ripensu eni al la speranto -k ursaro · bulteno, „naska fasko”. en tiu troviøas ne nur informo...

estas æiumonata gazeteto por Esperantistoj en Halifax-Dartmouth, Upper Rawdon kaj aliloke en Nov-Skotio (kaj ankaý por la mondo).

Numero 225 Januaro, 2005

Laborantoj:Bob Williamson — Redaktoro, preskontrolisto Stevens Norvell — kompostistoReni Porter — Presisto, enpoþtigisto, kontistoSendu leterojn kaj artikolojn al: Bob Williamson Sendu abon-monon al: 329 Poplar Drive Reni Porter Dartmouth, Nova Scotia 71 RidgeValley Road KANADO B2W 4K8 Halifax, Nova Scotia [email protected] KANADO B3P 2E5

Abona kosto por Kanado estas $8, por Usono $12, kaj por aliaj landoj estas $20

qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq qqqq

PRIPENSU VENI AL LA ESPERANTO-KURSARO

Vi vivos dum tri semajnoj en Esperantujo en la verdaj montoj de Vermonto

De la 4a øis la 22a de julio, 2005, okazos la 36a æiujara Nord-Amerika SomeraEsperanto-Instituto, ofte nomata Nord-Amerika Somera Kursaro aý NASK. Tiu æikursaro estas konata kiel unu el la elstaraj lernejoj de Esperanto en la mondo. Kajstudantoj kaj instruistoj venas el pluraj landoj. Ne estas alia lingvo ol Esperantoen la klasæambroj, en la manøoæambro, en la koridoroj, dum la vesperaj sesioj,dum la semajnfinaj ekskursoj.

La loko de la kursaro estos la Lernejo por Internacia Trejnado (School forInternational Training — SIT) æe la rando de la urbeto Brattleboro, en la þtatoVermont, en la nord-orienta parto de Usono. Tiu Lernejo estas mondfama porpretigi studantojn labori en aliaj landoj. La celoj de la lernejo multe kongruas kunla internacieco de Esperanto. Aldona avantaøo de tiu lernejo estas ties loko en labildigindaj Verdaj Montoj, tiel nomataj æar la montoj estas kovritaj per arboj.

La studantoj kutime dividiøas en tri nivelojn. La baza klaso kaj la supera klasokunvenas en la mateno kaj la meza klaso kunvenas en la posttagmezo. Tiel,studanto povas ne nur partopreni en la propra nivelo, sed ankaý viziti apudajnnivelojn, laývole.

Æi-jare la æefinstruisto estos Lee Miller, de la þtato Missouri en Usono. Li jaminstruis plurfoje æe NASK; li ja estas bravulo, kaj li bone scias sian taskon.

paøo 2 Inter Ni, numero 225, januaro 2005

Interese, lia profesio estas instruado de la Nord-Amerika gesto-lingvo. Duainstruisto estos Birke Dockhorn de Berlino kiu priskribas sin kiel „koreologino”.Þi nuntempe instruas la germanan en Seulo kaj perfektigas sian regon de la korealingvo. Tria instruisto estos Paul Gubbins de Anglio. Li estas brita verkisto(kunaýtoro de la vidbenda kurso, Pasporto al la Tuta Mondo) kiu jam instruis æeNASK kaj plurfoje æe la æiujara Esperanto-kurso en Barlaston, Britio. Estosankaý speciala seminario pri gramatiko, kiun gvidos Bertil Wennergren, svedo,Akademiano, kaj aýtoro de Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko.

La kosto de la kurso (el kiu vi gajnos tri akademiajn kreditojn) estas 995 usonajdolaroj. La kosto por loøado (en dupersona æambro) kaj tri manøoj æiutage estas700 usonaj dolaroj. Stipendioj estas haveblaj; skribu en Esperanto pri viajEsperanto-historio kaj aktivoj al la direktoro, Ellen M. Eddy æe 11736 ScottCreek Drive SW, Olympia, WA 98512, Usono aý rete: <[email protected]>.Telefono: 360-754-4563. Telekopiilo (Fax): 360-786-9175.

En la vesperoj kaj semajnfinoj estos kulturaj aferoj: prezento de informo kajelmontro de aåoj de lando de unu el la studantoj, lumbildoj kaj vidbendoj prilandoj kaj Esperanto, diskutoj, kantado, poezio, ludoj, piknikoj, ekskursoj, ktp. Se vi deziras proponi ion, nur skribu al Ellen Eddy.

Grava trajto de la kursaro, miaopinie, estas la æiutaga eldono kaj distribuo debulteno, „NASKa Fasko”. En tiu troviøas ne nur informo pri la kursaro kaj aferojæe SIT kaj en Brattleboro, sed ankaý verkoj, ofte bonkvalitaj, fare de la instruistojkaj studantoj. Oni instigas la studantojn verki kaj aperigi ion, kaj bona redaktorohelpas eviti lingvajn erarojn.

La Esperanto-kursaron fondis Cathy Schulze en la jaro 1970. Dum multaj jaroj lakursoj situis en SanFrancisko. William Auld instruis en la unua jaro, kaj posttiam la instruistoj konsistis el preskaý la tuta Kiu estas Kiu de Esperantujo. Generacioj de Esperantistoj lernis kaj poluris siajn lingvo-lertojn tie. En la jaro2002 la kursaro translokiøis al Brattleboro, Vermont.

Mi unuafoje partoprenis en la kursaro en la jaro 1987, kiam mi povis apenaýparoli aý kompreni la lingvon parolatan. Mi ne povas precize nombri, sed misupozas ke mi æeestis eble 12-foje, 13-foje. Mi æiam øuis kaj sentis min enEsperantujo. En la tut-Esperanta medio oni komencas vere pensi en Esperanto. Mi æiam multe lernis. Kaj mi gajnis multajn amikojn. — Steæjo

[Øisdata informo pri NASK, en kaj la angla kaj Esperanto, æe http://esperanto.org/nask/]

Inter Ni, numero 225, januaro 2005 paøo 3

TOKSIKODENDRO: NE TUÞU MIN!

„Venena hedero” kaj „venena kverko” estas la vulgaraj nomoj de du plantoj en lafamilio anakardio, kiuj kapablas kaýzi alergian reagon en persono kiu jamsentiviøis al ili. La venenaj „hedero” kaj „kverko” estas variantoj de unu specio,kun iom malsamaj foliformoj. Ambaý estas lignecaj plurjaraj plantoj kiuj kreskaslaý vojoj, en vepraroj, en heøoj, kaj en arboj. Unu aý la alia troviøas æie enUsono kaj Kanado. Ili povas kreski grimpe sur arboj øis granda alto, aý kielarbustetoj, aý sur la tero enarbaroj aý kampoj. Ili havasfolietojn kiuj kreskas triope, kajmalgrandajn blankajn berojn en lasomero kaj aýtuno.

Þajne mankas kutima nomo en Esperanto por tiuj plantoj. Ili tutene estas „hedero” aý „kverko”. Pro la botanika nomo (Toxicodenron radicans), miproponas la nomon„toksikodendro”.

En la suko de la plantoj troviøasrezino kiu kaýzas sentiviøan reagon en preskaý æiuj homoj post la unua kontakto. Sufiæas nur leøere tuþi la folion aý tigon. Hejmbestoj, vestoj, aý iloj povas portila rezinon. Se oni bruligas la plantojn, eæ en la fumo povas esti rezino.

Post la unua sentiviøo, dua aý postaj kontaktoj rezultigas la tipan reagon de„venenigo”. Kelkajn horojn post kontakto la haýto ruøiøas kaj komencas juki. Haýtaj veziketoj aperas, ofte en strioj kiuj montras precize kie oni tuþis la planton. La reago malaperas post unu øis kvar semajnoj, eæ sen kuracaj rimedoj. Onibezonas kuraciston nur se la jukado estas intensa, aý se la inflamo okazas en laokuloj (aý aliaj delikataj korpopartoj... eble ni ne diskutu tiajn detalojn publike). Oni ne gratu; tio plilongigas la tempon por resaniøi, povas rezultigi infekton, kajpovas þmiri la rezinon al aliaj lokoj sur la haýto. Post hazarda kontakto, onipovas forte lavi la haýton per sapo kaj ofte forigi la rezinon, almenaý parte.

— Lee Miller, NASKa Fasko, 2004

[Informoj el enciklopedio Encarta. Foto el enciklopedio Vikipedio.]

paøo 4 Inter Ni, numero 225, januaro 2005

ESPERANTO EN BELA KROATIO

Hodiaý la 8-an de julio,okazos prelego pri Kroatio.

Turismo, organizo kaj kulturotradukoj, teatraåo kaj literaturo.

La maro, Zagrebo kaj kastelojbelegaj panoramoj en pasteloj.

Plurnuanca laboro de l’Esperantistar’Øis la bela sonøo de l’homar’

Karaj gespektantoj, venu vi!Plibeligu vesperon tie æi!

— Danijela DRAKULA (de Rumanio), NASKa Fasko, 2004

[Tiel þi invitis la studantojn æe NASK al vespera programo pri Kroatio.]

STRANGA SONØO

Do, lastan nokton mi decidis ke mi intencas sonøi en la Esperanta lingvo. Antaýol mi ekdormis, mi pensis en Esperanto pri Esperanto... En mia menso, mi nomisæiun parton de mia korpo, mi nomis æion en la æambro, mi nomis æion en la tutaloøejo. Mi ekdormis, kaj sonøis en la franca! Nekredeble, æar mi tute nekomprenas la francan!

— Kayleen Elcich, NASKa Fasko, 2004

MALFRUECO

"Pli bone malfrue ol neniam" insistas eæ viaj impoþtaj instancoj. Pro la teruramalfrueco de æi tiu numero de INTER NI respondecas nur mi. Iom kontribuas alla kialoj la tohuvabohuo* de mia skribotablo, kaj la malordego de miaj planoj. Tamen, "Prokrastita ne estas perdita". Mi dankas al miaj kontribuantoj pro iliahelpo, kaj mi petas denove vian pardonon.

— Bob Williamson

*Laý P.I.V., “plena konfuzo, malordego, laý la hebrea vorto en Genezo I, 2.


Numero 226 Februaro, 2005




LA NAÝA HEREDAÅA FOIRO EN NOVA SKOTIO

S-ino Shirley Nicoll, la Regiona Kunordiganto de la prestiøa ProgramoHistoria ("Historica" Program en la angla) por la Þignekto-Centra(Chignecto-Central) Lernejestraro, kaj ankaý la Provinca Kunordiganto dela Heredaåa Foiro en Nova Skotio, kontaktis min kun peto, ke mi instruulaborkunsidon æe la æi-jara Heredaåa Foiro, kiu okazos la 6-an de majo æela Komunuma Kolegio en Truro. Kompreneble mi jesis, æar estas æiambone, kiam oni povas renkonti kaj paroli al gejunuloj por ke ili lernu iompri Esperanto.

Ne estas facile reklami pri Esperanto en Nova Skotio, precipe en miaregiono kie estas multaj malgrandaj vilaøoj kaj malmultaj urbetoj kajurboj. Oni bezonas aýton por vojaøi de loko al loko æar, plejparte, neekzistas publika transportado, krom inter la grandaj urboj. Pro tio, miøojas, ke S-ino Nicoll denove petis, ke mi instruu laborkunsidon por tiubonega Kanada edukada programo Historia æe øia regiona Heredaåa Foiroen Truro, Nova Skotio.

— Kim Keeble

paøo 2 Inter Ni, numero 226, februaro 2005

KONFESOJ DE OKDEK-KELK-JARULO

Pro tio, ke æi-monate mi festis la 82an naskiødatrevenon, oni permesu min farikelkajn komentariojn. Mi scias, ke maljunuloj emas tro paroli, eble pro sento desoleco. Do, se vi estas juna kaj jam enuas, ignoru æi tiun artikolon kaj pretersaltual la sekvanta — mi permesas.

Estas al mi miraklo, ke mi atingis æi tiun aøon. Mi faris nenion por meriti. Estasafero de genoj kaj bonþanco, afero de Dio aý dioj, de sorto kiun neniu povasantaývidi. Mi estas tre dankema sen scii kiun aý kion dankdiri.

Mi rimarkis, ke kiam oni demandas de centjaruloj, „kio estas la sekreto de vialonga vivodaýro?”, la respondoj estas tre diversaj. Kelkaj trinkas æiutage glasonda vino, aliaj abstinas de alkoholaåo. Kelkaj observas rigidan dieton, aliaj manøaslaýplaæe. Kelkaj persiste ekzercas sin por la muskoloj, aliaj sufiæe ripozas. Protio mi rajtas supozi, ke ankaý inter ili neniu fakte scias.

Malgraýe, mi diros, ke mi neniam fumis (krom en unu sola kaj forgesinda tago)kaj, laý elpensita vivoplano, mi ne eæ trinketis alkoholaåon øis la aøo de 50 jaroj. (Nun mi trinkas, eble tro, antaý ol enlitiøi.) Mi æiam manøis tro, pro tio, ke lamanøaåo al mi tiom bongustas. Dum kvindek jaroj, dum la studoj kaj praktiko deðirurgio, mi nekredeble laboregis, en kondiæoj de terura streso. Sufiæe ofte milaboris senæese, sendorme dum 40 horoj (eæ pli) en la kliniko, operaciejo, kaj en ladepartemento por urøaj kazoj. Kiam la edzino forlasis min, þi raportis al latribunalo, ke mi laboris 84 horojn æiusemajne. Ankaý sabate kaj dimanæe ofte miestis en la hospitalo kaj kabineto, kaj miaj someraj ferioj daýris 2 øis 5 tagojn. Elmemsperto mi kredas, ke laboro kaj streso ne povas mortigi homojn.

Malgraý la kondiæoj, mia vivo kiel ðirurgo kaj profesoro de ðirurgio estis egeinteresa. Mi estas kontenta, ke mi helpis multajn pacientojn, lernis multon, kajkontribuis al la instruado de multaj estontaj kuracistoj kaj ðirurgoj.

Por mi la plej gravaj atingoj de la vivo estas la infanoj, filino kaj filo. Iel misukcesis pasigi iom da tempo (neniam sufiæe) kun la etinfanoj en la pliparto de lavesperoj kaj semajnfinoj. Ni konversaciis, ludis kaj kunlegis: mi legis la vortojnkaj ili legis la bildojn. Mi supozas, ke mi patris mezbone, sed la plejparto de lakredito apartenas al mia eksa edzino, ke la gefiloj normale plenkreskuliøis: la filonun profesoras en NovLando kaj la filino praktikas medicinon en Kalifornio. Mirimarkas kun kontento, ke ambaý estas amantaj kaj dediæitaj gepatroj.

Esperanton mi lernis meminstrue kiam mi estis dekkelkjarulo. Mi unue vidismencion de la lingvo en la Manlibro por Skoltoj. Mi tiam studis la latinan kaj lagermanan en la lernejo, kaj lingvo logika, sen esceptoj, sen neregulaj verboj,

Inter Ni, numero 226, februaro 2005 paøo 3

multe altiris min; mi mendis librojn, lernis la lingvon lege-skribe kaj korespondis. Kiam oni demandas min kiam mi fariøis Esperantisto, mi duonþerce respondas, keestis kiam mi unuafoje vidis la tabelvortojn aý korelativojn; la bela logiko frapismin.

