rola partii regionalnych w kształtowaniu polityki

1

UNIWERSYTET WARSZAWSKI

WYDZIAŁ NAUK POLITYCZNYCH I STUDIÓW

MIĘDZYNARODOWYCH

Aleksandra Jaskólska

Rola partii regionalnych w kształtowaniu

polityki zagranicznej Indii po 1991 roku

Praca doktorska

napisana pod kierunkiem naukowym

dr. hab. Jakuba Zajączkowskiego

Warszawa 2020

2

Spis treści Wykaz skrótów ........................................................................................................................................ 4

Wstęp ....................................................................................................................................................... 7

Rozdział 1. Teoretyczne założenia badawcze................................................................................... 33

1.1 Myśl liberalna w nauce o stosunkach międzynarodowych – geneza i rozwój ...................... 33

1.2 Liberalna teoria polityki zagranicznej – główne założenia ................................................... 40

1.3 Znaczenie aktorów wewnętrznych w kształtowaniu polityki zagranicznej

w liberalnej teorii polityki zagranicznej – studium partii regionalnych ............................................ 49

Rozdział 2. Rola partii regionalnych w indyjskim systemie politycznym – uwarunkowania,

funkcje, znaczenie. ................................................................................................................................ 60

2.1 Uwarunkowania historyczne i kulturowo-cywilizacyjne ...................................................... 60

2.2 Ramy prawno-instytucjonalne systemu politycznego Indii ................................................... 70

2.1.2 System polityczny Indii – geneza, rozwój, funkcjonowanie ......................................... 70

2.2.2 Polityka zagraniczna w indyjskim systemie politycznym ............................................. 78

2.3 Ewolucja systemu partyjnego ................................................................................................ 82

2.4 Charakterystyka wybranych stanów ...................................................................................... 89

2.5 Partie regionalne u progu XXI wieku – charakterystyka .................................................... 109

Rozdział 3. Stanowisko partii regionalnych wobec kluczowych kwestii w stosunkach Indii

z państwami sąsiadzkimi ..................................................................................................................... 128

3.1 Uwarunkowania ........................................................................................................................... 128

3.1.1 Ewolucja polityki zagranicznej Indii wobec kluczowych kwestii w stosunkach Indii

z państwami sąsiadzkimi .................................................................................................................... 128

3.1.2 Wpływ liberalizacji gospodarki na wzrost znaczenia partii regionalnych .................. 137

3.2 Stosunki z wybranymi państwami sąsiedzkimi ................................................................... 146

3.2.1 Pakistan ....................................................................................................................... 147

3.2.2 Sri lanka ....................................................................................................................... 153

3.2.3 Bangladesz ................................................................................................................... 156

3.2.4 Nepal ........................................................................................................................... 159

3.2.5 Chiny ........................................................................................................................... 166

3.3 Indie a współpraca w regionie Azji Południowej i Południowo-Wschodniej ..................... 174

3.4 Indie a asymetryczne zagrożenia bezpieczeństwa w regionie Azji Południowej ................ 182

Rozdział 4. Formy i sposoby oddziaływania partii regionalnych na realizację polityki

zagranicznej Indii ............................................................................................................................... 196

4.1 Konflikty graniczne oraz podział wód rzek ......................................................................... 196

4.1.1 Bengal Zachodni .......................................................................................................... 198

4.1.2 Dźammu i Kaszmir ...................................................................................................... 204

4.1.3 Pendżab ....................................................................................................................... 209

3

4.2 Stosunki transgraniczne – wymiar społeczno-ekonomiczny ............................................... 211

4.2.1 Bengal Zachodni .......................................................................................................... 213

4.2.2 Tamilnadu .................................................................................................................... 218

4.3 Zagraniczna polityka ekonomiczna ..................................................................................... 224

4.3.1 Organizacja szczytów gospodarczych ......................................................................... 227

4.3.2 Znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych w zagranicznej polityce

ekonomicznej wybranych stanów ................................................................................................ 230

4.4 Soft power ........................................................................................................................... 241

4.4.1 Współpraca naukowa i kulturalna ............................................................................... 241

4.4.2 Turystyka religijna....................................................................................................... 249

4.4.3 Miasta i stany/prowincje partnerskie ........................................................................... 256

Rozdział 5. Kontekst wewnętrzny w polityce zagranicznej Indii: rola i znaczenie partii

regionalnych ........................................................................................................................................ 261

5.1 Ocena znaczenie partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii ............. 261

5.2 Perspektywy oddziaływania partii regionalnych na politykę zagraniczną Indii.................. 276

Zakończenie......................................................................................................................................... 294

Bibliografia .......................................................................................................................................... 305

Aneks ................................................................................................................................................... 344

4

Wykaz skrótów

AC Arunachal Congress (Arunachal Kongres)

ADB Asian Development Ban (Azjatycki Bank Rozwoju)

AGP Asom Gana Parishad (Rada Ludności Asamskiej)

AIADMK All India Anna Dravida Munnetra Kazhagam

(Ogólnoindyjski Związek Anny na rzecz Postepu

Drawidyjskiego)

APHC All Parties Hurriyat Conference (Konferecnja wszystkich

Partii Hurriyat)

ASEAN Association of South-East Asian Nations (Stowarzyszenie

Narodów Azji Południowo-Wschodniej)

BIMSTEC The Bay of Bengal Initiative for Multisectoral, Technical

and Economic Cooperation (Inicjatywa Państw z Regionu

Zatoki Bengalskiej na rzecz Wielosektorowej Współpracy

Technicznej i Gospodarczej)

BJD Biju Janata Dal (Partia Ludowa Biju)

BJP Bharatiya Janata Party (Indyjska Partia Ludowa)

BSF Border Security Force (Siły Bezpieczeństwa Granicznego)

BSP Bahujan Samaj Party (Partia Wspólnoty Większości Ludzi)

CHOGM Commonwealth Heads of Government Meeting (Spotkanie

Liderów Wspólnoty Narodów)

CPI Communist Party of India (Komunistyczna Partia Indii)

CPI (M) Communist Party of India (Marxist) Komunistyczna Partia

Indii (Markstowska)

CTBT Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty (Traktat o

Całkowitym Zakazie Prób Jądrowych)

CPEC China Pakistan Economic Corridor (Chińsko-Pakistański

Korytarz Ekonomiczny)

DMK Dravida Munnetra Kazhagam ( Związek na rzecz Postepu

Drawidyjskiego)

DPIIT Department for Promotion Industry and Internal Trade

(Departament Promocji Przesmysłu i Handlu

Wewnętrznego)

ECI Election Commission of India (Komisji Wyborcza Indii)

FDI Foreign Direct Investment (Bezpośrednie inwestycje

zagraniczne)

5

GJM Gorkha Janamukti Morcha (Ludowy Front Wyzwolenia

Gorhków)

IMF International Monetary Fund (Międzynarodowy Funduszu

Walutowy)

INC Indian National Congress (Indyjski Kongres Narodowy)

IORA Indian Ocean Rim Association (Stowarzyszenie Brzegu

Oceanu Indyjskiego)

IPKF Indian Peace Keeping Forces (Indyjskie Siły Pokojowe)

IWT Indus Waters Treaty (Traktat podziału wód rzeki Indus)

JeM Jaish-e-Mohammed (Armia Mohameda)

JD(S) Janata Dal (Secular) (Partia Ludowa (Sekularna))

JD(U) Janata Dal (United) (Partia Ludowa (Zjednoczona))

JKNC Jammu Kashmir National Conference (Konferencja

Narodowa w Dźammu i Kaszmir)

JKPDP Jammu Kashmir National People Democratic Party

(Ludowa Partia Demokratyczna Dźammu I Kaszmir)

JMM Jharkhand Mukti Morcha (Front Wyzwolenia Dźarkhandu)

JP Partia Ludowa (Janata Party)

JVM Jharkhand Vikas Morcha (Front Rozwoju Dźarkhandu)

LeT Lashkar-e-Taiba (Armia Prawych)

LTTE Liberation Tigers of Tamil Eelam (Tygrysy Wyzwolenia

Tamilskiego Ilamu)

MEA Ministry of External Affairs (Ministertwo Spraw

Zagranicznych)

MGR Maruthur Gopala Ramchandran (polityk tamilski)

MNF Mizo National Front (Fornt Narodowy Mizo)

MPA Meghalaya Progressive Alliance (Sojusz Postępowy

Meghalaya)

MPC Mizoram People’s Conference (Konferencja Ludu

Mizoram)

MPP Manipur Peoples Party (Partia Ludu Manipur)

NCP Nationalist Congress Party (Nacjonalistyczna Partia

Kongresu)

NDA National Democratic Alliance (Narodowy Sojusz

Demokratyczny)

NF National Front (Front Narodowy)

6

NITI National Institution for Transforming India (Narodowy

Insytut Transformacji Indii)

NPF Naga People’s Front (Front Ludu Naga)

NPT Nuclear Non-Proliferation Treaty (Układ o nieproliferacji

broni jądrowej)

NSG Nuclear Suppliers Group (Grupy Dostawców Jądrowych)

NTR Nandamuri Taraka Rama Rao (polityk z Andhra Pradeś)

OBC Other Backward Caste (Inne Grupy Upośledzone)

RBI Reserve Bank of India (Bank Centralny Indii)

RJD Rashtriya Janata Dal (Państwowa Partia Ludu)

SAARC South Asian Association for Regional Cooperation

(Południowo Azjatyckie Stowarzyszenia Współpracy

Regionalnej)

SAD Shiromani Akali Dal (Zwierzchnia Partia Akalich)

SC Scheduled Caste (Kasty Rejestrowane)

SDF Sikkim Democratic Front (Demokratyczny Front Sikkimu)

SEZ Special Ecomonic Zones (Specjalne strefy ekonomiczne)

SHS Shiv Sena (Armia Świy)

SKM Sikkim Krantikari Morcha (Front Rewolucyjny Sikkimu)

SOG Special Operations Group (Specjalne Grupy Operacyjne)

SP Samajwadi Party (Partia Socjalistyczna)

ST Scheduled Tribes (Pelemiona Rejestrowane)

TDP Telugu Desam Party (Partia Kraju Telugu)

TESO Tamil Eelam Supporters Organization (Organizacja

Wspierających Tamilski Ilam)

TNM Tamil National Movement (Narodowy Ruch Tamilów)

UF United Front (Zjednoczony Front)

UKKD Uttarakhand Kranti Dal (Rewolucyjna Partia Uttarakhandu)

UNHRC United Nations Human Rights Council (Radzie Praw

Człowieka Organizacji Narodów Zjedonocznych)

UPA United Progressive Alliance (Zjednoczony Sojusz

Postępowy)

7

Wstęp

Indie są państwem o dużym potencjalne gospodarczym, politycznym

i demograficznym. Gospodarka Indii w 2019 roku była piątą największą gospodarką świata

według PKB nominalnego1 oraz trzecią według PKB mierzonego parytetem siły nabywczej2.

Liczba ludności w 2019 roku wynosiła 1,38 miliarda, co czyni z Indii drugie najludniejsze po

Chinach państwo świata3. Od początku lat 90. XX wieku zachodziły w Indiach procesy

transformacji systemu partyjnego4, modelu rozwoju gospodarczego5 oraz głównych założeń i

kierunków polityki zagranicznej6. Uwarunkowania te wpłynęły na wzrost roli i pozycji Indii

w stosunkach międzynarodowych. Indie na początku XXI wieku zaczęto określać jako

wschodzące mocarstwo7. Jednocześnie o specyfice Indii decyduje różnorodność kulturowo-

1World Economic Outlook Reports October 2020, International Monetary Fund,

https://www.imf.org/en/Publications/WEO (dostęp: 21.10.2020). 2M. Pröbsting, Is India a New Emerging Great Power?, „Critique” 2010, nr 1, s. 31-49; D. Banerji, R. Shah, India

overtakes Japan to become third-largest economy in purchasing power parity, “The Economist Times”, April

2019,

https://economictimes.indiatimes.com/news/economy/indicators/india-overtakes-japan-to-become-third-largest-

economy-in-purchasing-power-

parity/articleshow/12722921.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst

(dostęp: 12.02.2020); Handbook of Statistics on Indian Economy 2019-20, Reserve Bank of India,

https://www.rbi.org.in/scripts/AnnualPublications.aspx?head=Handbook%20of%20Statistics%20on%20Indian%

20Economy (dostęp: 23.03.2020); India becomes world's 5th largest economy, overtakes UK, France: Report,

“India Today” February 2020, https://www.indiatoday.in/business/story/india-becomes-world-fifth-largest-

economy-overtakes-uk-france-report-1647446-2020-02-18 (dostęp: 23.03.2020). 3 World Population Prospect 2019: release note about major differences in total population estimates for mid-

2019 between 2017and 2019 revisions, United Nations,

https://population.un.org/wpp/Publications/Files/WPP2019_Release-Note-rev1.pdf (dostęp: 23.03.2020). 4 S.K. Mitra, M. Enskat, Parties and the people: India's changing party system and the resilience of democracy,

“Democratization” 1999, nr, 1; J. Manor, Parties and the Party System, (w:) P. Chatterjee (red.) State and Politics

in India, Oxford University Press, Oxford 1998, s. 33; B. Arora, Political Parties and the Party System: The

Emergence of New Coalitions, (w:) Hasan Z. (red.), Parties and Party Politics in India, Oxford University Press,

New Delhi 2002; E. Sridharan, Introduction: The Evolution of Political Parties in India, w: P.R. DeSouza, E.

Sridharan (red), India’s Political Parties, Sage Publications, New Delhi 2003; Arora B., Federalisation of India’s

Party System, (w:) Mehra A. K., Khanna D.D., Kueck G. W. (red.), Political Parties and Party Systems, Sage,

New Delhi 2003. 5 P. Chatterjee, Democracy and Economic Transformation in India, “Economic and Political Weekly” 2008, nr

16, s. 53–62; Zajączkowski J., Schottli J., Thapa M., (red.) India in the Contemporary World: Economy, Polity,

International Relations, Routledge, New Delhi, London, New York, 2014; B. Dasgupta, External Dimension of

an Emerging Economy India, Routledge 2018; R. Mohan (red.), India Transformed: Twenty-Five Years of

Economic Reforms, Brookings Institution Press, Waszyngton 2018. 6 N.K. Jha, Foreign Policy Making in Federal States, the Indian and Canadian Experience, “India Quarterly”

1999, nr 3, s.7; S. Wolpert, A New history of India, Oxford: Oxford University Press, 2000; U.C. Bhaskar, Indian

Foreign Policy Orientation in the Twenty-First Century: Continuity and Change, New Delhi 2007; S. Ganguly,

M. S. Pardesi, Explaining Sixty Years of India's Foreign Policy, “India Review” 2009, nr 1, s. 4-19; D. Malone,

C. Raja Mohan, S. Raghavan, The Oxford Handbook of Indian Foreign Policy, Oxford University Press, 2015; H.

V. Pant, Indian Foreign Policy: An Overview, Manchester University Press, 2016; A. Pande, From Chanakya to

Modi: Evolution of India's Foreign Policy, HarperCollins Publishers India, New Delhi 2017. 7 S. Cohen, India Rising, “The Wilson Quarterly (1976-)” 2000, nr 3, s. 32-53; Z. Singh, India’s Rising Power:

Myth or Reality?, “World Affairs: The Journal of International Issues” 2007, nr 4, s. 70-81; S. Ganguly, M. Pardesi,

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Byasdeb+Dasgupta%22&source=gbs_metadata_r&cad=4

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Aparna+Pande%22&source=gbs_metadata_r&cad=5

8

cywilizacyjna i demograficzna. Indie są najbardziej zróżnicowanym etnicznie, językowo i

religijnie państwem w Azji Południowej oraz jednym z najbardziej zróżnicowanych na

świecie8. Uwarunkowania te wpływają zarówno na politykę wewnętrzną jak i zagraniczną.

Dlatego kluczowe jest zbadanie współzależności między systemem wewnętrznym i polityką

zagraniczną. Dlatego kluczowe jest zbadanie współzależności między systemem wewnętrznym

i polityką zagraniczną, ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia partii regionalnych w

kształtowaniu polityki zagranicznej. Problematyka ta jest głównym problemem badawczym

pracy doktorskiej

Celem rozprawy jest ukazanie znaczenia i roli indyjskich partii regionalnych od 1991 w

procesie decyzyjnym polityki zagranicznej oraz analiza w jakim stopniu wpływają na jej

kształtowanie.

Wybór Indii warunkowany był względami poznawczymi, jakie oferuje to studium

przypadku. Po pierwsze, Indie od odzyskania niepodległości 15 sierpnia 1947 roku, są

państwem demokratycznym o strukturze federacyjnej, co zostało usankcjonowane w

Konstytucji, która obowiązuje od 26 stycznia 1950 roku. Indie składają się z 28 stanów i 8

terytoriów związkowych (w tym miasto stołeczne Delhi)9. Struktura władzy na poziomie

centralnym ob. ejmuje prezydenta, wiceprezydenta, premiera oraz dwuizbowy parlament.

Prezydent jest głową państwa, faktyczna władza spoczywa w rękach premiera, który stoi na

czele rządu. Struktura władzy na poziomie stanowym obejmuje gubernatora, premiera rządu

stanowego oraz jedno lub dwuizbowy parlament10. Wybory na szczeblu centralnym i lokalnym

odbywają się regularnie, poza wprowadzeniem w wyjątkowych przypadkach rządów

prezydenckich. W Indiach nigdy nie doszło do nieuznania wyników wyborów, zamachu stanu,

rządów wojska lub wojny domowej, co jest wyjątkiem wśród państw regionu Azji Południowej.

Po drugie, w Indiach dokonała się ewolucja systemu partyjnego z systemu partii

India Rising: What Is New Delhi to Do?, “World Policy Journal” 2007, nr 1, s. 9-18; A. Narlikar, All That Glitters

Is Not Gold: India's Rise to Power, “Third World Quarterly” 2007, nr 5, s. 983-996; J. Zajączkowski, Indie -

"wschodzące" mocarstwo XXI wieku, „Stosunki Międzynarodowe” 2008, nr 3/4, s. 107-124; S. Gordon, India's

Rise as an Asian Power: Nation, Neighborhood, and Region, Georgetown University Press, 2014; A. J. Tellis,

India as a Leading Power, Carnegie Endowment for International Peace, 2016. 8 Autorka przyjmuje, że do region Azji Południowej należą: Afganistan, Bangladesz, Bhutan, Indie, Malediwy,

Nepal i Pakistan. Powierzchnia Indii wynosi: 3 287 590 km². 9 Stany: Andhra Pradeś, Arunachal Pradeś, Asam, Bengal Zachodni, Bihar, Chhattisgarh, Dźarkhand, Goa,

Gudźarat, Hariiana, Himachal Pradeś, Karnataka, Kerala, Madhya Pradeś, Maharasztra, Manipur, Meghalaya,

Mizoram, Nagaland, Odisha, Pendżab, Radźastan, Sikkim, Tamilnadu, Telangana, Tripura, Uttarakhand, Uttar

Pradeś. Terytoria związkowe: Andamany i Nikobary, Czandigarh, Dadra i Nagarhaweli I Daman i Diu, Dźammu

i Kaszmir, Ladakh, Lakszadiwy, Puduććeri oraz miasto stołeczne Delhi. 10 Każdy ze stanów posiada własny rząd i parlament, a terytoria związkowe (poza Delhi, Dźammu i Kaszmir oraz

Puduććeri) administrowane są przez rząd centralny.

9

dominującej do systemu wielopartyjnego, co miało wpływ na pojawienie się rządów

koalicyjnych, w których partie regionalne stały się ważnymi partnerami. Fakt, że Indie są

państwem zróżnicowanym kulturowo, religijnie, etnicznie i językowo był katalizatorem

ewolucji systemu partyjnego i jednocześnie sprzyjało rozwojowi partii regionalnych. Partie

ogólnokrajowe wygrywają wybory zarówno na szczeblu centralnym jak i stanowym, a partie

regionalne na poziomie centralnym zazwyczaj wspierają jedną z partii ogólnokrajowych. Na

poziomie stanowym rządzą samodzielnie lub w koalicji z innymi partami regionalnymi lub

partiami ogólnokrajowymi. Partie regionalne w programach wyborczych odwołują się nie tylko

do kwestii związanych ze specyfiką stanu, który reprezentują, ale także w wybranych

przypadkach do kwestii ogólnokrajowych.

Po trzecie, ewolucji systemu partyjnego towarzyszył wzrost współzależności między

polityką wewnętrznymi a polityką zagraniczną. W tym przypadku katalizatorem zmian był

proces dalszej decentralizacji państwa, czego przejawem był wzrost formalnych i

nieformalnych kompetencji stanów, co umożliwiło im oddziaływania na proces decyzyjny

polityki zagranicznej. W sferze zagranicznej polityki ekonomicznej partie korzystają z

mechanizmów formalnych, które umożliwiają im organizację szczytów gospodarczych,

pozyskiwanie inwestycji zagranicznych oraz przyjmowanie i wysyłanie misji gospodarczych.

Ponadto partie używają nieformalnych mechanizmów takich jak: lobbowanie, możliwość

wystąpienia z koalicji, ustalenie podziału mandatów w kolejnych wyborach stanowych (między

partię ogólnokrajową a regionalną), oddanie posiadanej teki ministerialnej na rzecz partii

rządzącej lub partnera koalicyjnego. Jednak nie wszystkie partie regionalne mają taki sam

wpływ na decyzje podejmowane przez rząd centralny, co jest związane ze specyfiką stanu,

który partia reprezentuje oraz potencjałem politycznym, który ma partia.

Po czwarte, tylko pięć (Harijana, Chhattisgarh, Madhya Pardeś, Telangana i Jharkand)

z dwudziestu ośmiu indyjskich stanów nie graniczy z państwami lub międzynarodowymi

wodami. Mieszkańcy obszarów przygranicznych stanów lub terytoriów związkowych: Bengal

Zachodni, Tamilnadu. Asam, Pendżab, Radżastan, Dźammu i Kaszmir, Gudżarat, Bihar i Uttar

Pradeś zazwyczaj należą do tej samej grupy etnicznej co ludność zamieszkująca za granicą

państwa, z którym graniczą. Ma to wpływ na lepsze zrozumienie przez rząd stanowy i partie

regionalne uwarunkowań lokalnych, które mogą mieć wpływ na efektywność polityki

zagranicznej Indii. Rząd centralny po 1991 roku w coraz większym stopniu konsultuje politykę

zagraniczną z wybranymi partami regionalnymi.

Powyższe uwarunkowania i przesłanki wyboru Indii jako studium przypadku w badaniu

10

partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej, determinują jednocześnie ramy

czasowe i funkcjonalne pracy.

Wybór cezury czasowej po 1991 r. jest uzasadniony następującymi przesłankami:

a. u progu ostatniej dekady XX w. rozpoczęła się ewolucja systemu partyjnego z systemu partii

dominującej do systemu wielopartyjnego, co miało wpływ na tworzenie rządów opartych na

koalicji, w skład której wchodziły partie regionalne;

b. po 1991 roku rozpoczęła się stopniowa liberalizacja gospodarki, która miała wpływ na

przyznanie większej autonomii rządom stanowym, a co za tym idzie reprezentujących je

partiom regionalnym, w tworzeniu zagranicznej polityki ekonomicznej;

c. w latach 90. rozpoczęła się instytucjonalizacja systemu władzy lokalnej na szczeblu

wiejskim, opartej na panćajatach, czyli radach wioskowych, wówczas zostały również

stworzone ramy dla samorządu miejskiego.;

d. po 1991 roku nastąpiła decentralizacja indyjskiego federalizmu, co miało wpływ na

przyznanie większej autonomii rządom stanowym;

e. wzrosło znaczenie aktorów wewnętrznych innych niż partie polityczne, takich jak opinia

społeczna, grupy nacisku oraz organizacje pozarządowe.

W wymiarze funkcjonalnym skupiono się na analizie relacji partii regionalnych z

rządem centralnym i ich wpływu na kreowanie polityki zagranicznej w wybranych sferach.

Ograniczono się do analizy stosunków Indii z wybranymi państwami sąsiedzkich, co było

uwarunkowane następującymi czynnikami:

a. specyfika indyjskich partii regionalnych, których programy wyborcze, wypowiedzi liderów

oraz członków partii odnoszą się głównie do relacji z wybranymi państwami sąsiedzkimi;

b. zainteresowanie mieszkańców stanów nawiązywaniem bliższej współpracy gospodarczej

lub/i naukowo-kulturalnej z mieszkańcami obszarów przygranicznymi lub w wybranych

przypadkach ograniczenie tych relacji;

c. partie regionalne podejmują próby wpływu na proces decyzyjny polityki zagranicznej wobec

państw sąsiedzkich, aby realizować postulaty mieszkańców i poprzez to zwiększyć szanse na

osiągnięcia dobrych wyników wyborczych;

d. rozwój relacji z państwami sąsiedzkimi od 1991 roku stał się priorytetem rządu centralnego

za sprawą Doktryny Gujrala, nazwanej także Look East Policy oraz od 2014 roku nowej

strategii Act East Policy;

e. zintensyfikowanie (przez rząd centralny) relacji z państwami sąsiedzkimi oraz większe

zaangażowanie w proces decyzyjny polityki zagranicznej rządów stanowych, a co za tym idzie

reprezentujących je partii regionalnych.

11

Z kolei obszar badań w wymiarze politycznym dotyczy mechanizmu kształtowania

polityki zagranicznej Indii i roli kontekstu wewnętrznego.

Problematyka znaczenia partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii

jest omawiana przede wszystkim przez indyjskich badaczy. Badania można podzielić na trzy

okresy: pierwszy przed 1991 rokiem, drugi od 1991 do 2000 roku oraz od 2000 do 2020 roku.

Rok 1991 jest istotny ze względu na zmiany, jakie zaszły w systemie partyjnym oraz

w modelu rozwoju gospodarczego, co miało wpływ na wzrost znaczenia partii regionalnych w

Indiach. Z kolei rok 2000 wyznacza początek trzeciego okresu, ze względu na wynik wyborów

do Lok Sabha (niższa izba indyjskiego parlamentu) w 1999 roku, kiedy po raz pierwszy wygrała

partia, która stała na czele koalicji. Oznaczało to wzrost znaczenia partii regionalnych, które

współtworzyły tą koalicję11.

W pierwszym okresie powstało zaledwie klika publikacji związanych z tematem

badanym w rozprawie doktorskiej. Badacze tacy jak A. Appadorai, S. Patagundi, R. Rao12 jako

pierwsi zwrócili uwagę na znaczenie czynników wewnętrznych w kształtowaniu polityki

zagraniczną Indii. Skupili się na wpływie systemu politycznego oraz partyjnego na proces

decyzyjny. S. Patagundi szczególną uwagę przyłożył do badania wpływu genezy ewolucji

indyjskiego system partyjnego z partii dominującej do system wielopartyjnego na proces

decyzyjny polityki zagranicznej. Z kolei R. Rao, we współpracy z S. Patagundi, dokonał analizy

programów wyborczych partii politycznych pod kątem ich koncepcji polityki zagranicznej.

Autorzy w swoich badaniach uwzględniali przede wszystkim partie ogólnokrajowe, ale odnosili

się także do wybranych partii regionalnych. Ponadto A. Appadorai omawiał znaczenie

zróżnicowania religijnego, etnicznego oraz językowego Indii na relacje z państwami

sąsiedzkimi. Na szczególną uwagę zasługują także publikacje B. Singh i A. Kohli. Badacze

zwrócili uwagę na dynamikę zmian, która nastąpiła na szczeblu stanowym, a miała wpływ na

proces decyzyjny polityki zagranicznej na szczeblu centralnym. Jednak niewielką uwagę

przyłożyli do znaczenia partii regionalnych w tym procesie. Zarówno B. Singh jak i A. Kohli

skupili się przede wszystkim na przedstawieniu historii oraz zasad funkcjonowania partii

11 Wybory wygrała BJP na czele NDA. W skład koalicji wchodziło czternaście partii: BJP, JD (U), Shiv Sena,

DMK, BJD, Nationalist Trinamool Congress, Pattali Makkal Katchi, Inidan Lok Dal, Marumalarchi Dravida

Munnetra Kazhagam, JKNC, SAD, Rashtriya Lok Dal, Lok Shakti oraz Asom Gana Parishad. 12 A. Appadorai, The domestic roots of India's foreign policy, 1947-1972, Oxford University Press 1981, S.

Patagundi, Political Parties, Party System and Foreign Policy of India, Delhi: Deep and Deep Publication 1987;

S.S. Patagundi oraz Raghavendra Rao, The Indian political parties, their foreign policy and strategic concerns:

an investigation into the content of the election manifestos, “The Indian Journal of Political Science” 1981, nr 2.

12

regionalnych oraz ich działań w kwestii polityki wewnętrznej, takich jak polityka wobec

reformy rolnej, polityki społecznej oraz udzielania subsydiów przez rząd centralny13.

W drugim okresie nastąpił wzrost liczby badań nad problematyką znaczenia partii

regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii. Była to funkcja następujących

czynników:

a. powstały nowe ośrodki badawcze, co miało wpływ na zwiększenie ilości badaczy

zajmujących się tematyką znaczenia partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej

Indii, co z kolei, miało wpływ na lepszą jakość prowadzonych badań i wydawanych publikacji;

b. rozpoczęła się debata wśród badaczy stosunków międzynarodowych i nauk politycznych

dotycząca roli partii regionalnych;

c. nastąpił rozwój badań na temat znaczenia partii regionalnych, co było związane z rozwojem

badań nad liberalną teorią polityki zagranicznej.

Badacze skupili się na analizie znaczenia wpływu czynników wewnętrznych na

tworzenie polityki zagranicznej Indii. Kontynuowali badania dotyczące wpływu systemu

partyjnego na proces decyzyjny polityki zagranicznej, skupiali się także na znaczeniu rządów

koalicyjnych na wzrost roli partii regionalnych. Należy zwrócić uwagę na publikację: J. Manor,

Regional Parties in Federal Systems, w: B. Arora, D. V. Verney (red), Multiple Identities in a

Single State: Indian Federalism in a Comparative Perspective, Konark, New Delhi 1995; N.K.

Jha, Foreign Policy Making in Federal States, the Indian and Canadian Experience, “India

Quarterly” 1999, nr 3.

W trzecim etapie badacze na większą skalę analizowali wpływ dynamiki zmian

w systemie politycznym, partyjnym i ekonomicznym na rolę aktorów wewnętrznych, w tym

partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii. Pojawiły się prace zbiorowe

lub artykuły naukowe dotyczące znaczenia wybranych stanów i partii regionalnych

w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii. Chociaż należy przyznać, że znaczna część badań

koncentrowała się na charakterystyce partii regionalnych oraz powodach wzrostu ich znaczenia

w systemie partyjnym Indii. Ponadto w dużej ilości przypadków była to literatura selektywna,

które nie ma w pełni uogólniającego, systematyzującego, teoretycznego charakteru. Kolejnym

zagadnieniem omawianym przez badaczy była analiza systemu podejmowania decyzji w sferze

polityki zagranicznej w państwach federacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia

13 B. Singh State Politics In India -exportations and Political Process in Jammu and Kashmir, Macmillian

Publications, New Delhi 1982, S, A. Kohli,, The NTR Phenomenon in Andhra Pradesh: Political Change in a

South Indian State, “Asian Survey” 1988, nr 10.

13

ewolucji indyjskiego systemu federacyjnego. Wśród tego rodzaju pozycji na uwagę zasługują

w szczególności: K. Sridharan, Federalism and Foreign Relations: The Nascent Role of the

Indian States, “Asian Studies Review” 2003, nr 4; A. Mattoo, H. Jacob, Republic of India, w:

H.J. Michelmann (red.) Foreign Relations in Federal Countries, McGill-Queen’s University

Press and Forum of Federations 2009, H. Jacob, A. Mattoo Foreign Relations in Federal

Countries: Case Study of India, w: H.J. Michelmann (red.) Foreign Relations in Federal

Countries, Montreal and Kingston: McGill-Queen's University Press 2009; C.K. Sharma, W.

Swenden, Modi-fying Indian Federalism? Center–State Relations under Modi’s, “Indian

Politics & Policy” 2018, nr 1.

System partyjny i jego ewolucja oraz wpływ tych czynników na proces decyzyjny

polityki zagranicznej został poruszony w pracach: Z. Hasan, Introduction: Conflict, Pluralism

and the Competitive Party System in India, w: Z. Hasan (red.), Parties and Party Politics in

India, Oxford University Press, New Delhi 2002; P.R. DeSouza, E. Sridharan, Introduction:

The Evolution of Political Parties in India, w: P.R. DeSouza, E. Sridharan (red), India’s

Political Parties, Sage Publications, New Delhi 2003; : B. Arora, Federalization of India’s

Party System, w: A.K. Mehra, D.D. Khanna, G. Kueck (red), Political Parties and Party

Systems, Sage Publications, New Delhi 2003; K.K. Kailash, Middle Game in Coalition Politics,

“Economic and Political Weekly” 2007, nr 4; H. Jacob, A. Mattoo Shaping India's Foreign

Policy: People, Politics and Places, Har-Anand Publications 2010; V.V. Shyna , K.A. Wani,

Role of Political Parties in Making of India’s Foreign Policy, Saarbrucken: Lambert 2013,

Future Directions International.

Badacze w większym stopniu skupili się na analizie konkretnych partii regionalnych:

K.C. Suri, Telugu Desam Party: Rise and Prospects for Future, “Economic and Political

Weekly” 2004, nr 14-15; D. Bhattacharyya, Making and Unmaking of Trinamul Congress,

“Economic and Political Weekly” 2004, nr 14-15; M. Mayilvaganan, The Re-emergence of the

Tamilnadu Factor in India's Sri Lanka Policy, “Strategic Analysis” 2007, nr 6, D.

Bhattacharyya, Of Control and Factions: The Changing “Party–Society”in rural West Bengal,

“Economic and Political Weekly” 2009, nr 9; M. Mayilvaganan, The Re-emergence of the

Tamilnadu Factor in India's Sri Lanka Policy, “Strategic Analysis” 2007, nr 6, A. Kumar,

Impact of West Bengal Politics on India–Bangladesh Relations, “Strategic Analysis” 2013, nr

3; K.C. Suri, Democratic Process and Electoral Politics in Andhra Pradesh, India, Overseas

Development Institute, London, Working Paper 180, A. Kumar, Impact of West Bengal Politics

on India–Bangladesh Relations, “Strategic Analysis” 2013, nr 3; R. Chaudary, Jammu and

Kashmir Politics of Identity and separatism, Routledge 2016; H. Jacob, A. Asthana, Role of

14

States in India's Foreign Policy, “International Negotiation”, 2017, nr 22.

Warto jednak zaznaczyć, że najwięcej artykułów dotyczących roli partii regionalnych

w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii po 1991 roku wydawanych jest przez think-tanki,

instytuty badawcze, fundacje i gazety codzienne14. Od początku lat 90. publikacje dotyczące

procesu kształtowania polityki zagranicznej, w tym znaczenia aktorów wewnętrznych, zaczęły

odgrywać rolę w debacie na temat polityki zagranicnzej Indii15. Z kolei od początku lat 2000.

think-tanki organizują coraz więcej wykładów, seminariów, paneli dyskusyjnych oraz wydają

więcej publikacji, co uczyniło z nich istotną platformę naukową, która podejmuje analizę

najnowszych trendów w indyjskiej polityce zagranicznej16.

14 Dla rozumienia fenomenu think-tanków w debacie na temat roli partii regionalnych w kształtowaniu polityki

zagranicznej, należy prześledzić ich rozwój. W lata 60. XX wieku powstało w Indiach wiele nowych instytutów

badawczych i think-tanków. Na początku ich profil badawczy obejmował jedynie kwestie związane z gospodarką

i bezpieczeństwem.. W 1963 roku w New Delhi rozpoczął działalność Indian Institute of Foreign Trade, który

jako jeden z pierwszych miał się zajmować szkoleniem kadry, która poprzez pisania analiz i raportów miała mieć

wpływ na rozwój współpracy gospodarczej W 1965 roku, także w New Delhi, powstał finansowana przez

Ministerstwo Obrony, Institute of Defence and Strategic Analysis (IDSA). Celem IDSA było rozpowszechnianie

wiedzy na temat obronności, bezpieczeństwa Indii i innych państw, co ma mieć wpływ na budowanie pokoju w

regionie Azji Południowej i na świecie. W 1984 roku przy wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych powstał

jeden z najbardziej rozpoznawalnych think-tanków, Research and Information System for Developing Countries

(RIS). RIS zajmował się badaniem współpracy miedzy państwami Południa, szczególnie zagadnieniami

gospodarczymi. Siódmy plan 5-letni na lata 1985-1990 zakładał utworzenie większej ilości think-tanków, także

tych które będą się zajmować badaniem polityki zagranicznej i czynników które ją kształtują. Pomimo tego rola

think-tanków w tworzeniu polityki zagranicznej Indii była w tym okresie bardzo ograniczona. Szereg czynników

miało wpływ na taki stan rzeczy. Po pierwsze think-tanki zajmujące się polityką zagraniczną od momentu

odzyskania niepodległości przez Indie borykały się przez długi czas z brakiem finansowania. Państwo nie

wspierało ich działalności a nie miały możliwości pozyskania finansowania z innych źródeł. Po drugie brak było

odpowiedniej ilości wykwalifikowanej kadry, większość pracowników think-tanków należała do emerytowanych

członków służby cywilnej. Po trzecie think-tanki borykały się z utrudnionym dostępem do informacji, co

utrudniało tworzenie wartościowych analiz, raportów i rekomendacji. Biuro premiera, gabinet, ministerstwo spraw

zagranicznych współpracowały z think-tankami w bardzo ograniczonym zakresie. 15 W 1992 roku powstała Delhi Policy Group a w 1996 roku Liberty Institute. Przedstawiciele tych think-tanków

zostali zaangażowani w rozmowy pokojowe z Pakistanem. Ich rola polegała na tworzenia przestrzeni do dialogu

oraz proponowaniu nowych idei, rozwiązań i pomysłów. Należy podkreślić, że przełomowe dla rozwoju nowej

generacji think-tanków było zaangażowanie byłych wojskowych. Jasjit Singh na przełomie 2001/2002 roku

stworzył Centre for Air Power Studies, w 2004 roku Vijay Oberoi, otworzył Centre for Land Warfare Studies a

Pranab Mukherjee w 2005 roku National Maritime Foundation (A. Ravichander, B. Mukhopadhyay Do India’s

foreign policy think tanks need to wield more power?, On ThinkTanks,https://onthinktanks.org/articles/do-indias-

foreign-policy-think-tanks-need-to-wield-more-power/ (dostęp: 12 maja 2018). 16 Raphaëlle Khan i Patrick Köllner z German Institute of Global and Area Studies (GIGA) uważają, że ostatniej

dekadzie think-tanki zajmujące się polityką zagraniczną Indii stały się bardziej aktywne i widoczne w sferze

publicznej16. Z kolei James McGann, który w latach 2008-2018 prowadził badania nad think-tankami zajmującymi

się polityką zagraniczną, wykazał, że w 2008 roku ich liczba wynosiła 121 a w 2017 wzrosła do 44416. Indie po

Stanach Zjednoczonych i Chinach zajmują trzecie miejsce w rankingu państw, w których działa najwięcej think-

tanków. Są one stosunkowo wysoko w rankingach światowych. Według badaczy odpowiedzialnych jest za to

kilka czynników. Po pierwsze think-tanki które powstały po 2009 roku mają większe możliwości pozyskiwania

funduszy oraz łatwiejszy dostęp do osób pracujących w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Po drugie think-tanki

są zaangażowane w tworzenie nowych platform współpracy i dialogu takich jak: międzynarodowe konferencje,

dwustronne i wielostronne wymiany oraz spotkania networkingowe za zamkniętymi drzwiami. Ponadto w 2015

roku Ministerstwo Spraw Zagraniczny ogłosiło, że do Policy Planning and Research Division będzie zatrudniać

zewnętrznych ekspertów. Warto zaznaczyć, że w Indiach istnieją dwie główne grupy think-tanków. Pierwsza z

nich blisko współpracuje z biznesem i/lub z think-tankami z zagranicy (głównie z Europy i Stanów

15

Najważniejsze think-tanki, które prowadzą badania dotyczące rosnącej roli aktorów

wewnętrznych, w tym partii regionalnych, w procesie decyzyjnym polityki zagranicznej to:

Observer Research Foundation (ORF), Gateway House: Indian Council on Global Relations,

Institute for Defence Studies and Analyses (IDSA), Indian Council of World Affairs (ICWA),

Institute of Peace and Conflict Studies (IPCS), Carnegie India, Brookings India17. Szczególnie

istotne dla badanego tematu są publikacje oraz wydarzenia organizowane przez ORF18.

Dokonując przeglądu stanu badań dotyczących znaczenia partii regionalnych w kształtowaniu

polityki zagranicznej w indyjskiej należy odwołać się także do publikacji think-tanków spoza

Indii. Wybrano cztery raporty ze względu na ich wartość poznawczą, odwołanie do źródeł

zarówno pierwotnych i jak wtórnych oraz użycie metod badawczych wykorzystanych także w

pracy doktorskiej. Ponadto autorzy odnoszą się do założeń liberalnej teorii polityki

zagranicznej, badając znaczenie czynników wewnętrznych w tym partii regionalnych w

procesie decyzyjnym polityki zagranicznej.

W 2016 roku Atul Mishra i Jason Miklian stworzyli raport dla Norwegian

Peacebuilding Resource Centre19. Według badaczy proces wpływu znaczenia czynników

wewnętrznych na kształtowanie indyjskiej polityki zagranicznej rozpoczął się na początku lat

90. XX wieku. Ale dopiero od końca lat 90. ruchy społeczne, partie regionalne, rządy stanowe

(szczególnie stany przygraniczne) oraz grupy etniczne, które mają transnarodowe lub

międzynarodowe powiązania (np. mieszkańcy Tamilnadu lub Kerali), są w coraz większym

stopniu zainteresowane udziałem w tworzeniu polityki zagranicznej Indii. Podkreślają, że

niewystarczająca jest ilość prac naukowych, poświęconych tej tematyce. Większość

istniejących publikacji dotyczy wpływu premiera, biura premiera oraz partii rządzącej na proces

Zjednoczonych), zazwyczaj promują liberalny podejście do stosunków międzynarodowych. Druga grupa znajduje

się w kręgu wpływów Bharatiya Janata Party, która od 2014 roku rządzi Indiami. Think-tanki te bardzo często

promują nacjonalizm w polityce zagranicznej i są zależne od wsparcia partii rządzącej16. R.Khan, P. Köllner,

Foreign Policy Think Tanks in India: New Actors, Divergent Profiles, GIGA Focus Asia, February 2018 nr 1,

https://www.giga-hamburg.de/en/publication/foreign-policy-think-tanks-in-india-new-actors-divergent-

profiles?utm_source=GIGA+Hamburg+%7C (dostęp: 23 marca 2018; . J. McGann, TTCSP Global Go To Think

Tank Index Reports, University of Pennsylvania, 2008–2018, nr 1–13, https://repository.upenn.edu/think_ tanks/

(2 February 2018); 16 R.Khan, P. Köllner, Foreign Policy Think Tanks in India: New Actors, Divergent Profiles,

GIGA Focus Asia, February 2018, nr 1, https://www.giga-hamburg.de/en/publication/foreign-policy-think-tanks-

in-india-new-actors-divergent-profiles?utm_source=GIGA+Hamburg+%7C (dostęp: 23 marca 2018). 17 A. Ravichander, B. Mukhopadhyay Do India’s foreign policy think tanks need to wield more power?, On

ThinkTanks,https://onthinktanks.org/articles/do-indias-foreign-policy-think-tanks-need-to-wield-more-power/

(dostęp: 12 maja 2018). 18 Należy zwrócić uwagę na Raisina Dialogue organizowany przez ORF w formie konferencji, które jest

najważniejszym wydarzeniem tego typu w Azji Południowej oraz jednym z najważniejszych w Azji. Zob. więcej:

https://www.orfonline.org/raisina-dialogue/ (dostęp: 30.06.2020). 19 J. Miklian, A. Mishra, The evolving domestic drivers of Indian foreign policy, “NOREF Norwegian

Peacebuilding Resource Centre”, 2016, Oslo, NOREF.

https://www.orfonline.org/

http://www.gatewayhouse.in/

https://idsa.in/aboutidsa

https://icwa.in/

http://www.ipcs.org/

http://carnegieindia.org/

https://www.brookings.edu/center/brookings-india/

https://onthinktanks.org/articles/do-indias-foreign-policy-think-tanks-need-to-wield-more-power/

16

tworzenia polityki zagranicznej. Takie podejście badawcze jest bardzo ograniczone i nie

ukazuje wpływu aktorów wewnętrznych, takich jak: partie regionalne, grupy interesu , opinia

publiczna. Badacze zwracają uwagę na to, że w indyjskiej debacie na temat roli aktorów

wewnętrznych (w tym partii regionalnych) w kreowaniu indyjskiej polityki zagranicznej można

rozróżnić dwa konkurujące ze sobą podejścia. Pierwsza grupa to tradycjonaliści, którzy

sceptycznie podchodzą do dopuszczenia do procesu tworzenia polityki zagranicznej partii

regionalnych i innych aktorów wewnętrznych (np. grup interesu). Uważają, że aktorzy

wewnętrzni nie mają wystarczającej wiedzy na temat uwarunkowań politycznych i

ekonomicznych, które mają wpływ na jej tworzenie20. Druga grupa określa siebie jako

federalistów. Ich celem jest promowanie badań nad znaczeniem aktorów wewnętrznych w

kreowaniu polityki zagranicznej Indii. Uważają, że konieczne jest stworzenie instytucji, która

służyłaby jako forum dyskusji dla rządu centralnego i rządów stanowych. Dzięki temu możliwe

będzie lepsze zrozumienie koncepcji polityki zagranicznej partii regionalnych oraz budowanie

konsensusu z rządem centralnym21.

Z kolei według indyjskiego badacza Milana Vishnava, który napisał raport dla

Carnegie India Endowmant for International Peace, od początku lat 2000. nastąpił

zdecydowany wzrost w ilości partii regionalnych, które biorą udział w wyborach zarówno na

szczeblu centralnym jak i stanowym. Większa ilość partii regionalnych w ciałach

ustawodawczych zmieniła scenę polityczną w Indiach. Polityka stała się bardziej zróżnicowana

i oparta na budowaniu koalicji, co miało także wpływ na kształtowanie polityki zagranicznej.

M. Vaishnav zwraca uwagę na stwierdzenia dotyczące partii regionalnych pojawiające się w

analizach i artykułach publikowanych przez indyjskich badaczy, które nie są prawdziwe i mają

negatywny wpływ na postrzeganie tych partii przez wyborców. Pierwsze stwierdzenie, partie

regionalne w bliżej nie określnym czasie, w wyborach na szczeblu centralnym i stanowym

zdobędą więcej mandatów niż partii ogólnokrajowych, co spowoduje kryzys polityczny w

20 Między innymi dlatego propozycje i forma spotkań władz stanowych z przedstawicielami innych państw muszą

zostać zgłoszone do Ministerstwa Spraw Zagranicznych, które decyduje o tym czy spotkanie może się odbyć.

Tradycjonaliści uważają, że aktorzy wewnętrzni (w tym partie regionalne) będą mieli negatywny wpływ na proces

podejmowanie decyzji ponieważ będą chcieli doprowadzić do realizacji własnych krótkookresowych interesów.

Ponadto obawiają się, że im więcej aktorów będzie mieć wpływ na politykę zagraniczną, tym trudniejszy i

wolniejszy będzie proces jej tworzenia oraz wprowadzania w życie. Tradycjonaliście zarzucają partiom

regionalnym, że nie potrafią zaprezentować spójnej wizji polityki zagranicznej. Zbyt mocno koncentrują się na

kwestiach lokalnych. T. Singh Maini, Third Front Looks Unlikely, But Regional Parties Will Shape 2019, “The

Quint” June 2018, https://www.thequint.com/voices/opinion/opinion-up-bihar-bypolls-third-front-regional-

parties-sp-bsp-akhilesh-mayawati; If two fronts fail, T. Singh Maini, The Hindu, June 2018,

https://www.thehindu.com/opinion/op-ed/if-two-fronts-fail/article23437400.ece (dostęp: 13 maja 2019). 21 J. Miklian, A. Mishra, The evolving domestic drivers of Indian foreign policy, “NOREF Norwegian

Peacebuilding Resource Centre”, 2016. Oslo: NOREF.

https://www.thequint.com/voices/opinion/opinion-up-bihar-bypolls-third-front-regional-parties-sp-bsp-akhilesh-mayawati

https://www.thequint.com/voices/opinion/opinion-up-bihar-bypolls-third-front-regional-parties-sp-bsp-akhilesh-mayawati

17

Indiach. M. Vaishnav zauważa, że od początku lat 90. XX wieku znacznie wzrósł procent

głosów oddanych na partie regionalne (po raz pierwszy w 1990 roku w wyborach do Lok Sabha

wyniósł ponad 50 proc.), ale nie oznacza to, że pozycja partii ogólnokrajowych jest zagrożona.

