Heefj#eCe keÀje.

11. GÐeesieebvee HeleHegjJeþe keÀjC³eemeeþer mLeeHeve keÀjC³eele Deeuesu³ee efJeµes<e mJe©Hee®³ee efJeÊeer³e

mebmLeeb®eer GefÎ<ìs efuentve l³eebveer kesÀuesu³ee keÀeceefiejeryeÎue meceer#eelcekeÀ ®e®ee& keÀje.

12. osµeele mLeeHeve keÀjC³eele Deeuesu³ee efJeµes<e mJe©Hee®³ee efJeÊeer³e mebmLeebveer GÐeesieeb®eer keÀesCeleer

iejpe efkeÀleer ÒeceeCeele YeeieefJeueer les efuene.

13. efìHee efuene

1) KesUles Yeeb[Jeue

2) J³eeHeej®e¬eÀ Je J³eJemee³ee®eer KesUl³ee Yeeb[JeueeyeÎue®eer iejpe

3) KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es oerIe&keÀeueerve m$eesle

4) KesUl³ee Yeeb[Jeuee®es DeuHekeÀeueerve m$eesle

5) KesUl³ee Yeeb[Jeuee®ee HegjJeþe

6) GÐeesieebvee keÀpe&HegjJeþe keÀjC³ee®ee yeeyeleerle YeejleeceOeerue J³eeHeejer yeBkeÀebveer efmJekeÀejuesueer YetefcekeÀe

7) Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJeÊe ceneceb[U

8) jep³e efJeÊeer³e ceneceb[U

9) DeewÐeesefiekeÀ Hele DeeefCe iegbleJeCetkeÀ ceneceb[Us

11

Yeeb[Jeue yeepeej Je MesDej yeepeej-Yeeie 1


11.0 GefÎäîes


11.2 Yeeb[Jeue yeepeeje®eer J³eeK³ee

11.3 Yeeb[Jeue yeepeeje®eer keÀe³ex

11.4 Yeeb[Jeue yeepeeje®es cenÊJe-YetefcekeÀe

11.5 Yeejleer³e Yeeb[Jeue yeepeeje®ee Giece DeeefCe efJekeÀeme

11.6 efJeÊeer³e yeepeej / Yeeb[Jeuee®eer meeOeves / ceeie&

11.7 Yeejleer³e Yeeb[Jeue yeepeejeJejerue ce³ee&oe


11.0 GefÎäîes

³ee IeìkeÀe®ee DeY³eeme kesÀu³eeveblej

Yeeb[Jeue yeepeej cnCepes keÀe³e? ns mecepetve Ieslee ³esF&ue.

Yeeb[Jeue yeepeeje®eer keÀe³ex.

Yeeb[Jeue yeepeeje®es cenÊJe DeeefCe YetefcekeÀe mecepeeJetve Ieslee ³esF&ue.

Yeeb[Jeue yeepeejerefJe<e³eer megOeejCee DeeefCe Ie[ecees[er.

efJeÊeer³e mebmLeeb®³ee meboYee&le keÀe³ex DeeefCe efJekeÀeme.

mesyeer®eer keÀe³ex DeeefCe efJekeÀeme

mesyeer®eer mLeeHevee DeeefCe GefÎ<ìîes

Yeeb[Jeue yeepeeje®eer meeOeves


Yeeb[Jeue yeepeeje®ee DeLe& (Origin and Development) :

GÐeesie J³eJemee³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ Demeuesu³ee ceO³ece Je oerIe& cegoleer®³ee keÀpee&®eer iejpe

Yeeb[JeueyeepeejeceeHe&Àle YeeieefJeueer peeles. GÐeesie J³eJemee³eeleerue keÀe³ece efkebÀJee efmLej

Yeeb[Jeuee®eer iejpe DeMee keÀpee&letve HetCe& nesles. osMeeleerue ye®eleer SkeÀ$e keÀjCes, GÐeesieebvee

Yeeb[Jeue GyeejCeerme ceole keÀjCes, iegbleJeCetkeÀer®e³ee mebOeer GheueyOe keÀ©ve osCes, Gðeesieeb®³ee

DeeOegefvekeÀerkeÀjCeeme Je efJemleejeme ceole keÀjCes ³eemeejKeer keÀe³ex Yeeb[Jeueyeepeej keÀjlees.

l³eeletve osMeeleerue efJeefJeOe #es$ee®³ee efJekeÀemeeme Je He³ee&³eeves osMee®³ee DeeefLe&keÀ efJekeÀemeeme

ceole nesles. Yeeb[Jeue yeepeejele oerIe&keÀeueerve mJe©Hee®ee Yeeb[Jeue HegjJeþe keÀjCeeN³ee Je

Yeeb[Jeuee®eer ceeieCeer keÀjCeeN³ee mebmLee®ee meceeJesMe neslees. Goe. iegbleJeCetkeÀ keÀjCeeN³ee

J³ekeÌleer, DeLe&mene³³e keÀjCeeN³ee yeBkeÀe Je mebmLee, ICICI, IDBI, UTI efJekeÀeme yeBkeÀe

³eeb®³eekeÀ[tve Yeeb[Jeuee®ee HegjJeþe kesÀuee peelees. lej Keepeieer kebÀHev³ee, Meemeve, meeJe&peefvekeÀ

GHe¬eÀce ³eeb®³eekeÀ[tve Yeeb[Jeuee®eer ceeieCeer kesÀueer peeles. Yeejleer³e Yeeb[Jeue yeepeeje®³ee

yeeyeleerle Depetvener GCeerJee Deensle. Yeeb[Jeue yeepeeje®es cenÊJeHetCe& ³eesieoeve osMee®³ee

DeeefLe&keÀ efJekeÀemeele efceUC³eemeeþer ³ee yeepeeje®³ee yeeyeleerle oes<e otj keÀjC³ee®eer iejpe Deens.

Yeeb[Jeue yeepeej cnCepes Demes efþkeÀeCe efpe®es Yeeb[Jeuee®eer SKeeÐee JemletÒeceeCes Kejsoer efkebÀJee

efJe¬eÀer nesles. Yeeb[Jeue yeepeeje®eer oesve ieìele efJeYeeieerkeÀjCe kesÀues Deens.

1) ÒeeLeefcekeÀ yeepeej (Primary Market of New issue Market)

2) og³³ece yeepeejHesþ efkebÀJee Yeeieyeepeej (Secondary market of stock Market)

1) ÒeeLeefcekeÀ yeepeejHesþ (Primary Market)

Demee Yeeb[Jeue yeepeej keÀer p³ee yeepeejele veJeerve GÐeesiemebmLeeb®es MesDeme& Je keÀpe&jesK³eeb®eer

Kejsoer efJe¬eÀer kesÀueer peeles. HeCe mJeleb$eHeCes petvee Je veJeerve Yeeb[Jeue yeepeej DeefmleÊJeele

Demele veener. lej SkeÀe®e yeepeejele oesvner ÒekeÀej®es J³eJenej ®eeuet Demeleele.

2) og³³ece yeepeejHesþ/Yeeie yeepeej (Secondary Market)

Demee Yeeb[Jeue yeepeej keÀer p³ee yeepeejele pegv³ee keÀejKeev³eeb®³ee Yeeieeb®eer Kejsoer efJe¬eÀer

kesÀueer peeles. l³eecegUs yeN³ee®e Je<ee&Heemetve keÀe³e&jle Demeuesu³ee GÐeesiemebmLeeb®es MesDeme& Je

keÀpe&jesK³eeb®eer Kejsoer efJe¬eÀer p³ee yeepeejele kesÀueer peeles l³eeuee ÒemLeeefHele Yeeb[Jeue yeepeej

cnCeleele.

11.2 Yeeb[Jeue yeepeeje®eer J³eeK³ee (Definition of Capital Market):

1) nye&ì& Je [tieue : Yeeb[Jeue yeepeej cnCepes mebmLee DeeefCe ³eb$eCes®eer DeMeer iegbleeiegble nes³e p³eeÜejs

ceO³eeJeOeer efveOeer (10 Je<ex cegoleer®eer keÀpex) DeeefCe oerIe&keÀeueerve efveOeer (DeefOekeÀ mece³eHetleea®eer

keÀpex DeeefCe kebÀHev³eeb®es jesKes) mebkeÀefuele kesÀues peeTve les efJeefJeOe J³eJemee³e, MeemevemebmLee DeeefCe

J³eefkeÌlebvee GheueyOe keÀ©ve efoues peeleele. lemes®e Deieesoj®e LeefkeÀle Demeuesueer meeOeves

nmleebleefjle kesÀueer peeleele.

Herbeert E. Daugall "Capital markets are complex of institutions and mechanisms whereby intermediate term funds (Loan upto 10 years maturity) and long term funds ( longer maturity loans and corporate stocks) are pooled and made available to business, government amd individuals and where instruments that are already outstanding are transferred."

2) "Yeebe[Jeue yeepeej cnCepes Jeeefnv³eeb®eer DeMeer SkeÀ ceeefuekeÀe keÀer p³eeÜejs meceepeeleerue ye®eleer ¿ee

DeewÐeesefiekeÀ Je J³eeJemeeef³ekeÀ mebmLee DeeefCe meeJe&peefvekeÀ mebmLee ³eebvee GheueyOe keÀ©ve efou³ee

peeleele."

3) "ceO³ece Je oerIe&keÀeueerve mJe©Hee®³ee keÀpee&®eer osJeeCe-IesJeeCe p³ee ³eb$eCesceeHe&Àle nesles l³eeme

Yeeb[Jeue yeepeej Demes cnCeleele."

4) Shri. H. T. Porekh "By capital market I mean the market for all the financial

instruments short term and long term as also commercial industrial and government paper."

5) Shri. K. S. Sharma "Capital Market refers to the facilities and institutional

arrangements for the borrowing and lending of long term funds."

6) meer. kegÀ®eue "GÐeesieOebÐee®³ee oerIe&keÀeueerve Yeeb[Jeueer iejpee HetCe& keÀjC³eemeeþer meceepeeleerue

ye®eleer Je þsJeer ³eeb®ee DeesIe efJeefJeOe ceeiee¥veer Je He×leerveer GÐeesieOebÐeekeÀ[s keÀUefJeC³eemeeþer efJeefJeOe

mebmLee keÀe³e& keÀjerle Demeleele. l³ee meJee¥vee meb³egkeÌleHeCes Yeeb[Jeue yeepeej Demes cnCeleele."

11.3 Yeeb[Jeue yeepeeje®eer keÀe³ex (Functions of Capital Market) :

GÐeesie J³eJemee³ee®³ee GYeejCeermeeþer ceesþîee ÒeceeCeeJej Yeeb[Jeuee®eer iejpe Yeemeles. Demee

Yeeb[Jeue HegjJeþe keÀjC³ee®es cenÊJee®es keÀe³e& Yeeb[Jeue yeepee keÀjlees. lemes®e DeefmleÊJeeleerue

GÐeesieeb®³ee DeeOegefvekeÀerkeÀjCeemeeþer Je efJemleejemeeþer DeeJeM³ekeÀ Demeeuesu³ee efveOeer®ee HegjJeþe

Yeeb[Jeue yeepeejeceeHe&Àle kesÀuee peelees.

ye®ele keÀjCeejs Je ye®eleer®ee GlHeeove keÀe³ee&meeþer JeeHej keÀ© Fef®íCeejs GÐeespekeÀ,

J³eeJemeeef³ekeÀ ³eeceOeerue ogJee cnCetve Yeeb[Jeue yeepeej ³ee oesve IeìkeÀebvee SkeÀ$e DeeCeC³ee®es

keÀe³e& keÀjlees. mejkeÀejuee keÀpee&®eer iejpe Demesue lej les GheueyOe keÀ©ve osCes, ye®eleer®es

SkeÀ$eerkeÀjCe keÀjCes, DeewÐeesefiekeÀerkeÀjCee®ee Jesie Jee{efJeCes, GlHeeokeÀlee Jee{erme ceole keÀjCes

ner keÀe³exner Yeeb[Jeueyeepeej keÀjles. Keeueerue Deeke=ÀleerJe©ve Yeeb[Jeue yeepeeje®³ee keÀe³ee&®eer

keÀuHevee ³esles.

1) JeepeJeerHes#ee peemle Demeuesuee efveOeer SkeÀ$e keÀjCes (Mobilistion of surplus funds) :

osMeeleerue J³ekeÌleer DeeHeu³eeuee efceUeuesu³ee GlHevveeleerue keÀener Yeeiee®eer ye®ele keÀjleele. DeMee

ye®eleerHeemetve HeÀe³eoe efceUJeC³eemeeþer ³ee ye®eleer iegbleJetve l³eeHeemetve GlHevve efceUefJeC³ee®eer l³eeb®eer

F®íe Demeles. DeMee J³ekeÌleer®eer ye®ele DeuHe Demeu³eeves l³eebvee l³eeletve GÐeesie J³eJemee³e meg©

keÀjlee ³esle veener. DeMee J³ekeÌleeR®³ee ¢<ìerves Yeeb[Jeue yeepeej cenÊJee®ee Demelees. keÀejCe

Yeeb[Jeue yeepeej oerIe&keÀeueerve iegbleJeCetkeÀer®eer mebOeer GheueyOe keÀ©ve oslees. DeMee ÒekeÀejs Yeeb[Jeue

yeepeejecegUs osMeeleerue efJeefJeOe J³ekeÌleer®³ee DeuHeÒeceeCeeJejerue ye®eleer SkeÀ$e kesÀu³ee peeleele.

2) J³eJemee³ee®³ee DeLe&mene³³eemeeþer lejleto (Provision of finance to business) :

Yeeb[JeueyeepeejecegUs efJeefJeOe GÐeesieOebÐeebvee DeLe&mene³³e keÀjlee ³esles. GÐeesiemebmLee Yeeb[Jeue

JeepeJeerHes#ee peemle Demeuesuee efveOeer SkeÀ$e keÀjCes

J³eJemee³ee®³ee DeLe&meeO³eemeeþer lejleto

keÀpe& osCeeje Je IesCeeje ³eeb®³eeleerue ogJee

meb³egefkeÌlekeÀ Yeeb[Jeue HegjJeþe keÀjCes

efkeÀHeÀe³eoleMeerj iegbleJeCetkeÀ keÀjCes

keÀpe&HesÀ[er®eer lejleto keÀjCes

GHeMeeKee cnCetve keÀe³e& keÀjCes

J³eJenejebJej efve³eb$eCe þsJeCes

DeeefLe&keÀ efJekeÀeme meeOeCes

GlHeeokeÀlee Jee{erme ceole keÀjCes

Yeeb[Jeue

yee

pe

eje

®eer

keÀ

e³ex

yeepeejekeÀ[tve efoIe&keÀeueerve keÀpe& IesT MekeÀleele. Lees[keÌ³eele Yeeb[Jeue yeepeejekeÀ[tve

DeLe&mene³³e lejleto kesÀueer peeles.

3) keÀpe& osCeeje Je IesCeeje ³eeb®³eeleerue ogJee (Link between lenders and borrowers of

Money) : ye®ele keÀjCeeN³eeb®ee Jeie& Je ye®eleer®ee GlHeeokeÀ keÀe³ee&meeþer JeeHej keÀjCeeN³eeb®ee Jeie&

³eele mecevJe³e meeOeC³ee®es keÀe³e& Yeeb[Jeueyeepeej Heej Hee[lees. ³ee oesve Jeiee&vee pees[Ceeje ogJee

cnCetve Yeeb[Jeueyeepeej keÀe³e& keÀjlees. l³eecegUs ye®ele keÀjCeeN³eebvee DeeHeuee efveOeer iegbleefJelee ³eslees

DeeefCe ye®eleer®ee JeeHej keÀ© Fef®íCeeN³eebvee efveOeer GheueyOe neslees.

4) meb³egefkeÌlekeÀ Yeeb[Jeue HegjJeþe keÀjCes (Rational allocation of resources) : Yeeb[Jeue

yeepeejekeÀ[tve p³ee GÐeesieeuee Yeeb[Jeuee®eer Del³eble iejpe Deens DeMee GÐeesieebvee Yeeb[Jeue

HegjefJeC³ee®es cenÊJee®es keÀe³e& Yeeb[Jeue yeepeej keÀjle Demelees. DeMee meb³egefkeÌlekeÀ Yeeb[Jeue HegjJeþe

keÀjC³ee®es keÀe³e& Yeeb[Jeue yeepeej keÀjle Demelees. pesJne Yeeieeb®eer efJe¬eÀer keÀ©ve Yeeb[Jeue efceUJeeJes

ueeieles lesJne Yeeb[Jeue yeepeejeceeHe&Àle efJe¬eÀer keÀjCes MekeÌ³e nesles. cnCepes®e veJeerve J³eJemee³ee®³ee

mLeeHeveskeÀefjlee Yeeb[Jeue yeepeej DeeJeM³ekeÀ þjlees. Yeeb[Jeue yeepeejecegUs meceepeeleerue ye®eleer

veJeerve kebÀHeveeRvee Yeeb[Jeue cnCetve efceUt MekeÀleele. veJeerve kebÀHeveer®eer mLeeHevee cnCepes DeefOekeÀ

jespeieej, peemle Jemlet Je l³eecegUs meJe& osMee®ee HeÀe³eoe neslees.

5) efkeÀHeÀe³eleMeerj iegbleJeCetkeÀ keÀjCes (Profitable use of funds) : Yeeb[Jeue yeepeejecegUs ye®ele

meJee¥le ®eebieu³ee Je peemleerle peemle veHeÀe efceUCeeN³ee J³eJemee³eeletve iegbleefJelee ³esCes MekeÌ³e nesles.

pesJne Yeeb[Jeue yeepeejeceeHe&Àle Yeeb[Jeue efkebÀJee oerIe& cegoleerkeÀjerlee keÀpe& DeeJeM³ekeÀ Demeles lesJne

Òel³eskeÀ kebÀHeveeruee, J³eJemee³e ÒecegKeeuee keÀpe& keÀesCel³ee keÀejCeemeeþer DeeJeM³ekeÀ Deens, l³ee®ee

GHe³eesie keÀmee kesÀuee peeCeej Deens, l³eeHeemetve efkeÀleer HeÀe³eoe efceUCeej Deens Je Hewmee megjef#ele

keÀmee jenCeej Deens, YeefJe<³ekeÀeUele lees J³eJemee³e keÀmee ®eeuesue ³ee®ee Dee{eJee IesCeejs SkeÀ ef®e$e

efkebÀJee DeejeKe[e le³eej keÀ©ve meeJe&peefvekeÀ ceeefnleermeeþer Òeefme×er keÀjeJeer ueeieles.

6) keÀpe&HesÀ[er®eer lejleto keÀjCes (Provision of Liquidity) : Yeeb[JeueyeepeejekeÀ[tve

keÀpe&jesK³eeb®³ee efJe¬eÀerletve keÀpex GYeejC³ee®es keÀece kesÀues peeles. l³eecegUs ³ee GYeejuesu³ee

keÀpee&letve Meemeveeuee oerIe&keÀeueerve mJe©Hee®es ÒekeÀuHe Je ³eespevee jeyeefJeC³eemeeþer ³ee efveOeer®eer

De[®eCe Yeemele veener. mejkeÀejuee keÀu³eeCekeÀejer ³eespeveebmeeþer, ³eg×e®³ee le³eejermeeþer,

JesieJesieUs ÒekeÀuHe GYeejC³eemeeþer oerIe&keÀeueerve mJe©Hee®³ee keÀpee&®eer DeeJeM³ekeÀlee Demeles. DeMeer

keÀpee&®eer lejleto Yeeb[Jeue yeepeejekeÀ[tve kesÀueer peeles.

7) GheMeeKee cnCetve keÀe³e& keÀjCes (Sub Divisions of Capital market) : Yeeb[Jeue

yeepeeje®eer oesve ieìele efJeYeeieCeer kesÀueer peeles. ÒeeLeefcekeÀ yeepeejHesþ (Primary Market) Je

og³³ece yeepeejHesþ (Secondary Market) Demes Yeeie He[leele. ³ee ÒecegKe efkebÀJee ÒeeLeefcekeÀ

yeepeejHesþs®eer MeeKee cnCetve Yeeb[Jeueyeepeej keÀe³e& keÀjle Demeles. leer keÀe³e& cnCepes 1) veJeerve

³eespeveeb®ee DeY³eeme keÀjCes 2) YeeieefJeceskeÀjer cnCetve keÀe³e& keÀjCes 3) efJelejCe keÀe³ex F. keÀe³ex

Yeeb[Jeue yeepeejekeÀ[tve kesÀueer peeleele.

8) J³eJenejebJej efve³eb$eCe þsJeCes (Control) : Yeeie Yeeb[Jeueele meYeemeoebveer lespeer ceboer®³ee

J³eJenejeuee pegieejer J³eJemee³ee®es mJe©He osT ve³es. lemes®e pegieejer J³ekeÌleerHeemetve Flej iegbleJeCetkeÀ

keÀjCeeN³ee J³ekeÌleer®es Je kebÀHeveer®es mebj#eCe keÀjlee ³eeJes cnCetve Yeeie Yeeb[Jeue yeepeejeleerue

J³eJenejeJej efve³eb$eCe þsJeC³ee®es keÀece Yeeie Yeeb[Jeueeleerue DeefOekeÀejer keÀjle Demeleele.

9) DeeefLe&keÀ efJekeÀeme ueeYeCes (Economic Development) : Yeeb[Jeue yeepeejeuee efJekeÀeme

Òeef¬eÀ³es®ee DeHeefjne³e& Demee mene³³ekeÀlee& (Interitable catalyst) cnCetve keÀe³e& keÀjeJes ueeieles.

DeeefLe&keÀ efJekeÀemee®³ee Jeeì®eeueerceO³es iegbleJeCetkeÀer®eer veJeer #es$e Kegueer keÀ©ve osC³ee®eer keÀe³ex

Yeeb[Jeue yeepeej keÀjerle Demeles.

10) GlHeeokeÀlee Jee{erme ceole keÀjCes : Yeeb[JeueyeepeejecegUs iegbleJeCetkeÀ ³eesi³e efveOeer DeefOekeÀeefOekeÀ

GlHeeokeÀ #es$eele iegbleefJeCes MekeÌ³e nesles. l³eecegUs DeLe&J³eJemLesleerue GÐeesie, mesJee#es$e ³eeb®eer

GlHeeokeÀlee Jee{les. osMeeleerue Jemlet Je mesJee ³eeb®³ee GlHeeoveele Jee{ nesTve osMee®es je<ì^er³e

GlHevve Jee{les.

11.4 Yeeb[Jeue yeepeeje®es cenÊJe - YetefcekeÀe (Importance / Role of

Capital Market) :

osMeYejeleerue ye®eleeR®es SkeÀ$eerkeÀjCe

Yeeb[Jeue GYeejCeerme ceole

efkeÀHeÀe³eleMeerj Je megjef#ele iegbleJeCetkeÀer®eer mebOeer

Yeeb[Jeue efveefce&leerle Jee{

mejkeÀejuee keÀpe& GYeejC³eeme ceole

ieglebJeCetkeÀoejeme HemebleerÒeceeCes iegbleJeCetkeÀer®eer mebOeer

ye®ele, iegbleJeCetkeÀ mecevJe³e MekeÌ³e

GÐeesiee®es DeeOegefvekeÀerkeÀjCe Je efJemleej keÀjlee ³eslees

Yeeb[Jeue

yeepee

je®es

cenÊJe

/Yetefce

keÀe

Yeeb[Jeue yeepeejeceeHe&Àle oerIe&keÀeueerve keÀpee&®eer osJeeCe-IesJeeCe nesles ³eeletve Mesleer, GÐeesie,

J³eeHeej Jeiewjs #es$eemeeþer keÀe³ece mJe©Hee®³ee Yeeb[Jeuee®eer iejpe YeeieefJeueer peeles. osMeeleerue

efJeefJeOe #es$eeb®³ee efJekeÀemee®³ee ¢<ìerves Je osMee®³ee efJekeÀemee®³ee ¢<ìerves Yeeb[Jeue yeepeej

DeefleMe³e cenÊJeHetCe& YetefcekeÀe yepeeJet MekeÀlees. Yeeb[Jeueyeepeeje®es cenÊJe Heg{erueÒeceeCes mHe<ì

keÀjlee ³esF&ue.

1) osMeYejeleerue J³ekeÌleeR®³ee ye®eleer®es SkeÀ$eerkeÀjCe : osMeeleerue J³ekeÌleer DeeHeu³eeuee efceUeuesu³ee

GlHevveeleerue keÀener Yeeiee®eer ye®eleer keÀjleele. DeMee ye®eleerHeemetve HeÀe³eoe efceUefJeC³eemeeþer ³ee

ye®eleer iebgleJetve l³eeHeemetve GlHevve efceUefJeC³ee®eer l³eeb®eer F®íe Demeles. DeMee J³ekeÌleeR®eer ye®ele

DeuHe Demeu³eeves l³eebvee Deeletve GÐeesie J³eJemee³e meg© keÀjlee ³esle veener. DeMee J³ekeÌleeR®³ee

¢<ìerves Yeeb[Jeueyeepeej cenÊJee®ee Demelees. keÀejCe DeMee DeuHe ÒeceeCeeJej ye®eleer DemeCeeN³ee

J³ekeÌleeRvee oerIe&keÀeueerve iegbleJeCetkeÀer®eer mebOeer Yeeb[Jeueyeepeej GheueyOe keÀ©ve oslees. efvejefvejeÈ³ee

kebÀHev³eeb®es Yeeie Je keÀpe&jesKes ³eele oerIe&cegoleermeeþer ³ee ye®eleer iegbleefJeu³ee peeleele. DeMee ÒekeÀejs

Yeeb[Jeue yeepeejecegUs osMeeleerue efJeefJeOe J³ekeÌleeR®³ee DeuHe ÒeceeCeeJejerue ye®eleer SkeÀ$e kesÀu³ee

peeleele.

2) Yeeb[Jeue GyeejCeerme ceole : GÐeesie J³eJemee³eemeeþer Yeeb[Jeuee®eer DeeJeM³ekeÀlee Demeles. Yeeie

efkebÀJee keÀpe&jesKes efJeketÀve Yeeb[Jeueyeepeejeletve Demes Yeeb[Jeue efceUefJeues peeles. veJeerve kebÀHev³eebvee

Yeeb[Jeue GyeejC³eeme Yeeb[Jeue yeepeej ceole keÀjlees. Yeeb[Jeue yeepeejeceeHe&Àle osMeeleerue

ueeskeÀebkeÀ[s Demeuesu³ee íesìîee íesìîee ye®eleer SkeÀ$e keÀ©ve GÐeesie-J³eJemee³eemeeþer ueeieCeejs

ceesþîee ÒeceeCeeJejerue Yeeb[Jeue GheueyOe keÀ©ve efoues peeles.

3) efkeÀHeÀe³eleMeerj Je megjef#ele iegbleJeCetkeÀer®eer mebOeer : Yeeb[Jeue yeepeejecegUs osMeeleerue J³ekeÌleer Je

iegbleJeCetkeÀ keÀ© Fef®íCeeN³ee mebmLeebvee efkeÀHeÀe³eleMeerj Je megjef#ele iegbleJeCetkeÀer®eer mebOeer efceUles.

osMeeleerue J³ekeÌleeR®eer ye®ele peemleerle peemle veHeÀe efceUCeeN³ee GÐeesie J³eJemee³eele iegbleefJeueer

peeles. J³eeHeejer yeBkeÀe, efJekeÀeme yeBkeÀe, efJecee kebÀHev³ee, Keepeieer iegbleJeCetkeÀ mebmLee ³eeb®³eekeÀ[s

oerIe&keÀeueerve iegbleJeCetkeÀermeeþer efveOeer GheueyOe Demelees. l³eebvee Yeeb[Jeue yeepeejecegUs

iegbleJeCetkeÀer®eer mebOeer efceUles. ³ee mebmLee ueeskeÀebkeÀ[tve JesieJesieÈ³ee ceeiee¥veer Hewmee ieesUe keÀjle

Demeleele. GoenjCeeLe&, efJecee kebÀHev³eebvee Hee@efuemeerOeejkeÀebkeÀ[tve nHl³ee®³ee ©Heeves Hewmee efceUlees.

l³eebvee ne Hewmee efkeÀHeÀe³eleMeerjHeCes iegbleJeCes Yeeb[JeueyeepeejecegUs MekeÌ³e nesles.