Venis la milito kaj mi devis soldati. Poste mi devis studi medicinon kaj ðirurgion,kaj poste mi eniris la vivon de ðirurgo kaj profesoro: klinikoj, operacioj, prelegoj,esploroj, ekzamenoj, urøaj kazoj, konferencoj, verkado de sciencaj referaåoj,kunvenoj de komitatoj, instruado de individuaj studantoj, kursoj, legado pormemlernado — mi devis tute forlasi Esperanton, sed mi neniam forgesis tiesidealojn kaj celojn.

En la jaro 1985 la Kanada Esperanto Asocio kongresis en Halifax. Mi subteniskaj partoprenis, sed estis embaraso, ke mi povis apenaý paroli. En la jarkunveno,gvidita de la tiama prezidanto, profesoro Ian Richmond, mi povis kompreninenion. Mi pensis pri la venonta emeritiøo, kaj mi decidis malkabei. Mi aliøis alnia loka Esperantista rondo por akiri kapablon konversacii. En la jaro 1987 miunuafoje partoprenis en la somera kursaro en SanFrancisko. Bill kaj CathySchulze renkontis min æe la flughaveno kaj alportis min al la kursloøejo æe latereno de la Universitato. Tiel komenciøis multjara vojo por fariøi lingvekompetenta.

Mi diru, ke Inter Ni estis al mi grava ilo en la longa lukto por regi nian lingvon. Mi kredas, ke Harry Lewis, kiu fondis Inter Ni (1986) kiel organon de nia lokarondo, havis la ideon ekde la komenco, ke æiuj el ni devas verki kaj aperigiartikolojn. Tiel oni lernas. Eæ kiam oni faras erarojn, oni lernas. Kompreneble,Inter Ni multe maturiøis dum la preskaý 19 jaroj de sia esto. Nun niaj legantojkaj niaj verkistoj loøas en multaj landoj. Harry Lewis estis la unua redaktoro kajli mem kompostis. Kiam Bob Williamson fariøis redaktoro en 1989, mi komenciskomposti; mi þatas tiun taskon kaj la defion krei ion belan por allogi la legantojn.

Mi ne deziras æi tie paroli pri mia laboro por Esperanto kaj mia vivo enEsperantujo. Sufiæas diri, ke Esperanto restas granda konsolo en mia vivo. Miþatas verki, mi þatas komposti, kaj mi multe korespondas. Grandparto el miajamikoj estas Esperantistoj. Mi loøas sole (pli pro hazardo ol volo) kaj tutekomforte en granda domo þtopita de libroj kaj apud lago, inter arboj, birdoj kajsciuroj. Dommastrumino kaj þia edzo prizorgas la domon. Mi sufiæe sanas. Nuntempe mi studas matematikon en la universitato kaj tiel esploras belanmondon de ideoj pri kiuj mi øis nun sciis malmulte. La vivo estas bona.

— Steæjo

paøo 4 Inter Ni, numero 226, februaro 2005

Estimata Redaktoro-Moþto:

Lastatempe la usona prezidanto Bush venis al nia urbo kaj elparolisgrandan prelegon por klarigi al ni kanadanoj kion ni devas pensi kajfari. Mi ne invitis lin al nia urbo, sed egale li ne invitis min aýdi sianprelegon. Tamen, mi tre atente vidis kaj aýskultis la tutan aferon perla televido. La longa prelego pensigis min pri demando pri kio mi jamde longe scivolis kaj tute ne komprenis: „Kiomfoje oni devas dirimensogon antaý ol øi fariøas vera?”

Mi esperas, ke vi povos klarigi al mi æi tiun profundan misteron.

Mi restas tre respektoplene la via,

Kon Fu Zita

Estimata S-ro Zita,

Multan dankon pro via kiomfoja demando. Unue venis al mi en la kapo la nombro42, sed tio estas la respondo al tute alia demando: tiu „pri vivo, la universo kajæio.” Poste venis al mi la fama rekantaåo „la respondo ja blovas en la vent'.” Sedeble vi jam aýdis pri tio, kaj deziras ion pli konkretan. Evidentiøas, ke mensogo neniam povas fariøi vero pro tio, ke øi ja estas mensogo. Tio estas kontraýo de terminoj. Tamen, oni povas iom post iom sufiæe alkutimiøial mensogo por povi forgesi, ke øi estas malvera. Sekvas, ke la nombro da ripetojnecesaj por „verigi” mensogon dependas de øia grandeco. Ju pli granda estas lamensogo, des pli ofte oni devas diri øin antaý ol øi þajnas vera. Mi ne scias kielprecize mezuri la grandecon de mensogo, sed mi konscias ke kelkaj estas etaj kajkelkaj ja estas grandegaj.

Parenteze, oni devas atenti pri aparte stranga fenomeno, kiu rilatas al la grandegajmensogoj. Preter la limo de malkredemo, giganta mensogo bezonas malplimultajn ripetojn por fariøi vera. Ni povas do supozi, ke la nombro da fojojnecesaj por fari mensogon kredebla sekvas kurban linion: eta mensogo bezonasnur unu ripeton, pli granda bezonas kelkajn ripetojn, eæ pli granda bezonasmultajn ripetojn, sed giganta bezonas nur malpli multajn ripetojn.

Krom la grandeco, estas aliaj parametroj pri kiuj oni devas konscii: la aspekto kajla odoro. Por mallongigi la tempon necesan por bildigi mensogon kiel veron, onidevas beligi øin. Homoj kutime ne deziras kredi malbelajn diraåojn, sed ofteenglutas la belajn aferojn sen troa zorgo pri ilia vereco. Kiel vi povas imagi,multaj esploristoj seræas la respondojn al tiuj demandoj.

Dankon denove pro via scivolemo deziras

via redaktoro


Numero 227 Marto, 2005




PERFEKTAJ VESTOJ

Se mi havus perfektajn vestojn, mi ne bezonus aýton aý domon. Mi vivus kajvojaøus sekure en miaj vestoj. Por esti perfektaj, vestoj devas esti æiam ne trovarmaj aý ne tro malvarmaj, devas esti æiam sekaj, sed ne tro. Perfektaj vestojestus fortaj kaj belaj. Mi marþus ien, iam. Dum la vintro, mi falus en molaneøobanko por dormi tute komforte tra la nokto. Mi havus manøaåojn kaj unulibron en la poþoj (kiuj estus perfekte taýgaj por tio, kompreneble). Kaj kiam mifinus mian libron, mi interþanøus øin kontraý libro de alia viro, kiu ankaý havasperfektajn vestojn. La suno neniam bruligus min aý la malvarma vento neniamfrostigus min. Por lavi, mi nur enmetus akvon je la supro de miaj vestoj kajsaltetus iomete, kaj poste malfermus la piedpartojn por sekigi min. Mi estusnevidebla al policanoj kaj terposedantoj, do mi marþus trans privata tereno. Se ilikonjektus pri tio, kie mi estas, iliaj kugloj ne vundus min en miaj vestoj. Mi vaguslaý kompasa linio aý laý mia spiritstato, se mi havus perfektajn vestojn.

— Reni Porter

paøo 2 Inter Ni, numero 227, marto 2005

BARILOJ

Frue mi vekiøas, malpacienca por ellitiøi kaj foriri dum æi tiu, nia lasta tago enTobago. Mia amikino Lori kaj mi decidas piedmarþi en la urbeton la lastan fojon. Mi ne plu vidas la papajojn, la homojn, la hundojn per la samaj freþaj okuloj kieltiam, kiam mi unue alvenis en Tobagon. Kvankam mi penas. Mi volas ensorbiæion por ke mi povu reveni en mia imago kiam ajn mi deziras.

Fine ni trovas þtonan benkon apud la maro kaj sidiøas. Mi fiksrigardas al laturkisblua akvo kaj penas imagi vintron, kaj malsukcesas. Tempo pasas. Nikomencas la malrapidan piedmarþon revenante al la gastejo tra la urbeto kaj apudla plaøo. Kelkaj dekkelkjaraj knaboj, kiuj fosas truojn en la sablo por enterigirubaåon, petas al Lori kaj mi por helpi. Kiom multe mi strebas, mi ne povas trovigracian manieron por liberigi min el tiu situacio. Lori, aplomba æiam, simplerespondas ke ni ne havas sufiæan tempon æar hodiaý ni foriras.

Ni pluiras survoje, sed oni denove haltigas nin antaý ol ni atingas la gastejon. Æi-foje estas tridekkelk-aspekta fraýlino. Lori kaj mi babilas inter ni dum nipreterpasas þin, kaj þi haltigas nin por instrui al ni pri bonkonduto. Evidente estasege maløentile por preterpasi homon en la strato sen diri „bonan matenon.” Þidiras, ke ni devus pardonpeti al þi kaj al æiuj aliaj, al kiuj ni estis maløentile. Latuta situacio obstrukcias min. Lori, facile kiel æiam, atente aýskultas kaj diras „ho,mi pardonpetas” kaj daýrigas sian vojon.

La tobaganoj estas tiel sendiskretemaj kiel iliaj hundoj estas diskretemaj. Ne estasbariloj inter la homoj de æi tiu ejo. Homoj alproksimiøas unu la alian pri io kaj æio. Mi ne povas precize klarigi pri tio, kiuj estas miaj bariloj sed mi konscias, ke onitranspasis ilin fojon post fojo æi tie, lasante min konfuzita kaj strebante por eskapo.

Antaý kelkaj jaroj mi legis citaåon de Patrino Teresa; la kerno estis, ke la plejmultoel tiuj, kiuj laboris kun þi, havante la elekton, preferis labori en Kalkato ol enUsono. Ne pro tio, ke ili sentis sin pli utilaj en Kalkato, sed pro tio ke ili sentissin, loøante en Norda Ameriko, tiel malgajaj. La foreco inter homoj en NordaAmeriko estis netolerebla al ili. Mi finfine konscias pri la foreco, pri kiu þi parolis. Kaj, kvankam mi estas komforta kun tiu foreco, mi deziras esti same komforta senøi. Mi estus pli bona homo sen miaj bariloj.

— Kate Porteresperantigis via redaktoro

Inter Ni, numero 227, marto 2005 paøo 3

BLUA PALACETO

En blua palaceto de miaj kantoæenoj,Estas softa susuro de sonøoj kaj sopiroj...Subtila jen parfumo de rozoj kaj verbenoj,Pro dolora plezuro de øuo kaj deliroj...

Se tondras la tempesto, je øemoj kaj æagrenoj,Kaj terura ventego per siaj svenaj giroj,Mi daýras tre trankvila, ne perdas la serenon,Ili similas brizon en iroj kaj reiroj!...

La blua palaceto, staranta en la placo,Ne timas la tempeston, la venton pro minaco,Sed azilon oferas kaj pacon al la koro...

Kaj dum ekstere ventoj, kiel brua kanono,Blovegas kaj vibrigas la koron de la þtono,En blua palaceto, mi kantas kun sonoro!...

— Dokito (Manoelo dos Santos)

DOLÆA KAROTO

Sukoriæan karoton estas bonguste ronøi. Øia viviga suko ne estas komparebla kunboligita morta karoto. Nuntempa homo maldiligentas ronøi, æar maþinoj jamdispecigas por li la manøaåon – tiel restas nur gluti. Multe pli plezure estas manøikaroton, kiu estas tiom bongusta, ke estas neeble ne ronøi.

Kiel prepari dolæan karoton? Solvu mielon en akvo, purigu la karotojn kaj metupor kelkaj horoj en mielakvon, tiel ke ili ensorbu tiun. Ronøu antaý kaj postmanøo por granda plezuro de viaj digestorganoj.

Kial estas necese ronøi? Pro la evoluo de la nutraåindustrio dum la lastaj jardekoj,homoj komencis manøi precipe rafinitan dispecigitan nutraåon. Tiel entuteforgesiøas ronøado. Sed la digestado komenciøas jam en la buþo, se la manøo estasbone miksita kun salivo. La manøo miksiøas kun salivo, se manøante unubuþplenon oni faras 33 maæmovojn! Provu ne engluti jam dispecigitan manøondum 33 maæmovoj. Jam dum la unuaj maæmovoj la manøo likviøas kaj vole-nevolefluemas en la gorøon.

Ronøi solidan manøaåon riæan je vitaminoj kaj mineraloj, estas por la vivo trenecese. Dum ronøotempo la dentkarno masaøiøas, tio aktivigas la sangocirkuladonen la dentkarno, ebligante plian alfluon de sango al la dentradikoj. La intensasangocirkulado forigas el tiu korpoparto la foråetindaåojn. Dum fortajmakzelmovoj laboras æiuj muskoloj de maæado, kio kaýzas pli intensan sangofluon

paøo 4 Inter Ni, numero 227, marto 2005

en la kapon, t.e. en la cerbon. La ronøanto de solida kruda manøo ne konaskapdolorojn. Dum ronøado de vitamin- kaj mineralriæa manøo parto da bezonatajsubstancoj ensorbiøas jam en la buþo tra la mukozo, kaj la freþa suko mortigas tieaperintajn bakteriojn. Precipe devus ronøi sciencistoj kaj studantoj, se evidentiøasmalfortiøo de memoro, kaj infanoj kaj tiuj, kiuj ne volas ekkoni dentoborilon.

La ronøado bonefikas pro sia kuraca povo antaý æio al la digestorganoj, æar lasalivita manøo ne difektas la parieton de stomako kaj intesto. La suferantoj destomaka kataro aý ulceroj povus peni kuraci siajn malsanojn per ronøado. Ankaýla mallakso æesas per øustaj manøomanieroj, el kiuj unu estas zorga maæado.

Resumi la utilecon de maæado ni povas jene:a) sanaj dentojb) manko de kapdolorojc) pliboniøo de memoroæ) kuraco de digestorganojd) plisaniøo de æiuj internaj organoj.

La avantaøo de krudmanøaåo antaý la kuirita estas la ekzisto de enzimoj.La alia simpla regulo estas: Havu kvinhoran paýzon inter la manøoj!

— El Saniga Menuo de Kristina-Maria LUITE, Estonio

Represita el "BAZARO" Esperantlingva revuo (Kluåo, Rumanio, 2003 Vintro #27)

MALLUME ÞTORME: la Fikcio-Konkurso de Bulwer-Lytten

La Departemento de la angla æe la Þtata Universitato de San Jose, Kalifornio starigasæiujaran konkurson nomitan por S-ro Edward Bulwer-Lytten, verkisto de la fama komencfrazo,„Estis malluma kaj þtorma nokto...” La celo estas skribi nur la unuan frazon de malbonaromano. Laý interreta misinformo, la æi-suba frazo estis en la frua parto de 2001 gajnanto,sed la retloko de la konkurso mencias, ke la frazo estas nur la preskaý-venkinto de 1983. Øiindas tradukon [sed ne imiton — la redaktoro]:

La suno þlimis super la horizonto, forpuþis la mallumon, grimpis laý la razeno,kaj, per malsanecaj fingroj, puþis sin tra la fenestro de la kastelo, malkaþante larabitan princinon, manon æe la gorøo, kronon disigitan, gapante en frenezakonsternego al la sata, saturita amfibio kuþanta apud þi, nekredante la grandegonde la trompo de la rano, kriegante sovaøe, „Vi mensogis!”

