rijksuniversiteit gent

VERSLAG IN HET BESTEK VAN DE AANVRAAG TOT ERKENNING VAN

NATUURLIJK �INERAAL WATER GEDEELTEN :

- geologie, oorspong en aard van de bodem -�tratigrafie van de hydrageologische

aardlaag - verband tussen de bodemgesteldheid en

de aard en het type van de minerale substantie

N. V. Brouwerij VERLINDEN

LUBBEEK

Leiding : Prof. Dr. W. DE BREUCK

Studie en verslag Lic. M. MAHAUDEN

Onderzoeksnummer TGO 88/24 Datum : mei 1988

laboratorium voor toegepaste geologie en hydrogeologie

geologisch instituut S 8 krijgslaan 281 B-9000 gent

telefoon 091-22.57.15

Verslag in het bestek van de aanvraag tot erkenning van Na­

tuurlijk Mîneraal Water - gedeelten :

- geologie, oorsprong en aard van de bodem

- stratigrafie van de hydrageologische aardlaag

- verband tussen de bodemgesteldheid en de aard en het

type van de minerale substanties

voor het water van de N.V. Brouwerij VERLINDEN te Lubbeek

1. Inleiding

Met haar schrijven van 29 maart 1988 gaf de N. V. Brouwe­

rij VERLINDEN, in het bestek van haar aanvraag tot erkenning

van Natuurlijk Mineraal Water, aan het Laboratorium voor

Toegepaste Geologie en Hydrogeologie van de Rijksuniversiteit

Gent, de opdracht een verslag op te stellen overeenkomstig

het Koninklijk Besluit van 11 oktober 1985. Het verslag

diende volgende elementen te bevatten :

- een gedetailleerd geologisch verslag over de oorsprong en

de aard van de bodem;

- de stratigrafie van de hydrogeologische aardlaag;

- het verband tussen de bodemgesteldheid en de aard en het

type van de minerale substanties.

2. Geologie, oo�sprong en aard van de bodem

Het winningspunt is gelegen op de westelijke valleiflank

van de Molenbeek. Deze doorsnijdt ten oosten van Lubbeek een

hoge rug die loopt over Pellenberg, Lubbeek tot Sint-Joris-

-2-

Wingene (van + 106(1) te Pellenberg). Deze rug wordt gevormd

door het Diestiaan bestaande uit glaukoniethoudend middelma­

tig zand, soms grinthoudend en met zandsteenfragmenten; on­

deraan wordt een basisgrint aangetroffen meestal bestaande

uit zwarte platte silexkeien. Op de westelijke valleiflank

van de Molenbeek dagzomen dan telkens. oudere tertiaire sub­

horizontale lagen. Ter plaatse van het winningspunt van de

N. V. Brouwerij VERLINDEN bestaat het tertiair substraat uit

oligocene afzettingen van de Formatie van Tongeren. Het be­

treft zandige afzettingen die bovenaan nogal grof en grint­

rijk zijn en in de diepte overgaan in fijne micahoudende

licht kleihoudende zanden. De afzettingen van de Formatie van

Tongeren rusten op eoeene sedimenten van de Formatie van

Brussel die bestaan uit middelmatig zand waarin onregelmatige

zandsteenkonkreties tot kalkhoudende zandstenen voorkomen.

Hieronder liggen de glaukoniethoudende fijne tot zeer fijne

zanden van de Formatie van Ieper; deze laatste zijn soms

kleihoudend en rusten op de klei (Klei van Ieper) op ca. het

peil 0.

De geologische bouw in de omgeving van Lubbeek is ver­

duidelijkt in fig. 1 (uittreksel van de geologische kaart).

De aard van de verschillende afzettingen en hun dikte zijn in

een geologische doorsnede fig. 2 voorgesteld. De boorbe­

schrijving van de winningsput van de N. V. VERLINDEN is niet

gekend; toch kan aan de hand van een boring uitgevoerd in de

onmiddellijke omgeving (op ca. 7 0 m - zie fig. 3) de aard der

grondlagen ter plekke van de winningsput als volgt worden

beschreven (beschrijving van M. GULINCK, 1953, volgens de

archieven van de Belgische- Geologische Dienst).

