ROLA GIER I ZABAW DYDAKTYCZNYCH W

EDUKACJI SPOŁECZNO-PRZYRODNICZEJ W

KLASIE I

EWA KORFEL

NAUCZYCIELKA NAUCZANIA

ZINTEGROWANEGO

W S.P. GOSZYCE

KRAKÓW 2000

Od wielu lat interesuje mnie temat związany z wykorzystaniem gier i

zabaw dydaktycznych w nauczaniu zintegrowanym i w związku z tym podjęłam

się napisania pracy na temat gier izabaw dydaktycznych w edukacji

środowiskowej.

Autorzy prac z tego zakresu wykazali jasno,że wykorzystanie gier i

zabaw umożliwia ogółowi uczniów pełne intelektualne i emocjonalne

zaangażowania się w procesie nauczania, prowadzi do wybitnego podniesienia

się poziomu i trwałości wiedzy, a także przyczynia się znacznie do

wszechstronniejszego rozwoju zdolności poznawczych poszczególnych

jednostek. Zabawa kryje w sobie duże możliwości wychowawcze. Ma ona tę

zaletę, że jest bardzo atrakcyjna, a jednocześnie odgrywa podstawową rolę w

rozwoju dziecka, jest bowiem dla niego główną formą poznania rzeczywistości.

Zabawy pełnią doniosłą rolę w rozwoju dziecka, jest bowiem dla niego główną

formą poznania rzeczywistości. Zabawy pełnią doniosłą rolę w kształtowaniu

osobowości dziecka -–uczą, wychowują, pobudzają określony stosunek do

otoczenia społecznego i przyrody. Podczas zabawy dziecko rozwija

wszechstronnie swoje możliwości, nabywa wiadomości, przygotowuje się do

pracy, odzyskuje siły. Zabawa jest dla dziecka pracą, stwarza warunki

pobudzające myślenie, jego twórczość i jest dla niegoźródłem wielu przeżyć i

radości.

Nauczanie zintegrowane będące pierwszym szczeblem kształcenia

szkolnego, ma szczególne znaczenie w edukacji dziecka. Powodzenie uzyskane

przez ucznia w tym okresie w znacznym stopniu rzutuje na postępy w nauce w

starszych klasach. Efekty nauczania i wychowania wzrastają, jeśli nauczyciel

potrafi we właściwym momencie procesu dydaktycznego wykorzystać pewne

naturalne cechy psychiki dziecka. Należy do nich również potrzeba zabawy,

ciekawość świata i wiedzy.

Znajomość funkcji gier i zabaw dydaktycznych przez nauczyciela sprzyja

efektywnej realizacji zadań dydaktyczno-wychowawczych okresu wczesno-

szkolnego.

OGÓLNA CHARAKTERSYSTYKA GIER I ZABAW

DYDAKTYCZNYCH W ŚWIETLE LITERATURY

1 Zachowania twórcze dzieci w aktywności zabawowej.

Czasy, w którychżyjemy obecnie charakteryzują się dużym

zapotrzebowaniem na jednostki samodzielne, twórcze, ożywej wyobraźni,

oryginalne w swym działaniu i wraz z rozwojem cywilizacji zapotrzebowanie to

będzie wzrastać.

Zatem nie wyposażenie w samą wiedzę, ale optymalne rozwinięcie

wszystkich dyspozycjipoznawczych człowieka będzie wartością naczelną,

gwarantującą nie tylko odpowiednią adaptację do wciąż zmieniającej się

rzeczywistości, ale i współudział w jej przekształcaniu i tworzeniu. Dlatego też

szczególnego znaczenia w procesiekształcenia młodych pokoleń nabierają

metody aktywizujące, wyrabiające samodzielność, rozwijające twórcze

myślenie, stawiające uczniów niejako w sytuacji badaczy, twórców, artystów,

czy też organizatorów własnego działania, rozwiązujących różne problemy.

Jednym z podstawowych warunków prawidłowej organizacji twórczej

aktywności ucznia jest stawianie go na zajęciach szkolnych w takich sytuacjach,

w których on sam staje się ekspertem, w sytuacjach manipulowania rzeczami, a

także symbolami, w sytuacjach dających mu możliwość zadania sobie pytań i

szukania na nie odpowiedzi w myśl zasady : "„aby tworzyć, trzeba czasami

błądzić. Wszak w błędzie tkwi siła napędowa do jego przezwyciężenia,

stanowiąca poważny motyw działania”.1 Trzeba uświadomić sobie,że

uczniowie podobnie jak dorośli zdobywają nowe wiadomości nie na drodze

1 J.Zborowski. Rozwijanie twórczej aktywności dzieci. WSiP. Warszawa 1986, s. 35

mechanicznego sumowania ich elementów, lecz przez stopniowe

przekształcanie w wyobraźni podstawowych pojęć, przez ich uzupełnianie i

pogłębianie na drodze permanentnego przetwarzania zawartych w procesie

kształcenia elementów twórczości. Dzieci z natury swej są czynne i cechuje je

pęd do działania. Wynika to z fundamentalnego prawa aktywności organizmów.

Każda aktywność jest konsekwencją pewnej potrzeby, toteż jednym z

podstawowych warunków uaktywniania ucznia jest stawianie go w takiej

sytuacji, aby odczuwał potrzebę wypełniania tych czynności, których od niego

oczekujemy.

„Potrzeba stanowi sprężynę i zasadniczy motyw działania, podstawę do

obudzenia u ucznia pełnej gotowości do przeżyć, skierowanej na dany

przedmiot, co nazywamy zainteresowaniem.”2

Jeżeli dziecko czegoś pragnie, wyzwala w sobie przebogatą skalę aktywności,

której towarzyszy uczucie przyjemne. Wiadomo,że dzieci są pomysłowe,

ciekaweświata, dają upust swej fantazji, która tośmieszy, to zadziwia i

wzbudzając niekiedy nawet zachwyt. Właściwości psychiczne dziecka wieku

wczesnoszkolnego wymagają takiej organizacji zajęć, wśród których na

pierwsze miejsce w procesie nauczania wysuwa się żywiołowość, skłonność do

zabawy, do ruchu, co wyzwala zarazem konieczność ekspresji, warunkującą

chęć do wysiłku. Dziecko bowiem nie musi robić tego co chce, ale powinno

chcieć tego, co robi. Jedynym z warunków tego rodzaju zaangażowania ucznia

w procesie nauczania jest stosowanie takich form organizacyjnych, które

odpowiadają jego motorycznym potrzebom, a zarazem sięgają górnego pułapu

jego intelektualnych możliwości. Chodzi o wciągnięcie motorycznego i

intelektualnego narządu w proces poznawczy.

Warunki te spełnia najczęściej spontaniczna działalność dziecka, a więc

czynność pozbawiona przymusu, spowodowana wewnętrzną jego potrzebą, a

przede wszystkim temat bliski dziecku, temat niepokojący je, otwarty,

2 J.Devey. szkoła i dziecko. /w:/ Rozwijanie twórczej aktywności dzieci. WSiP. Warszawa 1986, s. 36

oczekujący odpowiedzi, gdy jest to pytanie lub rozwiązanie, gdy jest to problem

złożony. Ta otwartość implikuje dziecko do penetracji, do poszukiwania

sposobów rozwiązania danej trudności. Chodzi o to, aby dziecko w procesie

uczenia się samo zdobywało określone wiadomości czy umiejętności, aby

sztywne siedzenie w ławce szkolnej zastąpione zostało przez bardziej naturalne

działanie. „Uncja doświadczenia – twierdzi J.Devey jest lepsza niż tona teorii.”3

Świat ogromnych przemian, w który wkraczamy, a zarazem era

automatyki, komputeryzacji oraz szeroko rozumianego postępu, potrzebuje

twórczych rozwiązań, a więc ludzi niekonwencjonalnych, ludzi twórczych.

Według M.I.Steina4 twórczość to proces przynoszący nowy wytwór, oceniany

w określanym czasie przez grupę jako trafny lub użyteczny.

W.Okoń mówi, 5 że twórczość to proces działania ludzkiego dający nowe i

oryginalne wytwory oceniane w danym czasie jako społecznie wartościowe.

Twórczość może przejawiać się w każdej dziedzinie działalności ludzkiej,

zarówno artystycznej i naukowej,jak i organizacyjnej, technicznej,

wychowawczej.

Twórczość może być traktowana nie tylko jako wytwór i jako proces, jak podają

powyższe definicje, ale także, jak pisze A.Strzałecki6,. .. jako zespół cech

osobowościowych oraz jako zespół stymulatorów społecznych.

Wielu psychologów utożsamia również twórczość z procesem

rozwiązywania problemów. Istnieje jednak inne, bardzo znamienne, podejście

do twórczości. Reprezentantami tego podejścia są psychologowie postaci, którzy

jak na przykład Wertheimer7 mówią, że twórczość jest procesem burzenia

układu spoistego i tworzenie na jego miejsce nowego i lepszego.

3 J.Devey. Demokracja i wychowanie. Warszawa 1963. KiW, s. 1564 M.I.Stein. A Transoctiona Apprah to Crestivity. New York 19635 W.Okoń. Slownik Pedagogiczny. Warszawa 1981. PWN. s. 3256 A.Strzałecki. Wybrane zagadnienia psychologii twórczej. Warszawa 1969. PWN. s. 13-177 Twórczość artystyczna dzieci i młodzieży. red. S.Popka. Warszawa 1985. WSiP. s. 31

M. Malicka8 traktując twórczość jako operację rozkładania i ponownego

składania obrazuświata, przypisuje ogromną rolę emocjom. Również Bersztejn9

zauważył, że twórczość występuje nie tylko wtedy, gdy tworzy się coś nowego,

ale i wtedy, gdy burzy się istniejący porządek rzeczy.