DeewÐeesefiekeÀerkeÀjCee®ee Jesie Jee{lees

GlHeeokeÀlee Jee{erme ceole

osMee®ee DeeefLe&keÀ efJekeÀeme Ie[tve ³eslees

4) Yeeb[Jeue efveefce&leerle Jee{ : Yeeb[Jeue yeepeej iegbleJeCetkeÀ keÀ© Fef®íCeeN³ee J³ekeÌleer Je mebmLeebvee

iegbleJeCetkeÀermeeþer DeeJeM³ekeÀ mees³eer GheueyOe keÀ©ve oslees. l³eecegUs iegbleJeCetkeÀ keÀjCeeN³eebvee

iegbleJeCetkeÀer®eer mebOeer efceUles Je l³eeb®³eekeÀ[tve nesCeeN³ee iegbleJeCetkeÀerle ceesþîee ÒeceeCeeJej Jee{ nesles.

ye®ele kesÀuesu³ee jkeÀces®eer HeÀe³eosMeerj iegbleJeCetkeÀ MekeÌ³e Peeu³eeves ye®eleeruee ÒesjCee efceUles. l³eeletve

ye®ele Jee{tve iegbleJeCetkeÀner Jee{les. ³eecegUs osMeeleerue Yeeb[Jeue efveefce&leer®ee Jesie Jee{lees.

5) mejkeÀejuee keÀpe& GYeejC³eeme ceole : mejkeÀej®³ee keÀe³ee&le efoJemeWefoJeme Jee{ nesle Deens.

DeveskeÀ JesUe mejkeÀejuee keÀpe& I³eeJes ueeieles. keÀu³eeCekeÀejer keÀe³ee&meeþer, ³eg×e®³ee le³eejermeeþer

JesieJesieUs ÒekeÀuHe GYeejC³eemeeþer mejkeÀejuee oerIe&keÀeueerve mJe©Hee®³ee keÀpee&®eer DeeJeM³ekeÀlee

Demeles. Yeeb[Jeue yeepeejeletve keÀpe&jesK³eeb®³ee efJe¬eÀerletve mejkeÀej DeMeer keÀpex GYeejles. l³eecegUs

Meemeveeuee oerIe&keÀeueerve mJe©Hee®es ÒekeÀuHe Je ³eespevee jeyeefJeC³eemeeþer efveOeer®eer De[®eCe Yeemele

veener.

6) iegbleJeCetkeÀoejeme HemebleerÒeceeCes iegbleJeCetkeÀer®eer mebOeer : Yeeb[Jeue yeepeeje®³ee ceeO³eceeletve

iegbleJeCetkeÀoejebvee iegbleJeCetkeÀer®³ee efJeefJeOe mebOeer GheueyOe nesleele. iegbleJeCetkeÀoejebvee DeeHeu³ee

HemebleerÒeceeCes iegbleJeCetkeÀ ÒekeÀej®eer efveJe[ keÀjlee ³esles. keÀeneRvee iegbleJeCetkeÀer®eer megjef#elelee

cenÊJee®eer Jeeìles lej keÀeneRvee OeeskeÀe HelkeÀ©ve peemle veHeÀe efceUJeeJeemee Jeeìlees. l³eebvee leMee

ÒekeÀej®eer iegbleJeCetkeÀ Yeeb[Jeue yeepeejele keÀjlee ³esles.

7) ye®ele iegbleJeCetkeÀ mecevJe³e MekeÌ³e : ye®ele keÀjCeeN³eeb®ee Jeie& Je ye®eleeR®ee GlHeeokeÀ keÀe³ee&meeþer

JeeHej keÀjCeeN³eeb®ee Jeie& ³eele mecevJe³e meeOeC³ee®es keÀe³e& Yeeb[Jeueyeepeej Heej Hee[lees. ³ee oesve

Jeiee¥vee pees[Ceeje ogJee cnCetve Yeeb[Jeue yeepeej keÀe³e& keÀjlees. l³eecegUs ye®ele keÀjCeeN³eebvee

DeeHeuee efveOeer iegbleefJelee ³eslees DeeefCe ye®eleer®ee JeeHej keÀ© Fef®íCeeN³eebvee efveOeer GheueyOe neslees.

8) GÐeesieeb®es DeeOegefvekeÀerkeÀjCe Je efJemleej keÀjlee ³eslees : GlHeeove leb$eele meelel³eeves yeoue nesle

Demeleele. leb$e%eeveeleerue yeoueeyejesyej GÐeesiemebmLeebvee DeeOegefvekeÀerkeÀjCe keÀjC³ee®eer iejpe

Yeemeles. pegveeì ³eb$emeeceûeer yeouetve veJeerve ³eb$emeeceûeer yemeJeeJeer ueeieles. l³eemeeþer ³eesi³e

ÒeceeCeeJej efJeÊeHegjJeþîee®eer DeeJeM³ekeÀlee Yeemeles. Demee efJeÊeHegjJeþe Yeeb[Jeue yeepeejeceeHe&Àle

GheueyOe nesTve DeeOegefvekeÀerkeÀjCee®³ee Òeef¬eÀ³esuee ®eeuevee efceUles.

9) DeewÐeesefiekeÀerkeÀjCee®ee Jesie Jee{lees : GÐeesieOebÐee®³ee GyeejCeermeeþer DeeJeM³ekeÀ Demeuesuee oerIe&

cegoleer®ee keÀpe&HegjJeþe Yeeb[Jeueyeepeejeletve GheueyOe neslees. efmLej Yeeb[Jeuee®eer GÐeesieeb®eer iejpe

HetCe& nesles. l³eecegUs veJeveJeerve Gðeesieeb®eer mLeeHevee nesTve DeewÐeesefiekeÀerkeÀjCee®ee Jesie Jee{lees.

10) GlHeeokeÀlee Jee{erme ceole : Yeeb[JeueyeepeejecegUs iegbleJeCetkeÀ ³eesi³e efveOeer DeefOekeÀeefOekeÀ

GlHeeokeÀ #es$eele iegbleefJeCes MekeÌ³e nesles. l³eecegUs DeLe&J³eJemLesleerue GÐeesie, mesJee#es$e ³eeb®eer

GlHeeokeÀlee Jee{les. osMeeleerue Jemlet Je mesJee ³eeb®³ee GlHeeoveele Jee{ nesTve osMee®es je<ì^er³e

GlHevve Jee{les.

11) osMee®ee DeeefLe&keÀ efJekeÀeme Ie[tve ³eslees : Yeeb[Jeue yeepeejecegUs osMeeleerue ye®eleer®ee efJeefve³eesie

GlHeeokeÀ keÀe³ee&meeþer neslees. l³eecegUs osMeeleerue GÐeesie, J³eeHeej, Mesleer ³eeb®ee efJekeÀeme Ie[tve

³eslees. DeLe&J³eJeneje®³ee HeeleUerle Jee{ nesTve osMee®ee efJekeÀeme Ie[tve ³eslees. DeMee ÒekeÀejs

Yeeb[Jeue yeepeej DeLe&J³eJemLesle DeefleMe³e cenÊJeHetCe& YetefcekeÀe yepeeJelees.

11.5 Yeejleer³e Yeeb[Jeue yeepeeje®ee Giece DeeefCe efJekeÀeme (Origin and

Development of Capital Markets in India) :

efyeéfìMeeb®³ee jepeJeìerle Yeejleer³e Yeeb[Jeueyeepeeje®ee efJekeÀeme Ie[Jetve DeeCeC³eemeeþer Òe³elve

ve kesÀu³eeves yeepeeje®ee efJekeÀeme Peeuesuee veJnlees. mJeeleb$³eHetJe& keÀeUele Yeeb[Jeueyeepeeje®ee

efJekeÀeme ve nesC³eeme DeveskeÀ keÀejCes peyeeyeoej nesleer. Fbiueb[®es Yeeb[JeueyeepeejeJej®es

Je®e&mJe, MesleerÒeOeeve DeLe&J³eJemLee, keÀejKeev³ee®³ee meb®eeuekeÀekeÀ[tve Yeeb[Jeue HegjJeþe,

DeewÐeesefiekeÀ yeBkeÀe Je iegbleJeCetkeÀ mebmLeeb®ee DeYeeJe, mejkeÀejer jesK³eeb®es Je®e&mJe ³eebmeejK³ee

GefCeJeebcegUs mJeeleb$³eHetJe& keÀeUele Yeeb[Jeue yeepeeje®ee efJekeÀeme Ie[tve Deeuee veener.

mJeeleb$³eesÊej keÀeUele osMeeHeg{s oefjêer, yeskeÀejer, DeeefLe&keÀ ceeieemeuesHeCee Demes DeveskeÀ ÒeMve

nesles. ³ee ÒeMveeb®eer mees[JeCetkeÀ keÀjC³eemeeþer osMeeleerue Mesleer, GÐeesie, J³eeHeej DeMee efJeefJeOe

#es$eeb®eer Òeieleer Ie[tve DeeCeC³ee®eer iejpe nesleer. l³eemeeþer ³ee #es$eebvee oerIe&keÀeueerve

efJeÊeHegjJeþe GheueyOe nesCes DeeJeM³ekeÀ nesles. l³ee ¢<ìerves mJeeleb$³eesÊej keÀeUele Yeeb[Jeue

yeepeeje®ee efJekeÀeme keÀjC³eemeeþer peeCeerJeHetCe& Òe³elve keÀjC³eele Deeues.

Deieoer DeefuekeÀ[®³ee keÀeUele Je efJeMes<ele: 1985-86 veblej®³ee keÀeUele Yeejleer³e

Yeeb[Jeue yeepeeje®³ee efJekeÀemeemeeþer DeveskeÀ Òe³elve keÀjC³eele Deeues. Yeeb[Jeueyeepeejeleerue

efJekeÀemeelcekeÀ Ie[ecees[er ¿ee efJeÊeer³e #es$eeleerue megOeejCee, Yeeie yeepeejeleerue megOeejCee,

iegbleJeCetkeÀoejeme ceeie&oMe&ve ke mebj#eCe, HejmHejefveOeer jesKes iegbleJeCetkeÀ ³eespeveebÜejs

meeOevemeecegûeer ieefleceeve keÀjCes Jeiewjs #es$eele Deensle. DeMee efjleerves Yeejleer³e

Yeeb[Jeueyeepeeje®ee Giece Peeuesuee efometve ³eslees.

Yeejleer³e Yeeb[Jeue yeepeeje®ee efJekeÀeme efkebÀJee efJekeÀemeelcekeÀ Ie[ecees[er (Development of

Capital Market in India) :

1) Yeejleer³e Yeeieyeepeejele megOeejCee / Jee{ : Yeeie yeepeeje®³ee keÀe³e&He×leerle megOeejCee

keÀjC³eemeeþer DeeefCe iegbleJeCetkeÀoejeb®ee DeelceefJeMJeeme Jee{efJeC³eemeeþer jesKes yeepeeje®³ee

keÀe³e&He×leerle DeveskeÀ megOeejCee keÀjC³eele Deeu³ee Deensle. ³eele Yeeie yeepeejeleerue Kejsoer-

efJe¬eÀer®³ee J³eJenejele megOeejCee, je<ìêr³e meceeMeesOeve, J³eJenej Hetleea®eer J³eJemLee, je<ìêr³e

efve#esHemLeevee®eer (National Depository) mLeeHevee, HeleceeHeve mebmLeeb®eer mLeeHevee Jeiewjs®ee

meceeJesMe neslees. og³³ece Yeeb[Jeue yeepeejele HetJeea ®eeuet Demeuesueer Deej[e-Deesj[ keÀ©ve

J³eJenej keÀjC³ee®e³ee He×leerSsJepeer mebieCekeÀe®³ee mene³³eeves J³eJenej keÀjC³ee®eer He×leer meg©

Peeueer Deens. l³eecegUs J³eJenej DeefOekeÀ ®eebieu³ee ÒekeÀejs IesC³eeme ceole Peeueer Deens.

Yeeie yeepeeje®³ee Kejsoer-efJe¬eÀer J³eJeneje®³ee JesUsle Jee{ keÀjC³eele Deeueer Deens. HetJeea leer

De[er®e leeme nesleer. leer Deelee leerve leeme SJe{er kesÀueer Deens. l³eecegUs ³ee yeepeejeleerue

J³eJenej Jee{C³eeme ceole Peeueer Deens. Yeeie yeepeej efve³eecekeÀ ceb[Ue®³ee keÀe³ee&le megOeejCee

nesC³eemeeþer mesyeerves Òe³elve iegbleJeCetkeÀoejebMeer ceesþîee ÒeceeCeeJej efJe®eejefJeefvece³e nesC³eemeeþer

³ee oesve yeepeejebmeeþer SkeÀ meuueeieej meefceleer mesyeerves mLeeHeve kesÀueer Deens.

Lees[keÌ³eele Yeejleer³e Yeeieyeepeejele Peeuesu³ee megOeejCee Heg{erueÒeceeCes meebielee ³esleerue.

2) efJeÊeer³e mebmLeeb®³ee mLeeHevee (efkekeÀeme) Je l³ee®eer keÀe³ex (Growth of Financial

Institution) efkebÀJee Yeejleer³e Yeeb[Jeue yeepeejeMeer mebyebefOele mebmLee :

De.veb. mebmLes®es veeJe mebef#eHle

ve

eJ

e

mLeeHevee ÒecegKe keÀe³e&

1 Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJeÊe

ceneceb[U

(Industrial

Finance Cor. of

India)

IFCI 1948 DeewÐeesefiekeÀ #es$eeleerue GlHeeove

mebmLeebvee ceO³ece Je oerIe&

cegoleer®eer keÀpe& osCes.

DeewÐeesefiekeÀ #es$eele

veJeerve ÒekeÀuHe mLeeHeve

keÀjCes.

2 Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ Hele Je

iegbleJeCetkeÀ ceneceb[U

(Industrial Credit

and Investment

Cor. of India)

ICICI 1955 veJeerve GÐeesiemebmLeebvee

mLeeHevesmeeþer Je

DeefmleÊJeeleerue

GÐeesiemebmLeebvee efJemleej

Je DeeOegefvekeÀerkeÀjCeemeeþer

efJeÊeer³e ceole osCes.

3 Yeejleer³e Dee³egefJe&cee ceneceb[U

(Life Insurance

LIC 1956 efJecee GlejJetve Hewmes ieesUe keÀjCes

Je DeewÐeesefiekeÀ

Kejsoer-efJe¬eÀer J³eJenejele mebieCekeÀe®ee JeeHej

je<ì^er³e meceeMeesOeve Je J³eJenejHetleer&®eer mLeeHevee

HeleceeHeve mebmLeeb®eer mLeeHevee

Yeeieyeepeejeleerue Kejsoer-efJe¬eÀer J³eJeneje®³ee JesUsle Jee{

Yeeieyeepeej efve³eecekeÀ ceb[Ue®³ee keÀe³ee&le megOeejCee

Yeeieyeepeej

meg

Oee

jC

ee

Cor. of India) efJeÊeHegjJeþe keÀjCes.

4 jep³e efJeÊe ceneceb[U

(State Financial

Corporation)

SFC‟s 1960 jep³eeleerue GlHeeove mebmLeebvee

keÀpex osCes Yeeieeb®³ee

efJe¬eÀer®eer nceer osCes,

ÒekeÀuHe MeesOeC³eeme ceole

keÀjCes.

5 Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme

yeBkeÀ (Industrial

Development

Bank of India)

IDBI 1964 DeewÐeesefiekeÀ GlHeeove mebmLeeb®³ee

mLeeHevesmeeþer ceole,

Gðeesieeb®³ee

efJekeÀemeemeeþer ceole.

6 Yeejleer³e ³egefveì ìmì (Unit

Trust of India)

UTI 1964 DeewÐeesefiekeÀ GlHeeove mebmLeeb®³ee

mLeeHevesmeeþer ceole,

GÐeesieeb®³ee

efJekeÀemeemeeþer ceole.

7 ie=nyeebOeCeer efJekeÀeme efJeÊe

ceneceb[U

(Housing

Development Finance

Corporation Ltd)

HDFC 1977 keÀefve<þ Je ceO³ece GlHevve

ieìeleerue J³ekeÌleer,

menkeÀejer mebmLee ³eebvee

IejyeebOeCeer / Hue@ì

Kejsoermeeþer efoIe&

cegoleer®eer keÀpex osCes.

8 Yeejleer³e jesKesOeejkeÀ

ceneceb[U ce³ee&efole

(Stock holding

Coporation of

India)

SHCIL 1987 efJeÊeer³e mebmLeele lJeefjle Yeeie Je

nmleeblejemeeþer megefJeOee

HegjefJeCes.

9 Yeejleer³e jesKes DeeefCe efJeefvece³e

ceb[U (Securities

and Exchange

Board of India)

SEBI 1988 Yeeb[Jeue yeepeejemebyebOeer

mejkeÀejuee meuuee osCes

Yeeb[Jeue yeepeejeleerue

iewjJ³eJenej jesKeCes.

10 Yeejleer³e HeleceeHeve DeeefCe

ceeefnleer mesJee

ce³ee&efole (Credit

Rating and Information Services of India

Ltd.)

CRISIL 1988 J³eeHeejer efJeHe$es, $eÝCeHe$es,

yebOeHe$es, cegole þsJeer ³eeb®es

HeleceeHeve keÀjCes.

11 Yeejleer³e iegbleJeCetkeÀ ceeefnleer

DeeefCe HeleceeHeve

mebmLee ce³ee&efole

(The Investment

Information and Credit Rating Agency of India

ICRA 1991 efJeÊeer³e meeOeveeb®es HeleceeHeve

keÀjCes.

Ltd.)

12 Yeejleer³e je<ìêr MesDej yeepeej

(National Stock

Exchange of

India)

NSEI 1992 mebieCekeÀe®³ee mene³³eeves

iegbleJeCetkeÀoejebvee

MesDejceO³es iegbleJeCetkeÀer®eer

mebOeer GheueyOe keÀjCes.

13 HeleefJeMues<eCe Je mebMeesOeve

ce³ee&efole (Credit

Analysis and

Research Ltd.)

CARE 1993 efJeÊeer³e meeOeveeb®es HeleceeHeve

keÀjCes.

14 je<ìêr³e jesKes efve#esHemLeeve

ce³ee&efole (National

Securities

Depository Ltd.)

NSDL 1997 FueskeÌìê@efvekeÌme He×leerves MesDej,

$eÝCeHe$es, yebOeHe$es Je

l³ee®eer J³eJenejele ceole

keÀjC³eemeeþer megefJeOee

keÀjC³eemeeþer megefJeOee

efceUJetve osCes.

15 Yeejleer³e DeewÐeesefiekeÀ

iegbleJeCetkeÀ yeBkeÀ

(Industrial

Investment Bank

of India)

IIBI 1997 jep³e efJeÊeer³e ceneceb[Uebvee

efJeÊeHegjJeþe keÀjCes,

yeBkeÀe DeeefCe efJeÊeer³e

mebmLeebvee, Deepeejer

GÐeesieebvee DeLe&mene³³e

keÀjC³eemeeþer ceole

keÀjCes.

3) mesyeer®eer mLeeHevee (Setting up of SEBI) : 1988 ceO³es Yeejleer³e jesKes DeeefCe efJeefvece³e

ceb[U (mesyeer) (Securities Exchange Board of India) (SEBI) ®eer mLeeHevee

keÀjC³eele Deeueer. 31 peevesJeejer 1992 jespeer mesyeere keÀe³eosMeerj mLeeve osC³eele Deeues.

Yeeb[Jeue yeepeeje®³ee efJekeÀemee®³ee ¢<ìerves mesyeer®eer mLeeHevee ner cenÊJeHetCe& Ieìvee ceevelee

³esF&ue. Yeejleer³e Yeeb[Jeue yeepeeje®³ee yeeyeleerle JesUsle J³eJenej HetCe& ve nesCes, iegHlelee, nJ³ee

leMee eEkeÀceleer pegUJeu³ee peeCes ³eebmeejKes pes oes<e nesles les otj keÀjC³eemeeþer mesyeer®eer mLeeHevee

keÀjC³eele Deeueer.

mesyeer®eer GefÎ<ìs :

1) Yeeie yeepeejeceeHe&Àle meeOevemeeceûeer ieefleceeve keÀjCes.

2) meeOevemeeceûeer®es ³eesi³e JeeìHe keÀjCes.

3) iegbleJeCetkeÀoejeb®³ee efnlee®es j#eCe keÀjCes.

4) Yeeieyeepeeje®³ee J³eJemLeeHeveeJej HeefjCeecekeÀejkeÀ efve³eb$eCe þsJeCes.

5) Yeeie yeepeejele menYeeieer nesCeeN³eebvee J³eeHeejer leÊJeeJej keÀece keÀjlee ³eeJes ³eemeeþer ³eesi³e DeMeer

mebj®evee efvecee&Ce keÀjCes.

4) J³eepe ojeJejerue efve³eb$eCe : J³eepeojeJejerue efveye¥Oe efMeefLeue keÀjCes ner efJeÊeer³e #es$eeleerue

cenÊJee®eer Ieìvee Deens. HetJeea J³eepeoje®³ee DeekeÀejCeeryeeyele Yeejleer³e efjPeJn& yeBkesÀ®es HetCe&le:

efve³eb$eCe nesles. meenefpekeÀ®e efjPeJn& yeBkesÀves þjJetve efou³eeÒeceeCes®e J³eepeoj DeekeÀejCeer yeBkeÀe

Je Flej efJeÊeer³e mebmLeebvee keÀjeJeer ueeiele nesleer. Hejbleg DeefuekeÀ[erue keÀeUele cee$e

J³eepeojeJejerue efveye¥Oe keÀceer keÀ©ve efJeÊeer³e mebmLeebvee J³eepee®³ee DeekeÀejCeeryeeyele ceesþîee

ÒeceeCeeJej mJeeleb$³e efoues Deens. ceesþîee jkeÀces®³ee keÀpee&Jejerue efkeÀceeve J³eepeoj®e kesÀJeU

efjPeJn& yeBkeÀ efveefM®ele keÀjles. efJeÊeer³e mebmLeebvee ne efkeÀceeve oj efJe®eejele IesTve DeeHeu³eeuee

³eesi³e Jeeìsue Demee J³eepeoj DeekeÀejC³ee®eer HejJeeveieer Demeles.

5) HeleceeHeve (Credit Rating) mebmLes®eer mLeeHevee Je efle®ee efJekeÀeme (Setting up Credit

Rating and Development) : HeleceeHeve mebmLes®eer mLeeHevee Yeejleele 1987 ceO³es

Peeueer. iegbleJeCetkeÀoejebvee ceeie&oMe&ve keÀjC³eemeeþer iegbleJeCetkeÀer®³ee yeeyeleerle OeeskesÀ mHe<ì

keÀ©ve iegbleJeCetkeÀoejeb®es efnlej#eCe keÀjC³eemeeþer HeleceeHeve mebmLeeb®eer mLeeHevee keÀjC³eele

Deeueer. "HeleceeHeve cnCepes $eÝCeHe$es, cegole þsJeer ³eemeejK³ee efJeÊeer³e meeOeveeb®³ee yeeyeleerleerue

meJe& yeeyeeR®ee DeY³eeme keÀ©ve l³ee efJeÊeer³e meeOeveeb®³ee yeeyeleerle megjef#eleles®eer efmLeleer

efveefM®ele keÀjCes."

³ee HeleceeHeve mebmLeele Yeejleer³e HeleceeHeve DeeefCe ceeefnleer mesJee ce³ee&efole (CRISIL)

(Credit Rating and Information Services of India Ltd.), Yeejleer³e iegbleJeCetkeÀ

ceeefnleer DeeefCe HeleceeHeve mebmLee ce³ee&efole (ICRA) (The Investment Information

and Credit Rating Agency of India Ltd.), HeleefJeMues<eCe DeeefCe mebMeesOeve ce³ee&efole

(CARE) (Credit Analysis and Research Ltd.) Jeiewjs mebmLee®ee meceeJesMe neslees.

³ee HeleceeHeve mebmLee kebÀHev³eeb®eer $eÝCeHe$es (Debenture), DeûenkeÌkeÀe®es Yeeie

(Preference Shares), cegole þsJeer ³eebvee ceeHeve / ceeveebkeÀve osleele. ns ceeHeve

(Rating) osleevee iegbleJeCetkeÀ efkeÀleer megjef#ele Deens ns mHe<ì kesÀues peeles. Goe.

$eÝCeHe$eemeeþer AAA, AA, BBB, BB ³eemeejKeer HeleceeHekesÀ efoueer peeleele. ³eele AAA ®ee

DeLe& meJee&®®e megjef#elelee lej BB ®ee DeLe& DeHegjer megjef#elelee Demee Deens.

HeleceeHeve mebmLeebcegUs efJeefJeOe kebÀHev³eebvee DeeHeu³ee DeCeHe$ee®es cegole þsJeeR®es HeleceeHeve keÀjCes

MekeÌ³e Peeues Deens. lemes®e iegbleJeCetkeÀoejebvee efJeefMe<ì kebÀHev³eeb®³ee efJeÊeer³e kebÀHev³eebb®³ee

efJeÊeer³e meeOeveebvee efceUeuesues HeleceeHeve Heentve iegbleJeCetkeÀ efJe<e³ekeÀ efveCe&³e IesCes meesHes Peeues

Deens.

6) ÒekeÀuHemesJeer yeBkeÀeb®eer Jee{ (Growth of Merchant Banking in India) : ÒekeÀuHemesJeer

yeBkeÀe (Merchant Bank) veJeerve Yeeie efJe¬eÀer®eer J³eJemLee keÀjCes, ûeenkeÀebvee efveOeer GyeejCes

Je efJeÊeer³e J³eJemLeeHeve ³ee yeeyeleerle meuuee osCes Jeiewjs keÀe³ex keÀjleele. ÒekeÀuHemesJeer yeBkeÀe ³ee

J³eeHeejer yeBkeÀe, efJeÊeer³e mesJee kebÀHev³ee, efJeÊeer³e meuueeieej J³ekeÌleer Je mebmLeebveer mLeeHeve kesÀu³ee

Deensle. ÒekeÀuHemesJeer yeBkeÀ J³eJemee³e Deelee keÀe³eosMeerj mesyeer®³ee efve³eb$eCeeKeeueer Deeuee Deens.

ÒekeÀuHemesJeer yeBkeÀebvee mesyeer DeefOekeÀejHe$e osleele. ³ee yeBkeÀebvee Yeeb[JeueHetleer&yeeyele keÀener efvekeÀ<e

HeeUeJes ueeieleele.

7) HejmHej efveOeerceO³es Jee{ (mLeeHevee 1987-92) (Growth of Mutul Funds) :

meeJe&peefvekeÀ Je Keepeieer #es$eele HejmHej efveOeer meg© keÀjC³eeme HejJeeveieer efoueer Deens.

HejmHej efveOeer (Mutual Fund) ueeskeÀebkeÀ[tve ieesUe keÀ©ve JesieJesieÈ³ee jesK³eele iegbleJeCetkeÀ

keÀjleele. HejmHej efveOeer®eer leHeemeCeer keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej mesyeeruee osC³eele Deeuee Deens.

mesyeer ³ee efveOeer®³ee keÀe³ee&Jej efve³eb$eCe þsJeles. ³ee efveOeervee nceeroej cnCetve keÀe³e& keÀjC³eeme

mesyeerves HejJeeveieer efoueer Deens. l³eeb®³ee peeefnjeleeryeeyele efve³ece Je efveye¥Oe mesyeerves efveefM®ele

kesÀues Deensle. les ³ee HejmHej efveOeeRvee HeeUeJes ueeieleele. mesyeerves HejmHej efveOeer®eer leHeemeCeer

keÀ©ve l³eeb®³ee keÀe³e&He×leerleerue GefCeJee MeesOeuesu³ee Deensle. l³ee GefCeJee otj keÀjC³ee®ee

Òe³elve nesle Deens.

8) efJeosMeer mebmLeelcekeÀ iegbleJeCetkeÀoejeb®ee menYeeie (Foreign Institutional Investors) :

Meemeveeves HejmHej efveOeer, iegbleJeCetkeÀ efJeMJemle ceb[U, efveJe=Êeer efveOeer (Pension Fund)

³eemeejK³ee efJeosMeer mebmLeelcekeÀ iegbleJeCetkeÀoejebvee mesyeerkeÀ[s veeWoCeer keÀ©ve Yeejleer³e Yeeb[Jeue

yeepeejele iegbleJeCetkeÀ keÀjC³eeme HejJeeveieer efoueer. efJeosMeer mebmLeelcekeÀ iegbleJeCetkeÀoej

(Foreign Institutional Investors) ÒeeLeefcekeÀ DeeefCe og³³ece yeepeejele p³eeb®eer Kejsoer-

efJe¬eÀer nesles DeMee meJe& jesK³eele iegbleJeCetkeÀ keÀ© MekeÀleele.

