riedsgearkomste: befolkingsdelgong / krimp tytsjerksteradiel 1 peter hovens kenniscentrum voor...

Riedsgearkomste: befolkingsdelgong / krimp

Tytsjerksteradiel

1

Peter HovensKenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid

www.bevolkingsdaling.nl

InhoudA. Ontwikkelingen bevolkingsomvang algemeenB. Ontwikkelingen bevolkingsomvang en –samenstelling in

steden en regionaalC. Ontwikkeling huishoudensD. Aandachtspunten

• Gevolgen voor het lokale beleid• Bestuurscultuur• Politiek-bestuurlijke uitdagingen• Financiële aspecten

E. Voor welke opdracht staan we nu?

(c) KcBB/Peter Hovens 13-11-08 2

Groei bevolkingsomvang in de wereldDe wereldbevolking bereikt top van 9,2 mld (rond 2075)

WerelddeelWerelddeel Gemiddelde groei (%) per jaar in de Gemiddelde groei (%) per jaar in de periode 2007-2050 (medium variant)periode 2007-2050 (medium variant)

WereldWereld + 0,75+ 0,75

AfrikaAfrika + 1,69+ 1,69

OceaniëOceanië + 0,82+ 0,82

Latijns AmerikaLatijns Amerika + 0,69+ 0,69

Noord-AmerikaNoord-Amerika + 0,64+ 0,64

AziëAzië + 0,62+ 0,62

EuropaEuropa - 0,22 (vanaf 2004)- 0,22 (vanaf 2004)Bron: UNBron: UN


Top bevolkingsomvang in EuropaGebiedGebied Jaartal top (+/-)Jaartal top (+/-) Omvang top (milj)Omvang top (milj)

EU-25EU-25 20252025 470,1470,1

ItaliëItalië 20102010 58,658,6

DuitslandDuitsland 20152015 82,982,9

GriekenlandGriekenland 20152015 11,411,4

PortugalPortugal 20152015 10,810,8

SpanjeSpanje 20202020 45,645,6

BelgieBelgie 20302030 11,011,0

NederlandNederland 20332033 17,017,0

FrankrijkFrankrijk 20402040 65,965,9Bron: EurostatBron: Eurostat


Enkele Europese landen die al krimpen

LandLand Jaartal topJaartal top Omvang topOmvang topX miljoenX miljoen

RoemeniëRoemenië 19901990 23 23

TsjechiëTsjechië 19951995 1010

HongarijeHongarije 19951995 1010

RuslandRusland 19951995 149149

SloveniëSlovenië 19961996 22

PolenPolen 19991999 3939

OekraïneOekraïne 20042004 4747Bron: EurostatBron: Eurostat


Bevolkingsgroei per provinciein de periode 2006-2025 (absoluut)

0,0 1,0 2,0 3,0 4,0

FlevolandZeelandDrenthe

GroningenFrieslandOverijssel

LimburgUtrecht

GelderlandNoord-BrabantNoord-Holland

Zuid-Holland

2025

2006

X miljoen


Bevolkingsgroei per provincie in de periode 2006-2025 (relatief)

-10 -5 0 5 10 15 20 25 30

LimburgZeelandNoord-BrabantGelderlandFrieslandDrentheOverijsselUtrechtZuid-HollandGroningenNoord-HollandFlevoland


Bevolkingsdaling in gemeenten


Prognose aantal krimpende gemeenten in de periode Prognose aantal krimpende gemeenten in de periode 2008-2025 naar gemeentegrootte2008-2025 naar gemeentegrootteHuidige gemeentegrootteHuidige gemeentegrootte Bevolkingsafname inBevolkingsafname in

> 100.000> 100.000 3 van de 28 gemeenten 3 van de 28 gemeenten

50.000-100.00050.000-100.000 19 van de 48 gemeenten 19 van de 48 gemeenten

20.000-50.00020.000-50.000 109 van de 179 gemeenten 109 van de 179 gemeenten

0-20.0000-20.000 139 van de 188 gemeenten 139 van de 188 gemeenten

TotaalTotaal 270 van de 443 gemeenten 270 van de 443 gemeenten Bron: CBS, bewerking KcBBBron: CBS, bewerking KcBB

Conclusie• Bevolkingsdaling wordt een structureel gegeven voor de hele wereld.• Dit is – anders dan door oorlogen of epidemieën – nooit eerder

voorgekomen.• Bevolkingsdaling zal van invloed zijn op alle politieke agenda’s:

internationaal, nationaal, provinciaal en lokaal.• Dit geeft de politiek twee opdrachten:

– beleid aanpassen aan wat zich nu reeds manifesteert;– anticiperen op wat gaat komen.