Z wyżej przytoczonych definicji wynika zatem,że podstawowym

kryterium twórczości jest nowość traktowana szeroko. Psychologowie

zajmujący się zagadnieniami twórczości stwierdzili,że do czynów twórczych

zdolny jest każdy normalny człowiek. Wydaje się jednak,że najbardziej

predysponowane są w tym kierunku dzieci, które nie muszą burzyć własnej

wizji świata, podchodzić nowatorsko do obowiązujących zasad i reguł

postępowania. Nie nauczyły się bowiem jeszcze funkcjonowania według

określonych kanonów, przyjętych norm i obyczajów. Dzieci w okresie

wczesnoszkolnym, bo szczególnie dzieci tego przedziału wiekowego będą

przedmiotem bliższej analizy, nie zdążyły jeszcze popaść w rutynowe podejście

do rzeczywistości, tak zgubne w działalności twórczej. Potrafią częściej niż

osoby dorosłe zadziwić się, zaciekawić. Ogromne możliwości dzieci w

działalności twórczej powinno się zatem odpowiednio wykorzystać tzn.

pielęgnować i rozwijać, a także nauczyć się je dostrzegać. Każda jednostka

ludzka rozwija się dzięki podejmowanej przez siebie aktywności, która uważana

jest za niezbędny wyznacznik procesów rozwojowych, za determinat, bez

którego ów rozwój nie mógłby w ogóle dokonywać się i przebiegać. Aktywność

jednostki może przejawiać się w postaci różnorodnych form. Dziecko w

młodszym wieku szkolnym przejawia swą aktywność przede wszystkim w

nauce szkolnej, a także podejmując określoną działalność społeczną,

kulturalno-artystyczną, fizyczną oraz pracując. Formą szczególną w życiu

dziecka 7-8-9-letniego jest zabawa, która zaraz po nauce szkolnej wypełnia całą

aktywność dziecka w tym okresie. Pomaga ona odreagować stresy szkolne i

8 M.Malicka. Uroki i trudy twórczego zycia. Warszawa 1982. NK. s. 279 Por. E.Talejko. Zagadnienia psychologii. Poznań 1971. Wydawnictwo Naukowe UAM. s. 11

pozaszkolne, zorganizować pracę szkolną, jest jednym z najlepszychśrodków

psychoterapeutycznych. Takie zabawy jak: zabawa tematyczna i zabawa

konstrukcyjna są zabawami będącymi pozostałością okresu przedszkolnego, w

którym to dominowały, obok zabaw manipulacyjnych, dydaktycznych,

badawczych i ruchowych. W zabawachdziecka 7,8 i 9-letniego zaczyna

pojawiać się problematyka szkolna. W związku z nowymi sytuacjami, z którymi

w tym okresie dziecko się styka. Omawiana aktywność dzieci w okresie

wczesnoszkolnym znajduje się na znacznie wyższym poziomie, w stosunku do

okresu przedszkolnego.

Każda aktywność jednostki, a więc i aktywność zabawowa dziecka, może

mieć charakter twórczy i odtwórczy. M. Stasiakiewicz podaje,że aktywność

twórczą charakteryzują trzy cechy:

-wewnętrzna motywacja

-osobisty stosunek do wykonywanych czynności

-odkrywanie, osiąganie czegoś nowego dla siebie10

W dziedzinie działalności twórczej potrzebna jest odwaga niezbędna przy

wyrażaniu własnych myśli, przedstawianie własnego widzeniaświata, często

odmiennego od ogólnie przyjętego. Rodzice i nauczyciele powinni zatem

zachęcać dziecko do prezentowania własnego zdania na określony temat, bo

tylko jak powiedziano wcześniej, umiejętność burzenia zaistniałego porządku

prowadzi do powstania nowych konstrukcji, twórczych rozwiązań. Dziecko

będzie chętnie odkrywało swoje wnętrze tylko w atmosferze zaufania, spokoju,

akceptacji. Uszanujmy zatem dziecięce „nie” nadając mu określone znaczenie i

miejsce wżyciu klasy, domu, koła zainteresowań.

10 M.Stasiakiewicz. Twórcza aktywność dziecka jako czynnik jego rozwoju. „Życie Szkoły” 1980. nr 10. s. 40

2. Gry i zabawy dydaktyczne jako metoda nauczania.

Gry dydaktyczne jako metody nauczania zaliczane są do metod

kompleksowych, integrują bowiem elementy tradycyjnych sposobów nauczania,

zawarte są w nich elementy, na przykład pokazu albo pracy z książką, dyskusji

itp. Wywodzą się z nauczania opartego na rozwiązywaniu problemów i zadań,

stanowią zatem swoistą odmianę nauczania problemowego. Poszczególni

autorzy różnie definiują tego rodzaju metody nauczania, różnie je klasyfikują.

Zgodni są natomiast co do tego,że istota gier dydaktycznych polega na

stymulowaniu aktywnych i twórczych postaw uczniów, na stawianiu ich w

sytuacji zmuszającej do wytwarzania nowych, własnych oryginalnych

pomysłów rozwiązania różnorodnych problemów, zadań i sytuacji. Tego rodzaju

zdolności są bardzo potrzebne człowiekowi do prawidłowego funkcjonowania w

środowisku społecznym, powinny więc być kształtowane przez cały okres

edukacji szkolnej. Charakterystyczną cechą gier dydaktycznych jest odwrócenie

tradycyjnego toku dydaktycznego: przechodzenie od zdobywania wiedzy

teoretycznej do kształtowania umiejętności jej stosowania w praktyce. W grach

dydaktycznych – działając, wykonując określone czynności / a więc nabywając

jakieś umiejętności /, uczeń zdobywa wiedzę. Gry i zabawy dydaktyczne to

rodzaj metod kształcenia należących do grupy metod problemowych i

organizujących treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub

procesów w celu zbliżenia procesu poznawczego uczniów do poznania

bezpośredniego. Gry dydaktyczne są metodą nauczania albo kształcenia. Oba

terminy, to jest kształcenie i nauczanie, można dziś używać zamiennie, bowiem

w nauczaniu szkolnym, chodzi o rozwinięcie wiedzy ucznia, jako dyspozycji,

zainteresowań, postaw itd....., a wszystko to ma nastąpić dzięki działalności

nauczyciela i uczniów powiązanych szczególnymi, stanowiącymi przedmiot

dociekań dydaktyki związkami. Gra jest modelem jakiegoś wycinka

rzeczywistości. Modelem tzn. reprezentacją danego obiektu przez obiekt inny,

podobny ze względu na właściwości, które są przedmiotem poznania lub

manipulacji.

Gra dydaktyczna jest oczywiście modelem ale także aktem tworzenia

modelu albo interakcją uczeń-model.

Wierność wobec rzeczywistości, a zarazem wartość dydaktyczna modelu

wzrasta w miarę tego, jak pod wpływem działania model odsłania coraz nowsze

cechy reprezentowanych warunków i akcji. W tym sensie gry dydaktyczne są

tym bardziej udane, im są dynamiczne tzn. gdy działanie ucznia zmienia

warunki następnych jego działań oraz działań współuczestników gry.

Zachowanie się ucznia w czasie gry jest częścią modelu; grając symuluje

zgodnie ze scenariuszem zachowania przedmiotów, ludzi, zjawisk przyrody. Gra

dydaktyczna obejmuje szczególny i skomplikowany fragment działalności

człowieka : jest to zorganizowane przez szkołę uczenie się urozmaiconego i

złożonego materiału w warunkach częstych, znaczących kontaktów

społecznych. Gra w kontaktach międzyludzkich oznacza podporządkowanie się

ukształtowanymw danym społeczeństwie stereotypom, dając możliwość

kontaktu odkrycia „siebie” i „innych”. Aktywizacja całego procesu nauczania i

uczestniczących w nich uczniów zdaje się być centralnym i coraz bardziej

popularnym zagadnieniem wpolskiej literaturze pedagogicznej ostatniego

okresu.

Przyczyny tej popularności wiążą się niewątpliwie z krytyczną analizą

systemu kształcenia oraz próbom jej zreformowania. W miejsce rozpraw

dotyczących doskonalenia mało efektywnych, tradycyjnych metod nauczania, a

głównie metod „podających” polegających na przekazywaniu uczniom gotowej

wiedzy, pojawiają się nowe koncepcje, poszukujące bardziej racjonalnych i

skutecznych sposobów organizowania procesu nauczania.

Zaliczyć tu można tę grupę czynności dydaktyczno-wychowawczych,

które określa się mianem nauczania problemowego.11 Autorzy prac z tego

11 J.Bartecki. O nową organizację procesu nauczania. N.K. Warszawa 1964. s. 14

zakresu wykazali,że ten rodzaj nauczania umożliwia uczniom pełne

intelektualne i emocjonalne zaangażowanie się w procesie nauczania prowadzi

do podniesienia się poziomu i trwałości wiedzy, a także przyczynia się do

wszechstronniejszego rozwoju zdolności poznawczych uczniów. Należy tak

kierować organizacją lekcji „aby każdy uczeń nie tylko chciał, ale również mógł

brać czynny udział w rozwiązywaniu problemu lub zadania, jakie przed klasą

stawia nauczyciel, a nie tylko jak to się dzieje dotychczas – ograniczał się do

przysłuchiwania się na lekcji lub do dawania fragmentarycznych odpowiedzi”.

3. Wykorzystanie gier i zabaw dydaktycznych w edukacji społeczno

przyrodniczej.

Problem gier i zabaw – jakkolwiek nienowy, nie znalazł swego odbicia w

literaturze metodycznej z zakresu edukacji społeczno-przyrodniczej.

Tymczasem główne cele kształcenia i wychowania tej edukacji realizujemy w

toku działania, które nie zawsze może przebiegać w warunkach rzeczywistych.

Musimy więc tworzyć sytuacje podobne do rzeczywistych czyli zabawowe. W

zabawie uczeń może opanować wiele umiejętności praktycznych. Zabawy

odgrywają ważną rolę w kształtowaniu pojęć oraz postaw w stosunku do ludzi i

przyrody. Z tego względu trzeba poświęcić zdecydowanie więcej uwagi

zabawowo-emocjonalnym formom uczenia się.

Stosowanie gier i zabaw dydaktycznych uzależnione jest od wieku

czynników, między innymi:

- inwencji nauczyciela

- przerabianej partii materiału

- liczebności klasy

Współczesna szkoła oparta jest naświadomym i aktywnym udziale uczniów w

procesie kształcenia. Przygotowanie i rozwijanie aktywności to zarazem cel i

warunek powodzenia zajęć dydaktycznych.

Rozważając miejsce gier i zabaw w edukacji przyrodniczej trzeba

zaznaczyć, że pełnią one jednocześnie funkcję metody i funkcję środka

dydaktycznego. W różnym stopniu oddziałują na poszczególne strony

osobowości ucznia – intelektualną, emocjonalną, motywacyjną i społeczno-

moralną. Służą realizacji celów dydaktycznych. Prowadzą z reguły do

rozwiązania jakiegoś założonego w nich zadania. Wymagają od ucznia dużego

wysiłku intelektualnego. Doskonalą niemal wszystkie operacje myślowe i

skutecznie przyczyniają się do rozwijaniaspostrzegawczości, wyobraźni,

pamięci, zaś przez swoją atrakcyjność dostarczają im wielu przyjemnych

doznań, które budzą pozytywną motywacje do nauki. Od nauczyciela zależy

nastrój wytworzony w czasie zabawy, autentyczne przeżywanie przez uczniów

tego, co dzieje się w zabawie. Obowiązkiem nauczyciela jest stwarzanie takich

warunków, by wszyscy uczniowie mogli wziąć udział w zabawie i wszyscy

mieli jednakowe szanse wygrania, przeżycia sukcesu i wypróbowania swoich sił

w sytuacjach „ na niby „.