9) je<ìêr³e MesDej yeepeej (National Stock Exchange) : Yeejleele 27 veesJnWyej 1992

jespeer je<ìêr³e MesDej yeepeeje®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer. oesve Je<ee&veblej veesJnWyej 1994

Heemetve je<ìêr³e MesDej Yeeb[Jeue yeepeejele keÀe³e& keÀjC³eeme meg©Jeele kesÀueer. mebieCekeÀe®³ee

je<ìêr³e MesDej yeepeejele MesDej®³ee Kejsoer efJe¬eÀer®es J³eJenej keÀjlee ³esleele. ³eeletve

iegbleJeCetkeÀoejebvee iegbleJeCetkeÀ keÀjC³ee®³ee yeeyeleerle osMeJ³eeHeer megefJeOee efceUles. keÀceer JesUele Je

keÀceer Ke®ee&le J³eeHeej keÀjlee ³eslees.

10) veeWoCeerke=Àle kebÀHev³eeb®³ee mebK³esle Jee{ : Yeejleeleerue Yeeieyeepeeje®³ee mebK³esle Peeuesu³ee

Jee{eryejesyej®e veeWoCeerke=Àle kebÀHev³eeb®³ee mebK³eslener Jee{ Peeueer Deens. 1999 ceO³es

veeWoCeerke=Àle kebÀHev³eeb®eer mebK³ee 9877 SJe{er nesleer. veeWoCeerke=Àle kebÀHev³eeb®³ee mebK³esle

Peeuesu³ee Jee{ercegUs Yeeieyeepeejeleerue kebÀHev³eeb®ee menYeeie Jee{uee Deens.

11) Yeejlee®es lJeefjle efJeefvece³e keWÀê (Over the Counter Exchange of India) (OTCEI)

: 1989 ceO³es Yeejleeleerue lJeefjle efJeefvece³e keWÀêe®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer. ³ee

keWÀêeceeHe&Àle IesCeeN³ee J³eJenejeme 1992 Heemetve meg©Jeele Peeueer. ³ee keWÀêe®eer mLeeHevee

cnCepes Yeejleer³e Yeeb[Jeue yeepeeje®ee efJekeÀeme meeOeC³eemeeþer ìekeÀuesues SkeÀ cenÊJeHetCe&

HeeTue nes³e. DeMee keWÀêe®³ee mLeeHevescegUs vesnceer®³ee Yeeieyeepeejele veeWoCeer keÀjC³ee®eer

Hee$elee vemeuesu³ee íesìîee kebÀHev³eebvee HeÀe³eoe Peeuee Deens. ³ee keWÀêecegUs iegbleJeCetkeÀoejebvee

mesJee HegjefJeC³ee®ee Ke®e& keÀceer ³eslees. osMee®³ee efJeefJeOe Yeeieele jenCeeN³ee Kejsoer-efJe¬eÀeroejebvee

otjmeb®eej megefJeOeebcegUs kebÀHev³eeb®³ee Yeeiee®es Kejsoer efJe¬eÀer®es J³eJenej keÀjlee ³esleele. ³ee

keWÀêele J³eJenej keÀjCeeN³ee efJe¬esÀl³eeb®eer mebK³ee peemle Demeu³eeves ne yeepeej mHeOee&lcekeÀ

Demelees.

12) Yeejleer³e jesKesOeejkeÀ ceneceb[U ce³ee&efole (Stock Holding Corporation of India

Ltd.) : ³ee mebmLes®eer mLeeHevee 1987 ceO³es keÀjC³eele Deeueer. efJeÊeer³e mebmLeele lJeefjle

Yeeie nmleebleje®eer megefJeOee HegjefJeCes DeeefCe iegbleJeCetkeÀoej, oueeue, Yeeieyeepeejeleerue meYeemeo

³eebvee ner megefJeOee efJeÊeer³e mebmLeebceeHe&Àle HegjefJeCes ³ee nsletbveer ner mebmLee mLeeHeve keÀjC³eele

Deeueer.

ner megefJeOee efJeÊeer³e mebmLee Yeejleer³e Yeeb[Jeue yeepeejeMeer mebyebefOele Deensle. ³eelener keÀener

mebmLee efJeÊeHegjJeþîee®es keÀe³e& keÀjleele. keÀener HeleceeHevee®es keÀe³e& keÀjleele. lej

mesyeermeejK³ee mebmLee Yeeb[Jeue yeepeejeleerue iewjJ³eJenej jesKeC³ee®es keÀe³e& keÀjleele.

11.6 efJeÊeer³e yeepeej / Yeeb[Jeueer yeepeeje®eer meeOeves / ceeie& (Methods of

Accessing Capital Markets) :

1) $eÝCeHe$es : efoIe&keÀeueerve leÊJee®³ee keÀjejeJej Iesleuesues keÀpe& cnCepes $eÝCeHe$e. mejkeÀejer efJeHe$es

DeeefCe $eÝCeHe$es ³eeb®es mJe©He SkeÀmeejKes Demeles. mejkeÀejer efJeHe$eebÒeceeCes $eÝCeHe$eebveemeg×e

l³eeb®³ee oMe&veer cetu³ee®³ee þjeefJekeÀ ìkeÌkesÀJeejervegmeej J³eepe efceUles. keÀpee&®eer cetU jkeÌkeÀce

þjeefJekeÀ cegoleerveblej os³e yeveles. Hejbleg l³eeHetJeea $eÝCeHe$eebJejerue J³eepe osC³ee®eer peyeeyeoejer

kebÀHeveerJej Demeles.

2) meceYeeie : meb³egkeÌle Yeeb[Jeueer kebÀHev³ee l³eeb®es Yeeb[Jeue meceYeeie efJe¬eÀer keÀ©ve peceefJeleele. ³ee

meceYeeieebvee ÒeefleYe=tleer (efveiece Òeefleke=Àleer) Demes meg×e mebyeesOeues peeles.

a) DeûenkeÌkeÀ meceYeeie : meeceev³ele: ³ee meceYeeieeb®³ee oMe&veer cetu³eebJej þjeefJekeÀ ojeves ueeYe

efceUlees. DeûenkeÌkeÀ meceYeeieeb®³ee Hejleer®ee nkeÌkeÀ $eÝCeHe$eeveblej ueeielees.

b) meeceev³e Yeeie DeLeJee meceYeeie : ³ee meceYeeieeb®³ee oMe&veer cetu³eeves þjeefJekeÀ ojeves J³eepe

efoues peele veener. lemes®e l³eeb®³ee HejleHesÀ[er®eer vekeÌkeÀer leejerKe vemeles. ³eeb®³ee OeejkeÀebvee

kebÀHeveer®³ee veHeÌ³eeleerue ueeYeebMe efceUlees DeeefCe Demes ueeYeebMe meceYeeieeb®³ee cetu³ee®³ee

ìkeÌkesÀJeejerves Ieesef<ele kesÀues peeleele. kebÀHeveer®³ee J³eeJemeeef³ekeÀ ³eMeevegmeej ìkeÌkesÀJeejer®ee oj

yeouele jenlees. ³ee YeeieOeejkeÀebvee celeoeve nkeÌkeÀ Demelees. meb®eeuekeÀ ceb[UeR®eer pegUCeer

Dele: meceYeeie OeejkeÀeb®³ee cepeer&Jej DeJeuebyetve Demeles.

c) DeefOeueeYeebMe meceYeeie : kebÀHeveer®³ee efJeefJeOe Keel³eeJejerue mebef®ele efveOeer pesJne þjeefJekeÀ

ce³ee&osHe³e¥le Heesnes®elees lesJne Demee mebef®ele efveOeer DeefOeueeYeebMe meO³ee Demeuesu³ee

meceYeeieOeejkeÀebvee Jeeìuee peelees. DeMee JesUer ne mebef®ele efveOeer meceYeeieOeejkeÀeb®ee®e

Demelees. Demes meceYeeie ueeYeebMeeSsJepeer keÀe{lee ³esle veener.

d) nkeÌkeÀ meceYeeie : kebÀHeveer keÀe³eÐee®³ee keÀuece 81 efJeYeeieevegmeej þjeefJekeÀ leejKesuee

kebÀHeveer®³ee HegmlekeÀeJej veeWoCeer Demeuesu³ee YeeieOeejkeÀebvee DeûenkeÌkeÀ Yeeie l³ee®e efkebÀceleerle

DeLeJee DeefOecetu³eeves oslee ³esleele.

e) HeefjJele&veer³e $eÝCeHe$es : DeMeer $eÝCeHe$es DebMele: DeLeJee HetCe&le: HeefjJele&veer³e Demeleele.

DeMee mJe©Hee®es meceYeeieele HeefjJele&ve SkeÀoce DeLeJee ìHH³eeìHH³eeves keÀjlee ³esles. pej

³eeleerue keÀener efnmmee DeHeefjJele&veer³e efMeuuekeÀ jeefnuee lej lees cegoleerveblej Hejle kesÀuee

peelees.

3) kebÀHev³eebkeÀ[erue þsJeer : peveleskeÀ[tve þsJeer mJeerkeÀejCes ne efveOeer GYee keÀjC³eemeeþer DeeCeKeer SkeÀ

ceeie& efveiece #es$eeuee GheueyOe Deens. ³ee þsJeer meb®e³eer DeLeJee Demeb®e³eer mJe©Heele Demet MekeÀleele.

Demeb®e³eer þsJeeRJejerue J³eepe mene ceefnv³eeveer DeLeJee Je<ee&ves efoues peeles. ³eeceO³es ceeefmekeÀ GlHevve

He³ee&³emeg×e GheueyOe keÀ©ve oslee ³esleele. kebÀHeveer keÀejYeej efJeYeeieeleHexÀ kebÀHev³eebceOeerue þsJeer

efve³ebef$ele kesÀu³ee peeleele. lej efJeÊeer³e kebÀHev³eebveer pecee kesÀuesu³ee þsJeer Yeejleer³e efjPeJn& yeBkesÀ®³ee

efve³eceevegmeej kesÀu³ee peeleele.

4) J³eeHeejer He$es : mLeeefHele kebÀHev³eebveer Òe®eefuele kesÀuesueer J³eeHeejer He$es DeÒeefleYetle Je®eve ef®eÇer

Demeles. ³ee®eer efkeÀceeve ce³ee&oe 25 ueeKe ©He³es Demeles DeeefCe ³ee®eer Òel³eskeÀer cetu³e Hee®e

ueeKeeb®³ee Heìerle Demeles. DeMee mJe©Hee®eer J³eeHeejer He$es Òe®eefuele keÀjC³eemeeþer HeleceeHeve DeeefCe

kebÀHeveer®³ee efveJJeU ceesueeyeeyele®eer ÒeceeCekesÀ þjJetve efouesueer Deensle.

5) Flej ÒeefleYetleer : oueeueer mebmLee, ³egefveì ì^mì®es Yeeie, ceemìj MesDeme&, HejmHej efveOeer

iegbleJeCetkeÀ ³eebmeejK³ee Flej meeOeveeb®ee JeeHej keÀjleevee ner meJe& meeOeves íesìîee DeeefCe ceO³ece

GlHevve iegbleJeCetkeÀoejebkeÀ[tve efveOeer®es SkeÀ$eerkeÀjCe keÀ©ve Yeeb[Jeue yeepeejeme ceesþîee ÒeceeCeele

efveOeer GheueyOe keÀ©ve osle Demeu³eecegUs cenÊJee®eer ceeveueer peeles.

6) meeJe&peefvekeÀ #es$eebleerue Gðeesieeb®eer efJeHe$es DeeefCe Yeeie : DeuHe DeeefCe ceO³ece cegoleer®³ee

iegbleJeCetkeÀermeeþer meeJe&peefvekeÀ #es$eeves Òe®eefuele kesÀuesueer efJeHe$es GHe³eesieer He[leele.

7) mebef®ele HeefjJele&veer³e DeûenkeÌkeÀ Yeeie : 1985 ceO³es ns veJeerve meeOeve mejkeÀejves Òe®eueveele

DeeCeues. ³ee meeOeveeb®eer JewefMe<ìîes Heg{erueÒeceeCes :

De) veJeerve ÒekeÀuHeemeeþer DeLeJee meO³ee®³ee ÒekeÀuHee®es efJemleejerkeÀjCe keÀjC³eemeeþer DeLeJee

GlHeeoveele efJeefJeOelee DeeCeC³eemeeþer ueeieCeeje efveOeer GYee keÀjC³eekeÀjerlee keÀesCeleerner

meeJe&peefvekeÀ kebÀHeveer mebef®ele HeefjJele&veer³e DeûenkeÌkeÀ Yeeie Òe®eefuele keÀ© MekeÀles.

Dee) mebef®ele HeefjJele&veer³e DeûenkeÌkeÀ Yeeie Òe®euevee®³ee keÀceeue jkeÀces®eer ce³ee&oe peveles®es

DeefYeoeve efceUefJeC³eemeeþer Òe®eefuele kesÀuesu³ee meceYeeiee®³ee jkeÀcesFlekeÀer DemeeJeer ueeieles.

F) mebef®ele HeefjJele&veer³e DeûenkeÌkeÀ YeeieeJejerue os³e ueeYeebMe 10% FlekeÀe þjJeuesuee Demelees.

F&) mebef®ele HeefjJele&veer³e DeûenkeÌkeÀ Yeeiee®es mebHetCe& Òe®eueve 3 les 5 Je<ee&le meceYeeieele HeefjJeefle&le

keÀjeJes ueeieles.

8) HejkeÀer³e keÀpee&®eer meeOeves : DeueerkeÀ[®³ee keÀeUele meJe& yebOeves efMeLeerue keÀ©ve Yeejleer³e Yeeb[Jeue

yeepeej HejkeÀer³e iegbleJeCetkeÀoejebvee Keguee keÀjC³eele Deeuee. ³eecegUs Deeblejje<ì^er³e m$eesle

GYeejC³eemeeþer DeveskeÀ cenÊJee®eer veJeerve meeOeves GheueyOe Peeuesueer Deensle ner meeOeves

Heg{erueÒeceeCes :

De) peeieeflekeÀ þsJe HeeJel³ee / DecesefjkeÀve þsJe HeeJel³ee : HejefkeÀ³eebveer iegbleJeCetkeÀ kesÀuesues

©He³eeletve HejkeÀer³e ®eueveele HeefjJeefle&le kesÀuesues Yeejleer³e kebÀHev³eeb®es meceYeeie ³ee ÒekeÀejele

cees[leele.

Dee) HejkeÀer³e ®eueve HeefjJele&veer³e efJeHe$es : Yeejleer³e kebÀHev³eebveer HejkeÀer³e ®eueveele Òe®eefuele

kesÀuesueer meeOeves cnCepes HejkeÀer³e ®eueve HeefjJele&veer³e efJeHe$es.

F) DeefOeHe$es : ner DeefOeHe$es mebueive DeLeJee Demebueive mJe©Hee®eer Demeleele DeeefCe

HeefjJele&vee®³ee JesUerme DeefOeHe$eOeejkeÀ ³eesi³e leer efveJe[ keÀ© MekeÀlees. ner DeefOeHe$es nkeÌkeÀ

ef®eÇîeebÒeceeCes J³eeHeej#ece Demeleele.

F&) HejosMeele GYeejuesuee efveOeer : ne efveOeer cnCepes meeJe&peefvekeÀ efJeÊeer³e mebmLeebveer HejosMeele

iegbleJeCetkeÀ keÀjC³eemeeþer [e@ueme& DeLeJee mìefue¥ie HeeQ[ele GYee kesÀuesuee efveOeer nes³e.

efveOeerHewkeÀer 80% iegbleJeCetkeÀ HejosMeele lej 20% iegbleJeCetkeÀ Yeejleele kesÀueer peeles.

G) lejles Jej efJeHe$e : ner efJeHe$es Yeejleer³e mìsì yeBkesÀves Òe®eefuele kesÀueer. ³eeb®ee J³eepeoj

þsJeoejebHes#ee 2% DeefOekeÌ³eeves pegUJetve Iesleuesuee Demelees.

9) keÀener veJeerve meeOeves : DeueerkeÀ[®³ee keÀeUele DeveskeÀ veJeerve meeOeves JeeHejele DeeCeueer peeleele.

ner meeOeves Heg{erueÒeceeCes :

De) mebjef#ele DeefOecetu³e ef®eÇîee : ner DeefOecetu³ee®eer GyeejCeer keÀjC³eemeeþer kebÀHev³eebveer Òe®eefuele

kesÀuesueer meeOeves Deensle. ³ee meeOeveeb®es meceYeeieele HeefjJele&ve keÀjlee ³esles. 3 les 5 Je<ee¥®³ee

keÀeueeJeOeerveblej DeefOecetu³eeves ner Hejle IesC³ee®ee He³ee&³e GheueyOe Demelees DeeefCe ³ee®ee ketÀHeve

oj þjefJeuesuee vemelees.

Dee) JepeeJeì efJeHe$e DeeefCe Keesue JepeeJeì efJeHe$e : JepeeJeì keÀ©ve Deepe®³ee efceleeruee ³eeb®eer

efJe¬eÀer nesles DeeefCe 5 les 30 Je<ee&®³ee keÀeueeJeOeerle ³eeb®³ee oMe&veer cetu³eeFlekeÀer jkeÌkeÀce ÒeeHle

nesles. JepeeJeìer®ee oj JepeeJeìer®eer jkeÌkeÀce DeeefCe keÀeuece³ee&osÒeceeCes yeouele jenles.

F) DeefOeHe$e : ³ee DeefOeHe$eeÜejs oesve DeLeJee leerve Je<ee&veblej meJeueleer®³ee efkeÀceleerle meceYeeie

efJekeÀle IesC³ee®ee nkeÌkeÀ ÒeeHle neslees. DeefYeHe$e mJe©Heeleerue meO³ee®³ee DeefOeYeeje®es DeMee

leNnsves meceYeeieele HeefjJele&ve nesles.

F&) SkeÀefve<þlee ketÀHeve : DeefOeYeej yeeUietve kebÀHev³eebMeer SkeÀefve<þ jentve ³ee ketÀHeveÜejs kebÀHeveer®es

meceYeeie oesve les leerve Je<ee¥veblej meJeueleeR®³ee efkebÀceleerle efceUC³ee®ee nkeÌkeÀ efouee peelees.

G) Metv³e ketÀHeve efJeHe$e : ³ee efJeHe$eeb®ee J³eepeoj Metv³e Demelees. Hejblet DeefOekeÌ³e meceeefJe<ì

Demeuesueer efkebÀcele Hejle osC³ee®eer nceer ³ee efJeHe$eebvee efouesueer Demeles. ³ee efJeHe$eeb®es mJe©He

keÀener ÒeceeCeele mebef®ele þsJeeRmeejKes Demeles. DeMee þsJeeR®eer jkeÌkeÀce cegoleerveblej cegÎueele

J³eepe SkeÀ$e keÀ©ve osC³eele ³esles.

11.7 Yeejleer³e Yeeb[Jeue yeepeejeJejerue ce³ee&oe (Limitations of the

Indian Capital Market) :

DevegketÀue IeìkeÀ Demetvemeg×e ner JemlegefmLeleer efometve ³esles keÀer, v³etveefJekeÀmeveMeerue osMeele

Yeeb[Jeue yeepeeje®³ee Üleieleerves efJekeÀeme nesC³ee®³ee mebYeeJ³elee (Prospats) ce³ee&efole

Deensle. ³ee®eer keÀejCes cnCepes®e ³ee yeepeeje®³ee efJekeÀemee®³ee ce³ee&oe nesl³ee l³ee Heg{erueÒeceeCes

:

1) Yeeb[Jeuee®eer ogefce&Ulee : Yeeb[Jeuee®eer ogefce&Ulee ner DeMee Yeeb[Jeue yeepeeje®eer efJekeÀmeveMeerue

osMeele meJee&le cenÊJee®eer ce³ee&oe Deens. Òee. vekeÌme& ³ee DeLe&Meem$e%ee®³ee Òeefme× DeMee

oeefjêîee®es og<ì®e¬eÀ ³ee meb%es®ee DevegYeJe osCeejer DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleer v³etveefJekeÀmeveMeerue osMeele

efometve ³esless. l³eecegUs GlHevvee®eer keÀceer HeeleUer l³eecegUs ye®eleer®eerner HeeleUer keÀceer ³ee®ee HeefjCeece

cnCetve Yeeb[Jeue HegjJeþe Del³eble ce³ee&efole DeMeer meJe&meeOeejCe efmLeleer ³ee osMeeletve Hene³euee

efceUles.

2) J³eeJemeeef³ekeÀ ÒeeceeefCekeÀHeCee®ee keÀceer opee& : meJe&®e v³etveefJekeÀefmele osMeebceO³es J³eJemee³ee®ee

ÒeeceeefCekeÀHeCee keÀceer opee&®ee Deens. keÀejCe HejbHejeiele mJe©Heeleerue kegÀìgbyeHe×leer. l³eecegUs

mebMe³eJe=Êeer, keÀceer J³eJeneefjkeÀHeCee®ee opee&, J³eeJemeeef³ekeÀeb®ee DeHHeueHeesìsHeCee Je ³ee meJe& pevelesle

Jee{Ceeje DeefJeMJeeme ³eecegUs®e DeeOegefvekeÀ ³egieeleerue peeieeflekeÀ GÐeesieele HeejoMe&keÀlee ne

cenÊJee®ee ceb$e Jee{erme ueeieuee Deens.

3) DeewÐeesefiekeÀ J³eJenejeyeÎue®ee DeefJeMJeeme : J³eeJemeeef³ekeÀ DeÒeeceeefCekeÀHeCee®eer SkeÀ Deveg<ebefiekeÀ

ce³ee&oe v³etveefJekeÀefmele osMeebceO³es DevegYeJeeuee Deeu³eeefMeJee³e jnele veener. GÐeesie

J³eeJemeeef³ekeÀebyeÎue DeefJeMJeeme DemeCeejs ueeskeÀ efoIe&keÀeUeHe³e¥le DeeHeueer ye®ele Je iegbleJeCetkeÀ

keÀjerle veener.

4) GÐeespekeÀer³e Òe%es®eer ogefce&Ulee : DeeHeues DeekeÀ<e&keÀ GlHeeove ÒekeÀuHe DeeefCe HeÀe³eosMeerj cnCepes

veHeÌ³ee®eer Kee$eer DemeCeeN³ee J³eJemee³e-³eespevee ye®eleoejebvee HeìJetve osJetve l³eeb®³ee ye®eleer

DeeHeu³eekeÀ[s JeUJetve IesJetve MekeÀleerue DeMee #eceles®es GðeespekeÀ Demeu³eeefMeJee³e efkebÀJee efvecee&Ce

Peeu³eeefMeJee³e efJekeÀmeveMeerue osMeele Yeeb[Jeue efveOeer®es m$eesle efceUC³ee®eer MekeÌ³elee vemeles.

5) HejbHejeiele DeeefCe DeefOekeÀ DeekeÀ<e&keÀ DeMeer iegbleJeCetkeÀ #es$es : efJekeÀmeveMeerue osMeele Demes keÀener

ueeskeÀ Demeleele keÀer pes ye®eleer®eer efkeÀceeve HeeleUer jeKetve Demeleele. pes MeslekeÀjer, J³eeHeejer Jeie&,

mJe³ebjespeieej keÀjCeeN³ee J³eefkeÌle, mJeleb$e le%e mesJee osCeejs J³eeJemeeef³ekeÀ F. Deensle. Hejblet

DeekeÀ<e&keÀ iegbleJeCetkeÀerceO³es ns Jeie& DeeHeueer ye®ele iegbleJeleele. Goe. meesves, ®eeboer F. meeþe,

meÆsyeepeer, efkeÀjkeÀesU J³eeHeej l³eecegUs HejbHejeiele #es$es ceesþe De[LeUe efvecee&Ce keÀjCeejer Deensle.

6) keÀewìgbefyekeÀ GðeespekeÀeuee ÒeeOeev³e : J³eeJemeeef³ekeÀ peerJeve ns Jew³eefkeÌlekeÀ Je keÀewìgbefyekeÀ mJe©Hee®eer

yeeye ceeveueer peeles. l³eecegUs Flejebvee l³eele meceeefJe<ì kesÀues peele veener. l³eecegUs Yeeb[Jeue

efJekeÀemeele ce³ee&oe He[leele.

7) DemebIeefìle veeCesyeepeej : Yeejleele veeCesyeepeeje®ee Lees[emee®e Yeeie ne DemebIeefìle Deens.

DeeefCe ³eele J³eeHeejer yeBkeÀe Je Flej keÀener DeeOegefvekeÀ IeìkeÀ mebmLee ³esleele. Hejbleg Gjuesuee Yeeie

DemebIeefìleDeens. veeCesyeepeeje®³ee DemebIeefìleHeCeecegUs Yeeb[Jeue yeepeeje®³ee efJekeÀemeeuee

neleYeej ueeiele veener.

8) ®eueve DeefleJe=ef× efkebÀJee Yeeie HegÀieJeìe : DeeefLe&keÀ efJekeÀemee®³ee meg©Jeeleer®³ee ìHH³eebceO³es DeveskeÀ

efJekeÀmeveMeerue osMe ®eueve DeefleJe=ef×®³ee leeCeleCeeJeeKeeuetve peele Demeleele. Yeeie HegÀieJeìîeecegUs

iegbleJeCetkeÀ ³eespeveebceO³es yeeOee efvecee&Ce nesles. DeeefCe ye®eleoejebvee efnleefJejesOeer Demes GlHevve JeeìHe

Ie[t ve³es les ³eecegUs DeLee&le®e ye®eleeryeÎue efve©lmeen efvecee&Ce neslees. Yeeb[Jeue yeepeeje®³ee

efJekeÀeme ceeiee&le ®eueve DeefleJee{ De[LeUe DeeCeles.

9) Dee³eele-efve³ee&le leeUsyeboe®³ee De[®eCeer : efJekeÀmeveMeerue osMeele efJeosMeer J³eeHeej keÀceer Demetve

Dee³eeleer®³ee iejpee DeefOekeÀ Deensle. efve³ee&le #ecelee HeÀej ce³ee&efole Demelees. Dee³eele-efve³ee&le

leeUsyebo Demeceleesue Demeu³eeves Yeeb[Jeue yeepeejeJej efve³eb$eCe nesles.

10) yee¿e ye®eleeR®ee DeYeeJe : yee¿e ye®eleerJej DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme DeJeuebyetve Demelees. Goe.

oUCeJeUCe meeOeves, JeenletkeÀ mees³eer, efJeefJeOe yeepeejeb®eer ceeefnleer. ³ee HeÀe³eÐeeb®³ee DeYeeJeecegUs

Yeeb[Jeue yeepeejeJej ce³ee&oe He[leele.

11) jepekeÀer³e IeìkeÀ : jepekeÀer³e DeMeeblelee, jepekeÀer³e DemLew³e&, keÀeceieejeb®ee Demeblees<e, mebHe,

ìeUsyebo, Demegjef#elelee, DeeflejskeÀ yeeoe®es JeeleeJejCe ³ee meeN³ee IeìkeÀebcegUs Yeeb[Jeue DeefOekeÀ

megjef#ele efkebÀJee efkeÀceeve DeMeeble ÒeosMeekeÀ[s OeeJe Iesles.

12) efkebÀceleerleerue HeÀmeJeCetkeÀ, ueyee[er DeeefCe Flej DeejesHe : 1990 ®³ee oMekeÀele Yeejleer³e MesDej

yeepeejeves DeodYetleHetJe& IeesìeUs Je OekeÌkesÀ DevegYeJeues Deensle. DeeefLe&keÀ megOeejCeeb®ee SkeÀ Yeeie

cnCetve DeveskeÀ yebOeves efMeefLeue keÀjC³eele Deeueer nesleer. cee$e iewjHeÀe³eoe IesJetve megueYe Hewmee

efceUefJeC³eemeeþer efkebÀceleerleerue HeÀmeJeCetkeÀ keÀjCes, keÀeW[er keÀjCes, ke=Àef$eceefjl³ee efkebÀceleer Jee{efJeCes

F. iewjceeiee¥®ee JeeHej kesÀuee. ³eecegUs iegbleJeCetkeÀoej Je Yeeb[Jeue yeepeeje®es Deleesveele vegkeÀmeeve

Peeues. ³eecegUs yeBkeÀemeg×e ieesl³eele Deeu³ee. ³ee ÒekeÀej®³ee meÆsyeepe ÒeJe=ÊeeRcegUs yeepeejeJejerue

Je®e&mJe jeefnu³eecegUs Yeeb[Jeue yeepeejeuee ceesþer neveer Heesnes®eueer.