Wynika to z faktu, że partie regionalne są bardzo rozbite i nie tworzą spójnych sojuszy lub

koalicji. Ponadto indyjska ordynacja wyborcza jednomandatowych okręgów wyborczych

preferuje duże partie. Drugi mit na temat partii regionalnych to złożenie, że partie te dominują

w rządach stanowych i do nich należą premierzy stanowi, co nie korzystnie wpływa na politykę

wewnętrzną i zagraniczną. M. Vaishnav zwraca uwagę, że tylko w około jednej trzeciej stanów

rządzą partie regionalne, które często tworzą koalicje z partami ogólnokrajowymi. Trzecie

stwierdzenie dotyczy możliwości tworzenia przez partie regionalne niezależnej od rządu

centralnego polityki zagranicznej, co ma negatywny wpływ na pozycję Indii na arenie

międzynarodowej. M. Vaishnav uważa, że od początku lat 90. XX wieku rośnie znaczenie

partii regionalnych szczególnie w kwestiach związanych z pozyskiwaniem bezpośrednich

inwestycji zagranicznych. Jednak rządy stanowe nie mają możliwości formalno-prawnych do

prowadzenia niezależnej od rządu centralnego polityki zagranicznej. Partie regionalne mogą

jednak wpływać na proces tworzenia polityki zagranicznej. Stwierdzenie to odnosi się głównie

do partii, które działają w stanach przygranicznych. M. Vishnav uważa, że wzrost znaczenia

partii regionalnych w polityce wewnętrznej i zagranicznej jedną z najważniejszych zmian jakie

nastąpiły w Indiach po odzyskaniu niepodległości22.

Kolejny indyjski badacz Tridivesh Singh Maini z O.P. Jindal University oraz analityk

w Observer Reserach Foundation (ORF), podobnie jak A. Mishra i J. Miklian, należy grupy

badaczy federalistów. T. Singh Maini zwraca uwagę na fakt, że partie regionalne najpierw

zaangażowały się w dyplomację ekonomiczną a potem wzrosło ich znaczenie w tworzeniu

strategii rządu centralnego w stosunkach z państwami sąsiedzkimi. Podkreśla, że partie

regionalne mają większy wpływ na proces kształtowania polityki zagranicznej jeśli mogą

zdobyć dużą ilość mandatów w wyborach do Lok Sabhy lub odgrywają rolę w kluczowych

kwestiach, np. takich jak polityka wobec Pakistanu. T. Singh Maini, nie ma wątpliwości, że

rząd centralny jest odpowiedzialny za kreowania polityki zagranicznej Indii, ale partie

regionalne ze stanów przygranicznych mają większy interes niż rząd centralny w nawiązywaniu

22 M. Vaishnav, The Complicated Rise of India’s Regional Parties, Carnegie India Endowmant for International

Peace, https://carnegieendowment.org/2013/11/13/complicated-rise-of-india-s-regional-parties-pub-53585

(dostęp: 12 maja 2018).

18

bliskich relacji gospodarczych z regionami przygranicznymi23. Często ludność stanów

przygranicznych i państw sąsiedzkich należy do tej samej grupy etnicznej, mówią tym samym

lub podobnym językiem, bywa, że w przeszłości tworzyli jedno królestwo lub księstwo, na

przykład Pendżab lub Bengal24.

Z kolei Happymon Jacob, który jest profesorem w School of International Studies of

Jawaharlal Nehru University oraz analitykiem w Carnegie India, napisał analizę: Putting the

Periphery at the Center: Indian States’ Role in Foreign Policy. Według H. Jacob rządy

stanowe, a co za tym idzie partie regionalne nie odgrywały przez lata roli w kształtowaniu

polityki zagranicznej Indii. Podobnie jak inni badacze uważa, że sytuacja zmieniła się na

początku lat 90. Wpływ na to miała liberalizacja gospodarki i pojawienie się rządów

koalicyjnych. H. Jacob uważa, że rząd premiera Narendry Modiego który rządzi Indiami od

2014 roku, był bardziej otwarty na wpływ partii regionalnych na kształtowanie polityki

zagranicznej niż rząd Indyjskiego Kongresu Narodowego. Przedstawia szereg czynników, które

wpłynęły na taką postawę rządu N. Modiego, ale przedstawia także liczne ograniczenia natury

formalno-prawnej, które ograniczają znacznie partii regionalnych. H. Jacob uważa, że brak jest

mechanizmów dzięki którym polityka zagraniczna mogłaby być tworzona w sprawy

i dynamiczny sposób25.

Wśród badaczy spoza Indii zajmująch się tematyką pracy doktorskiej należy wyróżnić:

L.I. Rudolph, S. H. Rudolph, Iconisation of Chandrababu: Sharing Sovereignty in India’s

Federal Market Economy,” Economic and Political Weekly” 2001, nr 18; K. Adeney:

23 W tym kontekście Amit Ranjan dodaje, że partie regionalne ze stanów przygranicznych nie tylko zdecydowanie

bardziej od pozostałych partii interesują się polityką zagraniczną ale także mają w wybranych przypadkach wpływ

na jej kształtowanie. W wybranych stanach przygranicznych kwestie związane z polityką zagraniczną stały się dla

ich mieszkańców niemal tak samo istotne jak sprawy wewnętrzne. Kwestia migracji z Bangladeszu do stanów z

nim graniczących lub sytuacja mniejszości tamilskiej na Śri Lance dla Tamilnadu (A. Ranjan, Foreign Policy and

Voting Pattern in India, ISAS Insights 2019, nr 541.). Badacze Rafiqa Dossani i Srinidhi Vijaykumar również

uważają, że rządy stanowe a co za tym idzie partie regionalne mogą w różnym stopniu wpływać na politykę

zagraniczną Indii. Rząd centralny może zwrócić się do rządu stanu przygranicznego z nieformalną konsultacją

dotyczącą prowadzonej polityki (R. Dossani, S. Vijaykumar, Indian Federalism and the Conduct of Foreign Policy

in Border States State Participation and Central Accommodation since 1990, “International Law and Conflict

Resolution” 2016 2016, Stanford Journal of International Relations,

https://web.stanford.edu/group/sjir/7.1.07_dossani.html (dostęp 13 grudnia 2019). Ajay K. Mehra podkreśla, że

wzrost roli partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej miał wpływ organizację państwa i proces

podejmowania decyzji zarówno w polityce wewnętrznej jak i zewnętrznej. Mehra zwraca także uwagę na to, że

na początku XXI wieku rola partii regionalnych jeszcze wzrosła (A.K Mehra, Party System in India: Emerging

Trajectories, Lancer Publishers LLC, New Delhi 2013). 24 T. Singh Maini, Increasing influence of regional parties in foreign policy, Observer Research Foundation, New

Delhi, https://www.orfonline.org/research/increasing-influence-of-regional-parties-in-foreign-policy/ (dostęp: 16

czerwca 2018). 25 H. Jacob, Putting the Periphery at the Center: Indian States’ Role in Foreign Policy, Carnegie India, Październik

2016, https://carnegieindia.org/2016/10/10/putting-periphery-at-center-indian-states-role-in-foreign-policy-pub-

64724 (dostęp 15 maja 2018).

https://web.stanford.edu/group/sjir/7.1.07_dossani.html

19

Federalism and Ethnic Conflict Regulation in India and Pakistan, Basingstoke: Palgrave-

Macmillan 2007; J. Loughlin, J. Kincaid, W. Swenden, Routledge Handbook of Regionalism

& Federalism, Routledge 2013; B. B. Cohen, S. Ganguly, Introduction: Regions and

Regionalism in India, “India Review” 2014, nr 4; L. Tillin, W. Pereira Anthony, “Federalism,

Multi-Level Elections and Social Policy in Brazil and India, “Commonwealth & Comparative

Politics” 2017, nr 3; Ch. Lequesne, S. Paquin, Federalism, Paradiplomacy and Foreign Policy:

a Case of Mutual Neglect, „International Negotation” 2017, nr 22; A. Wyatt, Paradiplomacy

of India’s chief ministers, “India Review” 2017, nr 1; N. Blarel, Coalition politics and the

making of Indian foreign policy: a new research program, “India Review” 2019, nr 5.

W polskiej literaturze warto zwrócić uwagę na publikacje K. Dębnickiego, Konflikt i

przemoc w systemie politycznym niepodległych Indii, Dialog, Warszawa 2000 (Rozdział VI-

VIII), A. Burakowskiego, K. Iwanka, Indie. Od kolonii do mocarstwa 1857-2013, Warszawa,

PWN 2013 (str. 356-362, 367-435, 472-474) analizy K. Iwanka w The Diplomat Magazine

(dostępne w wersji elektronicznej), raporty i analizy P. Kugla z Polskiego Instytut Spraw

Międzynarodowych (dostępne w wersji elektronicznej na stronie internetowej PISM), S.

Tokarskiego, S. Bhutaniego, Indie w XXI wieku, Warszawa 2014 (str. 215-238, 254-282) oraz

A. Kuszewskiej, Indie i Pakistan w stosunkach międzynarodowych. Konflikty, strategie,

bezpieczeństwo, Warszawa 2013 (str. 19-67); M. Pietrasiak, G. Bywalec, T. Kamiński, D.

Mierzejewski, M. Słowikowski, (red.) Paradiplomacy in Asia. Case studies of China, India and

Russia, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2018 (str. 39-90). Ponadto użyteczne dla

badanego tematu są prace J. Zajączkowskiego: Ewolucja i wyzwania systemu politycznego w

Indiach, „Krakowskie Studia Międzynarodowe” 2007, nr 1; Indie w stosunkach

międzynarodowych, Scholar 2008 (str. 76-99, 151-157, 192-200, 253-258); Wizja państwa w

indyjskiej teorii i praktyce politycznej, (w:) M. Sułek, J. Symonides (red.) Państwo w teorii i

praktyce stosunków międzynarodowych, WUW, Warszawa 2009; Rola i znaczenie mediów w

kształtowaniu modelu demokracji w Indiach, „Global Media Journal” 2010 Wiosna; J.

Zajączkowski, J. Schottli, M. Thapa (red.), India in the Contemporary World: Economy, Polity,

International Relations, New Delhi, London, New York, Routledge 2014; Indie jako państwo

wielokulturowe: teoria i praktyka polityczna, w: G. Michałowska, J. Nakonieczna, H. Schreiber

(red.) Kultura w stosunkach międzynarodowych, WUW, Warszawa 2014; Wybory

parlamentarne w Indiach w 2014 r.: znaczenie dla polityki wewnętrznej i zagranicznej,

“Stosunki Międzynarodowe” 2015, nr. 1.

Badacze zarówno polscy jak i zagraniczni zwracali uwagę na znaczenie rządów

koalicyjnych we wzroście znaczenia partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej

20

Indii, ze szczególnym uwzględnieniem roli jaka odgrywają partie, które zdobywają dużą liczbę

mandatów w wyborach na poziomie centralnym i stanowym. Partie te są istotnymi partnerami

koalicyjnymi. Badacze także podkreślili, że partie regionalne prowadzą aktywną politykę w

sferze promowania stanowej gospodarki i pozyskiwania bezpośrednich inwestycji

zagranicznych, co było możliwe dzięki liberalizacji gospodarki na początku lat 90. XX wieku.

Sukcesy wyborcze partii regionalnych miały także wpływ na decentralizację indyjskiego

federalizmu, co umożliwiło rządom stanowym i reprezentującym je partiom regionalnym

uzyskania większej autonomii od rządu centralnego. Ponadto badacze podkreślali, że

szczególnie zainteresowane kwestią polityki zagranicznej wobec państw sąsiedzkich, są partie

regionalne ze stanów przygranicznych. Widoczne jest to w programach wyborczych,

wypowiedziach liderów i członków partii oraz w poodejmowanych działaniach.

Analiza i przegląd stanu badań nad rolą partii regionalnych w kształtowaniu polityki

zagranicznej Indii po 1991 roku wskazuje, że zwłaszcza w Polsce brak jest opracowań na ten

temat. Należy podkreślić, że nie istnieją monografie także w literaturze angielskojęzycznej,

które w sposób całościowy odnosiłyby się do wybranego problemu badawczego.

Opublikowanych zostało kilkadziesiąt artykułów w czasopismach naukowych. Przegląd stanu

badań nad partiami regionalnymi w Indiach dowodzi, że koncentrują się one nad mechanizmem

ich rozwoju i funkcjonowania oraz roli w systemie politycznym Indii. Ma miejsce luka w

badaniach o znaczeniu tych partii w formułowaniu i realizacji polityki zagranicznej Indii.

Ponadto brak jest prac naukowych, które w całościowy sposób analizowałyby programy

polityczne partii regionalnych oraz wystąpienia ich liderów, z uwzględnieniem polityki

zagranicznej wobec państw sąsiedzkich. Praca doktorska ma wypełnić tą lukę w literaturze

przedmiotu.

Mając na uwadze przedstawiony cel pracy, stan badań oraz uwzględniając przegląd litera-

tury badawczej na temat roli partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii po

1991 roku, można postawić następujące pytania badawcze:

1. Jakie czynniki miały wpływ na rosnące zainteresowanie problematyką polityki

zagranicznej przez partie regionalne? Jak ta zmiana uwidacznia się w programach

wyborczych, wypowiedziach liderów i dokumentach publikowanych przez te partie?

2. Czy ewolucja systemu partyjnego i liberalizacja gospodarki umożliwiły partiom

regionalnym uzyskanie większego wpływu na kształtowanie polityki zagranicznej

Indii?

3. Jakie są przejawy formalnych i nieformalnych mechanizmów oddziaływania partii

regionalnych na decydowanie w polityce zagranicznej Indii?

21

4. Jakie jest znaczenie partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii od

1991 roku?

W odniesieniu do celu badawczego pracy doktorskiej i sformułowanych pytań

badawczych, przyjęto następującą hipotezę badawczą: Partie regionalne po 1991 roku stawały

się coraz ważniejszym uczestnikiem procesu decyzyjnego polityki zagranicznej Indii, będąc

wyrazicielem interesów lokalnych na szczeblu ogólnokrajowym. Hipoteza została

sformułowana na podstawie obserwacji zmian jakie zachodziły w indyjskim systemie

partyjnym, gospodarczym, polityce zagranicznej oraz dzięki analizie programów wyborczych

partii regionalnych w kontekście tworzenia polityki zagranicznej.

Celem udzielenia odpowiedzi na pytania badawcze oraz weryfikację hipotezy została

przyjęta strategia indukcyjno – dedukcyjna. Badacz, poprzez wykorzystanie podejścia

indukcyjnego, interpretuje zgormadzony materiał empiryczny. Wówczas możliwe jest

uogólnienie wniosków oraz konstrukcja ogólnych założeń o charakterze teoretycznym.

Oznacza to, że badania o charakterze indukcyjnym stanowią wstępną hipotezę. Hipoteza ta

może zostać zweryfikowana poprzez prowadzone badania o charakterze dedukcyjnym. Jest to

możliwe dzięki zbadaniu empirycznemu materiału zgormadzonego w toku prowadzonego

badania.

W ramach indukcyjnej strategii badawczej odbyło się 11 wizyt studyjnych, które

zrealizowano w latach 2010-2018, podczas których przeprowadzono 53 wywiady

ustrukturyzowane i nieustrukturyzowane. Szczególnie przydatne okazały się wywiady

nieustrukturyzowane ponieważ ich forma była lepiej akceptowana przez rozmówców, ze

względu na specyfikę indyjskiej kultury akademickiej. Dyskutowano o programach

wyborczych partii regionalnych w odniesieniu do polityki zagranicznej Indii, rosnącym

znaczeniu liderów partii regionalnych w procesie decyzyjnym polityki zagranicznej,

transformacji indyjskiego systemu partyjnego, ewolucji polityki zagranicznej Indii wobec

państw sąsiedzkich.

Wywiady przeprowadzono z indyjskimi badaczami z uniwersytetów i ośrodków

badawczych, które są położne w różnych częściach Indii. Poprzez to możliwe było uzyskanie

perspektywy nie tylko badaczy z New Delhi, ale także ze stanów przygranicznych oraz tych,

które nie graniczą z państwami sąsiedzkich, a w których rządzą partie regionalne lub/i partie

ogólnokrajowe:

22

New Delhi (stolica Indii): School of International Studies Jawaharlal Nehru University

(SIS JNU)26; Institute of Economic Growth oraz Department of Political Science,

University of Delhi. Na SIS JNU, Autorka przeprowadziła wywiady i konsultacje z Prof.

Ummą Salma Bavą Prof. Bhaswati Sarkar, Prof. Gulshanem Sachdevą i Prof. Rajendrą K.

Jainem; University of Delhi Autorka spotkała się z Prof B.N. Goldarem oraz Prof.

Ashwanim Sharmą. W New Delhi podczas wizyt studyjnych, Autorka odwiedziła think-

tanki, takie jak: Institute for Defence Studies and Analyses gdzie rozmawiała z Dr Smruti

S Pattanaik oraz Indian Council for World Affairs, gdzie spotkała się z Dr Vijayem

Sakhują;

Kalkuta (stolica stanu Bengal Zachodni, wschodnie Indie), Autorka przeprowadziła

wywiady i konsultacje z pracownikami Institute of Foreign policy Studies, University of

Calcutta: Prof. Shantanu Chakrabarti, Prof. Kingshuk Chaterjee, Prof. Hari Vasudevan i

Prof. Sumit Roy;

Mumbaj (Maharasztra, zachodnie Indie): Department of Civics & Politics, University of

Mumbai w Mumbaju, gdzie Autorka spotkała się z prof. Aruną Pendse i Prof. Uttara

Sahasrabuddhe oraz odwiedziała think-tank, Gateway House Indian Council on Foreign

Affairs, gdzie rozmawiała z Neelam Deao i Rajivem Bhatia;

Pune (Maharasztra, zachodnie Indie): Department of Defence and Strategic Studies, Pune

University, Autorka spotkała się z prof. Shrikantem Paranjpe i prof. Vijayem Khare;

Hyderabad (Andhra Pradeś, centralne Indie): Department of Political Science School of

Social Sciences, University of Hyderabad, Autorka przeprowadziła wywiady i konsultacje

z Prof. K.C. Suri i Prof. Sanjay Palshikar;

Ćennai (Tamilnadu, południowe Indie): Department of Humanities and Social Sciences,

Indian Institute of Technology, Autorka przeprowadziła wywiady i konsultacje z Dr

Jyotirmaya Tripathy, Dr Sudarsan P;

Thirunelveli (Tamilnadu, południowe Indie), Autorka przeprowadziła wywiady i

konsultacje z Dr S. Samuelem Asir Rajem z Department of Sociology, Manonmaniam

Sundaranar University;

Manipal (Karnataka, zachodnie Indie): Department of Geopolitics and International

Relations, Manipal Academy of Higher Education (Manipal University), Autorka odbyła

26 J. Nehru dopiero w 1955 roku założył Indian School of International Studies na Jawaharlal Nehru University

(JNU), która później została przekształcona w School of International Studies (SIS). M.S Rajan, Golden Jubilee

of the School of International Studies: An Assessment, “International Studies” 2005, nr 3-4, s. 195–204.

23

spotkania z Prof. Arvindem Kumarem, Dr Monishem Tourangbam i Dr Nandrą

Kishorem;

Mangalore (Karnataka, zachodnie Indie): Department of Economics Centre for Study for

Social Exclusion and Inclusive Policy, Mangalore University, Autorka przeprowadziła

wywiady i konsultacje z Prof. Vishwanatha;

Trivandrum (Kerala, południowe Indie): Department of Political Science, University of

Kerala w Trivandrum, gdzie Autorka spotkała się z Prof. Josukutty C. A. oraz Prof.

Ampotti A. K.;

Puduććeri (terytorium związkowe): Department of Politics & International Studies,

Pondicherry University, gdzie Autorka spotkała się z Prof. B. Krishnamurthy.

Autorka przeprowadziła także badania wśród badaczy z europejskich uniwersytetów i instytucji

badawczych. Odbyła wizyty studyjne do:

Contemporary South Asian Studies Programme School of Interdisciplinary Area

Studies, Oxford University (Wielka Brytania), gdzie spotkała się z Prof. Barbarą Harris-

White, Prof. Kate Sullivan de Estrada, Prof. Matthew McCartney oraz Dr George

Kunnath.

W Warszawie odbyła spotkania z badaczami z czołowych ośrodków zajmujących się badaniem

współczesnych Indii:

Prof. Johannes Dragsbaek Schmidt z Department of History, International and Social

Studies, Aalborg University (Dania);

Prof. Subrata K. Mitra, Prof. Rahul Mukherji, Dr Jivanta Schottli, Dr Seyed Hossein

Zarhani z Department of Political Science, South Asia Institute, University of

Heidelberg (Niemcy);

Dr Dipti Pandya, Prof. John Doyle z Faculty of Humanities and Social Sciences, Dublin

City University (Irlandia);

Prof. Arndt Michael z Department of Political Science, University of Freiburg

(Niemcy).

Badaczka spotkała się także z badaczami z jednego z czołowych think-tanków zajmujących się

badaniem polityki zagranicznej państwa Azji Południowej: Dr Siegfried Wolf, Prof. Tomaz

Ponce Dentinho z South Asia Democratic Forum (Belgia).

Ponadto Autorka w latach 2010-2018 uczestniczyła w konferencjach

międzynarodowych, zorganizowanych przez czołowe indyjskie uniwersytety, takie jak

Jawaharlal Nehru University, University of Pune, University of Calcutta, Jadavpur University,

24

Kerala University. Podczas konferencji autorka zaprezentowała wyniki swoich badań oraz

dyskutowała z badaczami z uniwersytetów z indyjskich (ze stanów Asam, Bihar, Odisha i

Pendżab i terytorium związkowego Dźammu i Kaszmir) oraz z innych uniwersytetów z Azji

Południowej (Śri Lanki, Nepalu, Bangladeszu) o roli partii regionalnych w kształtowaniu

polityki zagranicznej Indii. Autorka uczestniczyła także w konferencjach zorganizowanych

przez International Studies Association, European Studies Association oraz European

Association for South Asian Studies.

Podczas wyjazdów studyjnych autorka spotkała się także z osobami, które należą do

partii regionalnych. Członkowie partii regionalnych uczestniczyli w konferencjach i

seminariach zorganizowanych przez indyjskie uniwersytety i think-tanki: Institute of Foreign

policy Studies, University of Calcutta w Kalkucie w 2011, 2013 oraz 2015 oraz 2016 roku;

Department of Civics & Politics, University of Mumbai w 2011 oraz 2015 roku; Department

of Politics & International Studies, Pondicherry University w 2016 i 2017 roku; Department

of Sociology, Manonmaniam Sundaranar University w 2015 roku; School of International

Studies Jawaharlal Nehru University 2013, 2014, 2016 roku. Wywiady te przyczyniły się do

wzbogacenia merytorycznego pracy doktorskiej. Ponadto Autorka prowadziła konsultacje z

Ambasadorem Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Indii, dr hab. Adamem Burakowskim

oraz byłym Ambasadorem Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Indii, Tomaszem

Łukaszukiem. Podczas wizyt w Indiach w latach 2010-2018, Autorka przeprowadziła także

wywiady z dziennikarzami pracującymi dla najważniejszych anglojęzycznych gazet

wydawanych w Indiach, takich jak: The Times of India, Hindustan Times oraz The Sunday

Indian.

Badanie empiryczne pozwoliły na sformułowanie wstępnych pytań badawczych i

hipotezy, które zostały poddane weryfikacji za pomocą instrumentu teoretycznego, jakim jest

liberalna teoria polityki zagranicznej. Teoria ta została wybrana do ze względu na założenia

ontologiczne i epistemologiczne27. Istotne z punktu badanego problemu jest założenie, że

aktorzy wewnętrzni, tacy jak: jednostki, partie polityczne, grupy interesu, organizacje

pozarządowe, opinia publiczna, grupy zbrojne, grupy terrorystyczne, diaspora, związki

wyznaniowe, odgrywają coraz istotniejszą rolę w kreowaniu polityki zagranicznej państw.

Przedstawiciele liberalnej teorii polityki zagranicznej skupiają się na badaniu różnych aspektów

wpływu wewnętrznej sfery państwa na proces kształtowania polityki zagranicznej. Po

27 A. Moravcsik, Taking Preferences Seriously: A liberal theory of international politics, “International

Organization” 1997, nr 4, s. 513-553.

25

pierwsze, kluczowe może być badanie wpływu grup interesów i struktur ekonomicznych na

politykę zagraniczną państwa28. Kolejna grupa zajmuje się wpływem reżimu politycznego na

kształt polityki zagranicznej państwa29. Po trzecie, badacze skupiają się na szeroko pojętym

wpływie aktorów wewnętrznych na proces kształtowania polityki zagranicznej30. Wszystkie

trzy podejścia zostaną wykorzystane do odpowiedzi na pytania badacze i zweryfikowania

hipotezy. Należy zwrócić uwagę, że jednocześnie przedstawiciele szkoły liberalnej nie

negowali znaczenia czynników zewnętrznych na proces kształtowania polityki zagranicznej

Indii.

O użyteczności liberalnej teorii polityki zagranicznej w badaniu znaczenia partii

regionalnych w procesie decyzyjnym polityki zagranicznej Indii, świadczą założenia J.

Rosenau, który udowadniał, że indywidulane relacje między jednostkami mają wpływ na

globalną politykę31. Kluczowe są podstawy liberalnej teorii polityki zagranicznej, które

objaśniają związki przyczynowo-skutkowe między ustrojem wewnętrznym państwa a

zachowaniem państwa wobec innych aktorów stosunków międzynarodowych32. Państwo i jego

instytucje pełnią funkcję pasa transmisyjnego, za pośrednictwem którego preferencje jednostek

i grup społecznych (partie polityczne) są przekształcane w politykę zagraniczną państwa. Także

Peter Gourevitch w latach 70. XX wieku, w swoich badaniach podkreślał, że funkcjonowanie

sfery wewnątrzpaństwowej jest warunkowane czynnikami lokalnymi. Oznacza to, że polityka

zagraniczna państw jest zależna nie tylko od zmian, które zachodzą na arenie międzynarodowej,

ale także wewnątrz państw33. Jedną ze zmian może być zmiana partii rządzącej lub pojawienie

28 Badania w tym zakresie po zakończeniu II wojny światowej zapoczątkowali amerykańscy ekonomiści: Jacob

Vinera i Charles Kindlenerger. W latach 70. XX wieku duży wkład w rozwój tego kierunku badań mieli Robert

Giplin i Peter Katzenstein, którzy w swoich publikacjach zwracali uwagę na rolę przedsiębiorstw

międzynarodowych oraz krajowych grup interesu ze sfery gospodarki w kształtowaniu polityki zagranicznej. W

kolejnych dekadach centrum zainteresowania badaczy przeniosło się na znaczenie na wybór pomiędzy polityką

protekcjonalizmu a wolnego handlu maja grupy interesu w wybranym państwie. Ronald Rogowski w latach 80. i

Helen Milner pod koniec lat 90. byli głównymi przedstawicielami tego nurtu. 29Jednym w najważniejszych przedstawicieli tego nurtu jest Thomas Risse-Kappen. Prowadził on między innymi

badania porównawcze wpływu ustrojów demokratycznych i niedemokratycznych na proces podejmowania decyzji

w polityce zagranicznej. Rola aktorów pozapaństwowych/wewnętrznych zdecydowanie różni się w zależności od

ustroju. E. Haliżak, Liberalna teoria polityki zagranicznej i jej analityczne zastosowanie, „Stosunki

Międzynarodowe” 2016, t. 52, nr 2, s. 11-38. 30 B. Bueno de Mesquita, Domestic politics and international relations, „International Studies Quarterly”

2002, t. 46, nr 1, s. 1–9; J. Fearon, Domestic politics, foreign policy, and theories of international relations,

„An nual Review of Political Science” 1998, nr 1, s. 289–313. 31 J, Rosenau, Citizencship in changing Global Order (w:) J. Rosenau, E.O. Czempiel, Governance without

Government: Order and Change in World Politics, Cambridge University Press, London 1992. 32M. Zürn, Globalization and Governance, (w:) W. Carlsnaes, T. Risse, B. A. Simmons (red.), Handbook of

International, Sage, London 2013, s. 401-425. 33 P Gourevitch, The Second Image Reversed: The International Sources of Domestic Politics, “International

Organization”, 1978, nr 4, s. 881–912.

26

się rządów koalicyjnych. Należy zwrócić uwagę na badania R. Rosecrance, który uważał, że

nie jest możliwe izolowanie polityki wewnętrznej od polityki zagranicznej. Działania

podejmowane przez państwa są zawsze motywowane sytuacją wewnętrzną, na którą wpływ ma

system polityczny i system partyjny34. O. Holsti uważa także, że państwo nie powinno być już

postrzegane jako racjonalny unitarny aktor, ale jako koalicja interesów, która reprezentuje

jednostki, grupy interesu, społeczeństwo. Oznacza to, że strategia i priorytety związane z

kształtowaniem polityki zagranicznej w dużej mierze zależą od tego, która z grup będzie mieć

wpływ na rząd. Wartości wyznawane przez aktorów wewnętrznych mają wpływ na kształt

polityki zagranicznej35. Według R. Putmana rząd, aby utrzymać się u władzy, musi uzyskać

wsparcie od aktorów wewnętrznych, dlatego też na szczeblu międzynarodowym stara się

ograniczyć niekorzystny dla nich rozwój sytuacji międzynarodowej36. Koniec lat 90. XX wieku

to okres, w którym wzrosła ilość badaczy, a co za tym jest związane wzrosła także liczba

publikacji dotyczącej liberalnej teorii polityki zagranicznej.37. Jednym z nich był A. Moravcsik,

który zaproponował nową formułę teorii liberalnej i skoncentrował się w swoich badaniach na

czynnikach, które mają wpływ na kształtowanie polityki zagranicznej38. Nowy liberalizm

zaproponowany przez A. Moravcsika usytuował się wśród teorii racjonalistycznych. Oznacza

to, że rządy kierują się logiką konsekwencji a nie logiką stosowności, jak w przypadku

konstruktywistów39. W centrum stosunków międzynarodowych A. Moravcsik stawia relacje

państwo – społeczeństwo. Ma to związek z fundamentalnym założeniem, że czynnikiem

34 R. Rosecrance, A.A. Stein (red.) , The Domestic Bases of Grand Strategy, Cornell University Press 1993. 35K.J. Holsti, War, Peace, and the State of the State, “International Political Science Review) 1995, nr 16, s. 319–

339. 36 P. Trumbore, M.A. Boyer, International Crisis Decisionmaking as a Two-Level Process, “Journal of Peace

Research” 2000, nr 6, s. 679-697. 37R.O. Keohane, J.S. Nye, Power and Interdependence, Longman, New York 2001. 38 Przed Moravcskiem badania na temat wpływu jednostek i innych czynników wewnętrznych na proces

kształtowania polityki zagranicznej prowadzili Richard Snyder, H.W. Bruck i Burton Sapin, którzy w 1954 roku

zaproponowali użycie metod wykorzystywanych w psychologii, aby badać system podejmowania decyzji w nauce

o stosunkach międzynarodowych (w tym procesu kształtowania polityki zagranicznej). Podejście to podkreślało

znacznie jednostki, w opozycji do założeń realizmu, który wówczas zdominował rozwój dziedziny. Badacze

postulowali badanie procesu podejmowania decyzji opartego na analizie zachowań tych, którzy działają w imieniu

państwa (R.C. Snyder, H.W. Bruck, B. Sapin, Decision-Making as an Approach to the Study of International

Politics. Princeton University Press 1954). Harold i Margaret Sprout w artykule opublikowanym w 1956 roku

podkreślają, że badanie polityki zagranicznej musi uwzględniać „psychologiczne środowisko” w jakim żyją

jednostki i grupy zaangażowane w proces podejmowania decyzji. Kluczowe jest jak postrzegany jest przez osoby

podejmujące decyzje, kontekst międzynarodowy (H. Sprout, M. Sprout, Man-Milieu Relationship Hypotheses in

the Context of International Politics. Princeton University Press 1956). James Rosenau w swoim artykule: Pre-

Theories and Theories of Foreign Policy proponuje teorie która opierałaby się na zmiennych takich jak

zachowanie państwa i uwarunkowania geograficzno-społeczne (J.N. Rosenau, Pre Theories and Theories of

Foreign Policy,(w:) J.N. Rosenau, The Scientific Study of Foreign Policy, Frances Pinter and Nichols Publishing,

Londyn 1980, s. 115–169. 39 K. Zajączkowski, Misje cywilne i operacje wojskowe Unii Europejskiej w perspektywie wybranych teorii

stosunków międzynarodowych i integracji europejskiej, CEUW, Warszawa 2019, s. 21-35.

27

oddziałowującym na zachowanie państwa jest relacja między państwem, społeczeństwem, i

transnarodową społecznością Działania państw są definiowane na podstawie nieustannych

interakcji zachodzących między reprezentantami różnych grup społecznych. Polityka państwa

zmienia się w zależności od tego, która z grup społecznych ma większą reprezentację, a poprzez

to bardziej znaczący wpływ na proces podejmowania decyzji40. Oznacza to, że państwo pełni

rolę „pasa transmisyjnego”41. Dlatego też polityka państw nie zakłada realizacji jednego celu,

które jest definiowany jednorazowo, ale zmienia się w zależności od tego, która lub które z

grup społecznych mają większy wpływ na decydentów politycznych42.

W pracy doktorskiej zostały wykorzystane następujące metody badawcze: analiza

treści związana z wykorzystaniem dokumentów, analiza dyskursu i studium przypadku.

Analiza treści pozwoliła na dokonanie inferencji poprzez systematyczne obiektywne

zidentyfikowanie cech charakterystycznych badanych materiałów: dokumentów, deklaracji,

programów. Wykorzystano zarówno źródła pierwotne jak i wtórne. Do źródeł pierwotnych

należy zaliczyć programy wyborcze oraz dokumenty dotyczące polityki zagranicznej

publikowane przez partie regionalne i ogólnokrajowe. Źródła wtórne obejmują monografie,

prace zbiorowe oraz artykuły w czasopismach, które ukazały się drukiem. Ponadto w pracy

doktorskiej wykorzystałam publikacje dostępne tylko w wersji elektronicznej, takie jak

artykuły w czasopismach oraz analizy i raporty, które są publikowane głównie przez think-

tanki, fundacje i inne instytucje badawcze. Należy zaznaczyć, że wybrane monografie i artykuły

dotyczące liberalnej teorii polityki zagranicznej należy uznać za źródła pierwotne. Ponadto

analiza treści umożliwiła odtworzenie motywów i preferencji działań decydentów oraz

zbadania znaczenia i wagi roli partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii

po 1991 roku. Należy jednak zwrócić uwagę na niedogodności tej metody. Część dokumentów

publikowanych przez partie regionalne jest napisana w lokalnych językach, jednak odwołanie

się do dokumentów anglojęzycznych pozwala na uogólnienia odnośnie zachowań wybranych

partii regionalnych.

Kolejna metoda badawcza to analiza dyskursu, która została wybrana ze względu na jej

użyteczność w uwzględnieniu kontekstu poznawczego, społecznego, kulturowego,

40 R. Tenerowicz, Nowy liberalizm, w: R. Zięba, S. Bieleń, J. Zając (red.)Teorie i podejścia badawcze w nauce o

stosunkach międzynarodowych,wyd. WDiNP UW, Warszawa 2015, s. 29-45. 41 A. Moravcsik, The New Liberalism, (w:) Ch. Reus-Smit, D. Snidal (red.) The Oxford Handbook of International

Relations, Oxford University Press 2008; J. Czaputowicz, Teorie stosunków międzynarodowych. Krytyka i

systematyzacja, PWN, Warszawa 2008. 42O.R Young, Comment on Andrew Moravcsik, ‘A New Statecraft? Supranational Entrepreneurs and International

Cooperation, “International Organization” 1999, nr 4, s. 805–809.

28

historycznego i politycznego dotyczącego używania języka jako narzędzia komunikacji.

Metoda ta została użyta zarówno do analizy wypowiedzi ustnych liderów i członków partii

regionalnych dotyczących koncepcji polityki zagranicznej jak i tekstu pisanego, takiego jak

opublikowane w gazetach przemówienia polityków, wywiady, reportaże oraz inne gatunki

prasowe, ale także artykuły naukowe dotyczące tego samego zagadnienia. Ponadto analiza

dyskursu to istotne źródło wiedzy o wydarzeniu albo o trwałym procesie, dzięki czemu możliwa

była dalsza analiza badanego problemu.

Celem przyjęcia studium przypadku było przedstawienie danego fenomenu, który może

służyć za przykład lub pomóc w budowaniu lub udowodnieniu użyteczności teorii. Studium

roli partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii po 1991 roku pozwala nie

tylko na zidentyfikowanie mechanizmów, które kształtują politykę zagraniczną, ale także na

wyprowadzenie uogólnień dotyczących polityki zagranicznej państw federacyjnych. Studium

przypadku umożliwiło weryfikację hipotezy, w tym przypadku wykazania, że partie regionalne

od 1991 roku stawały się coraz ważniejszym uczestnikiem procesu decyzyjnego polityki

zagranicznej Indii, będąc wyrazicielem interesów lokalnych na szczeblu ogólnokrajowym.

Struktura pracy doktorskiej została podporządkowana celowi badawczemu oraz intencji

znalezienia odpowiedzi na przedstawione pytania badawcze i weryfikacji przyjętej hipotezy.

Pierwszy rozdział pt. Teoretyczne założenia badawcze, omówiono genezę i rozwój myśli

liberalnej w nauce o stosunkach międzynarodowych. Umożliwiło to lepsze zrozumienie

powodów powstania i założeń liberalnej teorii polityki zagranicznej. Następnie przedstawiono

główne założenia liberalnej teorii polityki zagranicznej, która została wykorzystana do

zbadania wzrostu znaczenia partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii po

1991 roku. Wskazano trendy rozwoju teorii, która miała swój początek w latach 60. XX wieku,

ale dopiero w latach 90. została doceniona przez badaczy stosunków międzynarodowych.

Kolejnym istotnym zagadnieniem, omówionym w tym rozdziale, jest znaczenie aktorów

wewnętrznych w kształtowaniu polityki zagranicznej w liberalnej teorii polityki zagranicznej.

W tym kontekście szczególną uwagę poświęcono przedstawieniu roli partii politycznych, z

naciskiem na znaczenie partii regionalnych. Zrozumienie znaczenia partii regionalnych w

procesie kształtowania polityki zagranicznej jest kluczowe, aby zrealizować pytania badawcze

i zweryfikować hipotezę.

Drugi rozdział nosi tytuł Rola partii regionalnych w indyjskim systemie politycznym –

uwarunkowania, funkcje, znaczenie. Pierwsza część tego rozdziału została poświęcona analizie

uwarunkowań historycznych i kulturowo-cywilizacyjnych, które miały wpływ na powstanie

systemu politycznego i partyjnego niepodległych Indii. Skupiono się na przedstawieniu

29

czterech okresów: Indie starożytne, okres dominacji dynastii muzułmańskich na

subkontynencie indyjskich, okres kolonializmu, kiedy Indie były częścią Imperium

Brytyjskiego oraz Indie niepodległe. W kolejnej części rozdziału przedstawiono ramy prawno-

instytucjonalne systemu politycznego Indii. Omówiono genezę, rozwój oraz funkcjonowanie

indyjskiego systemu politycznego z naciskiem na jego federacyjny charakter, co było istotne

dla zrozumienia roli partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii. Następnie

skupino się na podziale mandatów między stanami, które mogą zdobyć partie podczas wyborów

do Lok Sabhy (niżej izby indyjskiego parlamentu). W tej części rozdziału omówiono się także

mechanizmy tworzenia polityki zagranicznej. Zaprezentowano podział kompetencji między

rządem centralnym a rządami stanowymi, który jest zapisany w Konstytucji Indii z 1950 roku.

Ponadto przedstawiono zmiany, które zaszły ten zakresie, które jednak miały w większości

przypadków charakter nieformalny. Dla pełnego zrozumienia procesu tworzenia polityki

zagranicznej, omówiono instytucje, które funkcjonują na szczeblu centralnym i mają za zadanie

koordynowanie współpracy między rządem centralnym a rządami stanowymi. Skupiono się na

instytucjach, które powstały po 1991 roku. W następnej części rozdziału zaprezentowano

ewolucję systemu partyjnego, którą podzielono na pięć etapów, ale skupino się na okresie po

1991 roku. Kluczowe było wykazanie jaki wpływ miała ewolucja systemu partyjnego na wzrost

znaczenia partii regionalnych w systemie politycznym Indii. Szczególnie istotne było

zaprezentowanie roli partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej, które były w

koalicjach na szczeblu centralnym, tworzonych przez partie ogólnokrajowe. W tym kontekście

przedstawiono wyniki partii regionalnych w wyborach do Lok Sabhy od 1950/51 do 2019 roku.

W rozdziale drugim przedstawiono także charakterystykę wybranych stanów i partii

regionalnych, które te stany reprezentują. Celem tego było zaprezentowanie specyfiki

wybranych stanów i partii regionalnych oraz uzasadnienie ich wyboru do studium przypadku.

Wybrane stany oraz terytorium związkowe (Andhra Pradeś, Bengal Zachodni, Bihar, Dźammu

i Kaszmir, Maharasztra, Odisha, Pendżab, Tamilnadu oraz Uttar Pradeś) przedstawiono według

schematu: położenie stanu lub terytorium związkowego, zmiana nazwy i granic (jeśli dotyczy),

najważniejsze ośrodki miejskie, powierzchnia, liczba ludności, nominalny dochód per capita,

profil mieszkańców, sytuacja gospodarcza, scena polityczna oraz nazwy partii regionalnych,

których rola w kształtowaniu polityki zagranicznej zostanie przeanalizowana. Charakterystyka

stanów według tego schematu umożliwi lepsze zrozumienie ich potencjału w kształtowaniu

polityki zagranicznej. Następnie przedstawiono wybrane do studium przypadku partie

regionalne: All India Trinamool Congress TMC (Bengal Zachodni), Dravida Munnetra

Kazhagam DMK i All India Anna Dravida Munnetra Kazhagam AIADMK (Tamilnadu),

30

Telugu Desam Party TDP (Andhra Pradeś), Samajwadi Party SP i Bahujan Samaj Party BSP

(Uttar Pradeś), Shiv Sena (Maharasztra), Jammu and Kashmir National Conference i Jammu

and Kasmir Peoples Democratic Party (Dźammu i Kaszmir), Janata Dal (United) JD (U) i

Rashtriya Janata Dal RJD (Bihar). Biju Janata Dal BJD, (Odisha) oraz Shiromani Akali Dal

SAD (Pendżab). Zaprezentowano historie partii, liderów tych partii oraz ideologię i główne

założenia programowe. Kluczowe było przedstawienie stosunku wybranych partii regionalnych

do kwestii związanych z polityką zagraniczną oraz wyników w wyborach na szczeblu

stanowym i centralnym.

Trzeci rozdział jest zatytułowany Stanowisko partii regionalnych wobec kluczowych

kwestii w stosunkach z państwami sąsiedzkimi. W pierwszej części rozdziału zaprezentowano

uwarunkowania, które miały wpływ na pozycję partii regionalnych w kształtowaniu polityki

zagranicznej Indii. Po pierwsze omówiono ewolucję indyjskiej polityki zagranicznej z

uwzględnieniem relacji z państwami sąsiedzkimi. Autorka odwołała się do podziału ewolucji

indyjskiej polityki zagranicznej, zaproponowanego przez ministra spraw zagranicznych Indii

Subrahmanyama Jaishankara. Podział ten obejmuje sześć etapów, od 1947 roku do chwili

obecnej. W rozdziale omówiono wszystkie etapy, ale ze szczególnym uwzględnieniem tego co

wydarzyło się od 1991 roku. Drugie uwarunkowanie dotyczy wpływu liberalizacji gospodarki

na wzrost znaczenia partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii.

Zaprezentowano główne założenia reform gospodarki, rozpoczynając od zmian

wprowadzonych w 1991 roku. Skupiono się na przeanalizowaniu kluczowych dla partii

regionalnych zmian w zakresie możliwości pozyskiwania bezpośrednich inwestycji

zagranicznych, organizacji szczytów gospodarczych oraz otwierania specjalnych stref

ekonomicznych. Przedstawiono nowe kompetencje (formalne i nieformalne) jakie zyskały

rządy stanowe i reprezentujące je partie regionalne w kreowaniu zagranicznej polityki

ekonomicznej. Druga część rozdziału trzeciego dotyczy stanowisk i poglądów wybranych partii

regionalnych wobec kluczowych kwestii polityki zagranicznej Indii w regionie. Poprzez analizę

programów wyborczych, wypowiedzi liderów oraz oficjalnych dokumentów partyjnych

wybranych partii regionalnych, przedstawiono priorytety w polityce zagranicznej, w zależności

od lokalizacji stanu, który reprezentują oraz specyfiki społeczno-kulturowej. Badania roli partii

regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii ograniczono do wybranych państw

sąsiedzkich (Pakistan, Sri Lanka, Bangladesz, Nepal, Chiny) oraz organizacji regionalnych z

regionu Azji Południowej i Południowo-Wschodniej (SAARC, IORA, BIMSTEC, MGC,

ASEAN) ze względu na największe zainteresowanie partii regionalnych tym obszarem

zarówno w aspekcie formalnym jak i operacyjnym. Kolejną kwestią analizowaną w rozdziale

31

trzecim jest stosunek partii regionalnych do asymetrycznych zagrożeń bezpieczeństwa w

regionie Azji Południowej. Skoncentrowano się na wybranych asymetrycznych zagrożeniach,

które mają wpływ na bezpieczeństwa Indii i politykę zagraniczną: imigracja, migracje

wewnętrzna, uchodźstwo wewnętrzne, transnarodowe przestępstwa, terroryzm, zmiany

klimatyczne oraz zanieczyszczenie środowiska. W rozdziale trzecim przedstawiono także

stanowiska partii regionalnych, które odgrywają mniej istotną rolę w kształtowaniu polityki

zagranicznej Indii niż partie wybrane do studium przypadku (przestawione w Rozdziale 2):

People’s Party of Arunachal i Arunachal Congress (Arunachal Pradeś), Asom Gana Parishad

(Asam), Gorkha Janamukti Morcha (Bengal Zachodni), Sikkim Democratic Front i Sikkim

Krantikari Morcha (Sikkim) oraz Uttarakhand Kranti Dal (Uttarkhand).

Czwarty rozdział jest zatytułowany Formy i sposoby oddziaływania partii regionalnych

na realizację polityki zagranicznej Indii. Partie regionalne mogą w sposób formalny i

nieformalny oddziaływać na proces decyzyjny polityki zagranicznej. W rozdziale skupiono się

na przedstawieniu działań podejmowanych przez wybrane partie regionalne w czterech

obszarach. Pierwszy obszar dotyczy konfliktów granicznych oraz kwestii podziału wód rzek,

co analizowano na przykładzie partii regionalnych z Bengalu Zachodniego (TMC), Dźammu i

Kaszmir (JKNC i JKPDP) oraz Pendżabu (SAD). Drugi obszar to odnosi się stosunków

transgranicznych: praw mniejszości, polityki migracyjnej oraz promowania handlu

przygranicznego. Analizie zostały poddane działania partii regionalnych z Bengal Zachodni

(TMC) oraz Tamilnadu (DMK i AIADMK). Trzeci obszar dotyczy zagranicznej polityki

ekonomicznej prowadzonej przez stany, analizowanej poprzez pryzmat organizacji szczytów

gospodarczych oraz pozyskiwania bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Skupino się przede

wszystkim na przedstawieniu form i sposobów oddziaływania odnośnie pozyskiwania

inwestycji. Studium przypadku obejmuje partie regionalne z Andhra Pradeś (TDP), Bengalu

Zachodniego (TMC), Maharasztry (Shiv Sena), Odishy (BJD) oraz Tamilnadu (DMK i

AIADMK). Czwartym obszarem jest promowanie indyjskiego soft power poprzez

zaangażowanie partii regionalnych we współpracę w zakresie wymiany naukowej i kulturalnej,

turystyki religijnej oraz rozwijania współpracy między miastami i stanami na podstawie umów

partnerskich. W sektorze turystyki religijnej kluczową rolę odgrywają partie regionalne z Uttar

Pradeś (SP i BSP), Biharu (JD (U) i RJD), Pendżabu (SAD) oraz Tamilnadu (DMK i

AIADMK). W przypadku pozostałych działań związanych z promowanie indyjskiego soft

power, przedstawiono działania wszystkich partii wybranych do studium przypadku.