Moje zainteresowania problematyką sygnalizowaną w temacie pracy

zrodziło się po zapoznaniu z literaturą naukową dotyczącą gier i zabaw

dydaktycznych oraz ich wpływu na efekty nauczania. Ze względu na swe walory

i nieograniczone możliwości wykorzystania, mogą pełnić w procesie kształcenia

funkcję służebną, pomagając w realizacji wielu celów i zadań dydaktyczno-

wychowawczych.

Coraz szersze i intensywniejsze stosowanie zabawy i gry na najniższych

szczeblach kształcenia oznacza,że ta forma aktywności dziecka nie straciła i nie

straci nigdy swego znaczenia w rozwoju dzieci, w procesie ich nauczania i

wychowania. W ostatnich latach obserwujemy na całymświecie swoisty

renesans gier i zabaw. Uczenie się przy pomocy zabaw i gier ma niepodważalne

walory dydaktyczne wobec tradycyjnych metod nauczania.

Na zajęciach integracyjnych gry i zabawy pełnią funkcję atrakcyjnej i

aktywizującej ucznia formy uczenia się. Praktyka wykazuje,że najczęściej w

edukacjiśrodowiskowej stosuje się gry, których dydaktyczna efektywność

została sprawdzona na innych przedmiotach nauczania, to jest : konkursy,

turnieje, domina obrazkowe, zagadki rysunkowe i słowne, łamigłówki, rebusy i

krzyżówki. Odznaczają się one wieloma walorami dydaktycznymi i

wychowawczymi. Przede wszystkim służą lepszemu zapamiętaniu i opanowaniu

przerobionego materiału, prowadzą do wykorzystania własnych doświadczeń,

ćwiczą koncentrację uwagi na wykonanych zadaniach.

Przedmiotem niniejszej pracy będzie ustalenie czy gry i zabawy

dydaktyczne spełniają pomocniczą rolę w edukacji społeczno-przyrodniczej.

Następnie przez zastosowanie eksperymentu pedagogicznego postaram się

udowodnić, że prowadzona systematycznie praca z zastosowaniem gier i zabaw

dydaktycznych jest w stanie ułatwić uczniom przyswajanie wiedzy.

4. Problem badań i hipotezy robocze.

W badaniach pedagogicznych najistotniejszą rolę odgrywają

uporządkowane działania badacza służące wytyczonym wcześniej celom.

Zanim przystąpiłam do pracy badawczej zastanowiłam się nad problemami i

hipotezami roboczymi. W trakcie rozważań nasunął mi się problem, na który

będę starała się odpowiedzieć po zakończeniu badań. Problem ten brzmi

następująco : Czy gry i zabawy dydaktyczne wpływają pozytywnie na efekty

nauczania i uczenia się środowiska społeczno-przyrodniczego?

Z problemów badawczych winny wynikać hipotezy robocze, które są

oczekiwanymi przez badacza wynikami planowanych badań.12

Przed rozpoczęciem badań sformułowałam hipotezę :

# Przypuszczam,że stosowanie gier i zabaw dydaktycznych w

edukacji społeczno-przyrodniczej w klasie I wpływa dodatnio na efekty

nauczania.

Uzyskane drogą badań dane pozwolą na sformułowanie odpowiedzi,

wysunięcie przypuszczeń i wniosków dotyczących przedstawionej

problematyki.

5. Określenie zmiennych i wskaźników.

Jednym z nieodzownych warunków do właściwego przeprowadzenia

badań pedagogicznych jest ustalenie zmiennych i wskaźników.

W badaniach przyjmuję następujący sposób rozumienia poszczególnych

zmiennych:

zasób wiedzy – wiadomości i umiejętności zdobyte w procesie uczenia się

gra i zabawa dydaktyczna - doraźna czynność dająca uczniom

zadowolenie i mająca na celu wzmożenie procesu uczenia się.

W moich badaniachzmienną zależną będzie zasób wiedzy z zakresu

środowiska społeczno-przyrodniczego;

zmienną niezaeżną będzie gra i zabawa dydaktyczna;

wskaźnikami zaś będą :

12 M.Łobocka. Metody badań pedagogicznych. PWN. Warszawa 1984. s. 74

- wiadomości, którymi uczniowie wykażą się poprzez

rozwiązywanie zadań tekstowych

- umiejętność stosowanej wiedzy

6. Metody i narzędzia badawcze.

Materiał badawczy stanowiący przedmiot analizy zbiorę za pomocą

następujących metod i technik badawczych :

Eksperymentu pedagogicznego– metody naukowego badania określonego

wycinka rzeczywistości, polegającej na wywoływaniu lub tylko zmienianiu

przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegokolwiek nowego

czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem.13

Przeprowadzenie eksperymentu pedagogicznego może odbywać się za

pomocą różnych technik, czyli swoistych sposobów organizowania badań

eksperymentalnych.

Wykorzystam technikę grup równoległych, zwaną również techniką grup

porównawczych. Zakłada ona konieczność uwzględnienia w toku

przeprowadzania eksperymentu :

a) dwojakiego rodzaju klas porównawczych, to jest klasy eksperymentalnej i

klasy kontrolnej

b) określonych czynników eksperymentalnych

c) badań początkowych i końcowych

Do przeprowadzenia eksperymentu pedagogicznego potrzebne są również

narzędzia badawcze. W niniejszej pracy posłużyłam się testem wiadomości

szkolnych.W konstrukcji testu proponuję taką formę, by braki pełnej

13 M.Łobocki. Metody badań pedagogicznych. PEN. Warszawa 1984

sprawności w pisaniu i czytaniu nie zmniejszały, a tym bardziej nie przekreślały

szansy uczniów na zdobycie dobrego wyniku w rozwiązywaniu zadań.

W teście występują zadania w postaci graficznej / rysunków, schematów,

tabelek /. W zależności od struktury zadania zaplanowałam liczbę punktów, jaką

uczeń może uzyskać za poprawne rozwiązanie danego zadania. Wyniki

testowania ujęte w tabeli posłużą do porównania uczniów pod względem

poziomu ich wiadomości i umiejętności. A oto przykłady siedmiu tekstów

wykorzystanych w toku badań.

TEST 1

1. Zaznacz na termometrach : + 5 C, -3 C

2. Komu powietrze potrzebne jest dożycia ?. Podkreśl.

człowiekowi

roślinom

zegarom

samochodom

zwierzętom

3. Klasę wietrzymy na przerwie bo : jest zdrowiej

ładniej

weselej

TEST 2

1. Czego brakowało roślinom :

które zwiędły..........................................................................

które wymarzły........................................................................

które wypuściły cienkie i wątłe gałązki...................................

2. Jak sadzimy rośliny?

Wstaw w miejsca wykropkowane odpowiednie wyrazy i wykonaj rysunek.

a)

Korzenie roślin muszą być skierowane w. ......................................................

b) w dół

w górę

w bok

TEST 3

1. Pomaluj odpowiednim kolorem.

Stój! Uwaga ! Idź !

2. Ponumeruj czynności przechodzenia przez jezdnię.

............. Patrzę w prawo.

..............Zatrzymuję się na skraju chodnika.

..............Jeszcze raz patrzę w lewo.

..............Patrzę w lewo.

..............Jezdnia wolna – przechodzę.

3. Ojciec Janka kieruje ruchem drogowym.

Jest : strażakiem

policjantem

kierowcą

4. Jaki znak drogowy narysujesz na tej drodze?

TEST 4

1. Uzupełnij.

Drzewo ma. ....................., gałęzie, liście, owoce.

2. Skreśl niepotrzebny wyraz ;

krzewy mają : pień, gałęzie, liście, owoce.

3. Znakiem „ + „ zaznacz krzew.

4. Uzupełnij.

Korzeń roślin tkwi. ...............................................

nad ziemią

pod ziemią

Test 5

1. Któraświeca szybciej zgaśnie ? Zaznacz znakiem „ + „.

2. Uporządkuj sposoby oświetlania od najdawniejszych do współczesnych

czasów. Oznacz cyframi.

żarówka łuczywo lampa naftowa świeca

3. Który sposób oświetlania jest najbezpieczniejszy? Podkreśl odpowiedź.

lampa naftowa żarówka świeca

4. Kaloryfery służą do ? Podkreśl odpowiedź.

oświetlania ogzrewania

TEST 6

1. Jak nazwiesz pracowników, którzy :

sprzedają w sklepie -. ..................................................

kierują ruchem -. .........................................................

leczą ludzi -. ................................................................

gaszą pożary-. .............................................................

szyją ubrania -. ...........................................................

2. Napisz nazwy dwóch zawodów spotykanych na wsi i w mieście.

......................................................................................................

3. Jak nazywamy sklep, w którym sprzedaje się :

a) warzywa. ..................................................

b) mięso. ......................................................

c) cukier. .....................................................

4. Tato Janka leczy zwierzęta. Jaki ma zawód ?

. ............................................................................

TEST 7

1. Jaką wspólną nazwę dasz przedmiotom, które znajdują się w muzeum ?

.................................................................................................................

2. Wymień 2 zabytki, które poznałeś na zajęciachśrodowiska.

.................................................................................................................

3. Archeolodzy wykopali ozdoby i monety z dawnych czasów. Gdzie powinni

je umieścić ?

....................................................................................................................

4. Grób NieznanegoŻołnierza jest Miejscem Pamięci Narodowej.

Podkreśl odpowiedź.

Tak Nie Nie wiem

6. Organizacja i przebieg badań.

Badania przeprowadzone przeze mnie będą przebiegać w trzech etapach.

Tabela 1

ETAPY BADAŃ METODY BADAŃ

1. Pretest - wstępna ocena

2. Praca z zastosowaniem gier i zabaw

dydaktycznych

3. Posttest - końcowa ocena wyników

eksperymentu

- test wiadomości dla klasy I

/wstępne/

- eksperyment pedagogiczny

- test wiadomości dla klasy I

/ końcowy/

W badaniach wyodrębniłam klasę eksperymentalną i klasę kontrolną. W

pierwszym etapie badań dokonam wstępnej oceny wiadomości dzieci z klasy I

za pomocą testu wiadomości14 w następujących kategoriach.

1. Droga do szkoły– zasady zachowania się na drogach. Niebezpieczeństwo

zabaw w pobliżu jezdni.

2. W klasie i w szkole– porównanie powietrza w klasie i na dworze, wymiana

14 M.Łobocki. Metody badań pedagogicznych. PWN. Warszawa 1984. s. 172

powietrza podczas wietrzenia. Warunkiżycia roślin,

rozpoznawanie roślin doniczkowych / paproć,

pelargonia/

3. W ogrodzie szkolnym i w parku– obserwacja drzew, krzewów i

rozpoznawanie ich po cechach charaktery-

stycznych. Rozwój roślin w zależności

od różnych warunków.