— Gene Keyes

Dank http://www.holylandphotos.org/browse.asp?s=1,3,7,20,109&img=TWNAPA20

Asklepio, de eburadiptiko, 5a jarcento pK,de Urba Muzeo,Liverpool, Anglio. DankEncyclopaediaBritannica.


Numero 228 Aprilo, 2005




ASKLEPIO

Asklepio (greke, !F680B4@H!F680B4@H!F680B4@H!F680B4@H , Asklepios) estis la antikva dio demedicino. Fakte, laý helena mitologio, li estis parte dio kaj partemortonto. La patro de Asklepio estis la dio Apolono. En tiuepoko, dioj ofte kondutis tre home: Apolono delogis la patrinonKoronis. Laý kelkaj rakontoj, Koronis estis nimfo aý duondiino,kaj laý aliaj, þi estis filino de Flegias, reøo de Tesalio. KiamKoronis ankoraý portis Asklepion en la utero, Apolono eltrovis,ke þi havis homan amanton kaj koleriøis. Laý diversaj rakontoj,aý Apolono aý Artemiso, øemelino de Apolono, mortigis Koronisper fulmofrapo. La kadavro jam komencis bruli sur la funebrafajro kiam Apolono þiris la ventron de la mortintino kaj savis siannenaskitan filon.

Estis en Tesalio en tiu epoko centaýroj (duonehomoj, duone æevaloj), iuj nerafinitaj kajmanøantoj de nekuirita karno, kaj aliaj

bonkondutaj. Unu el la bonaj estis Kirono (filo de la Titano,Krono), kiu jam vartis Aðilon (heroo de la troja milito) kajJazonon (la argonaýto). Apolono prezentis la bebon al Kironopor eduki en la artoj de medicino kaj ðirurgio. Asklepio estislerta studanto kaj fariøis renoma kuracisto.

paøo 2 Inter Ni, numero 228, aprilo 2005

Asklepio kun bastono kunvolviøinta serpento. DankVikipedio.

Li edzinigis Epione (Salus) kaj patriøis. Du el liaj filoj,Machaon kaj Podalirius, fariøis ðirurgoj de la greka armeo enla troja milito. Inter la kvin filinoj de Asklepio estis Iaso (plibone konata per la latina nomo Meditrina), Higiea kajPanacea, respektive diino de kuracado, diino de sano, kajenpersoniøo de æiokuracantaj drogherboj. Asklepio lerniskiel revivigi mortintojn per uzo de la sango de serpentharagorgono. La sango de la maldekstra flanko de la gorgonoestis mortiga veneno, sed tiun de la dekstra flanko Asklepiouzis por revivigi mortintojn. Estis Atena mem kiu donis ujonkun gorgona sango al Asklepio. Hadeso, frato de Zeýso,plendis, ke pro la laboro de Asklepio, ne sufiæe da mortintoj

alvenis en la subteran mondon. Tiukiale Zeýso mortigis Asklepion per fulmo-frapo. Kvankam Apolono ne povis helpi sian filon, li mortigis la ciklopojn kiujforøis la fulmaåojn uzitajn de Zeýso. Zeýso, malgraý la mortigo, rekonis keAsklepio estis laýdinda resanigisto kaj þanøis lin al la konstelacio „Ophiuchus”, laserpentportanto.

Homero menciis, ke Asklepio estis eminenta kuracisto. Poste Asklepio fariøisheroo kaj ankoraý pli poste fariøis dio. La kulto de Asklepio disvastiøis tra lahelena-romia mondo. La romianoj nomis Asklepion „Eskulapo” (latine:Aesculapius). La centro de la kulto estis en Epidaýro (en Argolando), kie estisgranda templo aý asklepiejo. Estis aliaj asklepiejoj tra la „mondo”, kien venishomoj por bani, ekzerci sin, kaj manøi laý saniga dieto. Malsanuloj dormis en tiujtemploj, esperante ke la dio vizitos ilin en la nokto, kaj en la mateno ili rakontissiajn sonøojn al la sacerdotoj por interpretado. Iuj opinias, ke estas en asklepiejo,æe la insulo Kos, kie Hipokrato studis la medicinan arton.

Kiam oni vidas Asklepion en artaåoj, oni vidas la dion en longa robo, la brusto kajdekstra þultro nudaj. Li portas bastonon, æirkaý kiu estas unu sola spirale volviø-inta serpento. Pro tio, ke kreskantaj serpentoj elhaýtiøas kaj evoluigas novanhaýton, ili estis simboloj de renaskiøo kaj fekundeco. Tiu æirkaý la bastono deAsklepio estas senvenena serpento, Elaphe longissima, kiu apartenas al la familiokolubredoj. Tiuj reptilioj loøas en Eýropo, Azio kaj Ameriko, manøas ranojn kajmusojn, kaj povas surgrimpi arbojn.

La bastono de Asklepio estis la simbolo de medicino en la antikva epokokaj restas tio en la moderna tempo. Oni devas ne konfuzi la bastonon deAsklepio kun la flugilhava duserpenta bastono de Hermeso. Æi lasta estassimbolo de mesaøistoj, komercistoj kaj þtelistoj. Interese, øi estas ankaýsimbolo de la medicina sekcio de la usona armeo; evidentiøas, ke iu

Inter Ni, numero 228, aprilo 2005 paøo 3

Hermeso (maldekstre) kaj komercisto aliras Asklepion. Dekstre staras tri el lafilinoj de Asklepio: Iaso, Higiea kaj Panacea. Dank D-ro Keith Blayney, „TheCaduceus vs the Staff of Asclepius”, retloko atingebla per Vikipedio.

usona generalo estis malbone informita kiam li elektis la bastonon de Hermeso poresti simbolo de la medicina sekcio. Medicinistoj, adeptoj de Asklepio, devus uzi launuserpentan bastonon kiel simbolon de siaj profesio kaj arto.

— Steæjo

Informfontoj:

Blayney, d-ro Keith: „The Caduceus vs. the Staff of Asclepius”, retloko:http://myweb.lmu.edu/fjust/Asclepius.htm

Encarta, Enciklopedio sur KD, Microsoft, 2004.

Encylopaedia Britannica Online, pagata retservo.

Larousse World Mythology, Hamlyn Publishing Group Ltd, London, 1965.

Ledbetter, Ron: Asclepius. http://www.pantheon.org/articles/a/asclepius.html

Vanderhooft, d-ro Eric: Caduceus, the staff of Asclepius or Hermes. The Pharos(organo de ASA Medicina Honorsocieto), aýtuno 2004, pp 22-26.

Wikipedia (Vikipedio), senkosta æereta enciklopedio (partoj estas en Esperanto.).

Mi multe dankas al D-ro Geoffrey Greatrex kaj D-ro H. Wernik, kiuj bonkore korektis lamanuskripton.

— S.N.

paøo 4 Inter Ni, numero 228, aprilo 2005

VARNOMECO1: FI!

En la merkata ekonomio varnomoj kaj frapfrazoj estas gravaj por komercasukceso. Grandaj firmaoj vendas varojn kaj uzantoj aæetas. Por instigi la uzantojnaæeti la øustan markon, æiu manufakturisto devas propagandi sian propranvarnomon. Ili elspezas grandajn sumojn en la reklamindustrio por disvastigisloganojn por helpi la (eble mense kriplajn) aæetontojn memori la varnomojn. Laideo de varnomoj por identigi aæetindaåojn nuntempe tiom furoras, ke eænekomercaj entreprenoj deziras havi sian propran varnomon kaj frapfrazon porgurdi kaj montri sian gravecon.

Ve, la absurdaåo ne preterpasis nian propran registaron. Ekzemple, la Provinco deNovSkotio lastatempe anoncis en nia æiusemajna åurnalo ke øi komenciskampanjon „por prezenti NovSkotion al la mondo”. Øia temo estas „Venu por...”(viziti / loøi / lerni / prosperi / scii) kaj, la øenerala slogano estos „Venu al vivo”. Æu nia provinco ne estas sufiæe bela kaj interesa por allogi vizitantojn sen uzo dekomercstilaj frapvortoj?

Kaj nun, se ne la limo de tolero, almenaý plua simptomo de æi tiu kultura malsanonia: Lastatempe mi ricevis, per Google-Atentaåoj, la suban anoncon: „Sunikeo,usona superentrepreno, proklamas la lanæon de varnomec-komunik-firmao,‚IDENTECO’, je la unua de marto, 2005". La nova firmao ofertos servojn specifepri varnomoj, sloganoj, reklamado kaj rilatoj al la publiko2.

„ ... La nomo ‘IDENTECO’ devenas de la internacia lingvo, Esperanto. La celo dela reklamfirmao estas konstrui fortajn varnomojn por aktualaj internaciaj firmaoj.”

Ve la tempoj, ve la moroj. — Gene Keyes

1 „Varnomeco”: la enbruligo en la publikan menson de varnomo per senæesa ripetadokaj reklamo øis homoj pavlove kunligas la varnomon kun iu vivstilo. Varnomoj jaekzistis pli ol jarcento. Tamen la nuntempa pli intensa, pli larøa praktiko akiris novanmem-agnoskon, kvazaý-reklamfilosofion; tial ni uzas la vorton: „varnomeco”.2 Legu: „propagandado kaj trompfanfarono”.

Jen la fino de 19 jaroj de Inter Ni (12monatoj × 19 jaroj ' 228 numeroj. Enmajo komenciøos nia 20a jaro.


Numero 229 Majo, 2005




MIRTELOJ DE LA MONTO

Pasintan someron, mi revenis al la monto kun mia familio por kolekti mirtelojn. Nisidis sur la tero, babilante, þercante, kolektante – kaj gvatante, æar estas ursoj sur lamonto, kaj mirteloj plaæas ankaý al ili.

La monto, Keppoch [pron: kepak] (skot-gaele, Cheapach [pron: ðepað]), estis la hejmode miaj praavoj, kiuj venis de Britujo antaý preskaý ducent jaroj. La skot-gaela estisla lingvo de la familio de Allan MacDonald, kiu venis de Skotlando kaj parolismalmulte la anglan. La familio de Christopher Druhan, kiu venis de Irlando, parolisangle. Sed iel, Catherine, la filino de Allan, kaj Patrick, la filo de Christopher,interkomprenis, æar ili geedziøis, kaj loøis sur la monto. Ilia filo, Johnny Pat Druhan,loøis æe la bazo de la monto kiam li edziøis. Lia filino, Mary Druhan, translokiøis alla farmbieno de sia edzo, mia avo, Frank MacLean,kelkajn kilometrojn for de la monto. Sed þi revenis alla monto por viziti parencojn kaj kolekti berojn. Miapatrino memoris sian onklinon, Katie, kiu forirusfrumatene de la patra domo æe la bazo de la monto kundu malplenaj siteloj, kaj revenus vespere kun la sitelojplenplenaj de fragoj, framboj, mirteloj, k.t.p. – onidiras,ke Katie konis æiun ber-arbuston sur la monto.

Ankaý ni iris æiu-somere, kiam mi estis infano. Mi iriskun mia patrino, mia avino, kaj miaj gefratoj. Ni sidissur la tero (estis la nura okazo, ke mia avino surmetis pantalonon anstataý robon!),babilis, þercis, kolektis (kaj iomete manøis) mirtelojn – kaj gvatis por ursoj. Poste ni

paøo 2 Inter Ni, numero 229, majo 2005

iris hejmen kun siteloj plenaj de mirteloj dolæaj, kiujn mia patrino frostigis por vintrabakado.

Sed mia avino pliaøiøis, kaj þi ne plu povis iri. Kaj ni, la genepoj, pliaøiøis kaj trookupiøis por iri. Mi iris al universitato, foriris por labori, edziniøis, kaj naskisinfanojn. Antaý kvin jaroj, mi translokiøis al Antigonish kun mia edzo kaj infanoj.Mia avino, Mary Druhan MacLean, mortis antaý tri jaroj. Dum multaj jaroj mi ne irisal la monto.

Sed, je bela septembra feria tago, ni iris – mia patrino, miaonklino, miaj du pliaøaj filinoj, kaj mi – tri generacioj denove surla monto kie niaj praavoj alvenis, loøis, geedziøis, naskisinfanojn, vivis kaj mortis. Por mi, historio, familio kaj tradicioæiuj kunvenis sur la monto tiutage, kaj mi estis kontenta. Kaj mimemoris tiun kontenton kiam, por vintra bakado, mi prenis el miakongelujo mirtelojn de la monto.

— Laurinda Matheson

S-RO GRAHAM STEELE: Sinjoro Prezidanto...

Konsidere ke la Esperanta lingvo estas simpla, fleksebla kaj belsona, kaj celas estidua lingvo por æiu en la mondo; kaj

Konsidere ke la Esperanta-Rondo de Halifax-Dartmouth eldonas æiumonatanrevuon, kiu nomiøas Inter Ni kaj kiun oni enpoþtigas trans la nacio kaj trans lamondo; kaj

Konsidere ke la apero de la maja numero 2005 (dumil kvin) rimarkindigas lakomencon de la dudeka eldonojaro de Inter Ni per ties 229-a (ducent dudek naßa)numero:

Pro tio ni rezoluciigu ke la Nov-Skotia Æambro de Deputitoj gratulas la redaktorojnkaj la verkistojn de la Nov-Skotia esperanta eldonaåo, Inter Ni, kaj deziras al ilidaýran sukceson.

Kiel redaktoro de Inter Ni mi fieras pro tio, ke la 5-an de majo 2005 estis aprobita æi-tiu rezolucioen la provinca parlamento de Nov-Skotio, Kanado. La dulingvan Rezolucion n-ro 3690 aperigas laprovinca eldono de Hansard, rete trovebla æe:

http://www.gov.ns.ca/legislature/hansard/han59-1/house_05may05.htm

Provinca parlamentano Graham Steele (pr. Grejam Stil)<http://www.grahamsteele.ca/esperanto.html> jam estas progresanto, kaj li meritas nian korandankon pro la rezolucio. Kiel UEA Prezidanto Renato ‚Korseti’ skribis pri sia korespondaåo kunGraham, „Nur vera esperantisto kapablas skribi sian nomon en Esperanto.”

— la redaktoro

Inter Ni, numero 229, majo 2005 paøo 3

NOVA MONDVOKILO POR ESPERANTUJO

Lastatempe mi akiris senpagan programaron, "Skype" [pr: skajp]. Øi ebligas senpagajnvoæ-vokojn perrete al æiuj, kiuj ankaý havas øin (kiel telefono – red.). Plue, øi ankaýebligas kaj ek-mesaøon kaj grup-voæ-kunvenojn, kaj malmultekostajn voæ-vokojn alla telefonoj de tiuj, kiuj ne havas Skajp-on.

