römische kaiserzeit und spätantike [schreibgeschützt]) · fachschriftsteller der kaiserzeit •...

24
Einführung in die griechische und lateinische Literaturgeschichte Römische Kaiserzeit und Spätantike Beate Hintzen

Upload: others

Post on 30-Aug-2019

4 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Ein

führ

ung

in d

ie g

riec

hisc

he u

nd

late

inis

che

Lit

erat

urge

schi

chte

Röm

isch

e K

aise

rzei

t un

d S

päta

ntik

e

Bea

te H

intz

en

Pro

sa d

er K

aise

rzei

t

•P

hilo

soph

ie

•R

oman

•F

achs

chri

ftst

elle

rei

•F

achs

chri

ftst

elle

rei

•G

esch

icht

ssch

reib

ung

•B

rief

lite

ratu

r

•B

iogr

aphi

e

Phi

loso

phie

der

Kai

serz

eit:

Sen

eca

•L

uciu

s A

nnae

us S

enca

•1-

Apr

il 6

5 n.

Chr

., ge

b. i

n C

ordu

ba

•R

itte

rsta

nd

•rh

etor

isch

e A

usbi

ldun

g in

Rom

•H

inw

endu

ng z

ur s

tois

chen

Hin

wen

dung

zur

sto

isch

en

Phi

loso

phie

•B

egin

n ei

ner

poli

tisc

hen

Kar

rier

e

•ze

itw

eise

Ver

bann

ung

•E

rzie

her

Ner

os

•S

elbs

ttöt

ung

in p

hilo

soph

isch

er

Gel

asse

nhei

t

Phi

loso

phie

der

Kai

serz

eit:

Sen

eca,

Wer

ke

•12

Dia

loge

(ke

ine

fing

iert

en G

espr

äche

)–

3 T

rost

schr

ifte

n

–Ü

ber

die

Seel

enru

he

–Ü

ber

das

glüc

ksse

lige

Leb

en

–Ü

ber

die

Kür

ze d

es L

eben

s

–Ü

ber

die

Vor

sehu

ng

–Ü

ber

die

Stan

dhaf

tigk

eit d

es W

eise

n–

Übe

r di

e St

andh

afti

gkei

t des

Wei

sen

–3

Büc

her

Übe

r de

n Z

orn

–Ü

ber

die

Muß

e

•Ü

ber

die

Mil

de(F

ürst

ensp

iege

l)

•7

Büc

her

Übe

r di

e W

ohlt

aten

•B

rief

e zu

r M

oral

•7

Büc

her

Nat

urun

ters

uchu

ngen

•A

poco

locy

ntho

sis

(„V

erkü

rbis

sung

“ de

s C

laud

ius)

•T

ragö

dien

(er

halt

en: 9

)

Kai

serz

eitl

iche

r R

oman

•G

aius

Pet

roni

us A

rbit

er, I

nsta

nz i

n S

tilf

rage

n, 6

6 n.

Chr

. zum

Sel

bstm

ord

gezw

unge

n,

Sch

elm

enro

man

: Sa

tyri

ca, d

arin

: Gas

tmah

l de

s T

rim

alch

io, P

ersi

flag

e au

f di

e rö

mis

che

Tri

mal

chio

, Per

sifl

age

auf

die

röm

isch

e G

esel

lsch

aft u

nd l

iter

aris

che

Gat

tung

en

(Lie

besr

oman

, Epo

s)

•A

pule

ius

aus

Mad

aura

(N

orda

frik

a), g

eb. 1

25

n.C

hr.,

gest

. nac

h 18

0, b

ekan

ntes

tes

Wer

k:

Ver

wan

dlun

gen

(Der

gol

dene

Ese

l)

Fac

hsch

rift

stel

ler

der

Kai

serz

eit

•G

aius

Pli

nius

Sec

undu

s d.

Ä.,

23/2

4-24

.8.7

9 n.

Chr

., T

od b

eim

Ves

uvau

sbru

ch in

Sta

biae

, 37

Büc

her

Nat

urku

nde

•M

arcu

s F

abiu

s Q

uint

ilia

nus ,

ca.