4.Nasza miejscowość – Miejsca Pamięci Narodowej, zabytki i ich historia.

Ludność i jej zajęcia, Policja, Straż Pożarna,

sklep – praca sprzedawcy, opieka lekarska.

5. Życie i praca w domu– dawne i dzisiejsze sposoby oświetlania.

Drugi etap badań stanowi praca z zastosowaniem gier i zabaw

dydaktycznych w klasie eksperymentalnej. Zajęcia odbywać się będą w pełnych

klasach, natomiast w badaniu wykorzystam wyniki 10 wytypowanych dzieci.

Materiał programowy zrealizuję przy pomocy następujących gier i zabaw

dydaktycznych.

1.Jaki ta zawód?

2.Sklep dla fachowców?

3.Co robimy?

4.Laborant.

5.Co mi jest potrzebne do pracy? Domino kwiatowe.

6.Czy znam znaki drogowe?

7.Poznaj te znaki.

8.”5” zasad przechodzenia przez jezdnię.

9.Przewodniczący i reporterzy.

10.Skąd my to znamy?

11.Co to za roślina?

12.Jaka instytucja leczy?

13.Rozsypanki.

14.Plątaninki.

15.Rebusy.

16.Krzyżówki.

Tabela 2.

Zabaw

y

wpływ

ające

na

rozwój

Numer zabawy i gry

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16spostrz

egawc

zości

+ + + + + + + +

wyobr

aźni+ + + + + + + +

uwagi + + + + + + + + + + +pamięc

i+ + + + + + + + +

mowy + + +myślen

ia+ + + + + + + + + + + + + + + +

aktywn

ości

twórcz

ej

+ + + + + + + + + + + + +

W prezentowanej grupie zabaw dominują zabawy i gry tematyczne i

dydaktyczne zwane inaczej poznawczymi. Zabawy te spełniają ważne funkcje

poznawcze, wychowawcze i kształcące. Ukierunkowane na cele poznawcze gry

i zabawy tematyczne oraz dydaktyczne służą gromadzeniu materiału

poznawczemu oraz utrwalaniu i operowaniu zdobytymi informacjami. W

zabawach poznawczych uczniowie wykonują zadania, do których realizacji

potrzebna jest określona wiedza o rzeczach, zjawiskach i prawidłowościach

otaczającej rzeczywistości. Zabawy poznawcze pełnią rolę wspomagająca w

zakresie uświadamiania istoty poznawanych rzeczy, zjawisk i prawidłowości

oraz sensu dokonujących się – często na oczach dzieci – przemian.

Zabawy tematyczne i dydaktyczne pełnią również określone funkcje

kształcące. Polegają one głównie na doskonaleniu i rozwijaniu procesów i

zdolności orientacyjno-poznawczychuczniów, zwłaszcza mowy, myślenia. W

uczeniu się przy pomocy zabaw poznawczych rozwijają się procesy

percepcyjno-motoryczne : spostrzegawczość, wyobraźnia, uwaga, pamięć i

procesy umysłowe, takie jak: analiza i synteza, porównanie, klasyfikowanie,

abstrahowanie, rozumowanie, uogólnianie.

W zabawach ujawniają się wiadomości i twórcza fantazja, istnieją

możliwości zdobywania umiejętności i nawyków niezbędnych do uczenia się w

szkole.

Wśród wymienionych grup zabaw typowych dla okresu

wszesnoszkolnego wyróżniamy zabawy i gry dydaktyczne, tematyczne, które

ułatwiają poznawanie różnych elementówśrodowiska społeczno-

przyrodniczego i zostały opracowane w dwóch podstawowych grupach. Są to :

*zabawy dla zdobywania orientacji

poznawczej w najbliższym

środowiskużycia i pracy

ludzi / nr 1,2,3,6,7,8,9,12 /

*zabawy ułatwiające zapoznanie

zeświatem przyrodyżywej

i nieożywionej / nr 5,11, zagadki,

rebusy, krzyżówki /

Dokładny opis gier i zabaw wykorzystanych w toku eksperymentu

przedstawiam w aneksie.

W klasie kontrolnej nauczycielka będzie realizowała te same tematy przy

tej samej liczbie godzin, lecz z zastosowaniem metod konwencjonalnych.

Etap trzeci będę realizować poprzez kontrolę wyników eksperymentu. W

tym celu posłużę się testem wiadomości /końcowym/. Wyniki badań końcowych

porównam z wynikami badań wstępnych, co da mi orientację efektów

przeprowadzonej pracy z zastosowaniem gier i zabaw dydaktycznych. Na tej

podstawie dokonam weryfikacji postawionej hipotezy i sformułuję odpowiednie

wnioski.

ROLA GIER I ZABAW DYDAKTYCZNYCH W EDUKACJI

SPOŁECZNO-PRZYRODNICZEJ W KLASIE I - ANALIZA

PRZEPROWADZONYCH BADA Ń.

1.Okres przygotowawczy.

Badania wstępne w klasie eksperymentalnej poprzedził okres

przygotowawczy. Praca w tym okresie obejmowała szeroki wachlarz

różnorodnych zajęć. Struktura całości tych zajęć miała charakter wybitnie

zabawowy. Zawsze wiązały się one tematycznie, uzupełniały nawzajem i

tworzyły sensowną dla dzieci całość. Chodziło mi bowiem o rozwijanie

poznawczych zdolności dzieci i przygotowanie ich do podjęcia systematycznej

pracy umysłowej. Po zapoznaniu się na podstawie opinii przedszkola z

aktualnym rozwojem psychicznym i umysłowym uczniów swojej klasy starałam

się zindywidualizować pracę. Zauważyłam bowiem,że w klasie wyodrębniła się

niewielka z resztą grupa dzieci mało aktywnych, nieśmiałych, stroniących od

towarzystwa innych. Można było wyczuć, że moment rozpoczęcia nauki w

szkole był dla nich wielkim przeżyciem, które powodowało zmniejszenie

swobody poruszania się w nowymśrodowisku. Wspólne zabawy, wycieczki,

troska o dobro każdego dziecka,życzliwy stosunek do wszelkich jego poczynań,

pochwały budzące wiarę we własne siły, wpływały dodatnio na dobre

samopoczucie i okazały się skutecznymi sposobami łagodzącymi trudności

adaptacyjne. Muszę stwierdzić, że dość szybko dzieci oswoiły się z nowym

otoczeniem i zaczęły czuć się swobodnie. Wszystko to było dla mnie oznaką, że

w dużym stopniu zdołałam pozyskać dzieci do współdziałania w dalszej pracy

dydaktyczno-wychowawczej.

2.Organizacja i wyniki badań testem wiadomości z edukacji społeczno-

przyrodniczej dla klasy I.

Badania w klasie eksperymentalnej i kontrolnej przeprowadziłam w

okresie późnej jesieni i zimy 1989/2000 r. W kilku zdaniach poinformowałam

dzieci o moich zamierzeniach i poprosiłam o rzetelną pracę.

Następnie rozdałam karty z wydrukowanymi zadaniami po bardzo dokładnym

wyjaśnieniu w jaki sposób należy rozwiązać poszczególne zadania testowe

poprosiłam dzieci o rozpoczęcie pracy.

Ponieważ badania wstępne rozpoczęłam w okresie kiedy dzieci nie

posiadały jeszcze pełnej umiejętności pisania w związku z tym odpowiedzi na

niektóre pytania testowe udzielały w postaci stawiania znaków „+”, „-„ lub cyfr.

Uczniowie rozpoczęli pracę chętnie. Atmosfera w klasie była dobra. Zależało

mi, aby dzieci pracowały samodzielnie, dlatego wszelkie próby porozumiewania

się starałam się niwelować. W klasie eksperymentalnej i kontrolnej

przeprowadziłam łącznie po 7 testów.

Przed przystąpieniem do oceny prac ustaliłam kryterium oceny :

za poprawne rozwiązanie zadania przyznaję od 0,5 do 3 punktów. Za błędne

rozwiązania lub brak rozwiązania 0 punktów. Następnie ustaliłam skalę ocen,

która przedstawia się następująco:

Tabela 3.

Test numer - Liczba zadań Maksymalna ilość punktów

1

2

3

4

5

6

7

5

5

5

4

3

7

5

5

5

6

4

3

4,5

5

Razem - 34 32,5 pkt.

26,5 - 32,5 wymagania programowe, pełne

21 - 26 wymagania rozszerzone

15 - 20 wymagania podstawowe

poniżej 15 wymagania konieczne

Po dokładny sprawdzeniu prac dzieci przystąpiłam do opracowania

wyników wstępnych badań. W tym celu posłużyłam się tabelami dla lepszego

zobrazowania sytuacji.

Tabela 4.

Wykaz wyników klasy eksperymentalnej badanych testem z edukacji społeczno-

przyrodniczej.

L.P. Uczeń Test

1 2 3 4 5 6 7

Łączna

liczba

zadań

rozwiąz.

poprawnie

Liczba

punktów

1 Katarzyna 3 4 4 2 1 6 3 23 21

2 Marcin 3 4 5 4 2 6 5 29 29

3 Ilona 1 4 5 1 0 4 4 19 17,5

4 Wiesław 1 4 4 2 2 6 3 22 20

5 Piotr 2 3 4 1 1 5 2 18 15,5

6 Grzegorz 2 4 5 3 3 5 5 27 27,5

7 Michał 3 4 5 4 3 7 4 30 25

8 Elżbieta 2 4 4 1 0 4 2 17 15,5

9 Danuta 4 4 5 4 2 3 2 24 22,5

10 Piotr 3 4 5 3 3 7 5 30 27,5

Razem 24 38 46 25 17 54 35 239 221

Tabela 5.

Wykaz wyników uczniów klasy kontrolnej badanych testem wiadomości z

edukacji społeczno-przyrodniczej.

L.

P.

Uczeń Test

numer

1

2 3 4 5 6 7 Łącznieliczba

zadań

rozwiąz.

poprawnie

Liczba

punktów

1 Ewa 3 3 3 2 1 5 2 19 18

2 Anita 2 4 4 2 1 4 2 19 18

3 Katarzyna 4 4 4 4 3 7 3 29 26,5

4 Krzysztof 4 4 4 3 1 6 5 27 25

5 Marcin 4 4 4 1 0 4 2 19 17

6 Piotr 4 3 4 1 1 7 2 24 20

7 Rafał 2 4 5 4 3 7 2 27 25

8 Grzegorz 4 3 5 4 3 7 2 28 26,5

9 Wioletta 2 4 3 1 2 4 2 18 17,5

10 Piotr 3 4 4 4 3 7 3 28 25,5

Razem 32 37 40 26 18 58 27 238 219

Porównując punktację umieszczoną w tabeli 4 i 5 poziom dwóch klas jest

zbliżony z minimalną przewagą klasy eksperymentalnej.