1. Keeueerue meb%ee mHe<ì keÀje.

De) Yeeb[Jeue yeepeeje®eer J³eeK³ee

ye) mesyeer®eer mLeeHevee

keÀ) HeleceeHeve

2. Yeeb[Jeue yeepeeje®eer J³eeK³ee meebiee. Yeeb[Jeue yeepeeje®eer keÀe³ex mHe<ì keÀje.

3. Yeeb[Jeue yeepeeje®es cenÊJe/YetefcekeÀe mHe<ì keÀje.

4. Yeejleer³e Yeeb[Jeue yeepeeje®³ee meboYee&le efJekeÀemeelcekeÀ Ie[ecees[er mHe<ì keÀje.

5. Yeeb[Jeueer yeepeeje®eer meeOeves efkebÀJee ceeie& meebiee.

6. Yeejleer³e Yeeb[Jeueer yeepeeje®³ee ce³ee&oe mHe<ì keÀje.

7. efìHee efuene.

De) Yeeb[Jeue yeepeej

ye) Yeejleer³e Yeeb[Jeue yeepeeje®ee efJekeÀeme

keÀ) Yeeb[Jeue yeepeeje®es cenÊJe

12

Yeeb[Jeue yeepeej Je MesDej yeepeej-Yeeie 2

(MesDej yeepeej)


12.0 GefÎäîes


12.2 MesDej yeepeeje®eer J³eeK³ee

12.3 MesDej yeepeeje®eer JewefMe<ìîes

12.4 MesDej yeepeeje®es cenÊJe

12.5 Yeeieyeepeeje®eer keÀe³ex

12.6 Yeeieyeepeejeves GHeueyOe keÀªve efouesu³ee mesJee

12.7 YeeieyeepeejeJej ÒeefleYetleer®eer veeWoCeer/meg®eer³eve

12.8 Yeejleer³e Yeeieyeepeejeleerue oes<e

12.9 Yeejleer³e MesDej yeepeej efJekeÀeme DeeefCe Òeieleer

12.10 je<ì^er³e MesDejyeepeej


12.0 GefÎäîes


Yeeie yeepeeje®eer J³eeK³ee mecepesue.

Yeeie yeepeeje®eer JewefMe<ìîes meebielee ³esleerue.

Yeeie yeepeeje®eer keÀe³ex mHe<ì keÀjlee ³esleerue.

Yeejleer³e Yeeie yeepeeje®ee efJekeÀeme mHe<ì keÀjlee ³esF&ue.

Yeejleer³e Yeeie yeepeejeleerue oes<e mHe<ì keÀjlee ³esleerue.


MesDej yeepeej ner mJeleb$e mebIeìerle Je JewefMe<ìîeHetCe& yeepeejHesþ Deens. ³eeceO³es meeJe&.

kebÀHev³eeb®es Yeeie keÀpe&jesKes mejkeÀejer kebÀHev³eeb®es Yeeie keÀpe&jesKes, Kejsoer, HegveKe&jsoer, efJe¬eÀer

³eeceO³es keÀjlee ³esles. ³eeceO³es keÀece keÀjCeejs J³ekeÌleer le%e DevegYeJeer Je efkeÀHeÀe³eleMeerj Kejsoer

keÀjCeejs Demeleele. osMee®³ee DeeefLe&keÀ peerJeveelener cenÊJee®eer YetefcekeÀe Heej Hee[leele. MesDej

yeepeej Keepeieerefjl³ee mebIeìerle yeepeejHesþe Demeleele. ³eele keÀpe&jesKes ³eeb®³ee Kejsoer

efJe¬eÀer®es J³eJenej megueYe jerleerves nesC³eeme ceole keÀjleele.

Lees[keÌ³eele, "Yeeb[Jeueer DeLe&J³eJemLes®³ee Deejesi³ee®eer ceeHeveHeÆer cnCepes MesDejyeepeej nes³e."

12.2 Yeeieyeepeej efkebÀJee MesDej yeepeejeb®eer J³eeK³ee (Definitions of Stock

Exchange):

1) HeeF&ue : Yeeieyeepeej ¿ee yeepeeje®³ee DeMee peeiee Deensle pesLes iegbleJeCetkeÀ efkebÀJee meÆsyeepeer®³ee

(HeefjkeÀuHeves®³ee) nsletve ceev³eleeÒeeHle ÒeefleYetleeR®eer Kejsoer Je efJe¬eÀer kesÀueer peeles.

Pyle : Stock exchange are market places where securities that have list

thereon may be bought and sold for either investment or speculation.

2) nsefmìbipe : Yeeie yeepeejele efkebÀJee ÒeefleYetleeR®³ee yeepeejeceO³es DeMee meJe& peeieeb®ee DebleYee&Je neslees

pesLes Yeeie Je keÀpe&jesK³eeb®es, yee@C[med®es Kejsoeroej Je efJe¬esÀles efkebÀJee l³eeb®ee ÒeefleefveOeer ÒeefleYetleer®eer

efJe¬eÀer®es J³eJenej Ie[Jetve DeeCeleele.

Hostings : Stock Exchanger or securities market comprises all the place

where buyer and sellers stock and bonds or either representatives undertake transactions involving the sale of securities.

3) npeyev[ De@v[ [e@keÀjs : npeyev[ DeeefCe [e@keÀjs ³eeb®³ee celes ÒeefleYetbleer®eer Kejsoer Je efJe¬eÀer megueYe

JneJeer ³eekeÀefjlee DeefmleÊJeele Deeuesu³ee Je Keepeieer jerleerves mebIeefìle keÀjC³eele Deeuesu³ee

yeepeejHesþe cnCepes Yeeie yeepeej nes³e.

Husband and Dokeray : Stock exchange are privately organised markets

which are used to facilitate trading in securities.

4) 1956 ®³ee ÒeefleYetleer keÀjej (efve³eceve) keÀe³eÐeeves kesÀuesueer J³eeK³ee : Yeeieyeepeej ner

J³eefkeÌleb®eer veeWoC³eele Deeuesueer efkebÀJee veeWoC³eele ve Deeuesueer DeMeer SkeÀ mebmLee Deens, efpe®eer

mLeeHevee ÒeefleYetleeR®³ee Kejsoer Je efJe¬eÀer®³ee J³eJemee³eeuee meeO³e keÀjC³eemeeþer lemes®e ¿ee

J³eJemee³ee®es efve³eceve Je efve³eb$eCe keÀjC³eemeeþer kesÀueer peeles.

Securities contracts (Regulation) Act of 1956 difines stock exchange as an association organization or body of individuals whether incorporated or

not established for the purpose of assisting reguating and controlling business in buying, selling amd dealing in securities.

12.3 MesDej yeepeeje®eer JewefMe<ìîes (Features of a stock exchange /

stoc market) :

1) Yeeieyeepeej ³ee megmebIeìerle yeepeejHesþe Demeleele.

2) YeeieyeepeejeceO³es meb³egkeÌle Yeeb[Jeueer Òeceb[Ue®es Yeeie keÀpe&jesKes lemes®e mejkeÀejer ÒeefleYetleeR®eer

Kejsoer Je efJe¬eÀer kesÀueer peeles.

3) Yeeieyeepeej ner SkeÀ yeepeejHesþ Deens.

4) Yeeieyeepeeje®es keÀe³ex J³eJeefmLeleHeCes keÀjlee ³eeJeerle ¿eekeÀefjlee lesLes keÀjC³eele ³esCeeN³ee J³eJenejeb®es

efve³eceve Je efve³eb$eCe kesÀues peeles.

5) Yeeie yeepeej ner J³ekeÌleer®eer SkeÀ mebmLee efkebÀJee mebIeìvee Deens. ³ee®ee DeLe& Demee keÀer HeÀkeÌle

J³ekeÌleeRvee®e Yeeieyeepeeje®es meYeemeolJe efceUt MekeÀles. kebÀHeveer efkebÀJee meeJe&peefvekeÀ ceneceb[Uebvee

Yeeie yeepeeje®es meYeemeolJe efceUt MekeÀles. kebÀHeveer efkebÀJee meeJe&peefvekeÀ ceneceb[Uebvee Yeeie

yeepeeje®es meYeemeo neslee ³esle veener.

6) YeeieyeepeejeceO³es keÀjC³eele ³esCeeN³ee J³eJeneje®ee nslet iegbleJeCetkeÀ (Investment) efkebÀJee

HeefjkeÀuHevee (Speculation) ne Demelees.

7) YeeieyeepeejeJej DeeefLe&keÀ Ieìveeb®ee DeeefCe jepekeÀejCee®ee HeefjCeece nesle Demelees.

8) Yeeie yeepeej veeWoC³eele Deeuesueer efkebÀJee veeWoC³eele ve Deeuesueer ³eeHewkeÀer keÀesCel³eener ÒekeÀej®eer Demet

MekeÀles.

9) YeeieyeepeejeceO³es ceO³emLeeb®es DeefmleÊJe Demeles. les ÒeefleYetleer®es ûeenkeÀ Je efJe¬esÀles ¿ee oesvner

He#ee®es ÒeefleefveOeerlJe keÀ© MekeÀleele.

10) Yeeie yeepeeje®eer efJeefYevve keÀe³ex Deensle. Yeeieyeepeeje®eer ner keÀe³ex J³eJeefmLeleHeCes keÀjC³eele

Deeu³eeme Yeeb[Jeueefveefce&leeruee Òeeslmeenve efceUles. ³eesi³e Yeeb[Jeue iegbleJeCetkeÀ Ie[tve ³esles lemes®e

Yeeb[Jeuee®³ee ÒeJeenele J³el³e³e GlHevve nesle veener.

11) Yeeie yeepeeje®³ee keÀe³ee&cegUs Gðeesieeb®eer Yeeb[JeueefJe<e³ekeÀ iejpe YeeieefJeueer peeles. HeefjCeecele:

veJeerve Gðeesieeb®eer mLeeHevee Ie[tve ³esles. ÒemLeeefHele GÐeesieebvee l³eeb®³ee efJekeÀemee®³ee ³eespevee

jeyeefJelee ³esleele Je l³eecegUs peueo DeewÐeesefiekeÀerkeÀjCe DeeefCe DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme Ie[tve ³eslees.

12.4 MesDej yeepeeje®es cenÊJe

1) mebmLeebvee Yeeb[Jeue GYeejCes MekeÌ³e nesles.

2) ueeskeÀebvee DeeHeu³ee ye®eleer®³ee iegbleJeCetkeÀermeeþer DeveskeÀ mebOeer ÒeeHle nesleele.

3) HewMee®eer efvekeÀ[ Demeu³eeme jesK³eeb®eer efJe¬eÀer keÀ©ve Hewmee GYeejlee ³eslees.

4) yeBkeÀe efkebÀJee mejkeÀejer jesKes ³eeleerue iegbleJeCetkeÀerHes#ee jesKes yeepeejeleerue iegbleJeCetkeÀ peemle

ueeYeoe³eer Demeles.

5) mejkeÀejueener jesKes yeepeejecegUs Yeeb[Jeue GYeejlee ³esles.

6) meceepeeleerue ye®eleer®es jesKes yeepeejecegUs®e GlHeeokeÀ Yeeb[Jeueele ©Heeblej nesles.

7) jesK³eeb®³ee Kejsoer efJe¬eÀer®³ee Je Jee³eosJ³eJenejecegUs jesK³eeb®³ee efkebÀceleerle ®e{Gleej jesKeues peeJet

MekeÀleele.

8) jesKes yeepeejeJej mejkeÀej Je ceO³eJeleea efve³eecekeÀ ceb[Ue®es efve³eb$eCe Demeu³eeves De³eesi³e

J³eJenejebvee DeeUe yemetve iegbleJeCetkeÀoejeb®es efnlemebyebOe megjef#ele jneleele.

DeMeeÒekeÀejs Yeejleer³e yeepeejele MesDej yeepeeje®es cenÊJe Devev³e meeOeejCe Deens.

12.5 Yeeieyeepeeje®eer keÀe³ex (Functions of Stock Exchange) :

efve³eefcele yeepeejHesþ efceUJetve osCes

ÒeefleYetleer®es met®eer³eve keÀjCes

iegbleJeCetkeÀoejebvee ÒeefleYetleer®³ee efkebÀceleeryeÎue ceeefnleer osCes

DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀemeeuee ®eeuevee osCes

efJeosMeeleerue GÐeesieeceO³es Yeeb[Jeuee®eer iegbleJeCetkeÀ keÀjCes

iegbleJeCetkeÀerme jesKelee

Yeeb[Jeue efveefce&leer

veJeerve J³eJemee³eebvee mene³³e

cetu³eceeHeve

Yeeie

yee

pe

ej

e®

eer

keÀ

e³ex

1) efve³eefcele yeepeejHesþ efceUJetve osCes : efJeefJeOe Keepeieer, mejkeÀejer Je efvecemejkeÀejer mebmLeebveer

Òemle=le kesÀuesu³ee ÒeefleYetleeRvee efve³eefcele Je meelel³eHetCe& yeepeejHesþ GheueyOe keÀ©ve osC³ee®es keÀe³e&

Yeeieyeepeej keÀjleele. DeMee ÒeefleYetleeR®es J³eJenej keÀjC³eemeeþer SkeÀ efveefM®ele mLeeve GheueyOe

nesles.

2) ÒeefleYetleer®e met®eer³eve keÀjCes (Listing) efkebÀJee veeWo keÀjCes : ÒeefleYetleeR®es meg®eer³eve (veeWo

keÀ©ve) osKeerue MesDej yeepeej cenÊJee®eer mesJee keÀjleele. ÒeefleYetleer®³ee met®e³eveemeeþer Òel³eskeÀ

MesDej yeepeeje®es Keeme efve³ece Demeleele. ³ee efve³eceeb®eer Hetle&lee kesÀu³eeefMeJee³e keÀesCel³eener

DeewÐeesefiekeÀ mebmLes®³ee ÒeefleYetleeR®³ee met®eerceO³es meceeJesMe keÀjC³eele ³esle veener. efJeefMe<ì

Òeceb[Ue®³ee ÒeefleYetleeR®es met®eer³eve Peeues ner iees<ì les Òeceb[U mego={ Demeu³ee®es ÐeeslekeÀ nes³e.

HeefjCeecele: ÒeefleYetleeR®es efveie&ceve keÀjCes megueYe peeles.

3) iegbleJeCetkeÀoejebvee ÒeefleYetleer®³ee efkebÀceleeryeÎue ceeefnleer osCes : MesDej yeepeejecegUs Òel³eskeÀ

efJeefve³eespekeÀeme DeeHeu³ee ÒeefleYetleer®eer efkebÀcele JesUesJesUer mecepele jenles. ³eemeeþer MesDej yeepeej

J³eeHeej Je DeeefLe&keÀ yeeyeleerleerue efJeMes<ele%eebveer le³eej kesÀuesueer cetu³emet®eer yeveefJeleele. l³eecegUs

meeceev³e efJeefve³eespekeÀeme HeÀe³eoe neslees. ³ee met®eercegUs Òel³eskeÀ efJeefve³eespekeÀeme efkeÀHeÀe³eleMeerj

GÐeesie keÀesCelee? keÀesCel³ee Gðeesieele jeMeer iegbleefJeles De³eesi³e Deens ns mecepeles.

4) DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀemeeuee ®eeuevee osCes : DeeOegefvekeÀ DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme ner MesDej yeepeeje®eer

osCeieer nes³e. MesDej yeepeejecegUs Yeeb[Jeue efceUefJeCes J³eeHeeje®³ee Òemeejele DeefOekeÀes<eebvee l³eeb®eer

jkeÌkeÀce iegbleefJeC³eeme lemes®e DeeefLe&keÀ ³eespeveeb®³ee Hetle&lesmeeþer DeefleMe³e mene³ekeÀ nesleele. MesDej

yeepeejecegUs DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme megueYe nesTve osMee®ee peerJevemlej G®®e neslees.

5) efJeosMeeleerue GðeesieebceO³es Yeeb[Jeuee®eer iegbleJeCetkeÀ keÀjCes : MesDej yeepeejecegUs efJeosMeelener

Gðeesieele Yeeb[Jeue iegbleJelee ³esles. Goe. ueb[ve ³esLeerue MesDej yeepeejHesþsle DeeHeCe keÀesCel³eener

je<ì^e®³ee ÒeefleYetleer®eer Kejsoer-efJe¬eÀer keÀ© MekeÀlees.

ÒeefleYetleer®es leejCe cetu³e

J³eJenejebvee megjef#elelee

meÆsyeepeerme Òeeslmeenve

Òeceb[UeJej efve³eb$eCe

YeeieOeejkeÀeb®es efnlemebJeOe&ve

6) iegbleJeCetkeÀerme jesKelee : YeeieyeepeejecegUs ÒeefleYetleeRvee meelel³eHetCe& yeepeejHesþ ueeYele Demeu³eecegUs

ÒeefleYetleerceOeerue iegbleJeCetkeÀerme jesKelee ÒeeHle nesles. keÀesCel³eener mebmLes®³ee ÒeefleYetleer®eer efJe¬eÀer

keÀ©ve iegbleJeCetkeÀoej DeeHeu³ee jesKe jkeÀces®³ee iejpee HetCe& keÀ© MekeÀlees. l³eecegUs

ÒeefleYetleerceOeerue iegbleJeCetkeÀerme Òeeslmeenve efceUt MekeÀles.

7) Yeeb[Jeue efveefce&leer : meceepeeleerue jesKe jkeÀcesleerue efkebÀJee þsJeer®³ee mJe©Heeleerue ye®eleer

ÒeefleYetleer®³ee ceeO³eceeceOetve GÐeesie OebÐeekeÀ[s JeUefJelee ³esleele. l³eecegUs ueneve ÒeceeCeeJejerue

meJe&$e efJeKegjuesu³ee ye®eleer SkeÀef$eleHeCes GÐeesie J³eJemee³eebvee GheueyOe nesleele. ³eeletve Yeeb[Jeue

efveefce&leer Ie[tve ³esles. Yeeb[Jeue efveefce&leer®³ee Òeef¬eÀ³esme Yeeie yeepeejeb®es mene³³e ueeYeles.

8) veJeerve J³eJemee³eebvee mene³³e : Yeeie yeepeejecegUs J³eJemee³eeb®³ee ÒeefleYetleeRvee yeepeejHesþ ÒeeHle

nesles. Yeeie yeepeejele jerlemej veeWoefJeuesu³ee ÒeefleYetleer®eer®e Yeeie yeepeejele Kejsoer-efJe¬eÀer MekeÌ³e

nesles. DeMeer veeWo kesÀuesu³ee ÒeefleYetleeRvee Yeeb[Jeue yeepeejele Òeefle<þe ÒeeHle nesles. ûeenkeÀ Jeie&

ueeYet MekeÀlees. Yeeie yeepeejeleerue oueeueeb®es efJe¬eÀermeeþer mene³³e ueeYet MekeÀles. l³eecegUs veJeerve

DeewÐeesefiekeÀ mebmLeeosKeerue ÒeefleYetleer®eer Yeeie yeepeejele veeWo keÀ©ve ÒeefleYetleer®eer efJe¬eÀer ³eMemJeer

keÀ© MekeÀleele. efveOeer GYee© MekeÀleele.

9) cetu³eceeHeve : Yeeie yeepeejele ÒeefleYetleeR®³ee efkebÀceleer ceeieCeer Je HegjJeþe ³eeb®³eeceOeerue mebIe<ee&ceOetve

ÒemLeeefHele nesleele. ³ee efkebÀceleerHes#ee J³eeHekeÀ Òeefme×erner ueeYeles. jespe®³ee jespe nesCeeN³ee

J³eJenejeletve efkebÀceleer efveefM®ele nesle Demeu³eeves Yeeie yeepeejeleerue efkebÀceleer ÒeefleYetleer®³ee cetu³ee®es

efveoxMekeÀ þjleele. SkeÀ ÒekeÀejs jespe®³ee jespe ÒeefleYetleer®es cetu³eceeHeve®e nesle Demeles.

10) ÒeefleYetleer®es leejCe cetu³e : Yeeie yeepeejele ÒeefleYetleer®es efve³eefceleHeCes cetu³eceeHeve nesle

Demeu³eecegUs ÒeefleYetleer®³ee leejCeeJej J³eeHeejer yeBkeÀe keÀpe& IesC³eeme le³eej nesleele. ÒeefleYetleer®eer

leejCe #ecelee Jee{les. HeefjCeecele: ÒeefleYetleerceOeerue iegbleJeCetkeÀerme Òeeslmeenve ÒeeHle nesles.

11) J³eJenejebvee megjef#elelee : Yeeie yeepeej ÒeefleYetleer®³ee J³eJenejebJej efve³eb$eCe þsJeleele.

ÒeefleYetleeR®es J³eJenej keÀjCeeN³ee oueeueeJej l³ee®es efve³eb$eCe Demeles. Yeeie yeepeejeleerue

J³eJenejebvee ÒeefleYetleeR®³ee efkebÀceleeRvee Òeefme×er efoueer peeles, iegbleJeCetkeÀoejebvee ceeie&oMe&ve ueeYeles.

HeefjCeecele: ÒeefleYetleerceOeerue J³eJenejebvee efve³eefceleHeCee megjef#elelee ÒeeHle nesles. iegbleJeCetkeÀoejebvee

mebj#eCe ÒeeHle nesles.

12) meÆsyeepeerme Òeeslmeenve : Yeeie yeepeejele ÒeefleYetleer®³ee efkebÀceleerle melele nesCeejs ®e{Gleej

JesUesJesUer Òeefme× kesÀues peeleele. ³ee efkeÀceleerleerue yeoueeb®ee DeY³eeme keÀ©ve YeefJe<³ekeÀeUeleerue

efkebÀceleerleerue yeouee®es Deboepe keÀjCes MekeÌ³e nesles. Yeeie yeepeejele Jee³eos J³eJenej keÀjlee ³esleele.

l³eeJej efve³eb$eCener þsJelee ³esles. ³ee HeefjefmLeleercegUs meÆsyeepeer®³ee J³eJenejebvee ®eeuevee efceUles.

(Speculative transactions) ÒeefleYetleeR®³ee J³eJeneje®es ÒeceeCe Jee{les Je ÒeefleYetleeRceOeerue

iegbleJeCetkeÀerme jesKelee (lejuelee) ÒeeHle nesC³eeme ceole efceUles.

13) Òeceb[UeJejerue efve³eb$eCe : Yeeieyeepeejele HeÀkeÌle DeefOeke=Àleefjl³ee veeWoefJeuesu³ee ÒeefleYetleerbveer®e

Kejsoer-efJe¬eÀer®es J³eJenej kesÀues peeleele. DeMee Òeceb[Uebvee veeWoCeerveblej Yeeieyeepeejebvee

efve³eefceleHeCes Òeceb[UeefJe<e³eer ceeefnleer keÀUJeeJeer ueeieles. ÒeefleYetleer yeepeejeb®³ee DeìeR®es Je

efve³eceeb®es Heeueve keÀjeJes ueeieles. DenJeeue meeoj keÀjeJes ueeieleele. DeeHeu³ee efve³eceeÜejs

Yeeieyeepeej Òeceb[UeJej keÀenermes efve³eb$eCe þsJet MekeÀleele. Òeceb[Ue®³ee keÀe³ee&®ee DeY³eeme kesÀuee

peelees. keÀe³e& cetu³eceeHeve kesÀues peeles.

14) YeeieOeejkeÀe®es efnlemebJeOe&ve : Yeeieyeepeej Òeceb[Ue®³ee keÀejYeejeJej osKejsKe þsJetve Òeceb[Ue®³ee

keÀe³ee&®es cetu³eceeHeve keÀ©ve SkeÀ ÒekeÀejs YeeieOeejkeÀeb®³ee efnlee®es j#eCe keÀjle Demeleele.

Yeeieyeepeejeb®ee le¬eÀej efveJeejCe efJeYeeie Òeceb[UeefJe<e³eer®³ee YeeieOeejkeÀeb®³ee le¬eÀejeR®ee DeY³eeme

keÀ©ve l³eeb®es efvejmeve keÀ©ve IesC³ee®es keÀe³e& keÀjleele.

12.6 Yeeie yeepeejebveer GheueyOe keÀ©ve efouesu³ee mesJee (Services of Stock

Exchange) :

Yeeie yeepeeje®³ee keÀe³ee&®ee Jej GuuesKe kesÀuee Deens. ner keÀe³ex ÒeYeeJeerHeCes Heej Hee[C³eemeeþer

Yeeie yeepeejeuee keÀener mesJee Òeoeve keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. Yeeie yeepeejebveer GheueyOe

keÀ©ve efouesu³ee mesJee Heg{erueÒeceeCes meebielee ³esleerue.

1) Yeeie yeepeej ÒeefleYetleeR®eer Kejsoer-efJe¬eÀer JneJeer ³eekeÀefjlee SkeÀ efJeefvece³e keWÀê cnCetve keÀe³e&

keÀjleele.

2) meYeemeoeb®³ee (ye´eskeÀme&) ceeHe&Àle ÒeefleYetleeR®es KejsoerJej Je efJe¬esÀl³eebceO³es mebHeke&À ÒemLeeefHele

keÀjC³eeme meJe& mene³³e keÀjleele.

3) ÒeefleYetleer®³ee cetu³eeefveOee&jCeeceO³es ceole keÀjleele.

4) ÒeefleYetleer®³ee SkeÀ efvejblej Je mLee³eer yeepeejHesþ GheueyOe keÀ©ve l³eeb®³ee lejuelesceO³es Jee{

keÀjleele.

5) ÒeefleYetleeR®³ee nmleeblejCeer³elesceO³es Jee{ keÀ©ve DeewÐeesefiekeÀ mebmLee Je efJeefve³eeskeÌles ¿ee oesIeebveener

mene³³e keÀjleele. ÒeefleYetleeR®³ee nmleeblejCeeceO³es Jee{ Peeu³eecegUs ÒeefleYetleeR®es efveie&ceve

keÀjCeeN³ee DeewÐeesefiekeÀ mebmLee efkebÀJee Òeceb[Uebvee oerIe&cegoleer®es Hegjsmes Yeeb[Jeue menpeHeCes ÒeeHle

nesles. ÒeefleYetleeR®³ee nmleeblejCeer³elescegUs efJeefve³eeskeÌles ÒeefleYetleer®eer kesÀJnener efJe¬eÀer keÀ©ve DeeHeues

Yeeb[Jeue ceeskeÀUs keÀ©ve IesT MekeÀleele.

6) Òeceb[Uebveer efveie&efcele kesÀuesu³ee ÒeefleYetleeR®es met®eer³eve keÀ©ve Òeceb[Ue®³ee ÒeefJe<ìsceO³es Jee{

keÀjleele.

7) Yeeie yeepeeje®es ÒeefleYetleer®eer veeWoCeer kesÀu³eecegUs l³ee ÒeefleYetleer®³ee cetu³eeceO³es (Collaten

value) Jee{ nesles. l³eecegUs DeMee ÒeefleYetleer®eer Kejsoer kesÀuesu³ee J³ekeÌleer ¿ee ÒeefleYetleer®³ee

peceeveleerJej menpeHeCes keÀpe& efceUJet MekeÀleele.

8) Yeeie yeepeej ÒeefleYetleer®es yeoueuesues cetu³e efveOee&efjle keÀjleele. l³eecegUs ¿ee ÒeefleYetleer®³ee

efkebÀceleerJej keÀjeb®eer DeekeÀejCeer keÀjC³ee®es keÀe³e& megueYe nesles.

9) Yeeie yeepeejecegUs Yeeb[Jeuee®³ee ÒeJeeneuee ³eesi³e JeUCe ÒeeHle nesles. p³ee GÐeesieeceO³es Yeeb[Jeue

efve<keÀejCe De[ketÀve He[ues Deens HeCe l³ee®eer lesJe{er DeeJeM³ekeÀlee veener lesLetve les Yeeb[Jeue keÀe{tve

p³ee GÐeesieebvee Yeeb[Jeuee®eer leerJe´lesves iejpe Deens DeMee GÐeesieebkeÀ[s JeUefJeues peeles.

