rhs w polscerhs w polsce na pocz ątku czerwca 2011 roku w wałbrzychu reali-zowane były trzydniowe...

RHS w Polsce

Na początku czerwca 2011 roku w Wałbrzychu reali-zowane były trzydniowe badania w ramach Ogólno-polskich Warsztatów Hydromorfologicznych. Warsz-taty zorganizowano przy współpracy pracowników Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska we Wrocławiu - Pracownia Wałbrzych oraz pracowników Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

Warsztaty przeznaczone były dla osób chcących po-szerzyć swoją wiedzę na temat metody River Habitat Survey i pozwoliły im na przećwiczenie systemu w warunkach górskich. Podczas badań terenowych oce-niano 12 odcinków rzecznych o różnym stopniu prze-kształcenia. Uczestnikami warsztatów byli pracowni-cy naukowi i studenci Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Uniwersytetu Przyrodniczego we Wro-cławiu, Politechniki Krakowskiej oraz Instytutu Mete-orologii i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu.

Badania terenowe realizowane

podczas warsztatów

Warsztaty hydromorfologiczne 2011

Marta Szwabińska

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

River Habitat Survey

Lipiec 2012

numer 5

Warsztaty hydromorfolo-giczne 2011

1

Wykorzystanie systemu RHS do prognozowania skutków renaturyzacji

2

Możliwości wykorzystania metody River Habitat Survey do klasyfikacji Jednolitych Części Wód Powierzchniowych

5

Kurs River Habitat Su-rvey 2011

8

Sprawdź swoją wiedzę w zakresie metody RHS

9

Podręcznik RHS wersja Polska

9

Warsztaty hydromorfolo-giczne 2012

10

W tym numerze:

Ważne tematy:

• Ocena hydromorfolo-

giczna rzek wyzwanie

podczas warsztatów

2011

• Metoda RHS pomoc-

na w prognozowaniu

skutków renaturyza-

cji

• Zmiany w podręczni-

ku RHS

• Kiedy następny kurs

River Habitat Survey

Niecierpek himalajski

(Fot. Marta Szwabińska)

Uczestnicy warsztatów hydromorfo-

logicznych w Wałbrzychu

System oceny hydromorfologicznej rzek według metody RHS zyskał popular-

ność w Europie głównie dzięki możliwości jego szerokiego zastosowania.

Wykorzystywany jest głównie jako element wspierający biologiczne i fizyko-

chemiczne badania środowiska rzecznego, wykonywane w monitoringu środo-

wiska. Istotnym zastosowaniem niniejszej metody jest także ocena wpływu

inwestycji na ekosystem rzeczny. Dzięki niej w łatwy sposób ocenić można

jak konkretne prace dokonane w dolinie rzecznej wpływają na siedlisko życia

fauny i flory rzecznej. Jednym z najważniejszych zastosowań metody RHS

jest jej wykorzystanie przy planowaniu renaturyzacji. Pozwala ona przede

wszystkim na wskazanie, jaki wpływ na hydromorfologię rzeki będą miały

planowane prace renaturyzacyjne.

Badania nad oceną przydatności metody RHS w prognozowaniu skut-

ków rentaturyzacji rzek prowadzone były m.in. na przełomie sierpnia i wrze-

śnia 2011 roku na rzece Cybinie w rejonie Poznania i Swarzędza. Wyboru od-

cinków dokonano na podstawie analizy map, z uwzględnieniem możliwości

wystąpienia silnych przekształceń hydromorfologicznych. Wytypowano 3

odcinki w ujściowym fragmencie rzeki. Pierwszy obejmował odcinek pomię-

dzy jeziorem Swarzędzkim a stawem Młyńskim (Poznań Antoninek), dalej

pomiędzy stawem Browarnym a stawem Olszak oraz między stawem Olszak a

jeziorem Malta (Poznań). W trakcie prowadzenia badań nacisk położony był

przede wszystkim na wszelkiego rodzaju przekształcenia dokonane przez czło-

wieka.