Tabela 6.

Numer

zadania

Liczba zad. rozw.

popr.

Liczba zad. rozw.

popr.

Liczba zad. rozw.

błędnie

Liczba zad. rozw.

błędnie

E K E K

1 8 10 2 0

2 4 5 6 5

3 2 1 8 9

4 8 10 2 0

5 2 6 8 4

6 10 10 0 0

7 10 9 0 1

8 0 0 10 10

9 10 10 0 0

10 9 8 1 2

11 10 10 0 0

12 6 4 4 6

13 10 10 0 0

14 10 8 0 2

15 10 8 0 2

16 6 6 4 4

17 6 5 4 5

18 10 10 0 0

19 3 5 7 5

20 8 8 2 2

21 5 5 5 5

22 4 6 6 4

23 10 10 0 0

24 10 10 0 0

25 6 8 4 2

26 6 9 4 1

27 7 9 3 1

28 8 6 2 4

29 6 6 4 4

30 4 2 6 8

31 7 2 3 8

32 5 3 5 7

33 10 10 0 0

34 9 9 1 1

Razem 239 238 101 102

Tabela mówi o stopniu trudności poszczególnych zadań testowych.

Najwięcej kłopotu sprawiło uczniom zadanie nr 8 dotyczące czynników

warunkujących rozwój roślin, gdzie 10-cioro dzieci rozwiązało błędnie to

zadanie. Następnie trudności sprawiły zadania nr 3 dotyczące wymiany

powietrza podczas wietrzenia. 9 zadań zostało błędnie rozwiązanych.

3. Program pracy z zastosowaniem gier i zabaw dydaktycznych.

Tabela 7.

Dział programowy Tematjednostki lekcyjnej Ilośćgodzin

Uwagi

1 2 3 4

W klasie i w

szkole.

Mierzenie temperatury powietrza

w klasie i na dworze.

Wymiana powietrza podczas

wietrzenia.

Rośliny w moim domu i w klasie

– warunkiżycia roślin,

rozpoznawanie roślin

doniczkowych / paproć,

pelargonia, trzykrotka /.

1

2

zrealizowano

zrealizowano

Droga do szkoły. Droga dziecka z domu do szkoły.

Zasady zachowania się na

drogach.

2 zrealizowano

Życie i praca w

domu.

Dawne i dzisiejsze sposoby

oświetlania pomieszczeń.

2 zrealizowano

W ogrodzie

szkolnym i w

parku.

Warunkiżycia roślin i zwierząt w

zimie, dokarmianie ptaków,

zabezpieczanie roślin

doniczkowych przed mrozami.

Uczymy się obserwować

przyrodę zimą.

Zmiany zachodzące wczesną

2

1

2

zrealizowano

zrealizowano

zrealizowano

wiosną w ogrodzie szkolnym.

Obserwacja drzew i krzewów,

rozpoznawanie ich po cechach

charakterystycznych. Zmiany

wiosną w parku.

Park jako miejsce wypoczynku. 1 zrealizowano

Nasza

miejscowość.

Cechy krajobrazu rodzinnej

miejscowości.

Miejsca Pamięci Narodowej.

Zabytki. Przeszłość miejscowości.

Ludność mojej miejscowości i jej

zajęcia.

W sklepie. Rodzaje sklepów,

praca sprzedawcy.

Praca lekarza i pielęgniarki.

Pierwsza pomoc w przypadku

skaleczeń i zachorowań.

Praca funkcjonariusza Policji,

Straż Pożarna, sprzęt

przeciwpożarowy. Zachowanie

szczególnej ostrożności przy

korzystania z ognia.

Usługi dla ludności. W warsztacie

krawieckim i szewskim.

Bezpieczeństwo w okresie

wakacji.

1

2

1

2

2

1

2

2

1

zrealizowano

zrealizowano

zrealizowano

zrealizowano

zrealizowano

zrealizowano

zrealizowano

zrealizowano

29

4. Przebieg pracy z zastosowaniem gier i zabaw dydaktycznych.

Praca z zastosowaniem gier i zabaw dydaktycznych przebiegała według

sporządzonego planu. Rozpoczynając eksperyment zdawałam sobie sprawę, że

dotychczasowe tradycyjne metody nauczania w niewystarczającym stopniu

wyzwalały aktywność uczniów, nie umożliwiły im w pełni samodzielnej i

twórczej pracy umysłowej. Wychodziłam z założenia,że jednym z

podstawowych czynników decydujących o rozwoju zainteresowań

środowiskiem społeczno-przyrodniczym jest przede wszystkim czynnik

emocjonalny. Stwarzanie takich warunków nauki, by uczniowie cieszyli się

własną działalnością, by w formie zabawowej poprzez wyzwalanie aktywności

własnej uczyli się myślenia.

Gry i zabawy wprowadzałam w różnych momentach zajęć, często w momentach

znużenia jakoćwiczenie odprężające ucznia. Większa ilość ćwiczeń była

doskonałymśrodkiem do utrwalania przerobionego materiału.

Poniżej przedstawiam fragment protokołu z przebiegu zajęć : Droga

dziecka z domu do szkoły. Sposób zachowania się na drogach.

Zajęcia rozpoczęłam wstępną pogadanką na temat zasad poruszania się na

drogach, po czym przedstawiłam dzieciom plakaty tematyczne związane z

zasadami przechodzenia przez jezdnię. Zaproponowałam także dzieciom

wyjście na 15-sto minutową wycieczkę w celu przeprowadzeniaćwiczeń

praktycznych pod kierunkiem Nauczycielki i pracownika Policji.

N. Dzieci w jakim miejscu znajdujemy się teraz?

U. Piotr. Jesteśmy koło szkoły.

N. Co chcemy teraz zrobić?

U. Michał. Chcemy przejść na drugą stronę jezdni.

N. O czym musimy pamiętać?

U. Ela. Musimy być ostrożni i pamiętać o 5 zasadach.

N. Pięknie, dziękuję. Jakie czynności musicie wykonać, aby przejść na drugą

stronę jezdni?

W czasie objaśniania ićwiczeń praktycznych wyodrębnione zostaje 5 zasad

przechodzenia przez jezdnię.

1. Zatrzymać się na skraju jezdni;

2. Spojrzeć w lewo;

3. Spojrzeć w prawo;

4. Spojrzeć jeszcze raz w lewo;

5. Gdy jezdnia wolna, przechodzić na drugą stronę.

W dalszej części zajęć proponuję zabawę „ Pojazdy i znaki drogowe”.

Zabawa przebiegała następująco: na boisku szklonym zaznaczamy ulicę, kilkoro

dzieci otrzymuje znaki drogowe do powieszenia na szyi. Pozostałe dzieci

dzielimy na zespoły przedstawiające różne pojazdy. Zabawa przebiega w ten

sposób,że „dzieci pojazdy” jadą daną ulicą i spotykają różne znaki drogowe.

Zadaniem „dzieci pojazdów” jest prawidłowe zachowanie się w danej sytuacji.

Ta sama zabawa w odmiennej wersji polega na tym,że dzielimy dzieci na grupy

oznaczająceświatła czerwone,żółte, zielone oraz na pojazdy i pieszych. Na

hasło na przykład „zielone” – piesi biegają wokół wymienionychświateł,

natomiast na hasło „czerwone” dzieci „pojazdy” biegają wokół dzieci „świateł”

czerwonych. Na hasło „żółte” wszyscy stoją nieruchomo. Zabawa ta dostarcza

dzieciom wiele emocji, pobudza uwagę, wymaga spostrzegawczości i refleksu.

Pięć zasad przechodzenia przez jezdnię utrwaliłam wykorzystując grę

dydaktyczną o tym samym tytule. Do gry należy przygotować tyle kompletów

kart, ile jest grup uczniów lub odpowiednio do liczby par uczniów. Ze

sztywnego papieru wycinamy 11 prostokątów wielkości 4,5 na 6,5 cm.

Na 10 prostokątach naklejamy obrazki tak, aby na każde 2 prostokąty

przypadały takie same obrazki przedstawiające zasady przechodzenia przez

jezdnię rys.1. W ten sposób zasada ma 2 komplety kart, a karta jedenasta

pozostaje pusta. Uczniowie grają parami / jak w Piotrusia /. Wygrywają ci

spośród par graczy, którzy pierwsi ułożą z kart 5 zasad przechodzenia przez

jezdnię.

Ten gracz, któremu przypadnie pusta karta zostaje „Piotrusiem drogowym” na

wzór klasycznego „Czarnego Piotrusia”.

rysunek 1

W celu powtórzenia i utrwalenia materiału organizuję Quiz –

rozpoznawanie znaków. W klasie znajduje się zestaw modeli znaków

drogowych. Z każdej grupy dzieci wybierają jeden znak i utożsamiają się z nim,

opowiadają o nim jakby o sobie, na przykład "Jestem znak stop”. Wymagam,

abyś przede mną się zatrzymał. Odmiana tej zabawy polega na tym,że jedne

dzieci najpierw w sposób zwerbalizowany przedstawiają się jakimi są znakami,

a potem inne muszą wybrać spośród modeli i pokazać znak, o którym była

mowa.

Szczególnie wartościowymi formami aktywizacji były wszystkie typy

zagadek. Otrzymywali je na kartkachpojedynczo wszyscy uczniowie, toteż

tempo ich rozwiązywania dostosowane było do indywidualnych możliwości

każdego dziecka. Podczas pracy obowiązywała zawsze zasada samodzielności.

Pomoc ograniczała się jedynie do objaśnień dotyczących sposobu rozwiązania.

Dla przykładu podaję klika typów zagadek.

* Stoję przy drodze na jedne nodze. /znak drogowy/

* Stoję przy torze, mam jedno ramię,

gdy je opuszczę – pociąg stanie. /semafor/

* Patrzę okiem czerwonym, przejazd zabroniony,

gdy zielone otworzę, wolna droga na torze. /semafor/

* Stoją na drogach, na długich nogach, wcale nie są to ptaki.

Jak jeździć trzeba nauczyć mogą drogowe.... /znaki/

* Rebusy.

b = z e =ę

/ Ostry zakręt /

A oto fragment protokołu z przebiegu zajęć w klasie kontrolnej.

Temat: Droga dziecka z domu do szkoły. Sposób zachowania się na drogach.

Zajęcia rozpoczęto od wstępnej pogadanki o drodze prowadzącej do

szkoły. Następnie nauczycielka zaproponowała dzieciom obejrzenie filmu i

przeprowadziła rozmowę o bohaterze i najważniejszych wydarzeniach. Tu

nauczycielka rozpoczęła serię pytań.

N. Jakie czynności wykonał Jacek, gdy wyszedł z domu?

U. Jacek, gdy wyszedł z domu, to przystanął na mostku, a potem przeszedł

na drugą stronę, bo nic nie jechało.