35-

100

n.C

hr.,

1.

vom

röm

. Sta

at b

ezah

lter

Pro

f. d

er R

heto

rik,

12

vom

röm

. Sta

at b

ezah

lter

Pro

f. d

er R

heto

rik,

12

Büc

her

Aus

bild

ung

des

Red

ners

(ni

cht

syst

emat

isch

es L

ehrb

uch,

son

dern

Abl

auf

vom

E

lem

enta

runt

erri

cht a

n), 1

0. B

uch:

Abr

iß d

er

grie

ch. u

. röm

. Lit

erat

urge

schi

chte

•A

ulus

Gel

lius

, geb

. um

130

, ges

t. n

ach

170

n.C

hr.,

Att

isch

e N

ächt

e(B

unts

chri

ftst

elle

rei)

Ges

chic

htss

chre

ibun

g de

r K

aise

rzei

t:T

acit

us

•P

ubli

us C

orne

lius

Tac

itus

, ca.

55/

56 –

nach

112

/113

n.

Chr

.

•ge

bore

n in

Nor

dita

lien

ode

r G

alli

en?

•88

Prä

tor

unte

r D

omit

ian

(�ca

. 84

Ädi

l, 8

1 o.

82

•88

Prä

tor

unte

r D

omit

ian

(�ca

. 84

Ädi

l, 8

1 o.

82

Quä

stor

, geb

. ca.

55)

•77

Hei

rat

der

Toc

hter

von

Gnä

us J

uliu

s A

gric

ola,

sp

äter

er G

ouve

rneu

r vo

n B

rita

nnie

n,97

Kon

sul u

nter

N

erva

•11

2/11

3 V

erw

altu

ng d

er s

enat

oris

chen

Pro

vinz

K

lein

asie

n

Ges

chic

htss

chre

ibun

g de

r K

aise

rzei

t:T

acit

us, W

erk

•Ü

ber

Leb

en u

nd C

hara

kter

des

Jul

ius

Agr

icol

a(m

it

Exk

urs

über

Bri

tann

iens

Nat

ur u

. Ges

chic

hte)

, D

arst

ellu

ng d

er T

ugen

d de

s E

inze

lnen

•Ü

ber

Urs

prun

g un

d Si

tz d

er G

erm

anen

oder

Ger

man

ia,

Dar

stel

lung

der

Tug

end

eine

s V

olke

s (G

erm

anen

als

D

arst

ellu

ng d

er T

ugen

d ei

nes

Vol

kes

(Ger

man

en a

ls

Geg

enbi

ld z

u de

n de

gene

rier

ten

Röm

ern)

•D

ialo

g üb

er d

ie R

edne

r(V

erfa

ll d

er B

ered

sam

keit

)

•H

isto

rien

(Vie

rkai

serj

ahr

69 b

is T

od D

omit

ians

96)

•A

nnal

en(T

od d

es A

ugus

tus

bis

Vie

rkai

serj

ahr)

Pri

nzip

:si

neir

aet

stud

io„o

hne

Zor

nun

dL

eide

nsch

aft“

,D

arst

ellu

ngvo

npo

lit.

u.m

oral

.Z

erfa

llun

ter

der

Mon

arch

ie,a

rcha

isch

eS

prac

he(s

.Sal

lust

)

Kai

serz

eitl

iche

Bri

efli

tera

tur:

P

lini

us d

.J.

•G

aius

Pli

nius

Sec

undu

s d.

J.

•61

/62-

ca. 1

12 n

.Chr

., ge

bore

n in

Com

o

•R

heto

rikl

ehre

r: Q

uint

ilia

n

•po

liti

sche

Lau

fbah

n•

poli

tisc

he L

aufb

ahn

•S

amm

lung

von

Bri

efen

in

10 B

üche

rn, d

arin

z.B

.:–

Bri

efw

echs

el m

it K

aise

r T

raja

n

–S

chil

deru

ng d

es V

esuv

ausb

ruch

s 79

n.C

hr.