De benaderende hoogte van het maaiveld is + 55.

1 Alle peilen in dit verslag Z1Jn aangegeven in m t. o. v. T. A. W. (Tweede Algemene Waterpassing).

-3-

Legende

Kwartair

[0]] Alluvium

Tertiair

� Diestiaan

� Bolderiaan

[RJ Rupeliaan

rn Tongeriaan

� Winningsput N. V. Brouwerij VERLINDEN

Fig. 1 Vereenvoudigde voorstelling van de Geologische Kaart blad 90 Lubbeek-Glabbeek-Suerbempde (VAN DEN BROECK, M.E., 1905)

peil �ssw

m TAW GDB1153 GOB1091 GOB1158

NNE� GOB1159

Ligging van de doorsnede·

+60

+40

+20

0

-20

winningsput N. V. Brouwerij VERLINDEN

I

-.... __ FORMATIE ......... ............_ -- -....

VAN ............ .......... TONGEREN

FORMATIE VAN

IEPER

FORMATIE VAN LANDEN

I Sint-1 oris-Winge

Wngebeek

LEGENDE

[] htn lot zeer f•Jn uno

El m•ddelmat•g zana

D . grol zand

� killil

� leem

GJ �laukon•cthOuOend

G .tana:otoen

B gt1nt

0 250 SOOm --I

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------·---- ---�

Fig. 2 - Geologische doorsnede van Sint-Joris-Winge tot Lubbeek (Drogenhof) door de winningsput van de N.V. Brouwerij VERLINDEN. Boringen, litologie en geologische interpretatie volgens de archieven van de Belgische Geologische Dienst

I t

-5-

0 50 100 150 m

Fig. 3 - Ligging van de winningsput van de N.V. Brouwerij VERLINDEN en van de boring voor de Kliniek. Ligging en nummering volgens de archieven van de Belgische Geologische Dienst

-6-

Volgnummer Aard der grondlagen

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.8.9.10.

11.

12.13.

14.

15.

16.17.

18.19.

20.21.

22.23.24.

25.

26.30.31.

32.

_g.34.35.

36 • • • • 40.

41.42.43.

44.45.

46.47.48.

49.50.51.

Bruin leem

Idem, met gerolde keien

Grof, bruinachtig zand

Los, geelachtig grof zand

"chamois kleurig" (licht ligniethoudend)

Geelachtig, los, gemengd zand

Idem, zoals nr. 5

Zeer fijn, "chamois" zand

Zoals nr. 3

Idem, fijner, met kleine zwarte (vuursteen?)

korreltjes

Fijn, los, groenachtig, glimmerhoudend z.and

Fijn, groenachtig, gemengd los zand (grof +

fijn)

Zeer fijn, bleek groen, glimmerrijk los zand

Idem, iets grover

Fijn, groen, glaukonietrijk zand

Groen-geelachtig, fijn maar gemengd zand

Fijn groen, glaukonietrijk, glimmerhoudend

zand

Idem, iets grover

Groen, glaukonietrijk zand, zeer fijn, sa­

menhangend

Idem, grover

Idem

Groen, glaukonietrijk, fijn, los, zand met

enkele zeer kleine geêtste Nummulieten

(N.variolarius ?)

Idem

Idem, geen nummulieten meer

Diepte (m)

1.00

2.00

3.00

4.00

5.00

6.00

(7.00-8.00-9.00-

10.00)

11.00

12.00-13.00

14.00

15.00

16.00-17.00

18.00-19.00

20.00-21.00

22.00-23.00-24.00

25.00

26.00-30.00-31.00

32.00

33.00-34.00-35.00

36.00-40.00

41.00-42.00-43.00

44.00-45.00

46.00-47.00-48.00

49.00-50.00-51.00

-7-

AARDKUNDIGE VERKLARING (M. GULINCK, de 20.8.1953)

Pleistoceen 0.00 - 3.00 m

Tongariaan Tg2k 3.00 - 15.00 m

Tg2m 15.00 - i8.00 m

Tgid 18.00 - 33.00 m

Tg Ie 33.00 - 45.00 m

Lediaan 43.00 --51.00 m

Volgens de huidige geologische kennis kan ter plaatse

van de winningsput het volgend geologisch profiel beschreven

worden :