Na badanych odcinkach stwierdzono umocnienia oraz profilowanie

brzegów, często występowały również różnego rodzaju budowle piętrzące

oraz liczne wyloty kanałów. Duży wpływ na końcową ocenę miały szlaki ko-

munikacyjne przecinające rzekę — most drogowy i wiadukt kolejowy. W

miejscach wystąpienia tych budowli koryto rzeki było szczególnie silnie prze-

kształcone i pozbawione naturalnych atrybutów hydromorfologicznych.

Wykorzystanie systemu RHS do prognozowania skutków renaturyzacji na przykładzie rzeki Cybiny w Poznaniu

Piotr Szklarski Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Hildenbrandia rivularis


Gatunki cenne

przyrodniczo

Str. 2 RHS w Polsce L ip iec 2012

Niecierpek himalajski -

Impatiens glandulifera


Rośliny inwazyjne

spotkane podczas

badań

Niecierpek himalajski -

Impatiens glandulifera


Ranunculus fluitans


Fot. Marta Szwabińska

Na podstawie badań terenowych i sporządzonych protokołów obliczo-

no wskaźniki HQA (Habitat Quality Assessment – wskaźnik naturalności sie-

dliska) oraz HMS (Habitat Modification Score – wskaźnik przekształcenia).

Tabela 1 prezentuje wartości cząstkowe wskaźnika HMS. Najbardziej prze-

kształcone były odcinki drugi (HMS 30) i trzeci (HMS 24). Przygotowano

dwa modele koncepcyjne renaturyzacji. Pierwszy zawierał rozwiązania tań-

sze, które nie wymagają zaawansowanych przedsięwzięć inżynierskich. Nie

przyczynią się one jednak istotnie na polepszenie jakości rzeki, ale ich realiza-

cja jest bardzo realna nawet w obecnych warunkach polityczno-

ekonomicznych. Drugi wariant zawierał rozwiązania kosztowne, ale jedno-

cześnie pozwalające na możliwie największą poprawę stanu hydromorfolo-

gicznego rzeki.


Podpis do obrazu/grafiki.

Tabela 1. Charakterystyka przekształceń hydromorfologicznych trzech odcin-ków rzeki Cybiny w Poznaniu w oparciu o indeks HMS

Punktacja HMS Odcinek 1 Odcinek 2 Odcinek 3

Przekształcenia w profilach 8 6 16

Budowle wodne 18 1 5

Przekształcenia poza profilami 4 0 3

Sumaryczny HMS 30 7 24

W ramach wariantu pierwszego proponuje się przede wszystkim wykona-

nie deflektorów dla zróżnicowania przepływu, usunięcie śmieci z koryta i doliny

rzecznej, ożywienie narzutu kamiennego oraz nieskomplikowana przebudowa be-

tonowej kładki na bardziej przyjazną środowisku.

Drugi wariant zakładał dodatkowo generalną przebudowę największych

umocnień na odcinku drugim tak, by przywrócić w tych miejscach naturalny mate-

riał brzegu i dna, zróżnicowanie przepływu i pozwolić na rozwój roślinności wod-

nej. Koszt takiej przebudowy oszacowany został na kwotę przekraczającą dwa mi-

liony złotych,.

Symulacja skutków renaturyzacji polegała na obliczeniu zmian indek-

sów HMS i HQA po hipotetycznym zastąpieniu istniejących konstrukcji inży-

nierskich rozwiązaniami przyjaznymi środowisku. Na przykład, zlikwidowano

umocnienia brzegów i wprowadzono w ich miejsce naturalne materiały podło-

ża, a typowe betonowe progi wodne zastąpiono bardziej przyjaznymi konstruk-

cjami (np. sztuczne bystrza). W wyniku przeprowadzonej symulacji już po



zastosowaniu wariantu pierwszego stan hydromorfologiczny rzeki uległ po-

prawie. Tabele 2 i 3 pokazują jak zmieniłaby się wartość wskaźnika po za-

stosowaniu obu wariantów. Wartość HMS na odcinku drugim spadłaby z

pierwotnych 30 do 11, a na odcinku czwartym z 24 do 7. Jak widać zmiana

byłaby już zauważalna przy zastosowaniu tanich metod renaturyzacji i przy

zaangażowaniu niewielkich kosztów. W przypadku wprowadzenia wariantu

drugiego HMS na odcinku nr 2 spadłoby do 2 a na odcinku trzecim wartość

wskaźnika nie uległaby zmianie.