•R

eden

, erh

alte

n: P

aneg

yric

usau

f T

raja

n

•kü

nstl

eris

che

Ano

rdnu

ng u

. sti

list

isch

e Ü

bera

rbei

tung

der

Bri

efe

Bio

grap

hie

der

Kai

serz

eit

•G

aius

Sue

toni

us T

ranq

uill

us, c

a. 7

0 –

ca.

121

n.C

hr.,

woh

l Rit

ter,

Rec

htsa

nwal

t u.

Sek

retä

r in

der

kai

serl

iche

n K

anzl

ei,

Sek

retä

r in

der

kai

serl

iche

n K

anzl

ei,

erha

lten

: Tei

le a

us Ü

ber

berü

hmte

Män

ner,

12

Kai

serv

iten

(Cäs

ar b

is D

omit

ian)

•H

isto

ria

Aug

usta

: Sam

mlu

ng v

on 3

0 K

aise

rbio

grap

hien

fik

tive

r V

erfa

sser

Dic

htun

g de

r K

aise

rzei

t

•F

abel

n

•E

pos

•S

atir

e/E

pigr

amm

•S

atir

e/E

pigr

amm

kais

erze

itli

che

Fab

eln:

Phä

drus

•ge

b. c

a. 1

5 v.

Chr

. in

Mak

edon

ien,

vie

llei

cht

in P

ydna

, ges

t. c

a. M

itte

des

1. J

h. n

.Chr

.

•ka

m a

ls S

klav

e na

ch R

om, v

on A

ugus

tus

frei

gela

ssen

frei

gela

ssen

•V

ersi

fizi

erun

g vo

n F

abel

n in

5 B

üche

rn

(Mat

eria

l: Ä

sopi

sche

Fab

eln)

•V

ersm

aß d

er K

omöd

ie: j

ambi

sche

r S

enar

•L

ehre

: Pro

myt

hion

ode

r E

pim

ythi

on

Kai

serz

eitl

iche

s E

pos

•G

aius

Val

eriu

s F

lacc

us, g

est.

kur

z vo

r 95

n.C

hr.,

Arg

onau

tica

(bri

cht i

m 8

. Buc

h ab

)

•T

itus

Cat

ius

Asc

oniu

s S

iliu

s It

alic

us, c

a. 3

5-10

0 n.

Chr

., 17

Büc

her

Pun

ica

(2. P

unis

cher

Kri

eg, A

bwen

dung

von

de

r ei

gene

n Z

eit,

Hin

wen

dung

zur

ruh

mre

iche

n V

erga

ngen

heit

)V

erga

ngen

heit

)

•M

arcu

s A

nnae

us L

ucan

us, N

effe

des

Sen

eca,

3.1

1.39

-30

.4.6

5 n.

Chr

., w

ie S

enec

a zu

r S

elbs

ttöt

ung

gezw

unge

n,

Pha

rsal

ia(B

ürge

rkri

eg, o

ffen

e S

ympa

thie

für

die

un

terg

egan

gene

Rep

ubli

k)

•P

ubli

us P

apin

ius

Sta

tius

, ca.

40-

96 n

.Chr

., 2

myt

holo

g.

Epe

n: T

heba

is, A

chil

leis

; Sil

ven

Sat

ire/

Epi

gram

m d

er K

aise

rzei

t

•A

ules

Per

sius

Fla

ccus

, 4.1

2.34

-24.

11.6

2, R

itte

r,

Sto

iker

, Sat

iren

in H

exam

eter

n in

der

Tra

diti

on

des

Luc

iliu

s un

d H

oraz

•D

ecim

us I

uniu

s Iu

vena

lis,

ca.

Mit

te 1

. bis

Mit

te 2

. •

Dec

imus

Iun

ius

Iuve

nali

s, c

a. M

itte

1. b

is M

itte

2.

Jh.,

Sati

ren

wie

Per

sius

•M

arcu

s V

aler

ius

Mar

tial

is, c

a. 4

0-10

3/4,

geb

. im

sp

an. B

ilbi

lis,

ca.

64

nach

Rom

, ca.