Piąty rozdział o tytule Kontekst wewnętrzny w polityce zagranicznej Indii: rola i

znaczenie partii regionalnych, ma charakter analityczny. W pierwszej części rozdziału podjęto

32

próbę oceny znaczenia partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii.

Skupiono się na obszarach działalności partii regionalnych omówionych w rozdziale czwartym.

Ponadto oceniono uwarunkowania, który miały wpływ na wzrost lub spadek znaczenia partii

regionalnych. W drugiej części rozdziału przedstawiono perspektywy znaczenia partii

regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii w następnych kilku dekadach.

Skupiono się na pięciu czynnikach i uwarunkowaniach, które będą mieć w przyszłości wpływ

na wzrost lub spadek znaczenia partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii.

Po pierwsze, forma rządów koalicyjnych na szczeblu centralnym i stanowym. Po drugie,

uregulowanie instytucjonalno-prawne roli rządów stanowych w kreowaniu polityki

zagranicznej. Po trzecie, strategia rządu centralnego wobec dalszej liberalizacji gospodarki i

rola w tym procesie rządów stanowych. Po czwarte, sytuacja w regionie i strategia rządu

centralnego wobec państw sąsiedzkich. Po piąte, poziom edukacji i zainteresowania polityką

zagraniczną wyborców. Na ich postawie Autorka przedstawiła różne scenariusze dotyczące

wzrostu lub spadku znaczenia partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii

w najbliższych dekadach.

Pracę doktorską kończy Zakończenie, w którym udzielono odpowiedzi na postawione

we Wstępie pytania badawcze oraz zweryfikowano hipotezę pracy. Ta część pracy doktorskiej

stanowi także podsumowanie przeprowadzonej analizy oraz wskazuje na dalsze wyzwania

związane z rolą partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii.

Praca doktorska nie powstałaby bez wsparcia mojej rodziny, która okazała bardzo dużo

wsparcia i zrozumienia. Podziękowania kieruję także do promotora mojej pracy doktorskiej,

dr. hab. Jakuba Zajączkowskiego, który udzielał merytorycznego wsparcia i nieustannie

mobilizował do pracy. Za cenne uwagi i komentarze dziękuję także prof. dr. hab. Edwardowi

Haliżakowi. Chciałbym także podziękować za pomoc dr. hab. Adamowi Burakowskiemu,

Ambasador Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Indii. Dziękuję także wszystkim, którzy

wspierali mnie podczas moich wyjazdów studyjnych do Indii. Szczególne podziękowania

kieruję do prof. Shantanu Chakrabarti z University of Calcutta.

33

Rozdział 1. Teoretyczne założenia badawcze

1.1 Myśl liberalna w nauce o stosunkach międzynarodowych – geneza i rozwój

Tradycja liberalna w stosunkach międzynarodowych jest związana z powstaniem

nowoczesnego państwa. Dzięki rewolucji intelektualnej i przemysłowej podjęto próbę

stworzenia systemu polityczno-gospodarczego, który miał gwarantować wolność jednostki.

Liberalizm klasyczny jako wspólny przedmiot zainteresowań badawczych obrał wolność,

współpracę, pokój oraz postęp. Jego wcześni przedstawiciele (XVII-XIX wiek) John Locke,

Jeremy Bentham oraz Immanuel Kant dostrzegali możliwość postępu ludzkości dzięki

pojawieniu się nowych uwarunkowań, jakimi było społeczeństwo obywatelskie oraz ustrój

kapitalistyczny. J. Locke widział w państwie byt konstytucyjny (Rechtsstaat), który respektuje

prawa obywateli i dąży do ich rozwoju, a nie tylko ma na celu koncentrację władzy (Machstaat),

jak przedstawiali państwo realiści. Idee Locke’a rozwinął J. Bentham, który ukuł termin „prawo

międzynarodowe”. Uważał, że w interesie państw liberalnych43, które są bytem

konstytucyjnym, jest prowadzenie polityki zagranicznej zgodnie z prawem

międzynarodowym44.

Liberałowie wierzyli w pozytywną wizję natury ludzkiej i byli przekonani, że racjonalne

zasady znajdą zastosowanie w polityce międzynarodowej. Podkreślali, że postęp jest możliwy

dzięki pracy jednostek. Jednostki, odwołując się do rozumu, podejmą współpracę, która

przyniesie wzajemne korzyści nie tylko na poziomie państwa, ale także poza jego granicami.

Liberałowie mieli świadomość, że będzie to proces długotrwały ponieważ jednostki mają

tendencje do dbania o własne interesy oraz są skłonne do rywalizacji. Jednak w dłużej

perspektywie zwycięży współpraca, oparta na wspólnych interesach45. Adam Smith i John

Stuart Mill także prowadzili badania nad znaczeniem demokracji, wolności, równości i

pluralizmu dla wizji stosunków międzynarodowych. Uważali, że dzięki tym wartościom

możliwe będzie osiągnięcie postępu i budowanie pokojowych relacji między uczestnikami

stosunków międzynarodowych46.

43 I. Kant państwa, o których pisał J. Bentham, nazywał republikami, które jeśli będą się wzajemnie szanować to

mogą ustanowić wieczny pokój. Zob. więcej: W. B. Gallie. Philosophers of Peace and War: Kant, Clausewitz,

Marx, Engels and Tolstoy, Cambridge University Press, New York 1978. 44 T. Ball, Bentham's Theory of the Modern State, Harvard University Press, Cambridge 1979. 45 R. Jackson, G. Sorensen, Wprowadzenie do stosunków międzynarodowych. Teorie i kierunki badawcze,

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2012, s. 101-134. 46 A. Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, t. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa

2007; J.S. Mill, On Liberty, Ticknor and Fields, Boston 1869.

https://wuj.pl/autor/jackson-robert

https://wuj.pl/autor/sorensen-georg

34

Należy zbadać jaki wpływ na rozwój liberalizmu i nauki o stosunkach

międzynarodowych miał wybuch pierwszej wojny światowej. Wydarzenie to było jednym z

najważniejszych impulsów, które doprowadziły do stworzenia oddzielnej dyscypliny

naukowej, stosunków międzynarodowych, która miała dać odpowiedź na pytanie o powody

wybuchu pierwszej wojny światowej47. Idee liberalizmu miały decydujący wpływ na to jak

badacze odpowiedzieli na to pytanie, a stało się tak z kilku powodów. Po pierwsze wojnę

wygrały Stany Zjednoczone, Francja, Wielka Brytania (i inne państwa demokratyczne), a

klęskę poniosły państwa autorytarne (Niemcy, Japonia, Austro-Węgry, Turcja). Po drugie

badania nad stosunkami międzynarodowymi najszybciej rozwijały się na uniwersytetach w

państwach liberalno-demokratycznych: Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Po trzecie

ówczesny prezydent Stanów Zjednoczonych, Woodrow Wilson, był liberałem i promował

rozwój badań nad stosunkami międzynarodowymi48. W. Wilson w prowadzonej przez siebie

polityce dążył do tego, aby ograniczyć możliwość wybuchu kolejnej wojny. Uważał, że będzie

to możliwe poprzez wprowadzenie do stosunków między państwami zasady rządów prawa i

ustanowienia organizacji, która stałaby na straży światowego bezpieczeństwa. Idealizm W.

Wilsona polegał na przeświadczeniu, że powołaniu do życia tej organizacji możliwe będzie

położeniu kresu konfliktom i wojnom. Widoczne są nawiązania do idei promowany przez I.

Kanta w jego rozprawie O wiecznym pokoju49. W. Wilson miał wizję świata opartego na

liberalnych założeniach o wolności, pokoju, upowszechnieniu demokracji oraz zasady

samostanowienia. Ponadto promował idee wolnego handlu, redukcję uzbrojenia, postulował

odrzucenie tajnej dyplomacji. Czternastopunktowy program50, wygłoszony w przemówieniu do

Kongresu w styczniu 1918 roku, wywarł duży wpływ na przebieg paryskiej konferencji

pokojowej51.

Zwolennikiem liberalnego idealizmu był także Brytyjczyk Norman Angell, który w

książce Wielkie Złudzenie (The Great Illusion) wydanej w 1909 roku przedstawił nową wizję

stosunków międzynarodowych. Według niego złudzeniem była wiara w to, że prowadzenie i

wygranie wojny przynosi korzyści. Argumentował, że zdobycze terytorialne są kosztowne,

47 M. Kaplan, Is International Relations a Discipline?, “The Journal of Politics” 1961, nr 3, s. 462-476. 48 P. Howe, The Utopian Realism of E. H. Carr, “Review of International Studies” 1994, nr 3, s. 277–297; T.

Smith, Making the World Safe for Democracy in the American Century, “Diplomatic History” 1999, nr 2, C.

Seymour, Woodrow Wilson: A Political Balance Sheet, “Proceedings of the American Philosophical Society”

1957, nr 2, s.135-141. 49 I. Kant, O wiecznym pokoju, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1995. 50 T. Throntveit, The Fable of the Fourteen Points: Woodrow Wilson and National Self‐Determination,

“Diplomatic History”, nr 3, 2011, s. 445-481. 51 N.A. Thorsen, The Political Thought of Woodrow Wilson, 1875-1910, Princeton University Press 1988.

35

rodzą podziały polityczne i zaburzają handel międzynarodowy. Z pracy N. Angella czerpała

późniejsza myśl liberalna dotycząca modernizacji i współzależności. N. Angell udowadniał, że

modernizacja i rosnąca współzależność uruchomią proces zmian, postęp, który wyeliminuje

wojnę i użycie siły52.

Założenia W. Wilsona i N. Angella określane są jako liberalny idealizm lub liberalizm

utopijny ponieważ, pomimo początkowych sukcesów rozwiązań przez nich zaproponowanych,

doszło do wybuchu drugiej wojny światowej. Wojna była poprzedzona upadkiem demokracji

liberalnej w wielu państwach na rzecz dyktatur faszystowskich (Niemcy, Włochy, Hiszpania)

lub rządów autorytarnych w wybranych państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Liga

Narodów nie spełniła roli, którą zaprojektował dla niej W. Wilson, nie zapobiegła wybuchowi

kolejnej wojny światowej. Ponadto bezkonfliktowy przebieg procesu modernizacji gospodarki

zakładany przez N. Angella się nie spełnił ze względu na krach na Wall Street w 1929 roku,

który rozpoczął kryzys gospodarczy w państwach Zachodu. Państwa, zamiast współpracować,

działały na własną rękę, często kosztem innych uczestników stosunków międzynarodowych

Kryzys gospodarczy trwał aż do wybuchu drugiej wojny światowej. Z tych powodów w latach

30. XX wieku dyscyplina stosunków międzynarodowych została zdominowana przez realizm

klasyczny53. W latach 50. do głosu powoli zaczął znowu dochodzić liberalizm, który można

podzielić na cztery główne nurty: liberalizm socjologiczny, liberalizm współzależności,

liberalizm instytucjonalny i liberalizm republikański54. Podział ten miał wpływ na badania nad

liberalną teorią polityki zagranicznej, dlatego też każdy z nurtów został pokrótce omówiony.

Liberałowie socjologiczni uważają, że zaproponowany przez realistów model badania

stosunków międzynarodowych poprzez analizę relacji jedynie między rządami suwerennych

państw jest zbyt wąski. Teza liberałów socjologicznych brzmi, że stosunki między ludźmi,

oparte na współpracy, sprzyjają pokojowi. Konieczne jest także badanie stosunków

transnarodowych (transnational relations)55. Transnarodowość (transnationalism) według

liberałów socjologicznych odgrywa coraz istotniejszą rolę w stosunkach międzynarodowych.

W latach 50. XX wieku czołowym badaczem i ich przedstawicielem był Karl Deutsch. Badacz

uważał, że wysoki stopień więzi transnarodowych między społeczeństwami sprawia, że między

52 N. Angella, The Great Illusion, Cosimo Classics 2010; C. Navari,,The Great Illusion Revisited: The

International Theory of Norman Angell, “Review of International Studies” 1989, nr 4, s. 341–358. 53 M. Doyle, Liberalism and World Politics, “The American Political Science Review” 1986, nr 4, s. 1151–1169 54 D. Bell, What Is Liberalism?, “Political Theory” 2014, nr 6, s. 682-715; W. Galston,, Defending Liberalism,

“The American Political Science Review” 1982, nr 3, s. 621–629. 55 W polskiej literaturze funkcjonuje także tłumaczenie „stosunki ponadnarodowe”, np. R. Jackson, G. Sorensen,

Wprowadzenie do stosunków międzynarodowych. Teorie i kierunki badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego 2012. Autorka będzie używać tłumaczenia: “stosunki transnarodowe”.



36

państwami panuje coś więcej niż pokój, powstaje wspólnota bezpieczeństwa (security

community). Wspólnota opiera się na zaufaniu, komunikacji, wymianie kulturalnej, mobilności

ludzi, bliskich relacjach politycznych i gospodarczych. Istotną rolę w jej budowaniu odgrywają

aktorzy wewnętrzni, tacy jak grupy interesu, partie polityczne i opinia publiczna. Poczucie

wspólnoty sprawia, że jej członkowie mają przeświadczenie, że konflikty i problemy można

rozwiązywać „bez uciekania się do siły fizycznej na wielką skalę”. Według Deutscha taka

wspólnota bezpieczeństwa wyłoniła się wśród państw zachodnich obszaru Północnego

Atlantyku56. W 1969 roku niemiecki badacz Karl Kaiser także pisał o transnarodowych

stosunkach, nie odnosił się w swoich badaniach do konceptu wspólnoty bezpieczeństwa

przestawionego przez K. Deutscha. K. Kaiser definiował stosunki transnarodowe jako relacje,

w które są zaangażowani nie tylko aktorzy państwowi, ale także niepaństwowi57. Z kolei Robert

Keohane i Joseph Nye w publikacji z 1971 roku zdefiniowali stosunki transnarodowe jako

interakcje między niesuwerennymi podmiotami społecznymi lub kiedy tylko jedna ze stron

interakcji jest niesuwerenna58. Stosunki transnarodowe powodują, że mogą powstać nowe

formy społeczne które funkcjonują równolegle z państwem narodowym. Z kolei John Burton

zaproponował model pajęczyny (cobweb model), który ukazuje stosunki transnarodowe jako

system relacji między różnymi grupami społecznymi, (religijnymi, etnicznymi, biznesowymi

etc.) które funkcjonują ponad granicami państw. Jest to model przeciwstawny do założeń

realizmu, który przedstawia system państw jako zbiór kul bilardowych (bilard ball model), w

którym państwa przedstawiane są jako samodzielne i niezależne elementy. Model pajęczyny

zaproponowany przez J. Burtona ukazuje świat, który kieruje się wzajemnie korzystną

współpracą a nie antagonistycznym konfliktem59. Według liberałów socjologicznych dokonuje

się transformacja systemu międzynarodowego, która polega na tym, że poza

państwocentrycznym systemem wyłonił się multicentryczny świat, który jest skupiony wokół

różnych ośrodków (jednostki, grupy, społeczeństwa), które mogą istnieć niezależnie od świata

56 K. Deutsch, S. Burrell, R.. Kann, M. Lee, M. Lichterman, R. E. Lindgren, F. L. Loewenheim, R. W. Van

Wagenen Political Community and the North Atlantic Area: International Organization in the Light of Historical

Experience, Princeton University Press 1957. 57 M. Pietraś, Przestrzeń transnarodowa jako poziom analizy w nauce o stosunkach międzynarodowych, (w:)

Poziomy analizy stosunków międzynarodowych, Tom I, (red.) E. Haliżak, M. Pietraś, Rambler, Warszawa 2013 ;

K. Kaiser, Transnational Politics: Toward a Theory of Multinational Politics, „International Organization” 1971,

nr 4, s. 790-817. 58 J. S. Nye, R. O. Keohane, Transnational Relations and Word Politics: An Introduction, (w) R. O. Keohane, J.

S. Nye (red.),Transnational Relations in World Politics, Cambridge 1971, s. XII. 59 J. Burton, Frontmatter. In World Society, Cambridge University Press 1972.

37

państwocentrycznego60.

Drugi nurt liberalizmu to liberalizm współzależności (interdependence) zakłada, że

społeczeństwa i rządy nieustannie podlegają wpływowi tego co się dzieje w innych państwach.

Proces modernizacji przyspiesza rozwój gospodarczy państw, co wpływa na wzrost

współzależności między nimi. Liberałem współzależności jest David Mitrany, który po

zakończeniu drugiej wojny światowej zaproponował funkcjonalistyczną teorię integracji.

Teoria ta opierała się na założeniu, że im większy stopień zależności między państwami, tym

większa szansa na stały pokój. D. Mitrany uważał, że kluczową rolę w budowaniu bliższych

relacji między państwami mają nie politycy a eksperci. Ich praca może umożliwić przekonanie

społeczeństwa do korzyści, które płyną z rozwoju i z integracji gospodarczej, co będzie mieć

przełożenie na integrację polityczną i trwały pokój61. Ernst Haas rozwinął teorie Mitrany’ego i

zaproponował neofunckjonalną teorię integracji międzynarodowej. Udowadniał, że konieczne

jest przeniesienie lojalności aktorów politycznych na nową jednostkę jaką jest organizacja

międzynarodowa. Zwiększenie współpracy w jednej dziedzinie ma mieć wpływ na

intensyfikację współpracy w innych dziedzinach. Według E. Haasa jest to efekt rozlewania się

(spillover), który badacz mógł obserwować na przełomie lat 50. i 60. XX wieku w Europie

Zachodniej62.

W latach 70. XX wieku, Robert Keohane i Joseph Nye w książce Siła i współzależność

(Power and Interdependence)63 przedstawili założenia konceptu złożonej zależności (complex

interdependence). Nowy koncept współzależności, który miał wpływ na rozwój liberalnej teorii

polityki zagranicznej, opierał się na założeniu, że stosunki międzynarodowe to już nie tylko

relacje między liderami państw. Obecni są także inni aktorzy: agendy rządowe, partie

polityczne, grupy interesu, organizacje międzynarodowe i pozarządowe oraz jednostki. Tak

zwana „wysoka polityka” (high politics), czyli kwestie związane z bezpieczeństwem i

przetrwaniem, nie mają już pierwszeństwa nad tzw. „niską polityką” (low politics), czyli

gospodarką i sprawami społecznymi. W warunkach złożonej współzależności, stosunki

międzynarodowe coraz bardziej przypominają politykę wewnątrz państwa. R. Keohane i J. Nye

uważają, że powstają koalicje złożone z różnych aktorów stosunków międzynarodowych, które

zajmują się konkretnymi sprawami, zarówno w ramach rządu jak i poza nim. Kluczowa jest

60 J. Rosenau, Citizencship in changing Global Order (w:) J. Rosenau, E.O. Czempiel, Governance without

Government: Order and Change in World Politics, Cambridge University Press, London.1992. 61 D. Mitrany, A working peace system, repr. ze wstępem H.J. Morgenthaua, Quadrangle Books, Chicago 1966 62 E.B. Haas, The uniting of Europe : political, social, and economical forces, 1950-1957, University of Notre

Dame Press, Notre Dame, 1958. 63 R. Keohane, J.Nye, Power and Interdependence, Little Brown, Boston 1977.

38

rozbudowa narzędzi ekonomicznych i instytucjonalnych. Zmiany są możliwe dzięki

modernizacji, która zwiększa stopień i zakres współzależności między państwami.

W połowie lat 90. XX wieku Thomas Risse-Kappen określił stosunki transnarodowe

jako relacje między aktorami, z których choć jeden nie jest państwem, nie działa w imieniu

państwa lub organizacji międzynarodowej lub międzyrządowej64.

Trzeci nurt to liberalizm instytucjonalny, który odwołuje się do wizji prezydenta Stanów

Zjednoczonych W. Wilsona, w której tworzenie organizacji międzynarodowych miało mieć

decydujący wpływ na relacje między państwami oraz utrzymanie pokoju na świecie. Jednak

współcześni liberałowie instytucjonalni nie mają już tak idealistycznego podejścia. Zgadzają

się, że instytucje międzynarodowe mogą umożliwić i ułatwić współpracę, że nie mogą

zagwarantować pokoju w stosunkach międzynarodowych. Instytucją międzynarodową może

być nie organizacja międzynarodowa (Organizacja Narodów Zjednoczonych,

Międzynarodowy Fundusz Walutowy) ale także zbiór zasad rządzących postępowaniem państw

w konkretnych dziedzinach, czyli tzw. „reżim” (regime). Mogą one istnieć łącznie, ale istnieją

także reżimy, które nie są związane z formalnymi organizacjami. Liberałowie instytucjonalni,

aby zweryfikować tezę, że instytucje międzynarodowe maja wpływ na politykę zagraniczną

państw, przyjmują behawiorystyczne podejście naukowe. Konieczne jest zbadanie stopnia

instytucjonalizacji stosunków między państwami. Aby to uczynić trzeba zbadać zakres, czyli

liczbę dziedzin, w której funkcjonują instytucje oraz tzw. głębokość instytucji przy pomocy

trzech wskaźników: powszechność, uszczegółowienie i autonomia65 . Najprostszym sposobem

jest zbadanie grupy państw, między którymi zakres i głębokość mają wysoki poziom. Jedną z

grup takich państw jest Europa i studium przypadku Unii Europejskiej, która była jednym z

ważniejszych czynników, który miał wpływ pokojowe współistnienie między państwami po

zakończeniu drugiej wojny światowej66. Według liberałów instytucjonalnych wysoki stopień

instytucjonalizacji zmniejsza destabilizujący wpływ wielobiegunowej anarchii, na istnienie

64 Th. Risse-Kappen (red.) Bringing Transnational Relations Back in : Non-state Actors, Domestic Structures, and

International Institutions, Cambridge University Press, New York 1995, s. 3; Na początku lat 2000. Peter Willets

zdefiniował stosunki transnarodowe jako stosunki międzyspołeczne, a stosunki transgraniczne jako stosunki

między grupami społecznymi lub nawet jednostkami. P. Willets, Aktorzy transnarodowi i organizacje

międzynarodowe w polityce globalnej, (w:) J. Baylis, S. Smith (red.),Globalizacja polityki światowej.

Wprowadzenie do stosunków międzynarodowych, Kraków 2008, s. 523. 65 Zob.więcej: R. Keohane, International Institutions And State Power: Essays in International Relations Theory,

Westview Press, Boulder 1989, s. 4.

66 R. Keohane, J. S. Nye, Introduction: The End of the Cold War in Europe After the Cold War, (w:) R. Keohane,

J. S. Nye, S. Hoffmann (red.), International Institutions and State Strategies in Europe, 1989–1991, Harvard

University Press 1993.

39

której po końcu zimniej wojny wskazują neorealiści67. Instytucje zapewniają ciągłość i

poczucie stabilności umowy międzynarodowej, są także forum negocjacji między państwami

oraz platformą wymiany informacji. Dzięki temu zmniejszają brak zaufania między państwami.

Ponadto zwiększają zdolność rządów do monitorowania tego jak państwa wywiązują się z

umów i realizacji własnych zobowiązań.

Czwarty nurt liberalizmu, liberalizm republikański zakłada, że państwa, których system

polityczny jest oparty na demokracji liberalnej są bardziej skłonne do przestrzegania prawa niż

pozostałe państwa. Ponadto państwa demokratyczne nie prowadzą wojen między sobą68.

Pierwszy raz pisał na ten temat I. Kant, jednak wtedy użył określenia państwa republikańskie a

nie państwa demokratyczne69. Trzy główne powody, dla których państwa demokratyczne żyją

ze sobą w pokoju przedstawił Michael Doyle. Po pierwsze rządy demokratyczne znajdują się

pod kontrolą obywateli a ci nie będą wspierać wojen z innymi demokracjami. Ustrój

demokratyczny jest oparty na normach, które gwarantują pokojowe rozstrzyganie sporów.

Istotną rolę odgrywają partie polityczne, którą mają bezpośredni wpływ na politykę

kształtowaną przez rząd i są odpowiedzialne przed obywatelami. Do drugie wartości moralne

wspólne dla wszystkich demokracji prowadzą do pokoju70. Wolność słowa i wolność

komunikacji ułatwiają wprowadzenie transparentności w stosunkach między państwami

demokratycznymi. Po trzecie współpraca gospodarcza i współzależność wpływają pozytywnie

na budowanie pokojowych relacji między państwami ze względu na wzajemne korzyści dla

uczestników wymiany. I. Kant nazwał tą zależność „duchem handlu” 71. Liberałowie

republikańscy uważają, że na świecie dzięki procesowi demokratyzacji nastąpi pokój i

współpraca między państwami. Jednak nie wszystkie państwa demokratyczne spełniają trzy

warunki pokoju między państwami demokratycznymi. Oznacza to, że demokratyczny pokój

jest procesem dynamicznym.

Liberałowie byli krytykowani przez neorealistów, co doprowadziło wśród nich do

podziału. Powstała grupa „słabych liberałów” (R. Keohane, R. Axelrod, C. Lipson, A, Stein),

którzy zbliżyli się to założeń neorealistów oraz „mocnych liberałów” (J.N. Rosenau, M. Doyle,

67 J. Mearsheimer, The Tragedy of Great Power Politics, W. W. Norton & Company, 2001. 68 R. Jackson, G. Sorensen, Wprowadzenie do stosunków międzynarodowych. Teorie i kierunki badawcze,

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2012, s. 101-134. 69 I. Kant, O wiecznym pokoju. Zarys filozoficzny, Wrocław 1995. 70 M. Doyle, Liberalism and world politics, „American Political Science Review” 1986, nr 4, s. 1151–1169. 71 M. Doyle, Kant, Liberal Legacies, and Foreign Affairs, “Philosophy and Public Affairs” 1983, nr 3, s. 205-235;

M. Doyle, Liberalism and World Politics, “American Political Science Review” 1986, nr 4, s.1151–69.



40

K. Deutsch, M. Burton, R. Rosecrane, J. Ikenberry, A,M. Slaughter), którzy nadal propagowali

liberalną wizję stosunków międzynarodowych72.

1.2 Liberalna teoria polityki zagranicznej – główne założenia

Podstawy liberalnej teorii polityki zagranicznej objaśniają związki przyczynowo-

skutkowe między ustrojem wewnętrznym państwa a zachowaniem państwa wobec innych

aktorów stosunków międzynarodowych. Między innymi ze względu na globalizację

systematycznie wzrasta liczba uczestników stosunków międzynarodowych i ich

różnorodność73. Głównymi aktorami stosunków międzynarodowych nie są państwa, a

racjonalne jednostki i grupy (w społeczeństwie i wewnątrz aparatu władzy)74. Dla części

badaczy zajmujących się międzynarodową ekonomią polityczną kluczowe jest badanie wpływu

grup interesów i struktur ekonomicznych na politykę zagraniczną państwa75. Kolejna grupa

zajmuje się wpływem reżimu politycznego na kształt polityki zagranicznej państwa76. Istnieją

72 Przed drugą wojną światową spór między realistami a liberałami dotyczył głównie „natury ludzkiej”. Realiści

uważali, że ludzie są zdolni do zła, a liberałowie przyjmowali pozytywną wizję ludzkiej natury. Natura ludzka

przestała być głównym przedmiotem sporu. Badacze zdecydowali zwrócić się ku obserwowalnym faktom i

mierzalnym danym, które są przejawem ludzkich zachowań wynikających z ich natury. Wyłoniły się wówczas

wyraźne różnice w postrzeganiu historii, którą klasyczni realiści uważają za niepostępową (historia jest wciąż na

nowo tym samym przekleństwem), a liberałowie twierdzą, że historia ma przynajmniej potencjalnie charakter

postępowy. Ponadto realiści uważają, że państwa demokratyczne mogą na powrót stać się państwami

autorytarnymi. Postrzeganie roli i znaczenia instytucji międzynarodowych, to kolejny problem, który podzielił

badaczy. Według neorealistów instytucje międzynarodowe umożliwiają państwom współpracę, ale państwa je

wykorzystują, aby realizować swoje partykularne interesy. Realiści uważają, że anarchia w stosunkach

międzynarodowych to element stały, który prowadzi do braku bezpieczeństwa i ryzyka wojny, co jest krytyką

założeń wszystkich rodzajów liberalizmu. Przedstawiciele „liberalizmu mocnego” odpierają krytykę neorealistów.

Twierdzą, że nastąpiła zmiana jakościowa w stosunkach międzynarodowych i że istnieje grupa państw

demokratycznych, która nie wróci do autorytaryzmu ponieważ wszystkie ważniejsze grupy społeczne opowiadają

się za demokracją. Podkreślają także, że zależność gospodarcza weszła w nowy etap i wycofanie się z niej

odbyłoby się zbyt dużym kosztem w kategorii dobrobytu. Zob. więcej: R. Jackson, G. Sorensen, Wprowadzenie

do stosunków międzynarodowych. Teorie i kierunki badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2012,

s. 101-134; Ch, Layne, Kant or Cant: The Myth of the Democratic Peace, „International Security” 1994, nr 2, s.

5-49; M. Sleat, Liberal Realism: A Liberal Response to the Realist Critique. “The Review of Politics” 2001 nr 3,

s. 469-496; D. Hendrickson, The Lion and the Lamb: Realism and Liberalism Reconsidered, “World Policy

Journal” 2003, nr. 1, s.. 93–102; J. Nye, Neorealism and Neoliberalism, “World Politics” 1988 nr 2, s. 235-251. 73M. Zürn, Globalization and Governance, (w:) W. Carlsnaes, T. Risse, B. A. Simmons (red.), Handbook of

International, Sage, London 2013, s. 401-425. 74 A. Moravcsik, Taking Preferences Seriously: A liberal theory of international politics, “International

Organization” 1997, nr 4, s. 513-553. 75 Badania w tym zakresie po zakończeniu II wojny światowej zapoczątkowali amerykańscy ekonomiści: Jacob

Vinera i Charles Kindlenerger. W latach 70. XX wieku duży wkład w rozwój tego kierunku badań mieli Robert

Giplin i Peter Katzenstein, którzy w swoich publikacjach zwracali uwagę na rolę przedsiębiorstw

międzynarodowych oraz krajowych grup interesu ze sfery gospodarki w kształtowaniu polityki zagranicznej. W

kolejnych dekadach centrum zainteresowania badaczy przeniosło się na znaczenie na wybór pomiędzy polityką

protekcjonalizmu a wolnego handlu mają grupy interesu w wybranym państwie. Ronald Rogowski w latach 80. i

Helen Milner pod koniec lat 90. byli głównymi przedstawicielami tego nurtu. 76Jednym w najważniejszych przedstawicieli tego nurtu jest Thomas Risse-Kappen. Prowadził on, między innymi,

badania porównawcze wpływu ustrojów demokratycznych i niedemokratycznych na proces podejmowania decyzji

w polityce zagranicznej. Rola aktorów pozapaństwowych/wewnętrznych zdecydowanie różni się w zależności od



41

także badacze, których badania skupiają się na szeroko pojętym wpływie aktorów

wewnętrznych na proces kształtowania polityki zagranicznej77. Liberałowie zgadzają się co do

tego, że czynniki wewnętrzne mają wpływ na politykę zagraniczną państwa. Występują różnice

między stanowiskami badaczy dotyczącymi tego w jaki sposób i jakim stopniu mogą one

wpływać na politykę zagraniczną78. Jednocześnie przedstawiciele szkoły liberalnej nie

negowali znaczenia czynników zewnętrznych. Koniec lat 90. XX wieku to okres, w którym

wzrosła ilość badaczy, a co za tym jest związane wzrosła także liczba publikacji dotyczącej

liberalnej teorii polityki zagranicznej.79. Jednym z nich był Andrew Moravcsik, który

zaproponował nową formułę teorii liberalnej i skoncentrował się w swoich badaniach na

czynnikach, które mają wpływ na kształtowanie polityki zagranicznej80. Nowy liberalizm

zaproponowany przez Moravcsika usytuował się wśród teorii racjonalistycznych. Oznacza to,

że rządy kierują się logiką konsekwencji a nie logiką stosowności, jak w przypadku

konstruktywistów81. Poniżej przedstawiono badaczy, którzy prowadzą badania nad rozwojem

liberalnej teorii polityki zagranicznej.

Należy podkreślić, że badania nad liberalną teorią polityki zagranicznej rozpoczęły się

już w latach 50. i 60. XX wieku82. James Rosenau i Wolfram Hanrieder jako pierwsi zwrócili

ustroju. E. Haliżak, Liberalna teoria polityki zagranicznej i jej analityczne zastosowanie, „Stosunki

Międzynarodowe” 2016, t. 52, nr 2, s. 11-38. 77 B. Bueno de Mesquita, Domestic politics and international relations, „International Studies Quar terly”

2002, t. 46, nr 1, s. 1–9; J. Fearon, Domestic politics, foreign policy, and theories of international relations,

„An nual Review of Political Science” 1998, nr 1, s. 289–313. 78 M. Griffiths, T. O‟Callagan, International Relations, The Key Concepts,: Routledge. London & New York 2002. 79R.O. Keohane, J.S. Nye, Power and Interdependence, Longman, New York 2001. 80 Przed Moravcskiem badania na temat wpływu jednostek i innych czynników wewnętrznych na proces

kształtowania polityki zagranicznej prowadzili Richard Snyder, H.W. Bruck i Burton Sapin, którzy w 1954 roku

zaproponowali użycie metod wykorzystywanych w psychologii, aby badać system podejmowania decyzji w nauce

o stosunkach międzynarodowych (w tym procesu kształtowania polityki zagranicznej). Podejście to podkreślało

znacznie jednostki, w opozycji do założeń realizmu, który wówczas zdominował rozwój dziedziny. Badacze

postulowali badanie procesu podejmowania decyzji opartego na analizie zachowań tych, którzy działają w imieniu

państwa (R.C. Snyder, H.W. Bruck, B. Sapin, Decision-Making as an Approach to the Study of International

Politics. Princeton University Press 1954). Harold i Margaret Sprout w artykule opublikowanym w 1956 roku

podkreślają, że badanie polityki zagranicznej musi uwzględniać „psychologiczne środowisko” w jakim żyją

jednostki i grupy zaangażowane w proces podejmowania decyzji. Kluczowe jest jak postrzegany jest przez osoby

podejmujące decyzje, kontekst międzynarodowy (H. Sprout, M. Sprout, Man-Milieu Relationship Hypotheses in

the Context of International Politics. Princeton University Press 1956). James Rosenau w swoim artykule: Pre-

Theories and Theories of Foreign Policy proponuje teorie która opierałaby się na zmiennych takich jak

zachowanie państwa i uwarunkowania geograficzno-społeczne (J.N. Rosenau, Pre Theories and Theories of

Foreign Policy,(w:) J.N. Rosenau, The Scientific Study of Foreign Policy, Frances Pinter and Nichols Publishing,

Londyn 1980, s. 115–169. 81 K. Zajączkowski, Misje cywilne i operacje wojskowe Unii Europejskiej w perspektywie wybranych teorii

stosunków międzynarodowych i integracji europejskiej, CEUW, Warszawa 2019, s. 21-35. 82 Zob. więcej: P. Gourevitch, The second image reversed: The international sources of domestic politics,

“International Organization” 1978, nr 4, s. 881-912; R. Putman, Diplomacy and domestic policy: The logic of two-

level games, “International Organization” 1988, nr 3, s. 427-460.

42

uwagę na znaczenie uwarunkowań wewnętrznych w kształtowaniu polityki zagranicznej

państw83. J. Rosenau rozróżnia trzy integralne części polityki zagranicznej, nazywane również

trzema koncepcjami polityki zagranicznej. Klaster orientacji (postawa państwa związana z

doświadczeniami w przeszłości, uwarunkowania, które wyznaczają pozycję państwa na arenie

międzynarodowej), zestaw zobowiązań i związany z nimi plan działania oraz sposób

zachowań84. J. Rosenau podkreślał w swoich publikacjach znacznie transnarodowości w

badaniu czynników, które mają wpływ na politykę zagraniczną państwa. Definiował

transnarodowość jako: „procesy, wskutek których stosunki międzynarodowe realizowane przez

rządy zostały uzupełnione stosunkami między indywidualnymi osobami, grupami i

stowarzyszeniami, co może mieć i ma ważny wpływ na bieg wydarzeń”85. Zaproponował, aby

badać stosunki transnarodowe w skali miro (jednostek) i marko (całej populacji). J. Rosenau

udowadniał, że indywidulane relacje między jednostkami mają wpływ na globalną politykę.

Jest to spowodowane między innymi tym, że jednostki zyskały nie tylko lepszy dostęp do

informacji ale także więcej podróżują i są coraz mniej kontrolowane i przez państwa86.

W tym kontekście Peter Gourevitch w latach 70. XX wieku, w swoich badaniach

podkreślał, że funkcjonowanie sfery wewnątrzpaństwowej jest warunkowane czynnikami

lokalnymi. Oznacza to, że polityka zagraniczna państw jest zależna nie tylko od zmian, które

zachodzą na arenie międzynarodowej, ale także wewnątrz państw87. Richard Rosecrance także

badał korelację między polityką wewnętrzną i międzynarodową. Nie jest możliwe izolowanie

polityki wewnętrznej od polityki zagranicznej. Działania podejmowane przez państwa są

zawsze motywowane sytuacją wewnętrzną, na którą wpływ ma system polityczny i system

partyjny. System polityczny ma wpływ na proces podejmowania decyzji w nie tylko w polityce

zagranicznej, ale także wewnętrznej. W państwach rozwiniętych polityka zagraniczna jest

realizowana poprzez ustalone i wypracowane procedury. Istotną rolę odgrywają aktorzy

wewnętrzni tacy jak: partie polityczne, grupy interesu i opinia publiczna. W państwach

rozwijających, decydenci mają zasadniczy wpływ na to jakie decyzje podejmuje rząd. Często

83 J. Rosenau, The Domestic Sources of Foreign Policy, The Free Press, New York 1967; W. Hanrieder,

Compatibility and consensus: A proposal for the conceptual linkage of external and internal dimensions of foreign

policy, “American Political Science Review” 1967, nr 4, s. 971-982. 84 J. Rosenau, International Studies in a Transnational World, Millennium, 1976, nr 1, s. 1–20. 85 J. Roseanu, The Study of global interdependence; essays on the transnationalization of world affairs, Nicholas,

New York 1980, s.1. 86 J, Rosenau, Citizencship in changing Global Order (w:) J. Rosenau, E.O. Czempiel, Governance without

Government: Order and Change in World Politics, Cambridge University Press, London 1992. 87 P Gourevitch, The Second Image Reversed: The International Sources of Domestic Politics, “International

Organization”, 1978, nr 4, s. 881–912.

43

działają oni z pominięciem ram instytucjonalno-prawnych88. R. Rosecrance badał także

zależność między rozwojem gospodarczym państw a polityką jaką te państwa prowadzą. Po

analizie licznych studiów przypadku doszedł do wniosku, że wraz z rozwojem gospodarczym

państw, spada ilość konfliktów i wojen, w które to państwa się angażują. Budowanie dobrobytu

wymaga inwestycji w gospodarkę i rozwój handlu zagranicznego. R. Rosecrane wyjaśniał, że

podstawą potęgi nie jest już wielkość terytorium jakie zajmuje państwa i ilość bogactw

naturalnych, tylko wysokokwalifikowana siła robocza, dostęp do informacji i kapitał

finansowy. Państwa, które odstąpiły od opcji militarno-politycznej, nazywa państwami

handlującymi (trading states). Po zakończeniu zimnej wojny coraz więcej państw R. Rosecrane

zalicza to tej grupy. Wysoki stopień podziału pracy w gospodarce międzynarodowej wpłynał

na zwiększenie współzależności między państwami, co z kolei miało wpływ na wzrost

kontaktów gospodarczych i ogranicza możliwość wybuchu konfliktu89. Wybuch konfliktu

zbrojnego jest według R. Rosecrane bardziej prawdopodobny w państwach słabo rozwiniętych,

gdzie ziemia pozostaje głównym czynnikiem produkcji90.

Według Ole Holstiego, który także prowadzi badania w nurcie liberalnej polityki

zagranicznej, na zmianę w polityki zagranicznej mają wpływ zmiany, które zachodzą w

systemie politycznych państwa. W wybranych przypadkach całkowita zmiana reżimu

wewnętrznego może doprowadzić do przeformułowania strategii polityki zagranicznej91. O.

Holsti uważa także, że państwo nie powinno być już postrzegane jako racjonalny unitarny aktor,

ale jako koalicja interesów, która reprezentuje jednostki, grupy interesu, społeczeństwo.

Oznacza to, że strategia i priorytety związane z kształtowaniem polityki zagranicznej w dużej

mierze zależą od tego, która z grup będzie mieć wpływ na rząd. Wartości wyznawane przez

aktorów wewnętrznych mają wpływ na kształt polityki zagranicznej92.

Liberalna teoria polityki zagranicznej odegrała także kluczową rolę w badaniach

88 R. Rosecrance, A.A. Stein (red.) , The Domestic Bases of Grand Strategy, Cornell University Press 1993. 89 John Hobson, który bada międzynarodową ekonomie polityczną podkreśla, że bezcelowe jest jej badanie jeśli

traktuje się wewnętrzne i międzynarodowe stosunki oddzielnie Ze względu na coraz większą ilość interakcji na

poziomie globalnym, rządom coraz trudniej jest kontrolować wydarzenia, które mają miejsce w państwie jak i

poza jego granicami. Państwa muszą współpracować z innymi państwami aby móc prowadzić politykę

zagraniczną, która będzie oparta na współpracy i poszanowaniu prawa międzynarodowego. J. Hobson, The State

and International Relations, Cambridge University Press 2000. 90 R. Rosecrane, The Rise of the Trading State: Commerce and Conquest in the Modern World, Basic Books, New

York 1986; R. Rosecrane, The Obsolescence of Territory, “New Perspective” 1995, nr 1, s. 45-50; R. Rosecrane,

The Rise of the Virtual State, Basic Books, New York 1999. 91K.J. Holsti, (et al), Why Nations Realign: Foreign Policy Restructuring in the Postwar World, Allen & Unwin,

Londyn 1982. 92K.J. Holsti, War, Peace, and the State of the State, “International Political Science Review) 1995, nr 16, s. 319–

339.

44

prowadzonych przez Kjella Goldmanna. Badacz zwraca uwagę na trzy wymiary, które mają

wpływ na to jak duże znaczenie odgrywają czynniki wewnętrzne w kształtowaniu polityki

zagranicznej. Po pierwsze stałość procedur podejmowania decyzji związanych z polityką

zagraniczną. Istotne jest, aby istniały stabilne ramy instytucjonalno-prawne, które określają jak

wygląda ten proces93. K. Goldmann uważa, że ten wymiar może mieć kluczowe znaczenie w

badaniu roli czynników wewnętrznych w kształtowaniu polityki zagranicznej. Drugi wymiar

dotyczy stosunku aktorów wewnętrznych do decyzji podejmowanych przez rząd, którzy mogą

je wspierać lub przeciwko nim protestować. Po trzecie konieczne jest, aby zbadać jak istotne

są kwestie związane z polityką zagraniczną podczas kampanii wyborczej. K. Goldmann

sugeruje analizę programów wyborczych, oficjalnych dokumentów publikowanych przez partię

oraz wypowiedzi liderów i członków partii. Odwołując się do tych trzech wymiarów, badacz

opisuje trzy przykłady, kiedy czynniki wewnętrzne mają na politykę zagraniczną państwa. Po

pierwsze, w przypadku kiedy kwestie związane z polityką zagraniczną znajdują się w centrum

kampanii wyborczej. Wówczas partie polityczne oraz wspierające je grupy interesu budują

program wyborczy wokół kwestii związanych z wybranym problemem, starając się odróżnić

od pozostałych partii. Wygrana w wyborach nowej partii może doprowadzić do zmiany polityki

zagranicznej, ponieważ nowy lider będzie zobowiązany do spełnienia oczekiwań wyborców i

grup, które go wspierały w kampanii wyborczej. Może zaistnieć sytuacja, że nawet kiedy

wybory nie doprowadzą do pojawiania się nowego lidera (wygra po raz kolejny ta sama partia)

to i tak ze względu na presje społeczeństwa konieczne będzie wprowadzenie zmiany w strategię

polityki zagranicznej. Po drugie, istnieje możliwość, że partia rządząca zmieni politykę

zagraniczną ponieważ dojdzie do zmiany władzy w partii i będzie dominować inna frakcja niż

w czasie wyborów i po ich wygraniu. Po trzecie, transformacja systemu politycznego i

partyjnego ma wpływ na proces podejmowania decyzji i kształtowania strategii w polityce

zagranicznej, co oznacza, że w polityce zagranicznej może dojść do istotnych zmian w okresie

transformacji94.

Z kolei Robert Putman w artykule Diplomacy and Domestic Politics: The Logic of Two-

Level Games opublikowanym w 1988 roku zaproponował koncepcję tzw. gry na dwóch

poziomach (two-level game). Koncepcja ta zakłada, że przedstawiciele władz państwowych

93 Clapham i Calvert w swoich badaniach udowadniają, że w państwach rozwijających się zazwyczaj

najważniejszymi aktorami, którzy mają wpływ na politykę zagraniczną są osoby, które zajmują najważniejsze

funkcje w państwie. Zob. więcej: Ch. Clapham (red.) Foreign Policy Making in Developing States, A Comparative

Approach., Saxon House, Westmead 1976; P. Calvert. The Foreign Policy of New States, Sussex, Wheatsheaf,

1986. 94 K. Goldmann,, Change and Stability in Foreign Policy, Princeton University Press 1988.

45

dążą do pogodzenia interesów, których autorami są zarówno wewnętrzne (krajowe) siły

polityczne, jak i te z zagranicy. Obydwie grupy tworzą koalicję, która poprzez naciski na rząd

chcą osiągnąć własne cele95. Według R. Putmana rząd, aby utrzymać się u władzy, musi

uzyskać wsparcie od aktorów wewnętrznych, dlatego też na szczeblu międzynarodowym stara

się ograniczyć niekorzystny dla nich rozwój sytuacji międzynarodowej96. Rząd musi

nieustannie dążyć do osiągnięcia kompromisu. Oznacza to, że działania państwa na arenie

międzynarodowej wyjaśni z jednej strony liberalna logika powstawania preferencji, a z drugiej

mechanizm negocjacji międzyrządowych, który jest bliższy założeniom realizmu niż

liberalizmu97.

Kolejni badacze z nurtu liberalnej teorii polityki zagranicznej, David Skidmore i Valerie

M. Hudson przedstawiają trzy modele relacji między społeczeństwem a władzą, które mają

wpływ na proces podejmowania decyzji w kwestiach związanych z polityką zagraniczną.

Badacze pokazują ewolucję tych relacji w stronę założeń liberalnej teorii polityki zagranicznej.

Po pierwsze, w związaniu do założeń realizmu, rząd ma pełną władzę w formułowaniu polityki

zagranicznej nie musi odnosić się do postulatów społeczeństwa. Drugie podejście zakłada, że

aktorzy wewnątrzni mają decydujący wpływna kształt polityki zagranicznej państwa. Rząd

dąży do uzyskania akceptacji i wsparcia ze strony społeczeństwa, aby zmaksymalizować efekt

prowadzonej polityki zagranicznej. Istotna jest rola mediów, organizacji pozarządowych oraz

grup interesu. Trzeci model to podejście ponadnarodowe, które podkreśla znaczenie

społeczeństwa globalnego, które w coraz większym stopniu wpływa na proces kształtowania

polityki zagranicznej98.

Kolejny badacz Helen Milner identyfikuje trzy elementy, które według niej mają

kluczowe znaczenie w procesie tworzenia polityki zagranicznej w odniesieniu do założeń

liberalnej teorii polityki zagranicznej. Te trzy elementy to: interesy, informacje i instytucje.

Interesy oznaczają preferencje aktorów wewnętrznych w kreowaniu polityki zagranicznej. To

jak te preferencje są realizowane w dużej mierze zależy od tego jak wygląda dystrybucja

informacji na poziomie państwowym oraz na jakich zasadach funkcjonują instytucje

95 R. D. Putnam, Diplomacy and Domestic Politics: The Logic of Two-Level Games, “International Organization”

1988, nr 3, s. 427-460. 96 P. Trumbore, M.A. Boyer, International Crisis Decisionmaking as a Two-Level Process, “Journal of Peace

Research” 2000, nr 6, s. 679-697. 97 K. Zajączkowski, Misje cywilne i operacje wojskowe Unii Europejskiej w perspektywie wybranych teorii

stosunków międzynarodowych i integracji europejskiej, CEUW, Warszawa 2019, s. 21-35. 98 D. Skidmore, V. M. Hudson, 1993. Establishing the Limits of State Autonomy: Contending Approaches to the

Study of State-Society Relations and Foreign Policy-Making, (w:) D. Skidmore, V. Hudson (red.), The Limits of

State Autonomy: Societal Groups and Foreign Policy Formulation, Westview Press, Boulder 1993, s. 1-22.

