298

narodna umjetnost 19 (1982)

Osim fotografija knjiga je oprem-ljena i crtezima glazbenih instru-menata, k.artom sibenskog podrucjai vee spomenutim Rjecnikom, koj.ije sacinio Bozidar Finka. Knjizi jeprilozena i mala gramofonska ploeas izborom snimaka pjevanja i ka-zivanja iz svih obradenih lokaliteta.

U ovoj knjizi svakako je najvred-nija bogata glazbena grada, koja jeujedno i strucnije prezentirana oddruge grade (uz notne zapise napje-va nalaze se i tonski nizovi i met-roritamski obrasci).

Zorica Rajkovic

Ivan Lovric i njegovo doba. Referati isaopcenja sa znanstvenog skupa, Odgo-vorni urednik Milivoj Catipovic »Zbor-nik ceUnske krajine«, knj. 1, Sinj 1979,403 str.

Dvjesto godina nakon smrti IvanaLovrica, a bio je mladic od dva-deset i jedne godine kad ga je od-nijela tuberkuloza, u njegovu rod-nom mjestu oddan je simpozij kojije konacno osvijetlio njegovo djelo,Sudbina je n8lime Lovriceva bila dasu ga ostro napadali i kritizirali zanjegova kratka zivota i da su ganijekali i :zanemarivali gotovo dvastoljeca nakon njegove smrti.

MlacLi prosvjetitelj, militantno an-tiklerikalan, bio je napisao kritikuna Fortisovo Putovanje po Dalma-ciji. U kritici je katkad imao pravoa katkad je grijesio. No dao je vrlomnogo podataka 0 SinJskoj krajinii 0 zivotu njenih tadasnjih stanov-nika - Morlaka. Odlikuje se ta nje-gova grada prosvjetiteljskim nazo-rima ali i jednim za tako mladacovjeka zaeudujucim cj.elc>Viitimpri-stupom zivotu, ljudima, kuituri, fol-kloru, obicajima. Lovricevi Morlacisu ljudi od krvi i mesa; njihovi obi-caj,i nisu prikazani u romantickomcelofanu a njegov prikaz zivotahaiduka Stanislava Socivice socio-losfua je studija (Krle~a) i prikaz al-ternativne ekono'mike, ekonomikehajduckog stjecanja bez premca jeu nasoj literaturi. Simpozij je ana-

lizir.ao i prikazao povijesne prilike,naroeito gospodarsko-drustvene ipoliti eke odnose u sredini 18. sto-ljeca (Stulli, Kolanovic, Pandzic),demografsku situaciju u Sinju u todoba (Bezic-Bozanic), uzu sredinuiz koje je Lovric potekao (Soldo,Fiskovdc). Posebno su osvijetljeniLovricevi doprinosi, odnosno grada- arheoloska (Gabricevic), geolosk.a(Sikirica), speleoloska (Jalzic); zatimLovricev doprinos folklorismci, i toposebno usmenoj knjizevnosti (Bos-kovic-Stulli, Mimica, Kleut), zatimnjegov doprinos etnoloskom pozna-vanju Sinjske krajine (Rihtman--Augustin, Milicevic, Culinovic-Ko-nstantinov,ic, Bezic, Bonifacdc Rozin,Petrie, Vrtovec, Vidovic). Prikazanesu kritike Lovrica a izradena je Iibibliografija radova 0 Ivanu Lovri-cu.

Radovi u ovom zborniku doista sudobro usmjereni prema vremenukojem je djelovala ova tragiena lic-nost naseg javnog zivota i premanjegovu djelu. Tek nakon ovog zbo-rnika moguce je dati pravu etn()-losku iii socijalnoantropolosku oc-jenu Lovricevih pogleda i njegovadoprinosa znanju 0 nama samima io nasoj kulturi.

Znanstveni skup organiZJiralo jekulturno drustvo »Cetinjanin«, kojeje i izdalo zbornik.· To je zaista li-jep primjer odnosa prema bastinii aktivan doprinos suvremenom lju-dskom ,identitetu.