10) meÆsyeepeer®³ee J³eJenejeJej ³eesi³e efve³eb$eCe þsJeu³eecegUs efJeefve³eeskeÌl³eebvee Yes[meeJeCeejs ÒeMve keÀceer

nesleele. ÒeefleYetleeR®³ee efkebÀceleerceO³es nesCeejer Del³ebeflekeÀ G®®eeJe®eves ve<ì nesleele. ÒeefleYetleer®³ee

yeepeeje®es #es$e efJemle=le nesles DeeefCe Yeeb[Jeueer ieleerMeeruelee lemes®e GlHeeokeÀlee Jee{les.

12.7 YeeieyeepeejeJej ÒeefleYetleeR®eer veeWoCeer efkebÀJee ÒeefleYetleeR®es meg®eer³eve (Listing of

Securities) DeLe& (ÒeefleYetleer®eer veeWoCeer) :

Yeeieyeepeejele ÒeefleYetleeR®eer jerlemej veeWoCeer (Listing) kesÀu³eeKesjerpe ÒeefleYetleer®eer Kejsoer-

efJe¬eÀer Yeeieyeepeejele keÀjlee ³esle veener. DeMeer veeWoCeer JneJeer cnCetve Òeceb[Ueuee þjeefJekeÀ

vecegv³eele Yeeie yeepeejekeÀ[s jerlemej Depe& keÀjeJee ueeielees. veeWoCeer HeÀer YejeJeer ueeieles Je

Jeeef<e&keÀ DenJeeue meeoj keÀjCes, YeeieJeeìHe Jeiewjs mebyebOeer Yeeieyeepeejeves þjJetve efouesues efve³ece

Je Deìer HeeUeJ³ee ueeieleele.

ÒeefleYetleer®eer veeWoCeer cnCepes efJeefMe<ì Òeceb[Ueves efveie&efcele kesÀuesu³ee ÒeefleYetleer®ee

Yeeieyeepeejeves Hegjmke=Àle kesÀuesu³ee ÒeefleYetleer®³ee ³eeoerceO³es meceeJesMe keÀ©ve YeeieyeepeejeceO³es

¿ee ÒeefleYetleer®³ee efJe¬eÀer®eer HejJeeveieer osCes nes³e.

12.7.1 ÒeefleYetleeR®³ee veeWoCeer®eer keÀe³e&He×leer :

1956 ®³ee ÒeefleYetleer keÀjej (efve³eceve) keÀe³eÐeeceO³es ÒeefleYetleeR®³ee veeWoCeer®³ee

keÀe³e&He×leer®ee GuuesKe Deens. ner keÀe³e&He×leer Heg{erueÒeceeCes :

1) cesceesjW[ce Dee@HeÀ DemeesefmeSMeve (IeìveelcekeÀ)

2) Deeefì&keÀume Dee@HeÀ DemeesefmeSMeve (efve³eceeJeueer)

3) Òee@mHeskeÌìme (ceeefnleerHe$ekeÀ)

4) MesDej Je keÀpe&jesKes meefì&efHeÀkesÀì®es vecegves

5) Yeeb[Jeuee®³ee j®eves®es mJe©He

6) DeeleeHe³e¥le MesDeme®es JeeìHe keÀmes Peeues Deens ³ee®ee lekeÌlee

7) kebÀHeveerves iesu³ee one Je<ee&le efouesu³ee ef[efJn[b[ Je yeesveme®eer ceeefnleer

8) Yeeb[Jeue j®eves®es mJe©He

9) efJe¬eÀerme þsJeeJe³ee®³ee MesDeme& Je keÀpe&jesK³eeb®eer ceeefnleer osCes DeeJeM³ekeÀ

10) mebmLesves DeepeHe³e¥le kesÀuesu³ee keÀecee®eer ceeefnleer

JejerueÒeceeCes ceeefnleer meeoj keÀ©ve MesDej yeepeejeves HegjefJeuesu³ee vecegv³eele MesDej yeepeejekeÀ[s

Depe& keÀ©ve DeewÐeesefiekeÀ mebmLeebvee ÒeefleYetleer®eer veeWoCeer keÀjC³eemeeþer jerlemej Depe& keÀjeJee

ueeielees. Yeeie yeepeej mebyebefOele Òeceb[Ue®eer leHeemeCeer keÀjles. ner leHeemeCeer keÀjleevee

ÒeecegK³eeves Heg{erue ceeefnleer Iesleueer Deens.

1) MesDeme&®es nmleeblejCe keÀjC³eemeeþer meJe&meeOeejCe vecegv³ee®ee meceeJesMe Deeefì&keÀume Dee@HeÀ

DemeesefmeSMeveceO³es kesÀuee Deens keÀe?

2) mebmLesme MesDeme&®eer HetCe& jkekeÀce Yejleer Demeu³eeme MesDeme& jesKettve OejC³ee®ee DeefOekeÀej Demelee

keÀecee ve³es.

3) MesDejJej Yejuesu³ee DeeieeT jkeÀcesJej ef[efJn[b[ osC³ee®eer lejleto Demelee keÀecee ve³es.

4) mebmLesuee efJekeÀC³eele Deeuesues MesDeme& Hejle IesC³ee®ee DeefOekeÀej mebmLeskeÀ[tve JeeHejuee peeC³ee®³ee

DeeOeer l³ee DeefOekeÀejeme meJe&meeOeejCe meYes®³ee ceev³eles®eer DeeJeM³ekeÀlee DemeCes pe©j Deens.

5) SketÀCe efJe¬eÀerme keÀe{uesu³ee MesDej Je keÀpe&jesK³eeHewkeÀer efkeÀceeve 40 MesDej Je keÀpe&jesKes efkeÀceeve

leerve efoJemeebveer peeefnjele osTve pevelesmeeþer Kegues þsJeC³eele Deeues Heeefnpes.

6) ceeieCeer ve kesÀuesu³ee ef[efJn[bì®eer jkeÌkeÀce þjeefJekeÀ cegole mebHeC³eeHetJeea jÎ keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej

mebmLesme Demelee keÀecee ve³es.

7) Depe& keÀjCeeN³ee mebmLeeb®ee DeekeÀej, J³eeHe veeJeueewefkeÀkeÀ Je Yeeb[Jeue YekeÌkeÀce Hee³eeJej GYes Demeues

Heeefnpes.

12.7.2 ÒeefleYetleer®³ee veeWoCeerveblej Òeceb[UeJej He[Ceejer peyeeyeoejer :

1) p³ee meYesceO³es ef[efJn[bì osC³eeyeÎue efveCe&³e Iesleuee peeCeej Deens. l³ee meYes®eer leejerKe JesU Je

peeiee Òeceb[Ueves MesDej yeepeejeme keÀUefJeCes.

2) kebÀHeveer®es oj Je<ee&®es efnMesye Dee@ef[ìjveer leHeemeu³eeveblej MesDej yeepeejeme keÀUefJeCes.

3) MesDeme& Hejle IesCes, jÎ keÀjCes Jeiewjs efveCe&³eemebyebOeer ceeefnleer MesDej yeepeejeme osCes.

4) YeeieOeejkeÀebvee mebmLes®³ee HeefjefmLeleer®eer keÀuHevee ³esF&ue DeMeer meJe& ceeefnleer MesDej yeepeeje®ee

keÀUefJeCes.

5) mebmLes®³ee GefÎ<ìele Je J³eJemLeeHeveele Peeuesues cenÊJee®es meJe& yeoue MesDej yeepeejeme keÀUefJeCes.

6) mebmLesves kesÀuesu³ee Yeeb[JeueeceOeerue yeoue MesDej yeepeejeme keÀUefJeCes.

7) mebmLesves veJeerve MesDeme& efJe¬eÀerme keÀe{ues Demeleerue Je MesDeme& nesu[me&vee peeoe meJeueleer GheueyOe

keÀ©ve osC³ee®ee efveCe&³e Iesleuee Demeu³eeme l³ee efveCe&³ee®eer ceeefnleer MesDej yeepeejeme keÀUefJeCes.

8) kebÀHeveer Je MesDej yeepeej ³eeceOeerue Peeuesu³ee keÀje®³ee Deìer Yebie keÀ© ve³esle.

9) kebÀHeveer®³ee MesDej efJe¬eÀermeeþer Flej keÀesþsner Keepeieer yeepeejHesþs®eer efveefce&leer keÀjeJe³ee®eer veener.

12.7.3 Òeceb[Ue®es DeefOekeÀej :

Òeceb[Ue®eer Yeeieyeepeejele veeWo keÀjleevee Òeceb[Us Yeeie yeepeeje®es Heg{erue DeefOekeÀej ceev³e

keÀjleele.

1) Deuee@ìceWì uesìme& meJe& Depe&oejebvee kebÀHeveerkeÀ[tve efJeveeefJeuebye HeeþefJeC³eeme ³esle Deensle keÀe ns

HeenCes.

2) MesDej meefì&efHeÀkesÀìmed YeeieOeejkeÀebvee ³eesi³e cegoleer®³ee Deele HeeþefJeueer peele Deensle keÀe veener ns

HeenCes.

3) mebmLeskeÀ[s þsJeC³eele Deeuesu³ee MesDeme& Je keÀpe&jesK³eeb®eer HeeJeleer osC³eele ³esles keÀer veener ³eeJej

ue#e þsJeCes.

4) Deuee@ìceWì uesìj efceUeuesu³ee Depe&oejebvee DeeHeueer MesDeme&meeþer kesÀuesueer ceeieCeer Hejle IesC³ee®es

DeefOekeÀej JeeHej keÀjC³eeme ³eesi³e mebOeer osC³eele Deeueer Deens keÀe veener ns HeenCes.

12.7.4 ÒeefleYetleeR®³ee veeWoCeercegUs efceUCeejs HeÀe³eos :

Yeeie yeepeejele ÒeefleYetleeR®eer veeWo kesÀu³eecegUs Heg{erue HeÀe³eos efceUleele.

1) Òeceb[Ueuee ÒeefleYetleeRvee J³eeHekeÀ Òeefme×er Je efJemle=le ÒeosMeeleerue ûeenkeÀJeie& ceesþîee ÒeceeCeeJej

ueeielees.

2) Òeceb[Ueuee Yeeb[Jeue yeepeejele Òeefle<þe ÒeeHle nesles.

3) Òeceb[Ueves kesÀuesu³ee veeWoCeercegUs ÒeefleYetleerOeejkeÀebvee mebj#eCe ueeYeles. Yeeie yeepeej Òeceb[UeJej

efve³ebb$eCe þsJetve Òeceb[U ÒeYeeJeer nesF&ue Demes Òe³elve keÀjleele.

4) veeWoCeer Peeuesu³ee ÒeefleYetleeRvee Òeefle<þe ueeYeles. l³eebvee leejCe cetu³e ÒeeHle nesles. ÒeefleYetleeR®³ee

leejCeeJej yeBkeÀe keÀpe& osleele.

5) veeWoefJeuesu³ee ÒeefleYetleer Yeeieyeepeejele efJekeÀlee ³esleele. l³eecegUs ÒeefleYetleercegUs iegbleJeCetkeÀeruee

jesKelee ÒeeHle nesles.

12.8 Yeejleer³e Yeeieyeepeejeleerue oes<e :

1) MesDej yeepeejeceOeerue meYeemeoe®³ee mebK³esJej ce³ee&oe veener : mebmLes®es meYeemeolJe keÀesCeeueener

kesÀJnener efoues peele Demeu³eeves l³ee®ee HeÀe³eoe meÆsyeepe Je pegieejer Je=Êeer Demeuesu³ee ueeskeÀebveer

YejHetj ÒeceeCeele Iesleuee. lemes®e meYeemeoeb®³eeJej l³eebveer kesÀuesu³ee Kejsoer-efJe¬eÀer J³eJeneje®³ee

veeWoer þsJeC³eeefJe<e³eer yebOeve vemeu³eecegUs DeveskeÀ meYeemeoebveer leeW[er J³eJenej keÀ©ve iegHle

mJe©Hee®eer veHesÀyeepeer kesÀueer peeles.

2) meÆsyeepeer®³ee J³eJenejeJej ÒeYeeJeer efve³eb$eCee®ee DeYeeJe : MesDej yeepeeje®³ee FceejleerceO³es®e

mebmLes®³ee meYeemeoebveer Deueesì meÆsyeepeer kesÀueer. l³eeb®³ee ³ee JeeieC³eeJej yebOeve IeeueCeeje

keÀesCeleener keÀe³eoe DeefmleÊJeele veJnlee. Lees[mes Yeeb[Jeue DemeCeeN³eebveerosKeerue meÆsyeepeerle

Yeeie Iesleuee. meÆsyeepeer®³ee J³eJeneje®eer ueeieCe jmleesjmleer nesT ueeieueer Je l³eeletve DeveskeÀ

l³eele®e mecem³ee efvecee&Ce Peeu³ee Je l³ee®ele kebÀHeveer®³ee MesDeme&®es keÀesjs nmleeblejCe keÀjC³eeme

HejJeeveieer efoueer iesu³eecegUs meÆsyeepeer®³ee ÒeceeCeele DeefOekeÀ Jee{ Peeueer.

3) MesDej yeepeeje®³ee SketÀCe mebK³esJej yebOeves veenerle : DeeHeu³ee osMeeceO³es keÀesCel³eener efþkeÀeCeer

MesDej yeepeej mLeeHeve keÀjeJesle ³eeJej yebOeves vemeu³eeves DeveskeÀ MesDej yeepeej veJ³eeves efvecee&Ce

Peeues. l³eeb®eer mebK³ee Jee{u³eeves Òel³eskeÀ MesDej yeepeejeceO³es KeN³ee mJe©Hee®³ee MesDeme&®³ee

Kejsoer-efJe¬eÀer®es J³eJenej YejHetj nesle vemele. l³eecegUs Flej efjkeÀec³ee JesUele lespeerceboer®³ee

J³eJenejele Jee{ Peeueer.

4) og³³ece yeepeejHesþs®ee JneJee lemee efJekeÀeme Peeuee veener. ûeeceerCe Yeeieele ÒeefleYetleeR®³ee Kejsoerme

ÒesjCee efvecee&Ce keÀjC³eele Yeeie yeepeej De³eMemJeer Peeues Deensle.

5) YeeieyeepeejeceO³es ceO³emLe DeveskeÀ ÒekeÀej®³ee iewjJ³eJenejeuee Òeeslmeenve osleele.

6) Yeejleeleerue DeeefLe&keÀ mebmLee meÆsyeepeer®³ee J³eJenejele menYeeieer Peeu³eemeejK³ee Jeeìleele.

7) og³³ece yeepeejHesþs®ee JneJeelemee efJekeÀeme Peeuee veener.

Deieoer DeueerkeÀ[erue keÀeUeHe³e¥le Yeejle mejkeÀej Yeeieyeepeejeleerue Ie[eceeW[erefJe<e³eer Goemeerve

nesles. YeeieyeepeejeJej ÒeYeeJeer efve³eb$eCe þsJeCeeN³ee ceO³eJeleea mebmLes®ee DeYeeJe neslee. mesyeer®³ee

mLeeHevescegUs ³ee HeefjefmLeleerle yeoue Ie[tve Deeuee Deens.

12.9 Yeejleer³e MesDej yeepeej efJekeÀeme DeeefCe Òeieleer (Stock Exchange in

India):

cee®e& 2003 He³e¥le Yeejleer³e MesDej yeepeeje®eer mebK³ee 23 DeMeer Peeuesueer Deens. ³eeJe©ve

Yeejleer³e MesDej yeepeeje®eer Òeieleer DeeHeCeeme efometve ³esles. Yeejleer³e MesDej yeepeejeuee 300

Je<ee&®ee Fefleneme Deens. ÒeefleYetleeR®³ee efJe¬eÀer®ee Òe³elve efye´efìMe keÀeUele F&mì Fbef[³ee kebÀHeveerves

kesÀuee HeCe Kejer meg©Jeele 1930 meeueer cegbyeF&uee Peeueer. mJeosMeer ®eUJeUer®³ee keÀeUele

Yeeieyeepeej mLeeHevesmener ®eeuevee efceUeueer. mJeeleb$³ee®³ee HetJe& mebOeeruee DeeHeu³eekeÀ[s 8

Yeeieyeepeej nesles. l³eeHewkeÀer cegbyeF& keÀuekeÀÊee Je Denceoeyeeo ³esLes Òel³eskeÀer 2 Yeeie yeepeej

nesles. cee$e ner mebK³ee Deelee 23 Peeueer Deens. 400 ®³ee Jej veeWoefJeuesueer Òeceb[Us Deensle.

Yeeieyeepeejeleerue J³eJenejeb®es ÒeceeCener KetHe®e Jee{ues Deens. DeeHeu³ee Yeeieyeepeeje®³ee

efJekeÀemeeefJe<e³eer Heg{erue cegÎîeeb®³ee DeeOeejs efJeJes®eve keÀjlee ³esF&ue.

1) Yeejleer³e Yeeie yeepeeje®³ee mebK³esle Jee{ Peeueer Deens. ner cegbyeF&, keÀuekeÀÊee, Denceoeyeeo,

keÀevetHej, ®esvveF&, veJeer efouueer, nwêeyeeo, HeeìCee F. efþkeÀeCeer Yeejleer³e Yeeieyeepeej efometve

³esleele.

2) efjPeJn& yeBkesÀves kesÀuesu³ee HeenCeervegmeej 1965 meeueer YeeieOeejkeÀeb®eer mebK³ee 849019 nesleer.

leer 1978 He³e¥le 92,31,118 FlekeÀer Peeueer. l³eeveblejner ³ee mebK³esle PeHeeìîeeves Jee{ nesle

Deens.

3) 2000-2001 ceO³es 9954 Òeceb[Ueves Yeeie yeepeejeceO³es veeWoCeer kesÀueer Deens.

4) cegbyeF& Yeeie yeepeej (BSE) ne meJee&le pegvee Yeeieyeepeej Deens. l³ee®eer mLeeHevee 1875 ceO³es

Peeueer. 70% J³eJenej ³ee cegbyeF& MesDej yeepeejeletve nesleele. 2000-2001 ceO³es yeeskeÀme&,

400 keÀe@Heexjsì yeéskeÀme&, 2475 meye yeéskeÀme& nesles. 2000-2001 ³ee meeue®eer SketÀCe

Guee{eue 1000032 keÀesìer FlekeÀer nesleer.

5) Yeeieyeepeejeleerue ÒeefleYetleer®³ee efkebÀceleer ÒeemebefiekeÀ ®e{Gleej Demetvener meelel³eeves Jee{le Deens.

6) Òeceb[Ue®eer mebK³ee PeHeeìîeeves Jee{les Deens.

7) mebmLeebvee YeeieyeepeejeceO³es meYeemeolJe osC³eele ³esT ueeieues Deens.

8) ef¬eÀefmeue Je mìe@keÀ nesefu[bie keÀe@HeexjsMeve Dee@HeÀ Fbef[³ee ³ee mebmLeeb®eer mLeeHevee ner #es$eeleerue

efJekeÀemee®ee cenÊJee®ee ìHHee Peeuee Deens.

9) DeesJnj oer keÀeTbìj ì^sef[bie®eer (OTC) J³eJemLee efvecee&Ce Peeu³eeves ÒeefleYetleerleerue iegbleJeCetkeÀer®eer

jesKelee Jee{ueer Deens.

10) mesyeer®eer mLeeHevee Je kebÀìêsue Dee@HeÀ ke@ÀefHeìue FM³et keÀe³eoe jÎ nesCes ner SkeÀ ³ee #es$eeleerue

SsefleneefmekeÀ Ieìvee Deens. mesyeerJej Yeeb[Jeue yeepeeje®³ee efJekeÀemeemeeþer DeeJeM³ekeÀ leer efve³eb$eCe

þsJeC³ee®eer peyeeyeoejer ìekeÀC³eele Deeueer Deens.

12.10 je<ìêr³e MesDej yeepeej (National Stock Exchange- NSE)

veesJnWyej 1992 ceO³es IDBI DeeefCe cegbyeF&ceOeerue DeefKeue Yeejleer³e efJeÊeer³e mebmLee ³eebveer

SkeÀef$ele ³esTve je<ìêr³e MesDej yeepeeje®³ee mLeeHevesle Heg{ekeÀej Iesleuee. je<ìêr³e MesDej

yeepeeje®es YejCee Peeuesues meceYeeie Yeeb[Jeue 25 keÀesìer ©He³eeb®es nesles. ³ee®e Je<ee&le

mejkeÀejkeÀ[tve je<ìêr³e MesDej yeepeejeuee ceev³elee efceUeu³eeveblej je<ìêr³e MesDej yeepeejeves

petve 1994 ceO³es þeskeÀ Yeeieyeepeejele keÀe³e& keÀjC³eeme meg©Jeele kesÀueer. lej veesJnWyej

1994 ceO³es meceYeeieeleerue J³eeHeejeme je<ìêr³e MesDej yeepeejeves meg©Jeele kesÀueer. je<ìêr³e

MesDej yeepeejeleerue J³eJenejeb®es cenÊJee®es JewefMe<ìîe cnCepes ³ee yeepeejele G®®e cetu³ee®es

J³eJenej nesle Demeues lejer ner J³eJenej keÀjC³eemeeþer efJeefMe<ì mLeeve DeLeJee peeiee vemeles.

lej ns meJe& J³eJenej Yeejleeleerue HeÀesve DeeefCe Flej mebHeke&À ceeO³ece meeOeveebÜejs nesleele. ³esLes

nesCeejs J³eeHeej J³eJenej ceO³emLeeb®³ee keÀe³ee&ue³eeleerue mebieCekeÀe®³ee ceoleerves nesleele.

12.10.1 je<ìêr³e MesDej yeepeeje®es HeÀe³eos (Advantages of the National Stock

Exchange) :

1) ÒeefleYetleer®es Òe®eueve menpelesves DeeefCe lelHejlesves nesles.

2) iegbleJeCetkeÀoejebvee mebieCekeÀeJej J³eJenejeb®es Òel³e#e Heg<ìerkeÀjCe yeIeeJe³eeme efceUles.

3) je<ìêr³e mlejeJejerue mebieCekeÀ ÒeCeeueerJej ns J³eJenej nesle Demeu³eecegUs ³ee J³eJenejeb®³ee

HeejoMe&keÀles®eer Kee$eer Demeles.

4) ³ee He×leerle Kejsoer-efJe¬eÀer J³eJenej efkeÀceeve JesU DeeefCe Hewmee Ke®e& keÀjeJee ueeiele Demeu³eecegUs

meceYeeiee®³ee J³eeHeejer J³eJenejeb®³ee Ke®ee&le keÀHeele nesles.

5) je<ìêr³e MesDej yeepeeje®³ee FueskeÌìê@efvekeÌme peeÈ³eecegUs iegbleJeCetkeÀ J³eJenejeb®eer megefJeOee osMeYej

HemejJelee ³esles.

6) ceO³eJeleea keÀes<e mLeeHeve kesÀuesuee Demeu³eecegUs J³eJenejeb®eer HegmlekeÀeceOeerue veeWo DeeefCe

ÒeceeCeHe$ee®es ®eueve meesHes nesles.

7) DeveskeÀ kebÀHev³eebveer DeeHeueer veeJes je<ìêr³e MesDej yeepeejeceO³es veeWoefJeuesueer Deensle DeeefCe

JewefMe<ìîeHetCe& iees<ì cnCepes DeMee kebÀHev³eebvee ÒeefleYetleer®es J³eeHeej SkeÀe®e JesUer cegK³e DeeefCe

ÒeeosefMekeÀ MesDej yeepeejele nesle Demeleele.

12.10.2 je<ìêr³e MesDej yeepeeje®eer keÀe³e&He×leer (Operations of the NSE) :

je<ìêr³e MesDej yeepeejeves veesJnWyej 1994 Heemetve osMee®³ee Yeeb[Jeue yeepeej efJeYeeieele

keÀe³ee&uee meg©Jeele kesÀueer. ³ee yeepeejele efJeefJeOe efveieceeb®³ee meceYeeieeb®es J³eeHeej J³eJenej

meeHleeefnkeÀ Hetle&lee He×leerJej kesÀues peeT ueeieues. ³ee J³eJenejebmeeþer J³eeHeejer peeiee GheueyOe

vemeles. Yeejleele keÀesþsner keÀe³e&jle Demeuesu³ee Òel³eskeÀ J³eeHeejer J³eJenej keÀjCeeN³ee

meYeemeoeb®³ee keÀe³ee&ue³eele mebieCekeÀ Demelees. ns mebieCekeÀ je<ìêr³e MesDej yeepeeje®³ee

ceO³eJeleea mebieCekeÀ ÒeCeeueerMeer, Yee[s leÊJeeJejerue ueeF&vme DeLeJee DeefleueIet GhekeÀjCe

keWÀêeÜejs Debleefjce keÀeUeHe³e¥le pees[ues peeleele DeeefCe keÀeueeblejeves les GheûeneMeer pees[ues

peeleele. os³e yeepeejeleerue meYeemeo ns meceYeeie yeepeejeleerue meYeemeoebHes#ee JesieUs

Demeleele. l³ee®e meYeemeoebvee oesvneryeepeejele keÀe³e& keÀjC³eeme HejJeeveieer osC³eele ³esle veener.

³ee®es keÀejCe cnCepes je<ìêr³e MesDej yeepeej oesve efJeYeeieele keÀe³e&jle Demelees. Heefnu³ee

efJeYeeie os³e yeepeej ne veeCesyeepeeje®ee Yeeie Delees. ogmeje efJeYeeie cnCepes meceYeeie yeepeej

pees Yeeb[Jeue yeepeeje®ee Yeeie Demelees. ³ee oesvner Yeeieeleerue J³eJenejeb®eer JesieJesieUer osKeYeeue

þsJeueer peeles. J³eeHeejesÊej mesJeemeg×e mJe³eb®eefuele Demeleele.

os³e Yeeie DeeefCe meceYeeieeleerue keÀesCel³eener efoJeMeer®eer J³eeHeej J³eJenejeb®eer keÀeuece³ee&oe

JesieJesieUer Demeles. Yeeb[Jeue yeepeejeleerue J³eeHeej J³eJenej meceYeeie HeefjJele&veer³e $eÝCeHe$es

DeeefCe DeHeefjJele&veer³e $eÝCeHe$eeb®es kesÀues peeleele. ns J³eeHeej J³eJenejeb®es peeUs GheûeneÜejs

FueskeÌìê@efvekeÀ efuebkeÀ®eer megefJeOee GheueyOe Demeu³eeme osMeYejele HemejefJelee ³esles. je<ìêr³e

MesDej yeepeejeceO³es DeeJeefle& J³eJenejHetleea ÒeCeeueer JeeHejele DeeCeueer peeles DeeefCe ³ee

J³eJenejHetleea®ee keÀeU ìer+7 Demelees. ³ee®ee®e DeLe& efJeefMe<ì efoJemee®³ee J³eJenejeb®ee ìer

Hetle&lee 7 efoJemeeveblej kesÀueer peeles. ³eeuee®e ìer+7 Demes cnCeleele. ³ee Hetle&les®³ee efoJeMeer

FueskeÌìê@efvekeÀ He×leerves pecee veeJes veeWoer keÀ©ve efveOeer DeeefCe ÒeefleYetleeR®es Deeoeve Òeoeve kesÀues

peeles.


1) Yeeieyeepeejeb®eer J³eeK³ee meebiee. Yeeieyeepeeje®eer JewefMe<ìîes mHe<ì keÀje.

2) Yeeieyeepeejeuee keÀjeJeer ueeieCeejer efJeefJeOe keÀe³ex meebiee.

3) Yeeieyeepeejebveer keÀesCel³ee efJeefJeOe megefJeOee GheueyOe keÀ©ve efou³ee Deensle?

4) Yeeieyeepeejele ÒeefleYetleer®eer veeWoCeer efkebÀJee ÒeefleYetleer®es meg®eer³eve cnCepes keÀe³e? ÒeefleYetleer®³ee

veeWoCeer®eer keÀe³e&He×le meebiee.

5) ÒeefleYetleer®³ee veeWoCeercegUs keÀesCeles HeÀe³eos efceUleele?

6) Yeejleer³e Yeeieyeepeeje®es oes<e mHe<ì keÀje.

7) je<ìêr³e MesDejyeepeeje®eer ceeefnleer meebietve l³ee®es HeÀe³eos Je keÀe³e&He×leer meebiee.

8) efìHee efuene.