46

państwowe. Te trzy elementy są zmienne co oznacza, że proces tworzenia polityki zagranicznej

jest skomplikowany i dynamiczny. Dlatego też decyzje i strategie mogą być zmieniane 99.

W tym kontekście należy zwrócić uwagę na badania A. Moravciska, który zakłada, że

głównym i najważniejszym uczestnikiem stosunków międzynarodowych są jednostki i grupy

społeczne100. Dlatego w centrum stosunków międzynarodowych Moravcsik stawia relacje

państwo-społeczeństwo. Ma to związek z fundamentalnym założeniem, że czynnikiem

oddziałowującym na zachowanie państwa jest relacja między państwem, społeczeństwem i

transnarodową społecznością Działania państw są definiowane na podstawie nieustannych

interakcji zachodzących między reprezentantami różnych grup społecznych. Polityka państwa

zmienia się w zależności od tego, która z grup społecznych ma większą reprezentację, a poprzez

to bardziej znaczący wpływ na proces podejmowania decyzji101. Oznacza to, że państwo pełni

rolę „pasa transmisyjnego”102. Dlatego też polityka państw nie zakłada realizacji jednego celu,

który jest definiowany jednorazowo, ale zmienia się w zależności od tego, która lub które z

grup społecznych mają większy wpływ na decydentów politycznych103.A. Moravcsik

podkreślał, że liberalna teoria polityki zagranicznej ma zarówno aspekt „krajowy” jak i

„systemowy”104. Aspekt krajowy odnosi się do polityki rządu, która odzwierciedla preferencje

grup i jednostek, a systemowy do ich ograniczeń poprzez preferencje innych uczestników

stosunków międzynarodowych105. Warto podkreślić, że ustępstwa dokonywane przez państwa

99 H. Milner, Interests, institutions and information, Princeton University Press, New York 1997. 100 K. Waltz, Struktura teorii stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2010. 101 R. Tenerowicz, Nowy liberalizm, w: R. Zięba, S. Bieleń, J. Zając (red.)Teorie i podejścia badawcze w nauce o

stosunkach międzynarodowych,wyd. WDiNP UW, Warszawa 2015, s. 29-45. 102 A. Moravcsik, The New Liberalism, (w:) Ch. Reus-Smit, D. Snidal (red.) The Oxford Handbook of International

Relations, Oxford University Press 2008; J. Czaputowicz, Teorie stosunków międzynarodowych. Krytyka i

systematyzacja, PWN, Warszawa 2008. 103O.R Young, Comment on Andrew Moravcsik, ‘A New Statecraft? Supranational Entrepreneurs and

International Cooperation, “International Organization” 1999, nr 4, s. 805–809. 104 Kenneth Waltz w 1959 roku zaproponował w swoim studium na temat wojny analizę przyczyn jej wybuchu

na trzech poziomach: poziom jednostki, poziom państwa i poziom systemu (K. Waltz, Man, the State, and War:

A Theoretical Analysis. Columbia University Press 2001). Używając konceptu K. Waltza można również badać

politykę zagraniczną. Teorie systemowe skupiają się na przedstawieniu warunków, które panują w stosunkach

międzynarodowych i ich wpływie na zachowanie państwa. Różne teorie proponują różne uwarunkowania.

Liberalizm skupia się na tym, że państwa pragną dobrobytu dlatego też wierzą w instytucje, sieci zależności i

wartości liberalne. Rozpowszechnianie wartości liberalnych powoduje wzrost współpracy i względy pokój między

państwami. Aby badać politykę zagraniczną konieczna jest analiza relacji państwa ze społeczeństwem (poziom

państwa narodowego i poziom indywidualnego decydenta). W odróżnieniu od realistów, liberałowie uważają, że

jednostki, grupy i organizacje w społeczeństwie odgrywają istotną rolę w kształtowaniu polityki zagranicznej.

Jednostki mają nie tylko wpływ na politykę państwa, ale także tworzą własną politykę zagraniczną poprzez

budowanie relacji z jednostkami z innych państw. Tak powstają relacje transnarodowe. Dlatego też zdaniem A.

Moravcsika analiza polityki zagranicznej powinna się skupiać nie na tym jak różne grupy społeczne wpływają na

politykę zagraniczną, ale jak w wybranych przypadkach kierują tym procesem. 105 A. Moravcsik w swoich badaniach wykorzystał idee programów badawczych Imre Lakatosa105. I. Lakatos

opracował tzw. program badawczy, na który składa się ciąg teorii (T1, T2, T3,). Każda z teorii, które wchodzą w

skład ciągu badawczego powinna wyjaśniać wszystko co poprzednia i dodatkowo nowe zjawiska. Kolejnym

47

na rzecz innych państw nie zależą tylko od potęgi, (power) ale także od intensywności

preferencji poszczególnych państw106. Używając do badań liberalnej teorii polityki

zagranicznej można objaśnić długofalowe i historyczne zmiany w systemie

międzynarodowym107. Zdaniem Moravcsika analiza roli jednostek i grup społecznych w

kształtowaniu polityki zagranicznej oferuje większe możliwości zrozumienia zmian w polityce

zagranicznej niż tylko analiza w kategoriach rozkładu potęgi, jak proponują realiści108.

Moravcsik odwołuje się także do teorii demokratycznego pokoju, podkreślając, że relacje

między państwami zależą od wspólnoty wartości, którą podzielają uczestnicy stosunków

międzynarodowych. Wartości takie jak demokracja, wolność wcielają w życie instytucje, co

przekłada się na wzrost współzależności między uczestnikami stosunków

międzynarodowych109.

Badaczem, który nawiązuje do badań A. Moravcsika, jest Benjamin Pohl, który

koncentruje się na znaczeniu aktorów wewnętrznych w kształtowaniu polityki zagranicznej

państw europejskich oraz Unii Europejskiej odnośnie uczestniczenia w misjach cywilnych i

operacjach wojskowych. B. Pohl uznaje, że na decyzje podejmowane przez państwa wpływ

mają nie tylko zmiany jakie zachodzą na arenie międzynarodowej110. Kluczowe są następujące

czynniki: utrzymanie się u władzy i chęć reelekcji, presja opinii publicznej oraz zgodność z

założeniem Lakatosa jest, że każda kolejna teoria powinna spełniać tzw. pierwsze kryterium naukowości, czyli

prowadzić do wyjaśniania nowych zjawisk, które nie były znane lub nie były uwzględnione przy konstruowaniu

poprzedniej teorii. Według drugiego kryterium naukowości, każda kolejna teoria musi być weryfikowalna

empirycznie105. Lakatos doszedł do wniosku, że każda teoria jest związana z poprzednią teorią, co oznacza, że

mają jakieś cechy wspólny, tzw. „twardy rdzeń”. Twardy rdzeń teorii jest wyłączony spod krytyki krytyki

(heurystyka negatywna), jego porzucenie lub przekształcenie jest jednoznaczne z porzuceniem wybranego

programu badawczego. Zmianom może podlegać tzw. pas ochronny hipotez, który podlega modyfikacji poprzez

wykorzystanie heurystyki pozytywnej. To jest trzecie i ostatnie kryterium naukowości według Lakatosa. J.

Worrall, G. Currie (red.), The methodology of scientific research programmes. Philosophic Papers, Volume I, Imre

Lakatos, Cambridge University Press 2001.E. Gartzke, N. Megumi, Multilateralism and Democracy: A Dissent

Regarding Keohane, Macedo, and Moravcsik, “International Organization” 2011, nr 3, s. 589–598; A.

Moravcsik, Taking Preferences Seriously: A liberal theory of international politics, “International Organization”

1997, nr 4, s. 513-553 oraz A. Moravcsik, The New Liberalism, w: C. Reus-Smit, D. Snidal (red.), The Oxford

handbook of International Relations, Oxford University Press, Oxford 2008, s. 235-254; A. Jaskólska, Liberalna

teoria polityki zagranicznej – studium przypadku partii regionalnych w Indiach, „Stosunki Międzynarodowe”

2018, nr 4, s.145-167. 106 H. Milner, A. Moravcsik, Power, Interdependence, and Nonstate Actors in World Politics, Princeton University

Press 2009. 107 E. Haliżak, Liberalna teoria polityki zagranicznej i jej analityczne zastosowanie, „Stosunki Międzynarodowe”

2016, nr 2, s. 11-38. 108 K.W. Abbott, R.O. Keohane, A. Moravcsik, A. M. Slaughter, D. Snidal, The concept of legalization,

“International organization” 2000, nr 3, s. 401-419; R. Jackson, G. Sorensen, Wprowadzenie do stosunków

międzynarodowych. Teorie i kierunki badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2012. 109 P. Feaver, G. Hellman, R. Schweller, J. Taliaferro, W. Wohlforth,J. Lergo, A. Moravcsik, Brother Can You

Spare a Paradigm? (Or Was Anybody Ever a Realist?), “International Security” 2000, nr 1, s. 165-193. 110 B. Pohl, The logic underpinning EU crisis management operations, “European Security” 2013, nr 3, s. 307-

325.



48

uznawanym przez społeczeństwo systemem wartości.

W nurcie liberalnej teorii polityki zagranicznej prowadzone są także badania dotyczące

zaangażowanie rządów stanowych i reprezentujących je partii politycznych (w tym także partii

regionalnych) w proces tworzenia polityki zagranicznej. Duchacek w 1984 roku działania na

arenie międzynarodowej rządów stanowych i reprezentujących je partii politycznych, nazwał

„mikro-dyplomacją”. W badaniach zwrócił uwagę, że rządy stanowe i partie polityczne

obszarów przygranicznych są zainteresowane utrzymaniem bliskich relacji z państwami

sąsiedzkimi , a w szczególności z rządami obszarów przygranicznych. Jeśli rządy obszarów

przygranicznych dążą do nawiązania relacji z regionami, które nie leżą przy granicy to takie

działania nazwał „globalną mikro-dyplomacją” 111. W 1990 roku Soldatos wprowadził termin

„paradyplomacji”, co jest skrótem od „paralelnej dyplomacji”. Soldatos w swoich badaniach

doszedł do wniosku, że rządy stanowe i reprezentujące je partie politycznych mają zbyt małe

prerogatywy, aby wejść w poważny konflikt z rządem centralnym. Dlatego politycy stanowi

skupiają się raczej na rozwiązywaniu lokalnych problemów niż na wchodzeniu w konflikt z

rządem centralnym w kwestiach związanych z międzynarodową strategią112. Z kolei John

Kincaid w 1990 roku użył terminu: constituent diplomacy. Według niego działania rządów

stanowych i reprezentujących je partii politycznych mogą być konkurencyjne i poprzez to

popadać w konflikt z polityką rządu centralnego113. W tym kontekście Brian Hocking

zaangażowanie rządów stanowych w kwestie związane z polityką zagraniczną określa jako

ulokalnienie polityki zagranicznej (localising foreign policy). Źródła, cele i przejawy tego

procesu są zróżnicowane114. Sunil Khilnani większy udział aktorów lokalnych w kształtowaniu

polityki zagranicznej nazwał demokratyzacją polityki zagranicznej115.

111 I. Duchacek, The International Dimension of Subnational Self-government, “Publius” 1984, nr 4, s. 13–14. 112 P. Soldatos, An Explanatory Framework for the Study of Federated States as Foreign-policy Actors, (w:) H. J.

Michelman, P. Soldatos (red.) Federalism and International Relations: The Role of Subnational Units, Clarendon

Press, Oxford 1990. 113 J. Kincaid, Constituent Diplomacy in Federal Polities and the Nation-state: Conflict and Co-operation, (w:) H.

J. Michelman, P. Soldatos (red.) Federalism and International Relations: The Role of Subnational Units,

Clarendon Press, Oxford 1990. 114 B. Hocking, Localizing Foreign Policy: Non-Central Governments and Multilayered Diplomacy, St Martin’s

Press, New York 1993, s.13. 115 S. Khilnani, India as a Bridging Power, (w:) Sunil Khilnani (et al), India as a New Global Leader, The Foreign

Policy Centre, London 2006, s. 1–15.

49

1.3 Znaczenie aktorów wewnętrznych w kształtowaniu polityki zagranicznej w

liberalnej teorii polityki zagranicznej – studium partii regionalnych

Od początku latach 70. XX wieku aktorzy wewnętrzni zaczęli odgrywać coraz

istotniejszą rolę w kształtowaniu polityki zagranicznej państw116. Trend ten przybrał na sile

wraz z końcem zimnej wojny, nastąpił wówczas wzrost zainteresowania wśród badaczy

stosunków międzynarodowych rolą aktorów pozapaństwowych i relacji transnarodowych w

polityce zagranicznej. Dodatkowo proces globalizacji miał wpływ na pojawienie się nowych

aktorów wewnętrznych. Liberalna teoria polityki zagranicznej reprezentowała zmiany jakie

zaszły w pojmowaniu czynników, które mają wpływ na kształtowanie polityki zagranicznej

państw117. Jednak pomimo tych zmian badacze zajmujący się analizą polityki zagranicznej w

dużej mierze nie doceniają roli aktorów wewnętrznych w jej kreowaniu118.

Jacek Pietraś do aktorów wewnętrznych zalicza wielkie i małe grupy oraz ich

organizacje. Do pierwszej kategorii należą przede wszystkim narody, które są zazwyczaj

potencjalnymi uczestnikami stosunków międzynarodowych, a ich reprezentacje efektywną

stanowią o państwie. Małe grupy i ich organizacje najczęściej uczestniczą w stosunkach

międzynarodowych w sposób pośredni, wywierając wpływ na politykę zagraniczną własnego

rządu, który reprezentuje ich politykę na zewnątrz. J. Pietraś znaczna, że partie polityczne,

grupy rasowe, etniczne, religijne i inne, coraz częściej podejmują bezpośrednie działania

międzynarodowe. Grupy te mogą nawiązać współpracę z podobnymi grupami z innych państw

i tworzyć organizacje pozarządowe, przedsiębiorstwa międzynarodowe lub transnarodowe oraz

organizacje międzynarodowe119. Z kolei B. Arts, M. Noortmann i B. Reinalda wyróżniają

aktorów wewnętrznych takich jak: organizacje pozarządowe, organizacje międzyrządowe,

korporacje (wielonarodowe, transnarodowe i narodowe aktywne międzynarodowo) oraz grupy

zbrojne (niepaństwowe grupy zbrojne, narodowe ruchy wyzwolenia)120. Eva Østergaard-

Nielsen zwraca w swoich badaniach uwagę na coraz istotniejszą rolę diaspory w procesie

116 E. Gibloa, Diplomacy in the media age: Three models of uses and effects, “Diplomacy & Statecraft” 2001, nr

2, s.1-28. 117 D. Lewis D, Theorizing the Organization and Management of Non-Governmental Organizations. Towards a

Composite Approach. „Public Management Review” 2003, nr 3, s. 325-344. 118 R. Baumann, F.A. Stengel, Foreign policy analysis, globalisation and nonstate actors: State-centric after all?,

“Journal of International Relations and Development” 2014, nr 4, s. 489–521; G. Hellmann, K.E. Jørgensen,

(red.), Theorizing foreign policy in a globalized world, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2015; T. Risse, Foreign

policy analysis and the governance turn, (w:) F. Bynander, S. Guzzini (red.), Rethinking foreign policy, Routledge,

London 2013, s.176–185. 119J.Z. Pietraś, Uczestnicy stosunków międzynarodowych, (w:) T. Łoś-Nowak (red.) Współczesne stosunki

międzynarodowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1997, s. 39-51. 120 B. Arts, M. Noortmann, B. Reinalda, Ashgate (red.) Non-State Actors in International Relations, Aldershot

2001.

https://www.tandfonline.com/toc/fdps20/current

50

podejmowania decyzji dotyczących polityki zagranicznej121. David Ryall podkreśla znaczenie

kościoła, ze szczególnym uwzględnieniem kościoła katolickiego122. Daphné Josselin i William

Wallace skupiają się w swoich badaniach na aktorach wewnętrznych, którzy nabierają coraz

większego znaczenia w stosunkach międzynarodowych na początku lat 2000.: grupy interesu

odnoszące się do kwestii gospodarczych, społecznych lub politycznych, diaspora, związki

zawodowe, ponadnarodowe korporacje oraz zorganizowane grupy przestępcze oraz kościół

katolicki i ruchy religijne 123. Markus Wagner do wyżej wymienionych aktorów wewnętrznych

dodaje reżimy polityczne, stowarzyszenia handlowe oraz grupy terrorystyczne i

ponadnarodowe organizacje przestępcze124. Ryan K. Beasley, Juliet Kaarbo, Jeffrey S. Lantis

oraz Michael T. Snarr zbliżoną do innych badaczy klasyfikację aktorów wewnętrznych.

Badacze skupiają się na opinii publicznej, grupach interesu, organizacjach pozarządowych oraz

partiach politycznych. Ponadto zawracają uwagę na istotne czynniki, które mają wpływ na

proces kształtowania polityki zagranicznej, takie jak osobowość polityków oraz kultura

podejmowania decyzji, z którą jest związany sposób funkcjonowania biurokracji państwowej,

w tym dotyczącej polityki zagranicznej125.

Autorka, analizując znaczenie aktorów wewnętrznych w kształtowaniu polityki

zagranicznej w liberalnej teorii polityki zagranicznej, skupi się na znaczeniu partii

politycznych, ze szczególnym uwzględnieniem partii regionalnych. Pomimo takiego zawężenia

tematycznego, istotne dla zrozumienia roli partii politycznych w kształtowaniu polityki

zagranicznej, jest zdefiniowanie innych aktorów wewnętrznych takich jak: grupy interesu,

opinia publiczna i organizacje pozarządowe.

Omawiając znaczenie partii politycznych w kształtowaniu polityki zagranicznej należy

zwrócić uwagę, że polityka zagraniczna przez szereg badaczy jest uważana za wyjątkową sferę

działalności państwa, która różni się od polityki wewnętrznej126. O wyjątkowości polityki

zagranicznej decyduje szereg czynników. Po pierwsze, specyficzni aktorzy, którzy mają wpływ

121 E. Østergaard-Nielsen, Diasporas in World Politics, (w:) D. Josselin, W. Wallace (red.), Non-state Actors in

World Politics, Palgrave Publishers, London 2001. 122 D. Ryall, The Catholic Church as a Transnational Actor. (w:) D. Josselin, W. Wallace (red.), Non-state Actors

in World Politics, Palgrave Publishers, London 2001. 123 D. Josselin, W. Wallace (red.), Non-state Actors in World Politics, Palgrave Publishers, London 2001. 124 M. Wagner, Non-State Actors, (w:) R. Wolfrum (red.), Max Planck Encyclopedia of Public International Law,

, Oxford University Press 2009. 125 R. K. Beasley, J. Kaarbo, J. S. Lantis, M. T. Snarr, (red.), Foreign Policy in Comparative Perspective, Oxford

University Press 2012, s. 1-26 126 Więcej zob.: R. Putman, Diplomacy and Domestic Politics: The Logic of Two-Level Games, “International

Organization” 1998, nr 42, s. 427–60; E. Collier, Bipartisanship and the Making of Foreign Policy: A Historical

Survey, Westview Press, Boulder 1991; J.D. Hagan, Political Opposition and Foreign Policy in Comparative

Perspective, Lynne Rienner, London 1993.

51

na jej kształtowanie i implementowanie. Po drugie, ograniczony dostęp do informacji dla osób,

które nie są zaangażowane w proces tworzenia polityki zagranicznej. Po trzecie, tworzenie

polityki zagranicznej wymaga innego niż w polityce wewnętrznej procesu decyzyjnego, który

musi być sprawniejszy ponieważ decyzje w wielu przypadkach muszą być podejmowane

niemal natychmiastowo. Po czwarte, na politykę zagraniczną mają wpływ czynniki, których

nie sposób w pełni przewidzieć, czyli zachowanie innych aktorów stosunków

międzynarodowych. Dlatego rola parlamentu, dyscyplina partyjna, konieczność wypracowania

konsensusu jest mniejsza w kwestiach związanych z polityką zagraniczna niż w przypadku

polityki wewnętrznej127. Ze względu na coraz większe uznanie wśród badaczy dla znaczenia

czynników wewnętrznych w kształtowaniu polityki zagranicznej, partie polityczne są

uznawane za jednego z kluczowych aktorów, którzy mają wpływ na politykę zagraniczną w

większości demokracji parlamentarnych. Partie polityczne, nie tylko gdy są częścią rządu, ale

także gdy są poza nim, pełnią rolę pośrednika pomiędzy społeczeństwem, a jednostkami które

podejmują decyzję128. Dlatego też ich działalność jest często porównywana do tego jak

funkcjonują grupy interesu. Jednak można zaobserwować kilka ważnych różnic. Po pierwsze

partie polityczne są szerszą kategorią niż grupy interesu, ponieważ dążą do mobilizacji jak

największej grupy wyborców, co powoduje, że zwierają wiele wspólnot interesów. Do drugie

członkostwo grup interesu jest zazwyczaj dużo bardziej jednorodne niż partii politycznych. Po

trzecie różni się sposób zabiegania o interesy swoich członków i zwolenników. Celem partii

politycznej jest przejęcie kontroli nad organami władzy państwowej i publicznej. Dzięki czemu

będą mogły mieć bezpośredni wpływ na sferę decyzyjną w polityce publicznej, w tym na

kształtowanie polityki zagranicznej. Celem grup interesu jest także wywieranie wpływu na

sferę decyzyjną, ale z założenia czynią to w sposób pośredni. Grupy nie uczestniczą

bezpośrednio w procesie wyborczym. Pośrednio wpływają na wynik wyborów poprzez

promowanie wybranych partii i kandydatów129. Po czwarte grupy interesu podlegają dużo

mniej skomplikowanej regulacji co do struktur, finasowania etc.130.

Należy podkreślić, że system partyjny ma wpływ na to, jaką rolę odgrywają partię na

127 R. Putman, Diplomacy and Domestic Politics: The Logic of Two-Level Games, “International Organization”

1998, nr 42, s. 427–60; E. Collier, Bipartisanship and the Making of Foreign Policy: A Historical Survey,

Westview Press, Boulder 1991; J.D. Hagan, Political Opposition and Foreign Policy in Comparative Perspective,

Lynne Rienner, London 1993. 128 J.D. Hagan, Political Opposition and Foreign Policy in Comparative Perspective, Lynne Rienner, London

1993. 129 J. Bayes, Ideologies and Interest Group Politics, Chandler & Sharp Publisher 1982, s. 12. 130 R. Konieczny, Systemy polityczne wybranych demokracji zachodnich, Wydawnictwo Uniwersytetu

Gdańskiego, Gdańsk 1996, s. 80.

52

kształtowanie polityki zagranicznej państwa131. W systemach jednopartyjnych istotne stają się

frakcje, które działają wewnątrz partii. Podobnie jest wtedy gdy jedna partia ma większość w

parlamencie i rządzi samodzielnie. Frakcje mogą mieć odmienną koncepcję polityki

zagranicznej, jak było w przypadku Partii Konserwatywnej w Wielkiej Brytanii, gdzie ścierały

się frakcja wspierająca integrację w Europie i występujące przeciwko niej132. Zazwyczaj lider

partii jest w stanie wypracować konsensus, aby utrzymać jedność rządu. W państwach gdzie

partie musza tworzyć koalicje, aby dojść do władzy, sytuacja jest bardziej skomplikowana133.

Spójna polityka zagraniczna partii należących do koalicji jest szczególnie istotna, aby nie

doprowadzić do kryzysu w relacjach dwustronnych lub na forum multilateralnym. Partia, która

kieruje koalicją, powinna być w stanie na bieżąco, w relatywnie krótkim czasie uzgodnić z

partnerami koalicyjnymi decyzje dotyczące polityki zagranicznej134. Konieczna jest jasna wizja

polityki zagranicznej, która jest zaakceptowana przez partie polityczne oraz przestawiona

administracji, która będzie odpowiedzialna za wdrażanie strategii. Dlatego też w większości

państw demokratycznych przed sformowaniem rządu partie negocjują i tworzą strategię (nie

tylko dotyczącą polityki zagranicznej)135. Programy polityczne, które zostają ogłoszone przez

partie polityczne przed wyborami umożliwiają poznanie stanowiska partii w najistotniejszych

kwestiach dotyczących strategii polityki zagranicznej. Dzięki temu nie tylko wyborcy, ale także

badacze stosunków międzynarodowych mogą wiedzieć jaką politykę planują prowadzić partie.

Wielu badaczy potwierdziło wpływ programów politycznych na strategie promowane przez

rząd136. Porozumienie zawarte między partiami tworzącymi koalicję nie jest regulowane przez

prawo krajowe i nie może być na jego mocy egzekwowane, ale pomimo tego jest niezbędne do

funkcjonowania koalicji. Porozumienie jest zatwierdzone i podpisane przez wszystkie partie

131 T. Risse-Kappen,, Public Opinion, Domestic Structure, and Foreign Policy in Liberal Democracies, World

Politics 1991, nr 43, s. 479–512. 132 B. Rathbun, Steeped in International Affairs?: The Foreign Policy Views of the Tea Party, “Foreign Policy

Analysis) 2013, nr 1, s 21-37; G.Benedetto, S. Hix, Explaining the European Parliament’s gains in the EU

Constitution, “The Review of International Organizations) 2007 nr 2, s. 115-129. 133 B. Ozkececi-Taner, Reviewing the Literature on Sequential/Dynamic Foreign Policy Decision Making,

International Studies Review 2006, nr 3, s. 545–554; J. Kaarbo, R. K. Beasley, Taking It to the Extreme: The

Effect of Coalition Cabinets on Foreign Policy,“Foreign Policy Analysis” 2008, nr 2, s. 65–79. 134J.J. Régis Dandoy, Beyond the Water’s Edge: How Political Parties Influence Foreign Policy Formulation in

Belgium ,”Foreign Policy Analysis” 2018, nr 4, s.512–535. 135 W. Muller, K. Strom (red.), Coalition Governments in Western Europe, Oxford University Press, Oxford 2003. 136 L. Budge, M. Laver, The Policy Basis of Government Coalitions: A Comparative Investigation, “British Journal

of Political Science” 1993, nr 23, s. 499–519; H.D. Klingemann, R. I. Hofferbert, I. Budge (red.) Parties, Policies

and Democracy, Westview, Oxford 1994; H. Keman, Experts and Manifestos: Different Sources—Same Results

for Comparative Research?, “Electoral Studies “2007, nr 26, s.76–89.

javascript:;

53

będące współtworzące koalicje137. W tym kontekście należy zauważyć, że nie wszystkie partie,

które są partnerami w koalicji, mają taki sam wpływ na kształtowanie polityki zagranicznej138.

Często się zdarza, że kluczową rolę odgrywają partie, od których zależy stabilność koalicji139.

Dlatego też znaczenie partii regionalnych w kreowaniu polityki zagranicznej zyskuje

coraz większe zainteresowanie wśród badaczy stosunków międzynarodowych. Wpływ partii

regionalnych jest rozpatrywany poprzez badanie znaczenia rządów koalicyjnych w procesie

tworzenia i podejmowania decyzji dotyczących polityki zagranicznej140. Badawcze analizują

rosnącą rolę partii regionalnych głównie w demokracjach liberalnych państw zachodnich. Od

początku lat 2000. badania coraz częściej dotyczą także państw rozwijających jakim są Indie

oraz pozostałych państw Azji Południowej141. Proces kształtowania polityki zagranicznej i

znaczenia partii regionalnych w państwach demokratycznych, do których zaliczają się Indie,

może się różnić. Organizacja rządu na wpływ na to jak są podejmowane decyzje w polityce

zagranicznej. Rozbudowana biurokracja także ma wpływ na proces tworzenia polityki

zagranicznej142. Partie regionalne, między innymi ze względu na rządy koalicyjne, stają się

137 L. De Winter, P. Dumont, A. Timmermans, Coalition Formation and Governance in Belgium: Of Government

Gospels, Evangelist, Followers and Traitors, (w:) W. Muller, K. Strom (red.), Coalition Governments in Western

Europe, Oxford University Press, Oxford 2003. 138.J. Régis Dandoy, Beyond the Water’s Edge: How Political Parties Influence Foreign Policy Formulation in

Belgium ,”Foreign Policy Analysis” 2018, nr 4, s.512–535 139 G., Palmer, T. London, P. Regan, What’s Stopping You? The Sources of Political Constraints on International

Conflict Behavior in Parliamentary Democracies, “ International Interactions” 2004, nr 30, s.1–24; K.

Oppermann,, K. Brummer. Patterns of Junior Partner Influence on the Foreign Policy of Coalition Government,

“British Journal of Politics and International Relations” 2014, nr 16, s. 555–71; J.D. Hagan, Political Opposition

and Foreign Policy in Comparative Perspective, Lynne Rienner, London 2013; B. Ozkececi-Taner, The Impact of

Institutionalized Ideas in Coalition Foreign Policy Making: Turkey as an Example, 1991–2002.” Foreign Policy

Analysis” 2015, nr 1, s. 249–78. 140J. Kaarbo, Coalition Politics and Cabinet Decision Making: A Comparative Analysis of Foreign Policy Choices,

University of Michigan Press 2012; P. A. Mello, D. Peters, Parliaments in security policy: Involvement,

politicisation, and influence, “The British Journal of Politics and International Relations” 2018, nr 1, s. 3–18; B.

Verbeek, A. Zaslove, The Impact of Populist Radical Right Parties on Foreign Policy: The Northern League as a

Junior Coalition Partner in the Berlusconi Governments, “European Political Science Review” 2015, nr 7, s. 525–

46; R. Beasley, J. Kaarbo, Explaining Extremity in the Foreign Policies of Parliamentary Democracies,

“International Studies Quarterly” 2014, nr 4, s. 729–40; G. Tsebelis, Veto Players and Law Production in

Parliamentary Democracies: An Empirical Analysis, “American Political Science Review” 1999, nr 3, s. 591–

608; J. Kaarbo, R. Beasley, Taking it to the Extreme: The Effect of Coalition Cabinets on Foreign Policy,” Foreign

Policy Analysis” 2008, nr 1, s. 67–81; K. Oppermann, K. Brummer, Patterns of Junior Partner Influence on the

Foreign Policy of Coalition Governments, “British Journal of Politics and International Relations” 2014, nr 4, s.

555–71. 141 V. Narang, P. Staniland, Institutions and Worldviews in Indian Foreign Security Policy,” India Review” 2012,

nr 2, s. 76–94; N. Blarel, N. Van Wiligen, Coalitions and Foreign-Policy-Making: Insights from the Global South,

“European Political Science” 2017, nr 4, s. 502–14; N. Blarel, Coalition politics and the making of Indian foreign

policy: a new research program, “India Review” 2019, nr 18, s. 582-595; J. Kaarbo, A Foreign Policy Analysis

Perspective on the Domestic Politics Turn in IR Theory, “International Studies Review” 2015, nr 2, s. 189–216. 142 G.T. Allison, Questions about the Arms Race: Who's Racing Whom?: a Bureaucratic Perspective. Public

Policy Program, John F. Kennedy School of Government, Harvard University 1974; J. Kaarbo, M. G. Hermann,

Leadership Styles of Prime Ministers: How Individual Differences Affect the Foreign Policymaking Process,

“Leadership Quarterly” 1998, nr. 9, s. 243–264; J. Hollis, S. Smith, Roles and Reasons in Foreign Policy Decision

javascript:;

54

coraz ważniejszym aktorem wewnętrznym. Badacze analizują także rolę partii regionalnych w

kształtowaniu polityki zagranicznej poprzez specyfikę ustroju federalnego. Istotny wpływ na

wzrost znaczenia partii regionalnych ma rosnąca rola rządów stanowych, które zyskują coraz

więcej kompetencji w kreowaniu zarówno polityki wewnętrznej jak i zagranicznej. Należy

zwrócić uwagę, że partie regionalne na poziomie centralnym mogą zależeć do koalicji

rządzącej, ale na poziomie stanów mogą rządzić samodzielnie, co przekłada się na większe

możliwości realizowania programu dotyczącego polityki zagranicznej143.

Przedstawiciel liberalnej teorii polityki zagranicznej Joe D. Hagan uważa, że zależności

między polityką wewnętrzną i międzynarodową mogą mieć wpływ na powstanie dwóch typów

zachowań wśród partii politycznych, w tym partii regionalnych. Pierwsza możliwość to decyzja

o budowaniu koalicji, nie tylko z innymi partiami, ale także szukanie wsparcia wśród innych

aktorów wewnętrznych, takich jak grupy interesu i organizacje pozarządowe. Celem takiego

działania jest maksymalizacja poparcia dla partii rządzącej, co ma przełożenie na sukces w

implementacji strategii partii dotyczącej polityki zagranicznej. Drugi przypadek analizowany

przez J.D. Hagana to wykorzystanie przez partie polityczne zależności pomiędzy czynnikami

wewnętrznymi a polityką zagraniczną, do utrzymania się u władzy. Ten cel może być

osiągnięty poprzez takie podejmowanie decyzji, które pozwolą uniknąć ryzyka utraty poparcia

wśród wyborców lub/i kryzysu politycznego. J.D. Hagan w swoich badaniach przedstawia trzy

strategię, które mogą przyjąć partie wobec wpływu czynników wewnętrznych na proces

kształtowania polityki zagranicznej. Pierwsza strategia zakłada, że jednostki odpowiedzialne

za tworzenie polityki zagranicznej dążą do bliskiej współpracy z aktorami wewnątrznymi, aby

w jak największym stopniu odpowiadać na ich żądania, czyli dążą do stworzenia z nimi

koalicji. Druga strategia opiera się na konfrontacji rządu z aktorami wewnętrznymi i opozycją.

Rząd dąży do realizacji własnych celów, aby utrzymać się u władzy, chce przekonać do swoich

racji aktorów wewnętrznych. Ostania strategia zakłada, że rząd nie odpowiada na żądania

aktorów wewnętrznych, ograniczając do minimum ich wpływ na kształt polityki zagranicznej.

Ignoruje ich żądania, a gdy sytuacja staje się napięta to wówczas dąży do spełnienia chociaż

Making, “British Journal of Political Science” 1986, nr 3, s. 269-286; K. Marsh, Obama's Surge: A Bureaucratic

Politics Analysis of the Decision to Order a Troo Surge in the Afghanistan War, “Foreign Policy Analysis” 2004,

nr 3, s. 265-288. 143 K. Sridharan, Federalism and Foreign Relations: The Nascent Role of the Indian States, “Asian Studies

Review” 2013,nr 4; R. Jenkins, India’s States and the Making of Foreign Economic Policy: The limits of the

Constituent Diplomacy Paradigm, “Publius” 2003, nr 4, s. 63–81; A. Mazumdar, India’s Search for a Post-Cold

War Foreign Policy: Domestic Constraints and Obstacles,”India Quarterly” 2011, nr 2, s. 165–82; S. Pattanaik,

Federalizing India’s Neighborhood Policy: Making the States Stakeholders, ”Strategic Analysis” 2014, nr 1, s.

31–48.

55

częściowo postulatów nie związanych w polityką zagraniczną, aby wykazać wolę

współpracy144. Grupy interesu są określane także jako lobby, interesy partykularne, interesy

specjalne, zorganizowane interesy, organizacje interesów, grupy nacisku, grupy interesu

politycznego, grupy obrony interesów145. Globalizacja i liberalizacja gospodarek ma wpływ na

wzrost ilości grup interesu oraz na wzrost ich znaczenia w kształtowaniu polityki

zagranicznej146. Badania wykazują, że politycy w procesie podejmowanie decyzji większą

uwagę przykładają do opinii i rekomendacji grup interesu niż do sygnałów, które płyną ze

społeczeństwa jako ogółu147. Zorganizowane grupy dążą do wywierania presji na rząd, aby ten

realizował ich interesy. Grupy interesu reprezentują konkretny sektor społeczeństwa i ich

problemy/wyzwania przed jakimi stoją. Grupy interesu występują w bardzo różnej formie148.

Według definicji zaproponowanej przez R.H. Salisbury „grupa interesu to zorganizowane

zrzeszenie, które angażuje się w aktywność odnoszącą się do decyzji władzy publicznej”149.

Oznacza to, że konkretna organizacja reprezentuje grupę ludzi o podobnych interesach i musi

mieć odniesienie do co najmniej jednej ze sfer życia publicznego150. Wpływ grup interesu na

kształtowanie polityki zagranicznej zależy od konkretnego problemu, którego dotyczy, od tego

jak dobrze zorganizowana jest grupa (jakie ma możliwości finansowe, kadrowe, infrastrukturę)

i jakie ma relacje z rządem151. Należy wyróżnić konkretne grupy interesu, które prezentują na

przykład wybrane sektory gospodarki, grupy etniczne, językowe, religijne etc. Grupy związane

z gospodarką mają zazwyczaj najbardziej zależy na wpływaniu na kształtowanie się polityki

144 J.D. Hagan, Domestic Political Explanations in the Analysis of Foreign Policy, (w:) L. Neack, J. Hey, P. J.

Haney (red.), Foreign Policy Analysis, Continuity and Change in Its Second Generation, Prentice Hall, New

York 1995, s.. 117-143. 145 Więcej używanych określeń zob.: . R. Kimber, J.J. Richardson (red.), Pressure Groups in Britain, Dent & Co.,

London 1974. 146 Zob. więcej: A. Ziętek, Globalization and Culture (w:) The faces of Globalisation, M. Pietraś (red.), Lublin

2002, s. 197 – 209. 147 J. Beyers, R. Eising, W. Maloney, Researching Interest Group Politics in Europe and Elsewhere: Much We

Study, Little We Know?, “West European Politics” 2008, nr 6, s. 1103–1128; J.A. Kirk, Indian-Americans and the

US-India Nuclear Agreement: Consolidation of an Ethnic Lobby?, “Foreign Policy Analysis”2008, nr 3, s. 275-

300; P.J. Haney, W. Vanderbush., The Role of Ethnic Groups in US foreign policy: The Case of the Cuban

American National Foundation, “International Studies Quarterly” 1999, nr 2, s. 341-361. 148 S. D. Krasner, Defending the National Interest: Raw Materials Investments and U.S. Foreign Policy, Princeton

University Press, New York 1978; J. Snyder, Myths of Empire: Domestic Politics and International Ambition,

Cornell University Press, New York 1991; H. Milner, Resisting the Protectionist Temptation: Industry and the

Making of Trade Policy in France and the United States during the 1970s,”International Organization” 1987, nr

41, s. 639–66. 149 R.H. Salisbury, Interest Groups, (w:) F.I. Greenstein, N.W. Polsby, Addison-Wesley (red.), Hanbook of

Political Science Reading 1975, s. 175. 150 C. Thomas, R.J. Hrebenar, Changing Patterns of Interest Group Activity: A Regional Perspective, (w:) The

Politics of Interests: Interest Groups Transformed, Westview Press 1992 s. 153, 174. 151 P.J. Haney, W. Vanderbush, The Role of Ethnic Groups in US foreign policy: The Case of the Cuban American

National Foundation, “International Studies Quarterly” 1999, nr 2, s. 341-361.

56

zagranicznej państwa, ponieważ chcą rozwijać handel międzynarodowy152. Aby osiągnąć swoje

cele wywołują presję na rząd i instytucje odpowiedzialne za kreowanie polityki zagranicznej153.

Należy odróżnić grupę interesu od ruchu społecznego. Ruch jest zorientowany na realizację

konkretnego celu lub działania, ale ma stosunkowo słabą strukturę formalną, niski poziom

instytucjonalizacji. Ponadto ma zazwyczaj słabo nakreślaną hierarchię i umocowanie prawne,

co między innymi powoduje, że ruchy często przestają funkcjonować po zrealizowaniu

określonego celu lub też podlegają zasadniczej metamorfozie. Ruch społeczny może przerodzić

się w powstanie konkretnych grup interesu154.

Kolejnym istotnym aktorem wewnętrznym jest opinia publiczna155. Teoria liberalna

zakłada, że opinia publiczna jest relatywnie stała w swoich opiniach i ma wpływ na proces

tworzenia polityki zagranicznej156. O. R. Holsti uważał, że rola opinii publicznej wzrastała

stopniowo od końca pierwszej wojny światowej. Koniec zimnej wojny to kluczowy moment

dla analizy znaczenia opinii publicznej w procesie kształtowania polityki zagranicznej157.

Badacz podkreśla, że nie można zakładać, że opinia publiczna jest słabo poinformowana na

temat kwestii związanych z wydarzeniami na arenie międzynarodowej. Dzięki lepszemu

dostępowi do informacji społeczeństwo coraz lepiej rozumie procesy, które zachodzą we

współczesnym świecie. W tym kontekście Richard Sobel dowodzi, że rola opinii publicznej

jest widoczna w procesie podejmowania decyzji na podstawie przykładów z najnowszej historii

Stanów Zjednoczonych. Badacz skupia się na wojnie w Wietnamie, wsparciu, którego rząd

amerykański udzielił Contras w Nikaragui, wojnie w Zatoce oraz kryzysie w Bośni158. Stuart

N. Soroka także w swoich badaniach także podkreśla dużą rolę opinii publicznej w procesie

152 S.D. Krasner, Defending the National Interest: Raw Materials Investments and US Foreign Policy, Princeton

University Press; New York 1978 153 Zob. Więcej: P.J. Haney, W. Vanderbush, The Role of Ethnic Groups in US foreign policy: The Case of the

Cuban American National Foundation, “International Studies Quarterly” 1999, nr 2, s. 341-361; J. Beyers, R.

Eising, W. Maloney, Researching Interest Group Politics in Europe and Elsewhere: Much We Study, Little We

Know?, “West European Politics” 2008, nr 6, s. 1103-1128. 154 Zob.: K. Oświęcimski, Grupy interesu i lobbing w amerykańskim systemie politycznym, wyd. WAM, Kraków

2012 155 R.C. Synder, H.W. Brruck, B.M. Spain, Foreign policy decision-making; an approach to the study of

international politics,Free Press of Glencoe, New York 1962, s. 85-6; V.M. Hudson, Foreign policy analysis:

classic and contemporary theory. Lanham, Rowman & Littlefield Pub 2007, s..15, 25-26, 156 Y. Shamir, Introduction: What is Public Opinion and Why is it Important to Conflict Resolution?, “Palestine-

Israel Journal of Politics, Economics and Culture” 2004-2005, nr 3-4; McCormick, American foreign policy &

process, p. 533; O.R. Holsti, Public opinion and American foreign policy, University of Michigan Press 1996,

s.26-37. 157 O.R. Holsti, Public opinion and American foreign policy, University of Michigan Press, 2004, s. 209-216. 158 R. Sobel, The impact of public opinion on U.S. foreign policy since Vietnam, OUP 2001.

57

podejmowania decyzji przez rząd159. Z kolei Douglas C. Foyle zwraca uwagę na fakt, że wpływ

opinii publicznej na proces kształtowania polityki zagranicznej jest zależny od relacji jaką ma

władza ze społeczeństwem160.

Jednak nie wszyscy przedstawiciele liberalnej teorii polityki zagranicznej uznają opinię

publiczną za istotnego aktora. N. Angell, który był jednym z pionierów teorii współzależności,

był sceptyczny co do znaczenia opinii publicznej w kreowaniu polityki zagranicznej. Uważał,

że opinią publiczną można manipulować nawet w państwach, które są liberalnymi

demokracjami161. Z kolei Thomas Risse-Kappen identyfikuje dwa podejścia, które wyjaśniają

zależności pomiędzy opinią publiczną a twórcami polityki zagranicznej, w demokracjach

liberalnych. Pierwsze podejście („bottom-up‟) zakłada, że opinia publiczne ma mierzalny

wpływ na kształt polityki zagranicznej. Drugie podejście („top-down”) traktuje opinię

publiczną w odmienny sposób. Opinia publiczna jest zmienna, łatwo nią manipulować, nie ma

wystarczającej wiedzy, aby zrozumieć mechanizmy, które zachodzą na arenie

międzynarodowej162. T. Risse-Kappen podkreśla w swoich publikacjach, że obywa podejścia

zawężają problem i nie zawsze odwołują do badań empirycznych. Ponadto błędne jest

założenie, że relacje pomiędzy władzą a opinia publiczną działają na tych samych zasadach we

wszystkich państwach demokratycznych.163. W tym kontekście należy zaznaczyć, że rola opinii

publicznej w kształtowaniu polityki zagranicznej jest zdecydowanie większa w państwach

demokratycznych. Obywatele mogą protestować przeciwko decyzją rządu i poprzez to mieć

wpływ na zmianę decyzji. Protesty mogą dotyczyć na przykład sprzeciwu wobec

podejmowania przez państwo interwencji militarnej lub też kwestii gospodarczych, takich jak

przystąpienie do porozumienia o utworzeniu strefy wolnego handlu. Opinia publiczna może

być zgodna co do oceny decyzji podejmowanych przez rząd, ale może także, co zdarza się

zdecydowanie częściej, być podzielona na dwie lub więcej frakcji164.

159 S. N. Soroka, Media, Public Opinion and Foreign Policy, “The Harvard International Journal of Press/Politics”

2001, nr 1, s. 27-48. 160 D. C. Foyle, Public Opinion and Foreign Policy: Elite Beliefs as a Mediating Variable, “International Studies

Quarterly” 1997, nr 1, s. 141-169. 161 M. Griffiths,T. O‟Callagan, International Relations, The Key Concepts, Routledge London & New York 2002. 162 H. Muller, T. Risse-Kappen, From the outside in and the inside out: International relations, domestic politics

and foreign policy, (w:) V. Hudson, D. Skidmore (red.), The Limits of State Autonomy: Societal Groups and

Foreign Policy Formulation,Westview, Boulder 1993. 163 T. Risse-Kappen,, Public Opinion, Domestic Structure, and Foreign Policy in Liberal Democracies, “World

Politics” 1991, nr 4, s. 479-512. 164 Zob. więcej: R.M. Entman, Projections of Power: Framing News, Public Opinion, and US Foreign Policy.

University of Chicago Press, Chicago 2004; L. R. Jacobs, R.Y. Shapiro, Politicians Don’t Pander Political

Manipulation and the Loss of Democratic Responsiveness, University of Chicago Press 2000; S. Chan, W. Safran,

2006. “Public Opinion as a Constraint against War: Democracies’ Responses to Operation Iraqi Freedom.” Foreign

Policy Analysis” 2006, nr 2, s. 137-156.

https://www.researchgate.net/profile/Stuart_Soroka

https://www.researchgate.net/journal/1081-180X_The_Harvard_International_Journal_of_Press_Politics

https://www.press.uchicago.edu/ucp/books/author/S/R/au5541947.html

58

Opinia publiczna w państwach demokratycznych często kieruje się wartościami, które

są stałe, takimi jak: izolacjonizm, antykomunizm, neutralność, antyimperializm165. Ze względu

na II wojnę światową w Japonii i w Niemczech większość opinii publicznej ma antymilitarne

przekonania i ceni multilateralizm. Kolejnym przykładem mogą być państwa Europy

Centralnej, gdzie część opinii publicznej jest nieufna wobec Rosji. Z kolei w Rosji (po

rozpadzie Związku Radzieckiego), w Indiach i w Chinach, wartością podstawową jest

wspieranie idei mocarstwowości166. Kluczowa jest percepcja pozycji i roli państwa w

stosunkach międzynarodowych. W konkretnych kwestiach rząd może dążyć do wypracowania

nowej percepcji państwa, aby zyskać poparcie opinii publicznej167.Wartości i przekonania oraz

wizja państwa, jaką ma opinia publiczna jest związana z kulturą polityczną społeczeństwa.

Mogą mieć także wpływ na politykę kształt polityki zagranicznej168. Kultura państwa może być

oparta na wartościach właściwych dla indywidualizmu, kolektywizmu, pragmatyzmu lub

moralizmu także ma wpływ na politykę zagraniczną169. Kultura wpływa także na to jak

podejmowane są decyzje. W państwach, w których kultura jest oparta na konsensusie, proces

decyzyjny jest dłuższy ponieważ wymaga konsultacji z wieloma osobami. Wsparcie dla rządu

wyrażane przez opinię publiczną umożliwia wprowadzanie decyzji politycznych w życie170.