Oorzaken bevolkingsontwikkeling

• Natuurlijke aanwas– Geboorte (vruchtbaarheid)– Sterfte (sterftekans)

• Migratiestromen– Immigratie– Emigratie

10(c) KcBB/Peter Hovens 25-10-08

Gemiddeld aantal kinderen per vrouw, Nederland

1960 3,11970 2,51975 1,71980 1,62007 1,7

(c) KcBB/Peter Hovens 25-10-08

Gemiddeld kindertal per vrouw2003-2007

Vervangingsniveau 2,10

Nederland 1,73

Friesland 1,91

Noord-Friesland 1,86

Tytsjerksteradiel 2,01(c) KcBB/Peter Hovens 25-10-08

Geboorte en sterfte in Tytjerksteradiel


Historie en Prognose; 1989-2024Historie en Prognose; 1989-2024

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

2013

2015

2017

2019

2021

2023

Geboorten

Sterfgevallen

Migratiesaldo in Tytjerksteradiel


Historie en Prognose; 1989-2024Historie en Prognose; 1989-2024Volgens CBSVolgens CBS

-300

-250

-200

-150

-100

-50

0

50

100

150

200

250

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2010

2012

2014

2016

2018

2020

2022

2024

Gemiddeld migratiesaldoPeriode Groeipercentage als

gevolg van migratie1991-2000 -0,011992-2001 0,101993-2002 0,141994-2003 0,151995-2004 0,161996-2005 0,141997-2006 0,181998-2007 0,21

(c) KcBB/Peter Hovens 13-11-08

Relatieve ontwikkeling bevolkingsomvang


CBS-Prognose Tytsjerksteradiel en stadsregioCBS-Prognose Tytsjerksteradiel en stadsregio; 2008-2025; 2008=100; 2008-2025; 2008=100

40

60

80

100

120

140

160

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

Tytsjerksteradiel Stadsregio

Relatieve ontwikkeling ontgroening


CBS-Prognose Tytsjerksteradiel en StadsregioCBS-Prognose Tytsjerksteradiel en Stadsregio; 2008-2025; 2008=100; 2008-2025; 2008=100

40

60

80

100

120

140

160

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

Tytjerksteradiel Stadsregio

Relatieve ontwikkeling vergrijzing



40

60

80

100

120

140

160

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025


Relatieve ontwikkeling potentiële beroepsbevolking



40

60

80

100

120

140

160

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025


Relatieve ontwikkeling Huishoudens


CBS-Prognose Tytsjerksteradiel en Stadsregio; 2008-2025; 2008=100CBS-Prognose Tytsjerksteradiel en Stadsregio; 2008-2025; 2008=100

40

60

80

100

120

140

160

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025


Relatieve ontwikkeling type huishoudens


Type huishoudensType huishoudens in Tytsjerksteradiel; 2008-2025; 2008=100 (CBS) in Tytsjerksteradiel; 2008-2025; 2008=100 (CBS)

40

60

80

100

120

140

160

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

Eenpersoonshuishoudens Paren Eenouderhuishoudens Overige huishoudens

Planning en prognose woningbehoefteCBS + provinciale prognose


Ontwikkeling type huishoudensOntwikkeling type huishoudens in Nederland; 2008-2025; 2008=100 in Nederland; 2008-2025; 2008=100Toename woningvoorraad / woningbehoefte Stadsregio + gemeentelijke bouwprogramma's

-300

-200

-100

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1800

1900

2000

2100

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

20

16

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

20

36

20

37

20

38

20

39

Nieuwbouw + overige toevoegingenOnttrekkingenGemeentelijke bouwprogramma's (bruto)Toename woningbehoefte (variant LOG-REG)Toename woningbehoefte (variant GEM)Toename woningbehoefte (variant LOG-REG GEM)Toename woningbehoefte (Trend 2005)Netto toename woningvooraad

feitelijk e ontwik k eling 1990 - 2006 (bron: CBS) & prognose 2007 - 2040 (Provinciale prognose)

STADSREGIO

Gevolgen voor het lokale beleid (1)

Bevolkingsdaling heeft gevolgen voor vrijwel alle lokale beleidsdossiers:• (basis)onderwijs;• arbeidsmarkt;• lokale economie, MKB;• zorg;• woningmarkt;• mobiliteit en infrastructuur;• kantoren en bedrijfsterreinen.


Gevolgen voor het lokale beleid (2)

Bedreigingen voor het woon- en leefklimaat zien we vooral in:

• Achterstandswijken, omdat daar leegstand gaat ontstaan met verloedering tot gevolg;

• Kleine kernen, waar de publieke voorzieningen onder druk komen te staan.


Bestuurscultuur

Twee factoren spelen hierbij een rol:

• Perceptieproblemen door onbekendheid met de materie en gevoed door de negatieve connotatie met de woorden ‘krimp’ of ‘daling’;

• Psychologische problemen die verhinderen dat gezagsdragers een omslag in het denken maken.


Perceptieprobleem (1)

Beeld: prognoses komen nooit uit.Gedrag: wegwuiven, de andere kant opkijken.