1) je<ìêr³e MesDej yeepeej

2) Yeejleer³e MesDej yeepeej efJekeÀeme DeeefCe Òeieleer

3) Yeeie yeepeejebveer GheueyOe keÀ©ve efouesu³ee mesJee

4) ÒeefleYetleeR®³ee veeWoCeerveblej®eer Òeceb[UeJej He[Ceejer peyeeyeoejer

5) Òeceb[Ue®es veeWoCeermebyebOeer DeefOekeÀej

6) ÒeefleYetleer®³ee veeWoCeermebyebOeer DeefOekeÀej

7) ÒeefleYetleer®³ee veeWoCeer®eer keÀe³e&He×le

13

mesyeer

(Securities Exchange Board of India)


13.0 GefÎäîes

13.1 mesyeer®eer mLeeHevee

13.2 mesyeer®eer ÒecegKe GefÎ<ìîes

13.3 mesyeer®eer keÀe³ex

13.4 mesyeer®es DeefOekeÀej


13.0 GefÎäîes

mesyeer®eer GefÎ<ìîes mHe<ì keÀjlee ³esleerue.

meyeer®eer keÀe³ex mecepeleerue.

mesyeer®³ee DeefOekeÀejeb®eer peeefCeJe nesF&ue.

13.1 mesyeer®eer mLeeHevee

Yeejleer³e ÒeefleYetleer (jesKes) DeeefCe efJeefvece³e ceb[U (mesyeer) (The securities and Exchange

Board of India - SEBI) :

mesyeer®eer mLeeHevee (Establisment of SEBI) :

1988 ceO³es Yeejleer³e ÒeefleYetleer DeeefCe efJeefvece³e ceb[U (mesyeer) Securities Exchange

Board of India (SEBI) mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer. 31 peevesJeejer 1992 jespeer

mesyeeruee keÀe³eosMeerj mLeeve osC³eele Deeues. Yeeb[Jeue yeepeeje®³ee efJekeÀemee®³ee ¢ef<ìves

mesyeer®eer mLeeHevee ner cenÊJeHetCe& Ieìvee ceevelee ³esF&ue. Yeejleer³e Yeeb[Jeue yeepeeje®³ee

yeeyeleerle JesUsle J³eJenej HetCe& ve nesCes, iegHlelee, nJ³ee leMee efkebÀceleer pegUJeu³ee peeCes

³eebmeejKes pes oes<e nesles les otj keÀjC³eemeeþer mesyeer®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer.

Yeejleer³e MesDej yeepeeje®eer meg©Jeele 1875 meeueeHeemetve yee@cyes MesDej yeepeejeHeemetve Peeueer.

ne MesDejyeepeej cnCepes oueeueeb®eer 'vee veHeÀe' leÊJeeJej mLeeHevee Peeuesueer mJe³ebmesJeer mebmLee

nesleer. ³eeveblej DeMee®e mJe©Hee®ee MesDej yeepeej Denceoeyeeo ³esLes 1894 ceO³es mLeeHeve

keÀjC³eele Deeuee. DeMee leNnsves Yeejleer³e MesDejyeepeejeuee 125 Je<ee&®ee Fefleneme Deens.

Hejblet ³ee keÀeueeJeOeerle MesDej yeepeeje®³ee keÀe³ee&le DeveskeÀ oes<e DeeCe $egìer®ee efMejkeÀeJe Peeuee.

13.2 mesyeer®eer ÒecegKe GefÎ<ìs (Basic purpose of the SEBI):

1) Yeeb[Jeue yeepeejele ye®eleer®ee ÒeJeen meelel³eeves ³esle jneJee ³eemeeþer iegbleJeCetkeÀoejebvee mebj#eCe

osCes.

2) kebÀHev³eebveer Gef®ele ÒeLee JeeHejeJ³eele ³eemeeþer Òe³elve keÀ©ve efkeÀceeve Ke®ee&le YeeieefJe¬eÀer keÀjC³eeme

l³eebvee ceole keÀjCes.

3) yeepeejeleerue oueeue, ce®e¥ì, yeBkeÀj DeeefCe ceO³emLeebkeÀ[tve iegbleJeCetkeÀoejebvee keÀe³e&#ece mesJee

efceUJetve osCes.

³ee GefÎ<ìeb®eer Hetleea keÀjC³ee®³ee o=ef<ìves mesyeer efJeefJeOe keÀe³ex keÀjerle Demeles.

13.3 mesyeer®eer keÀe³ex (Function of SEBI) :

mesyeer®eer keÀe³ex

efve³eb$eCeelcekeÀ keÀe³ex efJekeÀemeelcekeÀ keÀe³ex

De) ceO³emLeeb®eer veeWoCeer keÀjCes. De) iegbleJeCetkeÀoejebvee ÒeefMe#eCe osCes.

ye) ieì iegbleJeCetkeÀ ³eespevee DeeefCe HejmHej efveOeer®eer ye) ceO³emLeebvee ÒeefMe#eCe osCes.

veeWoCeer keÀjCes. keÀ) J³eJenej keÀjCeeN³ee meJee¥meeþer

keÀ) jesKes yeepeejeb®es efve³eceve keÀjCes. DeeOeejmebefnlee le³eej keÀjCes.

[) iegbleJeCetkeÀoejeb®eer HeÀmeJeCetkeÀ keÀjCeeN³ee DeeefCe [) mebMeesOeve Je ÒekeÀeMeve

Devegef®ele J³eeHeejÒeLeebvee yeboer IeeueCes.

F&) Deble:mLeeb®es J³eJenej DeeefCe kebÀHeveer leey³eele IesC³ee®es J³eJenej ³eeb®es efve³eb$eCe

1) efve³eb$eCeelcekeÀ keÀe³ex : jesKes yeepeejeJej osKejsKe þsJetve l³ee®eer keÀe³e&He×leer iegbleJeCetkeÀoejebvee

v³ee³e osCeejer DemeeJeer Demee Òe³elve keÀjC³eemeeþer mesyeer efve³eceveelcekeÀ / efve³eb$eCeelcekeÀ keÀe³ex Heej

Hee[erle Demeles.

De) ceO³emLeeb®eer veeWoCeer : yeepeejele J³eJenej keÀjCeejs oueeue, Gheoueeue DeeefCe Flej

ceO³emLeeb®eer mesyeerkeÀ[s veeWoCeer kesÀueer peele Demeles. iewjJ³eJenej keÀjCeeN³ee ceO³emLeebJej keÀejJeeF&

keÀjlee ³eeJeer ³eemeeþer DeMeer veeWoCeer DeeJeM³ekeÀ Demeles.

ye) ieì iegbleJeCetkeÀ ³eespevee DeeefCe HejmHej efveOeer®eer veeWoCeer : DeMee ³eespeveebceO³es DeveskeÀ

ueeskeÀebkeÀ[tve Hewmes ieesUe kesÀues peeleele. DeeefCe ceesþîee ÒeceeCeeJej iegbleJeCetkeÀ keÀ©ve efceUCeeje

veHeÀe iegbleJeCetkeÀoejebkeÀ[s Jeeìuee peelees. meecetefnkeÀ iegbleJeCetkeÀ ³eespeveeb®es GoenjCe cnCetve peceerve

Kejsoer keÀ©ve l³eeJej ceesþs GlHevve osCeeN³ee Pee[eb®eer ueeieJe[ keÀjC³ee®³ee HueBìsMeve ³eespevee

meebielee ³esleele. ueeskeÀebveer efouesu³ee Jeie&Ceer®³ee ÒeceeCeele l³eebvee Pee[e®eer ceeuekeÀer efoueer peeles.

meeie, jyej, HeÀUPee[s ³eeb®³ee ceesþîee ÒeceeCeeJejerue ueeieJe[ermeeþer DeMee ³eespevee keÀe{u³ee

peeleele. ³eele yeN³ee®e JesUe HeÀmeJeCetkeÀ nesles. men³eesie efveOeer ueneve ÒeceeCeele ye®ele ieesUe

keÀ©ve leer Yeeie efkebÀJee keÀpe&jesKes ³eeble ceesþîee ÒeceeCeeJej iegbleefJeleele DeeefCe l³eeleerue veHeÀe

iegbleJeCetkeÀoejebvee Jeeìleele. ieesUe kesÀuesu³ee efveOeer®es ³eesi³e efve³eespeve kesÀu³eeme ueneve

iegbleJeCetkeÀoejebvee peemle GlHevve DeeefCe keÀceer OeeskeÀe Demes ceesþîee ÒeceeCeeJejerue iegbleJeCetkeÀer®es

HeÀe³eos efceUleele. ns keÀece J³eJeefmLeleHeCes JneJes ³eemeeþer men³eesieer efveOeer®³ee keÀe³ee&meeþer

ceeie&oMe&keÀ lelJe þjJetve efoueer peeleele. DeeefCe l³ee®eÒeceeCes keÀe³e& ®eeuet Deens keÀer veener ³eeJej

ue#e þsJeues peeles.

keÀ) jesKes yeepeeje®es efve³eceve keÀjCes : jesKes yeepeejeleerue ceO³emLe Devegef®ele ÒeLee JeeHe©ve

iegbleJeCetkeÀoejeb®es vegkeÀmeeve keÀjerle veenerle vee ³eeJej ue#e þsJeeJes ueeieles. ceesþs oueeue

mebieveceleeves jesK³eeb®³ee efkebÀceleer DeeHeu³ee HeÀe³eÐeemeeþer keÀceer peemle keÀjleele. ³eemeeþer

Yeeiee®³ee efkebÀceleerleerue yeoueebJej ue#e þsJetve meÆsyeepeerletve ceesþs yeoue nesle veenerle ³eeJej ue#e

þsJeCes ns mesyeer®es keÀe³e& þjles.

[) iegbleJeCetkeÀoejeb®eer HeÀmeJeCetkeÀ keÀjCeeN³ee DeeefCe Devegef®ele J³eeHeej ÒeLeebvee yeboer IeeueCes :

DeeOeer veeWo kesÀu³eeÒeceeCes jesKes yeepeejele HeÀmeJeCetkeÀ nesT MekeÀles. yeveeJeì Yeeie efJekeÀCes,

vekeÌkeÀue kesÀuesu³ee me¿eebveer J³eJenej keÀjCes, ®eesjuesu³ee efkebÀJee njJeuesu³ee Yeeieeb®eer efke¬eÀer keÀjCes

DeMee ceeiee¥veer ner HeÀmeJeCetkeÀ nesT MekeÀles. ³eeefMeJee³e Kejsoermeeþer peemle efkebÀceleer ÐeeJeer ueeieCes

DeeefCe efJe¬eÀermeeþer keÀceer efkebÀcele efceUCes J³eJenej HetCe& keÀjC³eeme JesU ueeieCes, efkebÀceleerle ke=Àef$ece

®e{Gleej nesCes DeMee Devegef®ele ÒeLee JeeHeju³ee peeleele. mebieCekeÀeJej DeeOeeefjle J³eJenej meg©

keÀ©ve ³ee iees<ìeRvee yeje®e DeeUe Ieeuele iesuee Deens.

F) Deble:mLeeb®es J³eJenej DeeefCe kebÀHeveer leey³eele IesC³ee®es J³eJenj ³eeb®es efve³eb$eCe : kebÀHeveeryeÎue

ueeskeÀebmeeþer Òeefme× kesÀuesu³ee ceeefnleerJ³eefleefjkeÌle kebÀHeveer®³ee J³eJenejebyeeyele ceeefnleer

Demeuesu³eebkeÀ[tve Yeeieeb®es J³eJenej (Fvemee³e[j) ì^sef[bie keÀjC³eeme yeboer Demeueer lejer Demes

J³eJenej nesle Demeleele. DeeefCe l³eeyeÎue mesyeer DeMee ueeskeÀebvee ob[ keÀ© MekeÀles. Demes ueeskeÀ

DeeHeu³ee ceeefnleer®ee og©He³eesie keÀ©ve mJele:®ee HeÀe³eoe keÀ©ve Iesle Demeleele. l³ee®eÒeceeCes

SKeeÐee kebÀHeveerJej leeyee efceUefJeC³eemeeþer efle®es Yeeie ceesþîee ÒeceeCeeJej Kejsoer keÀjC³ee®es Òe³elve

nesleele. yeepeejeletve kebÀHeveer®es Yeeie efJekeÀle IesTve kebÀHeveerle meb®eeuekeÀ yeveC³ee®es Òe³elve kesÀues

peeleele. DeeefCe MesJeìer kebÀHeveerle meÊee mebHeeove kesÀueer peeles. Demes J³eJenejer yeskeÀe³eosMeerj

Demeu³eeves l³eeJej ue#e þsJeeJes ueeieles.

2) efJekeÀemeelcekeÀ keÀe³ex : yeepeejele veJeerve Jeie& meeceerue JneJesle l³eebvee J³eJenej keÀjCes meesHes peeJes

DeeefCe l³eebvee ³eesi³e JeeieCetkeÀ efceUeJeer ³eemeeþer ner keÀe³ex keÀjeJe³ee®eer Demeleele. ³eele Heg{erue

keÀe³ee&®ee meceeJesMe neslees.

De) iegbleJeCetkeÀoejebvee ÒeefMe#eCe osCes : yeepeejele J³eJenej keÀMeeÒekeÀejs nesleele ³ee®eer ceeefnleer

osTve iegbleJeCetkeÀoejebvee ÒeefMe#eCe oslee ³esles. iegbleJeCetkeÀoejebvee l³eeb®es nkeÌkeÀ, keÀle&J³es DeeefCe

J³eJenej keÀjleevee I³eeJe³ee®eer keÀeUpeer ³eeyeÎue ceeefnleer oslee ³esles. ³eeletve iegbleJeCetkeÀoej peemle

ÒeceeCeele J³eJenej keÀ© MekeÀleele. l³eeb®³ee le¬eÀejer veeWoefJeCes DeeefCe Flej keÀejJeeF& keÀjCes

³eeyeÎue ceeie&oMe&ve keÀjlee ³esles.

ye) ceO³emLeebvee ÒeefMe#eCe osCes : iegbleJeCetkeÀoej ceO³emLeebceeHe&Àle J³eJenej keÀjleele.

ceO³emLeebvee J³eJenejeb®es efve³ece ceeefnleer DemeCes. l³eeb®³eekeÀ[tve iegbleJeCetkeÀoejebvee Gef®ele JeeieCetkeÀ

efceUCes DeeefCe HeÀmeJeCetkeÀ ve nesCes ³eemeeþer ceO³emLeebvee l³eeb®³ee peyeeyeoeN³ee ceeefnleer keÀ©ve

I³eeJ³ee ueeieleele. DeueerkeÀ[s JeeHejele Deeuesu³ee J³eJenejHe×leermeeþer DeeJeM³ekeÀ Hee³eeYetle

mebj®evee DeeefCe efle®ee JeeHej keÀjC³ee®es efMe#eCe DemeCes DeeJeM³ekeÀ Deens. lemes®e yeepeejeleerue

J³eJenejebmebyebOeer keÀe³eÐeeb®eer ceeefnleer DemeCes lemes®e l³eele nesCeeN³ee yeoueeb®eer ceeefnleer nesCes

DeeJeM³ekeÀ Deens.

keÀ) J³eJenej keÀjCeeN³ee meJee¥meeþer Dee®eejmebefnlee le³eej keÀjCes : J³eJenej keÀjCeeN³ee meJee¥meeþer

(iegbleJeCetkeÀoej, ceO³emLe, jesKesyeepeejeleerue HeoeefOekeÀejer) Dee®eejmebefnlee le³eej keÀjCes DeeefCe

l³eebvee Gef®ele ÒeLee JeeHejC³eeme Òeeslmeenve osCes ³ee ceeiee¥veer yeepeeje®ee efJekeÀeme Ie[tve ³esT

MekeÀlees.

[) mebMeesOeve Je ÒekeÀeMeve : yeepeejele J³eJenej keÀjCeeN³ee meJee¥vee efJeefJeOe kebÀHev³eeb®eer efmLeleer

ceeefnleer DemeCes cenÊJee®es Demeles. l³ee®eÒeceeCes DeLe&J³eJemLesle DeeefCe mejkeÀej®³ee OeesjCeele

nesCeejs yeoue ceeefnle Peeu³eeme ³ee yeoueeb®ee kebÀHeveer®³ee YeefJeleJ³eeJej nesCeeje HeefjCeece keÀmee

Demesue ³ee®ee Deboepe keÀjlee ³eslees. DeeefCe l³ee®eÒeceeCes DeeHeueer iegbleJeCetkeÀ yeouelee ³esles. mesyeer

cenÊJee®eer ceeefnleer ÒeefmeÎ keÀ© MekeÀles. lemes®e ceeefnleer ieesUe keÀ©ve efJeMues<eCe keÀ©ve efle®es

efve<keÀ<e&ner Òeefme× keÀ© MekeÀles.

13.4 mesyeer®es DeefOekeÀej (Power of SEBI) :

keÀe³eÐeeleerue lejlegoervegmeej mesyeer DeeosMe efve³ece peejer keÀ© MekeÀles. ³eevegmeej meg©Jeeleeruee

mesyeerves veeWoCeer HejJeevee, Jele&CetkeÀ efve³ece, efnMesyeHegmlekeÀe®eer leHeemeCeer ³eemeejK³ee

efve³eceemebyebOeer DeeosMe peejer kesÀuee. ³eemeeþer mesyeer keÀe³eÐeeleerue 12 J³ee efJeYeeieeleerue

lejlegoervegmeej mesyeerves ³ee DeefOekeÀeje®ee JeeHej kesÀuee. meg©Jeeleeruee mesyeerves J³eeHeejer yeBkeÀe,

HejmHej efveOeer, jesKe J³eJemLeeHekeÀ ceeie&oMe&keÀ leÊJes Òe®eefuele keÀjC³eeme meg©Jeele kesÀueer DeeefCe

veblej®³ee keÀeUele ³ee leÊJee®ee DeeJeekeÀe, oueeue, Gheoueeue, nceeroej, efveyebOekeÀ, meb®e³e

yeBkeÀe, $eÝCeHe$es, efJeMJemle ³eeb®³eemeeþermeg×e Jee{efJeC³eele Deeuee. mesyeer®es DeefOekeÀej

Heg{erueÒeceeCes meebielee ³esleele.

1) YeeieyeepeejekeÀ[tve efJeefMe<ì keÀeueeblejeves efJeefJeOe vecegv³eele ceeefnleer ceeieefJeCes.

2) Yeeie yeepeejeveer þsJeeJe³ee®eer keÀeieoHe$es vescetve osCes.

3) Yeeie yeepeej efkebÀJee l³eeb®³ee keÀesCel³eener meYeemeoekeÀ[tve Yeeieyeepeejele efkebÀJee Flej keÀesCel³eener

meYeemeoeyeeyele ceeefnleer, mHe<ìerkeÀjCe ceeieefJeCes, lemes®e Yeeieyeepeeje®eer efkebÀJee l³eeb®³ee

keÀesCel³eener meYeemeoeb®³ee J³eJeneje®eer efJeefMe<ì He×leerves ®eewkeÀMeer keÀjC³ee®es DeefOekeÀej mesyeerkeÀ[s

Deensle.

4) Yeeieyeepeejeleerue keÀjeje®es efve³eceve Je efve³eb$eCe keÀjC³eemeeþer Yeeie yeepeeje®es keÀevetve Je

Gheefve³ece cebpetj keÀjC³ee®es DeefOekeÀej mesyeerkeÀ[s Demeleele.

5) YeeieceeHeveemebyebOeer®es keÀe³eos Je efve³ece ³eele og©ml³ee keÀjC³ee®es DeefOekeÀej mesyeerkeÀ[s Demeleele.

6) ÒeefleYetleerceOeerue ef[ueme&vee efJeefMe<ì Yeeieele J³eJenej keÀjC³ee®es HejJeeves osC³ee®ee DeefOekeÀej

mesyeerkeÀ[s Deens.

7) SKeeÐee meeJe&peefvekeÀ kebÀHeveeruee efle®es Yeeie yeepeejele veeWoC³ee®eer mekeÌleer keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej

mesyeerkeÀ[s Deens.

8) Yeeie yeepeej meYeemeoeuee HejJeevee osCes.

9) Òeceb[Ueme ÒeefleYetleer®eer veeWo keÀjC³eeme mekeÌleer keÀjCes.

10) Yeeie yeepeeje®³ee efve³eceeJeueerme ceev³elee osCes.

13.4.1 mesyeer DeeefCe iegbleJeCetkeÀoejeb®es efnlej#eCe (SEBI and Investor Protection) :

ueneve ÒeceeCeeJej iegbleJeCetkeÀ keÀjCeeN³ee iegbleJeCetkeÀoejeuee DeveskeÀ De[®eCeer ³esle Demeleele.

l³eeb®eer ceO³emLeebceeHe&Àle HeÀmeJeCetkeÀ nesle Demeles DeeefCe l³ee®³ee le¬eÀejer®eer oKeue

IesC³eeFleHele kebÀHev³eeb®³ee ¢ef<ìves l³ee®es cenÊJe vemeles. l³eecegUs iegbleJeCetkeÀoejeb®es DeeefCe

yeepeejeleerue ceesþîee oueeueeb®es #es$e yeveues nesles. l³eecegUs yeepeeje®ee DeekeÀej ce³ee&efole

jeefnuee. yeepeejele veJ³eeves ÒeJesMe keÀ© ueeieuesuee iegbleJeCetkeÀoej yeepeejele keÀe³ece efìketÀve

jeefnuee Heeefnpes ns ue#eele IesJetve mesyeerceeHe&Àle iegbleJeCetkeÀoejeb®³ee le¬eÀejer ieesUe keÀ©ve l³ee

kebÀHev³eebkeÀ[s HeeþefJeu³ee®es keÀece mesyeerves meg© kesÀues. mesyeerHeg{erue yeeyeleerle le¬eÀejer mJeerkeÀejle

Demeles.

1) kebÀHeveerves Kegueer efJe¬eÀer kesÀu³eeJej jesKes p³eebvee efceUle veenerle l³eeb®eer jkeÌkeÀce Hejle ve efceUCes.

2) p³ee jesK³eeb®eer veeWoCeer Peeueer Deens l³eeb®es nmleeblejCe, ©Heeblej, efMeHeÀejme (SC[e@me&ceWì) efkebÀJee

SkeÀef$ekeÀjCe ³eeyeeyele ÒeceeCeHe$e ve efceUCes.

3) keÀpe&jesK³ee®es J³eepe þju³eeJesUer ve efceUCes.

4) keÀpe&jesK³eeb®eer cegole mebHeu³eeJej iegbleefJeuesueer jkeÌkeÀce Hejle ve efceUCes. HejleHesÀ[ keÀjC³eeme

GMeerj Peeu³eeme efJeuebye keÀeuee®es J³eepe ve efceUCes.

5) meecetefnkeÀ iegbleJeCetkeÀ ³eespevee, GoenjCeeLe& ueeieJe[er®³ee efkebÀJee HueBìsMeve ³eespevee lemes®e men³eesie

efveOeer ³eemebyebOeer le¬eÀejer.

kebÀHeveerkeÀ[s le¬eÀej keÀ©ve oeo ve efceUeu³eeme mesyeerkeÀ[s le¬eÀej veeWoefJelee ³esles. ³eeyeeyele

kebÀHeveerMeer mebHeke&À meeOetve le¬eÀejer®es efvejekeÀjCe keÀjeJe³eeme ueeJeues peeles.

iegbleJeCetkeÀoejebvee ceeefnleer HegjefJeC³eemeeþer Òel³eskeÀ jesKes yeepeejele keWÀê mLeeHeve keÀjC³ee®ee

DeeosMe mesyeerves efouee Deens.

iegbleJeCetkeÀoejebvee l³eeb®es nkeÌkeÀ ceeefnle JneJesle iegbleJeCetkeÀ keÀjleevee keÀe³e keÀeUpeer I³eeJeer

³eeyeÎue ceeefnleer efceUeJeer ³eemeeþer cesUeJes Dee³eespeues peeleele. ceeefnleerHe$es Je HegefmlekeÀe le³eej

keÀ©ve HegjefJeu³ee peeleele.

yeepeejeleerue J³eJenejeb®³ee yeoueuesu³ee iegbleJeCetkeÀoejeb®eer nesCeejer HeÀmeJeCetkeÀ keÀceer Peeuesueer

Deens. ³ee®eyejesyej FueskeÌì^e@efvekeÀ ceeO³eceeb®ee JeeHej keÀ©ve iegbleJeCetkeÀoejeb®³ee iegbleJeCetkeÀer®eer

veeWo þsJeCes DeeefCe nmleebleje®eer veeWo þsJeCes ³eecegUs iegbleJeCetkeÀ megjef#ele Peeueer Deens.

Jejerue meJe& iees<ìeR®ee efJe®eej keÀjlee mesyeercegUs iegbleJeCetkeÀoejebvee ceesþer ceole Peeueer Deens.


1) mesyeer®eer GefÎ<ìs Je keÀe³ex mHe<ì keÀje.

2) mesyeeruee keÀesCeles DeefOekeÀej Demeleele?

3) mesyeer iegbleJeCetkeÀoejeb®es efnlej#eCe keÀMee ÒekeÀejs keÀjles les meebiee.

3) efìHee efuene.

1) mesyeer®es DeefOekeÀej

14

c³eg®³egDeue HebÀ[

Mutual Fund


14.0 GefÎäîes


14.2 c³eg®³egDeueHebÀ[e®eer J³eeK³ee

14.3 c³eg®³egDeueHebÀ[e®eer keÀe³es&

14.4 c³eg®³egDeueHebÀ[e®es HeÀe³eos

14.5 c³eg®³egDeueHebÀ[e®es efJeefJeOe ÒekeÀej

14.6 Yeejleeleerue c³eg®³egDeue HebÀ[e®es YeefJeleJ³e


14.0 GefÎäîes

³ee IeìkeÀe®ee DeY³eeme kesÀu³eeveblej DeeHeCeeme

c³eg®³egDeueHebÀ[ cnCepes keÀe³e? ns mecepetve Ieslee ³esF&ue.

c³eg®³egDeueHebÀ[e®eer keÀe³ex mecepeleerue.

c³eg®³egDeueHebÀ[e®es HeÀe³eos mecepetve Ieslee ³esleerue.


jesKes yeepeejeb®es leesìs DeY³eemeleebvee DeeHeCe meJe&meeceev³e ueeskeÀ p³eeHeemetve ogj®e keÀmes

jneleele les Heeefnues JeemleefJekeÀ DeewÐeesefiekeÀ #es$eeuee pesJe{s Yeeb[Jeue efceUsue lesJe{s nJes®e

Demeles. vesl³ee®³ee Òeieleermeeþer GHe³eesieer He[les. Hejblet jesKesyeepeejeleerue Guee{eueer efJe<e³eer

keÀener®e %eeve vemeCeejs iegbleJeCetkeÀoej l³eeHeemetve ogj®e jneleele. Je keÀceer J³eepe efceUeues lejer

DeeHeu³ee ye®eleer yeBkeÀe efkebÀJee Heesmìele þsJeeR®³ee ©Heeves þsJeCes Hemeble keÀjleele. peemle HeÀe³eoe

efceUeJee DeMeer l³eeb®eer DeHes#ee Demeles, HeCe l³eeb®ee veeF&ueepe Demelees. DeeHeu³eekeÀ[s Yeejleer³e

³egefveì ì^mì ner DeMee ÒekeÀej®eer mebmLee 1964 ceO³es mLeeHeve Peeueer. 1984 veblej

JesieJesieÈ³ee je<ì^er³eerke=Àle yeBkeÀeveerner DeeHeeHeues HejmHejefveOeer (Mutual Fund) mLeeHeve

keÀ©ve l³eeÜejs ueeskeÀebkeÀ[tve ieesUe kesÀuesuee Hewmee meceYeeie Je jesK³eele iegbleJeuesuee Deens.