Stwierdzenie to jest szczególnie użyteczne w badaniu wpływu aktorów wewnętrznych na

politykę zagraniczną w demokracjach liberalnych. Rządy zmieniają się cyklicznie poprzez

demokratyczne wybory. Oznacza to, że rząd dąży do podejmowania decyzji, które będą

wspierane przez większość wyborców, w nadziei na reelekcję. Oznacza to, że w państwach

demokratycznych opinia publiczna ma wpływ na odroczenie lub zmianę proponowanych

strategii w polityce rządu171. Oznacza to, że obywatele mają wpływ na proces kształtowania

165 J. Hurwitz, M. Peffley, How Are Foreign Policy Attitudes Structured? A Hierarchical Model, ”American

Political Science Review” 1987, nr 4. s. 1099–1119; . C. Jenkins-Smith (et al.), Foreign and Domestic Policy

Belief Structures in the U.S. and British Publics, “ Journal of Conflict Resolution” 2004, nr 8, s. 287–309. 166 K. J. Holsti, National Role Conceptions in the Study of Foreign Policy,“International Studies Quarterly” 1970,

nr 14, s. 643–71; V. Kubálková (red,), Foreign Policy in a Constructed World, M. E. Sharpe, New York 2001; T.

Hopf, Social Construction of International Politics: Identities and Foreign Policies, Moscow, 1955 and 1999,

Cornell University Press, New York 2002. 167 S. Telhami, Arab Public Opinion and the Gulf War,” Political Science Quarterly” 1993, s. 437–52 168 Zob. więcej: A. I. Johnston, Thinking about Strategic Culture, “International Security” 1995, s. 32–64; P. J.

Katzenstein (red.) Cultural Norms and National Security: Police and Military in Postwar Japan, Cornell

Universityss, New York 1996); T. U. Berger, Cultures of Antimilitarism: National Security in Germany and Japan,

Johns Hopkins University Press, Baltimore 1998. 169 V. M. Hudson (red.), Culture and Foreign Policy, Lynne Rienner, 1997. 170 M. Doyle, Ways of War and Peace, Realism, Liberalism and Socialism, Norton & Compay, New York &

London 1997. 171 K. Waltz, N. Kenneth N., Foreign Policy and Democratic Politics, The American and British Experience.:

Brown, Little Boston & Toronto 1967.

59


Organizacje pozarządowe (nongovernamental organizations,NGOs) w przeciwieństwie

do grup interesu, funkcjonują niezależnie od państwa, ale także mają na celu osiągniecie

politycznych lub społecznych korzyści173. Organizacje mogą różnić się rozmiarem, ilością

funduszy, sferą działalności, lokalizacją, obszarem działania etc. Mają coraz większy wpływ

na politykę zagraniczną prowadzoną przez państwa, między innymi poprzez lobbing i kampanie

informacyjne. Przykładowe NGOs: Greenpeace, Amnesty International, Lekarze bez Granic,

największe sukcesy odnoszą w kwestiach związanych z lokowaniem inwestycji, decyzjami o

interwencjach humanitarnych, wprowadzaniu sankcji ekonomicznych oraz lokowaniu pomocy

rozwojowej174. Według T. Risse-Kappena struktura państwa, profil społeczeństwa oraz rozwój

gospodarczy mają wpływ na to, w jakim stopniu organizacje pozarządowe mogą wpływać na

kształtowanie polityki zagranicznej państwa. T. Risse-Kappen podkreśla, że NGOs, aby mieć

wpływ na politykę państwa, muszą mieć wsparcie wśród społeczeństwa oraz dostęp do

organów i osób decyzyjnych w państwie175.W państwach demokratycznych mają większe

szanse odnieść sukces niż w państwach o innymi systemie politycznym176. W tym kontekście

Gerald M. Steinberg zauważa, że Unia Europejska oraz państwa do niej należące są dobrym

przykładem aktorów, którzy oferują finansowanie i wsparcie logistyczne organizacjom

pozarządowym, dzięki czemu mogą one prowadzić swoją działalność. W zamian NGOsy

oferują analizy, statystyki oraz innego rodzaju dokumenty poprzez co mają pośredni wpływ na

politykę zagraniczną państw członkowskich i UE jako całości177.

172 R. Jackson. The Global Covenant, Human Conduct in a World of States, Oxford University Press, New York

2000 173 E. Gibloa, Diplomacy in the media age: Three models of uses and effects, “Diplomacy & Statecraft” 2001, nr

2, s.1-28. 174 C. Tortajada, Nongovernmental Organizations and Influence on Global Public Policy, “Asia & the Pacific

Policy Studies” 2016, nr 2, s. 266-274. 175 T. Risse-Kappen, Bringing Transnational Relations Back In: Introduction, (w:) T. Risse-Kappen (red.),

Bringing Transnational Relations Back In: Non-State Actors, Domestic Structures and International Institutions,

Cambridge University Press, Cambridge 1995. 176S. Krasner, Power Politics, Institutions, and Transnational Relations, (w:) Bringing Transnational Relations

Back In: Non-State Actors, Domestic Structures and International Institutions, (red.) Th. Risse-Kappen.

Cambridge University Press, Cambridge 1995. 177 G.M. Steinberg, EU Foreign Policy and the Role of NGOs: The Arab-Israeli Conflict as a Case Study,

“European Foreign Affairs Review” 2016, nr 2, s. 251–268.

https://www.tandfonline.com/toc/fdps20/current

http://www.kluwerlawonline.com/preview.php?id=EERR2016016

http://www.kluwerlawonline.com/preview.php?id=EERR2016016

60

Rozdział 2. Rola partii regionalnych w indyjskim systemie politycznym –

uwarunkowania, funkcje, znaczenie.

2.1 Uwarunkowania historyczne i kulturowo-cywilizacyjne

Indie są największym i najbardziej zróżnicowanym etnicznie, językowo i religijnie

państwem w Azji Południowej178. W momencie odzyskania niepodległości 15 sierpnia 1947

roku, język hindi i angielski179 uzyskały status języków urzędowych, co oznacza, że są używane

do komunikacji na szczeblu centralnym. Konstytucja Indii uznaje także dwadzieścia jeden

innych języków180, które mogą być oficjalnie używane przez rządy stanowe lub terytoria

związkowe jako języki urzędowe. Dominującą religią w Indiach jest hinduizm, który wyznaje

79,8 proc. Indusów, 14,2 proc. identyfikuje się jako muzułmanie, 2,3 proc. to chrześcijanie,

sikhowie 1,7 proc. Wyznawcy: buddyzmu, dżajnizmu i parsowie stanowią w u sumie ok 3 proc.

(każda z grup wyznaniowych stanowi poniżej 1 proc. mieszkańców Indii)181. Indusi swoją

tożsamość budują nie tylko na religii, którą wyznają, ale w bardzo dużej mierze na języku lub

językach, którymi się posługują. Przykładowo, tylko niewiele ponad połowa wyznawców

hinduizmu mówi w hindi, a około połowa wyznawców islamu posługuje się językiem urdu. Na

różnorodność kulturową, religijna, językową i etniczną współczesnych Indii, wpływ miała ich

historia, którą można podzielić na cztery okresy: Indie starożytne, Indie muzułmańskie, okres

178 Powierzchnia Indii wynosi: 3 287 590 km². Drugim co do wielkości państwem w Azji Południowej jest

Pakistan: 803 940 km². Liczba ludność Indii w 2018 roku wynosiła 1,35 miliarda. Drugie państwo pod względem

liczby ludności to Pakistan, który w 2018 roku zamieszkiwało niewiele ponad 212 milionów osób. Do regionu

Azji Południowej należą: Indie, Pakistan, Nepal, Bhutan, Śri lanka, Malediwy oraz Afganistan. Indyjski cenzus

narodowy (ostatni był przeprowadzony w 2011 roku, kolejny odbędzie się w 2021 roku: http://censusindia.gov.in/)

nie rozróżnia grup rasowych i etnicznych, jedynie antropologiczne rozróżnienie pomiędzy północnymi i

środkowymi Indiami (języki indoeuropejskie) oraz południowymi Indiami (języki drawidyjskie)178. Indie

geograficznie są podzielone na trzy regiony, które dzielną się na wiele subregionów. Pierwszy region to północne

Indie, równiny zasilane przez rzekę Ganges i jej dopływy, gdzie rozwijała się hinduska starożytna cywilizacja. W

tym regionie dominuje język hindi. Drugi region obejmuje Wyżynę Dekan, oddzielona od północy Górami

Vindhya oraz Wschodnimi i Zachodnimi Ghatami od wybrzeża. Jest to region bardzo zróżnicowany językowo.

Trzeci region to południowe Indie, które są zamieszkane przez ludy drawidyjskie, nigdy nie zostały podbite ani

przez Ariów ani przez muzułmańskich władców. Nacjonalizm językowy, etniczny i kulturowy jest tam bardzo

silny. Zob. więcej: R. Guha, India after Gandhi, Picador, New Delhi 2007; J. Zajączkowski, Indie jako państwo

wielokulturowe: teoria i praktyka polityczna, (w:) G. Michałowska, J. Nakonieczna, H. Schreiber (ed.), Kultura w

stosunkach międzynarodowych, WUW, Warszawa 2014, s. 215–229. 179 W 1835 roku angielski zastąpił perski jako język urzędowy. Więcej zob.: Więcej zob.: J. Kieniewicz, Historia

Indii, wyd. Ossolineum, Wrocław 2003. 180 Konstytucja Indii uznaje także dwadzieścia jeden innych języków. W hindi mówi 43 proc. Indusów, bengali 8

proc., marathi 7 proc., telugu 6,9 proc., tamil 5,9 proc., gudźarati 4,7 proc, urdu 4,3 proc., kannada 3,7 proc., odia

3,2 proc., malayalam 2,9 proc., pundźabi 2,8 proc., assami 1,3 proc., maithili 1,1 proc. W każdym z pozostałych

języków wymienionych w konstytucji mówi poniżej 1 proc. Indusó(w:) bhili, santali, kaszmiri, gondi, nepali,

sindhi, dogri, konkani, kurukh, khandesj, tulu, meitei, bodo, khasi, ho, manduri, garo oraz tripuri, Zob. : Cenzus z

2011 roku: http://censusindia.gov.in/ (dostęp 23.05.2018), Stanley A. Kochanek, Robert L. Hardgrave, India:

Government and Politics in a Developing Nation, Cengage Learning, 2007 181 Więcej patrz: Cenzus 2011: http://censusindia.gov.in/ (dostęp: 24.05.2018).

http://censusindia.gov.in/

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Stanley+A.+Kochanek%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Robert+L.+Hardgrave%22

61

Imperium Brytyjskiego oraz Indie niepodległe. W każdym z okresów istotną rolę w wizji

państwa odgrywało znaczenie rządów na poziomie lokalnym (wspólnoty wioskowe) oraz

regionalnym (regionalne księstwa)182.

Starożytne Indie sięgają cywilizacji Harappy i Mohendżo-Daro, która rozwijała się w

okresie 3000-1300 p.n.e. w dolinie rzeki Indus (obszar obecnego Pakistanu). Odkrycie w latach

20. XX wieku jej pozostałości zmieniło teorię, według której hinduska i indyjska kultura wzięła

swój początek od przybycia na subkontynent indyjski Ariów183, co miało mieć miejsce około

1500 roku p.n.e. Odkrycie udowodniło, że hinduska i indyjska kultura rozwinęła się na długo

przez nadejściem Ariów. Należy zwrócić uwagę, że okres starożytnych Indii jest związany z

rozwojem hinduizmu, który w krótkim czasie zdominował subkontynent. Około 1500 roku

p.n.e. wyznawcy hinduizmu zaczęli komponować hymny, które w późniejszym okresie spisali

tworząc Wedy, wczesno-hinduskie manuskrypty. W Wedach rozpatrywano między innymi

pojęcie porządku państwowego i światowego, którego gwarantami byli bogowie. Harmonia

państwa określana była poza człowiekiem i społeczeństwem184. W okresie wedyjskim185

rozwinął się system stratyfikacji społecznej, oparty na systemie warnowym, który został

usankcjonowany w jednym z najważniejszych hymnów hinduizmu, Rigwedzie. Najwyżej w

hierarchii znalazła się warna braminów (kapłanów), następnie kszatrijów (wojowników),

wajśjów (kupców) oraz najniższa warna śudrów (służących). Poza systemem warnowym

pozostali tzw. niedotykalni, czyli dalici. Hierarchiczność stała się od okresu wedyjskiego

wyróżnikiem indyjskiego modelu porządku społecznego i państwowego186. W późniejszym

czasie powstał system kastowy187, który opierał się na tysiącach zamkniętych grup, których

członkowie wykonywali określony zawód. System ten pogłębił nierówności w indyjskim

społeczeństwie i spowodował jeszcze większą dyskryminację wśród najbiedniejszych

członków społeczeństwa188. Hinduizm i związana z nim stratyfikacja społeczeństwa

182 Zob. więcej: P. Robb, A History of India, Palgrave Macmillan, New York 2011; B. Stein, A History of India,

Wiley Blackwell, London 2010; A. Burakowski,, K. Iwanek, Indie. Od kolonii do mocarstwa 1857-2013,

Warszawa 2013. 183 Arjowie są językowymi przodkami większości ludów Iranu i północnej części subkontynentu indyjskiego (oraz

Sri Lanki); ludy te używają języków należących do indoirańskiej podrodziny języków indoeuropejskich. 184 K. Dębnicki, Konflikt i przemoc w systemie politycznym niepodległych Indii, Warszawa 2006, s. 53-54. 185 Okres wedyjski datuje się na 1500 – 500 p.n.e. Więcej zob.: Kieniewicz J., Historia Indii, wyd. Ossolineum,

Wrocław 2003. 186 K. Dębnicki, Konflikt i przemoc w systemie politycznym niepodległych Indii, Warszawa 2006, s. 53-54. 187 Więcej zob.: R. Sangeetha Rao, Caste system in India: myth and reality, India Publishers and Distributors, New

Delhi 1989. 188 Niedotykalni przez setki lat byli pozbawieni jakichkolwiek praw. Dlatego też system kastowy został zniesiony

przez indyjską konstytucję. Artykuł 15 indyjskiej konstytucji z 26 stycznia 1950 roku zabrania dyskryminacji ze

względu na przynależność do kasty, a artykuł 17 zabrania uznanie jakiegokolwiek obywatela Indii za

niedotykalnego (Konstytucja Indii: https://www.india.gov.in/my-government/constitution-india (dostęp:

62

funkcjonował na większości terytorium subkontynentu indyjskiego. Nie oznaczało to jednak,

że na tym obszarze funkcjonował jeden ośrodek władzy. Królestwa powstawały zarówno na

północy jak i na południu indyjskiego subkontynentu. Jednak żaden z władców nie zdołał

ustanowić władzy nad całym subkontynentem189. Większość królestw miała charakter

regionalny, system rządów nie trwał dłużej niż panujący władca, miało to związek z dużą

różnorodnością religijną, etniczną, kulturową, ale także ekonomiczną i polityczną. Ponadto

władza lokalna na poziomie wiosek i małych miast była bardzo dobre zorganizowana, i nie było

łatwo władcom uzyskać nad nimi kontrolę190. Jednym z wyjątków było imperium stworzone

przez Ćandraguptę, który zapoczątkował dynastię Maurjów. Dynastia rządziła Indiami w latach

ok. 321-180 p.n.e., a jej najznamienitszym przedstawicielem był Aśoka (rządził od 273 do 232

roku p.n.e.), który jako pierwszy władcą zarządzał prawie całym subkontynentem indyjskim

(teren obecnych Indii, Bangladeszu i Pakistanu). Jedynie południowa cześć subkontynentu

zachowała niezależność. W okresie panowania Ćandragupty (ok 321-297 p.n.e.) powstał

wyjątkowy traktat: Arthaśastra (Traktacie o polityce). Został prawdopodobnie napisany przez

Kautilję, który w literaturze przedmiotu pojawia się także pod imieniem Ćanakja lub

Vishnupgupta191. Arthaśastra traktuje o tym jak powinno funkcjonować państwo: prawa i

obowiązki władcy, organizacja administracji państwowej, stworzenie i utrzymanie stabilnej

gospodarki, kształtowanie polityki zagranicznej192. Po raz pierwszy podkreślono autonomię

4.02.2016) Jednak pomimo tego ciągle wpływa na indyjskie społeczeństwo i organizację państwa. Aby wyrównać

szansę członków najniższych warstw indyjskiego społeczeństwa na udział w życiu politycznym i uzyskania pracy

w sektorze państwowym, rząd indyjski zadecydował o wprowadzeniu systemu parytetów. Parytety gwarantują

wybranym obywatelom Indii określoną liczbę miejsc w parlamencie centralnym (zob. Tabela nr 1), parlamentach

stanowych oraz między innymi na uniwersytetach i w urzędach publicznych. Trzy uprzywilejowane grupy to:

kasty rejestrowane (Scheduled Castes), plemiona rejestrowane (Scheduled Tribes) oraz inne grupy upośledzone

(Other Backward Classes)188. W 1978 roku, zgodnie z artykułem 340 konstytucji, premier Morarji Desai powołał

Komisję ds. Klas Zacofanych (Backward Classes Commission). Jej przewodniczącym został Bindheshwari Prasad

Mandal, od którego nazwiska pochodzi najczęściej używana jej nazwa – Komisja Mandala (Mandal Comission).

Komisja w 1980 roku wydała rekomendacje, które wprowadził w życie dopiero w 1990 roku rząd V.P. Singha.

Systemu rezerwacji na uniwersytetach i w urzędach publicznych dla grup upośledzonych i dla kast i plemion

rejestrowanych został zwiększony z 27 proc. do 49,5 proc. Cześć klasy średniej i wyższe klasy indyjskiego

społeczeństwa wystąpiły przeciwko decyzji Komisji. Jednak rekomendacje Komisji weszły w życie. To znacznie

przyspieszyło rozwój partii politycznych, których głównym celem było reprezentowanie OBC, SC i ST. Zob

więcej: Shriram Maheshwari, The Mandal Commission and Mandalisation: A Critique, New Delhi 1991; S.

Paswan, P. Jaideva, Encyclopaedia of Dalits in India: Reservation, New Delhi 2004. 189 Indie nigdy nie istniały jako państwo w granicach, które wyznaczyli Brytyjczycy (zarówno w czasach kiedy

Indie były kolonią jak i po odzyskaniu przez Indie niepodległości). 190 Dziewięć imperiów osiągnęło w historii Indii status panindyjski (obejmował one większą częścią

subkontynentu), pięćdziesiąt cztery królestwa osiągnęły status subregionalny (pokrywały niecałą połowę

subkontynentu). Centrum polityczne większości z nich znajdowało się w północnych Indiach, J. Zajączkowski,

Indyjska wizja państwa w indyjskiej teorii i praktyce politycznej in: M. Sułek, J. Symonides (red), Państwo w teorii

i praktyce stosunków międzynarodowych, WUW, Warszawa 2009, s. 325–352. 191 Kauṭalya, The Arthashastra, Penguin Books India, New Delhi 1992; K. Mroziewicz, Indie. Sztuka władzy, wyd.

Zysk i S-ka, Warszawa 2017. 192 K. Mroziewicz, Indie. Sztuka władzy, Zysk i S-ka, Warszawa 2017.

63

państwa, które nie było częścią porządku kosmicznego, lecz wynikiem umowy społecznej.

Gwarancją zachowania porządku było utrzymanie hierarchicznej struktury społecznej, a

zapewnieniu dobrobytu i bezpieczeństwa sprzyjało silne, scentralizowane państwo193. Kautilija

zaproponował system zarządzania na poziomie lokalnym oparty na systemie panćajatów, czyli

rad wioskowych”194. To był jeden z powodów, dla których Aśoka zdołał zjednoczyć pod

swoimi rządami prawie cały subkontynent. W sferze międzynarodowej Kautilija opracował

doktrynę „kręgów” (Mandal Siddhanta). Doktryna ta odnosiła się do polityki zagranicznej w

najbliższym sąsiedztwie. Kluczowa była przyjęta teza, że sąsiad króla jest jego naturalnym

przeciwnikiem, a król, mający państwo po drugiej stronie państwa nieprzyjacielskiego,

naturalnym sprzymierzeńcem195. Dynastii Maurjów, zaczęła stracić na znaczeniu na początku

II wieku p.n.e., jej upadek spowodował rozpad imperium. Subkontynent indyjski znowu był

podzielony na liczne księstwa i królestwa.

Drugi okres w historii Indii, to czas w którym na subkontynencie rządzili władcy

muzułmańscy. Od VI wieku n.e. hinduskie królestwa zaczęła tracić wpływy, rządy stały się

słabe i skorumpowane. Władcy lokalni i regionalni nie byli w stanie odeprzeć ataków

muzułmanów, którzy najeżdżali ich królestwa z północnego-zachodu. Podbój, osiedlenie i

ustanowienie królestw w zachodniej i północnej części indyjskiego subkontynentu było jedną

ze strategii przyjętych przez władców muzułmańskich. Przykładem jest podbój Sindhu196 przez

Muhammada bin Qasima, który na początku VIII wieku założył arabskie królestwo i zmusił

hindusów do konwersji na islam. Nie wszyscy władcy decydowali się na pozostanie na

subkontynencie indyjskim ponieważ nie było to dla nich opłacalne. Mahmud z Ghazni na

początku XI wieku najeżdżał Indie wielokrotnie, dochody przynosiło mu łupienie hinduskich

193 J. Zajączkowski, Indyjska wizja państwa w indyjskiej teorii i praktyce politycznej (w:) M. Sułek, J. Symonides

(red), Państwo w teorii i praktyce stosunków międzynarodowych, WUW, Warszawa 2009, s. 325–352. 194Pańćajat oznacza „zgromadzenie pięciu” gdzie panć znaczy „pięć”, a jat – „zgromadzenie”. Instytucjonalizacja

panćajatów jako władzy lokalnej na szczeblu wiejskim nastąpiła w niepodległych Indiach poprzez przyjęcie w

1992 r. poprawki 73 do Konstytucji Indii oraz stworzenie ram dla samorządu miejskiego (poprawka 74 z 1992 r.),

więcej zob.: S.K. Mitra, Making Local Government Work: Local elites, Panchayati Raj and Governance in India,

(w:) A. Kohli (red.), op. cit., s. 103-126; K. Mathur, P. Raj, Oxford India Short Introductions Series, Oxford

University Press 2013, N. Gopal Jayal, A. Prakash, K. Pradeep, Sharma Local Governance in India,

Decentralization and Beyond, Oxford University Press 2007. 195Zob. szerzej: R.U. Zaman, Kautilya…, op. cit., s. 231-247. 196 Obszar obecnej prowincja Sindhu był centrum kultury Indusu (2500–1500 p.n.e.); w VI w. p.n.e. władca perski

Dariusz I z dyn. Achemenidów przyłączył Sindh do imperium perskim; IV w. p.n.e. podbite przez Aleksandra III

Wielkiego, następnie podlegało kolejno Seleukosowi I Nikatorowi, ind. władcy Ćandragupcie Maurji (ok. 305

p.n.e.), Indogrekom, Partom (III–II w. p.n.e.), Scytom, Kuszanom (100 p.n.e.–200 n.e.); III–VII w. pod władzą

perskich Sasanidów; w VIII w. podbój Sindhu przez Arabów otworzył subkontynent ind. na wpływy islamu; X–

XVI w. panowały w Sindhu muzułm. dynastie miejscowe, XVI–XVII w. — ind. dyn. Mogołów, następnie

niezależne dynastie miejscowe; od 1843 rządy Brytyjczyków; od 1947 Sindh w granicach Pakistanu. Więcej zob.:

Kieniewicz J., Historia Indii, wyd. Ossolineum, Wrocław 2003.

https://global.oup.com/academic/content/series/o/oxford-india-short-introductions-series-oisi/?lang=en&cc=pl

https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Indusu-kultura;3914606.html

64

świątyń, których przechowywane było złoto i kosztowności. Podobną strategię mieli tacy

władcy jak: Tamerlane, Nadir Shah z Persji oraz Ahmad Shah Abdali z Afganistanu197.

Struktury władzy były słabe i niestabilne, dopiero powstanie w XVI wieku Imperium Mogołów

wpłynęło na zmianę sytuacji. Mogołowie pochodzili z zachodniej i centralnej Azji, byli

ostatnią z serii muzułmańskich dynastii, które rządziły na subkontynencie indyjskim. Mogolscy

władcy nie tylko podbili znaczną część subkontynentu indyjskiego (nie zdołali podbić

południowych jego części), ale także ustanowili stabilnąa i scentralizowaną administrację, która

sięgała od Lahore, przez Agrę do Delhi. Podobnie jak w przypadku Aśoki z dynastii Maurjów,

kluczem do sukcesu były układy podpisane z władcami lokalnymi i regionalnymi. Imperium

założył Zahir ad-Din Muhammad Babur198, który w 1526 roku podbił Delhi. Dynastia mogolska

władała Indiami przez 332 lata (1526–1858). Ponad połowa tego okresu (do 1707 r.) przypadła

na rządy pierwszych sześciu władców, który znani są jako Wielcy Mogołowie199. Akbar, który

rządził od 1556 do 1605 roku, doprowadził do rozkwitu imperium. Indie wówczas

doświadczyły politycznej stabilności, która nie była wcześniej znana w historii Indii

(porównywalna może być jedynie z rządami Aśoki). Ich rządy charakteryzowała bardzo duża

decentralizacja. Mogołowie pozwalali władcom hinduskim na zachowanie autonomii jeśli tylko

zdecydowali się wspierać ich przywództwo. Mogołowie aktywnie integrowali hindusów do

cywilnej i wojskowej administracji. Akbar, sprzeciwiał się promowaniu ortodoksyjnego

islamu, jedna z jego żon była indyjską księżniczką200. Język urdu stał powszechnie używany

przez mieszkańców subkontynentu. Mogołowie ustanowili także godne podziwu osiągniecie w

dziedzinie architektury, sztuki, edukacji. W 1657 roku wybitny mogolski władca, Shah Jahan

został obalony przez swojego syna Aurengzeba, od tego momentu rozpoczął się schyłek

panowania Mogołów w Indiach. Europejczycy, a w szczególności Brytyjczycy, wykorzystali

ten fakt i zaczęli wspierali władców hinduskich, którzy chcieli być bardziej niezależni od

mogolskich władców.

197 S. A. Wolpert, A new history of India, Oxford University Press, 2004. 198S. Dale, Dedication. In Babur: Timurid Prince and Mughal Emperor, 1483–1530, Cambridge University Press,

Cambridge 2018; R. Lal, Domestic world” of Peripatetic Kings: Babur and Humayun, c. 1494-1556, “The

Medieval History Journal” 2001, nr 1, s. 43–82. 199 Zahir ad-Din Babur (1526–1530), Nasir ad-Din Humajun (1530–1540, 1555–1556), Dżalal ad-Din Akbar

(Akbar Wielki) (1556–1605), Nur ad-Din Dżahangir (1605–1627), Ghijas ad-Din Szahdżahan (1627–1658) oraz

Aurangzeb Alamgir I (1658–1707), Wiecej zobacz: J.J.L. Gommans, Mughal Warfare: Indian Frontiers and

Highroads to Empire 1500-1700, Routledge 2002. 200G. Bamber, The Great Moghuls, Robinson, London 1998.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Stanley+A.+Wolpert%22

65

Kluczowe znaczenie dla kształtowania się współczesnej indyjskiej demokracji miał

okres Indii Brytyjskich201. Elity indyjskie, które były odpowiedzialne za wybór formy systemu

politycznego i partyjnego niepodległych Indii, odebrały wykształcenie w Wielkiej Brytanii.

Indusi pracowali w administracji stworzonej przez Brytyjczyków, a część z nich była członkami

pierwszej partii politycznej, która powstała na subkontynencie indyjskim (także stworzonej

przez Brytyjczyków). Dla zrozumienia kształtowania się podstaw indyjskiej demokracji

konieczne jest przedstawienie ustroju Indii Brytyjskich oraz wyników współpracy Indusów i

Brytyjczyków w zakresie zwiększenia udziału Indusów we władzach centralnych i na poziomie

prowincji202.

Wygrana Brytyjczyków 23 czerwca 1757 roku w bitwie pod Palasi (prowincja Bengal)

umożliwiła im ustanowienie kontroli poprzez Kompanię Wschodnioindyjską na

subkontynencie indyjskim. Wraz z rozwojem handlu, na który Kompania miała pełen monopol,

Brytyjczycy zaczęli wykonywać coraz więcej czynności administracyjnych na terenie Indii i

zaczęli przejmować obowiązki rządu. Zapadła także decyzja, aby stworzyć regularne siły

wojskowe, które miały chronić interesy Kompanii203. Momentem przełomowym dla Kompanii

Wschodnioindyjskiej i obecności brytyjskiej w Indiach był Bunt Sipajów (1857-58), przez

wielu indyjskich nacjonalistów, nazywany pierwszą wojną o niepodległość204. Sipajowie przez

pewien czas odnosili sukcesy, udało im się zająć wiele ważnych miast, ale ostatecznie zostali

pokonani przez Brytyjczyków205. Najważniejszą konsekwencją buntu Sipajów była zmiana

statusu Indii. Na mocy Government of India Act, Indie włączono do Korony Brytyjskiej,

odbierając zwierzchność nad nimi Kompanii Wschodnioindyjskiej, która została rozwiązana

w 1874 roku. Królowa Wiktoria w 1877 roku została koronowana na cesarzową Indii.

Rozpoczęła się wówczas epoka British Raj206, która zakończyła się wraz z opuszczeniem Indii

201 Indie, Pakistan i Bangladesz były częścią Indii Brytyjskich (w dalszej części podrozdziału Autorka będzie

używać określania Indie), Sri Lanka była kolonią korony brytyjskiej, a Nepal miał status protektoratu pod brytyjską

kontrolą. Angielscy podróżnicy, misjonarze i kupcy przybywali do Indii, od drugiej połowy XV wieku, jednak

dopiero po pokonaniu przez Wielką Brytanię hiszpańskiej Wielkiej Armady w 1588 roku, okręty angielskie

rozpoczęły regularne wyprawy w kierunku subkontynentu indyjskiego. Zob. więcej: D. M. Peers, N. Gooptu, India

and the British Empire, Oxford University Press 2017. 202 M. Desai, State Formation and Radical Democracy in India, Routledge, Londyn 2006. 203 R. C. Oberst, Y. K. Malik, C. H. Kennedy, .A. Kapur, M. Lawoti, S. Rahman, A. Ahmad, Government and

politics in South Asia (7. edycja), Westview Press, 2014, s. 1-10. 204Sipajowie byli żołnierzami indyjskimi, którzy służyli w armii Kompanii Wschodnioindyjskiej. Bunt wybuchł w

1857 roku i trwał do 1858 roku. Do buntu doprowadziła ignorancja i krótkowzroczna polityka pracowników

Kompanii Wschodnioindyjskiej. Żołnierze byli wyznawcami zarówno hinduizmu jak I islamu. Jednym w

powodów ich buntu było zalecenie aby używali wołowego i/lub wieprzowego tłuszczu do obsługi broni. Więcej

zob.: B. Pati, The 1857 Rebellion, Oxford University Press 2010. 205 F. G. Hutchins, The Illusion of Permanence, Princeton University Press, 1967, s. 86. 206 Raj - królestwo, ale także zwierzchność czy władztwo nad danym terytorium, więcej zob.: Kieniewicz J.,

Historia Indii, Ossolineum, Wrocław 2003.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Manali+Desai%22

66

przez Brytyjczyków w 1947 roku. Brytyjczycy zrobili to czego nie udało się wcześniej nikomu

osiągnąć, ustanowili kontrolę nad całym subkontynentem indyjskim. Obszar przez nich

kontrolowany obejmował zarówno terytoria bezpośrednio podlegające władzy Korony

Brytyjskiej (ok. 2/3 powierzchni), jak i zarządzane przez władców lokalnych, czyli tzw.

princely states207. Brytyjczycy w dużej mierze nieświadomie powielili rozwiązania

zastosowane przez Maurjów i Wielkich Mogołów, kiedy dynastie te były u szczytu swojej

potęgi. Wizja państwa, oparta na współpracy z władcami lokalnymi, miała bezpośredni wpływ

na sukces Brytyjczyków. System administracji funkcjonował na poziomie dystryktów.

Brytyjczycy wprowadzili w Indiach kodeks karny i cywilny208. Integracja terytorialna

subkontynentu została wzmocniona poprzez budowę infrastruktury transportowej (drogi i

kolej) oraz komunikacyjnej (telegraf i poczta). Brytyjczycy osiągnęli możliwość sprzedawani

produkowanych przez siebie dóbr na terenie całego subkontynentu, a Indusi po raz pierwszy w

historii zyskali możliwość szybkiego przemieszania się. Handel między regionami Indii

rozwijał się bardzo dynamicznie, co miało wpływ na wzmocnienia jedności państwa. Armię

scalono i przekazano pod władzę Korony209. Na czele Indii Brytyjskich stał gubernator

generalny w randze wicekróla, powoływany na pięcioletnią kadencję przez brytyjskiego

monarchę, natomiast władza administracyjna była trójstopniowa. Ciałem nadrzędnym

pozostawał rząd w Londynie, a podlegały mu rząd centralny w Kalkucie w latach 1858-1912,

który został przeniesiony do New Delhi (1912-1947) oraz podporządkowane mu rządy lokalne

poszczególnych prowincji. Rządy lokalne miały dużą autonomię, ale była ona możliwa tylko

dlatego, że były lojalne wobec władz kolonialnych 210.

Zanim zapadła decyzja o włączeniu Indii do Korony Brytyjskiej i rozwiązaniu bardzo

niepopularnej wśród mieszkańców subkontynentu Kompanii Wschodnioindyjskiej, rząd

królowej Wiktorii zdawał sobie sprawę, że aby bunt Sipajów się nie powtórzył konieczne jest

wprowadzenie reform. Indian Councils Act z 1861 roku, przyjęty przez brytyjski parlament,

stworzył Legislative Council, który miał doradzać Executive Council, czyli gabinetowi

wicekróla. Część członków powołanych instytucji mogła być Indusami. Jednak procent

zarezerwowany dla Indusów został oprotestowany jako za niski211. W 1885 roku powstała

207 W 1947 roku, przed odzyskaniem przez Indie niepodległości było ich ponad pięćset. Brytyjczycy negocjowali

porozumienie z każdym ze stanów osobno, nadając im zazwyczaj dużą autonomie, ale zachowując kontrolę nad

polityką zagraniczną, obronnością. 208 R. C. Oberst, Y. K. Malik, C. H. Kennedy, .A. Kapur, M. Lawoti, S. Rahman, A. Ahmad, Government and

politics in South Asia (7. edycja), Westview Press, 2014, s. 1-10. 209 A. Burakowski, K. Iwanek, Indie. Od kolonii do mocarstwa 1857-2013, PWN, Warszawa 2013. 210 P.K. Nayar, The British Raj: Keywords, Routledge India 2017. 211 J. F. Riddick, The History of British India: A Chronology, Praeger, Londyn 2006.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Pramod+K.+Nayar%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22John+F.+Riddick%22

67

pierwsza partia polityczna na subkontynencie, Indyjski Kongres Narodowy (Indian National

Congress, INC). Pomysłodawcą jej utworzenia był brytyjski polityk i urzędnik korpusu

cywilnego Allan Octavian Hume. Pierwsze spotkanie członków Kongresu odbyło się przy

aprobacie ówczesnego wicekróla Indii, Fredericka Temple Hamilton-Temple-Blackwooda,

który liczył na to, że wykorzysta partię do umocnienia pozycji Brytyjczyków w Indiach212.

Początkowo członkowie Kongresu nie zgłaszali postulatów związanych z uzyskaniem przez

Indie niepodległości, ale domagali się większych wpływów dla Indusów w systemie

administracji 213. W 1906 roku powstała kolejna partia polityczna, Liga Muzułmańska, która

popierała działania Kongresu214. W 1906 roku wicekról Lord Minto rozpoczął prace nad

zmianami w zasadach nominacji Indusów na stanowiska w administracji. Govrnment Act of

India z 1909 roku, nazywany zwyczajowo reformą Morley-Minto, umożliwił, aby jeden Indus

był członkiem Executive Council. Jednak najważniejszą częścią reformy było zarezerwowanie

dla Indusów dwudziestu siedmiu obieralnych i pięciu nominowanych miejsc w Legislative

Council. Pozostałe trzydzieści sześć miejsc było nominowanych i zazwyczaj otrzymywali je

Brytyjczycy. Kolejnym założeniem reformy Morley-Minto było przyznanie oddzielanych

miejsc dla przedstawicieli konkretnych grup religijnych: hindusi, muzułmanie i sikhowie mogli

być wybierani tylko przez wyborców, którzy byli wyznawcami tej samej religii co kandydaci.

Z kolei nominowane miejsca były przydzielane na podstawie wielkości danej grupy

wyznaniowej, dlatego też we wszystkich instytucjach dominowali wyznawcy hinduizmu215.

Kolejnym krokiem w nadaniu większej autonomii Indusom była praca Edwina

Montagu, który we współpracy z wicekrólem Lordem Chelmsford przedstawili parlamentowi

brytyjskiemu Government Act of India 1919, który potocznie znany jest jako refroma Montagu-

Chelmsford. Indusi zyskali większość w Legislative Council. Ponadto reforma wprowadziła

bikameralny system parlamantarny: Council of State z 60 członkami (32 miejsc zostało

zarezerwowanych dla Indusów, którzy byli wybierani w wyborach) oraz Central Legislative

Assembly z 145 członkami (97 miejsc zostało zarezerwowanych dla Indusów, którzy byli

wybierani w wyborach). Executive Council, który doradzał wicekrólowi także zmienił skład:

czterech Brytyjczyków i trzech Indusów. Reforma Montagu- Chelmsford wprowadziła także

212 G.K. Mukherji, History of Indian National Congress: 1832-1947, Meenakshi Prakashan, New Delhi 1974. 213D. Mackenzie Brown, The Nationalist Movement: Indian Political Thought from Ranade to Bhave, Berkley,

University of California Press, 1965. 214 A. Jalal, The Sole Spokesman: Jinnah, the Muslim League and the Demand for Pakistan, Cambridge University

Press 1994. 215 H. Kulke, D. Rothermund, A History of India, Routledge 1998.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Girija+Kanta+Mukherji%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Ayesha+Jalal%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Hermann+Kulke%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Dietmar+Rothermund%22

68

zmiany w administracji216. Powstały jednostki administracyjne na poziomie prowincji, które

zarządzały rolnictwem, pracami społecznymi, opieką zdrowotną, sektorem edukacji. Taki

system dawał Indusom znaczą swobodę zarządzaniu, dużo większą niż w jakiejkolwiek innej

kolonii brytyjskiej.

Pomimo wprowadzonych zmian, pozycja Brytyjczyków na subkontynencie była coraz

słabsza. Indusi żądali wprowadzenia dalszych, bardziej radykalnych zmian, które miałyby

doprowadzić do zaimplementowania nowego systemu zarządzania Indiami Brytyjskimi.

Mohandas Karamchand Gandhi (nazywany Mahatmą) postulował o przyznanie większych

praw Indusom i stanął na czele masowego ruchu oporu przeciwko władzy kolonialnej217.

Przełomowym momentem, który miał wpływ na stosunek mieszkańców Indii do Brytyjczyków,

była dokonana 13 kwietnia 1919 roku przez żołnierzy brytyjskich masakra ludności cywilnej

w Amiritsarze. Żołnierze otworzyli ogień do pokojowo demonstrujących Indusów, zabijając

379 i raniąc 1200 osób218. Kilka lat później Kongres oficjalnie ogłosił, że jego celem jest

odzyskanie przez Indie niepodległości. Odpowiedzią Brytyjczyków był Act of India 1935, który

zakładał diarchię na poziomie centralnym, co wiązało się z nadaniem większej władzy i

większych wpływów dla Indusów. Akt nie został wprowadzony na szczeblu centralnym ze

względu na protest członków Kongresu, a na poziomie lokalnym został zablokowany przez

liderów księstw, którzy obawiali się, że stracą posiadaną autonomię. Program reform został

zatrzymany przez wybuch drugiej wojny światowej. Wicekról zdecydował bez porozumienia z

przedstawicielami prowincji i księstw ogłosić przyłączenie Indii do wojny. Wielu Indusów na

czele z członkami Kongresu postanowiło zbojkotować tę decyzję. Brytyjczycy zdecydowali, że

najlepszym rozwiązaniem w zaistniałej sytuacji było osadzenie w więzieniu osób, które

wystąpiły przeciwko ich decyzji219. Po zwolnieniu w 1944 roku z więzienia Mahatmy

Gandhiego oraz innych członków Indyjskiego Kongresu Narodowego, negocjacje w sprawie

niepodległości dla Indii rozpoczęły się po raz kolejny. Wybory do Central Legislative Assembly

w 1946 roku, odbyły się na zasadach zdefiniowanych przez Government of India Act 1935.

216 P. Harnetty, The British Period of Indian History: Some Recent Interpretations: A Review Article, “Pacific

Affairs” 1964, nr 2, s. 179–194. 217Zasługą Gandhiego była zmiana profilu Kongresu, który nie był już partią, która skupiała tylko wąską grupę

wykształconych (w znakomitej większości w Wielkiej Brytanii) Indusów, ale stał się partią ogólnoindyjską.

Mahatma Gandhi promował używanie lokalnych języków oraz spotkania polityków z mieszkańcami wsi i miast.

Zob. więcej: K. Dębnicki, Konflikt i przemoc w systemie politycznym niepodległych Indii, Dialog, Warszawa 2006,

s. 53-54. 218 K. Wagner, Amritsar 1919: An Empire of Fear and the Making of a Massacre, Yale University Press 2019. 219 J. Sinha, Science, War and Imperialism: India in the Second World War, Brill, Boston 2008.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Kim+Wagner%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Jagdish+Sinha%22

69

Wówczas głosować mogło tylko 20 proc. populacji Indii220. Kongres odniósł zwycięstwo

zdobywając 59 a Liga Muzułmańska uzyskała 30 z 102 mandatów221. W 1946 roku brytyjski

rząd wysłał do Indii specjalną misję, która zaproponowała utworzenie federacji w ramach

niepodległych Indii. Według propozycji Brytyjczyków, prowincje miały mieć większość

władzy. W kwestii rządu centralnego miały pozostać tylko polityka zagraniczna, kwestie

związane z obronnością, waluta, podatki i komunikacja. Zaproponowali także, aby prowincje

zostały podzielone na trzy grupy222. Propozycja Brytyjczyków została zaakceptowana przez

Ligę Muzułmańską, ale odrzucona przez Kongres, co spowodowało, że nie została

wprowadzona w życie. Plan podziału subkontynentu stał się dużo bardziej prawdopodobny po

klęsce misji brytyjskiej. Coraz większą popularność zdobywała teoria dwóch narodów

promowana przez Muhammada Ali Jinnaha (lidera Ligii Muzułmańskiej), która zakładała, że

wyznawcy hinduizmu i islamu nie mogą mieszkać w jednym państwie223. Według Jinnaha

jedynym rozwiązaniem było utworzenie odrębnego państwa dla muzułmanów, Pakistanu224.

Mahatma Gandhi był przeciwny podziałowi Indii, ale Jawaharlal Nehru (lider Kongresu,

pierwszy premier niepodległych Indii) i Sardar Vallabhbhai Patel225, którzy byli odpowiedzialni

za podjęcie decyzji poprali propozycję Jinnaha. 20 lutego 1947 roku rząd brytyjski ogłosił, że

zamierza opuścić Indie nie później niż w czerwcu 1948 roku. Lord Mountbatten, ostatni

wicekról Indii, przybył do Indii w 1947 roku i 3 czerwca 1947 roku ogłosił plan podziału

220 Dopiero w 1950 roku Indie przyjęły zasadę uniwersalnego prawa wyborczego. Ilość osób uprawnionych do

głosowania zmieniła się z 25 mln do około 200 mln. Pierwsze wybory, po odzyskaniu przez Indie niepodległości

odbyły się na przełomie 1951 i 1952 roku. 221 System głosowania, który funkcjonuje w Indiach, czyli okręgów jednomandatowych (first past the post),

preferuje duże partie i duże koalicję, które mają szansę na uzyskanie zdecydowanie większej liczby głosów. Zob.

więcej: B. Lefebvre, C. Robin, Pre-electoral Coalitions, Party System and Electoral Geography: A Decade of

General Elections in India (1999-2009), “South Asia Multidisciplinary Academic Journal” 2009, nr 3, Special

Issue Contests in Context: Indian Elections 2009. 222 Pierwsza grupa: Pendżab, Sindh, North-Wstern Frotnier Province i Beludżystan, czyli w większości tereny

współczesnego Pakistanu, zdominowane przez muzułmanów. Druga grupa: Bengal i Asam, także zdominowane

przez muzułmanów. Trzecia grupa: pozostałe części Indii, z dominacją wyznawców hinduizmu. Zob. więcej: J.

Hay, The Partition of British India, Chelsea House Publishers, 2006. 223 Zob.: S. Ali Khan, Two Nation Theory: as a Concept, Strategy and Ideology, Royal Book Company, Karachi,

1973; S. P. Cohen, The Idea of Pakistan, Brookings Institution Press, 2004; A. Jalal, Sole Spokesman: Jinnah, the

Muslim League and the Demand for Pakistan, Cambridge University Press, Cambridge 1985; S. Wolpert, Jinnah

of Pakistan, Oxford University Press, New York 1984. 224 K. Adeney, Federalism and Ethnic Conflict Regulation in India and Pakistan, New York 2007, s. 43-63. 225 W latach 1947–1950 był wicepremierem i ministrem spraw wewnętrznych. Jednym z najważniejszych dokonań

Patela było zintegrowanie blisko 600 niezależnych księstw ze strukturą demokratycznych Indii i zapewnienie

przez to stabilności nowego państwa. Patel przez lata blisko współpracował z Mahatmą Gandhim i znajdował się

pod wpływem jego pacyfistycznych idei. Wykształcony w Wielkiej Brytanii, wrócił do Indii i zaangażował się

w ruch non-cooperation, czyli bojkotowania brytyjskich produktów, usług i prawa ustanowionego przez

kolonialistów. Organizował protesty rolnicze i z tego czasu pochodzi nadany mu honorowy tytuł „Sardar”

przyznawany ludziom szlachetnym i cieszącym się szczególnym autorytetem. Patel był także kluczowym twórcą

zrębów indyjskiej policji i administracji państwowej, członkiem zgromadzeń stanowych.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Shafique+Ali+Khan%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Stephen+P.+Cohen%22

https://www.polityka.pl/pomocnikhistoryczny/1709462,1,mahatma-gandhi.read

70

subkontynentu. Powstał Pakistan (Wschodni i Zachodni226), gdzie dominowali muzułmanie i

Indie, z większością wyznająca hinduizm. 565 księstwa miały możliwość wyboru, mogły

dołączyć do Indii lub do Pakistanu. 14 sierpnia 1947 roku Pakistan ogłosił niepodległość, Indie

15 sierpnia 1947 roku227. Indie u progu niepodległości stanęły przed wyzwaniem budowy

nowego państwa oraz określenia swojej tożsamości. Mahatma Gandhi uważał, że niepodległe

Indie powinny być wspólnotą wielu samodzielnych i autonomicznych społeczności

wiejskich228. Jawaharlal Nehru opowiadał się zaś za państwem federacyjnym, ale przy tym

scentralizowanym. Jego koncepcja została wprowadzona w życie229.

Kolejny okres w historii, Indie niepodległe zostanie przedstawiony w kolejnych

podrozdziałach.

2.2 Ramy prawno-instytucjonalne systemu politycznego Indii

2.1.2 System polityczny Indii – geneza, rozwój, funkcjonowanie

Kształtowanie systemu politycznego Indii po 1947 roku można podzielić na kilka

etapów. Etap pierwszy to lata 1947-1950, tworzenie podstaw instytucyjno-prawnych systemu

politycznego Indii. Okres ten rozpoczął się odzyskaniem przez Indie niepodległości a zakończył

wejściem konstytucji w życie 26 stycznia 1950 roku230. Drugi etap od początku lat 50. do 1964

roku, to okres wprowadzenia ram instytucyjno-prawnych na szczeblu centralnym i stanowym.

Koniec tego etapu wyznaczyła śmierć pierwszego premiera Indii, Jawaharlala Nehru. Indyjski

Kongres Narodowy był wówczas partią dominującą, co spowodowało, że wypracowane przez

Zgromadzenie Konstytucyjne zasady i reguły nie zawsze były realizowane, szczególnie w

kwestiach związanych z relacjami rządu centralnego z rządami stanowymi, które charaktery

zwała centralizacja władzy. Etap trzeci od połowy lat 60. do 1984 roku. Okres ten rozpoczyna

się objęciem pozycji premiera przez Indirę Gandhi, a kończy jej śmiercią. Etap ten

charakteryzuje koncentracja władzy na szczeblu centralnym oraz kryzys indyjskiej demokracji

226Pakistan Wschodni w 1971 roku po wojnie uzyskał niepodległość, tak powstał Bangladesz Więcej zob.: A. Riaz,

Bangladesh: A Political History since Independence, Bloomsbury Publishing, 2016. 227 R. C. Oberst, Y. K. Malik, C. H. Kennedy, .A. Kapur, M. Lawoti, S. Rahman, A. Ahmad, Government and

politics in South Asia (7. edycja), Westview Press, 2014, s. 1-10. 228 Zob. szerzej: A.J. Parel, Gandhi Hind Swaraj and Other Writings, Cambridge 2007; S. Wolpert, Gandhi,

Warszawa 2003, T. Weber, Gandhian Nonviolence and Its Critics, „Gandhi Marg” 2006, October-December, nr

3, s. 270-296. 229 N. Palkhivala, A State without Nation?, „Statesman” z 30 maja 1996 r. 230 26 stycznia to Dzień Republiki, obok dnia niepodległości (15 sierpnia) i rocznicy urodzin Mahatmy Gandhiego,

to najważniejsze świata narodowe w Indiach.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Ali+Riaz%22

71

w latach 1975-1977, czyli wprowadzenie stanu wyjątkowego przez premier I. Gandhi. Czwarty

etap od połowy lat 80. do 1996 roku, to okres transformacji indyjskiego sytemu politycznego.