U. Nie, bo Jacek najpierw popatrzył w lewo, w prawo, w lewo i dopiero

przeszedł na drugą stronę.

N. A którą stroną szedł do szkoły?

U. Jacek szedł lewą stroną.

N. Czy szedł sam?

U. Nie, szli z kolegami grupą.

N. A jak szli?

U. Oni szli w trzech i jeden za drugim.

N. A dlaczego?

U. No bo mógłby ich potrącić samochód, gdyby szli jeden obok drugiego.

Zajęcia zakończono powtórzeniem 5 zasad przechodzenia przez jezdnię.

Jedynym urozmaiceniem zajęć był film. Dzieci chętnie wypowiadały się i

dzieliły swoimi spostrzeżeniami.

Przedstawię teraz fragment protokołu z przebiegu zajęć w sklepie.

Zapoznanie z pracą ekspedientki, rodzaje sklepów.

W tym celu odbyłam wycieczkę do pobliskiego pawilonu handlowego.

Uczniowie przygotowali pytania, aby przeprowadzić krótką rozmowę z

kierownikiem sklepu.

U. Grzegorz. Czy moglibyśmy zadać pani kilka pytań?

E. Oczywiści bardzo proszę.

U. Co można kupić w tym sklepie?

E. Dzieci, jak widzicie na półkach jestwiele towarów. Jest chleb, masło,

cukier, sól. Wszystko to można kupić w tym sklepie.

U. A kto układa tak ładnie te towary?

E. Towary układają sprzedawcy.

U. Czy lubi pani swoją pracę ?

E. Tak lubię.

U. Czy dużo ludzi kupuje tu towary ?

E. Tak bardzo dużo ludzi. Zresztą sami widzicie jaki tu dzisiaj ruch.

U. A czy możemy kupić coś w tym sklepie ?

E. Proszę bardzo.

Dzieci samodzielnie dokonują zakupu wybranego towaru. Tu następuje

podziękowanie i przejście do następnego pawilonu. Dzieci obserwują pracę

sprzedawców i dochodzą do wniosku,że w tym sklepie jest mniejszy wybór

towarów. Można tu kupić mięso, wędlinę. Jest to więc sklep mięsny.

Po powrocie do szkoły rozdaję dzieciom karty pracy. Zadaniem dzieci

jest segregowanie ilustracji według wpisanych nazw sklepów.

W dalszej części zajęć organizuję z dziećmi zabawę zatytułowaną

„ Swój sklep „. Dzieci są podzielone na grupy. Każda grupa organizuje inny

sklep. Uczniowie przygotowują towary, wypisują ceny, ustawiają je na półkach.

Pozostałe dzieci występują w roli klientów. Zabawa służy poszerzeniu

praktycznych wiadomości o pracy sprzedawcy, oraz utrwala nazwy sklepów.

Oto ciąg dalszy protokołu lekcji.

N. Dzisiaj zorganizowaliśmy w naszej klasie sklepy. Michał, Ela, Grzegorz

będą sprzedawcami, Piotr, Ilona – kasjerami, pozostałe dzieci będą

klientami. Każde z was dostaje kopertę. Koperty to nasze portmonetki. Są

tam pieniądze i polecenia. Zakupione produkty zaniesiecie do domu.

Uczniowie otwierają koperty. Czytają polecenia, przeliczają pieniądze.

/ Polecenia są różne: „Kup 2 zeszyty i 1 ołówek”, „Kup 2 jajka i herbatę Madras

za 11 zł.” /

N. Wiemy już co kupić. Zaraz idziemy do sklepu. Jak się teraz zachowaci, co

będziecie robić ?

U. Idziemy do sklepu, mówimy dzień dobry i prosimy o towar, a płacimy i

wychodzimy.

N. Zapomnieliście na końcu podziękować. Dobrze. Teraz zabawmy się.

Mamy 3 sklepy. Każdy rząd kupuje w innym. Dzieci kupują różne towary

i płacą normalnymi pieniążkami. W sklepie samoobsługowym

ekspedientki pomagają wybrać towar. Kasjer przyjmuje pieniądze. W

drugim sklepie : kasjerka i ekspedientka. W trzecim tylko jeden

pracownik, podaje towar i przyjmuje pieniądze.

N. Wszyscy już kupili ?

Teraz porozmawiamy jakie czynności wykonywała ekspedientka w

sklepie z 1-osobową obsługa ?

U. Pani podawała towar, liczyła pieniądze, wydawała resztę.

N. A w drugim sklepie ?

U. To był sklep samoobsługowy. Myśmy sami wybierali sobie towary, a

kasjer liczył pieniądze.

N. Kto miał najwięcej pracy ?

U. Pani, która była sama.

N. A powiedzcie, jacy byli nasi sprzedawcy ?

U. Byli mili i grzeczni.

N. Wkrótce koniec lekcji, bawiliście się dzisiaj ładnie. Myślę, że potraficie

się bawić nie tylko w sklep, ale potraficie samodzielnie robić zakupy do

domu.

Realizując zagadnienia dotyczące pracy zawodowejludzi na wsi i w

mieście ; usług dla ludności – przeprowadziłam szereg wycieczek i spotkań z

ciekawymi ludźmi, między innymi z pracownikami służby zdrowia, policji,

straży pożarnej, a także odwiedziłam wraz z dziećmi

zakłady usługowe : szewski, krawiecki. Wykorzystałam szereg gier i zabaw

dydaktycznych, które rozwijają twórczą aktywność dotyczącą wykorzystania

wiadomości o różnych zawodach, a także stanowią doskonałą formę do

powtarzania i utrwalania materiału.

Zabawa „ Co robimy ? „ polega na symulowaniu odpowiednich sytuacji,

w których potrzebni są przedstawiciele różnych zawodów. Na przykład

symulujemy sytuację robienia zastrzyku. W związku z tym potrzebna jest

pielęgniarka. Jeden z uczniów przywołuje potrzebną osobę na przykład :

do zrobienia zastrzyku potrzebna jest osoba na literę „P” /podchodzi

pielęgniarka/ itd. Wywoływane dzieci „zawody” ustawiają się tworząc krąg, a

na dany sygnał uczniowie pokazują ruchem i mimiką czynności

charakterystyczne dla danego zawodu.

„ Jaki to zawód ? ”zabawa stosowana najczęściej w celu utrwalania

nazw poznanych zawodów. Przebieg zabawy jest następujący :

jedno dziecko, na przykład, przedstawiciel danej grupy, wychodzi z klasy.

Pozostałe dzieci wybierają dowolny zawód spośród tych, które poznały na

wycieczce. Uczeń, który opuścił klasę, wraca i zadaje pytania dotyczące danego

zawodu. Na pytania te dzieci odpowiadają tylko „tak” lub „nie”. Chodzi o to,

aby zadawane pytania były trafne i prowadziły jak najszybciej do odgadnięcia

wybranego zawodu. Regułą zabawy jest zadawanie nie więcej niż 3 pytań, po

czym następuje zamiana pytającego. Wygrywają grupy, których przedstawiciele

odgadną nazwę zawodu zadając najmniejszą liczbę pytań.

„Co mi jest potrzebne do pracy ?”Zabawa umożliwia utrwalenie nazw

poznanych narzędzi pracy. W toku zabawy rozwija się twórcza aktywność

słowna dzieci i istnieją możliwości integracji tematycznej i czynnościowej z

językiem polskim. Zabawę rozpoczyna uczeń, który mówi :

„Szyję ubrania i jest mi potrzebna igła”. Następny uczeń powtarza zdanie

poprzedniego ucznia dodając kolejną rzecz na przykład „nici”. Kiedy już

poprawne powtórzenie większej liczby rzeczy potrzebnych do uszycia ubrania

zaczyna sprawiać trudności, zmieniamy zawód.

W innej wersji zabawa może mieć następujący przebiega;

Dzielimy uczniów na 3-4 grupy zawodów, na przykład, krawcy, stolarze,

szewcy, lekarze. Przy wyborze zawodów staramy się uwzględnić, te które są

charakterystyczne dla danego regionu. Wskazane jest, aby w klasie

zgromadzone były różne narzędzia odpowiadające różnym zawodom. Każda

grupa otrzymuje 2-3 narzędzia, kartki z nazwamizawodów. Wygrywa grupa,

która pierwsza zgłosi prawidłowe przyporządkowanie nazw odpowiednim

narzędziom pracy.

Utrwalaniu nazw poszczególnych zawodów służą zagadki, które

przygotowałam na pasku papieru. Aby otrzymać rozwiązanie należy

uporządkować liczby w tabeli w kolejności rosnącej i odczytać

przyporządkowane poszczególnym liczbom litery.

5 8 10 3 15 11 20

R A W K E I C

4 8 2 5 10

Z W S E C

Łamigłówka z hasłem„Służba zdrowia – to nasz przyjaciel „.

W klasie kontrolnej przykładem mało kształcących zajęć były zajęcia

poświęcone zapoznaniu uczniów z pracą ekspedientki i rodzajami sklepów.

Nauczycielka przeprowadziła z uczniami krótką pogadankę na temat

pracy sprzedawców, następnie poleciła dzieciom porównanie ilustracji

zamieszczonych w podręczniku. W dalszej części lekcji dzieci odpowiadały na

pytania zamieszczone wćwiczeniach.

N. Jakie czynności wykonuje sprzedawca na obrazku u góry ?

U. Sprzedawca podaje towary ludziom, którzy kupują.

N. Jak te czynności zostały podzielone w dużym sklepie ?

U. W tym sklepie ludzie sami wybierają sobie towary.

U. Za te towary płacą w kasie.

N. Jakie sklepy znajdują się w waszych miejscach zamieszkania ?

U. U mnie jest sklep spożywczy.

U. A u mnie jeszcze taki, gdzie kupuje się buty.

Na zakończenie lekcji nauczycielka poleciła uczniom wykonanie

ćwiczenia w zeszyciećwiczeń.

Szczególnie dużym zainteresowaniem cieszyły się wśród dzieci zabawy i

gry, stawiały uczniów niejako w sytuacji badaczy i eksperymentatorów. Mam na

myśli wszelkiego rodzaju doświadczenia orazćwiczenia praktyczne.

Poniżej przedstawię fragment protokołu z przebiegu zajęć

przeprowadzonych w klasie eksperymentalnej dotyczących :

Sposobów oświetlania mieszkań dawniej i dziś.

Lekcję rozpoczęłam od wstępnej pogadanki o sposobach oświetlania

pomieszczeń. Uczniowie zgromadzeni wokół stolika rozpoznają przyniesione

przeze mnie rekwizyty, a więc : lampę naftową, lampę elektryczną, świece,

łuczywo, kaganek.