98

zurü

ck,

Epi

gram

me

in v

ersc

hied

enen

Ver

smaß

en, d

arun

ter

zahl

reic

he in

spö

ttis

ch-s

atir

isch

er S

chre

ibw

eise

Spä

tant

ike

Lit

erat

ur

•N

achl

asse

n de

r ka

iser

lich

en F

örde

rung

und

des

In

tere

sses

•V

erla

geru

ng d

es R

eich

szen

trum

s in

den

Ost

en,

wac

hsen

de B

edeu

tung

des

Gri

echi

sche

nw

achs

ende

Bed

eutu

ng d

es G

riec

hisc

hen

•E

rneu

erun

g de

r rö

mis

chen

Lit

erat

ur a

us d

em

Chr

iste

ntum

in d

en w

estl

. Pro

vinz

en, b

es. A

frik

a

•E

ntw

ickl

ung

der

chri

stli

chen

Lit

erat

ur d

urch

W

eite

rbil

dung

und

in

krit

isch

er A

usei

nand

er-

setz

ung

mit

der

hei

dnis

chen

Ant

ike

Chr

istl

iche

Pro

sa d

er S

päta

ntik

e•

Qui

ntus

Sep

tim

ius

Flo

rens

Ter

tull

ianu

sau

s K

arth

ago,

ge

b. c

a 16

0, g

est.

nac

h 22

0, Ü

bert

ritt

zum

Chr

iste

ntum

19

5, V

erte

idig

ung

(Apo

loge

ticu

m)

•M

inuc

ius

Fel

ix, u

m 2

00, O

ctav

ius

(Unt

erha

ltun

g de

s C

hris

ten

Oct

aviu

s m

it d

em H

eide

n C

aeci

lius

)

•T

hasc

ius

Cae

cili

us C

ypri

anus

, geb

. zw

. 200

u. 2

10, g

est.

25

8, R

heto

r in

Kar

thag

o, C

hris

t 246

, Bis

chof

248

, 25

8, R

heto

r in

Kar

thag

o, C

hris

t 246

, Bis

chof

248

, B

rief

sam

mlu

ng, T

rakt

ate:

Übe

r di

e E

inhe

it d

er K

irch

e,

Übe

r di

e G

efal

lene

n

•L

uciu

s C

aeli

us F

irm

ianu

s L

acta

ntiu

sau

s N

orda

frik

a,

geb.

um

250

, ges

t. n

ach

317,

Erz

iehe

r de

s S

ohne

s vo

n K

onst

anti

n de

m G

r., Ü

ber

das

Wer

k G

otte

s, Ü

ber

die

Tod

e de

r V

erfo

lgte

n, H

aupt

wer

k: R

elig

iöse

Aus

bild

ung

in 7

Büc

hern

Chr

istl

iche

Pro

sa d

er S

päta

ntik

e

Hil

ariu

svo

n P

oiti

ers,

geb

. um

315

, Bis

chof

340

, ges

t.

367/

ber

die

Dre

ifal

tigk

eit

Am

bros

ius

von

Mai

land

, geb

. 33

3 o.

339

in

Tri

er, S

tatt

halt

er

von

Mai

land

, Bis

chof

374

, ge

st. 7

.12.

397

Sch

rift

ausl

egun

gH

ymne

ndic

htun

g

Chr

istl

iche

Pro

sa d

er S

päta

ntik

e:

Hie

rony

mus

•ge

b. u

m 3

45, G

renz

e D

alm

atie

n, P

anno

nien

, ge

st. 4

19/2

0 in

Bet

hleh

em

•pr

ofun

der

Ken

ner

der

heid

nisc

hen

anti

ken

heid

nisc

hen

anti

ken

Lit

erat

ur

•38

2 S

ekre

tär

des

Pap

stes

D

amas

us I

.

•B

ibel

über

setz

ung:

Vul

gata

•u.

a. 1

. chr

istl

iche

L

iter

atur

gesc

hich

te

Chr

istl

iche

Pro

sa d

er S

päta

ntik

e,

Aug

usti

nus

•ge

b. 1

3.11

.354

in T

haga

ste,

N

umid

ien,

ges

t. 2

8.8.