Kwartair

Formatie van Tongeren :

Zand van Kerkom

Zanden van Neerrepen en Zanden van

Glimmertingen

Formatie van Brussel

Formatie van Ieper :

o.oo - 3. 00

3.00 - 12.00

12. 00 - 25. 00

25. 00 - 32. 00

32. 00 - 51. 00

Op 10 mei 1988 werd in de tuin van de Kliniek vlak naast

de bedrijfsgebouwen van de brouwerij (fig. 3) een handboring

uitgevoerd tot 3 m diepte waarvan hier de beschrijving volgt.

De benaderende hoogte van het maaiveld is + 55.

Aard der grondlagen

Bruine zandhoudende leem met enkele dunne

zandige zones (rond 0, 7 en 2, 0). In de leem

komen donkerbruine tot zwarte humusslierten

voor

Grint bestaande uit silexkeitjes

Wit fijn zand

Diepte (m)

0, 0 - 2, 6

2, 6 - 2, 75

2, 75 - 3, 0

-8-

Vermoedelijke aardkundige verklaring :

- Kwartair van 0, 0 tot 2, 7 5

- Tongeriaan Tg2k ? van 2, 7 5 tot 3, 0

De handboring bevestigt de beschrijving van de boring

door M. GULINCK met name het voorkomen van een dun kwartair

leemdek (ca. 2, 7 5 m dik) boven zandige Tongeriaanafzettingen.

3. Stratigrafie van de hydrageologische aardlaag

De uitbouw van de put geboord in 1953 is niet gekend;

nochtans kan redelijkerwijze worden aangenomen dat het· fil­

terelement in de middelmatige zanden van de Formatie van

Brussel en gedeeltelijk in de fijne zanden van de Formatie

van Ieper en misschien ook in deze van de Formatie van Tonge­

ren is aangebracht.

De litologische bouw van de tertiaire afzettingen laat

toe de watervoerende laag te beschouwen als één pakket be­

staande uit doorlatende zandige lagen van de Formatie van

Tongeren, de Formatie van Brussel en de Formatie van Ieper.

Hierbij is de doorlatendheid(2) van de verschillende zandige

afzettingen nogal wisselend (zie fig. 4). Onderaan wordt deze

freatische watervoerende laag begrensd door de zeer slecht

door la ten de Klei van Ieper. In fig. 4 wordt de hydrageolo­

gische bouw schematisch voorgesteld.

Op 10 mei 1988 werden het rustpeil en het pomppeil in de

winningsput gemeten. De grondwaterstandsdiepte bedroeg in

rust ca. 8, 5 m onder de betonnen vloer (bovenzijde van de

gemetste voorput). Tijdens een pomping met 8 m3/h daalde het

waterpeil na 45 minuten kontinu pompen tot 11, 85 m en na 1

uur tot 11, 92 m onder de betonnen vloer. Hieruit kan men voor

deze winningsput een specifieke capaciteit afleiden van ca.

2 Waarde voor de doorlatendheid k volgens LOY, w. en DE SMEDT, P. (197 8);

Diepte(m)

0

10

20

30

40

50

60

/1 ��!echt doorlatende kwartaire leem �

doorlatende tot goed doorlatende zanden

Formatie van Tongeren

goed doorlatende zanden Formatie van Brussel

doorlatende zanden tot slecht doorlatende zandhoudende klei

Formatie van Ieper

�er slecht doorlatende kle� Formatie van Ieper

k(m/s) = 2.10-4

k(m/s) -5 = 2,9.10

Fig. 4 - Schematische voorstelling van de hydrageologische bouw ter hoogte van de winningsput van de N.V. Brouwerij VERLINDEN

I "" I

-10-

2, 3 m3/h/m bij een pompdebiet van 8 m3/h. Hierbij onderstelt

men dat het waterpeil daalt tot 12 m onder het referentie­

meetpunt : 8 m3/h : (12 m - 8, 5 m).