DeveskeÀ ueeskeÀevee µesDej yeepeejele iegbleJeCetkeÀ keÀjeJeerµeer Jeeìles. l³eeb®eskeÀ[s Hewmesner Demeleele

cee$e l³eebvee µesDej yeepeeje®es %eeve Hegjsµee ÒeceeCeele vemeles Deµeebmeeþer DeeHeu³ee osµeele

ÒeLecele: mejkeÀej®es menYeeieeves ³egefveì ì^mì Dee@HeÀ Fbef[³ee ³ee Demesì ce@vespeceWì kebÀHeveer®eer

mLeeHevee meve 1964 ceOes keÀjC³eele Deeueer. ³egefveì 64 efn®e Yeejleeefleue Heefnueer

c³eg®³egDeue HebÀ[ kebÀHeveer. 1986 ceOes meeJe&peefvekeÀ yeBkeÀevee c³eg®³egDeue HebÀ[ mLeeHeC³ee®eer

HejJeeveieer osC³eele Deeueer. 1993 Heemetve Keepeieer c³eg®³egDeue HebÀ[evee HejJeeveieer efceUeueer.

meO³ee osµeele 32 c³eg®³egDeue HebÀ[ kebÀHev³ee keÀe³e&jle Deensle. Heefnueer yeeye cnCepes legcner

c³eg®³egDeue HebÀ[ele iegbleJeCegkeÀ keÀjlee lesJne SkeÀìs vemelee. DeeHeu³ee Hewµeeveer ceesþ keÀece

keÀjeJe DeeefCe les le%eeveer DeeHeu³ee Jeleerves keÀ©ve ÐeeJes Demee legce®³eemeejKee efJe®eej keÀjCeejs

Flej DeveskeÀ iegbleJeCetkeÀoej legce®³ee meesyele Demeleele. legcner c³eg®³egDeueHebÀ[ele iegbleJeCetkeÀ

kesÀueer keÀer legce®³eemeejKe O³es³e DemeCeeN³ee iegbleJeCegkeÀoejeb®es Hewµeemeesyele legce®es Hewmes SkeÀ$e

kesÀues peeleele. legcner kesÀuesu³ee iegbleJeCetkeÀer®³ee yeou³eele legcneuee ³egefveìme Deoe kesÀueer

peeleele. (legcner kesÀuesueer iegbleJeCetkeÀ ©He³es / l³ee efoJeµeer®es iegbleJeCetkeÀ cegu³e cnCepes®e NAV

= legcneuee Deoe kesÀuesueer ³egefveìme) ceie ns Hewmes c³eg®³egDeueHebÀ[ kebÀHeveer®ee HebÀ[ ce@vespej

µesDeme& ef[yeW®eme& les ceveer ceekexÀì He³e¥le®³ee JesieJesieUîee efmekeÌ³egefjìerpeceO³es iegbleJeleele. l³eeuee

keÀe@He&me ³ee veeJeevesner DeesUKeues peeles. jespe®³ee jespe mee³ebkeÀeUer iegbleJeCetkeÀer®es cegu³eebkeÀve

kesÀues peeles DeeefCe Òel³eskeÀ ³egefveì®es cegu³e NAV peenerj kesÀues peeles. DeµeeÒekeÀejs c³eg®³egDeue

HebÀ[ legcneuee legueveelcekeÀ¢<ì³ee keÀceer Ke®ee&le efJeefJeefOeke=Àle J³eeJemeeef³ekeÀ J³eJemLeeHeve

Peeuesu³ee iegbleJeCetkeÀ mebefOele iegbleJeCetkeÀ keÀjC³ee®eer mebOeer GHeueyOe keÀ©ve oslees.

14.2 c³eg®³egDeueHebÀ[e®eer J³eeK³ee

"p³ee efJe¬eÀer³e mebmLee FlejebkeÀ[tve ye®ele ieesUe keÀ©ve l³ee jkeÀces®eer iegbleJeCetkeÀ efJeefJeOe

mebmLeeb®³ee meceYeeie Je jesK³eele keÀjleele. Je ³ee J³eJenejele efceUCeeje veHeÀe ne DeeHeu³ee

iegbleJeCetkeÀoej meYeemeoele Jeeìleele DeMee mebmLeebvee iegbleJeCetkeÀ efJeMJemlemebmLee cnìues peeles."

14.3 c³eg®³egDeueHebÀ[e®eer keÀe³ex

1) Dev³e J³eJemee³e keÀjCeeN³ee mebmLesÒeceeCes®e ner mebmLee mLeeHeve kesÀueer peeles.

2) DeeHeu³ee osMeele ÒeLece mejkeÀejer #es$eele®e mJee³eÊe ceneceb[Us efvecee&Ce keÀ©ve ³ee mebmLee mLeeHeve

keÀjC³eele Deeu³ee.

3) meO³ee osMeer Je HejosMeer Keepeieer mebmLeelener ³ee #es$eele keÀece keÀ©le Deensle. ³ee mebmLee DeeHeues

mJele:®es DeuHe oMe&veer efkebÀceleer®es ³egefveì pevelesuee efJekeÀleele. l³eeletve efceUeuesu³ee Hewmee ne

veeceJeble kebÀHev³ee®³ee meceYeeie Je jesK³eele iegbleJeuee peelees.

4) iegbleJeCetkeÀerle efJeefJeOelee jenerue ns Heeefnues peeles. mebmLes®³ee meb®eeuekeÀ ceb[Uele le%e Je DevegYeJeer

DeMee J³ekeÌleer Demeleele. efJeefJeOe mebmLee®³ee DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleer efJe<e³eer l³ee De®etkeÀ Deboepe

yeebOet MekeÀleele lesJne mebmLeeb®es jesKes kesÀJne I³ee³e®es kesÀJne efJekeÀe³e®es ³ee®ee les ³eesi³e efveCe&³e IesJetve

l³ee³eesies mebmLesuee ceesþe HeÀe³eoe keÀ©ve osleele.

5) J³eJemLeeHevee®³ee Je Dev³e Ke®e& Jepee keÀ©ve jeefnuesuee meJe& HeÀe³eoe mebmLee DeeHeu³ee

iegbleJeCetkeÀoejebvee l³eeb®³ee iegbleJeCetkeÀer®³ee ÒeceeCeele ueeYeebMe ©Heeves Jeeìles.

6) mejkeÀejner ÒeeHleerkeÀj, mebHeÊeerkeÀj keÀewjsyeeyele meJeueleer osJetve DeMee iegbleJeCetkeÀermeeþer Òeeslmeenve

efoues peeles.

14.4 c³eg®³egDeueHebÀ[e®es HeÀe³eos

1) c³eg®³egDeue HebÀ[ ³ee DeMee mebmLeecegUs jesKes yeepeejeleerue J³eJenej ceeefnle vemeCeeN³ee íesìîee Je

ceO³ece iegbleJeCetkeÀoejebveener DeeHeuee Hewmee DeewÐeesefiekeÀ #es$eele iegbleJeCes MekeÌ³e nesles.

2) DeveskeÀ efJeOe mebmLeele J³eJemee³eele ner jkeÌkeÀce iebgleJeueer peele Demeu³eeves peesKeerce efJeYeeieueer

peeJetve ³egefveì OeejkeÀeb®eer jkeÌkeÀce megjef#ele jent MekeÀles. ³eeuee iegbleJeCetkeÀer®es efJeefJeOeerkeÀjCe Demes

cnìues peeles.

3) mebmLes®³ee veHeÌ³ee®es ÒeceeCe Jee{le iesu³eeJej ueeYeebMee®³ee ojelener Jee{ nesle peeles.

4) ueeYeebMe Jee{u³eeJej ³egefve³eeb®es yeepeejeleerue cetu³ener Jee{le peeles.

5) De[®eCeer®³ee Òemebieer ³egveerìs cees[tve Hewmee GYee keÀjlee ³eslees. efkebÀJee l³eeb®³ee leejCeeJej keÀpe&ner

efceUt MekeÀles.

6) J³eJenejeJej mejkeÀej®es efve³eb$eCe Demeu³eeves mejkeÀejves l³eebvee Deûe¬eÀce efouesuee Deens. DeMee®e

#es$eeceO³es mebmLee DeeHeues Yeeb[Jeue iegbleefJeles. l³eecegUs osMee®³eener DeeefLe&keÀ efnlee®ee efJe®eej

neslees.

SEBI ves c³et®³etDeue HebÀ[e®es efve³eceve keÀjC³eemeeþer®³ee ceeie&oMe&keÀ met®eveeb®ee meb®e le³eej kesÀuee

Deens. l³eeceOeerue Heg{erueÒeceeCes IeìkeÀ Deensle.

1) efpeboieer J³eJemLeeHeve kebÀHeveerkeÀ[s efkeÀceeve 6 keÀesìer ©. Demeues Heeefnpes. l³eeHewkeÀer HegjmkeÀej

keÀl³ee¥veer 40% lejer iegbleJeCetkeÀ kesÀueer Heeefnpes.

2) c³et®³etDeue HebÀ[e®³ee ³eespeves®eer Offer keÀeieoHe$es keÀpe&jesKes efJeefvece³e ceb[Ueves ceev³e kesÀueer

Heeefnpes Demes SEBI cnCeles.

3) peeefnjeleer®es Yee[s ns c³eg®³egDeue HebÀ[ ÒeeceeefCekeÀ HeCes Je ³eesi³eHeCes yebo nesC³eeefJe<e³eer norms

efveoxMeerle keÀjles. c³eg®³egDeue HebÀ[e®³ee peeefnjeleerle Je Òeefme×er meeefnl³eele ³ee efvekeÀ<eebÒeceeCes

c³et®³etDeue HebÀ[ yebo nesC³ee®eer keÀejCes Deeueer Heeefnpes.

4) ³ee mebmLee efJeMJemle mebmLee cnCetve efvecee&Ce JneJ³eele Je l³eeb®es J³eJemLeeHeve mJeleb$e Assets

J³eJemLeeHeve kebÀHeveerkeÀ[tve kesÀues peeles Je osKejsKe kesÀueer peeJeer.

meO³ee®³ee c³eg®³egDeue HebÀ[medveer SEBI ®³ee efve³eceeJeueervegmeej Hegvej&®evee keÀjC³eele Deeueer.

14.5 c³eg®³egDeueHebÀ[e®es efJeefJeOe ÒekeÀej

c³eg®³egDeue HebÀ[e®³ee JesieJesieUîee ³eespevee ceO³es DeeHeCe iegbleJeCetkeÀ keÀ© µekeÀlees.

DeeHeu³ee iegbleJeCegkeÀer®es GefÎ<ìebvegmeej, DeeJeµ³ekeÀlee, DeeefLe&keÀ efmLeleer, peesKeerce IesC³ee®eer

#ecelee DeeefCe DeHesef#ele HejleeJee ³eevegmeej ³eesi³e ³eespeves®eer efveJe[ keÀjCes meesHeb peeleb.

mebj®evee DeeOeeefjle mkeÀerce leerve ÒekeÀej®³ee Demeleele.

De) mebj®evesJej DeeOeeefjle ³eespevee

³eevegmeej leerve ÒekeÀej Deesnle.

1) DeesHeve-Sb[s[ ³eespevee

DeesHeve-Sb[s[ ³eespevesuee cegole Hetle&lee keÀeueeJeOeer vemelees. ³eeceO³es l³eeefoJemee®³ee (NAV)

(iegbleJeCegkeÀermeeþer SkeÀe ³egefveì®es cetu³e) ®es DeeOeejs kesÀJnener Kejsoer Je efJe¬eÀer keÀjlee ³esles

DeeefCe cnCetve®e ner meJeexÊece ³eespevee Demeles.

2) keÌueespe-Sb[s[ mkeÀercme

cegole yebo ³eespevee ³ee meJe&meeOeejCeHeCes 3 Je<ex cegoleer®³ee Demeleele. keÀener ³eespeveeb®ee

keÀeueeJeOeer 3 Je<ee&Hes#ee DeefOekeÀ cegoleer®ee Demet µekeÀlees. ³ee ³eespevee l³eeb®³ee DeebjYee®³ee

JesUer®e iegbleJeCetkeÀermeeþer Kegu³ee Demeleele l³eebceO³es cegoleHegleeaHetJeea Hejle iegbleJeCetkeÀ keÀjlee ³esle

veener yengleebµeer ³eespevee ³ee cegoleHetleeaveblej DeesHeve-Sb[s[ mkeÀerce ceO³es HejeJeefle&le nesleele.

³eeleerue keÀener ³eespevee mìe@keÀ SkeÌme®eWpeJej veeWoefJeu³ee peeleele DeeefCe ³eespevee p³ee mìe@keÀ

SkeÌme®eWpeJej veeWoueer Demesue lesLes®e l³eeb®eer Kejsoer-efJe¬eÀer kebÀHev³eeb®es µesDeme&ÒeceeCes keÀjlee

³esles.

3) FbìjJeue mkeÀerce

³ee ÒekeÀej®eer ³eespevee ner DeesHeve-Sb[s[ Je keÌueespe-Sb[s[ ³eespeveeb®es efceÞeCe Demeles. ³ee

³eespevee þjeefJekeÀ keÀeueeJeOeerle efJe¬eÀer DeeefCe Hegve&Kejsoermeeþer Kegu³ee Demeleele.

ye) ³ee ³eespevee mene ÒekeÀej®³ee Deensle.

1) Je=Ooer ³eespevee (Growth Scheme)

ûeesLe ³eespevee ner ceO³ece les oerIe& cegoleermeeþer Yeeb[Jeueer Jee{ osTve Deeµeeoe³ekeÀ HejleeJee

efceUC³eemeeþer kesÀueer peeles. ³eeleerue ceesþe efnmmee µesDej yeepeejele iegbleefJeuee peelees. l³eecegUs

l³eeb®es efkebÀceleerle íesìîee keÀeueeJeOeerle pejer Ieì Peeueer lejer oerIe& keÀeueeJeOeerle ³ee ³eespevee

®eebieuee®e HejleeJee osleele. le©Ce J³ekeÌleer p³ee peemle peesKeerce mJeerkeÀe© µekeÀleele

l³eeb®esmeeþer ne ³eesi³e He³ee&³e Deens.

2) GlHeVe ³eespevee (Income Scheme)

³ee ³eespeveebceO³es yee@[med Je keÀe@Heexjsì ef[yeW®eme&meejK³ee efveefµ®ele GlHeVe osCeeN³ee

efmekeÌ³egefjìerpe ceO³es iegbleJeCetkeÀ kesÀueer peeles. ³eeleeruee HejleeJes ns efmLej DeeefCe keÀceer peesefKeces®es

Demeleele. pej legcner efveJe=Êe J³ekeÌleer Demeeue efkebÀJee legcneuee Yeeb[Jeueer mLew³e& nJes Demesue

DeLeJee pej legcneuee efve³eefcele Je efmLej HejleeJes nJes Demeleerue FvkeÀce ³eespevee mJeerkeÀeje.

3) meblegueerle ³eespevee (Balanced Scheme)

veeJeeÒeceeCes®e ³ee ³eespevesKeeueer keÀener megefveefµ®ele ÒeceeCeele µesDejceekexÀìceO³es Je efveefµ®ele

GlHeVe ÒeefleYegleerceO³es iegbleJeCetkeÀ kesÀueer peeles. ner ³eespevee cnCepes Je=Ooer ³eespevee Je GlHeVe

³eeb®ee megJeCe&ceO³e Deens. efveJJeU FeqkeÌJeìer ³eespeveeb®es leguevesle ³eele keÀceer peesKeerce Demeles.

4) lejU ³eespevee (Liquid Scheme)

legcneuee pej HeÀej®e Lees[îee keÀeueeJeOeermeeþer iegbleJeCetkeÀ keÀjeJe³ee®eer Demesue ner ³eespevee

®eebieueer Deens efn®³eeceO³es Deieoer 2 efoJemeemeeþermegOoe iegbleJeCetkeÀ kesÀueer peeles. ³ee ³eespevesle

ceveer ceekexÀì, ì^sPejer efyeume, meefì&efHeÀkesÀì Dee@HeÀ ef[Hee@efPeì, keÀceefµe&Deue HesHej DeeefCe

mejkeÀejer jesK³eele Deµee megjef#ele HeCe keÀceer keÀeueeJeOeermeeþer iegbleJeCetkeÀ kesÀueer peeles.

yeBkesÀleerue ye®ele Je ®eeuet Keeles p³eeJej HeÀej®e keÀceer J³eepe efceUles DeLeJee Deefpeyeele J³eepe

efceUle veener l³eeHes#ee ³ee ³eespevesle iegbleJeCetkeÀ kesÀueer Demelee meeOeejCeHeCes 6 les 7 ìkeÌkesÀ

Jeeef<e&keÀ ojeves HejleeJee efceUlees.

5) efieuì HebÀ[

ns HebÀ[ KeemekeÀ©ve µetv³e ¬esÀef[ì peesKeerce DemeCeeN³ee mejkeÀejer jesK³eele iegbleJeCetkeÀ

keÀjleele. legcneuee HetCe&HeCes megjef#ele iegbleJeCetkeÀ keÀjeJe³ee®eer Demesue ³ee ³eespevesle keÀje.

6) keÀj ye®ele ³eespevee (Tax Saving Scheme)

³ees ³eespevesDebleie&le kesÀuesueer iegbleJeCetkeÀ FvkeÀce ìBkeÌme keÀe³eÐee®³ee keÀuece 80-meer Keeueer

©He³es 100000 (©He³es SkeÀ ueeKe cee$e) He³e¥le SketÀCe GlHeVeeletve JepeeJeìeruee ÒeeHle

Demeles. ³eele kesÀuesueer iegbleJeCetkeÀ pej FvkeÀce ì@keÌme JepeeJeìermeeþer kesÀueer Demesue lej 3 Je<e&

keÀe{lee ³esle veener. keÀj ye®eleermeeþer ne GÊece He³ee&³e Deens. ³egueerHeceO³es keÀj ye®eleermeeþer

iegbleJeCetkeÀ keÀjC³ee SsJepeer ne He³ee&³e JeeHejCes µeneCeHeCee®es Demeles.

keÀ) efJeµes<e ³eespevee

1) Fb[skeÌme HebÀ[me

³ee ³eespevee efJeefµe<ì Fb[skeÌmeceOeerue meceeve #eceles®³ee ÒeefleYetleerceO³es iegbleJeCetkeÀ keÀjleele. l³ee

efJeefµe<ì Fb[skeÌme®ee Heesì&HeÀesefueDees Deµee ³eespevesle HejeJeefle&le neslees.

2) meskeÌìj mHesefmeefHeÀkeÀ HebÀ[me

³ee ÒekeÀejele efJeefµe<ì GÐeesie efkebÀJee #es$eele iegbleJeCetkeÀ kesÀueer peeles. Goe. yeBkeÀeRie #es$e F.³ee

HebÀ[eleerue HejleeJes ns l³ee #es$eeleerue GÐeesieeleerue keÀeceefiejerJej DeJeuebyetve Demeleele l³eecegUs

³ee HebÀ[ele peemle peesKeerce Demeles Je iegbleJeCetkeÀoejeuee efve³eefcele ue#e þsJeeJes ueeieles µesDej

yeepeejele peeCekeÀejer DemeCeeN³eeveer®e Deµee ³eespevesle iegbleJeCetkeÀ ueeYeoe³ekeÀ nesT µekeÀles.

c³eg®³egDeue HebÀ[ele iegbleJeCetkeÀ kesÀu³eecegUs efceUCeejs ueeYe :

1) le%eeb®es ceeie&oµe&ve efceUleb

Òel³eskeÀ c³eg®³egDeue HebÀ[ neGme HebÀ[ J³eJemLeeHevesmeeþer DeveskeÀ HebÀ[ ce@vespeme& Je HebÀ[

ce@vespejuee meene³³e keÀjC³eemeeþer mebµeesOekeÀ Je J³eeJemeeef³ekeÀ le%e ³eeb®eer vesceCetkeÀ keÀjle

Demeleele les melele DeeefLe&keÀ yeepeejHesþsJej ue#e þsJetve Demeleele. les efJeefJeOe #es$eeleerue DeeefCe

kebÀHev³eebceOeerue yeepeejHesþ ÒeJeen Je YeeJeer mebYeeJ³elee ³eeb®e mebµeesOeve efve³eefceleHeCes keÀjle

Demeleele. DeeHeues mebµeesOeve DenJeeue mebyebefOele mkeÀerce®es HebÀ[ ce@vespejuee meeoj keÀjle

Demeleele l³eeveblej mebyebefOele HebÀ[ ce@vespej legueveelcekeÀ DeY³eeme keÀ©ve iegbleJeCegkeÀer®ee Debeflece

efveCe&³e Iesle Demele ³ee le%eebcegUs iegbleJeCegkeÀer®ee ³eesi³e efveCe&³e Ieslee ³esle Demelees. ns meJe&

DeeHeu³eeuee SkeÀìîeeve s keÀjCes keÀþerCe nesleb DeeefCe cnCetve®e 90… Hes#ee peemle iegbleJeCetkeÀoej

µesDej ceekexÀì ceO³es vegkeÀmeeve meesmele Demeleevee c³eg®³egDeue HebÀ[e®es efve³eefcele iegbleJeCetkeÀoej

cee$e oerIe& cegoleerle ceesþe ueeYe efceUJeerle Demeleele.

2) keÀceer peesKeerce

c³eg®³egDeue HebÀ[e®es ÒecegKe Jewefµe<ì cnCepes l³eele iegbleJeCegkeÀer®³ee DeveskeÀ mebOeer efceUleele.

meeceev³eHeCes SkeÀe®e ÒeefleYegleerceOeerue iegbleJeCetkeÀ leer kebÀHeveer efkeÀleer ®eebieuee efkebÀJee JeeF&ì

J³eJemee³e keÀjles ³eeJej DeJeuebyetve Demeles. HeCe c³eg®³egDeue HebÀ[ele legcner ©He³es 5000 iegbleJee

DeLeJee ©He³es Hee®e ueeKe iegbleJee l³eeleerue Lees[er Lees[er jkeÌkeÀce JesieJesieUîee DeveskeÀ

kebÀHev³ee®³ee µesDeme& ceO³es iegbleefJeueer peele Demeles pesCeskeÀ©ve iegbleJeCegkeÀer®eer peesKeerce keÀceer

nesles.

3) DeeJeµ³ekeÀ lesJne Hewmes keÀe{tve IesC³ee®eer megefJeOee Demeles

DeesHeve Sb[s[ c³eg®³egDeue HebÀ[ ³eespevee ³ee yeBkesÀleerue ye®ele Keel³eeÒeceeCes ®eeueefJelee ³esle

Demeleele cnCepes®e ³eele kesÀJnener Hewmes Yejlee ³esleele Je kesÀJnener keÀe{lee ³esleele. keÌueespe

Sb[s[ (yebbo ³eespevee) ³eespevesceO³es kesÀuesueer iegbleJeCetkeÀ keÀe{C³eeJej cee$e keÀener efveye¥Oe Demeleele

4) keÀceerle keÀceer Ke®e&

³ee ³eespeveebceO³es DeeHeCe Flej DeveskeÀ iegbleJeCetkeÀoejebmeesyele iegbleJeCetkeÀ keÀjle Demeu³eecegUs

DeeHeu³eeuee legueveelcekeÀ¢<ìîee iegbleJeCegkeÀer®ee Ke®e& keÀceer keÀjeJee ueeielees. pej SkeÀìîeeves

iegbleJeCetkeÀ kesÀueer Demeleer lej ne Ke®e& Jee{uee Demelee cnCetve®e Yeeb[Jeueer yeepeejele Lesì

iegbleJeCegkeÀerHes#ee c³eg®³egDeue HebÀ[ele iegbleJeCetkeÀ keÀje³euee keÀceer Ke®e& ³eslees.

5) Heejoµe&keÀlee

peceervepegceu³eeleerue iegbleJeCegkeÀerle pes µekeÌ³e nesle veener les ³eele µekeÌ³e nesleb. ³eele iegbleJeCegkeÀer®es

cegu³e jespe®³ee jespe peeCetve Ieslee ³esles efµeJee³e þjeefJekeÀ keÀeUeveblej yengOee Òel³eskeÀ ceefnv³ee®es

DeKesjeruee meJe&®e HebÀ[ neGmesme l³eeb®eer He@ÀkeÌì efµeì ÒekeÀeefµele keÀjle Demelee®e peer®es DeeOeejs

legcner c³eg®³egDeue HebÀ[ele kesÀuesueer iegbleJeCetkeÀ keÀesCekeÀesCel³ee kebÀHev³eeb®es meceYeeieeceO³es iegbleefJeueer

Deens. efJeefJeOe ÒekeÀej®³ee Dev³e keÀesCel³ee efþkeÀeCeer iegbleJeCetkeÀe kesÀuesu³ee Deensle lemes®e HebÀ[

ce@vespej®es OeesjCener legcner þjeefJekeÀ keÀeueeJeOeerveblej peeCetve IesT µekeÀlee.

6) FvkeÀce ì@keÌme cegkeÌle HejleeJes

FefkeÌ®eìer c³eg®³egDeue HebÀ[eJejerue efceUCeejs ueeYeebµe ns HetCe&lee keÀjcegkeÌle Demeleele. efµeJee³e

FefkeÌ®eìer c³eg®³egDeue HebÀ[ele kesÀuesueer iegbleJeCetkeÀ SkeÀ Je<ee&veblej keÀe{ueer Demelee HetCe&le:

keÀjcegkeÌle Demeles.

7) mesyeer Je De@HeÀer®es efve³eb$eCe

meJe& c³eg®³egDeue HebÀ[ ns Security & Exchange Board of India mesyeer) DeeefCe

Association of Mutual Funds of India (AMFI) keÀ[s veeWoCeerke=Àle Demeleele DeeefCe

iegbleJeCetkeÀoejeb®es efnle meebYeeUCeeN³ee lejlegoer Je efve³eceebvegmeej keÀece keÀjle Demeleele.

mesyeerkeÀ[tve mìe@keÀ SkeÌme®eWpe DeeefCe l³eeb®³ee men®eeuekeÀebJej efve³eb$eCe lej þsJeues peeles®e

efµeJee³e ®egkeÀer®³ee men®eeueveeJej ob[ þesþeJetve efmekeÌ³egefjìer ceekexÀì Je efmekeÌ³egefjìer

J³eJenejeleerue Ye´<ìe®eejeuee Hee³eyebo Ieeueles.

14.6 Yeejleeleerue c³eg®³egDeue HebÀ[e®es YeefJeleJ³e:

c³eg®³egDeue HebÀ[ iegbleJeCetkeÀerÜeje oerIe& cegoleerle mebHeÊeer efvecee&Ce nesJet µekesÀue ³ee®eer keÀejCes:

Yeejleer³e DeLe&J³eJemLee efn peieele Del³eble Jesieeves Heg{s peele Deens ns meJe&ceev³e mel³e Deens.

HejkeÀer³e iegbleJeCetkeÀoej efve³eefceleHeCes Yeejleer³e DeLe&J³eJemLesceO³es iegbleJeCetkeÀ keÀefjle Deensle.

DeveskeÀ mesPe cebpetj Peeues Deensle Je YeefJe<³eele les keÀe³e&jle nesleerue.

³esl³ee 5 les 7 Je<ee&le Hee³eeYetle megefJeOee efJeYeeieele pemes keÀer Hee@Jej, jmles, OejCes, HeeCeer

³eespevee, ìsefuekeÀc³egefvekesÀµeve F DeveskeÀ GÐeesie OebÐeele ceesþîeeÒeceeCeeJej iegbleJeCetkeÀ keÀjC³ee®es

mejkeÀejer Je ³eespevee Dee³eesiee®es efveCe&³e Peeues Deensle.

meJe&®e efJeYeeieele GÐeesie OebÐeebvee Hees<ekeÀ JeeleeJejCe Deens.

peeref[Heer efmLej Deens Je Heg{s Jee{ DeHes#eerle Deens.

keÀece keÀjCeeN³ee Yeejleer³ee®es mejemejer Je³e HeÀkeÌle 35 Deens.

meÐee osµeeleerue SketÀCe iegbleJeCegkeÀerHewkeÀer veieC³e cnCepes 3 ìkeÌkesÀ Hes#ee keÀceer iegbleJeCetkeÀ

c³eg®eDeue HebÀ[ele Deens.

GÐeesieOebÐeeuee HetjkeÀ Demes mejkeÀejer OeesjCe Deens.

µesleer Je µesleeruee HetjkeÀ GÐeesieOebÐeeuee HetjkeÀ Demes mejkeÀejer OeesjCe Deens.

DeveskeÀ Hejosµeer kebÀHev³eeb®es keÀece Yeejleer³e kebÀHev³ee keÀjle Deensle.

Yeejleer³e µesDej yeepeej DeÐeeJele Deens Je l³eeJej GÊece efve³eb$ekeÀ cnCetve mesyeer Je efjPeJn&

yeBkeÀ keÀece keÀjle Deensle.