Øi multe ek-furoras; pli ol cent milionoj da uzantoj elþutis øin en la lastaj monatoj; kaj2 aý 3 milionoj parolantoj uzas øin je æiu horo. La retloko estas:

http://www.skype.com

Nu do, mi mem ne estas tiom gregema; en mia nuna vivo mi ne multe telefonvokas,nek leteras, nek plumamikas, nek ret-poþtas, nek "ek-mesaøas". Sed: Skajpo estas denove mirindaåo de nia ret-epoko, kaj, ja, potenca ilo en la manoj de samideanoj. Jenkelkaj spertoj:

Mi facile elþutis kaj pretigis Skajpon. Mi preparis mem-priskribeton, en kiu mi elektis"Esperanto"-n el granda menuo de lingvoj. Preskaý tuj (!) alvenis vokanto: virino enPollando.

Per Skajpo oni petas al iu ajn, æu tiu volas havi vin sur ties Skajpa-listo de kontaktuloj.Mi ne petis, sed subite, preskaý kiel krev-maizo, mi estis petata. Nu, mi troigas; sedpost kelkaj tagoj, mi jam konversaciis kun samideanoj en Pollando, Belgio, Koreio,Provinco Mongolio de Æinio, Brazilo, Germanio, ktp. Ties lingvo-nivelo varias denov-bakita øis lerta.

Kaj hieraý, envenis voko de koreo, kiu eæ pli malfermis miajn okulojn al la latenajebloj de Skajpo. Li lernis Esperanton antaý 25 jaroj, sed øi iompostiome dormiøis porli pro manko de interago; li supozis, ke la lingvo malaperis. Antaýnelonge, perGoogle, li lernis ke Esperanto ja floras; kaj antaý monato li akiris Skajpon. Li loøasen urbo de Koreio sen aliaj Esperantistoj (kaj kun ne-Esperantista edzino). Pro tio, lineniam povis ekzerci sin pri nia parolata lingvo. Subite, per Skajpo, li povas voki æienen la mondo, kaj konversacii Esperante (flue).

Malgraý tio, ke mi ne celas esti Skajpanto, mi vidas veran tutmondan komunikilon porligi malproksimajn kaj solajn samideanojn per pli ol plumoj. La kibernetika „arsenalo”de Esperanto senæese kreskas: Google; Vikipedio; Øangalo; ktp; kaj nun, Skajpo.

— Gene Keyes

paøo 4 Inter Ni, numero 229, majo 2005

INTELIGENTEC-DEMANDARO

La jena eta demandaro enhavas kvar pensigajn demandojn por taksi lanivelon de via inteligenteco. La demandoj ne estas tiom malfacilaj:

1) Kiel oni enmetas øirafon en fridujon?

La øusta respondo estas: Malfermu la fridujon, enmetu la øirafon, kaj fermula pordon. Æi tiu demando kontrolas, æu oni povas solvi simplajn problemojnrekte kaj sen komplikaj metodoj.

2) Kiel oni enmetas elefanton en fridujon?

Maløusta respondo: Malfermu la fridujon, enmetu la elefanton, kaj fermu lapordon.

Øusta respondo: Malfermu la fridujon, elmetu la øirafon, enmetu la elefanton,kaj fermu la pordon. Tiu mezuras vian kapablon trapensi la rezultojn de viajagoj.

3) La Leono-Reøo gastigas bestan konferencon. Æiuj bestoj æeestas,krom unu. Kiu besto ne æeestas?

Øusta respondo: La elefanto. La elefanto estas en la fridujo. Æi tiu testas vianmemoron.

Nu, eæ se vi ne øuste respondis la unuajn tri demandojn, vi havas ankoraý unupluan okazon por montri viajn kapablojn:

4) Estas rivero kiun vi devas transiri. Sedties enloøantoj estas krokodiloj. Kiel vitransiros la riveron?

Øusta respondo: Vi transnaøu. Æiuj krokodilojæeestas la bestan konferencon. Æi tiudeterminas, æu vi tuj lernas de viaj eraroj.

La firmao Anderson Konsultado Tutmonde diraske æirkaý 90% el la profesiuloj kiuj ekzameniøisrespondis maløuste al æiuj demandoj. Tamen, multaj kvarjaruloj trafis kelkajnøustajn respondojn.

— El la Reto tradukis Gene Keyes

( ) ( ) ( ) ( )

Tero kaj asteroidoj laý koncepto deartisto. Dank NASA1.


Numero 230 Junio, 2005




LA ASTRONOMO KIU NE MULTE RIGARDIS LA ASTROJN

Simon Newcomb[pr. SAJmen NJUk’m] naskiøis en la eta vilaøo Ponto Wallace [ÝALes], æe laMarkolo Northumberland, en NovSkotio en la jaro 1835. Lia patro, John Newcomb,estis vaganta instruisto kiu instruis en diversaj malgrandaj lernejoj en NovSkotio kajæe la Insulo Princ-Edvardo. Lia patrino, laý naskonomo Emily Prince, estis ankaýinstruistino antaý la edziniøo. Ambaý gepatroj devenis de familioj en NovAnglio(nordorienta Usono).

Ankoraý infano, Simon montris eksterordinaran kapablon primatematiko. Kiam kvarjaraøa li adiciis kaj multiplikis dumhoroj nur por amuzo; sepjaraøa li finis la libron priaritmetiko por la lernejaj jaroj kaj povis kalkuli kubajnradikojn. Pro delikata sanstato, li ne frekventis lernejon. Eble la gepatroj, ambaý instruistoj, iom gvidis la edukadon,sed Simon vore legis æiun libron al li disponeblan. Libro prialgebro fascinis lin kaj la geometria libro far Eýklido. Promiriginda kompreno kaj memorkapablo, li sukcesisalproprigi al si æion kion li legis.

Se oni demandas, kiu estis Simon Newcomb, laplejparto el eæ la NovSkotianoj tute ne scias.

paøo 2 Inter Ni, numero 230, junio 2005

Neptuno, unu el la planedojkies orbito Newcomb precizekalkulis. Dank NASA.

La najbaroj havis malbonan opinion pri la knabo Newcomb. Li ne sciis kultivi lateron, eæ ne povis peli oksoparon por plugi. Eble li povus iri al Halifakso kaj fariøimaristo – laý onidiro, li legis tutan libron pri navigacio.

Sed la patro trovis alian solvon. Kiam Simon aøis 16 jarojn, li fariøis metilernantode drogherba kuracisto en Salisbury en la apuda provinco NovBrunsviko. Simonkonstatis, ke lia majstro, „doktoro” Foshay, estas æarletano, sed li ne hezitis legi tieslibrojn kaj lerni kemion kaj la latinan lingvon. Post du jaroj, en septembro 1853, liforkuris al Calais [loke pr. KALes], haveno tuj trans la landlimo en Usono. Liinterþanøis sian laboron kiel maristo por transporto al la þtato Maryland. Tie lirekuniøis kun sia patro, kiu tien vojaøis post la morto de la patrino de Simon.

Dum tri jaroj Simon, kiu neniam frekventis lernejon, gajnis sian vivrimedon kielinstruisto. Daýrigante sian memgvidatan edukadon per æiolegado, li interesiøis prila preciza uzado de vortoj kaj gramatiko, studis ekonomikon, analizan geometrionkaj kalkuluson, kaj nur per libro lernis la francan lingvon. Li ankaý strebiskompreni la esoteran libron, Mécanique Céleste fare de Markizo de Laplace2, sed likonstatis ke lia tiama matematika kono ne sufiæis por regi tiun plej progresintantraktadon pri astronomio. Malgraý tio, li faris kalkulojn pri la pozicioj de la tero kajluno kaj ankaý faris originalan laboron pri la denseco de la tero.

Dum sia restado en Maryland, Simon povis vizitadi la Institucion Smithsonian,scienca muzeo en apuda Vaþingtono. Li fariøis amiko de la Direktoro, JosephHenry, grava fizikisto (de kies nomo devenas la „henro”, internacia unuo deinduktanco).

Henry rekonis la matematikan kapablon de sia juna amiko kaj rekomendis al lilaboron kiel „kalkulisto” en la Mar-almanaka (Nautical Almanac) oficejo, subtenatade la usona mararmeo kaj eldonanto de American Ephemeris (Usonaj Efemeridoj). En tiu senkomputila epoko, oni devis fari la enorman laboron por kalkuli la lokojnde la tero, luno, kaj planedoj per nur krajono, papero kaj tabeloj de logaritmoj.

La Mar-almanaka oficejo estis en Cambridge (sendube nomita pro la angla urboKembriøo), universitata urbo apud Bostono. Tie ankaý troviøas la UniversitatoHarvard. En la jaro 1857 li fariøis kaj kalkulisto de planedaj pozicioj kaj studentode matematiko en la Lawrence Scientific School (Scienclernejo Lawrence) de la

Universitato Harvard. Li diplomiøis de æi lasta kun noto„summa cum laude”. En la almanaka oficejo li komencis farilaboron tute preter la taskoj de ordinara kalkulisto, analizis laorbitojn de asteroidoj kaj aýtoris referaåojn en prestiøaj usonajkaj fremdlandaj sciencaj revuoj.

En la jaro 1861 li fariøis Profesoro de Matematiko æe laMararmea Observatorio en Vaþingtono kaj poste Direktoro de laAlmanaka Oficejo, kiu translokiøis al Vaþingtono. Li restadisen la usona registrarurbo øis la emeritiøo en la jaro 1897. Tie li

Inter Ni, numero 230, junio 2005 paøo 3

Jupitero, la plej granda planedo,kontribuas al la „perturboj”. Dank NASA.

kalkulis, de longtempaj observ-datenoj, la orbitojn deNeptuno kaj Urano, inter aliaj astroj. Li pionire kalkulisorbitojn de pluraj asteroidoj kaj la irojn de kometoj. Onisupozas, ke astronomo en observatorio precipe observasastrojn, sed la granda lerto de Newcomb estis lia kapablokalkuli kaj antaýdiri la precizajn poziciojn de la astroj, nenur en la venonta jaro, sed post jarcentoj3. Li konstruis surla fundamentoj kiujn kreis Newton kaj Laplace. Al li latuta sunsistemo estis giganta meðanismo kiu obeisprecizajn kaj antaýdireblajn leøojn.

Antaý Newcomb oni ne povis precize kalkuli la momenton kiam okazos ekvinoksoaý solstico. Kiam la kalkuloj malakordiøis je minutoj, eæ horoj de la observaåoj, onikulpigis „perturbojn”. Newcomb montris ke se oni inkludis æion en la kalkulado, nenur informon suno-tero-lunan, sed ankaý la datenojn (pozicioj, masoj, movoj) pri laaliaj kvar plej sunproksimaj planedoj), la „perturboj” malaperas. Oni povus kalkuliekzakte. Tiu tasko estas tiom enorma, ke spertuloj opiniis øin neebla. La tasko jaestas enorma, sed Newcomb evoluigis metodojn (per deduktitaj astronomiajkonstantoj) por ke øi estu ebla kaj praktika.

En la jaro 1896 estis en Parizo konferenco de astronomoj el multaj landoj. La celoestis elimini la konfuzon en la kalkulado de pozicioj de la planedoj. En la fino onidecidis adopti la tabelojn kaj kalkulmetodojn de Simon Newcomb. Post la duamondmilito, en la jaro 1950, estis simila konferenco por plibonigi kaj øisdatigi latabelojn kaj kalkulmetodojn. Tamen, la konkludo estis, ke ne eblas plibonigi la jamuzatajn metodojn de Newcomb.

Newcomb direktis la desegnon kaj instaladon de nova refrakta teleskopo kundiametro de 66 centimetroj æe la Mararmea Observatorio kaj faris la taskon tiombone, ke poste li konsultiøis pri aliaj grandaj teleskopoj. Li observis kaj priskribistransirojn (de la suno) de Venuso kaj Merkuro. Li konstante aperigis teknikajnartikolojn pri æiela meðaniko. Li fariøis ankaý duontempa Profesoro de Matematikoæe Universitato Johns Hopkins en Baltimoro. Li kunlaboris kun Albert AbrahamMichelson por eltrovi la rapidecon de la lumo. Li estis la eltrovanto de la leøo deBenford (temo de sekvonta artikolo) kaj tiuteme aperigis artikolon. Li fariøisprezidanto de diversaj gravaj sciencaj societoj. Dum multaj jaroj li estis la dojenode scienco en Usono.

Tamen, Simon Newcomb ne aperigis artikolojn nur pri astronomio kaj matematiko. Li verkis pri la scienca metodo, pri edukado, pri ekonomiko, pri filozofio, kaj pripsikaj studoj. Li ankaý verkis librojn por la laikaro, plurajn pri astronomio, eæ unusciencfikcian. Entute li eldonis proksimume 500 referaåojn kaj librojn. Kaj restis ella neeldonitaj verkoj proksimume du metroj sur la breto.

Kiam vi venontfoje konstatas de via kalendaro, ke la somera solstico estos, ekzemple, je la 21a de junio je 6:46 U.T.4, pripensu, ke vi profitas de la kalkul-

paøo 4 Inter Ni, numero 230, junio 2005

Kometo, perioda vizitanto ella marøeno de nia sun-sistemo. Dank NASA.

metodoj kiujn evoluigis Simon Newcomb antaý pli ol 120 jaroj.

La Haleja kometo trapasis la teron kaj æirkaýis nian sunon en la jaro 1835, lanaskiøjaro de Simon Newcomb. De la foraj distancoj de la spaco la sama kometo

refoje videbliøis en 19095, la jaro de la morto de la majstro-astronomo. Mi þatas imagi, ke la astroj mem sendis komisiitonpor saluti la bravan matematikiston kiu povis precize kalkuliiliajn iradojn tra la kosmo.

— Steæjo

1 National Aeronautics and Space Administration (Nacia Aeronaýtika kajSpaca Administracio) [de Usono].

2 La laboro de Isaac Newton kreis la fundamentan komprenon de la planedaj movoj, sed Laplacetion multe rafinis kaj pli ellaboris.

3 Newcomb kontrolis siajn kalkulojn per priskriboj de eklipsoj de la luno kiuj okazis antaý multajjarcentoj, eæ antaý mil jaroj. Æi lastaj estas haveblaj el La Almagest en traduko el la araba.

4 Universala Tempo, la tempo æe la nula meridiano (tra Grenviæo en Anglio).5 Tamen, la perihelio estis en aprilo 1910.

InformfontojClemence GM: Encyclopaedia Britannica Online (Enciklopedio Britannica Surreta),pagata retservo.

Jarrell RA: Dictionary of Canadian Biography Online (Laýalfabeta BiografiaroKanada Surreta). Biblioteko kaj Arkivo de Kanado: http://www.biographi.ca/EN/ShowBio.asp?Biold=41083

Moyer AE: A Scientist’s Voice in American Culturo (Voæo de Sciencisto en AmerikaKulturo). Presejo de la Universitato Kalifornio, Berkeley, Los Angeles, Oxford, 1992.