Fot. Krzysztof Szoszkiewicz



Tabela 2. Symulacja zmian HMS w wyniku wprowadzenia wariantu pierwszego renaturyzacji



Budowle wodne 2 0 1



Powyższe wyniki wskazują, że system River Habitat Survey może

być wykorzystywany przy planowaniu prac renaturyzacyjnych w rzekach.

Jego zastosowanie pozwala na jednoczesne symulacje zmian stanu hydro-

morfologicznego cieków w kilku wariantach inwestorskich. Pozwala to na

zaplanowanie działań i podejmowanie robót w zależności od możliwości fi-

nansowych inwestora.



Budowle wodne 0 0 1



Tabela 3. Symulacja zmian HMS w wyniku wprowadzenia wariantu drugie-go renaturyzacji


Rzeka Warta w Poznaniu

(Fot. Marta Włodarek)


Możliwości wykorzystania metody River Habitat Survey Możliwości wykorzystania metody River Habitat Survey Możliwości wykorzystania metody River Habitat Survey Możliwości wykorzystania metody River Habitat Survey

do klasyfikacji Jednolitych Części Wód w odniesieniu do do klasyfikacji Jednolitych Części Wód w odniesieniu do do klasyfikacji Jednolitych Części Wód w odniesieniu do do klasyfikacji Jednolitych Części Wód w odniesieniu do

stanu warunków hydromofologicznychstanu warunków hydromofologicznychstanu warunków hydromofologicznychstanu warunków hydromofologicznych

Marta Włodarek Marta Włodarek Marta Włodarek Marta Włodarek

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Przeprowadzono badania, które miały na celu określenie czy system River

Habitat Survey (RHS) pozwala na klasyfikację długich odcinków rzecznych i

całych Jednolitych Części Wód Powierzchniowych (JCWP). Odcinek badaw-

czy RHS ma długość jedynie 500 m a klasyfikacja rzek obejmuje w praktyce

odcinki rzeczne na dużo większym dystansie. W celu opracowania optymal-

nej strategii oceny rzek przeprowadzono ich klasyfikację z wykorzystaniem

trzech strategii:

1. średni RHS – średnia arytmetyczna indeksów HQA i HMS obliczonych

dla wszystkich przebadanych odcinków RHS;

2. reprezentatywny RHS – klasyfikację przeprowadza sie w oparciu o 500-

m odcinek RHS wyznaczony w miejscu reprezentatywnym dla Jednolitej

Części Wód Powierzchniowych;

3. zbiorczy RHS – nowatorska propozycja polegająca na wypełnieniu jedne-

go protokołu RHS w oparciu o dziesięć profili badawczych wyznaczonych

w równych odstępach na całej długości badanego cieku.

Badania terenowe zrealizowano w sezonie pełnej wegetacji roślin (od czerw-

ca do września) 2011 roku. Zgromadzone dane pochodziły z 4 rzek na tere-

nie Poznania (rzeki: Warta, Główna, Cybina i Bogdanka) i obejmowały od-

cinki o łącznej długości od 2 do 5 km. Łącznie analizowano 27 standardo-

wych protokołów RHS oraz 4 formularze wg metody zbiorczego RHS. Uzy-

skane wyniki poddano różnym analizom. Na każdej rzece wyliczono dwa

wskaźniki hydromorfologiczne: HQA - wskaźnik naturalności siedliska i

HMS - wskaźnik przekształcenia. Kolejnym etapem badań było porównanie

wyników oceny hydromorfologicznej (HQA i HMS) przeprowadzonej trze-

ma metodami. Badania wykazały różnice pomiędzy rozpatrywanymi meto-

dami oceny m.in. ocena dłuższych odcinków rzecznych (w tym JCWP) wy-

konana różnymi metodami daje odmienne rezultaty zarówno w odniesieniu

do końcowego wyniku syntetycznego, jak i liczby rejestrowanych atrybutów.