4 . Verband tussen de bodemgesteldheid en de aard en het type

van de minerale substantie

De watervoerende laag waaruit de N. V. Brouwerij VERLIN­

DEN water wint wordt gevormd door de oligocene en eoeene

zandige afzettingen van de Formaties van Tongeren, Brussel en

Ieper (zie 3).

Een aantal parameters die de aard en het type van de

minerale substantie in een natuurlijk grondwater bepalen

zijn:

- de reaktie van het grondwater met het gesteente. Een na­

tuurlijk water streeft ernaar in evenwicht te zijn met de

omgeving.

de ouderdom van het water

- de aard en het type van de minerale substantie van het

voedingswater.

Menselijke ingrepen kunnen de kwaliteit van een grondwa­

ter beïnvloeden.

Het water van de N. V. Brouwerij VERLINDEN is vooreerst

getypeerd volgens het klassifikatiesysteem van P. STUYFZAND

(1986).

Dit houdt rekening met

- het chloridegehalte

- de totale hardheid

het type (gevormd door het dominerende kation en anion in

de ionenbalans)

-11-

de kationenuitwisselingscode (som van de Na+, K+ en Mg2+ in

meq/1 gekorrigeerd voor een zeezoutbijdrage).

Volgens wateranalysen (monstername op 14. 05. 87 en

22.09.87 .. zie bijlage) is het water van de N.V. Brouwerij

VERLINDEN een zoet, hard water van het calcium bicarbonaat­

type met een (Na+K+Mg)-overschot.

Een andere typering gebeurde volgens de waterklassifika­

tie van G. DE MOOR en W. DE BREUCK (1969). Hierbij wordt

rekening gehouden met :

- de totale mineralisatie

- de relatieve ionenverdeling

- de magnesium/calcium- en sulfaat/chloor verhoudingen.

Hiertoe wordt een water door een type-symbool voorge­

steld, waarin de relatieve ionenverdeling door haar koördina­

ten in een Piper-diagram wordt aangegeven (fig. 5).

Volgens dit klassifikatiesysteem is het water van. de

N.V. Brouwerij VERLINDEN een matig zoet water behorende tot

het type Vb2i5. Het bevat een overmaat aan aardalkalimetalen

(ca. 89 %) voor wat betreft de kationen en ca. 86 % aan bi­

carbonaat.

Fig. 5 - Voorstelling van de kwaliteit van het grondwater - winning N.V. Brouwerij VERLINDEN te Lubbeek - in een Piper­diagram

o��������M-����ww��������� 100

e staalname op 22/09/1987

• staalname op 14/05/1987

I �

� I

-13-

5. Referenties

BELGISCHE GEOLOGISCHE DIENST. Archiefgegevens - kaartblad

Lubbeek 90 w.

DE MOOR, G. en DE BREUCK, W., 1969. De freatische waters in

het Oostelijk Kustgebied en in de Vlaamse Vallei. Na­

tuurwet. Tijdschr., 51, 3-68.

LOY, W., BAETEN, Y. en DE SMEDT, P., 1986. Kwetsbaarheids­

kaart van het Grondwater in Vlaams-Brabant. In opdracht

van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

LOY, W. en DE SMEDT, P. , 197 8. Permeabiliteit van enkele for­

maties in België. Bull. Ver. Geologie, vol. 87 , deel 4,

253-260.

SCHEYS, G., 1957 . Verklarende tekst bij het kaartblad LUBBEEK

90 w. Centrum voor Bodemkartering. Bodemkaart van Bel­

gië.

STUYFZAND, P., 1986. A new hydrochemical classification of

watertypes. Principles and application to the coastal

dunes aquifer system of the Netherlands. Paper presented

at the 9th Sal t Water Intrusion Meeting, Delft, 12-16

May, 1986.

VAN DEN BROECK, M.E. , 1905. Carte géologique de la Belgigue

- feuille 90 à l'échelle 1/40. 000 Lubbeek-Glabbeek-Suer­

bempde.