N. Teraz bardzo proszę, abyście podeszli do mnie w takiej kolejności :

I. Kasia – Ilona weźcie do ręki łuczywo.

II. Marcin – Piotr weźcie kaganek.

III. Wiesia – Danusia – Asia lampę naftową.

IV. Michał – Grzegorz – Piotr zabierzcie lampę elektryczną.

Teraz zasłońmy okna. Każdy zespół niech zapali swojeźródło światła. Proszę

zrobić to bardzo ostrożnie. Czy już wykonaliście moje polecenie ?

U. Tak.

N. Teraz zabierzcie z ławek przedmioty, które przynieśliście z domu.

/ Przedmioty to : tekst do czytania, igła, nitka /

Stańcie przy swoichźródłachświatła i spróbujcie czytać.

U. Michał. Proszę panią my widzimy ale niebardzo.

U. Kasia. Nam zgasło i nic nie przeczytałam.

U. Piotr. A my wszystko przeczytaliśmy.

N. A teraz spróbujcie nawlec igłę.

U. Marcin. Proszę pani, my nic nie widzimy, oni mają lepiej.

U. Michał, Grzegorz, Ela, Piotr – nam się udało, bo my mamy lepszeświatło.

Tu nastąpiło zakończenie doświadczenia, a następnie rozmowa na temat, które

źródło światła jest najlepsze i dlaczego, które najbezpieczniejsze i

najwygodniejsze w użyciu, które najlepiej oświetla pomieszczenie ?

W dalszej części lekcji proponuję dzieciom zabawę : „ Skąd my to mamy ? „

Głównym celem zabawy jest utrwalenie nazwźródełświatła, ich pochodzenia i

przeznaczenia. Każdy zespół otrzymuje kopertę z rysunkiem dowolnegoźródła

światła. Zadaniem uczniów jest nazwanie tegoźródłaświatła i odpowiedź na

pytanie : Jakieźródło światła było przed nim, a jakie po nim.

Uczniowie jeszcze razkrótko omówili cechyźródełświatła, począwszy

od tych, które używane były w zamierzchłych czasach, aż do używanych w dniu

dzisiejszym. Przy porównaniu wzięto pod uwagę dwie najistotniejsze cechy, to

jest, jasność światła oraz wygodę w użyciu. Uczniowie stwierdzili,że każdy

następny sposób oświetlenia był lepszy od poprzedniego w jakimś zakresie.

Dostrzegli więc nie tylko zmienność, ale również postęp i rolę myślenia

ludzkiego.

Te same zajęcia dotyczące sposobów oświetlania pomieszczeń dawniej i

dziś zostały przeprowadzone w klasie kontrolnej, miały zupełnie inny przebieg.

Na zajęciach przeważała praca z książką. W pewnym momencie

wystąpiło ćwiczenie praktyczne polegające na sprawdzeniu jakieświatło daje

świeca, lampa naftowa, lampa elektryczna.Ćwiczenie wyraźnie dzieciom się

podobało, były skupione, myślały.

Dodatkową atrakcją było odczytanie i rozwiązanie zagadki o następującej treści:

„ Co to jest, gdy się nim pstryknie

ciemność w domu zniknie „.

Na zakończenie nauczycielka poleciła dzieciom, aby wykonałyćwiczenie

polegające na wyszukaniu spośród przedmiotów przedstawionych na ilustracji

tych, które dają namświatło.

Zajęcia zakończono odśpiewaniem piosenki :„ Żarówka”.

5. Zastosowanie gier i zabaw dydaktycznych w klasie eksperymentalnej.

W założeniach dotyczących sposobówrealizacji treści społeczno-

przyrodniczych zwraca się uwagę, że podstawą orientowania się uczniów w

faktach otaczającej rzeczywistości powinno być zmysłowe poznanie. Toteż

program wyraźnie wskazuje,że głównymźródłem zdobywania spostrzeżeń i

informacji o różnych elementachśrodowiska społeczno-przyrodniczego,

powinny stać się obserwacje, wycieczki, doświadczenia oraz praktyczne

ćwiczenia. Bezpośrednie jak i pośrednie poznanie rzeczywistości społeczno-

przyrodniczej można łączyć z zabawami dydaktycznymi i tematycznymi.

Głównym celem tego rodzaju zabaw oraz organizowanych w ich ramach zadań i

czynności poznawczych jest utrwalanie pojęć i związanych z nimi nazw

przyrodniczych i geograficznych, historycznych oraz społecznych dotyczących

życia i pracy ludzi.

Realizacji tego celu służą zabawy dydaktyczne w postaci konkursów,

loteryjek, rozsypanek, krzyżówek, quizów, łamigłówek, zagadek. Zebranie i

opracowanie w tym rozdziale zabawy służą kształtowaniu orientacji w

najbliższym otoczeniu dziecka. Orientację tę dzieci zdobywają przez

spostrzeganie, wyobrażanie i uogólnianie rzeczy, faktów i zjawisk związanych z

życiem rodzinnej miejscowości oraz z jej geograficznymi uwarunkowaniami i

materialnymi elementami historii danej miejscowości, z pracą ludzką.

Zdobywaniu prawidłowej orientacji poznawczej dotyczącej środowiska,

warunkówżycia i pracy ludzi służą zabawy polegające na spostrzeżeniu,

rozpoznawaniu, nazywaniu przedmiotów, rzeczy, zjawisk.

Analiza poniższej tabeli wykazuje,że realizując treści programowe w

zakresie ; Bezpieczeństwa w ruch drogowym ; wykorzystałam 3 gry i zabawy

dydaktyczne. Jest to rodzaj zabaw zaznajamiających z przestrzeganiem zasad

zachowania bezpieczeństwa drogowego. Zabawy służące kształtowaniu

orientacji dzieci w sytuacjach zagrożenia w ruchu drogowym oraz zabawy

ćwiczące rozpoznawanie znaków drogowych na podstawie ich graficznych i

werbalnych przedstawień.

Realizując treści programowe w zakresie rozpoznawania roślin

doniczkowych i warunków ich rozwoju, wykorzystałam 1 zabawą mającą na

celu rozpoznawanie roślin ozdobnych poznawanych z bezpośredniej obserwacji.

Wykorzystałam również zabawy polegające naćwiczeniach praktycznych, na

przykład, sadzenie kwiatów.

W trakcie realizacji treści programowych z zakresu : „Ludność i jej

zajęcia” posłużyły mi zabawy poznawcze dotyczące orientacji w otoczeniu

społecznym. Wykorzystałam tu 4 zabawy dydaktyczne, a także zabawy

polegające naćwiczeniach praktycznych oraz krzyżówki tematyczne, zagadki.

Tabela 8.

Zastosowanie gier i zabaw dydaktycznych w klasie eksperymentalnej.

Działy

programowe

Uczeń Uczeń Uczeń Uczeń Uczeń Uczeń

Rozpoznawał Nazywał Ćwiczył

praktycznie.

Rozwiązywał Doświadczenia Wycieczki Łącznie ilość

gier i zabaw

stosowanych

w ramach

zajęć

Droga

do

szkoły.

„Pojazdy i

znaki

drogowe”

„Poznaj te

znaki”

„Pięć zasad

przechodzen

ia przez

jezdnię”

3

W klasie

i w

szkole.

„Domino

kwiatowe”

„Laborant”

„Sadzenie

kwiatów”

Obserwacja

płomienia

świecy.

Gaszenie

płomienia

świecy

3

W

ogrodzie

szkol. i

w parku.

„Co to za

roślina? „

Do ogrodu

szkolnego1

Nasza

miejsco

wość.

„Jaki to

zawód?”

„Co

robimy?”

„Sklep dla

fachowców”

„Reporterzy

i przewodn.

„U lekarza” Krzyżówki

związane z

zabytkami,

ze służbą

zdrowia,

zagadki

związane z

zawodami

Do sklepu.

Do lekarza.

Na

posterunek

policji.

Do straży

pożarnej. Do

miejsc

Pamięci

Narodowej.

9

Życie i

praca w

domu.

„Co to za

przedmiot?”

„Skąd my to

znamy?”

2

6. Analiza hospitowanych zajęć w klasie kontrolnej.

W celu zorientowania się w metodach pracy stosowanych przez

nauczycielkę w klasie kontrolnej hospitowałam w okresie od listopada do maja

2000 r. dziesięć zajęć z edukacji społeczno-przyrodniczej. Stosunkowo mała

liczba hospitacji w klasie kontrolnej spowodowana była tym,że nauka w niej

odbywa się w tym samym czasie co w klasie eksperymentalnej. Na niektórych

zajęciach nie widać było zabiegów zmierzających do ich uatrakcyjnienia, do

lepszego skupienia uwagi dzieci na wykonywanych zadaniach. Przebieg zajęć

był prawie zawsze jednakowy, mało urozmaicony. Czynności dzieci ograniczały

się do udzielania odpowiedzi na pytanianauczyciela, Dominowała praca z

książką. Hospitowane zajęcia zawierały niewątpliwie wiele momentów

pozytywnych. Można tu zaliczyć wyczerpujące objaśnienia, umiejętne

kierowanie wypowiedziami uczniów poprzez stawianie im prostych i jasnych

pytań, naturalne realizowanie celów wychowawczych.

7. Rola gier i zabaw dydaktycznych wedukacji społeczno-przyrodniczej

w klasie I - analiza i wyniki badań końcowych.

Kontrola osiągnięć uczniów jest jednym z istotnych ogniw procesu

uczenia się. Analiza wyników uzyskanych podczas kontroli, pozwoli

nauczycielowi wyciągnąć wnioski dotyczące stopnia przyswojenia przez

uczniów treści nauczania, ukaże braki w przerobionym materiale, powinna

wpłynąć na modyfikację działań dydaktyczno-wychowawczych nauczyciela w

kierunku trwałego i bardziej operatywnego przyswojenia przez uczniów treści

programowych.

Badania końcowe miały miejsce po opracowaniu danej partii materiału

programowego. Punktacja była taka sama jak w badaniach wstępnych. Za

poprawne rozwiązanie zadania przyznaję od 0,5 do 3 punktów, za błędne

rozwiązanie lub brak rozwiązania o punktów.

Poniżej przedstawiam analizę wyników po przeprowadzonej pracy z

zastosowaniem gier i zabaw dydaktycznych w klasie eksperymentalnej.

Tabela 9.