Autorka podczas badań

(Fot. Krzysztof Szoszkiewicz)


Największa liczba odnotowanych atrybutów zarejestrowana była w przypad-

ku wykonania standardowych ocen RHS na całej długości odcinka rzecznego.

Metoda ta jednak wymaga największych nakładów pracy w terenie, jak i przy

opracowaniu kameralnym (wpisywanie wielu protokołów do bazy danych i ich

analiza).

Klasyfikacja prowadzona w oparciu o reprezentatywny RHS jest najmniej

pracochłonna a jej zbieżność z metodą średniego RHS zależy od zróżnicowania

badanej rzeki. Jeśli jest to ciek homogenny pod względem hydromorfologicznym

to klasyfikacja w oparciu o jeden odcinek reprezentatywny jest bardzo miarodaj-

na.

Klasyfikacja prowadzona w oparciu o zbiorczy RHS jest zdecydowanie

mniej pracochłonna niż metoda średniego RHS, ale wymaga więcej pracy niż

ocena w oparciu o reprezentatywny RHS.

Badania terenowe (Fot. Krzysztof Szoszkiewicz)

Rzeka Bogdanka



Schemat badań terenowych: linie czarne oznaczają profile kontrolne standardowego RHS (70),

czerwona linie - profile kontrolne zbiorczego RHS (10), niebieskie linie oznaczają umiejscowie-

nie reprezentatywnego RHS

Rzeka Cybina


Jaz na rzece Głównej (Fot. Marta Włodarek)

W dniach od 31 sierpnia do 2 września 2011 roku po raz siódmy z rzędu odbył się

kurs naukowo-szkoleniowy z zakresu oceny hydromorfologicznej rzek w oparciu o meto-

dę RHS. Kurs odbył się w Poznaniu a zajęcia terenowe prowadzono na rzekach Północnej

Wielkopolski.

Wzorem lat ubiegłych do prowadzenia zajęć zaprosiliśmy badaczy z Wielkiej Bry-

tanii, którzy stworzyli system RHS oraz wykorzystywali go w badaniach prowadzonych

w kilku krajach europejskich: Paul Raven (Environment Agency), Peter Scarlett (Center

for Ecology and Hydrology). Kadrę prowadzących uzupełnili pracownicy Katedry Ekolo-

gii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, twórcy polskiej

wersji metody, którzy od ponad 15 lat wykorzystują ja w badaniach rodzimych rzek.

Kurs River Habitat Survey 2011




(Fot. Natalia Dziwak)

Ubiegłoroczny kurs jak zawsze cieszył się dużym zainteresowaniem osób chcą-

cych wykorzystywać system w prowadzonych badaniach naukowych oraz osób zaintere-

sowanych jego wykorzystaniem w praktyce w działalności związanej z ochroną środowi-

ska. Uczestnikami kursu byli pracownicy Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w

Poznaniu, Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w

Toruniu, Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego w Falentach oraz Głównego Instytutu

Górnictwa w Katowicach i Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

Podczas trzech dni kursu odbyły się liczne wykłady, zajęcia kameralne oraz tere-

nowe, na których uczestnicy zapoznali się z wszystkimi założeniami systemu oraz meto-

dyką prowadzenia badań.

Ostatniego dania odbył się egzamin sprawdzający wiedzę i umiejętności kursan-

tów, a jego pozytywny wynik pozwolił na otrzymanie akredytacji RHS Competent Su-

rveyor (Poland).

Badania terenowe podczas Kursu pt.. „Ocena hydromorfologiczna rzek w oparciu o metodę River Habitat Survey” (Fot. Dariusz Płąchocki)

Sprawdź swoją wiedzę

Podręcznik RHS wersja polska 2012

Nowe wydanie polskiej wersji podręcznika RHS zawiera następujące nowości w

stosunku do wersji z 2011 roku:

Uaktualniono pierwszą część podręcz-

nika, zawierającą ogólne informacje o systemie

RHS, m.in. rozszerzono opis zakresu wykorzy-

stania metody RHS oraz uaktualniono wykaz

publikacji dotyczących zastosowania metody

RHS w Polsce.