BIJLAGEN

'(

Léb�rztorium erkend door de ministerles voor Volk&gezondheld, l&ndbouw, Tewerkstelling en Arbeid, Leefmilieu (OVAM, VV>/Z)

l�boralorium: Administratief edres : UROU�CRIJ VCRLINDCN Dorpskring 21

Klflnhodstraat 4 B • 2�40 Geel

Tel. 014/ 58.55.86

Technlsche·Schoolstraat 52 B • 2440 Geel

U/REF

3212 LUDDEEK

0/REF mdllwds Geel, 16 juni 1987

A N A L Y S E R A P P 0 R T 572.18

Betreft analyse van een staal water

!:i. aalneme Door ir. C. Druyninckx van Lovap op 14.05.87. Het staal werd genomen achter de pomp.

Analyseresultaten

- kleur iro�belingsgraed' reuk

:·<3 mgll scheel Pt/Co volledig helder water reukloos

smaak normeel

- pH -- ------- -- --- - - ---- ---- ------- - -- 7,7 - geleidbaarheid LUS/cm bij 20°C) ----- 590 - chloriden (mgll Cl) ----------------- 16 - sulteten (mgll S04) ------ -- ---- -- --- 19 - carbonaten (mgll C03) --------------- <2 - bicorbonaat (mgll HC03) --�---------- 303 - calcium (mgll Ca) ------------------- 76 - magnesium (mgll Mg) - --- -- --- - ---- -- - 16 - natrium (mgll Ne) -----------�------- 7,8 - kalium (mgll K) --------------------- 13 - droogrest (mgll, 180°C) ------------- 390

�Q.tm�n

�.tQD=

�!11�r

2100 200 250

150 50 100 12 1500

�Qr.mgn D!!.1.!. min.!.

�!11�.t

I I I

I I I I I

.. . -----------------------�-------BTW I�R. �<'0 9:l!! 913 EAt�t�NR. 733-309��91-27 P.C.R. 000:142�959-39

- ni t r aten (mgll N03) -- ---------------

- nitrieten (mgll N02) - ---------------

- ammonium (mgll NH4) --- - -------- -----

- oxydeerbaarheid (mgll .02) -- --- ------

- iJzer (1-Jg 11 Fe) --- -- --------- - ------

- mangaan (AJg 11 Mn) ----- - ----- --- -----

- koper (..u gil Cu) -------- ---- - - -------

- zink (1-Jgll Zn) ---- -- ---- -- ------- ---

- fluor (}Jgll F; 25°C) ------- -- ------ -

- arseen (t-Jgll As) ---------- � ---- ----­�_cadmium {�Jg!l·Cd) ---------- - -------­

- c y a n i den · (AJgll C N ) -- -- - - ---- - - ------

- chro�m (ug/1 C�) �--��----------------·kwik (1-Jgll Hg) ----------------------- lood (�gil Pb) ----------------------

/- I ir. C. BRUYNINCKX

. • ..

1,8 <0,01 0,04 0,4& 200 óO

<20 < 20 170

<0,5 <0,5 <10 <20 <0,5 <5

r

t

50 0, 1 0,05 2 200 50 100 500 700

50 5 10 50 1 50

i ' , . . ... ·--\. v· ' . ;--

'\_ -: j

572.18-l

I I I I I I I I I

50 5 10 50 1 50

ir . W. DE SCHRIJVER

(_

) ' ..

• 7 r. c·· ,- r ,. ' -� t• ' I • ) . . _) . j-� ·.;..; ·• r .._ • \, I.

l. !J:-·.:::;�Io.Jr.1 e:rl.t.nd coor èe rr.i:ll� t;lles \'vOr Vc·lbr;tzon:!�otld, t.:;:,:'k·:..-w, lc I'• t.;ksle!lirog en A�b=id, ltdr:ol!:eu (0\'J-.M. VWZ)

- . -·· . -· -----------------------------=----------· ----- · ·

1�!:;�.!.:--r..::-��··i't c f . . �:to Geel id.(';' I !-:!.S!i.E6

J..L'mlr:h-tr�\lef drt<J:

TH'hnll'thc-Sd.::-:>1� trE-Et 52 E • ��0 Gt-&1

DROU\.IEJU J VERL ltWCN Dorpskr·ing 21 3212 . LUDBEEK

t. a.v. Dhr. Verlind�n

------------------------- ---- ·----U/REF 0,1-;LF

�p/vC:� Geel. tG oktober 1987

: : ... : ! ... , ! ! 1 l L ! � - :-:; !�. I

A N A L Y S E R A P P 0 R T

·•

572.23

Detre:ft analyse ven een staal �eter

!.1eelnerroe Door ir. C. Bruyninckx ven Lovep· op _22.09;87.· Het steel werd genomen .echter de Porno.