Dunja Rihtman-Augustin

Rad XXIII kongresa Saveza ud'ruzenjafolklorista Jugoslavije, Slavonski Brod1976, Glavni urednik Zoran Palcok, Sa-vez udruzenja folklorista Jugoslavije,Drustvo folklorista Hrvatske, Zagreb1981, 346 str.

U zborniku radova 23, kongresaSaveza udruzenja folklorista Jugo-slavije, odrZanom u Slavonskom Br-odu 1976. godine, tiskano je 47 re-ferata oddanih uz ovih sedam tern a :

1. Narodno stvaralastvo Slavonijei Baranje, 2. Ustanci i narodno stva-

299

prikazi i kritike

,ralastvo, 3. PrJstup usmenoj lmji-zevnosti kao pisanom tekstu i kaoizv,edbi u drustvenom kontekstu, 4.Obredna ora., 5. Problemi tipologijeplesova naroda i narodnosti Jugos-laVlije, 6. Is:k:ustva nasih folklornihsmotri, sabora, priredaba i radio-te-levizijskih prikaza folklora - sob-zirom na tradiciju, autenticnost jinovaaije Ii 7. Broblemi terminologijeu jugoslavenskoj muzikologiji.

o folkloru Slavonije i Baranje go-vODi sest priloga. U prvom MilicaBoskovic-Matic daje pregled likov-nih tradicijs-ltJih kolektivnih umjet-nickih izr.azajnih mogucnosti sta-novnistva SlavoThije i Baranje -Hrvata, Srba, Madara i Sokaca (!?)na predmetima dnevne upotr:ebe. Udrug,om Jelka Radaus-Ribaric obra-duje zoomorfne i antropomorfne mo-tive na slavonskm otarcima (prilaze15 fotografija s popisom motiva imjesta gdj.e se motiv nasao) i za-kljucuje da otarak kao predmet posvom platnu i crvenom kolol'itupripada slavenskom materijalnom iobrednom inventaru u kojj se sto-pilo viSe kultumih elemenata stosu se kroz dugo kulturno r.azdobljepojavljivali na tIu Slavonije. U tomsu predmetu narodnog inventara oniostali prisutni do naseg doba, zabi-ljezeni u sarama hrvatskog likovnoggovora Slavonije. ObavjestaVlajuci anarodnoj muzickoj tradiciji podruc-ja Slavonske Pozege, Dunja Riht-man-Sotric navodi da tradicionalninarodni muzicki instrumenti kojesu istraZivaci na podrucju Slavon-ske Pozege vidjeli, culi, snimili iIio njima dobiIi osnOvne podatke, pri-padaju grupi idiofonih, aerofonih ikordofonih instrumenata. U cetvr-tom prilogu Kresimir Galin pise ,0diplici, jednocijeynoj trstenoj klari-netskoj sviraljci iz Baranje, kojoj jetradicijska izrada ,i sviranje, kao inavlacenje pipnica u ukrasne svrhe,starija ad ceti,ri generacije (nekad sudiplice u tom kraju bile rasirene,adan as ih sViira sarno nekoliko ljudi).Prilog Olge Penavin govori 0 narod-nim baladama iz Koroga, madarskejezicne oaze u Slavoniji (sacuvanesu stare melodij,e i jezik 16. stolje-6a). U sestom prilogu Voislav Ja-

koski obraauje zapis od sedam na-rodnih pjesama Albanaca prenese-nih u Slavoniju. Malo 0 folkloruSlavonije!