O'Connor JJ, Robertson EF: Biography of Simon Newcomb:http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Mathematicians/Newcomb.html

Tutorials for Astronomy:http://www.physics.csbsju.edu/astro/newcomb/elements.of.astro.html

U.S. Naval Observatory (Usona Mararmea Observatorio): http://ad.usno.navy.mil

Wikipedia (Vikipedio), senpaga surreta enciklopedio, tre utila informfonto pri preskaý ioajn (ofte bona informo ankaý en Esperanto): http://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page


Numero 231 Julio, 2005




LETERO AL PARLAMENTANO DE NOVA DEMOKRATIO Kara amiko: Estas aparta plezuro korespondi kun parlamentano de lando kies demokratio estastiel nova kiel skulptaåo komencota. Vi estas bonþanca havi la okazon doni formon alvia demokratia registaro laý la plej bonaj ekzemploj de trans la mondo, kaj ankaýeviti la plej malbonajn erarojn. Vi demandis al mi, en via letero, multajn aferojn pri la demokratia sistemo æi tie enKanado. Mi bedaýras, ke mi ne povas tuj respondi al æiuj el viaj demandoj. Viaj demandojestas tiom multaj, kaj tiel malfacilaj. Sufiæe da tempo mi malhavas! Sed miesperas, ke en nia korespondado dum la venontaj monatoj, ni povos priparoli laplimulton el viaj demandoj. Mi komencu, substrekante ke mi tute ne volas diri ke mi havas ion ajn por instrui alvi pri la demokratio. La demokratio ne estas unu sistemo, kiu devas esti identa endiversaj landoj. Via lando havas sian propran historion kaj kulturon, do mi nepre nevolas diri al vi agu tiel, kiel oni agas en Kanado. Samtempe, vere estas, ke Kanado havas 138-jaran historion kiel pli-malpli pacema,pli-malpli liberala, pli-malpli stabila demokratio. Do þajnas ke ekzistas æi tie kelkajutilaj institucioj, el kiuj via lando povas elekti – kun laýbezonaj adaptaåoj – la plejdezirindajn. Via korespondaåo, fakte, cerbumigis min: kiuj estas la aspektoj la plej esencaj pri

paøo 2 Inter Ni, numero 231, julio 2005

nia demokratio? Post multe da pensado, mi kunmetis liston de sep esencaj trajtoj aýinstitucioj. Mi kredas, ke la bonstato de nia demokratio dependas de la æeesto deæiuj sep; kaj ne nur de la æeesto, sed ankaý de la øusta funkciado de æiu. La mankoaý la maløusta funkciado de nur unu detruas la integron de la tuta sistemo. Jen la listo:

Unue: sendependa ofico por kontroli la balotadon. La popolo devas akcepti, ke labalotado estas libera, malferma kaj justa. Se ne, øi foråetos la registaron. Due: libera parolado. Estas esence, por sana demokratio, ke oni povas esprimi iujnajn ideojn, en la parlamento aý aliloke. La demokratio estas bruega, certe, kajkelkfoje neorda; kaj æi tiu bruo kaj neordo timigas kelkajn homojn. Sed mikonvinkiøas, ke el æi tiu varmega ideosupo venas la plej bonaj, la plej taýgajregistaraj decidoj. Trie: libera gazetaro. La åurnalistoj devas esti liberaj por esplori kaj eldoni ion ajnpri la registaro. Mirinde estas, kiel la „lumo” purigas registaron. Kvare, kvine kaj sese: sendependa polico, sendependa persekutaro, kaj sendependajustico. La kialo estas sama: neniu ajn en demokratia lando, ekskludante nek lapolitikistojn nek la burokratojn, nek iliajn amikojn nek iliajn familiojn, nek laregistaron mem, povas esti super la leøo. Se estas korupteco, oni devas havi fidonke la krimaj agadoj estos esploritaj, persekutitaj, kaj punitaj. Sepe: Sendependa ofico por kontroli registarajn financojn. La plimulto de laregistara laboro tuþas la monon. Necesas havi unu precizan, publikan kompleton deregistaraj kontoj. Viaj politikistoj kiuj vere volas demokration, laboros æiutage por establi kaj defendiæi tiujn sep instituciojn. Aliflanke, vi povas rekoni la kontraý-demokratiulojn, laýiliaj streboj por malfortigi kaj elimini æi tiujn sep instituciojn. En via sekvonta letero, eble vi povos priskribi al mi, kiel æi tiuj sep instituciojprogresas en via nove demokratia lando. Samideane salutas

Graham Steele

Redaktora noto: Æi tiu unua letero estas fikcio; la verkisto „Grejam” imagas, ke likorespondas kun, ekzemple, bosnia politikisto. Li havis du celojn: unue, plibonigisian verkitan Esperanton (grava celo por Inter Ni); kaj due, esprimi resumon de lalecionoj, kiujn li lernis kaj ellaboris dum siaj vojaøoj tra novaj demokratioj kielBosnio kaj Kosovo. Graham mem estas parlamentano en la Nov-Skotia Æambrode Deputitoj.

Inter Ni, numero 231, julio 2005 paøo 3

LETERO PRI DOLÆA KAROTO EN INTER NI n-ro 227

Iom malfrue mi reagas æar mi ricevas la bultenojn faske prokraste, sed mi devasreagi!

„Tiu æi estas bona artikolo”, mi diris al mi, eklegante la artikolon „Dolæa Karoto” enInter Ni 227, de 2005 marto. Kaj æe la fino de la artikolo mi samopinias. Sed kiammi venis al la dua alineo, frapegis min sento de hororo! Kiel diable oni povus deziri„aldoni” dolæaåon al freþa karoto??? La penso ankoraý sendas ekskuojn de hororotra mia spino.

Jen kiel mi verkus tiun duan alineon, kiu komenciøas per la demando, „Kiel preparidolæan karoton?”: Kiel prepari dolæan karoton? Kiam mi estis infano, mi jene faris,kaj mi ne povas imagi pli bonan manieron eæ nun: Iru al la øardeno, kaj trovu lavicon de karotoj. Rigardu la vicon, kaj iru al loko kie la karotoj estas pli densaj olen aliaj lokoj. Rigardu individuajn karotojn, kaj identigu la plej grandajn kajsanaspektajn karotojn. Tiujn lasu por plu kreski. Sed la malgrandajn kaj mez-grandajn karotojn, kiuj tro proksimas al la grandaj, atente eltiru, lasante la pligrandajn kun sufiæa spaco por plu kreski. Prenu taýgan mezgrandan karoton per laverdaj foliecaj tigoj, kaj forviþu per via bluøinzo la terbuletojn alkroæiøantajn al lakaroto. Per ungo fortranæu la radikon pinte de la karoto. Ekmanøu la karoton.

Ne ekzistas pli bongustaj karotoj ol tiaj!

Cetere, kiam oni satmanøis la mezgrandajn karotojn, oni portu la ceterajn kun lamalgrandaj en la domon, lavu ilin, kaj boligu ilin plenaj, kune kun la folioj kaj tigoj. Tiaj junaj karotfolioj, kuiritaj kun la junaj karotoj, ege bongustas! Ne tiom dolæaskiom la freþaj karotoj, sed tre bongustas.

Amike,Joel Brozovsky

(Nun eksa Oficeja Direktoro de Esperanto-Ligo por Norda Ameriko (ELNA)www.esperanto-usa.org)

RETLETERO DE ED HARLER

Levittown, Pensilvaniola 4-an de junio, 2005

Malfruajn gratulojn, Bob, pro la dudeka datreveno de la komenco de Inter Ni. Sendube, øi estas unika inter æiuj el la eldonaåoj ne nur en Esperantujo sed tut-monde. Øian unikecon subkuþas kelkaj faktoj.

- Estas nur tri redaktoroj - Harry Lewis (la fondinto), vi mem, kaj Gene Keyes, kiuanstataýis vin dum via studado - kiuj servis senpage. Tio ne estas kutima.

paøo 4 Inter Ni, numero 231, julio 2005

- La temoj estas universalaj kaj preskaý æiam interesaj. La enhavo ne estas nur priEsperanto kaj Esperantistoj, sed pri æio, kion oni povas imagi. Kie alie oni povaslerni la diferencon inter la vergo de Asklepio kaj la flugilhava duserpenta vergo deHermeso?

- Estas lojalaj subtenantoj. Kie ajn oni trovas kompostisto, kiel Steæjo, kiu ankaýverkas multe? Aý Reni, kiu portas tri æapelojn? Kaj ni ne forgesu la manplenon daverkistoj, kiuj skribas interesaåojn de tempo al tempo.

Kore,Ed Harler

Redaktora noto: Multan dankon al Ed. Li bone komprenas, ke ju pli multajkontribuantoj kunlaboras inter ni, des pli bone gustas nia „ideosupo”. Dankonankaý al Ed pro la þercetoj.

MALDORMA EDZINO

- Mia edzino havas tre nebonan kutimon. Þi ne enlitiøas øis la tria aý kvara matene.

- Nu, æu vere? Kial þi restas sendorma tiel longe?

- Þi atendas mian hejmeniron.

LABOREMULO

- Kiel longe vi laboras?

- Ekde tiam, kiam la estro minacis min pri maldungo.

AVINJO

Oni demandis al virino, æu þi baldaý vizitos sian filon kaj lian novan edzinon. „Ne,”þi respondis. „Mi atendas la naskiøon de ilia infano.”

„Ho,” diras la amikino, „Vi ne elspezos la monon por vojaøi al Kalifornio øis tiam?”

„Tio ne estas la kialo por tio, ke mi ne vizitas ilin nuntempe. Estas mia teorio, keoni bonvenigas avinon pli øoje ol bopatrinon.”

( ) ( ) ( ) ( )

La procionidoj estas ofte tremalsovaøaj kaj dorlototentaj:vivantaj pluþursoj. Æi tiu aøasproksimume kvar semajnojn,kaj pro tio la tipa masko debandito ankoraý ne tuteevoluis.

Plenkreskiøinta prociono en lanaturo. Tiaj atingas pezon deinter 4 kaj 15 kilogramoj.Æi tiubesto ne lavas la manøaåon sedseræas kankrojn por manøi.


Numero 232 Aýgusto, 2005




55 PROCIONIDOJ

Imagu! Kvindek kvin etaj þtelistoj en unu loko. Tion,inter aliaj aferoj, mi vidis kiam mi lastatempe vizitis laOrientmarbordan Centron por Rebonstatigo kaj Savo deSovaøbestoj [Eastern Shore Wildlife Rehabilitation andRescue Centre] en la eta vilaøoSeaforth, je kelkaj kilometrojoriente de Halifax-Dartmouth. Tie, en kaduka farmdomo kajkelkaj neimponaj garbejoj kajþedoj loøas proksimume centtridek kvin kriplaj birdoj kajmamuloj kaj orfaj idoj. Teamode vartantoj, kiuj senpage donas

la tempon kaj laboron nur el amo, prizorgas la senhelpajnbestojn.

Æi tiun bestorifuøejon fondis antaý dek jaroj HopeSwinemar, administranto de Veterinara Kliniko. Þikomprenis la bezonon pro tio ke homoj ofte portis al lakliniko diversajn vunditajn kaj senpatrinajn bestojn. Laorganizaåo estas tute sendependa, kvankam øi ricevas jenkaj jen iom da mono de la registaro. La precipa fonto demono estas kontribuoj de individuoj kaj firmaoj. La

paøo 2 Inter Ni, numero 232, aýgusto 2005

Kvarfoje æiutage oni pretigas labotelojn kun la receptaåo por lasuæuloj.

Oni devas disponigi botelon de lanutraåo al la procionidoj unuope. Imagu la kvanton de la laboro!

Preskaý tempo por suæmanøi. Laprocionidoj interesiøas pri tio kiookazas æe la tablo.

senæesa kosto de la manøajo, la varmigiloj, la elektro, la medikamentoj kaj latukolavado estas granda. Veterinaroj kontribuas siajn servojn senkoste.

Inter la bestoj en la rifuøejo, kiam mi vizitis, estas 1 cervido, 1 kuniklo, 1 tamiido(striita sciurido), 8 ruøaj sciuridoj, 1 nigra sciurido, 2 rakedpiedaj leporidoj, 1mikrotido, 1 pinmarteso, 1 marsupiulo kiu alvenis de Aýstralio, kaj 1 ruøa vulpo alkiu unu gambo mankas. Inter la birdoj estas 8 korvidoj, 1 enorma korakido, 8anseridoj, 1 nigra viransero, 4 rubekolidoj, 2 vintraj emberizidoj, 1 paserido, 2strigidoj, 8 kolombidoj kaj proksimume 30 sternidoj. La precizaj nombroj þanøiøaspreskaý æiutage.

Oni rajtas demandi, kial preskaý duono el la enloøantoj estas procionoj? La prociono [Procyon lotor],besto indiøena en Nord-Ameriko, estas fleksebla kajadaptebla besto kun tre diversa dieto. Procionojtroviøas ne nur en la arbaro sed ankaý en urboj, eæ enla mezo de Toronto. Æirkaý Halifax homoj al siproprigas la arbaron por konstrui domojn. Multajbestoj foriras aý mortas pro la invado far homoj. Tamen, procionoj þanøas la dieton kaj la vivmanieronpor pretervivi. Se kankroj mankas, la foråetaåoj devia kuirejo bongustas. Se ne estas arbo por la nesto,

bone – þedo aý dommansardo estas taýga loko pornaski kaj prizorgi la idojn. La homoj kaptas la patrinonper kaøokaptilo kaj liberigas þin en la fora arbaro. Nurposte oni eltrovas, ke ekzistas ankaý idoj kaj liveras ilinal la rifuøejo.

Unu þedo estas la „suæejo”. Tie loøas la etaj mamulojkiuj ankoraý nutriøas per lakto. La suæejo estas relativevarma. Tie æiu gefrataro estas en aparta kaøo. Æe lakaøoplanko estas tukoj kaj elektra varmigilo. Antaý æiukaøo pendas paperfolioj por priskribi la dieton, medika-menton, problemojn, kaj kiam la etaj gastoj lastatempe

suæmanøis.

Oni manøigas la procionidojn kvarfoje æiutage. Onipretigas la botelojn de lakto modifita laý recepto, pli-malpli same kiel por la homaj beboj. La vartantonutras æiun bebon individue. Kiam unu procionidoestas kontenta, oni metas øin en korbon kaj atentas lagefratojn. Kiam æiuj de unu kaøo estas nutritaj, onipurigas la kaøon, reenmetas la suæintojn por dormeti,kaj turnas la atenton al la sekvanta kaøo. Feliæe, unubotelo da receptaåo kutime sufiæas por pli ol unu ido.

Inter Ni, numero 232, aýgusto 2005 paøo 3

Estas amaso de procionidoj en laapartamento por la duonkreskintoj. Tie ili manøas laýplaæe kaj dikiøaspor la venonta vintro.

Tamen, ili restas sufiæe æarmajkaj scivolemaj. Rimarku, ke lamuzelo komencas akriøi.