Numer

zadania

Liczba

poprawnych

rozwiązań

Liczba

poprawnych

rozwiązań

Liczba

błędnych

rozwiązań

Liczba

błędnych

rozwiązań

E K E K

1 9 7 1 3

2 8 7 2 3

3 10 6 0 4

4 10 5 0 5

5 8 8 2 2

6 10 9 0 1

7 9 8 1 2

8 9 8 1 2

9 10 10 0 0

10 10 9 0 1

11 10 3 0 7

12 10 9 0 1

13 9 10 1 0

14 10 10 0 0

15 9 8 1 2

16 7 6 3 4

17 9 9 1 1

18 7 5 3 5

19 10 10 0 0

20 10 9 0 1

21 9 4 1 6

22 10 10 0 0

23 10 10 0 0

24 10 10 0 0

25 9 10 1 0

26 9 10 1 0

27 10 9 0 1

28 10 8 0 2

29 10 9 0 1

30 10 3 0 7

31 10 7 0 3

32 9 6 1 4

33 10 10 0 0

34 8 9 2 1

318 271 22 69

Tabela przedstawia liczbę błędnych i poprawnych rozwiązań w

poszczególnych kategoriach. Najwięcej błędnych rozwiązań w klasie

eksperymentalnej miało zadanie numer 16, w klasie kontrolnej 11 i 30.

Tabela 10.

Wykaz wyników uczniów klasy I eksperymentalnej badanych testem z

edukacji społeczno-przyrodniczej; / końcowy /.

Test

1

Test

2

Test

3

Test

4

Test

5

Test

6

Test

7

L.P Uczeń Zad.

rozw.

popr.

Zad.

rozw.

popr.

Zad.

rozw.

popr.

Zad.

rozw.

popr.

Zad.

rozw.

popr.

Zad.

rozw.

popr.

Zad.

rozw.

popr.

Łącznie

liczba

zadań

rozwiąz.

popraw.

Liczba

punktów

1 Katarzyn 5 5 4 2 4 7 5 32 30,5

2 Marcin 5 5 4 4 4 7 5 34 32

3 Ilona 4 5 3 3 3 7 4 29 26,5

4 Wiesia 3 5 4 2 4 6 4 28 26,5

5 Piotr 5 5 4 1 4 6 5 30 28

6 Grzegorz 5 5 4 4 4 7 5 34 32,5

7 Michał 5 5 4 4 4 7 5 34 32,5

8 Ela 5 5 4 4 4 7 4 33 32

9 Danuta 5 3 4 4 4 7 5 32 30

10 Piotr 3 5 4 4 4 7 5 32 30,5

RAZEM 45 48 39 32 39 68 47 318 302

Tabela 11.

Wykaz wyników uczniów klasy I kontrolnej badanych testem z edukacji

społeczno-przyrodniczej ; / końcowy /.

Test

1

Test

2

Test

3

Test

4

Test

5

Test

6

Test

7

L.P. Uczeń Zad.rozw.

popr.

Zad.

rozw.

popr.

Zad.

rozw.

popr.

Zad.

rozw.

popr.

Zad.

rozw.

popr.

Zad.

rozw.

popr.

Zad.

rozw.

popr.

Łącznie

liczba

zadań

rozwiązan

poprawnie

Liczba

punktów

1 Ewa 3 4 3 2 3 6 2 23 25,5

2 Anita 4 3 3 3 4 7 3 27 21,5

3 Kasia 4 5 4 4 4 7 3 31 30,5

4 Krzyszto 2 5 3 3 2 7 4 26 24,5

5 Marcin 3 4 3 4 3 5 3 25 19,5

6 Piotr 5 5 3 0 4 7 4 28 29

7 Rafał 1 5 4 3 3 7 5 28 26

8 Grzegorz 5 3 2 3 7 4 29 26

9 Wiletta 2 3 3 3 3 6 4 24 21,5

10 Piotr 4 5 3 4 6 7 3 30 28

RAZEM 33 44 32 28 33 66 35 271 252

Porównując punktację umieszczoną w tabeli 10 i 11 widać, że wiedza i

umiejętności w klasie eksperymentalnej są wyższe, niż w klasie kontrolnej.

Tabela 12.

Wykonanie zadań

w %

Wykonanie zadań

w %

KLASA Liczba zadań do

wykonania

Badanie wstępne Badanie końcowe

eksperymentalna 340 71 % 93,5 %

kontrolna 340 70 % 80 %

Powyższa tabela przedstawia procent wykonanych zadań w klasach

eksperymentalnej i kontrolnej. Wyniki klasy eksperymentalnej uczącej się na

podstawie gier i zabaw dydaktycznych okazały się lepsze.

Przeprowadzone badania miały na celu zgromadzenie dowodów na

zweryfikowanie podstawowej w pracy hipotezy stwierdzającej,że stosowanie

gier i zabaw dydaktycznych w edukacji społeczno-środowiskowej wpływa

dodatnio na efekty nauczania. Z krótkich wyjaśnień zamieszczonych na wstępie

wiadomo,że ramach badań dokonałam dwukrotnej kontroli w zakresie

opanowania przez dzieci wiadomości ujętych w programie zajęć z edukacji

społeczno-przyrodniczej.

Analizując dane umieszczone w tabeli numer 4 i tabeli numer 5, które ilustrują

wyniki badań wstępnych można stwierdzić, że poziom klas eksperymentalnej i

kontrolnej był zbliżony. W badaniu końcowym wystąpiło wyraźne

zróżnicowanie wyników na korzyść klasy eksperymentalnej, uczącej się na

podstawie gier i zabaw dydaktycznych / por. tabela 10 i 11 /.

Miarą różnic całkowicie obiektywną stał się procent wykonania zadań

testowych przez 10 dzieci w każdej grupie i tu klasa eksperymentalna okazała

się lepsza / por. tabela 12 /. Moja hipoteza postawiona na początku badań

została zweryfikowana.

Praca z zastosowaniem gier i zabaw dydaktycznych jest potrzebna i poznawcza.

Dzięki niej angażowany był do zabawy i pracy umysłowej cały zespół klasowy.

Zabawy, gry dydaktyczne dobierane starannie stanowią atrakcyjny i ciekawy

materiał, który pomaga dzieciom wszybszym opanowaniu materiału

programowego. Stwarzają wiele okazji do kształcenia u dzieci bystrości,

spostrzegawczości, wyobraźni i pamięci, a to dzięki stałej konieczności

rozwiązywania łamigłówkowych problemów.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI.

Analiza zgromadzonego materiału badawczego oraz wyników badań

pozwalają mi stwierdzić, że na zajęciach z edukacji społeczno-przyrodniczej

zabawy i gry pełnią funkcję atrakcyjnej i aktywizującej ucznia formy uczenia

się.

Przede wszystkim służą :

- lepszemu zapamiętaniu i opanowaniu przerobionego materiału

- umożliwiają gruntowne zdobywanie wiedzy, wynikiem czego są

lepsze oceny ucznia

- pozwalają wychodzić poza informacje książkowe

- uczą poszukiwania, tworzenia, utrwalania i zastosowania potrzebnych

wiadomości

- czynią naukę przyjemną

- rodzą nowe pomysły i w tym tkwi ich wartość

Stosowanie gier i zabaw pozwala na zróżnicowanie pracy zespołu

uczniowskiego, a co za tym idzie kształcenie zdolności i zainteresowań

uczniów.

Zabawy przyrodnicze sprzyjają utrwalaniu nazw poznanych roślin,

zwierząt, spostrzegania ich cech oraz właściwości różnych zjawisk i procesów.

Za pomocą zabaw organizujemy wielozmysłowe powiązanieświata przyrody,

jego różnorodności i powiązanie z człowiekiem.

Opierając się na wynikach swoich badań mogę stwierdzić, że stosowanie

gier i zabaw to bardzo cenny i przydatny bodziec w pracy nad opanowaniem

przez dzieci treści programowych.

W czasie zajęć panowała atmosfera intelektualnego podniecenia. Można było

zauważyć, że nawet najsłabsi uczniowie mobilizowali swe siły, by dorównać

lepszym. Każde zwycięstwo nad trudnością nie tylko wzmacniało w nich

zaufanie we własne siły, ale przysparzało wiele radości i życiowego optymizmu.

Zagadki, łamigłówki, gry i zabawy doskonale kształcą i rozwijają nie tylko

uwagę dziecka, ale i samodzielne logiczne myślenie.

W związku z dużą możliwością stosowania gier i zabaw na zajęciach

uważam,że należy tę metodę poznania wiedzy zaliczyć do poszukujących

metod nauczania – należy wykorzystywać gry i zabawy dydaktyczne w sposób

bardziej systematyczny, a więc jako stały składnik programu szkolnego.

Stwierdzam,że praca z zastosowaniem gier i zabaw dydaktycznych powinna

być kontynuowana w klasach starszych, dziecko bowiem rozwija się ciągle.

Proponuję – stosowanie gier i zabaw dydaktycznych zarówno na zajęciach

szkolnych i podczas zajęć pozalekcyjnych.

Zebrane i opisane na podstawie dostępnych mi materiałów gry i zabawy

dydaktyczne jakie mogą, a raczej jakie powinny być stosowane na zajęciach z

edukacji społeczno-przyrodniczej w klasie I nie stanowią może pełnego

obrazu, jeżeli chodzi o możliwości ich wykorzystania w procesie nauczania

uczenia się. Sądzę jednak,że prześledzenie i ukazanie ich przydatności i

celowości stosowania może zachęcić i skłonić nauczyciela do stosowania gier i

zabaw dydaktycznych. Dzięki temu pobyt dziecka w szkole zmienić się może z

nudzącego obowiązku w porywającą intelektualną przygodę.

Reasumując całość dotychczasowych rozważań należałoby stwierdzić, że

przeprowadzony „mały eksperyment” z zastosowaniem gier i zabaw

dydaktycznych oraz analiza jego przebiegu i wyników badań ujawniły szereg

wartościowych, kształcących i wychowawczych walorów gier i zabaw

dydaktycznych.

BIBLIOGRAFIA

1. Cieślikowski I., Wielka zabawa, Wrocław- Warszawa- Kraków – Gdańsk-

Łódź, 1985, Ossolineum

2. Dunin-Wąsowicz M., O dobrej zabawie, 1972, Nasza Księgarnia

3. Gawrecki L., Gry dydaktyczne, Kwartalnik Pedagogiczny, 1986, nr 29

4. Hemmerling W., Zabawy w nauczaniu początkowym, Warszawa, 1986,

WSiP

5. Kamińska A., Aktywizacja i uspołecznienie uczniów, Warszawa, 1960, PZW

6. Kapica G., Rozwijanie twórczego myślenia uczniów przez rozrywki

umysłowe, OiW, 1979, nr 20

7. Kowalik P., Gry symulacyjne, OiW, 1986, nr 1

8. Mineyko B. Zabawy integrujące,Życie Szkoły, 1982, nr 7/8

9. Okoń W., Zabawa a rzeczywistość, Warszawa 1987, WSiP

10.Okoń W., O zabawach dzieci, Warszawa, 1950, WSiP

11.Topińska Z., Kierowanie zabawą dziecka, Warszawa, 1972, PZWS

12.Zborowski J. Rozwijanie aktywności twórczej dzieci, Warszawa, 1986,

WSiP