NajveCi broj priloga (17) posvecenje temi Ustanci i narodno stvara-lastvo. U prilogu Vi!sestruki konti-nuitet i karakter razvitka naseg na-rodnog pevanja Ustanka 1941. Du-san Nedeljkovic zakljucuj,e da ima-mo »vec opsti i c-elovit pregled, et-nogenetsku, etnopsiholosku, opstufolkloristicku i estetsku drustveno-istorijsku analiticku ,i sinteticku sli-ku same sustine i dinamicke struk-ture originalnog razvoja viSestru-kog kontinuiteta i karaktera narod-nog pevanja Ustanka 1941... « 0dokumentarno-povijesnoj vrijednostimakedonskih narodnih pjesama stematikom NOB-a i revolucije piSeSimo M1adenovski. Dva priloga po-svecena su zenama: Lik zene u na-rodnom stvaralaiitvu ustanka i re-volucije (Radmila OpaCic) i Realis-ttcno i uloga zene u narodnom stva-ralastvu buna i ustanalea (NikolaKnezevic). U prilogu Folklorno po-etsko-muzicleo stvaralastvo leondici-onirano emotivnom potrebom grupeu specificnim situacijama narodnogotpora H. Polovina, N. Ludvig-Pecari 1. Milakovic zakljucuju da je unasim narodnim kolektivnim aktiv-nostima pojedinac u sklopu grupemorae djelovati borbeno, pOZrtvo-vno, uvijek izlozen napadu anksi-oznosti i straha, »protiv kojeg segrupa mora braniti, jer bi bila svla-dana, pregazena«. 0 nekim motivi-rna i saddajima partizanske narod-ne pjesme u Hercegovini pise MilanBodiroga. Rad Ive Rudana Ustanak~ oslobodilacka borba Istre u usme-nom narodnom stvaralastvu' napisanje na temelju djela grade, j,er velikidio usmenog narodnog stvaralastvao ustanku i oslobodilackoj borbiIstre nije zapisan i tiskan, sto ote-zava stvaranje temeljlitijih teorijskihzakljucaka. U prilogu Ustanci i na-rodno stvaralastvo Rusina (VladoKostelnik) kaze se da su Rusiniprozivljavali istu iii veoma slicnusudbinu u svojoj povijesti kao i svidrugi slavenski narodi. Borili su seza sv·oju samosvijest i slobodu pro-

300

narodna umjetnost 19 (1982)

tiv Mongolo- Tatara, poljske sljahte,turskog ropstva, ugarskih barona,njemackih grofova, rumunjskih bo-Ijam, protiv feudalne eksp10atacijeuopce. U pnilogu Odjek trinaesto-julskog ustanka i borbe protiv fa-sizma u narodnoj poeziji u CrnojGori (Ismail Doda) pretezno je rijec.0 partizanskim pjesmama na jeziku

, albanske narodnosti. U radu Narod-ne pesme 0 ustanku i ustanickimborbama na jugu Srbije MomciloZlatanovic tvrdi da ni .Q jednompovijesnom dogadaju na jugu Srbi-je nije ispjevano toliko lirskih i ep-skih pjesama kao 0 ustanku, os10-bodilackom ratu i revoluciji; »ispe-van je citav niz pesama 0 pozivu naustanak, ustanku i ustanickim bor-bama« a aktualizirane su i mnoge»stare revolucionarne i borbene pes-me«, pa tvrdi »da z.ivotni nerv usta-nickog folklora nije presecen«, veeda proces neprekidno tece, sto uvje-rljivo potvrduju i zapisi u novijimzbirkama. Trpko BiSevski govori 0muzickiim karakteristikama trijupartizanskih pjesama. U priloguHajducka i kleftska ustanicka pes-ma Miodrag Stojanovic zakljucujeda pri pazljivom usporedivanju us-menog stvaralastva naroda jugois-tocne Evrope u intervalimSl ,oslobo-dilacldh borbi, ustanickih pokreta ibuna (Srba, Hrvata, Makedonaca,Grka,. Rumunj,a, Albanaca, Bugara)nalazimo brojne zajednicke erte na-stale ne sarno po opCim zakonimastvaranja folk10ra u svakom naroduposebno, vee i u genetickim, povi-jesnim i kulturnim vezama tih na-roda kroz stoljeca. Citir.ane epskepjesme u prilogu Gradascevicev us-tanak u narodnoj pjesmi (DenanaButurovic), premda u mnogome ra-zlicite, »dragocjeno dopunjuju na-rodnu predaju 0 bosanskom ustankupod Husein-kapetanom Gradascevi-cern. One sugeriSu vitalni sloj pravenarodne tradicije 0 bosanskom us-tanku, sloj koji je otporan na sveinovacije i improvizacije«. NikolaAnia piseo nastanku i razvoju na-rodne, revolucionarne i borbene pje-sme Padaj silo i nepravdo, koja sepjevala u svim prilikama i u svimuvjetima, imajuci znacajnu funkciju