La aýtoro kun nova amiko

Procionidoj suænutriøas øis la aøo de proksimume oksemajnoj. Poste ili tranloøiøas al la komuna loøejo por laduonkreskintaj procionoj. Tie ili manøas viandon, ovojn,frukton kaj sekigitan manøaåon similan al tiu kiun oniaæetas por hundoj. Pendas ankaý botelo kun receptolakto,por tiuj kiuj deziras. Estas ankaýgranda baseno da akvo kie labestetoj povas trempi la manøaåonpor „lavi”, laý la procionakulturo. En tiu æi „adoleskejo” ili

manøas, dormas kaj ludas kune.

La procionoj kiuj naskiøis en la printempo atingos laseksmaturiøon en la unua aýtuno, malgraý ke ili ankoraý neestos atingintaj la maksimuman grandon kaj pezon. Tiam,ne plu æarmaj dolotobestoj, ili fariøas batalemaj, eæ atakassiajn vartantojn. Ili ja estos pretaj reveni al la naturo. Oni liberigos ilin en apartaj

lokoj de la fora arbaro. Ili ne havis patrinon por instrui, kaj nipovas nur esperi, ke la fortaj instinktoj, kiujn naturo provizis alili, sufiæos por ebligi ilin travivi en la natura stato.

Estos „malferma tago” æe la centro je la 28a de aýgusto, 2005,inter la horoj 1200 kaj 1600. La loko estas 2909 Þoseo 207,Seaforth, NS. — Steæjo

LA NAÝA REGIONA ÞIGNEKTO-CENTRA HEREDAÅA FOIRO

EN NOV-SKOTIO

La 6-an de majo, 2005, æe la Komunuma Kolegio de Nov-Skotio en Truro,okazis lanaýa Regiona Heredaåa Foiro de la Þignekto-Centra (angle Chignekto-Central)Lerneja Distrikto. Kompreneble ni fieris, ke øi ankoraý restis kiel unu el la plejgrandaj Heredaåaj Foiroj en Kanado, kvankam nia provinco estas unu el la plejmalgrandaj provincoj de nia lando. Preskaý æiuj, kiuj laboris dum la Foiro estisvolontuloj, entute almenaý 670 personoj - inkluzive de la juøantoj, instruistoj de ladiversaj lernejoj, personaro de la Komunuma Kolegio kaj la Regiona LernejaDistrikto, gepatroj de la studantoj, tiuj kiuj instruis la instrukunsidojn, kaj aliaj.

Denove, la specoj de la projektoj estis diversaj kaj la geknaboj faris multe daesplorado kaj laboro por prepari siajn montraåojn kaj lerni pri la historia signifo detio, kion ili prezentis. La juøantoj faris demandojn pri la prezentaåoj kaj oni estisjuøita ne nur pri la bona aspekto de la montraåo sed ankaý pri la øusteco de larespondoj. Æar Kanado estas multnacia lando, kies loøantoj devenis de æie en lamondo, vi povas imagi kiel interesaj, diversaj kaj allogaj estis tiuj projektoj kajankaý la subjektoj kaj montraåoj.

paøo 4 Inter Ni, numero 232, aýgusto 2005

Æi-jare partoprenis 44 lernejoj el nia Regiona Lerneja Distrikto. Æiu lernejo okazigissian lokan Heredaåan Foiron kaj oni juøis l,477 diversajn projektojn æe tiuj lernejajFoiroj. La 356 premiitaj projektoj de tiuj lokaj Foiroj estis registritaj en la RegionaFoiro en Truro, kie 62 juøantoj juøis ilin. Æar pli ol unu persono povus labori pri æiuprojekto, 410 gestudantoj atendis la juøantojn por montri kaj klarigi siajnprojektojn. Multaj iom stresiøis æar ili devis atendi dum sufiæe longa tempo por estijuøitaj. La æi-jara premio estas senpaga semajna vojaøo dum julio al Saskatoon,Saskatchewan, por renkonti la aliajn regionajn premiatojn kaj lerni senpere pri lahistorio kaj kulturo de tiu regiono. La regiona premiato estis Courtney Blois el laRawdona (angle Rawdon) Distrikto kie mi loøas. Þia projekto estis pri la kreskigode sovaøaj mirteloj en Nov-Skotio, kiu estas grava industrio de nia provinco.

Posttagmeze 21 instrukunsidoj okazis kaj, kompreneble, mi instruis Esperanton.Partoprenis 15 geknaboj, kaj ankaý æeestis tri plenaøuloj kiuj scivolis pri Esperantokaj volis lerni iom pri nia Internacia Lingvo. Mi bonvenigis æiujn kaj dum 50minutoj klarigis iom pri la historio de nia lingvo, instruis iomete da gramatiko kaj lakantojn „Esperanto-Alfabeto” kaj „Ruøa Pomo”, kiuj estas sufiæe facilaj porkomencantoj. Mi ankaý parolis pri Esperanto kiel pont-lingvo kiu helpus la postanlernadon de aliaj fremdaj lingvoj (kiel la franca), kaj pri la senpaga poþta kurso,U.E.A., Universalaj Kongresoj, la Pasporta Servo, TEJO, ktp. Mi montris kelkajnEsperantajn librojn kaj disdonis flugfoliojn kaj instigis ilin traduki la alineon„Inteligenta persono lernas la lingvon Esperanton ....”, kiun ili sufice bone tradukiskun nur iomete da helpo. Al la tri plenaøuloj, mi donis ekzemplerojn de la unualeciono de la poþta kurso, kaj respondis al iliaj demandoj post la kunsido. Poste miopiniis ke la geknaboj ne estis tro ekscititaj pri mia instrukunsido sed ili estisøentilaj kaj kunhelpemaj, kaj tre bone kantis, do mi estis kontenta pri la afero.

Tamen mi surpriziøis kiam Shirley Nicoll, la Regiona Kunordiganto de la HeredaåaFoiro, kontaktis min por diri ke þi ricevis leterojn de kvin studantoj de RuøklifaMezlernejo (angle Redcliff Middle School) en Bible Hill. Ili estis inter la geknabojkiuj partoprenis la instrukunsidon. Ili dankis þin pro la øuinda Foiro kaj menciis,inter aliaj aferoj, ke ili þatis la Esperantan instrukunsidon kaj trovis øin interesa.Estis la unua fojo ke oni skribis tiajn leterojn, do mi telefonis la lernejestron de tiulernejo kaj ni aranøis daton kaj tempon por prezenti al la kvin gejunuloj gvidilojnkiun mi ricevis de la Brita Esperanto-Asocio por disdoni, kune kun diversaj aliajEsperantaåoj kiel libretoj kaj informfolioj. Do, mi veturis al Bible Hill kaj re-renkontis kvar el la kvin gejunuloj (tiun tagon unu el la kvin ne æeestis la lernejon)kaj disdonis la gvidilojn, ktp. Mi ankaý faris demandojn al ili kaj miris æar ilirespondis øuste al miaj demandoj.

Mi demandis al mi - se ili povus memori tiom, post nur 50 minutoj de instruado,kiom ili povus memori se mi vere povus instrui ilin en lerneja klaso dum lernejajaro? Tio estas interesa demando, æu ne? — Kim Keeble


Numero 233 Septembro, 2005




HONORIGO DE D-RO STEVENS NORVELL

Dum la 90-a UK (Universala Kongreso) de UEA (Universala Esperanto Asocio) enVilno en julio 2005, D-ro Stevens Norvell fariøis honora membro de UEA. Tiungrandan honoron li þuldas al multaj agadoj, ne nur en Kanado (kiel, ekzemple, poræi tiu revuo (kaj Lumo kaj Inter Ni) kaj en la halifaksa grupo), sed ankaýinternacie (ekz. la laboro, kiun li faris por la nova eldono de PIV). Li certemeritas la gratulojn de æiuj anoj de KEA kaj mi kaptas la okazon tuj tion fari æitie.

— Geoffrey Greatrex, Lumo (aýgusto 2005)

VORTO ÆE LA STRATO

La 25-an de septembro æi jare nia grupeto denove partoprenis transkanadan libro-foiron "The Word on the Street" æe halifaksa Kajo 21. En kaja konstruaåo apud lahaveno kaj granda krozþipo, la foiro - kiu festas legadon kaj verkadon - allogiscentojn da halifaksanoj por aæeti librojn, aýskulti verkistojn, kaj informiøi pridiversaj kleraj aferoj. Æe nia informtablo ni parolis kun multaj homoj, kelkaj elkiuj ankoraý neniam eæ aýdis pri Esperanto. Ili vidis diversajn librojn el laLibraro Ludovika, bildojn el Esperantujo, kaj belan montraåon de objektoj de lajapana kulturo senditaj de Chizuko NISHI en Japanio. Ni ankaý disdonis multajninform-foliojn kun la espero, ke oni ekinteresiøos pri la internacia lingvo. Nisemas kaj semas.

— la redaktoro

paøo 2 Inter Ni, numero 233, septembro 2005

BLANKKAPA AGLO KAJ BRULANTA AKVO

„Blankkapa Aglo” kaj „Brulanta Akvo” estis la du restantaj anoj de la Esperanto-Klubo æe la Norda Hants-a Kampara Altlernejo (Hants North Rural High School).Antaý kvar monatoj, ili ambaý abiturientiøis. Nun ne estis Esperanto-Klubo en tiulernejo, kaj mi devos decidi æu mi penos rekomenci klubon aýtune. Pro miajspertoj tie, mi scias, ke ne estas facile interesi la instruistojn pri la eduka valoro deEsperanto. La lernejestro permesis, ke mi starigu la Klubon antaý kelkaj jaroj, kajeæ provizis min per klasæambro kaj iloj por montri la kursajn vidbendojn. Lapersonaro æiam estis afabla sed æiu estis tre okupata kaj neniu montris interesonpri Esperanto aý la klubo. Do, tio vere ne multe kuraøigis min.

Tamen, anstataý plendi, permesu al mi diri iomete pri la du abiturientuloj.„Blankkapa Aglo” (kies vera nomo estas Ilona Corbin) kaj „Brulanta Akvo” (kiesvera nomo estas Christopher Henningsen) elektis tiujn „Esperantajn” nomojn kiamili estis komencantoj. Dum la klasaj kunvenoj, ni æiam uzis tiujn nomojn. Iliambaý estas inteligentaj kaj gajnis la plej altajn notojn de la 2005-a abiturientadek-dua klaso de la lernejo. Brulanta Akvo gajnis la plej altajn notojn kajBlankkapa Aglo gajnis nur kelkajn notojn malpli ol li. Kompreneble, mi ege fierispri „miaj” du junaj Esperantistoj kaj diris tion al ili post la abiturienta ceremonio.

Brulanta Akvo aæetis la libreton de la Pasporta Servo de TEJO kaj planas vojaøidum eble unu jaro uzante tiun Servon. Li volas pensi kaj plani pri sia estontecodum la veturado. Dum la somero, Blankkapa Aglo, kiu estas kadetino en la ReøaKanada Aerarmeo, lernas kiel piloti aviadilon en Gander, Novlando. Ekdeseptembro øis la fino de la jaro, þi vizitos la Universitaton de Sankta Anne æeChurch Point, por finlerni la francan. Poste þi planas vojaøi al Eýropo por vagidum kelkaj monatoj uzante la Pasportan Servon de TEJO.

Laý mi, estas interese, ke la du plej lertaj studantoj de la 2005-a dek-dua klasoestis anoj de la Esperanto-Klubo.

— Kim Keeble

NORDA AMERIKA SOMERA KURSO (NASK) 2005

Dum tri semajnoj en julio, 24 studantoj vivis esperante en Brattleboro, Vermont æeS.I.T. (School for International Training). Ellen Eddy kaj Tim Westover helpisorganizi la aferon. Tim ankaý redaktis nian æiutagan novaåleteron "La NaskaFasko". Lee Miller organizis kaj instruis la komencantan kurson; Birke Dockhorninstruis la meznivelan kurson; kaj Paýlo Gubbins instruis la altnivelan kurson, kiuæi-jare temis pri la Esperanta drama arto. Bertilo Wennergren, la edzo de Birke,donis plusan lecionon pri gramatiko.

Inter Ni, numero 233, septembro 2005 paøo 3

Mi estis en la altnivela kurso, malgraý mia ne altnivela Esperanto, æar tiu kursointeresis min. Mi jam studis Esperanton dum nur 20 jaroj – ne sufiæe por regi.Bertilo emfazis, ke Zamenhof mem unue deziris klarecon; facileco estis flankaafero. Por mi, L.L. sukcesis pri la flanka afero. Paýlo prezentis tri horojn dedram-arto drame æiu-matene. Li mansvingis; li laýte kriis; lia instruado estis duonaprelego kaj duona drama prezentado. Ni øuis. Miaj klasanoj diskutis dramajnaferojn lerte kaj interese. Æar miaj klasanoj estis pli lertaj kaj parolis pli flue olmi, mi opinias, ke mi akiris multon ankaý el ili. Lertiøo inklinas suben.

Humphrey Tonkin vizitis kaj prelegis unu vesperon pri la usona revolucio, la UNkaj Irako. H.T. parolis senhezite, klare kaj lerte – tre impona. Li diskutis multajnpunktojn en struktura maniero, sed pri unu mi memoras speciale klare. Li diris, kekiam personoj unue lernas lingvon kaj renkontas alian kulturon, ili opinias kepopoloj vere estas samaj tutmonde – la samaj bezonoj, la samaj amoj, timoj, revoj. Sed post tiu unua impreso, kiam ili pli profunde scias la novan socion, ili opiniaske tiuj popoloj estas tute fremdaj, eæ strangaj - neniel similaj. Dr. Tonkinkonjektis, ke eble tio okazis kiam G.W. Bush decidis fari siajn aventurojn en lamez-oriento. Li estis nur en la unua fazo de scio.

Duncan Charters vizitis kaj faris sian faman prezentadon pri etnaj akæentoj. Dumaliaj vesperoj KINOSHITA Hisashi instruis la japanan paperfaldan arton. BharatGHIMERE montris bildojn kaj prelegis pri sia hejmlando Nepalo. EmilijaGJURCINOVSKA faris same pri Makedonujo, kaj Paýlo pri Anglujo. FranciskoLorrain kaj Saþi (Hisashi) instruis Goo ludon. Don Houpe montris sian ridindanmallongan DVD „D-ro Ratamanto”. La neleciona parto de la tempo estis valora;la neformalajn konversaciojn dum la manøado, æe la taverno ktp æiuj øuis.

En 2006 la somera kurso estos denove en Brattleboro, sed eble poste øi revenos alKalifornio por akiri pli da studantoj. Dudek kvar ne sufiæas. Estis 50 aý 60studantoj kiam la kurso estis en Kalifornio.

Mi rimarkis, ke estis multe pli da viroj ol virinoj æe la kursoj kiel kutime. ÆuEsperanto estas pli alloga por viroj ol virinoj?