. . : <3 mg/1 schsel Pi/Co kleur

iro�Lelingsgreed reu�

volledig helder wster

reukloos - srr.ee� r.o rmeel

- pH ----- -----------------------------gele1óbE�rhe1d (pS/cm bij 2ooc) -----

- chloriden (mg/1 Cl) -----------------

�ulfb1en (mg/1 S04) ----------------­- corbonäten (mg/1 COJ) ----- -r-------- · - b 1 cerbonoDt (mg/1 HCOJ) ----·---------- c2lcium (mg/1 Cr1) --------------------- ll'u9ne�ium (rng/1 Mg) ________ ___ _: ____ _ - nL1.r turn (mg/1 Na) --------------------- �.�:�lium (mg/l K) -------------------- ··

- droc·';)n��t (o.g/1. 180°C) -------------

7,5 570 15 20 <2 322 74 17 7,0 11 370

"UQ!:rr!!:!:!

t!r.2D= ��!�r:

- . 2100 200 '250

1 50 50 100 12 1 500

�Qr'l'�D .D�1J_ rr.jn.!. ��:1:�r.

I I I

I I I I I

L ·w rm. ::>:J E3S 913 P.C.R. [10�1�2�9f,!;-39

572.23-1

- nitrntcn (mg/1 N03) - - --- � ------------ nitrieten (mgl1 IW2) ----------------

- ;:nr:-onium (rng/1 �H4) - ----- -- -=- -- - ------ �xydeerbaarhcid (mgl1 02) ---- ------ -

1 j z c r ()J gl1 Fe ) - - - - ·- -- - - - :- ----.- - - -- -- :nnngoan ()Jgl1 Hn) ---------------- -- ­

\... - koper (jlgl1 Cu) --- - - - - ------- - ---- - ­- zink (pg11 Zn) - ------------- --------- fluor �gil F: 25°C) ----- � ----------

- �rs�cn Cpg11 As) -- ------ --- -� -------- c- cd m 1 u m ()J g/1 C d ) -- ------ -- - - - - -- --·-

C)'anidcn Cpg11 CN) ;... __ ______ :.... .:.. __ ____ _ chroom ()Jg/1 Cr ) - - --------- - -- -- ---­bdk ().Jg11 Hg) ------------------------

- . 1 0 0 d (fJ 9 11 p b ) �- - ---- -- - --- ---.--- ---

1. 8

0.08

<0.05

0.61 1180

40

<20

<20 130

<0.5 <0.5 <10 <20

<0.5

<5

0.·. �ntal r�activeerbarc micro-organismen per ml r;oooc; 72 u)

t.üll1el reactiveerbere micro-organ:i�men �er ml -----(:i70C; 24 u)

e; to li f o r men in 2 5 0 m l ('3 7 ° C) - ---------------------­r�r.her�chie coli in �50 ml (44.��c) --------------­�1r�ptococcus feecelis in �SO ml ---�-------------­

rstudtomonas eeruginose in 2 50 ml ----- ------------­Lulfi�1reducerende sneerobe becteriin in 50 ml ----

/-. ...\.

50 D. 1 o.os 2

200

50

100

500

700

50

5

10 50

1 50

<1

<1

ef\olezig afwezig afwezig efwez:ig afwezig

: , •

. / .'; i .

. ' \ . '

! : 1! ·I ·

-0�J�··;'.:,.:.� . �-

'

1 r • C • D I'W Y N I tJ C t� X

L :· .. ' - . . . .

:Sr . \J.--0[ SCtiRlJV[R

I I I I I I I I I

50 5

10 50

1 50