Rozpoczął się wówczas proces decentralizacji władzy, który ma wpływa na poprawę relacji na

linii centrum – stany . Okres ten kończy się przegraną w wyborach Indyjskiego Kongresu

Narodowego i początkiem rządów koalicyjnych. Etap piąty od 1996 roku do 2014 roku

charakteryzuje się dostosowywaniem ram instytucjonalno-prawnych indyjskiego systemu

politycznego do zmieniających się uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. Ostatni etap

rozpoczął się wygraną Bharatiya Janata Party (BJP), w wyborach do Lok Sabha w 2014 roku.

BJP wygrała także kolejne wybory w 2019 roku, po raz kolejny zdobywając większość w Lok

Sabha. Okres ten związany jest z wprowadzaniem dalszych zmian w systemu politycznym

Indii, jak na przykład zmiana statusu stanu Dźammu i Kaszmir, co jest związane z filozofią

partii BJP, czyli promowaniem hinduskiego nacjonalizmu. Poniżej Autorka przedstawiła ramy

instytucjonalno-prawne indyjskiego systemu politycznego, w których nie odwołuje się do

etapów jego kształtowania. Etapy te zostały przedstawione w kolejnych podrozdziałach.

Dla kształtu systemu politycznego duże znaczenia miały obrady Zgromadzenia

Konstytucyjnego (Constituent Assembly), którego zadaniem było opracowanie konstytucji dla

niepodległych Indii.231. Zgromadzenie Konstytucyjne obradowało od grudnia 1946 do grudnia

1949 roku. Wśród jego członków dominowali przedstawiciele Indyjskiego Kongresu

Narodowego232. Twórcy konstytucji w dużej mierze opierali się na systemie westminsterskim

ale można odnaleźć elementy systemu politycznego Stanów Zjednoczonych, Kanady oraz

wybranych państw Europy Zachodniej. Konstytucja Indii liczyła 395 artykułów, z czego

przejęła około 250 artykułów z Government of India Act z 1935 roku. Weszła w życie 26

stycznia 1950 roku, Indie wówczas stały się republiką233. Filarami indyjskiego systemu

politycznego są demokracja, sekularyzm i federalizm. Dużym wyzwaniem dla twórców

konstytucji było stworzenie państwa, które będzie respektowało różnorodność indyjskiego

231 W preambule indyjskiej konstytucji znajduje się zapis: „Indie są sekularną, socjalistyczną i demokratyczną

republiką”. Konstytucja Indii: https://www.india.gov.in/my-government/constitution-india (dostęp: 4.02.2016) 232 S. Tokarski, S. Bhutani, Nowoczesne Indie. Wyzwanie rozwoju, Askon, Warszawa 2007, s. 50. 233 Według Dr Bhimrao Ramji Ambedkara, który stał na czele Drafting Committee of the Constituent Assembly,

siłą indyjskiej konstytucji miała być jej elastyczność. Indie mogły być zarówno państwem federalnym jak i

państwem unitarnym, w zależności od czasu i okoliczności, patrz: W. Swenden, Centre-State Bargaining and

Territorial Accommodation: Evidence from India, “Swiss Political Science Review” 2016, nr 4, s.491–515.

Według Jayala i Brassa, indyjskie instytucje w tym te które są odpowiedzialne za tworzenie polityki zagranicznej,

są bardzo mocno zdominowane przez elity. Zapisy w konstytucji są różnie interpretowane w zależności od

uwarunkowań wewnętrznych. Indyjskie system w większości przypadków, tylko w teorii przypomina systemy

świata zachodniego, patrz: N.G. Jayal, Democracy in India, Oxford Press Publication 2007; P/Brass, The Politics

of India since Independence, Cambridge University Press 1994.

72

społeczeństwa i zarazem będzie oparte na silnej władzy centralnej. Konstytucja dawała

ograniczone prawa stanom, był to system „quasi-federalny”, z dominacją centrum. Jednolity

aparat urzędniczy miał gwarantować spójność państwa234.

Struktura władzy na poziomie centralnym obejmuje prezydenta, wiceprezydenta,

premiera oraz dwuizbowy parlament. Prezydent jest głową państwa, faktyczna władza

spoczywa w rękach premiera, który stoi na czele rządu. Prezydent jest wybierany na pięcio-

letnią kadencję z nieograniczoną możliwością reelekcji, w wyborach pośrednich przez

Kolegium Elektorów, w skład którego wchodzą członkowie parlamentu centralnego oraz

legislatur stanowych235. Może przemawiać na forum parlamentu, ma ograniczone prawo veta

wobec proponowanych przez parlament ustaw, powołuje sędziów Sądu Najwyższego oraz

innych wysokich przedstawicieli administracji publicznej. Stoi na czele ogólnokrajowych sił

zbrojnych. Prezydent może zostać usunięty ze stanowiska poprzez procedurę impeachmentu,

która jest przeprowadzona przez parlament. Pomimo tego, że według zapisów w konstytucji

prezydent ma wiele prerogatyw władzy wykonawczej, to praktycznie jest jedynie doradcą

premiera i członków jego gabinetu236. W wyjątkowych sytuacjach takich jak atak na granice

Indii, kryzys gospodarczy lub nasilające się tendencje separatystyczne, prezydent może

zadecydować o wprowadzeniu stanu wyjątkowego tylko w konkretnym stanie lub na terenie

całego państwa. Podczas stanu wyjątkowego parlament zostaje rozwiązany, a prezydent rządzi

za pomocą dekretów. Wówczas zostają zawieszoneparlament i podstawowe prawa i wolności

234 Podstawą funkcjonowania państwa był stworzony przez Brytyjczyków system służby cywilnej (Indian Civil

Service), który po odzyskaniu przez Indie niepodległości został przekształcony w Indian Administrative Service

(IAS). Zob. więcej: A. Burakowski, K. Iwanek, Indie. Od kolonii do mocarstwa 1857-2013, PWN, Warszawa

2013. 235Jedynym politykiem który rządził więcej niż jedną kadencję był Rajendra Prasad, który sprawował urząd

prezydenta od 1950 do 1962 roku. Był pierwszym prezydentem niepodległych Indii. Więcej zob.: Guha R., India

after Gandhi, Picador, New Delhi 2007. 236 B. Chakrabarty, R. Kumar Pandey, Indian Government and Politics, SAGE Publishing India, New Delhi 2008.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Bidyut+Chakrabarty%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Rajendra+Kumar+Pandey%22

73

obywateli237. Decyzja prezydenta o wprowadzeniu stanu wyjątkowego jest kontrolowana przez

zarówno członków gabinetu jak i przez parlament238.

Wiceprezydent jest wybierany przez członków dwóch izby parlamentu centralnego.

Jego kadencja trwa pięć lat, z nieograniczoną możliwością reelekcji. Przewodniczy obradom

wyższej izby parlamentu (Radźja Sabha), ma decydujący głos kiedy Izba nie może podjąć

decyzji. Zastępuje prezydenta w przypadku jego rezygnacji, niemożności wykonywania funkcji

lub śmierci. Wiceprezydent po przejęciu obowiązków prezydenta nie urzęduje do końca

kadencji, tylko do momentu zorganizowania wyborów239. Czas na wybranie nowego

prezydenta to maksymalnie pół roku240. Wiceprezydent poza tym ma głównie funkcje

reprezentacyjne. Zwyczajowo prezydent i wiceprezydent pochodzą w różnych regionów

Indii241.

Premier Indii jest wybierany przez prezydenta, ale w praktyce zostaje nim zazwyczaj

lider partii, która wygrała wybory. W rękach premiera leży władza wykonawcza, Premier

kształtuje i wprowadza w życie politykę gabinetu, który tworzy premier wraz z ministrami z

kluczowych ministerstw242. Gabinet przedkłada w parlamencie ustawy, przygotowuje i

przedstawia parlamentowi budżet. Formułuje politykę wewnętrzną i zagraniczną, pełni także

funkcję doradczą dla prezydenta. Premier wyznacza zadania ministerstwom i może przenieść

ministra z jednego resortu do drugiego. Rezygnacja premiera powoduje rozwiązanie rządu.

237 W 1974 roku Fakhuruddin Ali Ahmed (członek gabinetu Indiry Gandhi) został wybrany prezydentem Indii.

Ahmed w 1975 roku z inicjatywy Indiry Gandhi podpisał dokument na mocy którego wprowadził w państwie stan

wyjątkowy w 1975 roku, który trwał do 1977 roku. Nie był to pierwszy raz w historii Indii, kiedy stan wyjątkowy

został wprowadzony na terenie całego państwa ale tym razem okoliczności były wyjątkowe. Indira która była

premierem od 1966 roku, została oskarżona o oszustwa wyborcze których miała dopuścić się podczas wyborów

w 1971 roku. W czerwcu 1975 roku rząd stanowy w Allahabadzie uznał Indię Gandhi za winna i wezwał ją do

ustąpienia z funkcji premiera. Indira nie uznała wyroku sądu i na podstawie 352 (1) artykułu konstytucji

zarekomendowała prezydentowi Fakhruddinowi Ali Ahmedowi, wprowadzenia stanu wyjątkowego. Wielu

członków opozycji trafiło do więzienia, cześć swobód obywatelskich została zawieszona a parlament został

rozwiązany237. Swobody i prawa demokratyczne zostały zawieszone, a Indira wprowadziła rządy silnej ręki (część

badaczy określa okres stanu wyjątkowego do 1975 do 1977, jako rządy autorytarne). Wpływ jaki miała Indira na

prezydenta znacznie zwiększył jej prerogatywy władzy. 238 S. K. Mitra, Politics in India: Structure, Process and Policy, Routledge 2012. 239 A. Appadorai,, Domestic roots of India’s foreign policy 1947–1972, Oxford University Press, New Delhi 1981. 240 J. C. Johari, Indian Political System: A Critical Study of the Constitutional Structure and the Emerging Trends

of Indian Politics, Anmol Publications, New Delhi 1996. 241 Wybrany w czerwcu 2017 roku na prezydenta Ram Nath Kovind pochodzi z północy Indii ze stanu Uttar Pradeś,

a wybrany w sierpniu 2017 roku na wice-prezydenta Shri Muppavarapu Venkaiah Naidu pochodzi z południowych

Indii ze stanu Andhra Pradeś. 242 Y. Yadav,S. Palshikar,Party System and Electoral Politics in the Indian States, 1952-2002’, (w:) P. R. DeSouza,

E. Sridharan (red.), India’s Political Parties, Sage, New Delhi 2006.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Subrata+K.+Mitra%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22J.+C.+Johari%22

74

Gabinet jest odpowiedzialna przez niższa izbą parlamentu (Lok Sabha), jeśli straci jej poparcie

to rząd musi podać się do dymisji243.

Władza ustawodawcza należy do parlamentu, który składa się z izby niższej (Lok

Sabhy, Izby Ludowej) i wyższej Radźja Sabhy (Izby Stanowej). Radźja Sabha składa się z nie

więcej niż 238 deputowanych, wybieranych przez członków legislatur stanowych oraz 12

członków mianowanych przez prezydenta. Co dwa lata wymienia się jedna trzecia jej składu

(kadencja trwa sześć lat)244. Lok Sabha składa się z nie więcej niż 552, z czego 530 wybieranych

jest w wyborach bezpośrednich245. Nie więcej niż 20 członków Lok Sabhy wybieranych jest w

terytoriach związkowych, a 2 reprezentuje społeczność angloindyjską. Ilość mandatów stanów

i terytoriów związkowych w Lok Sabha została przedstawiona w Tabeli nr 1. Kadencja niższej

izby parlamentu trwa 5 lat, ale może zostać wydłużona w okresie stanu nadzwyczajnego246.

Prezydent może rozwiązać Lok Sabha na wniosek premiera. Ustawy mogą być proponowane

przez obydwie izby, ale muszą też być przez obydwie zatwierdzone. Jeśli izby nie mogą się

porozumieć co do projektu ustawy to wówczas głosują nad nim jeszcze raz wspólnie. Istnieje

jeden wyjątek, który dotyczy ustaw odnosi się do finansów247. Teoretycznie obydwie izby mogą

kontrolować politykę zagraniczną, ale minister spraw zagranicznych jest odpowiedzialny tylko

przed Lok Sabhą. Oznacza to, że niższa izba parlamentu ma większy wpływ na proces

kształtowania polityki zagranicznej248.

243 Więcej patrz: N.G. Jayal, P.B. Mehta, The Oxford Companion to Politics in India, Oxford University Press,

2010. 244 S. K. Mitra, Politics in India: Structure, Process and Policy, Routledge 2012. 245 Wyjątek stanowi Sikkim, którego jedyny reprezentant jest wybierany przez zgromadzenie ustawodawcze stanu.

Zob. więcej: M. P. Lama, Sikkim: Society, Polity, Economy, Environment, Indus Publishing, New Delhi 1994. 246 Czynne prawo wyborcze mają obywatele, którzy ukończyli 18 lat. Bierne prawo wyborcze przysługuje

wszystkim obywatelom , którzy ukończyli 25 lat, w przypadku wyborów do Lok Sabha i 30 lat w przypadku

wyborów do Radźja Sabha. Kandydaci muszą spełniać również dodatkowe wymagania określone uchwałą

parlamentu. Zob. więcej: K. J. Voll, J. Lobo, India snd South Asia: January 2016 Dossier; M. Prasad Singh, S.

Ranjan Raj, The Indian Political System, Pearson, London 2011. 247 Więcej zob.: A. Burakowski, K. Iwanek, Indie. Od kolonii do mocarstwa 1857-2013, PWN, Warszawa 2013,

s. 188-195. 248 H. Roy, M. P. Singh, Indian Political System, Pearson, London 2018.


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Mahendra+Prasad+Singh%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Subhendu+Ranjan+Raj%22


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Himanshu+Roy%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22M+P+Singh%22

75

Tabela nr 1. Ilość mandatów stanów i terytoriów związkowych w Lok Sabha (stan na czerwiec

2020 roku)

Nazwa stanu Liczba ludności

i proc, populacji

Całkowita

ilość

mandatów w

Lok Sabha

Ilość mandatów

zarezerwowanych

dla kast

rejestrowanych

Ilość mandatów

zarezerwowanych

dla plemion

rejestrowanych

Andhra Pradeś 49 386 799

(4,08%) 25 4 1

Arunachal

Pradeś

1 382 611

(0,11%) 2 - -

Asam 31 169 272

(2,58%) 14 1 2

Bengal Zachodni 91 347 736

(7,55%) 42 10 2

Bihar 103 804 637

(8,58%) 40 6 -

Chhattisgarh 25 540 196

(2,11%) 11 1 4

Goa 1 457 723

(0,12%) 2 - -

Gudźarat 60 383 628

(5,00%) 26 2 4

Hariiana 25 353 081

(2,09%) 10 2 -

Himachal Pradeś 6 864 602

(0,57%) 4 1 -

Dźarkhand 32 966 238

(2,72%) 14 1 5

Karnataka 61 130 704

(5,05%) 28 5 2

Kerala 33 387 677

(2,76%) 20 2 -

Madhya Pradeś 72 597 565

(6,00%) 29 4 6

Maharasztra 112 372 972

(9,28%) 48 5 4

Manipur 2 721 756

(0,22%) 2 - 1

76

Meghalaya 2 964 007

(0,24%) 2 - 2

Mizoram 1 091 014

(0,09%) 1 - 1

Nagaland 1 980 602

(0,16%) 1 - -

Odisha 41 947 358

(3,47%) 21 3 5

Pendżab 27 704 236

(2,30%) 13 4 -

Radźastan 68 621 012

(5,67%) 25 4 3

Sikkim 607 688

(0,05%) 1 - -

Tamilnadu 72 138 958

(5,96%) 39 7 -

Telangana 35 286 757

(2,97%) 17 3 2

Tripura 3 671 032

(0,30%) 2 - 1

Uttarakhand 10 116 752

(0,84%) 5 1 -

Uttar Pradeś 199 812 341

(16,49%) 80 17 -

Nazwa

terytorium

związkowego

Andamany i

Nikobary

379 944

(0,03%) 1 - -

Czandigarh 1 055 450

(0,09%) 1 - -

Dadra i

Nagarhaweli i

Daman i Diu

585 764

(0,05%) 2 - 1

Dźammu

i Kaszmir

12 274 637

(0,9%) 5 - -

Ladakh 274 289

(0,02%) 1 - -

77

Lakszadiwy 64 429

(0,01%) 1 - 1

Puduććeri 1 244 464

(0,10%) 1 - -

Miasto

stołeczne

New Delhi 16 787 941

(1,38%) 7 1 -

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Election Comission of India,

https://www.eci.nic.in/eci_main1/seats_of_loksabha.aspx (dostęp 12 marca 2020)

Struktura władzy na poziomie stanowym obejmuje gubernatora, premiera rządu

stanowego oraz jedno- lub dwuizbowy parlament stanowy. Gubernator jest powoływany przez

prezydenta, którego reprezentuje go w jednym lub w kilku stanach jednocześnie. Kadencja trwa

pięć lat249. Jeśli po wyborach stanowych partie nie są w stanie sformułować rządu, gubernator

nadzoruje utworzenie nowego rządu. Może także zasugerować prezydentowi wprowadzenie

rządów prezydenckich, jeśli sytuacja polityczna, ekonomiczna zagraża stabilności i

bezpieczeństwu stanu lub całego państwa. Wprowadzenie rządów prezydenckich wiąże się z

zawieszeniem działalności parlamentu i rządu stanowego oraz przejęciem kontroli nad

administracją i legislatywą przez gubernatora. W praktyce oznacza to, że władze przejmuje rząd

centralny250.

Premier stanu (chief minister), gabinet i rada ministrów (rząd) sprawują władzę

wykonawczą na szczeblu stanowym. Premier jest wybierany przez gubernatora stanu, w

praktyce zostaje nim lider partii, która wygrała wybory. Prerogatywy premiera stanu oraz

249 M.G. Khan, Coalition Government and Federal System in Indi’, “The Indian Journal of Political Science” 2003,

nr 3-4, s. 169. 250 Rządy prezydenckie po raz pierwszy zostały wprowadzone w 1951 roku. Tylko w latach 1966-1977 artykuł

356 został użyty 39 razy, a do 2017 roku ponad sto razy. Sąd Najwyższy (Bommai vs. rząd centralny z 1994 roku)

ograniczył możliwości wprowadzania rządów prezydenckich poprzez określenie konkretnych reguł, kiedy może

to nastąpić. Ilość przypadków wprowadzenia przez rząd centralny rządów prezydenckich zaczęła systematycznie

się zmniejszać. Prawo prezydenta do rozwiązania rządu stanowego nie jest absolutne. Decyzje musi być

zatwierdzona przez parlament na szczeblu centralnym, do tego momentu, prezydent może zawiesić działalność

parlamentu stanowego. Jeśli parlament na szczeblu stanowy, nie wyrazi zgody na rozwiązanie rządu stanowego,

to w ciągu dwóch miesięcy rząd stanowy odzyskuje pełnie władzy. Ponadto Sąd Najwyższy ma prawo do wydania

opinii, czy wprowadzenie rządów prezydenckich jest uzasadnione, więcej zob.: S.P. Sathe, Judicial Activism in

India. Transgressing Borders and Enforcing Limits, Oxford University Press, New Delhi 2002; A. Sadandan,

Bridling Central Tyranny in India, “Asian Survey” 2012, nr 2, s. 247–269; J. C. Johari, The Constitution of India

aPolitico-Legal Study, Sterling Publishers Pvt. Ltd, 2004; K. Adeney, Federalism and Ethnic Conflict Regulation

in India and Pakistan, Palgrave-Macmillan, Basingstoke 2007, s.185-189.


78

dwóch terytoriów związkowych (New Delhi, Puduććeri oraz Dźammu i Kaszmir) są podobne

do tych które mają premierzy rządu centralnego, ale na poziomie stanu251.

Parlamenty stanowe są jedno- lub dwuizbowe, jest zależne od wielkości stanu252.

Legislatury mają prawo ustawodawcze we wszystkich kwestiach, które należą do kompetencji

stanów. Członkowie parlamentu stanowego (niższej izby Vidhan Sabha) mogą odwołać

premiera i jego gabinet poprzez votum nieufności253. Wybory do niższej izby odbywają się na

podstawie powszechnego prawa wyborczego, kadencja trwa pięć lat. Podczas kampanii

wyborczej partie skupiają się zazwyczaj na kwestiach związanych z konkretnym stanem.

Członkowie wyższej izby parlamentu (Vidhan Parishad) wybierani są rotacyjnie. Kadencja

trwa sześć lat, co dwa lata posłowie izby niższej wybierają jedną trzecią tej izby w wyborach

pośrednich, w których głosują reprezentanci ciał lokalnych. Część członków izby jest

wybieranych przez gubernatora, który korzysta z porady premiera. Terytoria związkowe nie

mają własnych struktur władzy, kierowane są przez nominowanych przez prezydenta

wicegubernatorów. Wyjątkiem jest New Delhi, Puduććeri oraz Dźammu i Kaszmir, które mają

ciała ustawodawcze254.

2.2.2 Polityka zagraniczna w indyjskim systemie politycznym

Relacje między rządem centralnym a rządami stanowymi w kwestii kreowania polityki

zagranicznej ewoluowały od momentu wejścia w życie konstytucji Indii w 1950 roku, kiedy to

rząd centralny odgrywał dominującą rolę w tworzeniu polityki zagranicznej aż do roku lat 20.

XXI wieku, kiedy rządy stanowe i reprezentujące je partie regionalne mają coraz większe

znaczenie w tym procesie. Zmiany jakie zaszły miały związek z ewolucją indyjskim systemu

partyjnym z systemu partii dominującej do systemu wielopartyjnego.

Podział kompetencji między rządem centralnym i rządami stanowymi jest opisany w

artykule 246 indyjskiej Konstytucji Indii255. Prerogatywy rządu centralnego w kreowaniu

251 W.H. Morris-Jones, The Government and Politics of India, Hutchinson University Library, London 1971, s.

152. 252 W grudniu 2018 roku parlamenty dwuizbowe funkcjonowały w Uttar Pradeś, Maharasztra, Andhra Pradeś,

Telangana, Bihar, Karanataka, Dźammu i Kaszmir. Rządy Bengalu Zachodniego oraz Tamilnadu dążą do tego

aby przegłosować utworzenie Vidhan Pariszad. 253 F. Frankel, Z. Hasan, R. Bhargava, B. Arora (red.), Transforming India:Socio-Political Dynamics of

Democracy, Oxford University Press, New Delhi 2000. 254 A. Jaskólska, Liberalna teoria polityki zagranicznej – studium przypadku partii regionalnych w Indiach,

„Stosunki Międzynarodowe” 2018, nr 4, s.145-167. 255 Kompetencje centrum wobec stanów są mocno rozbudowane. Union List (prerogatywy rządu centralnego) –

97 pozycji, State List (prerogatywy rządów stanowych) – 66 pozycji oraz Concurrent List, czyli lista gdzie

zarówno centrum, jak i stany mają prerogatywy do działania– 47 pozycji. Jeśli nastąpi konflikt interesów w ramach

Concurrent List to wówczas zawsze pierwszeństwo należy do centrum. Ponadto artykuł 248 Konstytucji Indii

79

polityki zagranicznej określa artykuł 253. Rząd centralny jest odpowiedzialny za kreowanie

polityki zagranicznej i obronnej. Ponadto jest zobowiązany do utrzymywania stosunków

dyplomatycznych, konsularnych i handlowych. Odpowiada za kontakty z organizacjami

międzynarodowymi, reprezentuje państwo na arenie międzynarodowej, zawiera porozumienia,

podpisuje umowy. Decyduje o ogłoszeniu stanu wojny i pokoju. Członkowie parlamentu mogą

zażądać od premiera lub ministra spraw zagranicznych przedstawienia stanu polityki

zagranicznej, w ciągu tzw. godziny pytań. Premier i minister spraw zagranicznych mogą także

składać relacje w parlamencie ze swoich oficjalnych wyjazdów za granicę oraz z podejmowania

delegacji z zagranicy256. Członkowie partii opozycyjnej mogą wnieść o votum nieufności

przeciwko premierowi, w sprawie kluczowych wydarzeń związanych z polityką zagraniczną257.

Artykuł 257 umożliwia rządowi centralnemu wydawanie zaleceń rządom stanowym w

kwestiach związanych z kreowaniem polityki zagranicznej258. Jest jeden wyjątek, kiedy rząd

centralny musi odbyć konsultacje z rządem stanowym/i, jest to zmiana granic państwa oraz

podziału wód rzek259. Członkowie rządów stanowych są zobowiązani do zgłaszania oficjalnych

wyjazdów zagranicznych do Ministerstwa Spraw Zagranicznych, aby otrzymać oficjalne

nadaje władzy centralnej władzę ustawodawczą w kwestiach, które znajdują się na State List. Więcej zob.: A.

Mattoo, H. Jacob, Republic of India, (w:) . H. Michelmann (red.), Foreign Relations in Federal Countries,

Montreal and Kingston: McGill-Queen’s University Press and Forum of Federations, 2009, L. Saez, The Sarkaria

Commission and India’s Struggle for Federalism, “Contemporary South Asia” 1999, nr, 1, s.. 46. 256 B. Chakrabarty, Constitutional Democracy in India, Routledge 2018. 257 Jawaharlal Nehru doświadczył pierwszego głosowania nad votum zaufania dla jego rządu po agresji Chin na

Indii w 1962 roku. W ostatnich latach partie lewicowe wycofały wsparcie dla rządu Manmohana Singha ze

względu na podpisanie porozumienia o współpracy w dziedzinie cywilnego wykorzystania energii nuklearnej

(India-US Civil Nuclear Deal). Konieczne było głosowanie nad votum nieufności257. Zarówno Nehru jak i Singh

zdołali utrzymać władzę. Zob. więcej: O. Deepa, R. Rajesh, The Pragmatic Challenge to Indian Foreign Policy,

“The Washington Quarterly” 2011, nr 2, s. 145-162. 258 Zgłaszane przez partie regionalne żądania decentralizacji doprowadziły do powstania w 1983 roku komisji,

której zadaniem było zbadanie relacji na linii centrum-stany. Na czele komisji stanął były sędzia Sądu

Najwyższego, Ranjit Singh Sarkaria. Komisja została nazwana jego imieniem (Sarkaria Comission). Raport

został opublikowany w 1988 roku, w większości rekomendacje nie zostały wprowadzone w życie. Komisja

określiła federalizm jako paradygmat, który może ulegać zmianom w zmieniającym się państwie. Komisja nie

zaproponowała wprowadzenia drastycznych zmian w relacjach centrum-stany, rekomendowała stopniową i

powolną decentralizację. Raport dostępny do pobrania: http://interstatecouncil.nic.in/sarkaria-commission/

(dostęp: 13.07.2017). W 2000 roku rząd BJP powołał National Comission, która miała za zadanie opracowania

strategii decentralizacji relacji centrum-stany. W końcowym raporcie wydano następującą rekomendacje: „aby

zredukować napięcie między rządem centralnym a rządami stanowymi i usprawnić proces podejmowania decyzji

w sprawach, które dotyczą stanów, rząd centralny powinien konsultować się ze stanami, szczególnie jeśli rząd

centralny zamierza podpisać porozumienie, które będzie miało bezpośredni wpływ na sytuację w stanie”258. Ta

rekomendacja nie została wprowadzona w życie. Raport: National Commission to Review the Working of the

Constitution Final Report (New Delhi: National Commission to Review the Working of the Constitution, 2002),

http://lawmin.nic.in/ncrwc/finalreport/v1ch8.htm (dostęp: 26.03.2016). 259 Konstytucja Indii: https://www.india.gov.in/my-government/constitution-india (dostęp 4 luty 2016).

http://lawmin.nic.in/ncrwc/finalreport/v1ch8.htm

80

pozwolenie (tzw. political clerance)260. Przedstawiciele rządów stanowych podczas wizyty

zagranicznych są zobowiązani do unikania tematów kontrowersyjnych. Nie mogą angażować

się w działania, które miałyby związek z bezpieczeństwem państwa261. Premierzy stanów

przygranicznych coraz częściej towarzyszą przedstawicielom rządu centralnego podczas wizyt

w państwach sąsiedzkich262.

Narendra Modi (premier Indii z ramienia Bharatiya Janata Party, BJP, od maja 2014

roku) podczas kampanii wyborczej w 2014 roku wielokrotnie zapowiadał, że zdecentralizuje

relacje na linii centrum-stany, między innymi poprzez ustanowienie mechanizmów konsultacji,

które umożliwią wprowadzenie harmonijnych relacji263. Premier Modi zapewniał, że będzie

dążyć do modelu, w którym narodowa strategia rozwoju (Team India) będzie współtworzona

przez rządy stanowe, co oznacza wzrost wpływu partii regionalnych264. Propozycja zmian

dotyczy także udziału premierów stanowych w kreowaniu polityki zagranicznej265. Premier

Modi nazwał ten model cooperative federalism266. Komisja Planowania (Planning Comission),

która zajmowała się między innymi opracowywaniem planów pięcio-letnich, została w 2015

roku zastąpiona przez National Institution for Transforming India (NITI Aayog)267. Celem

260 Zgoda ta nie zawsze jest wydawana, premier Biharu, Nitish Kuma, w 2008 i 2010 roku od rządu na czele z BJP

oraz United Progressive Alliance (UPA) a w 2015 roku rząd National Democratic Alliance (NDA) nie uzyskał

zgody na wyjazd do Nepalu. Zob. więcej: B. Chakrabarty, Localizing Governance in India, Routledge 2017. 261A.Mishra, J. Miklian, The evolving domestic drivers of Indian foreign policy, NOREF Norwegian Peacebuilding

Resource Centre, Report January 2016. 262 Premierzy stanów graniczących z Bangladeszem towarzyszyli premierowi Narendrze Modiemu podczas jego

wizyty w Dhace w czerwcu 2015 oraz maju 2018 roku. 263 Próbę zdecentralizowania relacji centrum-stany podjął Kongres w 1991 roku, kiedy wprowadził New Economic

Policy. Rządy stanowe uzyskały możliwość samodzielnego rozwijania strategii rozwoju. Strategia pozyskiwania

bezpośrednich inwestycji zagranicznych, nie musiała już przechodzić przez centralną biurokrację, co znacznie

ułatwiło i usprawniło proces. Ponadto, rządy stanowe uzyskały możliwość aktywnego uczestniczenia w tworzeniu

polityki zagranicznej poprzez kontakty z międzynarodowymi organizacjami, rządami centralnymi i stanowymi

(głównie w celu pozyskania bezpośrednich inwestycji zagranicznych, promowania porozumień o wolnym handlu).

Premierzy rządów stanowych uzyskali możliwość odbywania podróży zagranicznych w poszukiwaniu

inwestorów. Premierom stanowym podczas podróży towarzyszyli przedstawiciele sektora państwowego i

prywatnego, liczni przedsiębiorcy. Premierzy zaczęli ze sobą współzawodniczyć, rozpoczęła się era flying Chief

Minister, czyli latających stanowych premierów263. Im większą autonomię w kwestiach gospodarczych

uzyskiwały rządy stanowe, tym większe było poparcie dla partii regionalnych. W wyborach do rządu centralnego

w 1991 roku poparcie dla partii regionalnych wynosiło 13 proc., a w 1996 aż 31 proc. Więcej patrz: A.H. Schakel,

W. Swenden. Rethinking Party System Nationalization in India (1952-2014). Government and Opposition, First

View Article 2016; N.K. Jha, Foreign Policy Making in Federal States, the Indian and Canadian Experience,

“India Quarterly” 1999, nr 3, s.7. 264 Premier Modi pierwszy raz przedstawił strategię Team India na forum Radźja Sabha w 2014 roku. Zob. więcej:

BJPManifesto,2014,dostęp:21.05.2014,

http://www.bjp.org/images/pdf_2014/full_manifesto_english_07.04.2014.pdf. 265 S. Shashi, Narandra Modi’s foreign policy vision, http://www.niticentral.com/2013/10/18/narendra-modis-

foreign-policy-vision-147714.html (dostęp: 14.05.2019). 266 Narendra Modi Delivers First Address to Lok Sabha, Talks About Centre’s Commitment to Serve the Poorest

of the Poor, http://www.narendramodi.in/narendra-modi-delivers-first-address-tolok-sabha-talks-about-centres-

commitment-to-serve-the-poorest-of-the-poor-6296 (dostęp: 28.05.2018). 267 Zob. więcej: National Institution for Transforming India (NITI Aayog) https://niti.gov.in/ (dostęp: 23.11.2018).


81

nowo powstałej instytucji jest zaangażowanie rządów stanowych w tworzeniu strategii rozwoju

poprzez wypracowanie procedur i mechanizmów współpracy. Wszyscy premierzy stanowi są

członkami NITI Aayog. Ponadto premier Modi wprowadził w życie rekomendacje 14. Finance

Comission i zwiększył 32 do 42 proc. udział stanów w podziale dochodów z podatków268.

Kolejną instytucją utworzoną przez rząd premiera Modiego jest States Division, która

funkcjonuje w ramach Ministerstwa Spraw Zagranicznych (Ministry of External Affairs, MEA)

od 2014 roku269. W przeciwieństwie do NITI Aayog, nie należą do niej przedstawicieli rządów

stanowych. Instytucja służy między innymi jako platforma do przekazywania informacji o

możliwościach pozyskania inwestorów zagranicznych, aby rządy stanowe miały możliwość

zintensyfikowania współpracy gospodarczej270. States Division wspiera także rządy stanowe w

kontaktach z indyjskimi placówkami dyplomatycznymi oraz przedstawicielstwami i

placówkami w Indiach. Miasta i stany mogą podpisywać więcej umów partnerskich takich jak

na przykład Hajderabad i Qingdao (na poziomie miast) oraz Karantaka i Sichuan (na poziomie

stanów/prowincji)271. Zadaniem instytucji jest także usprawnienie pracy rządów stanowych

poprzez dzielenie się z nimi dobrymi praktykami. Z kolei rządy stanowe mają pomagać w

szkoleniu kadry Ministerstwa Spraw Zagranicznych, która będzie specjalizowała się w

kwestiach związanych z konkretnymi stanami272.

Rząd Modiego nie jest pierwszym, który próbował doprowadzić do zdecentralizowania

relacji centrum-stany. W 1990 roku na mocy decyzji prezydenta Indii, powstała Inter-State

Council (ISC). Utworzenie ISC było jedną z rekomendacji Sarkaria Comission. W jego skład

268 Ministry of Finance: http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=115810 (dostęp: 7.02.2017). 269Ministry of Foreign Affairs, Q NO.687 Separate Division for Centre-State Relations, Question Hours,

https://mea.gov.in/lok-

sabha.htm?dtl/24347/Q_NO687_SEPARATE_DIVISION_FOR_CENTRESTATE_RELATIONS (dostęp:

12.04.2020). 270 Rządu Narendry Modiego zaproponował także podpisanie porozumienia Center-State Investment Agreement

(CSIA), którego celem byłoby usprawnienie procesu pozyskiwania bezpośrednich inwestycji zagranicznych przez

rządy stanowe. W listopadzie 2015 roku, Modi wyraził zadowolenie, że Ministerstwo Spraw Zagranicznych

współpracuje z rządami stanowymi a podczas wizyty Modiego w Chinach, w maju 2015 roku odbył się szczyt

przedstawicieli rządów stanowych z Indii i prowincji chińskich. Modi zachęca rządy stanowe do tworzenia

specjalnych jednostek, które na poziomie stanu będą promować eksport i możliwości inwestycji w stanie, Prime

Minister’s Office, Text of Prime Minister’s Inaugural Address at Delhi Economics Conclave,

http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease .aspx?relid=130283 (dostęp: 13.05.2016). 271 Porozumienia podpisane w maju 2015 roku podczas wizyty premiera Modiego w Chinach, więcej patrz: Lok

Sabha, Question No. 2970 New Division for Centre-State

Relations:http://www.mea.gov.in/loksabha.htm?dtl/26812/QUESTION+NO2970+NEW+DIVISION+FOR+CE

NTRESTATE+RELATION (dostęp: 16 lipiec 2017). 272 H. Jacob, Putting the Periphery at the Center, Indian States’ Role in Foreign Policy, Carnegie India October

2016; T. Singh Maini, Indian Federalism under Modi: States No Longer Mute Foreign Policy Spectators,

http://www.futuredirections.

org.au/publication/indian-federalism-modi-states-no-longer-mute-foreign-policy-spectators/(dostęp:15.08.2018).

http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease

82

wchodzi premier, który stoi na czele instytucji, premierzy stanowi i wybrani ministrowie w

rządu centralnego. Spotkania ISC odbywają się nieregularnie273 i mają bardzo niewielkie

znaczenie dla budowania lepszych relacji między rządem centralnym a rządami stanowymi. W

2007 roku rozpoczęła pracę Punchhi Comission, której celem było zbadanie relacji rządu

centralnego z rządami stanowymi z uwzględnieniem zmieniających się uwarunkowań

wewnętrznych i międzynarodowych. Komisja wydała rekomendacje w 2010 roku274. BJP w

programie wyborczym z 2014 roku obiecała, że będzie dążyć do rewitalizacji ISC, jednak partia

nie spełniła obecnie wyborczych. Działania ISC, State Division i NITI Aayog mające na celu

decentralizację relacji centrum-stany są mocno ograniczone i mało efektywne. Wyniki to

między innymi z braku zaufania na linii centrum-stany, brakiem wykwalifikowanej kadry

urzędniczej oraz ograniczeniami w budżecie dla wyżej wymienionych jednostek275.

Tradycyjnie stany i partie regionalne nie odgrywały istotnej roli w procesie

kształtowania polityki zagranicznej Indii. Jednak ostanie dwie dekady przyniosły pewne

zmiany. Liberalizacja gospodarki276 i ewolucja systemu partyjnego dały możliwość rządom

stanowym i partiom regionalnym na większe zaangażowanie w politykę tworzoną przez rząd

centralny w New Delhi. Rządy stanowe i partie regionalne mają coraz więcej nieformalnych

możliwości na kształtowanie polityki zagranicznej, szczególnie w kwestiach związanych z

zagraniczną polityką ekonomiczną.

2.3 Ewolucja systemu partyjnego

Ewolucja indyjskiego systemu partyjnego jest jednym z czynników, które miały

decydujący wpływ na wzrost znaczenia partii regionalnych w kształtowaniu polityki

zagranicznej. Ewolucję systemie partyjnym, którą można podzielić na pięć etapów: etap

pierwszy od 1952 do 1967 roku, drugi od 1967 do 1989, trzeci od 1989 do 1999 roku, czwarty

od 1999 roku do 2014 roku oraz piąty od 2014 roku do chwili obecnej277.

Istotne dla tematu rozprawy doktorskiej jest także zdefiniowanie kryteriów, które mogą

spełnić partie aby być uznane za partii ogólnokrajowych i regionalnych. Indyjska Komisja

273 Podczas rządów UPA I i UPA II , czyli w latach 2004-2014, ISC spotkała się tylko dwa razy. 274 Raport dostępny na stronie Inter-State Council Secretariat : http://interstatecouncil.nic.in/report-of-the-

commission-on-centre-state-relations/ (dostęp: 18.08.2018) 275 A. Jaskólska, Liberalna teoria polityki zagranicznej – studium przypadku partii regionalnych w Indiach,

„Stosunki Międzynarodowe” 2018, nr 4, s.145-167. 276 Więcej zob.: L. Seaz, Federalism without a Center: The Impact of Political and Economic Reform on India’s

Federal System, New Dehli 2002, s. 5. 277 Zob. wiecej: S. K. Mitra, Politics in India: Structure, Process and Policy, Routledge, 2012; P. K. Chhibber, R.

Verma, Ideology and Identity: The Changing Party Systems of India, Oxford University Press 2018.


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Pradeep+K.+Chhibber%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Rahul+Verma%22


83

Wyborcza278 dzieli partie polityczne na dwa typy: partie ogólnokrajowe i stanowe, które są

nazywane także partiami regionalnymi (Autorka będzie zamiennie używać obydwóch

zamiennie) 279. Według wytycznych Komisji Wyborczej, partia zyskuje status partii

ogólnokrajowej, jeśli zdobędzie co najmniej 6 proc. głosów w co najmniej czterech stanach

podczas wyborów do Lok Sabhy lub w wyborach do parlamentów stanowych. Ponadto, partia

musi zdobyć co najmniej cztery mandaty z jednego lub większej liczby stanów. Jeśli nie będzie

w stanie tego osiągnąć, to musi zdobyć co najmniej 2 proc. mandatów w Lok Sabha, czyli 11 z

543. Te 11 mandatów musi pochodzić z co najmniej trzech różnych stanów. Ilość partii

ogólnokrajowych w Indiach ulega dość częstym zmianom. Po wyborach do rządu centralnego

w 2014 roku, istniało sześć partii ogólnokrajowych: Indyjski Kongres Narodowy, Bharatiya

Janata Party (BJP), Komunistyczna Partia Indii, Komunistyczna Partia Indii (Marksizm),

Nationalistic Congress Party, Bahujan Samaj Party. We wrześniu 2016 roku All India

Trinamool Congress uzyskała status partii narodowej ponieważ partia zdobyła co najmniej 6

proc. głosów w czterech stanach (Bengal Zachodni, Manipur, Tripura oraz Arunachal Pradeś)

podczas wyborów do parlamentów stanowych280. Partia regionalna według wytycznych

Komisji Wyborczej, musi spełnić następujące kryteria: partia musi zdobyć co najmniej 6 proc.

głosów podczas wyborów stanowych, dwa mandaty w parlamencie stanowym lub partia musi

zdobyć co najmniej 3 proc. wszystkich miejsce w parlamencie stanowym lub zdobyć minimum

trzy mandaty w parlamencie, w zależności od tego, która z wartości jest większa281. Autorka w

pracy skupi się na analizie roli partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej, co

nie oznacza, że nie będzie się odwoływać do polityki prowadzonej przez partie ogólnokrajowe.

Dla zrozumienie fenomenu partii regionalnych w systemie politycznym Indii konieczne

jest przedstawienie jego ewolucji. Ewolucję systemu politycznego Indii można podzielić na

pięć etapów. Etap pierwszy od 1952 do 1967 roku, to tzw. system Kongresowy282, który

charakteryzuje dużą centralizacją władzy na szczeblu centralnym. Kongres był partią

dominującą283, która rządziła zarówno na szczeblu centralnym jak i stanowym. Premier

278 Election Commission of India: http://eci.nic.in/eci/eci.html (dostęp: 20.10.2016). 279 P. Chhibber Pradeep, N. Irfan, Party Competition and Fragmentation in Indian Elections: 1957-1998, (w:) R.

Ramashray, P. Wallace (red.) Indian Politics and 1998 Election, Sage, New Delhi 1999, s. 37. 280 Trinamool Congress recognised as national party, The Hindu , September 2016,

https://www.thehindu.com/news/national/Trinamool-Congress-recognised-as-national-party/article14620149.ece

(dostęp: 12.06.2018). 281 Chapter 4, Electoral Processes and Political Parties, Ministry of Law and Justice,

http://lawmin.nic.in/ncrwc/finalreport/v1ch4.htm (dostęp: 25.09.2016). 282 R. Kothari, The Congress 'System' in India , “Asian Survey” 1964, nr 4, s. 1161-1173. 283 Więcej zobacz: A. Antoszewski, R. Herbut, Systemy polityczne współczesnego świata, Arche, Gdańsk 2001.

84

Jawaharlal Nehru w 1953 roku ogłosił: „Kongres to kraj a kraj to Kongres” 284. W etapie

pierwszym rządy prezydenckie były wprowadzane aż 14 razy (6 razy w Kerali, 3 w Pendżabie

i po jednym razie w Odishie, Goa, Radżastanie i Harijanie), co stanowiło o dominacji Kongresu

w systemie partyjnym i polityczny. W większości przypadków rządy prezydenckie były

wprowadzane aby wyeliminować przeciwników politycznych. Wpływ innych partii

politycznych (w tym partii regionalnych) na politykę wewnętrzną i zagraniczną był znikomy285.

Ilość mandatów zdobytych przez partie regionalne w wyborach do Lok Sabhy nie przekroczyła

36 (Wykres nr 1). Pozycja Kongresu opierała się na klasie rządzącej, w zamian za głosy partia

oferował patronaż, w miastach i na terenach wiejskich. W latach 60-tych system stał się bardziej

skomplikowany ze względu na pojawienie się nowych partii politycznych (w tym

regionalnych), które były bliżej wyborców286. Po śmierci Jawaharlala Nehru w 1964 roku, w

Kongresie zaczęło dochodzić do podziałów, które osłabiły partię287.

Drugi etap rozpoczął się w 1967 i trwał do 1989 roku, charakteryzowała go konsolidacja

partii w opozycji do Kongresu i przejście do systemu wielopartyjnego. Partie regionalne

odnosiły większe sukcesy w wyborach do Lok Sabhy, zdobywając maksymalnie 76 mandatów

(Wykres nr 1)288. Kongres wciąż wygrywał wybory na szczeblu centralnym, ale podczas

wyborów w 1967 roku stracił większość w siedmiu stanach (z istniejących wówczas szesnastu

stanów) i przegrał między innymi w Tamilnadu, gdzie pokonała go Dravida Munnetra

Kazhagam (DMK)289. Był to pierwszy przypadek od odzyskania przez Indie niepodległości,

kiedy Kongres przegrał wybory stanowe z partią regionalną290. Kolejnym istotnym

284 „Congress is the country and country is the Congress‟. 285 A. Appadorai, The Domestic Roots of India’s Foreign Policy 1947-1972, Oxford University Press, New Delhi

1981; B. Arora, Negotiating Differences: Federal Coalitions and National Cohesion, (w:) F. Frankel, Z. Hasan,

R. Bhargava, B. Arora (red.), Transforming India: Social and Political Dynamics of Democracy, New Delhi:

Oxford University Press, New Delhi 2000. 286D. Ludden, Introduction, Ayodhya: A Window on the World. In Making India Hindu: Religion, Community, and

the Politics of Democracy in India, Oxford University Press, Oxford 1996, s. 17-18. 287 Ze względu na konflikt wewnątrz partii, w 1969 roku Kongres podzielił się na dwie partie, jedna po

przewodnictwem Indiry Gandhi (populistyczno-progresywna), a druga pod egidą Morarji Desai. Desai był jednym

z najbardziej aktywnych działaczy Kongresu. Po śmierci Nehru był pewien, że to właśnie on stanie na czele partii

i zostanie premierem. Tak się jednak nie stało, premierem został Lal Bahadur Shastri. Shastri zmarł jednak dwa

lata później, w 1966 roku i Desai widział w tym bardzo dużą szansę dla siebie. Jednak ponownie to nie on został

wybrany liderem, partii. Została nim córka Nehru, Indira Gandhi. Wówczas Desai doprowadził do podziału w

Kongresie i stworzył własną partię. 288 D. Butler, A. Lahiri, P. Roy, India Decides: Elections 1952-1995, Books & Things, New Delhi 1995. 289 Od 1967 do 2018 roku Kongres nie zdołał wygrać wyborów w tym stanie. Wybory wygrywa DMK lub

AIADMK, które rządzą samodzielnie lub tworzą koalicję z Kongresem lub BJP. Zob. więcej: A. Farooqui, E.