tokom cijelog NOR-a. 0 23 pjesmes tematikom ilindenskog ustanka,podijeljene u tri grupe (prije, za vri-jeme ustanka i poslije njega), piseIvan Kotev, a 0 samoubojstvu kaomotivu u makedonsk,im ustanickimnarodnim pjesmama Lazo Karovski.U prilogu Partizanska pjesma u in-terpretaciji Isidore Sekulic (Sveto-zar Piletic) rijec je 0 zanimljivomeseju Is.idore Sekulic (objavljenom uXI. knjizi Sabranih djela), u kojemnjezina ocjena partizanske poezijeostaje kao nezaobilazan prilog. Vu-koman Dzakovic pise 0 spjevu SaveOroviea 0 hercegovackom ustanku1875-1876. i kaze da je odusevljenjeiz djetinjstva i Dane mladosti Oro-vic pokusao iskazati 1936. godine(tada je bio major bivse jugoslaven-ske vojsl~e) tiskavsi sedam pjesamau desetercima pod nazivom Neve-sinjski ustanak kao navodne zapisenarodnog guslara Vucete Orovica.

Cetiri priloga posvecena su temiPristup usmenoJ knjizevnosti kaopisanom tekstu i kao izvedbi udrustvenom kontekstu. U prvomprilogu, 0 metodickom i metodoLos-kom aspektu u pristupu proucava-nju narodne knjizevnostii - s oso-bitim osvrtom na povijest usmenenarodne knjizevnosti (Tvrtko Cube-lie), naglaseno je da su i pisana iusmena knjizevnost izraz ,istog je-zika i iste nacionalne kulture, da 'iuje »stvorili poj,edinci koji su pripa-dali istom nal'odu i da se stvarnoradi 0 jednoj te istoj knjizevnosti«o tome kako cjelovitije razlikovatinarodnu pjesmu pise Marko Terse-glav. Nives Ritig-Beljak u clankuIstrazivaceva i kazivaceva pjesmadaje prilog metodologiji istrazivanjausmene knjizevnosti, a Vojislav Ni-kcevic u prilogu Da linarod u ko ..lima Njegoseva Gorskog vijenca pje-va epske narodne pjesme - zakliu-cuje da se za pjesme kola u Gor-skom vijencu moze reci da pred-stavljaju pr~jelaz izmedu epskog na-rodnog i pisanog pjesnistva i da sezanrovski mogu najtocnije odreditikao pjesme »ua narodnu«, kao sti-hovane povijesti kakve je u crno-gorskoj knjizevnosti pod utjecajemRazgovora ugodnog Andrije Kacica-

301

prikazi i kritike

-Miosica narocito pisao Njegosevstric Petar I. Petrovic.o temi Obredna ora govore tri pri-

loga. Prvi se bavi nekim etnokore-oloskim karakteristikama lazarickihobrednih plesova u SR Makedonijd(Mihailo Dimoski), drugi ulogom ob-rednih plesova u svadbenim obica-jima u srednjem Banatu (VladimirMitrovic), tre6i 0 karnevalima u Les_kovcu, u kojem Jovan S. Mihajlovickaze da dramsko narodno stvaralas-tvo na jugu Srbij.e ima svoju dugutradiciju. Na knaju zakljucuje dasu poslije II. svjetskog rata poku-sali obnoviti karnevale, ali bez us-pjeha.

Problemima tipologije plesova ba-ve se dv·a priloga. Ivan Ivancan iz-nosi indeks pIesnih motiva kola uSlavoniji (navodi 77 naziva kolakoji su obradeni i plesne motive ko-ji ih tvore), a Ravijojla Pavic-Man-die osvrce se na tipov.e harodnihplesova Bosne i Hercegovine.