430

in

Hip

po R

hegi

us, N

orda

frik

a

•A

usbi

ldun

g in

hei

dnis

cher

L

iter

atur

Lit

erat

ur

•R

heto

rent

ätig

keit

in T

haga

ste,

K

arth

ago,

Rom

, Mai

land

•sp

äte

Bek

ehru

ng n

ach

lang

en

inne

ren

Käm

pfen

, Tau

fe 3

87

durc

h A

mbr

osiu

s

•B

isch

of v

on H

ippo

ab

396

Chr

istl

iche

Pro

sa d

er S

päta

ntik

e:

Aug

usti

nus,

Wer

ke (

Aus

wah

l)•

Bek

ennt

niss

e, v

erfa

ßt 3

97-3

98, 1

3 B

üche

r, 1

-9:

Leb

ensw

eg m

it s

eine

n Ir

rtüm

ern

bis

zur

Tau

fe, 1

0:

Zus

tand

der

Bek

ehru

ng, 1

1-13

: Ver

künd

igun

g vo

n G

otte

s W

ort,

psy

chol

ogis

che

Sel

bsta

naly

se

•G

otte

ssta

at, 2

2 B

üche

r, M

odel

l ch

rist

lich

er G

esch

icht

e in

6 E

poch

en v

ergl

iche

n m

it L

eben

salt

ern

von

in 6

Epo

chen

ver

glic

hen

mit

Leb

ensa

lter

n vo

n M

ensc

hen,

Kam

pf d

es G

otte

ssta

ates

mit

dem

W

elte

nsta

at

Bed

eutu

ng d

es A

ugus

tinu

s: K

ombi

nati

on v

on-

univ

ersa

ler

Gel

ehrs

amke

it-

inte

llek

tuel

ler

Fäh

igke

it z

ur E

ntw

ickl

ung

eine

s ei

gene

n ph

ilos

ophi

sch-

theo

logi

sche

n E

ntw

urfe

s-

rhet

oris

ch-k

ünst

leri

sche

Dur

chfo

rmun

g

Chr

istl

iche

Aut

oren

im

Übe

rgan

g zu

m M

A

•A

nici

us M

anli

us T

orqu

atus

Sev

erin

us B

oeth

ius ,

geb

. 480

in

Rom

, ges

t. 5

24 in

Pav

ia, p

olit

. Lau

fbah

n, A

nkla

ge w

egen

H

ochv

erra

ts, H

inri

chtu

ng, t

heol

og. T

rakt

ate,

Tro

st d

er

Phi

loso

phie

, Übe

rset

zung

en d

es A

rist

otel

es i

ns L

at.

•M

agnu

s A

urel

ius

Cas

siod

orus

Sen

ator

aus

Squ

illa

ce, g

eb. z

w.

485

u. 4

95, g

est.

580

, pol

it. K

arri

ere,

dan

n R

ückz

ug in

s K

lost

er, u

.a. A

usbi

ldun

g(S

tudi

enfü

hrer

für

Mön

che)

in 2

K

lost

er, u

.a. A

usbi

ldun

g(S

tudi

enfü

hrer

für

Mön

che)

in 2

B

üche

rn (

1: S

tudi

um d

er B

ibel

, 2:

7 F

reie

Kün

ste)

•P

apst

Gre

gor

I. d

.Gr.

, geb

. um

540

in R

om, g

est.

13.

3.60

4,

Dia

loge

(Hei

lige

nleg

ende

n, u

.a. ü

ber

Ben

edik

t von

Nur

sia)

•Is

idor

von

Sev

illa

, geb

. um

540

, Erz

bisc

hof

von

Sev

illa

600

, ge

st. 6

36, H

aupt

wer

k: th

eolo

g S

chri

ften

, wic

htig

für

das

MA

: E

tym

olog

ien

(enz

yklo

päd.