Sridharan, Can umbrella parties survive? The decline of the Indian National Congress, “Commonwealth &

Comparative Politics” 2016, nr 4, s. 331-361. 290 Biju Patnaik, który stworzył w 1970 Utkal Congress powiedział, że przyszłością indyjskiej sceny politycznej

są partie regionalne, które lepiej niż partie ogólnokrajowe mogą i będą realizować potrzeby indyjskiego

85

wydarzeniem w tym okresie było powstanie Janata Party, w skład której wchodziły partie, które

sprzeciwiały się polityce Kongresu, m.in.: Socialist Party, Bharatiya Lok Dal, Bharatiya Jan

Sang, Congress (O). Janata Party wygrała wybory do Lok Sabha w 1977 roku, była to pierwsza

porażka Kongresu w wyborach na szczeblu centralnym. Jednak koalicja była niestabilna, co

doprowadziło do wcześniejszych wyborów w 1980 roku, które wygrał Kongres291. Także w

1980 roku powstała Bharatiya Janata Party, która później wyrosła na największego rywala

Kongresu, zarówno na szczeblu stanowym jak i centralnym292. Pozycja Kongresu słabła, w

1983 roku Telugu Desam Party (TDP) pokonała Kongres w wyborach stanowych w Andhra

Pradeś. Swój sukces wybory partia zbudowała na postulatach większej autonomii dla stanu,

krytyce korupcji w szeregach Kongresu293. Coraz większą rolę zaczęły odgrywać również jakie

takie jak partie regionalne: All India Muslim League, Shiv Sena, Jharkhand Mukti Morcha,

Manipur People’s Party, Mizo National Front, J&K Panthers Party, Nagaland Prople’s Party,

Nagaland People’s Council, Sikkim Sangrama Parishad, Indian People’s Front294.

Etap trzeci od 1989 do 1999 roku charakteryzował się zdecydowanym wzrostem

znaczenia partii regionalnych, co wpłynęło na wyniki wyborów na szczeblu centralnym i

stanowym295. Pod koniec lat 80. już w jedenastu stanach dominowały partie inne niż

Kongres296. Partie regionalne zaczęły odnosić spektakularne sukcesy w wyborach do Lok

Sabhy zdobywając coraz więcej mandatów: w 1989 roku 45, w 1991 roku 56 , w 1996 roku

137, a w 1998 aż 161 (Wykres nr 1). Pomiędzy 1991 a 1999 rokiem partie regionalne

zwiększyły ilość pozyskanych głosów z 25 do 46 proc297. Yogendra Yadav nazywa ten etap

post Congress polity, czyli utrata przez Kongres statusu partii dominującej298. Indie wkroczyły

w fazę rządów koalicyjnych, lata 1989-1991 charakteryzowały się niestabilnością oraz

społeczeństwa. w tym okresie partii i ich roli w systemie partyjnym. Zob więcej: R. Kothari, Rajni , The Political

Change of 1967, “Economic and Political Weekly” 1967, nr. 2, s. 163-78. 291 Y. Yadav, S. Shastri, Suri K.C.: State of Democracy in South Asia, Oxford University Press, New Delhi 2008. 292 C. Partha, A Possible India. Essays in Political Criticism. Oxford University Press, New Delhi 1997, s.102. 293 A. Kohli, The NTR Phenomenon in Andhra Pradesh: Political Change in a South IndianState.”Asian Survey”

1988, nr 10, s. 991–1017. 294 L. Tillin, Regional resilience and national party system change: India's 2014 general elections in context,

“Contemporary South Asia” 2015, nr 2, s. 181-197. 295 Zob. więcej: A. Kohli, Democracy and Discontent: India’s Growing Crisis of Governability, New York 1991;

B. Arora, Federalisation of India’s Party System, (w:) A. K. Mehra, D.D. Khanna, G. W. Kueck (red.), Political

Parties and Party Systems, Sage, New Delhi 2003. 296 K.K. Kailash, Regional Parties in the 16th Lok Sabha Elections Who survived and why? “Economic and

Political Weekly” 2014, nr 39. 297 A. Nitza-Makowska, The role of political parties in building democracy in India and Pakistan.

A party-oriented approach towards democratisation processes, “Securitologia” nr 1 2016, s. 159-175. 298 Y. Yadav, Electoral Politics in the Time of Change: India’s Third Electoral System: 1989-99, “Economic and

Political Weekly” nr 34, s. 2393-99.

86

słabością rządów299. W 1989 roku po raz drugi partie przeciwne Kongresowi stworzyły koalicję

składającą się z dwudziestu siedmiu partii, pod nazwą National Front (NF)300. Koalicja się

rozpadła i w 1991 roku do władzy doszedł Kongres, który był zmuszony pierwszy raz w historii

stworzyć rząd mniejszościowy301. Aby utrzymać się u władzy musiał liczyć na poparcie

niewielkich partii regionalnych, takich jak Jharkand Mukti Morcha z Dźarkhandu302. Po 1996

roku nastąpił okres niestabilny, w których partie regionalne były językiem u wagi303.

Czwarty etap od 1999 do 2014 roku charakteryzował się wzrostem znaczenia koalicji,

które odgrywały większe znaczenie niż w trzecim etapie. Ponadto rządy stanowe, co za tym

idzie reprezentujące je partie regionalne, uzyskały większą autonomię w kreowaniu

zagranicznej polityki ekonomicznej stanów, co było związane z dalszą liberalizacją

gospodarki304. Dwie najważniejsze koalicje National Democratic Alliance (NDA) na czele z

BJP oraz United Progressive Alliance (UPA) z Indyjskim Kongresem Narodowym, umożliwiły

partiom regionalnym udział w tworzeniu rządu centralnego305. Oznaczało to, że ich liderzy

dostawali propozycję objęcia teki ministra oraz uzyskiwali większe wsparcie finansowe dla

stanu, który reprezentują. W tym okresie można wyróżnić dwa główne rodzaje partii

regionalnych. Po pierwsze partie, które powstały aby reprezentować niższe warstwy

299 W latach 1950-1990 w Indiach odbyło się osiem wyborów powszechnych, w latach 1989-2004 – sześć.

Pomiędzy 1947 r. a 1989 r. Indie miały sześciu premierów. Dziewięciu zaś - w okresie 1989-2004. 300 Na czele koalicji stali V.P. Singh, Devi Lal, Ajit Singh, Mulayam Singh Yadav, Chandra Shekhar, Arun Nehru.

Janata Dal (JD), odgrywała kluczową rolę, jej lider V.P. Singh został premierem. Jednak rząd przetrwał tylko 11

miesięcy (2 grudnia 1989–10 listopada 1990). Następnie na czele rządu stanął Chandra Shekhar (10 listopada

1990–21 czerwca 1991). Zob. więcej: V. Narang, P. Staniland, Institutions and Worldviews in Indian Foreign

Security Policy, “India Review”2012, nr 2, s. 76-94. 301 S. K. Mitra, M. Enskat, Parties and the people: India's changing party system and the resilience of democracy,

“Democratization” 1999, nr, 1, s. 123-154. 302 A. Sinha, The Regional Roots of Developmental Politics in India, Bloomington 2005; M. Weiner, The

Regionalization of Indian Politics and Its Implications for Economic Reform, (w:) J.D. Sachs, A. Varshney, N.

Bajpai (red.), India in the Era of Economic Reforms, Oxford 1999, s. 261-295. 303 BJP z Atal Behari Vajpayee na czele koalicji, uzyskało władzę tylko na dwa tygodnie (16 maja - 1 czerwca

1996). Kolejny rząd, na czele którego stanął Deve Gowda, utrzymał się u władzy od 1 czerwca 1996 do 21 kwietnia

1997. I.K. Gujral, który był ministrem spraw zagranicznych w rządzie Gowdy, stanął na czele rządu, który trwał

od 21 kwietnia 1997 do 19 marca 1998 roku. Zob. więcej: A. Ziegfeld, Coalition Government and Party System

Change: Explaining the Rise of Regional Political Parties in India, “Comparative Politics” 2012, nr 1, s. 69–87. 304 Coraz więcej partii regionalnych publikuje program wyborczy nie tylko w językach lokalnym, ale także w

języki angielskim. Jest to istotne ze względu na bardzo duże zróżnicowanie językowe w Indiach. Politycy z

Bengalu Zachodniego, którzy mówią w bengali nie zrozumieją programu wyborczego partii z Tamilnadu, którego

mieszkańcy posługują się językiem tamilskim. Dlatego tak ważne jest, aby programy były publikowane w języku

angielskim dzięki czemu politycy będą mogli rozumieć plany i programy polityczne innych partii regionalnych.

Będą mieli szansę stworzenia koalicji na szczeblu centralnym. Ponadto kwestie związane z polityką zagraniczną

pojawiają się coraz częściej w wypowiedziach liderów partii regionalnych. 305 B. Arora, Political Parties and the Party System: The Emergence of New Coalitions, (w:) Z. Hasan (red.),

Parties and Party Politics in India, Oxford University Press, New Delhi 2002.

87

społeczeństwa306: Samajwadi Party (SP) i Bahujan Samaj Party (BSP) w Uttar Pradeś oraz

Rashtriya Janata Dal (RJD) w Biharze. Po drugie partie, które powstały jako odłamy z partii

ogólnokrajowych:. All India Trinamool Congress (AITMC, TMC) w Zachodnim Bengalu,

Tamil Maanila Congress (TMC) w Tamilnadu, ich program opierały na krytyce partii

ogólnokrajowych oraz na regionalnych nacjonalizmach307. BJP w latach 1999-2004 stworzyło

koalicję, w której było około 25 partii (w tym z DMK z Tamilnadu, Shiv Sena z Mahrarasztry,

Biju Janata Dal z Odishy, National Conference z Dźammu i Kaszmir oraz Asom Gana Parishad

z Asamu). W wyborach do Lok Sabhy w 1999 r. partie regionalne zdobyły aż 188 mandatów,

najwięcej w historii (Wykres nr 1). Podczas przygotowań do wyborów w 2004 roku Indyjski

Kongres Narodowy musiał zrezygnować z samodzielnego ubiegania się o mandaty i po raz

pierwszy stanął na czele koalicji z 16 partiami (w tym z DMK, Rashtriya Janata Dal z Biharu,

Peoples Democratic Party z Dźammu i Kaszmiru oraz Jharkand Mukti Morcha z Dźarkhandu),

z którą wygrał wybory308. Przegrana BJP w 2004 roku była spowodowana między innymi

utratą kilku partii regionalnych, z którymi wcześniej była w koalicji309. Koalicjanci w

wyborach w 2004 dodali Indyjskiemu Kongresowi Narodowemu 10 proc. poparcia, a BJP aż

14 proc. Zaczął zmieniać się typ partii regionalnych, które wygrywały wybory. Znacznie spadło

poparcie dla partii, które były skierowane do konkretnych grup społecznych, kast, grup

etnicznych (np. Bahujan Samaj Party w Uttar Pradeś). Większą popularność zdobyły partie,

które opierały się na regionalnych nacjonalizmach (np. Trinamool Congress w Zachodnim

Bengalu)310. Po 2004 wielu badaczy, tym D.L. Sheth uznało, że w Indiach powstaje system

oparty na dwupartyjnym systemie koalicyjnym311.Jednak wyniki wyborów z 2014 roku

pokazały, że za wcześnie jest na takie wnioski312.

306 Other Backward Classes (OBCs, Inne Grupy Upośledzone), Scheduled Castes (SC, Kasty Rejestrowane,

Scheduled Tribes, (ST, Plemiona Rejestrowane). 307 S. Palshikar, Regional and Caste Parties, (w:) A. Kohli, P. Singh (red.) Routledge Handbook of Indian Politics,

Abingdon: Routledge 2012, s. 91–104. 308 K.C. Suri, Democracy, Economic Reforms and Election Results in India, “Economic and Political Weekly”

2004, s. 5404-11. 309 Przegrana BJP wiązała się z bardzo nietrafionym hasłem wyborczym NDA, India Shining, która spolaryzowała

indyjskie społeczeństwo na biednych i bogatych wyborców309. Ponadto część wyborców odsunęła się od BJP na

rzecz partii, które powstały aby reprezentować najbiedniejsze grupy społeczeństwa, czyli Bahujan Samaj Party

czy Samajwadi Party. Przy BJP została prawie wyłącznie klasa średnia, która bardzo popierała program rozwoju

gospodarczego, na którym skupiło się w kampanii BJP. Zob więcej.: A. Varshney, India’s Democratic Challenge,

“Foreign Affairs” 2007, www.foreignaffairs.com/ articles/62451/ashutosh-varshney/indias-democratic-challenge

(dostęp: 23 marzec 2019). 310 L. Tillin, Regional resilience and national party system change: India's 2014 general elections in context,

“Contemporary South Asia” 2015, nr. 2, s.181-197. 311 Sheth, D.L. (2005). “The Change of 2004”, Seminar, 545, Annual Number, January, 34-39. 312 L. Tillin, Regional resilience and national party system change: India's 2014 general elections in context,

“Contemporary South Asia” 2015, nr. 2, s.181-197.

88

Piąty etap rozpoczął się wygraną BJP w wyborach w 2014 roku. BJP uzyskało 282

mandaty, a razem koalicją NDA 337 mandatów z 543 możliwych. Pierwszy raz od 1984 roku,

jedna partia zdobyła wystarczającą liczbę mandatów, aby rządzić samodzielnie, bez potrzeby

tworzenia koalicji313. Jednak pomimo tego BJP zdecydowało o utrzymaniu koalicji, którą partie

stworzyła przed wyborami. Należy także zaznaczyć, że spośród 282 mandatów, które uzyskała

BJP, 57 pochodzi ze stanów, w których BJP mocno musi polegać na koalicjantach (partiach

regionalnych), tj. Maharasztra (23 mandaty), Bihar (22 mandaty), Harijana (7 mandatów),

Andhra Pradeś (2 mandaty), Pendżab (2 mandaty), Tamilnadu (1 mandat)314. Liczba mandatów

oraz głosów uzyskanych przez partie regionalne w wyborach w 2014 roku zwiększyła się w

porównaniu z wyborami 2009 roku (Wykres nr 1). Najlepsze wyniki w wyborach w 2014 roku

odniosły partie regionalne z Tamilnadu (AIADMK, trzeci wynik, po BJP i Indyjskiego

Kongresowi Narodowymi ), Bengalu Zachodniego (TMC, czwarty wynik ), Odishy (BJD, piąty

wynik), oraz Andhra Pradeś (Telugu Desam Party) i Telangany (Talengana Rashtra Samithi)315.

BJP zdobyła mandaty w większości kosztem Indyjskiego Kongresu Narodowego, a nie partii

regionalnych316. W wyborach do Lok Sabhy w 2019 roku BJP po raz kolejny odniosła

zwycięstwo, zdobywając aż 303 mandaty a jako koalicji NDA 353, to najlepszy wynik w

historii partii. Liczba mandatów dla partii regionalnych zmniejszyła się o 20 mandatów.

Wynika to między innymi z faktu, że TMC została uznana w 2016 roku przez Komisję

Wyborczą za partię ogólnokrajową. Gdyby TMC była ciągle partią regionalną, liczba

mandatów dla partii regionalnych wyniosłaby 178 (Wykres nr 1)317.

Wanto podkreślić, że w wielu państwach, które były koloniami, powstawały partie,

które miały decydujący udział w procesie odzyskania niepodległości (w przypadku Indii był to

Indyjski Kongres Narodowy). Dochodziło do sytuacji kiedy te partie uniemożliwiały

funkcjonowanie innym partiom i powstawał wówczas system jednopartyjny318. W Indiach

powstał system partii dominującej, który przekształcił się w system wielopartyjny, w którym

istotnąa rolę ogrywają partie regionalne. Rajni Kothari tłumaczy to specyfiką Indii, tzn.

313 K.K. Kailash, Regional Parties in the 16th Lok Sabha Elections” Who survived and why? “Economic and

Political Weekly” 2014, nr 39. 314 A. Farooqui, E. Sridharan, Is the Coalition Era Over in Indian Politics?, “The Round Table” 2014, nr 6. 315 S. Kumar, Patterns of Political Participation: Trends and Perspective, “Economic and

Political Weekly” wrzesień 2009; S. Kumar, Bihar: Interpreting the Massive Mandate, “The Hindu” May 2014. 316 Y. Yadav, S. Palshikar, Between Fortuna and Virtu: Explaining the Congress Ambiguous Victory in 2009,

“Economic and Political Weekly” 2009, nr 39, s. 33–46. 317 Zob. więcej: Election Commission of India: http://eci.nic.in/eci/eci.html. 318 E.P. Melvin P. M. Sonnenburg, Colonialism: An International, Social, Cultural, and Political Encyclopedia,

Tom 1, ABC-CLIO, Denver 2003.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Melvin+Eugene+Page%22


89

zróżnicowaniem religijnym, etnicznym, językowym oraz społecznym319. Przed odzyskaniem

niepodległości przez Indie funkcjonowało w państwie kilkanaście partii politycznych, tym

partie regionlane320.

Wykres nr 1. Wyniki partii regionalnych w wyborach do Lok Sabhy

Źródło: opracowanie własne na podstawie Election Commission of India: http://eci.nic.in/eci/eci.html (dostęp:

1.06.2019).

2.4 Charakterystyka wybranych stanów

Indie są republiką federalną (związkową), podzieloną na 28 stanów i 9 terytoriów

związkowych (w tym miasto stołeczne Delhi). Liczba stanów i terytoriów związkowych

zmieniała się kilkakrotnie od momentu uzyskania niepodległości przez Indie. Po raz pierwszy

w 1956 roku, kiedy ustanowiono 14 stanów oraz 6 terytoriów związkowych. Podział był

wynikiem pracy Komisji ds. Reorganizacji Stanów, która powstała w 1953 roku, a zakończyła

pracę dwa lata później321. Kolejne stany powstawały w latach 60., 90. i w roku 2000322. Ostatni

319 R. Kothar,i Politics in India. Orient Longman, New Delhi 1970, s. 152-167. 320 Zob. więcej.: J. Kieniewicz., Historia Indii, wyd. Ossolineum, Wrocław 2003. 321 S. Kumar Arora, The Reorganization of the Indian States, “Far Eastern Survey”, nr 2, 1956, s. 27-30; Guha R.,

India after Gandhi, Picador, New Delhi 2007. 322 A. Zgfeld, Coalition Government and Party System Change: Explaining the Rise of Regional Political Parties

in India, “Comparative Politic” 2012, nr 1, s. . 69–87.

90

stan, Telangana (wydzielony z Andhra Pradeś) powstał w 2014 roku323. Decyzją rządu

Narendry Modiego (BJP) o zmianie statusu stanu Dźammu i Kaszmir, stan ten od dnia 31

października 2019 roku został podzielony na dwa terytoria związkowe: Dźammu i Kaszmir

oraz Ladakh324. Szczególną historię mają stany Pendżab i Bengal Zachodnie ponieważ zostały

podzielone pomiędzy Indie i Pakistan w 1947 roku. Fakt ten ma wpływ na politykę partii

regionalnych z tych stanów odpowiednio wobec Pakistanu i Bangladeszu. Pendżab został

podzielny na Wschodni Pendżab, który został w granicach Indii oraz Zachodni Pendżab który

został włączony do Pakistanu. Prowincja Bengal ma nieco bardziej skomplikowaną historię. Po

raz pierwszy Bengal został podzielony w 1905 roku i po raz drugi w 1947 roku. Bengal

Zachodni pozostał w graniach Indii, a Bengal Wschodni stał się częścią Pakistanu, pod nazwą

Pakistan Wschodni. W 1971 roku Pakistan Wschodni uzyskał niepodległość, powstał wówczas

Bangladesz325. Dlatego też pojawia się paralela roli tożsamości Pendżabskiej i Bengalskiej w

relacjach Indii w odpowiednio z Pakistanem i z Bangladeszem326. Relacje między

mieszkańcami dwóch Pendżabów oraz wymiana gospodarcza ucierpiały na skutek podziału

1947 roku, ale gorsza w skutkach była wojna z 1965 roku, kiedy to większość stosunków

została zerwana327. Zupełnie inna sytuacja była w Bengalu, gdzie pomimo podziału i wojny z

1965 roku, stosunki między mieszkańcami podzielonej prowincji nie ucierpiały. Nieprzerwanie

miał także miejsce napływ ludności z Pakistanu Wschodniego do Indii. Była to w większości

przypadków emigracja zarobkowa. Nie zmniejszała się ona nawet pomimo protestów rządu

centralnego. Liczna emigracja przyczyniła się do budowania silniejszej więzi między dwoma

Bengalami. Pomimo różnic religijnych (Bengal Zachodni jest w większości hinduski, a

Wschodni muzułmański) Bengalczycy mają bardzo dużo wspólnego: język, grupa etniczna a

nawet model rodziny i katalog wartości. Pendżabczycy w Pakistanie nie utrzymali od rządu

centralnego ochrony ich języka i kultury, dlatego też wraz z biegiem czasu zaczęli on zatracać

swoją tożsamość co nie ułatwia relacji między mieszkańcami obu Pendżabów328. Rząd

323 H. Srikanth, Construction and Consolidation of the Telangana Identity, “Economic and Political Weekly” 2013,

nr. 45-46, s. 39–45. 324 The Jammu And Kashmir Reorganisation Act, 2019 , The Gazette of India , Ministry of Law and Justice,

http://egazette.nic.in/WriteReadData/2019/210407.pdf (dostęp: 12.02.2020) 325 T. Singh Maini, Rapprochement Express, “Himal South Asian” July 2011, http://

www.himalmag.com/component/content/article/4527-rapprochement-express.html (dostęp: 14.05.2019). 326 P. Singh, The idea of Punjabiyat, “Himal South Asian” May 2010,

http://www.himalmag.com/component/content/article/173-theidea-of-punjabiyat.html (dostęp: 14.05.2019).). 327 S. Ahmed Rid, The Iron Curtain Starts to Melt, “The News” October 2012,

http://www.thenews.com.pk/Todays-News-14-136758-The-iron-curtain-starts-to-melt (dostęp: 14.05.2019). 328 M. S. Sharma, The Delhi-Dhaka Distance, “Indian Express” July 2011,

http://www.indianexpress.com/news/the-delhidhaka-distance/812740 (dostęp: 14 maja 2019).

91

centralny nigdy nie ograniczał rządu stanowego w Bengalu Zachodnim, gdy ten chciał

nawiązywać relacje z rządem w Dhace i zazwyczaj zostawiał im wolną rękę. W przypadku

Pendżabu taka sytuacja nie miała miejsca. Trzy wojny oraz długie okresu rządów

prezydenckich w Pendżabie skutecznie uniemożliwiły takie działania329.

Rząd Bengalu Zachodniego, a co za tym idzie reprezentujące go partie regionalne, mają

uprzywilejowaną pozycję w porównaniu do Pendżabu, we wpływaniu na politykę rządu

centralnego i budowanie relacji z Bangladeszem. Jednak pomimo tego władze stanowe (partie

regionalne), mieszkańcy i przedstawiciele sektora biznesu nie wykorzystują tych możliwości.

Często jednak zarzucają rządowi centralnego, że jego polityka zagraniczna skupia się tylko

wokół Pakistanu, a relacje z Bangladeszem są zaniedbywane330. Warto jednak zaznaczyć, że w

Zachodnim Bengalu i Bangladeszu mniej jest organizacji, grup interesu i izb handlowych oraz

gospodarczych, które pracowałyby na rzecz zdynamizowania relacji kulturowych, naukowych,

gospodarczych, politycznych oraz zliberalizowania procedury wydawania wiz, niż w

Pendżabie331. Szczególnie duże różnice są widoczne w pracy izb gospodarczych, w Kalkucie i

w Dhace ilość spotkań, delegacji i misji gospodarczych jest bardzo niewielka. Z kolei izby

gospodarcze w Amritsarze i Lahore działają bardzo aktywnie aby mieć wpływ na politykę

swoich rządów a na poziomie lokalnym i regionalnym dążą do rozwoju handlu

przygranicznego332.

W tym kontekście należy zwrócić uwagę, że stany i terytoria związkowe są

zróżnicowane pod względem kulturowym, religijnym, językowym, etnicznym, gospodarczym,

liczby ludności oraz potencjału partii regionalnych na wpływ na politykę na szczeblu stanowym

lub centralnym. Dla zrozumienia specyfiki partii regionalnych reprezentujących stany i

terytoria związkowe konieczne jest omówienie tych różnic.

W większości stanów i terytoriów związkowych dominują wyznawcy hinduizmu, z

wyjątkiem Pendżabu gdzie dominuje sikhizm, Dźammu i Kaszmir oraz Lakszadiwów, gdzie

dominują muzułmanie oraz Arunachal Pradeś, Meghalaja, Mizoram i Nagaland gdzie

większość mieszkańców stanowią chrześcijanie. W północnych stanach i terytoriach

329 T. Singh Maini, Rapprochement Express, “Himal South Asian” July 2011, http://

www.himalmag.com/component/content/article/4527-rapprochement-express.html (dostęp: 14.05.2019). 330 T. Singh Maini, Border Regions and India's neighbourhood linkages: a comparative study of Indian Punjab

and West Bengal, “Asian Ethnicity” 2013, nr 2, s. 251-257. 331 Traders Resent Positive List for Wagah, “The Tribune”, April 2012,

http://www.tribuneindia.com/2012/20120407/punjab.htm#9. (dostęp: 14.05.2019). 332 Lahore Chamber of Commerce, PHD ink MOU to Promote Trade, “The Indian Express”, December 2011,

http://www.indianexpress.com/news/lahore-chamber-of-commerce-phd-ink-mou-to-promotetrade/883817

(dostęp: 14.05.2019).

92

związkowych najpopularniejszym językiem jest hindi, który podobnie jak większość języków

używanych w Indiach należy do rodziny języków indo-europejskich. Hindi posługuje ok 40

proc. Indusów, co czyni z niego najpopularniejszy język w Indiach. W północno-wschodnich

Indiach dominują języki lokalne, które nie są używane w innych częściach kraju, w większości

należą do grupy języków tybeto-birmańskich. W południowych Indiach dominują języki

drawidyjskie m.in.: kannada, malajalam, tamilski i telugu, które należą do grupy najstarszych

języków używanych w Indiach. Języki w Indiach bardzo się różnią, używają różnych alfabetów,

innej składni językowej i odmiennego słownictwa, co oznacza, że osoba mówiąca po tamilsku

nie jest w stanie zrozumieć osoby mówiącej w hindi lub urdu. Między innymi z tego powodu

obok języka hindi, językiem urzędowym jest język angielski.

Największa grupa etniczna w Indiach to ludy indo-aryjskie, które stanowią ponad 70

proc. wszystkich mieszkańców i zamieszkają na całym terytorium kraju poza południem i

północnym-wschodem. Kolejna grupa etniczna to ludy drawidyjskie około 25 proc., które

zamieszkują południe Indii (ten sam obszar w których używane są języki drawidyjskie). Ostania

grupa to ludy mongoloidalne, które zamieszkają południowy-wschód Indii (tam gdzie języki

tybeto-birmańskie). Bazując na powyżej przedstawionych informacjach można dokonać

podziału Indii na trzy regiony pod względem różnorodności etnicznej, językowej i kulturowej:

Indie północne i centralne, południowe oraz region północnego-wschodu. Najbardziej

zróżnicowanym i różniącym się obszarem od pozostałych części Indii jest północny-wschód.

Ten region jest też najgorzej rozwinięty w infrastrukturę transportową oraz dostęp do opieki

zdrowotnej i edukacji. Jego specjalny status podkreśla fakt, że w Indiach istnieje specjalne

Ministerstwo ds. Rozwoju Północnego Wschodu oraz osobna pula środków finansowych w

budżecie centralnym, która jest przeznaczona tylko i wyłącznie dla tego regionu.

Stany i terytoria związkowe różnią się co do potencjału gospodarczego

demograficznego i politycznego. Dochód PKB per capita (wartość nominalna) z roku 2018

stanów indyjskich i terytoriów związkowych wahał się od 6700 USD (Goa) do jedynie 640

USD (Bihar). Wartość średnia na mieszkańca wyniosła w 2018 roku 2061 USD. Stany o

najniższym dochodzie znajdują się w północnych (poza Delhi- 5150 USD, Chandigarh- 4300

USD i Haryaną- 3300 USD, odpowiednio drugi, czwarte i piąte miejsce w rankingu) i północno-

wschodnich Indiach (poza Sikkimem, który w 2018 roku był trzeci w rankingu z dochodem

na osobę, 5000 USD). Stany w centralnych Indiach i szczególnie w południowych i

południowo-zachodnich mają zdecydowanie wyższy dochody per capita niż pozostałe części

kraju. Tam też znajduje się największa liczba specjalnych stref ekonomicznych i stany te

przyciągają najwięcej bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Z wyższym dochodem per

93

capita wiąże się niższe bezrobocie, lepszy dostęp do opieki zdrowotnej i do edukacji.

Wyedukowani wyborcy mogą podejmować bardziej świadome decyzje polityczne i nie są tak

podatni na populistyczne hasła.

Ilość ludności stanów i terytoriów związkowych została przedstawiona w Tabeli nr 1.

Najludniejszy stan to Uttar Pradeś z prawie 200 milionami mieszkańców, Maharasztra i Bihar

mają ponad 100 mln mieszkańców, a najmniej mają stany położone w północno-wschodniej

części Indii. Stan z najmniejszą ilością mieszkańców to Sikkim 607 688, a najmniej

mieszkańców wśród terytoriów związkowych ma archipelag wysp Lakszadiwy, jedynie

64 429. Ilość ludności jaką ma stan lub terytorium związkowe ma wpływ na jego potencjał

polityczny ponieważ ilość mandatów, który ma w Lok Sabha jest proporcjonalna do liczby

ludności. Zależności te zostały przedstawione w Tabeli nr 1.

Partie regionalne już od końca lat 60. rządziły w wybranych stanach, samodzielnie lub

w koalicji z partiami ogólnokrajowymi. Po 1991 roku ze względu na transformację systemu

partyjnego i liberalizację gospodarki, powstawało coraz więcej partii regionalnych, które

odnosiły sukcesy zarówno na szczeblu centralnym jak i stanowym. Ponadto Indyjski Kongres

Narodowy stracił pozycję partii dominującej, coraz większe wpływy zdobywała ogólnokrajowa

nacjonalistyczna Bharatiya Janata Party (BJP). Na południu Indii w stanie Tamilnadu scena

polityczna jest zdominowana przez partie regionalne od 1967 roku. Kolejne stany, w których

istotną rolę odgrywają partie regionalne to: Andhra Pradeś oraz wydzielony z niego w 2014

roku stan Telangana, Maharasztra, Odisha, Bengal Zachodni, Asam, Bihar, Dżarkhand, Uttar

Pradeś, Pendżab oraz terytorium związkowe Dźammu i Kaszmir. W pozostałych stanach partie

regionalne odgrywają marginalną rolę. W stanach północno-wschodnich (poza Tripurą)

dominował Indyjski Kongres Narodowy, który rządził w koalicji z partiami regionalnymi, które

jednak miały ograniczony wpływ na politykę stanową i centralną. Dopiero w 2016 roku po raz

pierwszy w jednym ze stanów (Asamie) doszła do władzy w koalicji z partiami regionalnymi,

BJP. BJP powtórzyła ten sukces w pozostałych stanach w tym regionie Indii. Z kolei w Bengalu

Zachodni, Kerali i w Tripurze przez wiele lat dominowała Komunistyczna Partia Indii i

Komunistyczna Partia Indii (Marksizm). W Maharasztrze od lat 80. XX wieku coraz większe

wpływy zdobywały partie promujące hinduski nacjonalizm (szczególnie Shiv Sena), która w

koalicji z BJP stała się dużą konkurencją dla Indyjskiego Kongresu Narodowego. Coraz

bardziej radykalizuje się także stan Uttar Pradeś, Gudźarat w których rządzi BJP. Ideologia

supremacji hindusów (hindutwy) zdobywa coraz większa popularność wśród mieszkańców

94

Indii. W 2020 roku BJP rządziła samodzielnie w 5 stanach, w koalicji w 11 stanach, czyli w

sumie w 16 z 28 stanów333.

Poniżej scharakteryzowano stany, w których funkcjonują partie regionalne odgrywające

rolę w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii od 1991 roku. Wybrane stany i terytoria

związkowe to: Andhra Pradeś, Bengal Zachodni, Bihar, Dźammu i Kaszmir, Maharasztra,

Odisha, Pendżab, Tamilnadu oraz Uttar Pradeś. Stany zostały przedstawione w porządku

alfabetyczny według schematu: położenie stanu, zmiana nazwy i granic (jeśli dotyczy),

najważniejsze ośrodki miejskie, powierzchnia, liczba ludności, nominalny dochód per capita,

profil mieszkańców, sytuacja gospodarcza, scena polityczna (najważniejsze partie, ilość izb w

parlamencie stanowym, wyniki ostatnich wyborów stanowych, liczba mandatów w Lok Sabha)

oraz nazwy partii regionalnych, których rola na kształtowanie polityki zagraniczną zostanie

przeanalizowana. Charakterystyka stanów według tego schematu umożliwi lepsze zrozumienie

ich potencjału w kształtowaniu polityki zagranicznej, w tym możliwości pozyskiwania

bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Do podrozdziału dołączona została mapa polityczna

Indii z 2020 roku.

Andhra Pradeś

Andhra Pradeś334 to stan położony w południowo-wschodnich Indiach (Mapa nr 1),

który powstał w 1956 toku, kiedy to został wydzielony ze stanu Madras335. Ponieważ nie jest

stanem przygranicznym, w centrum zainteresowania polityków stanowych nie jest wpływanie

na politykę rządu wobec państwa sąsiedzkich, a na kwestie związane z liberalizacja gospodarki

i większymi uprawnieniami stanów w kreowaniu zagranicznej polityki ekonomicznej. W 2014

roku z jego granic wyodrębniono stan Telangana. Stolica stanu jest Hajdarabad, ale obecnie

trwa budowa nowej stolicy w Amravati ponieważ Hajdarabad jest także stolicą Telangany.

Andhra Pradeś jest jednym z najlepiej rozwiniętych i zindustrializowanych indyjskich stanów.

Stan był pionierem w pozyskiwaniu bezpośrednich inwestycji zagranicznych i otwieraniu

specjalnych stref ekonomicznych. Główne ośrodki miejskie to Visakhapatnam, Vijaywada,

Duntur, Kurnool oraz Rajamundry. Powierzchnia wynosi 275 068 km2, a ludność stanu według

333 Dane ze strony Election Commission of India: https://eci.gov.in/statistical-report/statistical-reports/ (dostęp:

12.05.2020). 334 Nazwa stanu pochodzi od nazwy ludu Andhra, który posługuje się językiem telugu. 335 V. Ramakrishna Reddy, Contemporary History of Andhra Pradesh and Telangana, AD 1956-1990s

Tom 8 z Comprehensive history and culture of Andhra Pradesh, Emesco Books, Hyderabad 2016.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22V.+Ramakrishna+Reddy%22&source=gbs_metadata_r&cad=2

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=bibliogroup:%22Comprehensive+history+and+culture+of+Andhra+Pradesh%22&source=gbs_metadata_r&cad=2

95

cenzusu z 2011 roku wynosi 84 665 533336. Dochód nominalny per capita za rok 2018 wyniósł

2450 USD337. Jedna trzecia mieszkańców stanu mieszka w miastach. Osoby należące do kast i

plemion rejestrowanych stanowią około jednej piątej mieszkańców stanu. Większość osób

mieszkających w Andhra Pradeś wyznaje hinduizm, istnieje także niewielka społeczność

chrześcijan (głównie zamieszkują tereny miejskie oraz wybrzeże) i muzułmanów. Zamieszki

komunalne nigdy nie były poważnym problemem wewnętrznym. Politykę wewnętrzną

dominowały tendencje separatystyczne Telangany, które były motywowane nie inną religią a

odrębnością etniczną i językową. Najwięcej mieszkańców Andhra Pradeś mówi w telugu,

istnieje mała społeczność, która używa języka urdu, hindi, tamil, kannada oraz marathi338. Stan

jest bogaty w złoża naturalne takie jak: mika, baryt, mangan oraz wysokogatunkowy węgiel.

Ponadto w stanie w ostatnich latach odkryto złoża gazu ziemnego. Andhra Pradeś jest także

znany z pozyskiwania kamieni szlachetnych, głównie diamentów. Większość energii

produkowanej w stanie pochodzi ze źródeł termalnych, elektrowni wodnych oraz wiatrowych.

Górnictwo, branża budownicza, farmaceutyczna, stoczniowa, komponentów elektrycznych to

tylko kilka z wielu branży która dynamicznie rozwija się w stanie. Sektor usług stanowi ponad

połowę wartości gospodarki Andhra Pradeś339.

W stanie funkcjonuje dwuizbowy parlament (175 mandatów w izbie niższej i 58

mandatów w izbie wyższej). Scena polityczna przez wiele lat była zdominowana przez Indyjski

Kongres Narodowy, ale od lat 80-tych coraz większe wpływy zaczęła zdobywać partia

regionalna Telugu Desam Party (TDP), która w wyborach w 2014 roku zdobyła 117 z 294

mandatów. Drugi najlepszy wynik, 70 mandatów, uzyskała Yuvajana Sramika Raithu Congress

Party. Premierem stanu został wybrany po raz kolejny lider TDP Nara Chandrababu Naidu. W

2019 roku TDP przegrała wybory stanowe. Z Andhra Pradeś było wybieranych 42 członków

Lok Sabha, ale do utworzeniu stanu Telangana liczba ta spadła do 25340. W pracy doktorskiej

omówiono rolę TDP w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii.

336 S. Das Gupta, Class, Politics, and Agricultural Policies in Post-liberalisation India, Cambridge University

Press, 2019. 337 Ministry of Statistics and Programme Implementation: http://www.mospi.gov.in/statistical-year-book-

india/2018/ (dostęp 12.02.2019). 338K.C. Suri, Andhra Pradesh: Politics Of Confrontation, “The Indian Journal of Political Science” 1994, nr 3, ,

s. 195–210; P.Subramanyam,, B. V. Chalapathi, Regional Political Party in Andhra Pradesh - a Stud, “ The Indian

Journal of Political Science” 2006, nr 3, s. 499–510. 339 S. Hossein Zarhani, Governance and Development in India: A Comparative Study on Andhra Pradesh and

Bihar after Liberalization, Routledge Advances in South Asian Studies, Routledge, 2018. 340 Invest India, National Investment Promotion & Facilitation Agency

https://www.investindia.gov.in/state/andhra-pradesh (dostęp: 23. 11.2018).

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Sejuti+Das+Gupta%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Seyed+Hossein+Zarhani%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=bibliogroup:%22Routledge+Advances+in+South+Asian+Studies%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.investindia.gov.in/state/andhra-pradesh

96

Bengal Zachodni

Bengal Zachodni to stan położony we wschodnich Indiach (Mapa nr 1), graniczny z

Bhutanem i Bangladeszem, którym dzieli granicę długa na prawie 2 200 kilometrów. W 1947

roku prowincja Bengal została podzielona, wschodnia część zdominowana przez ludność

muzułmańską, stworzyła Pakistan Wschodni (od 1971 roku Bangladesz), a zachodnia

zdominowana przez wyznawców hinduizmu pozostała w Indiach. Niekontrolowana migracja z

Bangladeszu powoduje, że w stanie pojawiają się antymuzułmańskie nastroje, ale nie dominują

one stanowej sceny politycznej. Kluczowe są kwestie związane z uregulowaniem granicy z

Bangladeszem oraz podziałem wód rzek. Stolicą stanu jest Kalkuta, najważniejsze ośrodki

miejskie: Asansol, Siliguri, Durgapur i Burdwan. Powierzchnia stanu wynosi 88 752 km2, a

według cenzusu z 2011 roku ludność to 91 347 736. Bengal Zachodni ma jedną z największych

gęstości zaludnienia w całych Indiach341. Dochód nominalny per capita za rok 2018 wyniósł

1690 USD342. Wyznawcy hinduizmu stanowią trzy czwarte wszystkich mieszkańców,

największa mniejszością są muzułmanie. W stanie żyją także niewielkie społeczności

buddystów, chrześcijan, dźajnistów oraz sikhów. Język bengali oraz angielski są oficjalnymi

językami w stanie, popularne języki to także santali, urdu, nepalski oraz kurukh i oraon343.

Większość mieszkańców mieszka na obszarach wiejskich. Rolnictwo stanowi podstawę

gospodarki stanu. Większość rolników ze względu na brak środków finansowych nie jest w

stanie zmechanizować produkcji, co powoduje, że jest ona niewydajna. Ponadto plony są w

dużej mierze uzależnione od regularności monsunów. Przemysł ciężki oparty jest głównie na

produkcji stali i górnictwie. Kluczowy dla stanu jest korytarz ekonomiczny wzdłuż rzeki Hugli

oraz Damodar, gdzie znajduje się wiele fabryk, hut oraz kopalni. Ponadto w stanie rozwija się

stocznictwo, produkcja samochodów, produktów chemicznych oraz wyrób papieru i przemysł

włókienniczy. Najmniej istotnym, ale prężnie się rozwijającym sektorem gospodarki są usługi.

Kalkuta jest centrum finansowym i informatycznym nie tylko Bengalu Zachodniego, ale cały

wschodnich i północno-wschodnich Indii344.

W stanie funkcjonuje jednoizbowy parlament (295 mandatów w izbie niższej). Indyjski

Kongres Narodowy dominował na scenie politycznej Bengalu Zachodniego przez trzy dekady.

341 A. Sarkar, Political Economy of West Bengal: A Puzzle and a Hypothesis, “Economic and Political Weekly”

2006, nr 4, s. 341–348. 342 Ministry of Statistics and Programme Implementation: http://www.mospi.gov.in/statistical-year-book-

india/2018/ (dostęp: 12.02.2019). 343 U. Chandra, G. Heierstad, K. Bo Nielsen, The Politics of Caste in West Bengal, Routledge, New Delhi 2015. 344 Invest India, National Investment Promotion & Facilitation Agency https://www.investindia.gov.in/state/west-

bengal (dostęp: 24.10.2018).

https://www.investindia.gov.in/state/west-bengal

https://www.investindia.gov.in/state/west-bengal

97

W 1977 roku do władzy doszła Komunistyczna Partia Indii (Marksizm), która zdobyła

większość w wyborach do parlamentu. Komuniści pozostali u władzy do 2011 roku, co czyni

z nich najdłużej sprawujący władzę, a wybierany w wyborach demokratycznych, rząd

komunistyczny na świecie. W 2011 roku w wyborach stanowych wygrała All India Trinamool

Congress (AITC lub TMC), z Mamatą Banerjee na czele, która została premierem stanu345. W

wyborach w 2016 roku zwyciężył ponownie Trinamool Congress, zdobywając 211 z 295

mandatów, premierem stanu po raz drugi została Mamata Banerjee. Z Bengalu Zachodniego

jest wybieranych 42 członków Lok Sabha346. Partia regionalne z Bengalu Zachodniego, której

wpływ na politykę zagraniczną zostanie omówiony to TMC.

Bihar

Bihar to stan położony we wschodnich Indiach, graniczy z Nepalem (Mapa nr 1). Stan

powstał w 1936 roku, odgrywał istotną rolę podczas walki Indusów o niepodległość347. W 2000

roku ze stanu Bihar został wydzielony stan Dźarkhand. Stolicą stanu jest Patna, główne miasta

to Gaya, Bhagalpur, Muzaffarpur, Munger. Powierzchnia Biharu wynosi 99 200 km2, a

ludność według cenzusu z 2011 roku: 103 804 637. Bihar jest jednym z najgęściej zaludnionych

stanów, charakteryzuje się jednym z najwyższych wskaźników przyrostu naturalnego. Dochód

nominalny per capita za rok 2018 wyniósł tylko 640 USD348, co czyni z niego najbiedniejszy

stan w Indiach. Sytuacja uległa poprawie kiedy z południowej części stanu Bihar wydzielony

został stan Dźarkhand. Ponieważ obszar ten był najgorzej rozwiniętą częścią stanu.

Negatywnym skutkiem odłączenia się Dźarkhandu była utrata regionu bogatego w bogactwa

naturalne349. Pomimo rozwoju przemysłu (głównie górnictwa) oraz przemysłu wytwórczego

na przełomie XX i XXI wieku dochód na mieszkańca rośnie powoli. Dostęp do opieki

zdrowotnej i edukacji jest ograniczony350. W Biharze mieszkają przedstawiciele zarówno

najwyższych kast jak i kast rejestrowanych. Istnieje niewielka społeczność plemion

345 S. Mukherjee, The Use and Abuse of Democracy in West Bengal, “Economic and Political Weekly” 2007, nr

44, s. 101–108; R. Chatterji, P. Pratim Basu, West Bengal under the Left: 1977-2011, Routledge, New Delhi 2019. 346 Jyotiprasad Chatterjee, Suprio Basu, Left Front and After: Understanding the Dynamics of Poriborton in West

Bengal, SAGE Publishing India, New Delhi 2019. 347 Podczas pobytu w Biharze Mahatma Gandhi zainicjował ruch satjagraha (uchwycenie prawdy, ruch który miał

na celu demonstrowanie własnych przekonań bez uciekania się do stosowania przemocy). W Biharze urodził się

pierwszy prezydent niepodległych Indii, Rajendra Prasad. 348 Ministry of Statistics and Programme Implementation: http://www.mospi.gov.in/statistical-year-book-

india/2018/ (dostęp: 12.02.2019). 349 S.K. Mitra, H. Bhattacharyya, Politics And Governance In Indian States: Bihar, West Bengal And Tripura,

World Scientific, London 2018. 350 A. Sinha, Nitish Kumar and the Rise of Bihar, Penguin Books India, New Delhi 2011.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Jyotiprasad+Chatterjee%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Suprio+Basu%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Mitra+Subrata+K%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Bhattacharyya+Harihar%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Arun+Sinha%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

98

rejestrowanych. Większość mieszkańców stanu wyznaje hinduizm, muzułmanie stanowią

największą mniejszość religijną. Przeważająca liczba mieszkańców mieszka na terenach

wiejskich, prawie trzy czwarte mieszkańców pracuje w rolnictwie. Bihar jest jednym z

największych producentów warzyw i owoców wśród wszystkich stanów351.

W Biharze funkcjonuje dwuizbowy parlament (243 mandatów w izbie niższej i 75

mandatów w izbie wyższej). Biharem do końca lat 80. XX wieku rządził Indyjski Kongres

Narodowy, z krótką przerwą w latach 1977-1980. W 1990 roku do władzy doszła Janata Dal,

premierem stanu został Lalu Prasad Yadav. Od początku lat 2000. polityka stanowa została

zdominowana przez Janata Dal (United) , JD (U) oraz Rashtiya Janata Dal (RJD), które

zazwyczaj w wyborach współtworzą koalicję z Indyjskim Kongresem Narodowym lub BJP. W

2015 roku odbyły się wybory, w których najwięcej mandatów zdobyła RJD (81 z 243),

następnie JD (U) 70 mandatów i BJP 53 mandaty. Premierem stanu został po raz piąty raz z

rzędu Nitish Kumar, lider Janata Dal (United). Z Biharu jest wybieranych 40 członków Lok

Sabha352. Partie regionalne z Biharu, których wpływ na politykę zagraniczną zostanie

omówiony to JD (U) i RJD.

Dźammu i Kaszmir

Dźammu i Kaszmir to od 31 października 2019, terytorium związkowe położone w

północnej części Indii (Mapa nr 1), Graniczy z Chinami i Pakistanem, z którymi Indie toczą

nierozwiązany spór graniczny. Stolicą stanu jest Śrinigar (latem) i Dźammu (zimą).

Powierzchnia wynosi 101 387 km2, ludność według cenzusu z 2011 roku, 12 541 302353.

Dochód nominalny per capita za rok 2018 wyniósł 1450 USD354. Dwie trzeci ludności Dźammu

i Kaszmir to wyznawcy islamu. Pozostała część ludności to wyznawcy hinduizmu, istnieją

także bardzo niewielkie społeczności sikhów i buddystów. Ze względu na dominację

muzułmanów oficjalnym językiem jest urdu. Politykę wewnętrzną dominuje nierozwiązany

konflikt graniczny. Niestabilna sytuacja wewnętrzna negatywnie wpływa na rozwój

351 S.K. Mitra, H. Bhattacharyya, Politics And Governance In Indian States: Bihar, West Bengal And Tripura,

World Scientific, London 2018. 352 S. Kumar, Post-Mandal Politics in Bihar: Changing Electoral Patterns, SAGE Publishing India, New Delhi

2018. 353 A. Kuszewska, Indyjsko-pakistański konflikt o Kaszmir: kontekst etnoreligijny, (w:) R. Zenderowski, D.

Wybranowski,(red.) Religia w konfliktach etnicznych, KUL, Lublin 2016; R. Chowdhary, Jammu and Kashmir:

1990 and Beyond: Competitive Politics in the Shadow of Separatism

SAGE Series on Politics in Indian States, SAGE Publishing India, New Delhi 2019. 354 Ministry of Statistics and Programme Implementation: http://www.mospi.gov.in/statistical-year-book-

india/2018/ (dostęp: 12.02.2019).



https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Sanjay+Kumar%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Rekha+Chowdhary%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=bibliogroup:%22SAGE+Series+on+Politics+in+Indian+States%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

99

gospodarczy stanu, większość mieszkańców pracuje w rolnictwie. Dźammu i Kaszmir słynie w

Indiach z produkcji owoców i jest największym producentem szafranu. Ze względu na górzyste

ułożenie terenu, uprawy są ograniczone tylko do dolin. Terytorium związkowe nie jest bogate

w surowce naturalne. Wyroby metalowe, instrumenty muzyczne, artykuły sportowe, meble,

produkcja zapałek to kluczowe wybory wytwarzane w Dźammu i Kaszmir. Ponadto terytorium

związkowe jest znane z rękodzieła, na przykład dywanów, tkanin, wyroby z drewna, srebra,

obróbka metali szlachetnych355.