— Reni Porter

MIA PENSO KAJ REMEMORO AL IU ARTIKOLO

En Inter Ni (n-ro 231, julio 2005) aperis la artikolo „Retletero de Ed Harler.”Legante øin miaj okuloj kaptis jenan frazon, „Estis nur tri redaktoroj - HarryLewis (la fondinto), vi mem, kaj Gene Keyes, kiuj servis senpage. Tio ne estaskutima.”

paøo 4 Inter Ni, numero 233, septembro 2005

Unue pri tio, ke senpaga servo ne estas kutima. En Japanio troviøas multaj lokajgrupoj Esperantaj, kiuj eldonas organojn kelkfoje en æiu jaro. Ankaý nia grupoeldonadas organojn 3-4 foje æiujare jam de pli ol 20 jaroj. Plue, øuste 20 jarojn nisendas (de nun sendos) al la grupanoj raportaåon æiumonate por pli frue sciigi ilinpri diversaj aferoj pri nia agado kaj Esperantujo. Por fari la laboron, la grupanojlaýviciøas kiel redaktoro senpaga. Ankaý mi ofte akceptas. Tamen, ke nur unuredaktoro æiumonate devas eldoni organon dum longaj jaroj, tio estas tute lacegalaboro. Honore dankinde!! Ankaý mi volas subteni kaj gusti nian ideosupon kunekun Inter Ni-anoj.

Due pri s-ro Harry Lewis. Ankoraý juna, mi jam volis vojaøi sur la Insulo dePrinco Edýardo (PEI) Kanado, kiun mi bone sciis per la libro Anne of GreenGables. Tamen mi ne povis utiligi la anglan lingvon, kaj rezignis. Sed antaýdudek kelkaj jaroj mi feliæe ekkonis kaj eklernis Esperanton, per kiu mi neprevojaøos. Post duonjaro mi finis komenclernadon. Mi planis korespondi kun PEI-ano. Responde de mia konsulto, mia gvidanto montris libreton, en kiu viciøisnomoj de delegitoj tutmondaj. Mi trovis nomon "Harry Lewis" en øi. Mi øojeskribis leteron al li, ke li bonvolu prezenti korespondanton, kiu loøas en PEI.

Li tuj respondis kaj prezentis f-inon Kim Keeble, kiu estas ano de "Inter Ni, sedne estas PEI-ano. Dank' al li, ankoraý nun ni estas amikoj. Mi volas sciigi al viliajn bonkorecon kaj karakteron, eltirante parton de lia letero de la 15a de aprilo,1981:

Kara Amiko:

En Princo Edýardo insulo estas neniom! (Almenaý, se ekzistas iuj iline estas membroj de KEA.) Mi mem naskiøis en PEI kaj loøis tie surfarmbieno apud Charlottetown dum æirkaý 20 jaroj. Tamen mi nunestas 68-jara fraýlo kaj eæ ne vidis la lokon dum multaj jaroj. Vimenciis "kulturejon". Æu øardeno? Estas Esperantistino, kiu loøaskun amikino æe farmbieneto kaj kultivas vegetalojn kaj florojn, kajhavas kaprojn, kokidojn, ktp. Þi venas de Vankuvero kaj nenionscias pri PEI. Þi volonte korespondos kun vi. Mi jam aýdis, keAnne of Green Gables estas populara libro en Japanujo dum jaroj. Milegis preskaý æiujn el tiuj libroj kiam mi estis knabo kaj multeþatas ilin.

Sincere via H. J. LEWIS

— Chizuko NISHI


Numero 234 Oktobro, 2005




PITAGORO: LIA SKOLO KAJ LIA TEOREMO

Pitagoro (AL2"(@D"l) estis antikva greka filozofo, matematikisto, sed ni povusrigardi lin ankaý kiel fizikisto, astronomo, eæ magiisto.

Ni konas malmulton pri lia vivo. Li naskiøis probable æirkaý 580-570 antaý niaerao æe la insulo Samos. Dum la regado de tirano Polikrato li devis rifuøi el sianaskolando al suditalia urbo Krotono, kie li fondis sian skolon.

Multaj legendoj kroæiøas al Pitagoro. Oni diras, ke li neniam notis ideojn, kaj limalpermesis tion al siaj disæiploj. Pitagoro kaj liaj disæiploj okupiøis pri mate-matiko – kiun oni konsideris esti religia aktiveco, pri muziko, pri politiko kaj prinaturo. Ili opiniis, ke la naturo estas ordigita laý nombroj kaj inverse, ke pernombroj oni povas koni la universon, kaj ke la harmonio inter nombroj estas samakiel la harmonio de la æiamaj leøoj en nia animo.

Ili havis du grandajn esplorkampojn: la muzikteorio kaj la nombroteorio en tutaenplektado. Ili eltrovis interesajn proprecojn de nombroj. Tiaj estas:

# La sumo kaj diferenco de paraj nombroj estas para.# La sumo de du neparaj nombroj estas para.# La produto de nombro para kaj nombro nepara estas para.

paøo 2 Inter Ni, numero 234, oktobro 2005

Ili faris observaåojn pri perfektaj nombroj kaj amikaj nombroj.

Nombro estas perfekta se oni povas produkti øin per adiciado de æiuj el tiesdivizoroj. (La grekoj ne konsideris nombron mem kiel divizoro.) Ili konis kvarperfektajn nombrojn: 6, 28, 496 kaj 8128. Tiel:

6 = 1 + 2 + 3 kaj 28 = 1 + 2 + 4 + 7 + 14, ktp.

Paro de nombroj estas amika, se unu el ili estas egala al la sumo de la verajdivizoroj al la alia (konsiderante ankaý la 1-an). Ili konis nur unu paron de amikajnombroj: 220 kaj 284. La sumo de la divizoroj de 284 sumo estas:

1 + 2 + 4 + 71 + 142 = 220.

Same, la sumo de la divizoroj de 220 estas:1 + 2 + 4 + 5 + 10 + 11 + 20 + 22 + 44 + 55 + 110 = 284.

Poste oni trovis aliajn amikajn nombrojn. Fermat trovis paron 1184 kaj 1210 kajparon 17296 kaj 18416. Descartes trovis paron 9363584 kaj 9437056. Eulertrovis aliajn 61 parojn. La komputilo estas tre utila por trovi tiujn amikajnnombroparojn. En la jaroj 1960-1970 æe la Universitato Yale en Usono oni seræisla nombroparojn pli malgrandaj ol miliono kaj trovis 42 tiajn nombroparojn.

Pitagoro kaj liaj adeptoj havis en sia nombroteorio specialan„geometrian” æapitron, en kiu ili okupiøis pri la nombroj kiel„geometriaj formoj”. Ili preferis vidigi la nombrojn per þtonetoj. Ekzemple la nombroj, ordigitaj kiel sur aldonita figuro, ili ricevistriangulon, kiu estis ankaý simbolo de sia federacio.

Ili nomis la nombrojn faritajn el tiaj aranøoj de þtonetoj triangulajnnombrojn. Tiaj nombroj estis: � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

T1 T

2 T

3 T

4 T

5

1 1+2=3 1+2+3=6 1+2+3+4=10 1+2+3+4+5=15 ktp.

Øenerale, triangula nombro Tn estas la sumo de entjeroj 1 øis n. Oni povas tujkalkuli la valoron de iu ajn Tn. Tiu estas:

•• •

• • •• • • •

Inter Ni, numero 234, oktobro 2005 paøo 3

Simile, ili aranøis þtonetojn en la formo de ortangulo. Ekzemple:

� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 6 = 2 × 3 12 = 3 × 4 10 = 2 × 5 ktp.

Hodiaý oni nomas tiajn nombrojn kunmetitaj (neprimaj), æar ili estas produtoj defaktoroj.

Ili nomis la nombrojn kiuj ne estas aranøeblaj laý faktoroj liniaj nombroj aýprimoj:

� � � � � � � � � � � � � � � � � 2 3 5 7

La nombroj el þtonetoj kiujn oni povas aranøi kiel kvadrato estas kvadratnombroj. Tiel:

� � � ��

� � � � � � � � ��

1 1+3= 4 1+3+5=9 1+3+5+7=16

Rimarku, ke æiu kvadratnombro estas la sumo de la unuaj n neparaj nombroj. Jennur kelkaj el la eltrovoj de la Pitagoranoj.

— Suzanna Barabás

[S-rino Barabás, jam de longe Esperantisto, instruas matematikon en lernejo enla urbo Oradea en Rumanio, preskaý æe la landlimo kun Hungario. Ni aperigos laduan parton de la artikolo en estonta numero. — Red.]

Informfontoj

1. Marton Sain: Ne estas reøa vojo (hungarlingve), Budapeþto, 1986.

2. Py, Pytha, Pythagore, Edition Paris 1993.

3. B.L. Van der Waerden, Vekiøo de unu scienco (hungarlingve), reeldono Budapeþto, 1977.

4. Kaj multaj aliaj. Poste pli detale aperis en mia libro (hungarlingve) kun titolo Interesamatematiko (en Rumanio, 1997, 1999).

paøo 4 Inter Ni, numero 234, oktobro 2005

MARÞANTA AGLO

La Honora Premiero (Æefministro) de la provinco Brita Kolumbio, Gordon Campbell,invitiøis de la estroj de la „Unuaj Nacioj” (indianoj) en Kitimat, B.K. fari paroladon æekunveno de la indiøenaj enloøantoj. Premiero Campbell paroladis preskaý tutan horonantaý la indiøena publiko. Li promesis, ke dum sia regado de la provinco, li intencasplibonigi iliajn vivkondiæojn al alta nivelo.

Li diris ankaý, ke li æiam subtenis la postulojn de la indiøenoj kiam li servis kiel urbestroen Vankuvero kaj æiam subskribis jese æiujn el iliaj petskriboj kiujn oni metis antaý li surlian skribotablon. Post la fino de la parolado, la estroj de la Unuaj Nacioj prezentis al liplakon sur kio estis gravurita la nomon: „Marþanta Aglo”. La æefoj honore, ceremoniediris ke tio estas la nova nomo kiun donas al li la indiøenoj de la Unuaj Nacioj.

Honore kaj dankante Premiero Gordon Campbell transprenis la plakon kaj, salutante elsia aýtomobilo en la granda aýtomobila karavano al la æirkaý staranta amaso de homoj, liforveturis. Poste iu åurnalisto demandis la æefojn de la indiøenoj pri la signifo de lanomo: „Marþanta Aglo”. Oni klarigis al li, ke marþanta aglo estas aglo kiu estas tiomplenþtopita per fekaåo, ke li perdis la kapablon flugi. — Jurgen Kuhl

Æerpita el Bulteno Council of Senior Citizens Organizations of B.C. (Konsilantaro de Organizaåoj de MaljunajCivitanoj de Brita Kolumbio)

ÞERCOJ PRI MATEMATIKISTOJ

Matematikisto, biologo kaj fizikisto sidas en strat-kafejo kaj observas la homojn, kiujeniras kaj eliras la domon trans la strato. Unue, ili vidas du homojn, kiuj eniras la domon. Tempo pasas. Poste, ili rimarkas tri homojn, kiuj eliras la domon.

La fizikisto diras, „La mezurado ne estis preciza.”La biologo diras, „Ili jam reproduktis.”La matematikisto diras, „Se nun precize unu homo enirus la domon, pro tio øi denoveestus malplena.”

( ( ( ( ( ( ( Fizikisto kaj matematikisto sidas en fakultata ripozejo. Subite, la kafomaþino ekbruliøas. La fizikisto ekprenas sitelon kaj saltas al lavabo, plenigas la sitelon kun akvo, kajestingas la incendion. La sekvantan tagon, la samaj du sidas en la sama ripozejo. Denove, la kafomaþino ekbruliøas. Æi-foje, la matematikisto staras, akiras la sitelon kajtransdonas øin al la fizikisto, tiel reduktante la problemon al iu jam solvita.

( ( ( ( — Oni tradukis el la angla <http://www.juliantrubin.com/mathjokes.html>


Numero 235 Novembro, 2005




Mia Nova Amo

Mi havas novan amon. Ne gravas al mi, ke mia edzino konscias pri tio. Fakte, mia edzino ankaý veturigas øin.

Jes, mia nova amo estas mia nova aýto. Nu, mi diru tuj ke mi neniamkonsideris min aýtomobil-amanto. Miaj amo-interesoj estis æiam alie. Øislastatempaj tagoj, mi kredis ke aýto estas nur ilo por transiri de A al B. Neniam plu mi kredos æi tiun naivecon.

Mia nova amo estas Toyota Prius. Estas benzina-elektra „hibrido,” alivorteøi movas per povumo de kaj benzina motoro kaj elektra pilo. La aýto-komputilo kalkulas la precizan kombinaåon, kiu plej taýgas laý la tiamajkondiæoj. La veturigisto ne devas decidi. La veturigisto devas nur veturigi.

Kiel mi vin amas, ho mia nova Prius-o? Mi kalkalu la manierojn.

Mi vin amas, æar viaj lineoj kaj kurbojestas tiamaniere glataj kaj allogaj, kieltaýgas maþino en ventotunelo naskita.

Mi vin amas, æar via koloro estas, laývia kreinto, la mistera „perlo de tajd-lando,” kiu al nespertaj okuloj estasnur malhele griza.

paøo 2 Inter Ni, numero 235, novembro 2005

Mi vin amas, æar vi plene plenumas vian voluptan promeson de benzin-þparado. Mia lasta aýto — malþparema fikamioneto! — atingis po 5,5kilometroj kontraý unu litro, por urba veturado. Mia alia aýto, ok-jaraToyota Camry, uzas po 7,5 kilometroj unu litron. Sed vi facile atingas po 18kilometroj kontrau\ unu litro, eæ 19 se mi flustras al vi vortojn de kuraøigo. Tio egalas al pli ol la duoblo tiu de la Camry, pli ol triobla de la kamioneto. Mi kredas ke, se ni pli bone interkonatiøos, ni povus atingi po 20 kilometrojnper uno. Kaj mi al vi promesas, kara, ke ju pli la prezo de benzino altiøos,des pli mi vin amos.

Mi vin amas, æar kiam mi vin veturigas, mi sentas min kiel virtulo. Kial? Æar via benzina þparado estas edziøinta kun malaltaj emisioj. Kiam viaelektra pilo ekregas la aýton, kaj la benzina motoro malnecesas — ekzempleapud trafiksemaforo, aý je malalta rapideco — viaj emisioj malpliiøas al …nulo. Ho mia kor’, kiu tiam batas pli laýte ol la motoro.

Mi vin amas, æar via panelekrano diras al mi æiumomente kiom da benzinomi uzas; do mia veturiga konduto jam þanøiøis, æar mi volas nenion alian olvian feliæon. Ne plu la „eksaltoj de kuniklo” for de la ruøaj semaforoj.

Mi vin amas, æar viaj gefratoj estas ankoraý tiel raraj, ke æiu Prius-veturig-isto ridetas kaj mansignas al aliaj Prius-veturigistoj. Estas kvazaý ni havasetan, sekretan klubon.

Mia kara, vi estas ankoraý tiel rara, ke la ega plimulto de l’ homaro nekomprenas vin. La demando, kiun mi aýdas plej ofte, estas „Kie onikonektas øin?” Sed vi konas nenion pri æi tiu „konektado.” Vi ne estasgazonfalæilo, aý panrostilo. Male, vi estas verko de geniulo. Via elektra piloekþarøiøas, kiam oni bremsas aý malakcelas. Simpla, efika, genia.