Dostosowano nazewnictwo kategorii

materiału dna koryta do nomenklatury geolo-

gicznej i gleboznawczej - zmieniono nazwę

„kamyki/żwir” na „żwir”. Podkategoria

„kamyki” odpowiada w nowej wersji „żwirowi

grubemu”.

Poprawiono liczne odnośniki do zdjęć w

tekście w trzeciej części podręcznika.

Znacznie rozszerzono czwartą część podręcznika. Dodano opisy kolejnych dwóch

syntetycznych wskaźników hydromorfologicznych: Wskaźnika Jakości Siedliska Rzeczne-

go – River Habitat Quality Index (RHQ) oraz Wskaźnika Modyfikacji Siedliska Rzeczne-

go – River Habitat Modification Index (RHM). Dodano opis sposobu oceny klasy stanu

hydromorfologicznego na podstawie wskaźników HQA i HMS. Dodano 8 nowych foto-

grafii do piątej części podręcznika.


Pytanie 1: Opisz typ przepływu widoczny na powyższym zdjęciu.

Odpowiedzi prosimy przesyłać drogą mailową na adres [email protected]

Pytanie 2: Opisz typ przepływu oraz substrat dna w korycie rzeki widocznej na powyższym zdjęciu.

Pytanie 3: Czy na zdję-ciu można dostrzec na-turalne elementy morfo-logiczne?

Adres:

ul. Piątkowska 94c

60-649 Poznań

Telefon/fax: +48-61-8466510

E-mail: ekologia.up.poznan.pl

Jesteśmy w sieci:

www.up.poznan.pl/keios/

Zapraszamy na warsztaty hydromorfologiczne, które odbędą się w okolicach Wałbrzycha, w terminie 10-11 września 2012. Warsztaty są bezpłatne, a uczestnicy po-krywają jedynie koszty pobytu.

Warsztaty przeznaczone są głównie dla osób z pewnym doświadczeniem. Polegają na wspólnych badaniach te-renowych i konsultacjach metodycznych specjalistów.

Kurs szkoleniowy z zakresu metody RHS odbędzie się w Wałbrzychu, w terminie 12-14 września 2012 . W kur-sie potwierdzili uczestnictwo wykładowcy z Wielkiej Bry-tanii.

Zarówno warsztaty, jak i kurs organizują pracownicy Katedry Ekolo-gii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu oraz Pracownii Laboratorium z siedzibą w Wałbrzychu Wojewódz-kiego Inspektoratu Ochrony Środowiska we Wrocławiu

Szczegóły na stronie:

http://www.up.poznan.pl/keios/

Zgłoszenia prosimy przesyłać na adres:

[email protected]

Zapraszamy na kurs i warsztaty RHS 2012

Redakcja biuletynu:

Marta Szwabińska

Krzysztof Szoszkiewicz, Daniel Gebler

Fotografie:

Dariusz Płąchocki

Krzysztof Szoszkiewicz

Marta Szwabińska

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Katedra Ekologii

i Ochrony Środowiska

Fot. Dariusz Płąchocki

Fot. Dariusz Płąchocki

Organizacja szkoleń:

Kursy szkoleniowe w zakresie Makrofitowej Metody Oceny Rzek

Kursy szkoleniowe w zakresie metody River Habitat Survey (RHS)

Szkolenia przygotowujące do inwentaryzacji przyrodniczych na obszarach Natura 2000

Opracowania:

Ocena rzek zgodna z Ramową Dyrektywą Wodną (RDW) (badania elementów biologicznych, hydromorfologicznych i fizyko-chemicznych)

Opracowania i ekspertyzy dotyczące inwestycji hydrotechnicznych na cele ochrony wód w rozumieniu zapisów RDW

Oceny oddziaływań przedsięwzięć na środowisko

Inwentaryzacje przyrodnicze i plany

ochrony obszarów chronionych

Czym się zajmujemy

rhs w polscerhs w polsce na pocz ątku czerwca 2011 roku w wałbrzychu reali-zowane były trzydniowe...

Documents