Zus

amm

enfa

ssun

g de

s ze

itge

nöss

. W

isse

ns)

Hei

dnis

che

Pro

sa d

er S

päta

ntik

e•

Qui

ntus

Aur

eliu

s S

ymm

achu

s , c

a. 3

45-4

02, R

eden

und

B

rief

e, S

ymm

achu

s-K

reis

•A

eliu

s D

onat

us, G

ram

mat

iker

, Leh

rer

des

Hie

rony

mus

, Mit

te

4. J

h. 2

Gra

mm

atik

en:

Ars

min

or, A

rs m

aior

, Ter

enz-

kom

men

tar

(tei

lw. e

rhal

ten)

, Ver

gilk

omm

enta

r (v

erlo

ren)

•S

ervi

us, G

ram

mat

iker

, Ver

gilk

omm

enta

r (n

ach

Don

at)

um

400,

Kom

men

tare

der

Wer

ke D

onat

s40

0, K

omm

enta

re d

er W

erke

Don

ats

•A

mm

ianu

s M

arce

llin

us, g

eb. c

a. 3

30 in

Ant

ioch

ia, g

est.

ca.

39

5, G

riec

he, G

esch

ehni

sse

vom

Tod

Ner

vas

(98)

bis

in

die

eige

ne Z

eit

•M

acro

bius

The

odos

ius,

Sat

urna

lien

Anf

ang

5. J

h. (

lit.

S

ympo

sion

an

3 S

atur

nali

enta

gen:

Unt

erha

ltun

g vo

n u.

a.

Ver

gil,

Sym

mac

hus

u. S

ervi

us),

Tra

um d

es S

cipi

o(K

omm

enta

r zu

Cic

eros

Übe

r de

n St

aat)

Hei

dnis

che

Dic

htun

g de

r S

päta

ntik

e

•D

ecim

us M

agnu

s A

uson

ius,

geb

. 310

in B

urdi

gala

(B

orde

aux)

, ges

t. 3

93/4

, for

mel

l C

hris

t, L

ehrs

tuhl

de

r G

ram

mat

ik u

nd d

er R

heto

rik

in B

urdi

gala

, E

rzie

her

des

Pri

nzen

Gra

tian

in

Tri

er, h

eter

ogen

es

poet

isch

es W

erk,

Bri

efw

echs

el m

it S

chül

er

poet

isch

es W

erk,

Bri

efw

echs

el m

it S

chül

er

Pau

linu

s vo

n N

ola,

bek

annt

este

s W

erk:

Mos

ella

(Mos

elre

ise

von

Bin

gen

nach

Tri

er)

•C

laud

ius

Cla

udia

nus

aus

Ant

ioch

ia, u

m 4

00,

pane

gyri

sche

Epe

n, m

ytho

logi

sche

s E

pos:

Rau

b de

r P

rose

rpin

a, u

.a.

Chr

istl

iche

Dic

htun

g de

r S

päta

ntik

e•

Hym

nen:

Hil

ariu

s, A

mbr

osiu

s

•E

pen:

–G

aius

Vet

tius

Aqu

iliu

s Iu

venc

us, u

m 3

29/3

0: 4

Büc

her

Eva

nlie

nhar

mon

ie (

getr

eue

Wie

derg

abe

der

4 E

vang

elie

n in

H

exam

eter

n)

–A

urel

ius

Pru

dent

ius

Cle

men

s , g

eb. 3

48 i

n S

pani

en, g

est.

nac

h 40

5, b

edeu

tend

stes

Wer

k: P

sych

omac

hie/

Seel

enka

mpf

405,

bed

eute

ndst

es W

erk:

Psy

chom

achi

e/Se

elen

kam

pf(a

lleg

oris

ches

Epo

s: K

ampf

der

7 T

odsü

nden

und

der

7

Kar

dina

ltug

ende

n)

–S

edul

ius ,

2. V

iert

el 5

. Jh.

, Ost

erge

dich

tin

5 B

üche

rn,

Ver

sifi

zier

ung

der

4 E

vang

elie

n +

1 B

uch

über

das

AT

–V

enan

tius

For

tuna

tus ,

geb

. ca.

530

in

Ven

etie

n, g

est.

ca.

600

in

Poi

tier

, Bis

chof

ebd

., le

tzte

r an

tike

r u.

ers

ter

mit

tela

lter

l.

Dic

hter

, Beg

egnu

ng m

it G

rego

r vo

n T

ours

, u.a

. Mar

tins

epos

in

4 B

üche

rn