La alia demando, kiun mi ofte aýdas, estas „Kiom øi kostas?” La respondo,kiun mi feliæe ekdiras al iu demandanto, estas „36 575 kanadajn dolarojn.” Iomete alta, eble, sed malpli ol mia Camry aý tiu soifa kamioneto. Kaj nimemoru, ke la þparado de benzino ofertas þparadon de mono æiufoje, kiammi vin veturigas.

Mia sola bedaýro estas, ke vi estas tiel aminda, ke mia edzino vin tiel amas,kiel mi (aý min). Do hodiaý mi povas nur skribi pri vi, æar vi estas for;hodiaý þi veturigas.

Þajnas al mi, mia amo, ke vi forirus kun iu ajn, kiu havas vian þlosilon.

— Graham Steele

Inter Ni, numero 235, novembro 2005 paøo 3

PITAGORO: LIA SKOLO KAJ LIA TEOREMO

Parto II

La plej faman teoremon de geometrio oni nomas la teoremo de Pitagoro. Tamen, tiu estis jam konata en Babilonio, Egiptio kaj Æinio multajn jarojnantaý Pitagoro.

#### En ortangula triangulo la kvadrato de la hipotenuzo estas egala al la sumode la kvadratoj de la du katetoj.

(En ªªªª ABC pppp A [pppp BAC] = 90°)BC2 = AB2 + AC2

aý a2 = b2 + c2

Tiu æi kunligo estas vera por la nombrotrio 3,4,5 – kiuj estas sinsekvajnombroj – kaj por multobloj. Oni nomas tiujn pitagoraj nombroj(øenerale, 3k,4k,5k). Krome, ekzistas grandnombro da aliaj nombrotriojkiuj ne havas tiun proprecon sed malgraýe priskribas laterojn de ortatriangulo, ekz (5,12,13), (8,15,17), (7,24,25), (9,40,41).

La teoremon pruvis multaj matematikistoj. Oni diras, ke øis nun oni konasmultajn centojn da pruvoj. Elisha Scott Loomis, amerika matematikisto,kolektis 370 pruvojn de la pitagora teoremo kaj eldonis ilin en la jaro 1940en bela libro kun titolo The Pythagorean Proposition (La PitagoraPropozicio).

Malnova æina figuro – laý hodiaýa interpreto – prezentas grandankvadraton kaj enmetitan malgrandan kvadraton. Estas tuj evidenta, ke lakvar ortangulaj trianguloj estas kongruaj. La areo de la granda kvadratoestas:

La sumo de areoj de la interna kvadrato kaj la kvartrianguloj estas:

sekvas, ke

kaj pro tio:

kiu kunlige kun la desegnita triangulo prezentas la teoremon.

paøo 4 Inter Ni, numero 235, novembro 2005

Je la 1-a de aprilo 1876 amerika deputito James A. Garfield – kiu estiselektita la 20a Prezidento de Usono en 1881 – proponis novan pruvon, kiuestas fakte surbaze de la antaýa.

Se ni duonigas la antaýan figuron per diagonalo de lainterna kvadrato, ni ricevas trapezon. Videblaj estas dukongruaj trianguloj, kaj la triangulo en la mezo estasortangula kaj izocela (simetria pro du samlongaj lateroj). La areo de la trapezo egalas al la areo de la tri triangulojkunaj.

Tial:

sekve:

kaj (en triangulo)

Oni scias ankaý pri aliaj pruvoj de tiu æi teoremo de æinoj, de la grekoEýklido (en 300 antaý nia erao), de Leonardo da Vinci, de matematikistoHenry Dudney (1917), Hermann Baravalle (1945), kaj de aliaj.

— Suzanna Barabás

[S-rino Barabás, jam de longe Esperantisto, instruas matematikon enlernejo en urbo Oradea en Rumanio, preskaý æe la landlimo kun Hungario. — Red.]

Informfontoj

1. Marton Sain: Ne estas reøa vojo (hungarlingve), Budapeþto, 1986.

2. Py, Pytha, Pythagore, Edition Paris 1993.

3. B.L. Van der Waerden, Vekiøo de unu scienco (hungarlingve), reeldono Budapeþto,1977.

4. Kaj multaj aliaj. Poste pli detale aperis en mia libro (hungarlingve) kun titolo Interesamatematiko (en Rumanio, 1997, 1999).

2222 3333 pppp BBBB IIII '''' !!!!�� NNNN **** 4444 """"

1111 ›››› úúúú //// ÚÚÚÚ (((( $$$$ (((( 0000 ....


Numero 236 Decembro, 2005

Laborantoj:Bob Williamson — Redaktoro, preskontrolisto Stevens Norvell — kompostistoReni Porter — Presisto, enpoþtigisto, kontistoSendu leterojn kaj artikolojn al: Bob Williamson Sendu abon-monon al: 329 Poplar Drive Reni Porter

Dartmouth, Nova Scotia 71 RidgeValley Road KANADO B2W 4K8 Halifax, Nova Scotia [email protected] KANADO B3P 2E5



FELIÆAJN FESTOTAGOJN

La redakcio de Inter Ni deziras al æiu leganto æion la plej bonan dum la æi-monatajfestoj de Zamenhof-tago, Kristnasko, kaj la aliaj festaj tagoj je la fino de la jaro. Ni ankaý esperas, ke vi øuas nian gazeteton, kaj ke vi tuj renovigos vian abononpor la venonta jaro. Dankon pro via partopreno inter ni en nia agado, kaj sincerajnbondezirojn por sukcesoplena nova jaro.

— via redakcio

RETMESAØA DEMANDO

Estimata Redaktora Moþto:

Lastatempe mi akiris komputilon. Nun mi estas inter la modernuloj kaj povas sendi kajricevi mesaøojn per la reto. Pri tio mi fieras.

Antaý kelkaj tagoj mi ricevis mesaøon de al mi nekonata vidvino en Niøerio. Þi dezirasenmeti grandan sumon da mono en mian bankkonton. Þajnas, ke þia lastatempe mortintaedzo akiris la monon ne tute laýleøe, kaj pro tio þi ne povas sendi la monon eksterlandenper normalaj kanaloj. Kompreneble, mi deziras helpi þin (aparte æar þi antaýnelongefariøis vidvino). Þi ankaý promesis doni al mi sufiæan grandan donacon por montri, ke þiestas tre dankema al mia helpo.

Mi scias malmulton pri æi tiaj aferoj. Æu vi povus konsili min?

Æiam fide al via juøo, mi restasKon Fu Zita

Respondo sekvas #

paøo 2 Inter Ni, numero 236, decembro 2005

Tre estimata S-ro Zita,

Multan dankon pro via reta enketo. Ankaý mi ricevis la saman mesaøon de tiu samanekonatulino, kaj multajn similajn. Sed mi ne kredas ilin. Anstataý povra vidvino kiudeziras mian helpon por fari peketon, mi imagas al mi ruzan fiþiston kiu allogas min porþteli mian monon. Se mi konsentus fari ion kontraýleøan, kaj poste oni þtelas mianmonon, al kiu mi rajtus plendi?

Multe pli saøa, moderna agado estas viziti Internacian Televidon (ITV), la unuantelevidkanalon tute en Esperanto, æe <http://internacia.tv/>.* Tiel vi senzorge povas øuiinformoplenajn, amuzajn programerojn kaj ankaý, se vi deziras, mondonaci por subteniprogresigan laboradon.

Samideane salutas

via redaktoro

LETEROJ AL PARLAMENTANO DE NOVA DEMOKRATIO

N-ro 2

Kara amiko:

Dankon pro via lastatempa letero. Plaæas al mi ke, kiel mi, vi øuegas vian laboronkiel parlamentano.

Kiel mi skribis en mia lasta letero, estas sep institucioj kiuj fundamentasdemokratian registaron. Mi scias ke viaj æiutagaj luktoj, en nova demokratio, estasestabli kaj defendi tiujn sep instituciojn. Æi tie, en Kanado, ni jam havas lafundamenton; do niaj problemoj ne samas al la viaj.

La plej granda problemo, kiun havas nia matura demokratio, estas la malrapida sedneþanøiøema regreso je la procento de voædonantoj.

Kial okazis æi tiu regreso? Estas malfacile respondeble. La æefaj kialoj por nevoædoni, kiujn mi aýdas en mia distrikto, estas la sekvantaj:

1. „Mia voæo estas nur unu el miloj aý milionoj; do ne gravas se mi voædonas aýne; do mi ne voædonos.”

2. „Mi ne vidas la diferencon, kiun la registaro faris aý faros pro mi; do ne gravasal mi kiu starigas la registaron; do mi ne voædonos.”

3. „Mi kredas, ke la politikistoj estas tute samaj, t.e. nebonaj aý neutilaj aýmensoguloj; do voædoni estas sencela; do mi ne voædonos.”

*Okaze de teknikaj malfacilaåoj (aý se vi uzas Mackintosh),eblas provi ankaý du rektajn adresojn:<mms://itv.interrogacaodigital.net/itv><http://www.interrogacaodigital.com/stream/itv>

Inter Ni, numero 236, decembro 2005 paøo 3

La unuan respondon oni trovas en io ajn sistemo de balotado, ne nur en modernajdemokratioj kiel Kanado. Civitano, eæ civitano kiu interesiøas pri la politiko,malfacile vidas, kiel lia voæo faros diferencon. Rarega estas la okazo, en grand-skalaj balotadoj, ke unu voæo faras la diferencon inter venkigo kaj malvenkigo. Doþajnas al mi, ke æiu voædonulo ja devas vidi sian voædonadon kiel agadon dedemokratia virteco kaj fiereco. Se ne, mi ne scias ion konvinkan. Ni voædonas æarni povas.

Pri la dua respondo mi pli maltrankviliøas. Estas simptomo de la fakto ke, enKanado, la plejmulto øuas komfortan vivmanieron. Ne estas kiel en via lando, kiuåus suferis internan militaæon; via lando, kie la ekonomio estas malfacileresaniøonta; via lando, kie la aýtoritatismo estas hieraýa memoro kaj hodiaýadanøero. Æi tie, male, milito estas malproksima memoro. La ekonomio fartas pli-malpli bone, la plejmulto trovas laboron, la vivmaniero estas komforta laý lanormoj de la mondo. Malplimultaj estas la egaj maljustecoj; la viktimoj demaljustecoj, kiel la indiøenoj aý la malriæuloj, havas nek fortajn nek unuigajnvoæojn.

Fakte, la politikaj opinioj de nia komforta plejmulto estas maldetalaj. La grandegaplejmulto de nia popolo zorgas pli pri siaj domoj, siaj familioj, aý siaj laboroj, olpri la politiko. (Tio ne estas kritiko, nur fakto.) La „demokratia ironio” estas ke,se vi tro sukcesas kaj via demokratio produktas la pacon kaj la bonfarton, øiproduktas ankaý certan „molecon” je siaj demokratiaj radikoj.

Kiel mi åus skribis, mi maltrankviliøas pli pri la dua respondo ol la unua. Sed el latri respondoj, efektive la tria estas la plej danøera. La tria respondo esprimas ion,kio minacas la demokration mem.

Ni havas civitanojn, kiuj kredas, aý kiuj diras ke ili kredas, ke la partioj kaj lapolitikistoj estas tute samaj, tute koruptitaj, tute meminteresitaj. Eble estas specode la maldiligenteco aý de la moleco, pri kiuj mi jam skribis; alivorte, estas nursenkulpigo por fari nenion. Sed se ne, estas ja dura cinikeco. Kaj æi tiu duracinikeco kondukas al la ideo, ke la demokratio ne valoras pli, kaj eble valorasmalpli, ol la aýtoritatismo.

Æu vi estus surprizita se mi dirus, ke la ideo, ke æiu estas mensogulo, minacas lademokration unue æar øi estas iomete vera? La politikistoj – almenaý tiuj, kiujsukcesos – konas kiamaniere entombigi la veron kaj tiamaniere „svingigi lahomamasojn.” Oni entombigas la veron, æar oni scias ke tio, kio valoras jebalotadoj, ne estas la vero sed estas tio, kion la popolo kredas. Ordinaraj civitanoj,kiuj ne multe zorgas pri la politiko, estas facilaj celtabuloj por spertaj „vero-entombigantoj.”

Sed la ideo, ke niaj politikistoj estas æiuj koruptitaj kaj meminteresitaj mensoguloj,minacas la demokration due, æar øi estas plimulte malvera. Laý mia sperto, la egaplejmulto de kanadaj politikistoj estas decaj, honestaj, laboremaj reprezentantoj.

paøo 4 Inter Ni, numero 236, decembro 2005

(Bonvolu kredi min…) Jes, de tempo al tempo ili kaþludas kun la vero. Sed pormi, kiu vivas mian laborvivon æirkaýitan de politikistoj, estas facile ekvidi kajmalkaþi tiujn ruzojn.

Mi opinias, ke la kapableco aýskulti politikajn paroladojn, kaj diferencigi la veronde la malvero, estas unu el la plej gravaj kapabloj de la demokratia civitano. Tielarmita, la civitano povas eniri la civitan arenon sen bezono de tiu dura cinikeco,kiu mortigas la civitan spiriton.

Ho ve! La tempo flugas. Mi estas skribinta jam tro longe. En mia venonta letero,mi priskribos la multajn ruzojn kun kiuj niaj politikistoj entombigas la veron, kaj lafosiloj, kun kiuj oni povas eltombigi øin.

— Graham Steele

Noto de la redaktoro: Æi tiuj ideoj ege valoras por æiuj, kiuj loøas en demokratio, kie ajn øitroviøas. Øis la 23-a de januaro 2006, kanadanoj travivados nacian voædonan kampanjon. Tioestas bonega oportuno por ekzerci sin al la gravaj kapabloj necesaj por loøi en demokratio,pri kiuj Graham skribis en sia letero.

TRANSLOKIØO DE LA ESPERANTOMUZEO

Por la Esperantomuzeo kaj la Kolekto por Planlingvoj komenciøas nova fazo. Nitransloøiøis en pli taýga kaj multe pli facile alirebla loko. Temas pri nove restaýritapalaco en la centro de Vieno, tute proksime de la antaýa loko. Jen øia adreso:

Kolekto por Planlingvoj kaj EsperantomuzeoPalais MollardHerrengasse 9Vieno

Ni ankaý havas novajn deåor-horojn, kiuj validas ekde la remalfermo jam en novembro:

ESPERANTOMUZEO: lun.-merkr. kaj vendr.-sab.: 10h00 - 14h00; åaýde: 15h00 - 19h00KOLEKTO por PLANLINGVOJ: lun.-merkr. kaj vendr.: 9h00 - 16h00; åaýde: 12h00 -19h00

Sed bonvolu direkti æiujn sendaåojn al la sekva adreso :

Kolekto por Planlingvoj kaj EsperantomuzeoJosefsplatz 11010 VienoAýstrio

Koran dankon kaj sincerajn salutojn,Kathrin Delhougne<http://www.onb.ac.at/sammlungen/plansprachen/eo/esp_es.htm>

ripensu eni al la speranto -k ursaro · bulteno, „naska fasko”. en tiu troviøas ne nur informo...

Documents