Realiteit: de trends die de prognoses laten zien komen wel uit.

Gedrag: serieus kijken naar de betekenis van de demografische ontwikkelingen.



Beeld: krimpregio’s zijn regio’s die krimpen, omdat hun inwoners de regio verlaten.

Gedrag: bouwen extra woningen.

Realiteit: het aantal geboorten in de regio is minder dan het aantal sterfgevallen.

Gedrag: acceptatie van de demografische ontwikkelingen.



Beeld: door de bevolkingsdaling gaat de welvaart achteruit.

Gedrag: investeren in extra werkgelegenheid.

Realiteit: de welvaartsgroei gaat gewoon door, omdat de arbeidsproductiviteit blijft stijgen.

Gedrag: investeren in kwaliteit (onderwijs en innovatie).


Perceptieprobleem (4)Beeld: bevolkingsdaling buigen we om door

bevolkingspolitiek: meer geboorten, meer immigranten.

Gedrag: investeren in ineffectieve maatregelen, zoals verhoging van de kinderbijslag en kennismigrantenbeleid.

Realiteit: de maatregelen hebben op bevolkings-daling een verwaarloosbaar effect (los van de vraag of deze maatregelen uit een ander oogpunt nuttig kunnen zijn).

Gedrag: omslag denken van groei naar krimp.


Financiële aspecten (1)• Veel financieringsstromen zijn inwonertal-gerelateerd, zoals

delen van de Algemene Uitkering en specifieke uitkeringen.

• Tegenover de dalende inkomsten staan niet altijd evenredig dalende uitgaven, dat verschil noemen we kostenremanentie.

• Volgens Van Dale betekent remanentie: ‘het blijven bestaan, respectievelijk dat wat blijft bestaan, na uitschakeling van de veroorzakende werking’.


Financiële aspecten (2)

• Gemeenten met dalend aantal huishoudens zien hun eigen inkomsten teruglopen door mogelijk minder OZB-inkomsten en minder gronduitgifte.

• Aan de andere kant hebben ze meer uitgaven om gevolgen van de bevolkingsdaling op te vangen, bijvoorbeeld in verband met herstructurering van wijken en sloopkosten.


Voor welke opdracht staan we nu? (1)We moeten een rouwproces doormaken: afscheid

nemen van het groeidenken.

Ontkenningsfase:‘Dat speelt (nog) niet bij ons.’

Verzetsfase: ‘Daar moet toch wat aan te doen zijn?’

Berustingsfase: ‘Het zij zo, maar beleid aanpassen vinden we niet nodig.’

Actiefase: Pas als (soms te laat) duidelijk wordt dat het aanpassen aan het ‘nu’ en het anticiperen op het ‘straks’ noodzakelijk is, neemt men de uitdaging actief op.


Voor welke opdracht staan we nu? (2)

• Het is voor elke gemeente van belang dat het bewustzijn over (de gevolgen van) demografische veranderingen toeneemt.

• Die bewustzijnsverruiming moet plaatsvinden op het niveau van de gemeenteraad.

• Daarmee moet duidelijk worden gemaakt dat bevolkingsdaling als zodanig geen probleem is; verkeerd erop reageren, dat is een probleem.


Voor welke opdracht staan we nu? (3)• Aanpassen aan wat nu speelt (bijv. terugdraaien

bouwprogramma’s).• Anticiperen op wat nog gaat komen (bijv.

vermindering aantal basisscholen).• Onderzoeken wat de gevolgen zijn op sociaal terrein

en het bedenken van nieuwe concepten.• In acht nemen dat verkeerde beslissingen op de loer

liggen en dat het ‘in de concurrentie schieten’ de belangrijkste verkeerde beslissing is; wat de een erbij krijgt is een blijvend verlies voor de ander.


Voor welke opdracht staan we nu? (4)• Alle beleidssectoren moeten worden herijkt in het

licht van krimp.• Dit lukt niet met voorhanden zijnde interne kennis of

met het uitzetten van studies en onderzoeken.• Maak niet de fout om die bewustzijnsverruiming te

zoeken in algemene informatie- en communicatie-campagnes: mik op een zo persoonlijk mogelijke benadering.

• Het raakt de bevolking rechtstreeks en daarom moet het vraagstuk van meet af aan van onderop en van buiten naar binnen, dus rustig en voornaam, procesmatig worden ondernomen.


Tot slot mijn boodschap voor Tytsjerkeradiel

• Stel uw visie voor de toekomst vast• Ga uit van lichte groei, maar reken u niet rijk• Kies voor kwaliteit en niet voor kwantiteit• Blijf de demografische ontwikkelingen volgen• Voor zover nodig stel het beleid tijdig bij


Dank voor uw aandacht


riedsgearkomste: befolkingsdelgong / krimp tytsjerksteradiel 1 peter hovens kenniscentrum voor...

Documents