Trina,est priloga govori 0 sestojtemi, koja Se bavi primjenom folk-lora. U prvom prilogu 0 tendenci-jama koje se kod nas u novije dobaispoljavaju u priikazivanju narodnogstvaralastva Miroslava Fulanovic--SoMe istice da je potrebno osigu-rati jedinstven strucni programskipristup tumacenju, poj,ava, vodeCiracuna 0 zadovoljavanju program-skih potreba, kao i 0 potrebi da senajsiri krug ljudi upozna s neospor-nim vrijednosUma i tog dijela nasegkulturnog nasljeda. U prilogu Aktu-elna primjena starinsleog folklornogkostima Marijana Gusic kaze da jekrajnj,e vrijeme da se znalacki istrucno pristupi pitanjima 0 posto-janju i prezentaciji naseg folklor-nog kostima u svim njegovim izvan-rednim varijantama. Josip Milicevic,govoreCil.0 ozivljavanju tradicijskognarodnog stvaralastva u Istri dje-lovanjem opCinskih smotri i regio-nalne smotre u Motovunu, misli dace cesce izvodenj.e komponiraneglazbe (ozbiljne i zabavne) na pod-lozi istarskog melosa pridond.jeti po-pularizacij,i i revitalizaciji folklor-nog stvaralastva Istre. U clankuDvije slavonske folklorne priredbe

u funkciji tradicijske predaje (Zden-ka Lechner) rijec je ne sarno 0 iz-boru ljepotica u Dakovu i StarimMikanovcima vee i 0 SV6mu onomsto prati te priredbe, posebno 0 nos-njama »u kojima Se predstavljajuljepotice a izvuc·ene su i.z dubineskrinja i proslosti i zavrij,edile suda ih se za buducnost sacuva sve-obuhvatnom dokumentacijom«. Rad-mila Petrovic i Slobodan Zecevic,govoreci 0 narodnoj glazbi i pleso-virna na smotrama u Srbiji, kazuda smotre u Srbiji nemaju dugutradiciju (prije rata sarno jedna) ida tek od 1960. te manifestacije svo-je programe zasnivaju na izvornomfolkloru, a najcesce nose nazi v »sa-bor«, npr. sabor trubaca u GuN,SvrljiSki sab~r, Sabor narodnog stva-ralastv,a u Leskovcu i dr. U clankuRegionalne smotre folk lora u Hr-vatskoj Stjepan Sremac kaze da tosto su u programima regionalnihsmotri prisutne i novije plesne imuzicke tradicije police potrebu dase i tom s10ju prizna »tradicijskavrij,ednost«. Tamo gdje to nije uci-njeno, treba pristupiti proucavanjui odgovarajucom znanstvenom apa-raturom valorizirati. Slijede priloziZnacaj festivala u mjestu Strazniceza njegovanje i scensko izvo(lenjefolklora (Petr Novak), Pregled mu-zicko-folklornih manifestacija u SRMakedoniji (Borivoje Dzi,mperski,Kinil Todevski), Guslars1ci sabori naKosovu kao podsticaj odrzavanja irazvitka narodnog guslarstva (DaraVucinic- Varga), Smotre i festivali injihov utjecaj na autentiCnost, tra-diciju i inovaciju u rusinskim na-rodnim pjesmama i plesovima (Vla-do Kostelnik), Narodna glazba u ra-dio-programi1na (,Julijan Stl'3jnar),Neka iskustva radio-Skoplja u pre-zentiranju muzickog folklora s po-sebnim osvrtom na umjetnicku ob-radu (Dusko Dimitr.ovski) i Desetgodina festivala dalmatinskih klapau OmiJsu, u kojem Jerko Bezic isticeda ce zbornik s tog festivala s oko200 klapskJih pjesama biti koristandoprtnos proucavanju glazbene kul-

'ture u Dalmaciji, a posebno prou-cavanju klapske pjesme, koja je usvom »l1azvijanju kao pojava folk-

302

narodna umjetnost 19 (1982)

lorne glazbe upijala i elemente dru-gih, veoma razlicitih izvora«.

Posljednjoj t-emi posvecena su dvareferata. 0 terminologiji narodnihmuzickih instrumenata piSe Andrija-na Gojkovic i trazi da se struc-njaci dogovore 0 principima oko iz-rade nuznog terminoloskog rjecnik,amuzickih instrumenata naroda j, na-rodnosti Jugoslavije. Onufrij Timkopise 0 sistematizaciji i kodifikacijimuzickog stvaralastva ukrajinskognar-oda - u zbirci Zenovija Lyska(1967). Na kraju se nalazi osvrtCvjetka Rihtma.na na nedovrsenudiskusiju s 15. kongresa SUFJ 1968.