Yeejleer³e DeLe&mebmLee Je GÐeesieOebÐeeJej GÊece efve³eb$ekeÀ cnCetve mesyeer Je efjPeJn& yeBkeÀ keÀece

keÀjle Deensle.Jejerue efJeefJeOe keÀejCeecegUw c³eg®³egDeue HebÀ[eleerue iegbleJeCetkeÀerme GpJeue

YeefJeleJ³e Deens.


1. c³eg®³egDeueHebÀ[ cnCepes keÀe³e? l³ee®eer keÀe³ex mHe<ì keÀje.

2. c³eg®³egDeueHebÀ[ cnCepes keÀe³e? l³eeHeemetve efceUCeejs HeÀe³eos efJeMeo keÀje.

3. c³eg®³egDeueHebÀ[ ³eeJej meefJemlej efìkeÀ le³eej keÀje.

15

ce®e¥vì yeBkeÀ


15.0 GefÎäîes


15.2 ce®e&vì yeBkeÀ DeLe&

15.3 ce®e&vì yeBkesÀ®eer keÀe³es&

15.4 ce®e&vì yeBkesÀ®es YeejleeleeruemLeeve

15.5 ce®e&vì yeBkesÀ®es HeÀe³eos


15.0 GefÎäîes


ce®e&vì yeBkeÀ cnCepes keÀe³e ns mecepesue.

ce®e&vì yeBkesÀuee keÀjeJeer ueeieCeeN³ee keÀe³ee&®ee Dee{eJee Ieslee ³eF&ue.

ce®e&vì yeBkesÀcegUs efceUCeejs HeÀe³eos ue#eele ³esleerue.

ce®e&vì yeBkesÀ®es Yeejleeleerue mLeeve keÀe³e Deens ns mecepesue.

ce®e¥ì yeBkeÀ Je l³eeb®eer keÀe³ex

ce®e&bì yeBkeÀe®³ee keÀe³ee&Jej efve³eb$eCe


³ee IeìkeÀeceO³es DeeHeCeeme ce®e&vì yeBkeÀ cnCepes keÀe³e ns ue#eele ³esF&ue. ce®e&vì yeBkeÀ ner efJeefJeOe

GÐeesieebvee DeeefLe&keÀ ceole keÀjle Demeles. kebÀHev³eeb®³ee J³eJemLeeHeveemeeþer ceole keÀjle Demeles.

ce®e&vì yeBkeÀ ner J³eeHeejer ye@bkeÀebHes#ee JesieUer Deens. ce®e&vì yeBkesÀ®eer mLeeHevee 1972 ceO³es

Peeueer. ce®e&vì yeBkeÀ efJeefJeOe efJeefJeOe ÒekeÀej®eer keÀe³ex keÀjle Demeleevee efometve ³esles Goe.

DeeefLe&keÀ efve³eespeve, J³eJemLeeHeve ceeie&oMe&ve, HejJeevee DeeCetve osles. ÒekeÀuHe J³eJenej DeMeer

DeveskeÀ keÀe³ex ³ee yeBkeÀekeÀ[tve Heej Hee[ueer peeleele.

15.2 ce®e¥vì yeBkeÀ - DeLe&

ce®e¥vì yeBkeÀ ner efJeefJeOe GÐeesieebvee DeeefLe&keÀ ceole ve oslee l³eeb®ee efJemleej, J³eJemLeeHeve Je

l³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ leer ceole, meuuee osles. ner yeBkeÀ J³eeHeejer yeBkesÀHes#ee JesieUer Deens. veJeerve

GÐeesie meg© keÀjC³eemeeþer Òe³elve efve³eespeve l³eeb®ee DeY³eeme keÀ©ve GÐeesie meg©

keÀjC³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ leer keÀe³e&Jeener keÀ©ve osles. Yeejleele keÀener efþkeÀeCeer ce®e¥vì yeBkesÀ®eer

keÀeces efJeefJeOe Yeeieele meg© kesÀues Deens. Goe. yeBkeÀ Dee@HeÀ Fbef[³ee, ke@Àveje mìsì, mìsì yeBkeÀ.

mLeeHevee ce®e¥vì yeBkesÀ®eer 1972 ceO³es Peeueer. lesJne ce®e¥vì yeBkeÀeRie efJeYeeie ®eeuet Peeuee.

³eeceO³es veJeerve GÐeespekeÀebvee J³eJemee³e mebIeìve Òeef¬eÀ³esle ceole Peeueer Heeefnpes.

ce®e¥vì yeBkeÀ J³eeHeejer yeBkesÀHes#ee JesieUer Demeles. ner yeBkeÀ GÐeesieebvee HeÀkeÌle DeeefLe&keÀ ceole ve

oslee l³eeb®ee efJemleej, J³eJemLeeHeve keÀjC³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ leer ceole Je meuuee osles. veJeerve

GÐeesie megª keÀjleevee ÒekeÀuHe efve³eespeve keÀjCes, J³eJene³e&lee DeY³eeme keÀªve GÐeesie megª

keÀjC³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ leer keÀe³e&Jeener keÀjC³ee®es keÀece ce®e¥vì yeBkeÀe keÀjleele. Yeejleele

keÀener J³eeHeejer yeBkeÀebveer®e ce®e¥vì yeBefkebÀie®es efJeYeeie metª kesÀues Deensle. Goe. yeBkeÀ Dee@HeÀ

ye[esoe, yeBkeÀ Dee@HeÀ Fbef[³ee, ke@Àveje yeBkeÀ, mìsì yeBkeÀ lej keÀener mejkeÀejer DeeefLe&keÀ mebmLeebveer

ce®e¥vì yeBefkebÀie efJeYeeie megª keÀªve GÐeesie GYeeªve osC³ee®eer peyeeyeoejer mJeerkeÀejueer Deens.

Goe. ceneje<ì^ele meer keÀe@ceves DeMeer peyeeyeoejer IesC³eeme megªJeele kesÀueer Deens.

Merchant bank may be defined as a kind of financial institution that provide a verity of series such as investment banking management of customers securities, port folies, insurance, acceptance of bill etc.

1972 ceO³es yeBefkebÀie ®eewkeÀMeer Dee³eesieeves met®evee kesÀu³eeÒeceeCes mìsì yeBkesÀves „ce®e¥vì yeBefkebÀie‟

efJeYeeie megª kesÀuee. 1973 ICICI ³ee DeLe&HegjJeþe ceneceb[Ueves Je l³eeveblej Yeejleeleerue

efJeosMeer yeBkeÀebveer ÒeecegK³eeves efmeìer yeBkeÀ, ke@Àveje yeBkeÀ, Hebpeeye ve@Meveue yeBkeÀ ³eebveer ce®e¥vì

yeBefkebÀie efJeYeeie megª kesÀuee. ûeerC[uespe yeBkeÀ lej 1967 Heemetve®e Òe³elve keÀjerle Deens. veJeerve

GÐeespekeÀebvee J³eJemee³e mebIeìve Òeef¬Eà³esceO³es men³³e keÀjeJes ner ³ee yeBkesÀkeÀ[tve DeHes#ee Demeles.

³ee meboYee&le ³ee yeBkesÀkeÀ[tve Heg{erue mJeªHee®³ee keÀe³ee&®eer DeHes#ee kesÀueer peeles.

15.3 ce®e¥vì yeBkesÀ®eer keÀe³ex

1) HejJeevee efceUefJeCes: Yeejleele veJeerve J³eJemee³e mebIeefìle keÀjleevee keWÀefê³e GÐeesie Keeles efjPeJn&

yeBkeÀ, keÀbì^esueuej Dee@HeÀ ke@ÀHeerìue FM³et Jeiewjs DeefOekeÀeN³eebkeÀ[tve HejJeeves efceUJeeJes ueeieleele.

ce®e¥vì yeBkeÀe leebef$ekeÀ mJeªHee®³ee keÀe³ee&le ceole keÀjleele.

2) ÒekeÀuHe J³eJene³e&lee DepeceeJeCes: veJeerve J³eJemee³e megª keÀjC³eeHetJeea lees megª keÀjCes DeeefLe&keÀ

¢<ìîee J³eJene³e& þjsue efkebÀJee keÀe³e ³ee®ee DeY³eeme keÀjeJee ueeielees. l³eemeeþer ceeieCeer, meO³ee®es

GlHeeove, ueeskeÀeb®es GlHevve JeiewjsmeejK³ee IeìkeÀeb®ee DeY³eeme keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Demeles.

ÒeJele&keÀeb®³ee Jeleerves yeepeejHesþs®ee DeY³eeme keÀªve ÒekeÀuHee®eer DeeefLe&keÀ¢<ìîee J³eJene³e&lee

DepeceeJeC³ee®es keÀece ce®e¥vì yeBkeÀe keÀjleele.

3) DeeefLe&keÀ efve³eespeve: ÒekeÀuHeemeeþer DeeJeM³ekeÀ DemeCeejs Yeeb[Jeue þjefJeCes, He³ee&³eer Yeeb[Jeue

HegjJeþe ceeiee&®ee DeY³eeme keÀjCes, leebef$ekeÀ%eeve, ³eb$emeecegûeer ³eeb®³ee Dee³eeleermeeþer efJeosMeer

Yeeb[Jeue GHeueyOeles®ee efJe®eej keÀjCes DeeefCe l³eevegmeej ÒeYeeJeer DeeefLe&keÀ ³eespevee le³eej keÀjCes.

4) Yeeb[JeueerkeÀjCee®es J³eJemLeeHeve keÀjCes: DeeefLe&keÀ ³eespevee ÒeYeeJeerHeCes jeyeefJeC³eele DeeJeM³ekeÀ les

Yeeb[Jeue ³eespevesle yeoue keÀjC³eele, ³eesi³e JesUer ³eesi³e ÒeefleYetleer Òemle=le keÀjC³eele JesUesJeUer

ceeie&oMe&ve keÀjCes.

5) J³eJemLeeHeve ceeie&oMe&ve: GlHeeove keÀe³e&, ÒeMeemeve keÀe³e&, ³eb$ej®evee, Kejsoer-efJe¬eÀer, keÀeceieej

efveJe[ Je Yejleer JeiewjWmeejK³ee ÒeMveeb®eer mees[JeCeTkeÀ keÀjC³eele ceeie&oMe&ve keÀjCes. Lees[keÌ³eele

Demes cnCelee ³esF&ue veJeerve ÒekeÀuHe ³eespevee le³eej keÀjCes, J³eJemee³ee®eer mLeeHevee keÀjCes DeeefCe lees

³eMemJeerHeCes ®eeueefJeCes ³ee efJeefJeOe DeJemLeebceO³es GÐeespekeÀebvee ceole keÀjC³ee®eer peyeeyeoejer ce®e¥vì

yeBkeÀebvee G®eueeJeer ueeieles.

15.4 ce®e¥vì yeBkesÀ®es Yeejleeleerue mLeeve

Yeejleele ce®e¥vì yeBkesÀ®es cenÊJe KetHe Deens HeCe l³eeceeveeves Yeejleele l³ee®ee Òe³elve keÀ©vener

lesJe{s cenÊJe efoues peele veener. DeeHeu³eekeÀ[erue ce®e¥vì yeBkeÀe ³ee ceesþîee J³eeHeejer yeBkeÀeb®³ee

og³³ece mebmLee Deensle.

ce®e¥vì yeBkeÀeb®³ee keÀe³ee&Jej efve³eb$eCe:

YeejleeceO³es ce®e¥vì yeBefkebÀie mesJeebvee efJeMes<e cenÊJe Deens. cee$e DeeHeu³eekeÀ[s ³ee ¢ef<ìves

HeÀejmes Òe³elve nesle veenerle. ³ee yeBkeÀeves veJeerve Òeceb[Ue®³ee ÒeefleYetleer Òemlegle keÀjleevee efJeMes<e

Keyejoejer IesCes peªj Deens. DeeHeu³eekeÀ[erue ce®e¥vì yeBkeÀe ³ee ceesþîee J³eeHeejer yeBkeÀeb®³ee®e

og³³ece mebmLee Deensle. l³eecegUs l³eebvee cetU yeBkesÀ®³ee ÒeefJe<ìles®ee GHe³eesie neslees. cee$e l³eecegUs

He[Ceejer peyeeyeoejer ÒeefleYetleerceO³es iegbleJeCetkeÀ keÀjCeeN³eeb®es mebj#eCe keÀjC³ee®es keÀe³e& l³ee

ÒeYeeJeerHeCes keÀjleevee efomele veener. DeeefCe cnCetve®e ³ee yeBkeÀeb®³ee keÀe³ee&Jej ÒeYeeJeer efve³eb$eCe

þsJeC³ee®eer iejpe Deens Je l³ee¢ef<ìves cenÊJeHetCe& Òe³elvener nesle Deensle.

HetJeea ce®e¥vì yeBefkebÀie ne J³eJemee³e keÀjC³eemeeþer JesieUe HejJeevee efceUefJeC³ee®eer iejpe vemes.

l³ee®eÒeceeCes l³eeb®esJej efve³eb$eCe þsJeCeejer J³eJemLeener veJnleer cee$e (SEBI) mesyeer

(Securities and Exchange Board of India) 1990 Heemetve keÀe³e&jle Peeu³eeJej

DeMee yeBkeÀebvee HejJeevee DeeJeM³ekeÀ keÀjC³eele Deeuee. l³ee®eÒeceeCes l³eeb®³eeJej mebyebefOele

Òeceb[Ue®³ee ceeefnleer He$ekeÀeleerue DeeMJeemeves leHeemetve HeenC³ee®eer Je leer yejesyej Demeu³ee®eer

Kee$eer keÀjC³ee®eer peyeeyeoejer ìekeÀC³eele Deeueer Deens.

DeMeeÒekeÀejs ce®e¥vì yeBbkesÀ®es Yeejleeleerue mLeeve KetHe cenÊJee®es Deens.

15.5 ce®e¥vì yeBkesÀ®es HeÀe³eos

1) DeeJeM³ekeÀ Òeceb[U J³eJemLeeHeveele ceeie&oMe&ve efceUJetve osCes :-

efJeefJeOe Òeceb[Us Deensle l³eeceO³es peer DeeJeM³ekeÀ Je HeÀe³eosMeerj jerl³ee Deensle p³eeletve

DeeHeu³ee J³eJenejele De[LeUs ³esCeej veenerle vee ns yeIetve DeeJeM³ekeÀ Òeceb[Uevee

J³eJemLeeHeveele efJeefJeOe ÒekeÀejs ceeie&oMe&ve efceUJetve osCes ns HeÀej cenÊJee®es keÀece Deens.

2) ueneve Òeceb[Uebvee efJeefJeOe ÒeefleYetleeR®eer efJe¬eÀer kesÀueer peeles :-

pes ueneve Òeceb[U Deensle l³eebvee efJeefJeOe ÒeefleYetleeR®eer efJe¬eÀer kesÀueer peeles keÀejCe ueneve

Òeceb[Us ne ceesþîee Òeceb[Uebvee ceole keÀjCeejer Deensle. veJ³eeves mLeeHeve keÀjCeeN³ee Òeceb[U Je

iegbleJeCetkeÀoej ³eeceO³es efJeefJeOe ÒeefleYetleeR®eer efJe¬eÀer kesÀueer peeles.

3) ceO³emLeebkeÀ[tve efceUJetve efouesu³ee ÒeefleYetleeR®eer iegbleJeCetkeÀ ueeskeÀebvee megjef#ele Deens keÀer veener

³ee®eer Kee$eer keÀ©ve efoueer peeles.

4) Ieìvee He$ekeÀele veceto kesÀu³eeÒeceeCes keÀceerle keÀceer Yeeb[Jeue GYeejlee ³esF&ue efkebÀJee veener ³eeletve

Òeceb[Ue®eer cetkeÌlelee nesles keÀejCe ³eeceO³es Kee$eer keÀ©ve HeìJetve efoues peeles keÀer Yeeb[Jeue

GYeejlee ³esF&ue keÀer veener efMeJee³e G®®e oje®es Yeeb[Jeue efceUJetve efoues peeles.


1. ce®e¥vì yeBkeÀ cnCepes keÀe³e? ce®e¥vì yeBkesÀ®eer keÀe³ex meefJemlej efuene.

2. ce®e¥vì yeBkesÀcegUs efceUCeejs HeÀe³eos efJeMeo keÀje.

3. ce®e¥vì yeBkesÀ®es Yeejleeleerue mLeeve ³eeJej meefJemlej efìHe efuene.

16

efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀ

Foreign Direct Investment (FDI)


16.0 GefÎäîes


16.2 efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀer®eer JewefMe<ìîes

16.3 efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀer®eer keÀe³ex

16.4 efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀer®es cenÊJe

16.5 efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCegkeÀerJej meceepee®eer ceves


16.0 GefÎäîes


efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀer®ee DeLe& mecepesue.

efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀer®eer iegCe JewefMe<ìs mecepetve Ieslee ³esleerue.

efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀer®es keÀe³ex ue#eele ³esF&ue.

efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀer®es cenÊJe mecepesue.


osMeeuee Jesieeves DeeefLe&keÀ Jee{ keÀ©ve oeKeJee³e®eer Deens. l³eeletve DeveskeÀ ÒeMve megìCeej

Deensle. Goe. cnCepes. DeeefLe&keÀ Jee{ nJeer Hejblet l³eeletve DeefOekeÀeefOekeÀ ogyeÈ³ee Je ogue&ef#ele

Jeiee¥®ee meceeJesMe JneJee. ns meeceeefpekeÀ Jeie& Je ieì DeeefCe #es$eer³e mlejeJej®es mebletueve

meeceeefpekeÀ mLew³ee&meeþer Deûe¬eÀcee®es Deens. ³ee HejosMeer Yeeb[Jeuee®³ee Dee³eeleerceO³es 2 ÒekeÀej

Deensle.

1) Foreign Direct Investment efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀ.

2) Foreign Institutional Investment :-

HejosMeeletve ³esCeeje efveOeer DeveskeÀoe ³ee #es$eekeÀ[s ÒeLece DeekeÀef<e&le neslees. l³eeletve®e yeebOekeÀece

J³eJemee³eeleerue kebÀHev³ee Je GÐeespekeÀ ³eeb®³ee neleeleerue efveOeer®eer Guee{eue Jee{t ueeieles.

nuueer®³ee keÀeUele DeeefLe&keÀ Jee{er®ee oj cene keÀe ³ee ceeies SkeÀ keÀejCe Deens DeeefCe les cnCepes

Yeeb[Jeue iegbleJeCetkeÀer®ee oj Jee{le veener DeeefCe l³eemeeþer HejosMeer Yeeb[Jeuee®eer DeeJekeÀ

iejpes®eer Deens. l³eeceO³es efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀer®es cnCepes FDI ®es efJeMes<e mLeeve Deens.

16.2 FDI ®eer JewefMe<ìîes

1) FDI ner SkeÀ ueebye Heu³ee®eer iegbleJeCetkeÀ Demeles. DeeefCe ³ee ceeiee&ves pees efveOeer ³eslees l³eeletve YeeweflekeÀ

ceÊeebceO³es iegbleJeCetkeÀ nesles DeeefCe l³eeyejesyej jespeieej efveefce&leer nesles.

2) FDI ®³ee efveOeer®eer DeekekeÀ DeeefCe peeJekeÀ leele[erves nesle veener.

3) FDI ceO³es jespeieej efvecee&Ce neslees ³eb$es Je YeeweflekeÀ ceÊeebceO³es Jee{erJe iegbleJeCetkeÀ nesles Je KeN³ee

DeLee&ves Jee{er®ee oj Gb®eeJelees.

4) FDI ceO³es MesDej yeepeejeleu³ee iegbleJeCetkeÀeruee efmJekeÀejeJes ueeiesue.

16.3 FDI ®eer keÀe³ex

1) meeOeejCeHeCes FDI ®eer Heefnueer efveJe[ keÀjC³eele ³esles keÀejCe l³eeletve nesCeejs HeÀe³eos GIe[

Demeleele. l³eeletve DeefOekeÀ leb$e%eeve efceUJelee ³esles. Je HejosMeer yeepeej HesþebceO³es menpe ÒeJesMe

efceUlees.

2) efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀercegUs osMeebleie&le GÐeesieeuee keÀceer JeeJe efceUlees ns ìeUC³eemeeþer FDI uee

Dee³eeleerJej efveye¥Oe IeeueeJee ueeielees.

3) efkeÀceeve ÒeceeCeele Deìer HeeUu³ee peeleele Je mLeeefvekeÀ GlHeeoveeuee mebOeer efceUJetve efoueer peeles.

keÀener efve³ee&le keÀjC³ee®eer peyeeyeoejer ³esles, veJeerve leb$e%eeve DeeCeeJes ueeieles. Je DeMee kebÀHev³eebvee

osMeeleu³ee MesDej yeepeej veeWoCeer keÀ©ve I³eeJeer ueeieles les keÀe³e& FDI keÀjles.

4) osMeeceO³es DeveskeÀ yengje<ì^er³e kebÀHev³eebveer ye®eeJe #es$eebceO³es HetJeea®e ÒeJesMe kesÀuesuee Deens. Deew<eOe

kebÀHev³ee, efJeÊeer³e mebmLee, ûeenkeÀesHe³eesieer ceeue.

5) ³eeceO³es efJevee De[®eCeye®ele iegbleJeCetkeÀ ³eeleueer veHeÀeJele keÀceer keÀjlee ³esles.

16.4 FDI ®es cenÊJe

1992 Heemetve DeMee efveOeer®eer Guee{eue meg© Peeueer DeeefCe l³eeletve ceeie®³ee lesje Je<ee&le

megceejs 32 Deype®eer iegbleJeCetkeÀ osMeele Peeueer.

FDI ®eer DeekeÀ[sJeejer Deeb. je. leguevesves efJeMJeemeen& Demeueer Heeefnpes. ³ee ¢<ìerves ³ee efJe<e³eele

HeejoMe&keÀlee DeeJeM³ekeÀ Je Yeejlee®eer FDI ®eer DeeJekeÀ efkeÀleer Peeueer. ³eeoerHes#ee efle®ee opee&

keÀe³e Deens ns cenÊJee®es Deens. Yeejleele ³eeHetJeea vesnceer®e Jej®³ee HeeleUerJej®es ÒeMetukeÀ jeefnues

Deens. ³ee®ee HeÀe³eoe IesC³eemeeþer FDI osMeele ³esTve osMeeleerue yeepeejHesþ keÀeyeerpe keÀ©

MekeÀles.

ÒeMegukeÀeceO³es DeefOekeÀeefOekeÀ keÀHeele keÀjCes DeeefCe mebj#eCeeefJevee GlHeeove nesF&ue DeMeer

HeefjefmLeleer GlHeeove nesF&ue DeMeer HeefjefmLeleer efvecee&Ce keÀjCes l³ee®e yejesyej SKeeoer FDI ®eer

DeeJekeÀ Peeueer DeeefCe l³eecegUs osMeebleie&le pes KeepeieerkeÀjCe Jne³euee nJes nesles lemes Yeeb[Jeue

iegbleJeCetkeÀercegUs Peeues.

16.5 efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCegkeÀerJej meceepee®eer ceves (Public Opinion on

FDI)

DeeHeu³ee osMeele FlekesÀ Lees[s HejosMeer Yeeb[Jeue keÀe ³esleele ³ee®eer keÀejCes efJeefJeOe Deensle

cenÊJee®es cnCepes ®eerve Je Flej HetJe& DeeefMe³eeleerue efJekeÀmeveMeerue osMeele peer ceesþîee ÒeceeCeeJej

FDI ®eer Dee³eele Peeueer leer ÒecegKe efve³ee&le me#ece DeewÐeees. GlHeeovee®³ee GÐeesieele Peeueer.

Yeejleele keÀener ÒeceeCeele DekegÀMeue Je keÀener DeOe&kegÀMeue keÀeceieej Deensle lejerner DeMee FDI

®³ee Dee³eeleerle DeeHeCe DeHe³eMeer þjuees. ³eeceO³es HejosMeer efJe<e³ekeÀ keÀe³eos HeÀej keÀ[keÀ

Deensle. efJeMes<ele: Hee³eeYetle #es$eele iegbleJeCetkeÀ Je efkebÀcele þjJeC³eeyeeyele DeeHeu³eeuee ³eMe

efceUeuesues veener l³eecegUs FDI yejesyej®e Keepeieer osMeer iegbleJeCetkeÀner GHesef#ele jeefnueer Deens.

®eebieues GoenjCe Ðee³e®es Peeues lej efJepe GlHeeovee®³ee #es$ee®es oslee ³esF&ue. iesu³ee keÀener

Je<ee&le pees Svìe@ve ÒekeÀuHe GYeejC³eele Deeuee Deens. oeYeesU ³esLeerue lees Depetvener

DemeHeÀue®e jeneruee Deens keÀejCe l³eeuee ueeieCeejs HejosMeer Yeeb[Jeue iegbleJeCetkeÀ ner DeHegjer

He[le Deens.

efJeceeve mesJee efkebÀJee ogjmeb®eej #es$eelener ner®e HeÀjHeÀì Peeuesueer efometve ³esles. DeeHeu³eekeÀ[s

mejkeÀejer ceeuekeÀer®³ee efJeceevemesJee cnCepes SDej Fbef[³ee Je Fbef[³eve SDejueeF&vme Deensle.

l³ee®³ee KeepeieerkeÀjCee®eer HeÀjHeÀì meO³ee ®eeuet Deens. JeemleefJekeÀ yeIelee ogjmeb®eej #es$eele

FDI ves pece yemeJeuee Deens. lejerner l³ee®ee HeÀe³eoe ogjmeb®eej KeepeieerkeÀjCee®³ee ¢<ìerves

DeeHeu³eeuee keÀ©ve Ieslee Deeuessuee veener.

³ee®eyejesyej keÀener #es$eele mejkeÀej®³ee OeesjCeebefJe<e³eer mebosn Demeu³eecegUs FDI ®eer HeÀejMeer

DeeJekeÀ nesJet MekeÀueer veener. Yeejleele FDI ®ee ÒeJesMe ceesþîee ÒeceeCeeJej nesle veener keÀejCe

cnCepes DeeHeu³eekeÀ[s DeM³ee J³eJenejele ceesþîee ÒeceeCeele uee®e ÐeeJeer ueeieles Demee meJee¥®ee

mecepe Deens. DeeHeu³eekeÀ[s HejosMeer Òel³e#e YeebnJeueeletve ®eeuet kebÀHeveu³ee®³ee MesDeme&®eer

Kejsoer keÀjCes DeeefCe J³eJemLeeHekeÀer³e leeyee IesCes. ³eeuee HeÀej ceesþe efJejesOe nesle Deens.

efJekeÀeme Òeef¬eÀ³es®ee efJe®eej keÀjlee Depetvener Hee³eeYetle megefJeOee HegjsMee ÒeceeCeele GHeueyOe

veenerle. DeeefCe Deelee 2000 meeueeHeemetve peieele ceboer®eer ueeì KetHe ceesþîee ÒeceeCeele

Hemejle ®eeueueer Deens. meenefpekeÀ®e ³ee meJee¥®ee HeefjCeece nesJetve FDI ®ee Yeejleeuee Lees[e

Jeeìe efceUle Deens.

ueeskeÀeb®es Demes cele Deens keÀer YeejleeceO³es DeefOekeÀeefOekeÀ Keepeieer HejosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀ

JneJeer DeMeer vetmeleer F®íe DemeCes Hegjsmes veener lej l³eemeeþer JeemleefJekeÀ legueveelcekeÀ ¢<ìîee

Keepeieer Yeeb[Jeueoejevee osMeele iegbleJeCetkeÀ keÀjCes DeekeÀ<e&keÀ ke mJeefnlee®es Jeeìues Heeefnpes. les

efJeefJeOe veJ³ee megOeejCeeb®³ee keÀe³e&¬eÀceele®e meeO³e nesJet MekeÀles.

DeMee ÒekeÀejs FDI ®eer keÀeceefiejer ner KetHe keÀceer Je Jee{er®³ee JeeìsJej pejer Demeueer lejer

cenÊJee®eer Deens.


1. efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀ cnCepes keÀe³e? l³ee®eer JewefMe<ìîes mHe<ì keÀje.

2. efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀer®eer keÀe³ex meebiee?

3. efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀer®es cenÊJe efJeMeo keÀje?

4. efJeosMeer Òel³e#e iegbleJeCetkeÀ ³eeJej meefJemlej efìHe efuene.

revised syllabus for s.y.b.a. (w.e.f. academic year 2009 …results.mu.ac.in/myweb_test/syba study...

Documents