Vrij.ednost navedenih priloga jestu donosenju grade, biljezenju poja-va na raznim podrucj,ima i podaci-rna 0 zivotu folklornih vrsta.

.Ante Nazor

Zbornik od XXV kongres na Sojuzot nazdruzenijata na folkloriste na Jugosla-vija, Berovo 1978, Uredile Lazo Karovski,glaven urednik i Goce Stefanoski, Sojuzna zdruzenijata na folkloristite na Jugo-slavija, Zdruzenie na fo1kloristite na Ma-kedonija, Skopje 19'80, 570 str.

Koncem 1981. godine izisao jeZbornik radova XXV kongresa Sa-veza udruzenja folklorista Jugosla-vije, koji je odrZan od 25. do 30.rujna 1978. godine u Berovu u SRMakedoniji. Taj jubilarni 25. kon-gres, odrzan pod pokroviteljstvomdruga Tita, bio je posvecen stotojoblje1inici kresnenskog ustank!a, se-damdeset i petoj obljetnici ,Hinden-skog ustanka i trideset i petoj ob-ljetnici II. zasjedanja AVNOJ -a.(Tada je drug TUo odlikovao Savezudruzenja folklorist a Jugoslavije or-denom bDatstva i jedinstva sazlatnim viijencem »za narocite za-sluge u naucnom -obradi'vanju jugo-slavenskog folklora i znacajan do-prinos nj,egovoj popularizaciji u nasi u svijetu«.) Kongresu j.e prisus-tvova,o velik broj strucnjaka, takoda zbornik sadrzi 72 referata veza-na uz sest kongresnih tern a (zbogbrojnosti refer at a sest radova ma-

kedonsk.ih folklorista Uskat ce se udrugim publikacijama).

Prva tema, kao i na svim pret-hodnim kongresima, govori 0 folk-lornom stvara1astvu kraja gdje sekongres odrzava (17 referata). Ovajje put to bilo malesevsko podrucje.Referati se bave geografskim oso-bitostima opcine Berovo, govore 0samoupravnosti ,i 0 transformacijiu makedonskom narodnom stvara-lastvu, posebno malesevskom, 0 re-volucionarnoj makedonskoj ilinden-skoj pjesmi, 0 makedonskim narod-nim pjesmama NOB-a, 0 epskimpjesmama, 0 svadbenim obicajima ipjesmama, 0 revolucionarnim ko-mitskim malesevskim narodnimpjesmama, 0 djedu Ilji Malesev-skom u narodnoj pjesmi, 0 MarkuKraljevicu i bratu mu Andrijasu umalesevskom folkroru, 0 suvreme-nom tekstilnom narodnom stvara-lastvu u Malesevu i dr.

Druga je terna bila samoupravnostu obicajima, narodnom stvaralastvui mentalitetu naroda i narodnostiJugoslavije (13 refemta). Referatise bave zivotom, obicajima i duhov-nim tvorevinama Pastrovica, gan-gama Imotske krajine, narodnimpj,evanjem albanske nar-odnosti, ju-nacima ukrajinske narodne balade,organi:zacijom zadruznog zivota ujajackom kraju, lirskim istarsko-pri-morskim pjesmama, dramaturSko--teatroloskom interpretacijom nakajkavskom tIu, rusinsldm narod-nim stvaralastvom, medimurskimnarodnim pjesmama, seoskim slava-rna u srednjem Banatu, partizan-skom narodnom poezijom i prozom,narodnim poslovicama i vojvodan-skim becarcem.

NajviSe referata (36) govori 0trecoj temi: transformacij'e u na-rodnom stvaralastvu i novo narod-no stvaralastvo. Referati su posve-ceni transformaciji u usmenom stva-ralastvu, u epskoj pjesmi s temomkrvne osvete, u oblikovanju lika ze-ne u muslimanskoj narodnoj poezi-ji, u tragicnoj baladi, u epskim na-rodnim pjesmama, u posloviicnomizrazu, u partizanskoj narodnoj po-eziji, u natpisima uz karnev~lske