Dźammu i Kaszmir na mocy artykułu 370 Indyjskiej Konstytucji356 posiadał wyjątkowy

status w ramach federacji, cieszy się większą autonomią od pozostałych stanów, w tworzeniu

polityki wewnętrznej oraz w kwestiach związanych z bezpieczeństwem357. Od 31 października

2019 roku stracił ten status i został podzielny na dwa terytoria związkowe: Dźammu i Kaszmir

oraz Ladakh,.Rząd centralny zadecydował o podziale stanu Dźammu i Kaszmir na dwa terytoria

związkowe, aby osłabić jego rolę w kształtowaniu polityki wewnętrznej i zagranicznej. Po

zmianie statusu, 5 z 6 członków wybieranych do Lok Sabha przypadło terytorium

związkowemu Dźammu i Kaszmir, Ladakh otrzymał jednego przedstawiciela. Ilość miejsc w

niższej izbie indyjskiego parlamentu była niewielka w porównaniu z pozostałymi stanami.

Kluczowe dla wybory Dźammu i Kaszmir do studium przypadku była jego lokalizacja i

specjalny status w ramach federacji (do 31 października 2019 roku) oraz długi okres rządów

prezydenckich358. Należy zwrócić uwagę na fakt, że Dźammu i Kaszmir dołączyło do wąskiego

grona terytoriów związkowych (New Delhi i Puduććeri), które mają własny parlament i rząd

stanowy. Dźammu i Kaszmir utrzymały dwuizbowy parlament (89 mandatów w izbie niższej

i 36 mandatów w izbie wyższej) z taką samą liczbą mandatów jak przed 31 października 2019

roku. Ladakh tak jak pozostałe terytoriów związkowych jest zarządzany bezpośrednio przez

rząd centralny359.

355 R. Chowdhary, Jammu and Kashmir: Politics of identity and separatism, Routledge, New Delhi 2015. 356 5 sierpnia 2019 roku prezydent Ram Nath Kovind wydał dekret w sprawie usunięcia artykułu 370 z Konstytucji

Indii. Zdominowany przez Indyjską Partię Ludową parlament przyjął też projekt ustawy dzielącej indyjską część

Kaszmiru na dwa regiony, które mają być bezpośrednio zarządzane z New Delhi. Zob. więcej: The Gazette of

India, http://egazette.nic.in/WriteReadData/2019/210407.pdf (dostęp 3.11.2019), European Parlament, India-

administered Kashmir: Current situation,

http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2019/640157/EPRS_ATA(2019)640157_EN.pdf (dostęp:

5.09.2019). 357 Zob więcej.: A.G. Noorani, Article 370: A Constitutional History of Jammu and Kashmir, OUP 2014; K. A.

Bhat, Special Status of Jammu & Kashmir: Article 370: An Indepth Analysis, Educreation Publishing, 2017. 358 Rządy prezydenckie w stanie od 1947 roku trwał ponad 9 lat. Po raz kolejny zostały wprowadzone w czerwcu

2018 roku. Zob. więcej: S. Pandey, P. Tanwar, Article 370 And Economy of Jammu And Kashmir: Inter Relation

and Impact, Educreation Publishing, New Delhi 2019. 359 The Jammu and Kashmir Reorganisation Act, 2019 , The Gazette of India , Ministry of Law and Justice,

http://egazette.nic.in/WriteReadData/2019/210407.pdf (dostęp: 12.02.2020).


http://egazette.nic.in/WriteReadData/2019/210407.pdf

http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2019/640157/EPRS_ATA(2019)640157_EN.pdf

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22A.G.+Noorani%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Khurshid+Ahmad+Bhat%22


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Saurabh+Pandey%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Pranav+Tanwar%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

100

W wybory w 2014 roku, największą ilość mandatów zdobyła Jammu and Kasmir

Peoples Democratic Party (JKPDP), 28 z 87 i stworzyła koalicję z BJP (25 mandatów)360.

Partiami regionalnymi z Dźammu i Kaszmir, których wpływ na politykę zagraniczną zostanie

omówiony są Jammu and Kashmir National Conference (JKNC) i Jammu and Kasmir Peoples

Democratic Party (JKPDP).

Maharasztra

Maharasztra to stan położony w zachodniej części Indii (Mapa nr 1), który do 1960 roku

funkcjonował pod nazwą Mumbaj. W 1960 roku powstał stan Gudźarat, wydzielony z

północnej części stanu Bombaj, a pozostała część uzyskała nową nazwę, Maharasztra. Podobnie

jak Andhra Pradeś nie jest stanem granicznym, polityka wewnętrzna koncentruje się na

kwestiach związanych z zagraniczną polityką ekonomiczną. Stolicą jest Mumbaj (wcześniej

Bombaj), najważniejsze ośrodki miejskie to Nagpur, Pune, Solapur oraz Aurangadab.

Powierzchnia wynosi: 307 690 km2, a ilość ludności według cenzusu z 2011 roku:

112 372 972361. Dochód nominalny per capita za rok 2018 wyniósł 2800 USD362. Maharasztra

jest jednym na najlepiej rozwiniętych stanów w Indiach zarówno w rolnictwie jak i w

przemyśle, co powoduje liczną wewnętrzną migrację, szczególnie z północnych Indii. Do stanu

przyjeżdżają przede wszystkim niskowykwalifikowani, nie znający języka lokalnego Indusi,

którzy podejmują się pracy za niskie stawki. Duża skala migracji doprowadziła do pojawienia

się grup i partii politycznych, które postanowiły ograniczyć poziom migracji363. W stanie

mieszkają zarówno przedstawiciele plemion rejestrowanych (głównie obszar Ghatów

Zachodnich) oraz kast rejestrowanych (zamieszkują w większości tereny wiejskie). Marathi jest

oficjalnym językiem, którym posługuje się cztery piąte mieszkańców stanu. Dominują

wyznawcy hinduizmu, następnie muzułmanie i buddyści. W Maharasztrze mieszka także

społeczność parsów (zaratusztrian), którzy mieszkają gównie w Mumbaju i okolicach. Połowa

mieszkańców mieszka w miastach. Mieszkańcy Maharasztry mają jeden z najlepszych

dostępów do opieki zdrowotnej i edukacji spośród wszystkich indyjskich stanów. Stan może

360 R. Chowdhary, Jammu and Kashmir: 1990 and Beyond: Competitive Politics in the Shadow of Separatism,

SAGE Publishing India, New Delhi 2019. 361 A. Ziegfeld, Why Regional Parties?: Clientelism, Elites, and the Indian Party System, Cambridge University

Press 2016. 362 Ministry of Statistics and Programme Implementation: http://www.mospi.gov.in/statistical-year-book-

india/2018/ (dostęp: 12.02.2019). 363 S. Irudaya Rajan, Sumeetha M., Handbook of Internal Migration in India, SAGE Publishing India, 2019.


101

się pochwalić jednym z najwyższych odsetek osób, które potrafią czytać i pisać364. Mumbaj

pełni bardzo ważną rolę nie tylko jako centrum finansowe, ale także jako port. W stanie znajdują

się liczne surowce naturalne takie jak mangan, węgiel, ruda żelaza, miedź, boksyty. Ponadto w

latach 70. XX wieku odkryto złoża ropy w pobliżu Mumbaju. W mieście Tarapur (niedaleko

Mumbaju) działa pierwsza w Indiach elektrownia jądrowa). Sektor włókienniczy jest

największą i najdłużej działającą gałęzią przemysłu. Rozwinięty jest także sektor przetwarzania

jedzenia oraz produkcji napojów. Mumbaj i Pune skupiają przemysł ciężki i sektor IT. Ważnym

źródłem dochodów dla stanu jest sektor filmowy (Bollywood)365.

W stanie funkcjonuje dwuizbowy parlament (288 mandatów w izbie niższej i 78

mandatów w izbie wyższej). Indyjski Kongres Narodowy przez wiele lat dominował na scenie

politycznej. Dopiero na przełomie lat 80. i 90. do władzy doszły inne partie takie jak Shiv Sena

i BJP366. W wyborach w 2014 roku wygrała BJP, zdobywając 122 z 288 mandatów, która

startowała w koalicji z Shiv Seną, która osiągnęła drugi wynik z 63 mandatami. Obydwie partie

w programie wyborczym odwoływały się do ideologii hindutwy367. Wyniki wyborów świadczą

o radykalizacji wyborców. Premierem stanu został członek BJP Devendra Fadnavis. W 2019

roku po raz kolejny wybory wygrała koalicja BJP (105 mandatów) i Shiv Sena (56 mandatów).

Jednak ze względu na brak porozumienia rząd nie został utworzony. Zostały wprowadzone

rządy prezydenckie, które zakończył się kiedy Shiv Sena wraz z Nationalistic Congress Party

oraz Indyjskim Kongresem Narodowym stworzyła koalicję, a premierem stanu został lider Shiv

Seny, Uddhav Thackeray. Z Maharasztry jest wybieranych 48 członków Lok Sabha368. Partią

regionalną z Maharasztry, której wpływ na politykę zagraniczną zostanie omówiony, jest Shiv

Sena.

364 Y. Chavan, Academy of Development Administration, Maharashtra Human Development Report 2012:

Towards Inclusive Human Development, SAGE Publications India, 2014. 365 Economic Survey of Maharashtra 2018-19, Directorate of Economics and Statistics, Planning

Department,Government Of Maharashtra, Mumbai,

http://mahades.maharashtra.gov.in/files/publication/ESM_18_19_eng.pdf (dostęp 23.12.2019). 366R. Deshpande, N. Birmal, Beyond the Congress System in Maharashtra, (w:) S. Palshikar, S. Kumar, S. Lodha,

Electoral Politics in India: The Resurgence of the Bharatiya Janata Party, Routaldge 2017, s. 137-150. 367Na temat hindutwy zob. więcej: A. Jaskólska, Sekularyzm versus hinduski nacjonalizm w systemie politycznym

Indii, (w:) M. F. Gawrycki, M. E. Haliżak, R. Kuźniar, G. Michałowska, D. Popławski, J. Zajączkowski, R. Zięba

(red.), Tendencje i procesy rozwojowe współczesnych stosunków międzynarodowych, , Warszawa, 2016, s. 569-

583. 368 D. Kulkarni, The Cousins Thackeray: Uddhav, Raj and the Shadow of their Senas, Penguin Random House

India Private Limited, New Delhi 2019.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Yashwantrao+Chavan+Academy+of+Development+Administration%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

http://mahades.maharashtra.gov.in/files/publication/ESM_18_19_eng.pdf

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Suhas+Palshikar%22&source=gbs_metadata_r&cad=8


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Sanjay+Lodha%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Dhaval+Kulkarni%22&source=gbs_metadata_r&cad=3

102

Odisha

Odisha to stan położony w północnowschodniej części Indii (Mapa nr 1). Nazwa stanu

została zmieniona w 2011 roku z Orisa na Odisha, a język urzędowy stanu z oriya na odia.

Odisha nie jest stanem przygranicznym, podobnie jak Andhra Pradeś i Maharasztra. Dlatego

polityka stanu skupia się głównie na zagranicznej polityce ekonomicznej, a mniejszym stopniu

na kwestiach związanych z konfliktami granicnzymi. Stolicą stanu jest Bhubaneshwar,

największe ośrodki miejskie to Cuttack, Brahmapur, Sambalpur i Puri Powierzchnia stanu

wynosi 155 707, ludność według cenzusu z 2011 roku ludność to 41 947 358369. Dochód

nominalny per capita za rok 2018 wyniósł 1500 USD370. Gospodarka Odishy od początku lat

2000. zaczęła się dynamicznie rozwijać, a jakość życia w stanie regularnie ulega poprawie.

Wyznawcy hinduizmu stanowią zdecydowaną większość mieszkańców stanu, muzułmanie są

największą z mniejszości religijnych, kolejną grupą są chrześcijanie371. Zamieszki komunalne

końcem lat 90. i na początku lat 2000 zdominowały politykę wewnętrzną w stanie. Radykalni

hindusi dokonywali wówczas licznych ataków na chrześcijan. Jednak po 2000 roku sytuacja

uległa poprawie. Ponad dwie piąte mieszkańców Biharu należy do kast lub plemion

rejestrowanych372.Dostęp do edukacji oraz do opieki zdrowotnej jest poniżej średniego

poziomu w kraju. Większość mieszkańców Odishy mieszka na obszarach wiejskich, trzy piąte

ludności pracuje w rolnictwie, które stanowi jedynie jedną szóstą produktu stanowego brutto.

W stanie znajdują się znaczące pokłady surowców naturalnych. Odisha jest liderem w produkcji

boksytu, manganu, grafitu, niklu i rudy żelaza. W stanie znajdują się znaczne pokłady węgla373.

Przemysł opiera się głównie na przetwarzaniu surowców mineralnych. Inne istotne sektory

przemysłu to wytwarzanie ceramiki, chemikaliów oraz produkcja części lotniczych.

Najszybciej rozwijającym się w XXI wieku sektorem gospodarki są usługi: bankowość, usługi

finansowe i ubezpieczenia oraz obsługa transakcji handlowych374.

W stanie funkcjonuje jednoizbowy parlament (147 mandatów w izbie niższej). Scena

polityczna przez większość czasu, tak jak w przypadku innych stanów była zdominowana przez

369 M. Sahu, Biju Janata Dal in Odisha Politics, “The Indian Journal of Political Science” 2011, nr 2, s. 567–578. 370 Ministry of Statistics and Programme Implementation: http://www.mospi.gov.in/statistical-year-book-

india/2018/ (dostęp: 12.02.2019). 371 B.B. Jena, Orissa Politics, “The Indian Journal of Political Science” 1994, nr 3, s. 285–298. 372 H. S. Wankhede, The Political Context of Religious Conversion in Orissa, “Economic and Political Weekly

2009, nr 15, 33–38; J. Ponniah, Communal Violence in India: Exploring Strategies of its Nurture and Negation in

Contemporary Times, “Journal of Religion and Violence” 2017, nr 5, s. 79–102.

373Invest India, National Investment Promotion & Facilitation Agency,

https://www.investindia.gov.in/state/odisha (dostęp: 23.11.2018). 374 State of the Adivasis in Odisha 2014: A Human Development Analysis, Skillshare International India, SAGE

Publications India, New Delhi 2014.

https://www.investindia.gov.in/state/odisha

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Skillshare+International+India%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

103

Indyjski Kongres Narodowy. Powstanie partii Biju Janata Dal (BJD) w 2000 roku zmieniło

sytuację na scenie politycznej. Wyniki wyborów w Odishie są fenomenem na skalę całego

kraju. Od 2000 roku premierem stanu jest nieprzerwanie N. Patnaik, który stoi na czele BJD.

W 2014 roku partia w wyborach zdobywała 117 ze 147 mandatów. W 2019 roku BJD

powtórzyła swój sukces wygrywając wybory z liczbą 113 mandatów. N. Patnaik utrzymał

swoje stanowisko. Z Odishy jest wybieranych 21 członków Lok Sabha375. Partią regionalną z

Biharu, której wpływ na politykę zagraniczną zostanie omówiony jest BJD.

Pendżab

Pendżab376 to stan położony w północno-zachodnich Indiach, graniczy z Pakistanem

(Mapa nr 1). W 1966 roku z jego granic został wydzielony stan Harijana. Chandigarh jest stolicą

zarówno stanu Pendżab jak i stanu Harijana. Miasto ma status terytorium związkowego.

Główne ośrodki miejskie to: Ludhiana, Amritsar, Jalandhar, Patiala oraz Bathinda.

Powierzchnia stanu: 50 362 km2, ludność według cenzusu z 2011 roku wynosi 27 704 236377.

Dochód nominalny per capita za rok 2018 wyniósł tylko 2300 USD378. Pendżab jest jednym z

najlepiej rozwiniętych stanów w Indiach. Większość mieszkańców stanu wyznaje sikhizm.

Pendżab jest jedynym stanem, w którym dominują wyznawczy sikhizmu. Ponadto istnieją

społeczności wyznawców hinduizmu, islamu. Jedna piąta mieszkańców należy do kast

rejestrowanych. Język pendżabski jest oficjalnym językiem urzędowym. Hindi, angielski i urdu

są także używane w Pendżabie. Dostęp do opieki zdrowotnej i edukacji jest jednym z

najlepszych spośród wszystkich indyjskich stanów. Jedna trzecia mieszkańców mieszka w

miastach379. Rolnictwa stanowi ważny sektor gospodarki. Pendżab jest liderem w produkcji

zbóż oraz owoców i warzyw. Stan ma jeden z najlepiej rozwiniętych systemów irygacyjnych

w Indiach. Sektor wytwórczy rozwija się dynamicznie od końca XX wieku. Obecnie dominuje

przemysł włókienniczy, produkcja jedwabiu, wełny oraz innych tkanin. Ponadto ważnymi

sektorem jest przetwarzanie żywności i produkcja napojów, wytwórstwo mebli, produkcja

maszyn. Sektor usług, głównie handel, transport, usługi przemysłowe, handel

375 P. Wallace, India’s 2019 Elections: The Hindutva Wave and Indian Nationalism, SAGE Publishing India, New

Delhi 2019. 376 Nazwę stanu można przetłumaczyć: pięć rzek. Jednak po podziale stanu w 1947 roku, tylko dwie z pięciu rzek

które przepływają przez jego terytorium, znalazły się w granicach Indii. 377 S. K. Mitra, Politics in India: Structure, Process and Policy, Routledge, 2012. 378 Ministry of Statistics and Programme Implementation: http://www.mospi.gov.in/statistical-year-book-

india/2018/ (dostęp: 12.02.2019). 379 B. Raj Nayar, Minority Politics in the Punjab, Princeton University Press, 2015.


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Baldev+Raj+Nayar%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

104

nieruchomościami to jedne z najszybciej rozwijających się usług w Indiach. Na początku XXI

wieku sektor usług stał się największym źródłem rozwoju gospodarki380.

Stan ma jednoizbowy parlament (117 mandatów w izbie niższej). Kryzys w relacjach

rządu stanowego z rządem centralnym nastąpił pod koniec lat 70. i na początku lat 80. XX

wieku, ze względu na tendencje separatystyczne, które miały doprowadzić do powstanie

niepodległego państwa dla Sikhów (Khalistanu)381. Sytuacja unormowała się do końca lat 90.,

jednak w Pendżabie ciągle funkcjonują niewielkie grupy, które wykazują tendencje

separatystyczne . Scena polityczna stanu jest zdominowana przez dwie partie: Indyjski Kongres

Narodowy oraz Shiromani Akali Dal (SAD), która jest w koalicji z BJP. W 2017 roku w

wyborach zwyciężył Indyjski Kongres Narodowy, zdobywając 77 ze 117 mandatów. Aam

Admi Party zdobyła 20 a Shiromani Akali Dal tylko 15 mandatów. Premierem został członek

Kongresu, Amarinder Singh. Z Pendżabu jest wybieranych 13 członków Lok Sabha382. Partią

regionalną z Pendżabu, której wpływ na politykę zagraniczną zostanie omówiony, jest SAD.

Tamilnadu

Tamilnadu to stan położony w południowych Indiach (Mapa nr 1), do 1968 roku

funkcjonował pod nazwą Madras. W 1953 roku został z niego wydzielony stan Andhra Pradeś.

Stan graniczy ze Sri Lanką (przez Zatokę Mannar i cieśninę Palk). Stolicą jest Ćennai

(wcześniej Madras), najważniejsze ośrodki miejskie to Coimbatore, Madurai oraz

Tiruchchirappalli Stan jest zdominowany przez ludność mówiącą w języku tamilskim, który

należy do rodziny języków drawidyjskich a nie indoeuropejskich tak jak sanskryt czy hindi.

Mieszkańcy Tamilnadu sprzeciwiali się ustanowieniu hindi jaki języka urzędowego.

Powierzchnia stanu wynosi 130 058 km2, ludność według cenzusu z 2011 roku wynosi

72 138 958383. Dochód nominalny per capita za rok 2018 wyniósł 3000 USD384. Tamilnadu jest

jednym z najlepiej rozwiniętych stanów w Indiach. Zdecydowana większość mieszkańców

380 L. Singh, N Singh (red.), Economic Transformation of a Developing Economy: The Experience of Punjab,

India, Springer, 2016. 381 Zob. więcej.: V. Van Dyke, The Khalistan Movement in Punjab, India, and the Post-Militancy Era: Structural

Change and New Political Compulsions, “Asian Survey” 2009, nr 6, s. 975–997; R. Jetly, The Khalistan Movement

ni Indi: The Interplay Of Politics And State Power, “International Review of Modern Sociology” 2008, nr 1, s.

61–75. 382 A. Kumar, Electoral Politics in Punjab: Factors and Phases, Routledge, London 2019. 383W. Antholis, Inside Out India and China: Local Politics Go Global

,Brookings FOCUS Book, Brookings Institution Press, 2014. 384 Ministry of Statistics and Programme Implementation: http://www.mospi.gov.in/statistical-year-book-

india/2018/ (dostęp: 12.02.2019).

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Lakhwinder+Singh%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Nirvikar+Singh%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Ashutosh+Kumar%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22William+Antholis%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=bibliogroup:%22Brookings+FOCUS+Book%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

105

Tamilnadu to wyznawcy hinduizmu. Istnieją także społeczności chrześcijan (szczególnie na

południu stanu) oraz muzułmanów. Pomimo tego, że Tamilnadu jest jednym z najbardziej

zurbanizowanych stanów w Indiach, to więcej niż połowa mieszkańców mieszka na obszarach

wiejskich.385. Niewiele ponad połowa mieszkańców pracuje w rolnictwie. Stan jest jednym

największych producentów w branży rybołówstwa. Odkrywkowa kopalnia węgla w Neyveli

jest jedną z największych w Indiach. Tamilnadu jest liderem w produkcji energii wiatrowej oraz

wodnej, jest jednym z najbardziej uprzemysłowionych stanów w Indiach. Około jednej trzeciej

stanowego dochodu brutto pochodzi z sektora związanego z produkcją. Samochody, maszyny

rolnicze, pojazdy wojskowe, wagony pociągowe (fabryka w Perambur jest jedną z

największych w Azji). Ponadto dobrze rozwinięta jest branża farmaceutyczna, chemiczna oraz

produkcja części elektronicznych. Najszybciej rozwija się sektor usług, który w ostatnich latach

stał się najważniejszym źródłem tamilskiej gospodarki386.

Stan ma jednoizbowy parlament. (235 mandatów w izbie niższej). Do 1967 roku

Indyjski Kongres Narodowy dominował na scenie politycznej. Od 1967 roku w Tamilnadu

rządzi jedna z dwóch partii regionalnych: Dravida Munnetra Kazhagam (DMK) lub All India

Anna Dravida Munnetra Kazhagam (AIADMK)387. W wyborach w 2016 roku wygrała

AIADMK, zdobywając 123 z 235 mandatów, drugi wynik uzyskała DMK, 101 mandatów. Po

raz piąty premierem stanu została liderka AIADMK Jayalalitha, a po jej śmierci O.

Panneerselvam i Edappadi K. Palaniswami. Z Tamilnadu jest wybieranych 39 członków Lok

Sabha388. Partiami regionalnymi z Tamilnadu, których wpływ na politykę zagraniczną zostanie

omówiony, jest DMK i AIADMK.

Uttar Pradeś

Uttar Pradeś (UP)389 to stan położony w północnych Indiach (Mapa nr 1), który graniczy

z Nepalem. Obecną nazwa otrzymał 26 stycznia 1950 roku, kiedy Indie stały się oficjalnie

385 M. Thangaraj, Dalits: Economy and Society : a Study of Tamil Nadu, Kalpaz, 2018. 386 S. Shin, The State, Society, and Foreign Capital in India, Cambridge University Press, 2018. 387 K. K. Kailash, Dhritarashtra’s embrace: big and small parties in Kerala and Tamil Nadu, “Contemporary

South Asia” 2019, nr 1, s. 73-87. 388 S. Narayan, The Dravidian Years: Politics and Welfare in Tamil Nadu, Oxford University Press, 2018. 389 Od mementu odzyskania przez Indie niepodległości odgrywał ważną rolę w życiu politycznym państwa. Z UP

zostało wybranych kilku premieró(w:) Jawaharlal Nehru, Indira Gandhi, Rajiv Gandhi oraz Atal Bihari Vajpayee.

Ze tego stanu pochodzili także Acharya Narendra Dev, twórca Praja Socialist Party, Mulayam Singh Yadav, który

założył Samajwadi Party oraz Kanshi Ram z Bahujan Samaj Party.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22M.+Thangaraj%22&source=gbs_metadata_r&cad=2

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Sojin+Shin%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

106

republiką390. Stolicą UP jest Lucknow, największe miasta: Kanpur, Lucknow, Agra, Varanasi,

Meerut oraz Allahabad. Powierzchnia stanu to 243 286 km2, ilość mieszkańców według

cenzusu z 2011 roku wynosi 199 581 477 (najwięcej spośród wszystkich stanów)391. Dochód

nominalny per capita za rok 2018 wyniósł jedynie 920 USD (niższy dochód ma tylko Bihar)392.

Z powodu niskich standardów życia wielu mieszkańców UP (jeszcze przed uzyskaniem przez

Indie niepodległości) zdecydowała się na emigrację m.in. do RPA, na Maurutius, Fidżi.

Obecnie migracja następuje głównie do innych części Indii. Gospodarka stanu opiera się na

rolnictwie, dzięki zielonej rewolucji, UP stał się najważniejszym stanem w Indiach

produkującym zboża. Większość mieszkańców stanu mieszka na terenach wiejskich. Jednak

wielu farmerów boryka się z problemami, takim jak niewielka powierzchnia upraw oraz brak

środków, które mogliby zainwestować w technologię wymaganą do poprawy produkcji393.

Połowa ludności stanu należy do kast lub plemion rejestrowanych oraz innych grup

upośledzonych. Dominują wyznawcy hinduizmu, a muzułmanie stanowią największą

mniejszość religijną. Konflikty komunalne między hindusami i muzułmanami mają długą

historię w UP. Jednym z punktów zapalnych jest konflikt o świątynie Ramy w Ajodhji394. UP

rzez krótki czas znajdował się pod bezpośrednią kontrolą rządu centralnego, po tym jak

nacjonaliści hinduscy w grudniu 1992 roku zburzyli meczet Babura w Ajodhij395. UP

zamieszkują także chrześcijanie, sikhowie, dźajniści oraz buddyści. Oficjalne języki: hindi,

którym posługuje się większość mieszkańców stanu oraz urdu, którego używają głównie

muzułmanie396.

Stan ma dwuizbowy parlament (404 mandaty w izbie niższej i 100 mandatów w izbie

wyższej) 397. Od początku lat 90. polityka stanowa była zdominowana przez to Bahujan Samaj

390 Wcześniej nazywał się United Provinces, a w skład tej jednostki administracyjnej wówczas wchodziły: Tehri-

Garhwal (obecnie Uttarakhand, który został wydzielony ze stanu Uttar Pradeś w 2000 roku), Rampur, Waranasi.

Zob. więcej: S.Pai (red.), Political Process in Uttar Pradesh: Identity, Economic Reforms, and Governance, Pearson

Education India, New Delhi 2007. 391 R. Jeffery, C. Jeffrey, J. Lerche (red.), Development Failure and Identity Politics in Uttar Pradesh, SAGE

Publications India, New Delhi 2014. 392 Ministry of Statistics and Programme Implementation: http://www.mospi.gov.in/statistical-year-book-

india/2018/ (dostęp: 12.02.2019). 393 L. Tillin, Remapping India: New States and their Political Origins, Hurst and Company, Londyn 2013. 394 Zob. więcej.: R. Thakur, Ayodhya and the Politics of India's Secularism: A Double-Standards Discourse,

“Asian Survey” 1993, nr 3, s. 645–664; N. Menon, The Ayodhya Judgment: What Next?, “Economic and Political

Weekly” 2011, nr 31, s. 81–89. 395 I. A. Ansari, Babri Masjid Dispute: Rule of Law and Building Confidence, “Economic and Political Weekly”

2001, nr 51, s. 4698–4701. 396 N. Mohammad, Socio-economic Transformation of Scheduled Castes in Uttar Pradesh: A Geographical

Analysis, Concept Publishing Company, New Delhi 2006. 397 A. K Mehra(red.), Emerging Trends in Indian Politics: The Fifteenth General Election, Routledge, New Delhi

2013.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Louise+Tillin%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Noor+Mohammad%22

107

Party (BSP) i Samajwadi Party (SP). Obydwie partie jako bazę wyborczą mają Indusów, którzy

należą do kast i plemion rejestrowanych oraz innych grup upośledzonych398. W wyborach w

2017 roku wygrała BJP zdobywając 325 z 403 miejsc w niższej izbie parlamentu. Świadczy to

o radykalizacji wyborców, w których BJP podczas kampanii wyborczej zdołało obudzić

antymuzułmańskie nastoje. Premierem stanu został członek radykał Yogi Adityanath. Który

uznaje wyższość wyznawców hinduizmu nad innymi mieszkańcami Indii. Samajwadi Party

uzyskała 54 a Bahujan Samaj Party tylko 19 mandatów. UP spośród wszystkich stanów ma

najwięcej mandatów w Lok Sabha, aż 80. 399. Partie regionalne z UP, których wpływ na politykę

zagraniczną zostanie omówiony to BSP i SP.

398 Ch. Jaffrelot, G. Verniers. Castes, Communities and Parties in Uttar Pradesh, “Economic and Political

Weekly” 2012, nr. 32, s. 89–93. 399 S. Pai, A. Kumar, Understanding the BJP’s victory in Uttar Pradesh, (w:) M. Rehman (red.), Rise of Saffron

Power: Reflections on Indian Politics, Routledge 2018.

108

Mapa nr 1. Mapa polityczna Indii

Źródło: Mapy dostępna na oficjalnej stronie Survey of India: http://www.surveyofindia.gov.in/ (dostęp:

11.02.2020).

109

2.5 Partie regionalne u progu XXI wieku – charakterystyka

Do studium przypadku wybrano partie regionalne, uwzględniając szereg czynników.

Pierwszy czynnik to lokalizacja stanu, który reprezentuje partia regionalna. Partie ze stanów

przygranicznych są bardziej zaangażowane w kształtowanie polityki zagranicznej wobec

państw Azji Południowej i Południowo-Wschodniej. Konstytucja Indii nakłada na rząd

centralny obowiązek konsultowania kwestii związanych ze zmianą granic państwa oraz kwestii

podziału wód rzek, z rządami stanów przygranicznych, których te zmiany będą dotyczyć. W

praktyce oznacza to, że przedstawiciele tych stanów są zaangażowani w proces negocjacyjny z

państwami sąsiedzkimi . Nie oznacza, że partie regionalne z innych stanów nie interesują się

polityką zagraniczną, ale często mają jedynie inne priorytety. Drugi czynnik, to wyniki partii

regionalnych w wyborach na szczeblu centralnym i stanowym, co przekłada się na możliwości

wpływania na decyzje rządu centralnego w kwestiach związanych z polityka zagraniczną.

Trzeci czynnik to ilość mandatów jakie partia może zdobyć w Lok Sabha (każdy stan ma

określoną ilość miejsc, która mu przysługuje, Tabela nr 1). Duża ilość mandatów sprawia, że

partia jest potencjalnie ważnym partnerem koalicyjnym, który może mieć wpływ na stabilność

koalicji. Czwarty czynnik to potencjał gospodarczy stanu, który partie regionalne reprezentują.

Pozyskiwanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest jednym z priorytetów rządu

centralnego od początku lat 2000. Rządy stanowe mają coraz większy wpływ na kreowanie

zagranicznej polityki ekonomicznej.

Wybrane partie to: All India Trinamool Congress TMC (Bengal Zachodni), DMK i

AIADMK (Tamilnadu), Telugu Desam Party TDP (Andhra Pradeś), Samajwadi Party SP i

Bahujan Samaj Party BSP (Uttar Pradeś), Shiv Sena (Maharasztra), Jammu and Kashmir

National Conference i Jammu and Kasmir Peoples Democratic Party (Dźammu i Kaszmir),

Janata Dal (United) JD (U) i Rashtriya Janata Dal RJD (Bihar), Biju Janata Dal BJD, (Odisha)

oraz Shiromani Akali Dal SAD (Pendżab).

Partie omówiono według schematu: historia partii, ideologia, relacje z BJP i Indyjskim

Kongresem Narodowym na szczeblu centralnym i stanowym oraz wyniki partii w wyborach na

szczeblu centralnym i stanowym. Stanowiska i poglądy wybranych do studium przypadku partii

regionalnych w odniesieniu do kluczowych kwestii polityki zagranicznej Indii w regionie

zostały przedstawione w Rozdziale 3.

110

All India Trinamool Congress

All India Trinamool Congress (TMC)400 to partia regionalna z Bengalu Zachodniego.

Liderką TMC jest Mamata Banerjee, która utworzyła partię w 1998 roku, po tym jak wystąpiła

z Indyjskiego Kongresu Narodowego401. Hasłem partii jest: Ma Mati Manush, co oznacza,

Matka, Ojczyna, Ludzie. Partia jest nie tylko aktywna w Bengalu Zachodnim, ale także

Tripurze i Manipurze. W Bengalu Zachodnim jednak odnosi największe sukcesy wyborcze.

Logo partii to dwie sadzonki wyrastające z trawy. Jedna z nich symbolizuje wyznawców

hinduizmu a druga muzułmanów, którzy żyją w zgodzie. Logo nawiązuje do indyjskiego

sekularyzmu402. Konstytucja partii, artykuł pierwszy403: „partia dąży do rozwoju politycznego,

gospodarczego, przemysłowego, społecznego, kulturowego oraz sektorów związanych z

rolnictwem. Celem partii jest uczynienie z Indii globalnej potęgi przy zachowaniu

różnorodności językowej i etnicznej, bogatej kultury oraz dziedzictwa Indii”. Brak

jednoznacznego programu pozwala TMC na wspieranie Kongresu lub BJP w zależności od

sytuacji politycznej404. W wyborach do Lok Sabha w 1998 roku Mamata Banerjee nie

zdecydowała się wejść do koalicji z BJP. Liderka TMC zmieniła zdanie rok później i w 1999

roku w przedwcześnie zorganizowanych wyborach, partia stała się częścią National Democratic

Alliance, na czele której stało BJP405. NDA wygrała wybory, a TMC zdobyła 8 mandatów. W

400 Oficjalna strona partii: http://aitcofficial.org/ (dostep 23.12.2019) 2 września 2016 roku TMC została uznana

przez Indyjską Komisję Wyborczą za partię ogólnokrajową. W pracy Autorka skupiła się na okresie działalności

TMC do 2016 roku. 401 Mamata Benerjee urodziła się w 1955 roku w Kalkucie. Jej ojciec Promileswar Banerjee był związany w

ruchem niepodległościowym. W 1972 roku wstąpiła do Indyjskiego Kongresu Narodowego. W latach 1979-80

Mamata pełniła funkcję Sekretarza Generalnego w West Bengal Congress (Indira). W latach 1983-1988 była

sekretarzem Women’s Wing of the Indian National Trade Union Congress oraz South Calcutta District Congress

(Indira). W 1984 roku Mamata Banerjee została wybrana do Lok Sabhy i objęła funkcję Sekretarza Generalnego

Youth Congress (Indira). Kilka lat później w 1987 roku została członkiem National Council oraz rok później

Executive Committee Indyjskiego Kongresu Narodowego. Mamata Banerjee została wybrana do parlamentu także

w 1991, 1996, 1998, 1999, 2004 and 2009 oraz 2014 roku. W 1991 roku w rządzie Kongresu, była ministrem ds.

młodzieży i sportu oraz rozwoju kobiet i dzieci (Minister of State for Youth and Sports, Women and Child

Development). W 1999 roku w rządzie BJP stanęła na czele ministerstwa ds. kolei (Railways Ministry) a w 2004

roku w rządzie Kongresu została ministrem ds. węgla i górnictwa (Coal and Mines Ministry). W 2009 została

ponownie mianowana ministrem ds. kolei, w rządzie BJP. Mamata Banerjee jest nie tylko politykiem, ale także

artystką, napisała ponad dwadzieścia książek, namalowała ponad pięć tysięcy obrazów oraz wydała kilka tomików

poezji (w języku angielskim i w bengali). Zob. więcej: Mamata Banerjee, Mamata Banerjee: My Unforgettable

Memories, Roli Books, New Delhi 2012. 402 K. Ghosh Dastidar, All India Trinamool Congress: Mamata Banerjee, General Books, New Delhi 2010. 403“The aim of the Party shall be to make all round development of India in the political, economic, industrial,

social, cultural, agricultural sectors and to establish India as a global power keeping in view the multi-lingual,

multi-faceted, multi-ethnic, rich culture and heritage of India”, Constitution of All India Trinamool Congress,

http://aitcofficial.org/party-constitution/ (dostęp 30 marzec 2019). 404 E. Sridharan, Coalition Congruence in India’s Federal System, (w:) A. Albala, J. Maria Reniu (red.), Coalition

Politics and Federalism, Springer, 2018, s.77-112. 405 A. Wyatt, The fragmentation of political parties and the quality of Indian democracy, ECPR Workshop:

Democracy in the Third World - What Should be Done?, Mannheim, 26-31 marzec 1999.

http://aitcofficial.org/

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Mamata+Banerjee%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

http://aitcofficial.org/party-constitution/

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Adri%C3%A1n+Albala%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Josep+Maria+Reniu%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

111

wyborach w 2004 roku po raz kolejny wsparła BJP, TMC zdobyła jednak tylko jeden mandat,

a BJP przegrała wybory. Mamata Banerjee w 2009 roku zmieniła strategię i zdecydowała

wesprzeć Indyjski Kongres Narodowy. TMC stało się częścią United Progressive Alliance, z

19 mandatami była największym koalicjantem. W wyborach w 2014 roku Trinamool Congress

odniósł bardzo duży sukces i z wynikiem 34 mandatów został czwartą największą partią w Lok

Sabha406. Mamata oficjalnie nie zdecydowała się przyłączyć do NDA lub UPA. Z kolei w marcu

2018 roku Mamata Banerjee rozpoczęła kampanię na rzecz utworzenia Federal Front, czyli

koalicji partii regionalnych, które wystartowałyby wspólnie w wyborach do Lok Sabha w 2019

roku. Federal Front miałby konkurować z NDA i UPA. Jednym z największych sojuszników

Banerjee był premier stanu Telangana, K. Chandrashekar Rao, który stoi na czele Telangana

Rashtra Samiti (TRS). Wsparcia liderce TMC udzielili także liderzy partii: Telugu Desam

Party, Samajwadi Party, Bahujan Samaj Party oraz Rashtriya Janata Party i Dravida Munnetra

Kazhagam407. Ostatecznie nie doszła do jej sformułowania. TMC w wyborach do Lok Sabha w

2019 roku zdobyła 22 mandaty, M. Banerjee nie zdecydowała się przyłączyć do żadnej z

koalicji408.

Partia w ostatnich latach odnosi sukces nie tylko w wyborach centralnych, ale także w

wyborach stanowych, które wygrała w 2011 i 2016 roku. W 2011 roku TMC zdobyła 184 z 294

mandatów w parlamencie stanowym, a Mamata Banejree została premierem stanu. Zwycięstwo

TMC zakończyło trwające od 1977 roku w Bengalu Zachodnim rządy Komunistycznej Partii

Indii (Marksizm). W 2016 roku partia odniosła jeszcze większy sukces i zdobyła 211 z 294

mandatów w parlamencie stanowym. M. Banerjee rozpoczęła wówczas drugą kadencję jako

premier stanu Bengal Zachodni409.

Dravida Munnetra Kazhagam i All India Anna Dravida Munnetra Kazhagam

Scena polityczna w Tamilnadu jest zdominowana przez dwie partie regionalne: DMK

(Dravida Munnetra Kazhagam) i AIADMK ( ) 410, które od lat ze sobą współzawodniczą. DMK

została założona w 1949 roku przez C.N. Annadurai, który wystąpił z Dravida Kazhagam411.

406 Election Commission of India: http://eci.nic.in/eci/eci.html (dostęp: 20.10.2016). 407 T. Singh Maini, Can a 'Federal Front' Help Take Down India's Modi?, “The Diplomat” September 2018,

https://thediplomat.com/2018/09/can-a-federal-front-help-take-down-indias-modi/, dostęp 1.10.2018. 408 Zob. więcej: Election Commission of India: https://eci.gov.in/ (dostęp 23.12.2018). 409 T. Singh Maini, Can a 'Federal Front' Help Take Down India's Modi?, “The Diplomat” September 2018,

https://thediplomat.com/2018/09/can-a-federal-front-help-take-down-indias-modi/, (dostęp: 1.10.2018). 410 Oficjalne strony partii DMK: https://www.dmk.in/ oraz http://aiadmkofficial.in/. 411 Jednym z głównych celów nowo powstałej partii było dążenie do odłączenia stanu Madras (od 1968 roku nazwa

zmieniona na Tamilnadu) od Indii i stworzenie niepodległego państwa dla mniejszości drawidyjskiej, która

https://thediplomat.com/2018/09/can-a-federal-front-help-take-down-indias-modi/

https://eci.gov.in/

https://thediplomat.com/2018/09/can-a-federal-front-help-take-down-indias-modi/

https://www.dmk.in/

112

Program partii opierał się na silnym drawidyjskim nacjonalizmie i na sprzeciwie wobec

dominacji sanskrytu i hindi412. W wyborach w 1967 roku DMK odniosła historyczny sukces i

zdobyła 137 z 234 mandatów. Prezydent partii, Annadurai został premierem stanu ale zmarł w

1969 roku, wówczas jego miejsce zajął Muthuvel Karunanidhi. M.Karunanidhi doprowadził

partię do kolejnego zwycięstwa w wyborach stanowych w 1971 roku. M. Karunanidhi był

premierem stanu w latach 1971-1976, 1989-1991, 1996-2001 oraz 2006-2011413. Lider DMK

zmarł w sierpniu 2018 roku. Na stanowisku lidera zastąpił go jego syn M.K. Stalin 414.

DMK po raz pierwszy wystartowało w wyborach do Lok Sabha w 1962 roku. Wówczas

zdobyła siedem mandatów ze stanu Madras. Do 1999 roku ilość mandatów zdobytych w Lok

Sabha utrzymywała się na mniej więcej stałym poziomie (nie przekraczając 10 mandatów),

partia popierała BJP lub Kongres. W 1999 roku działacze DMK zadecydowali, że udzielą

wsparciu BJP i partia stała się częścią koalicji NDA. Odniosła największy sukces w historii,

zdobyła 26 z 39 możliwych mandatów. W kolejnych wyborach w 2004 roku, DMK udzieliła

wsparcia Kongresowi i UPA, odniosła jeszcze większy sukces, zdobywając 39 mandatów.

DMK miało siedmiu ministrów w rządzie UPA415. W wyborach w 2009 roku partia zdobyła 27

mandatów wspólnie z Kongresem (18 mandatów dla DMK). Partia miała pięciu ministrów w

rządzie UPA416. W marcu 2013 roku DMK wystąpiła z koalicji UPA, ze względu na brak

porozumienia w kwestii polityki wobec Śri lanki417. W 2014 roku w wyborach do Lok Sabha

nie zdobyła ani jednego mandatu. W 2019 roku DMK uzyskała aż 24 mandaty, jest po raz

kolejny częścią UPA418.

mieszka na południu Indii. Jednak po wojnie z Chinami w 1962 roku, partia zmieniła program i zrezygnowała z

promowania tendencji separatystycznych. Działacze skupili się na dążeniu do poprawy sytuacji mniejszości

drawidyjskiej w Indiach oraz mniejszości tamilskiej na Śri Lance. DMK brała udział w licznych akcjach

protestacyjnych, które były skierowane przeciwko dominacji języka hindi na południu Indii. W wyborach

stanowych w 1957 roku startował jako kandydat niezależny przyszły lider partii Muthuvel Karunanidhi. Dopiero

w wyborach stanowych w 1962 roku DMK oficjalnie wystawiła kandydatów w wyborach. Partia odniosła duży

sukces zdobywając 50 z 206 mandatów. DMK osiągnęła drugi wynik po rządzącym wówczas w stanie Madras,

Indyjskim Kongresie Narodowym, który wygrywał każde wybory. Zob. więcej: R. Guha, India after Gandhi,

Picador, New Delhi 2007. 412 A. Wyatt, Tamilnadu: Strategic Interaction and Alliance choices, (w:) P. Wallace (red.), India's 2014 Elections:

A Modi-led BJP Sweep, SAGE India, 2015, s.323-341. 413 S. Ravishankar, Karunanidhi: A Life in Politics, HarperCollins Publishers India, New Delhi 2018. 414B. Kolappan, What next for the DMK after Karunanidhi, “The Hindu”,

https://www.thehindu.com/news/national/tamil-nadu/what-next-for-the-dmk-after

karunanidhi/article24726900.ece (dostęp: 15 września.2018). 415 L. Saez, G. Singh, New Dimensions of Politics in India: The United Progressive Alliance in Power, Routledge,

2017. 416 DMK swoją pozycję w rządzie centralnym wykorzystała między innymi do promowania języka tamilskiego,

który został przez rząd UPA w 2004 roku uznany za pierwszy język klasyczny. 417 F.A. Malik, B.A. Malik, Politics of Coalition in India, “Journal of Power, Politics & Governance” 2014, nr 2,

s. 1–11. 418 Zob. więcej Election Commission of India:: https://eci.gov.in/ (dostęp 23.12.2018).

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Sandhya+Ravishankar%22&source=gbs_metadata_r&cad=4

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Lawrence+Saez%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Gurharpal+Singh%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://eci.gov.in/

113

Obok M. Karunanidhiego kluczową postacią tamilskiej polityki był Maruthur Gopala

Ramachandran, znany jako MGR419. W 1972 roku MGR utworzył własną partię AIADMK,

która także odwoływała się do regionalnych nacjonalizmów420. W wyborach 1977 do

parlamentu stanowego partia weszła w koalicję z Kongresem i odniosła sukces, zdobywając

130 z 234 mandatów. MGR został premierem stanu Tamilnadu. AIADMK odniosła także

sukces w 1980 roku zdobywając 129 mandatów, a w 1984 roku, 132 mandaty, w koalicji z

Kongresem. MGR za każdym razem pełnił funkcję premiera stanu421. Polityk w 1982 roku

wprowadził do partii Jayalalithę Jayaram422, która kilka lat po jego śmierci w 1987 roku stanęła

na czele partii423. W 1991 roku AIADMK w koalicji z Kongresem zdobyła aż 224 mandaty (w

tym 164 z 168 możliwych do zdobycia dla AIADMK) i Jayalalithaa została premierem.

AIADMK zdobyła tylko cztery z 234 miejsc w stanowym parlamencie w 1996 roku. Od 1992

roku na Jayalalithcie ciążyło coraz więcej zarzutów o korupcję. Ona jednak wróciła do władzy

w wyborach w 2001 roku, kiedy AIADMK w koalicji z Kongresem zdobyła 132 mandaty.

Jednak ze względu na liczne zarzuty korupcji, musiała zrezygnować ze stanowiska, jej miejsce

zajął O.S. Panneerselvam. Jayalalitha została uniewinniona i odzyskała pozycję premiera, była

nim do 2006 roku. W wyborach w 2006 roku przegrała (zdobyła 61 mandatów) z DMK, który

wygrał wybory w koalicji z Kongresem424. Decyzja AIADMK o wsparciu UPA w wyborach

do Lok Sabha w 2009 roku pozytywnie wpłynęła na wynik partii w wyborach stanowych w

2011 roku. Partia zdobyła aż 150 mandatów i Jayalalitha po raz trzeci została premierem stanu.

W 2014 roku liderka AIADMK została skazana na cztery lata więzienia za korupcję.

419 Był bardzo popularnym aktorem, który zaangażował się w politykę, w której odnosił duże sukcesy, ale nie

zrezygnował z aktorstwa. Wykorzystywał filmy w których grał do promowania i popularyzowania DMK i

AIADMK. W 1971 roku wygrał mandat w wyborach stanowych. Rok później, lider DMK, M. Karunanidhi usunął

MGR z partii, ponieważ MGR oskarżył jej członków o zdefraudowanie funduszy państwowych. Zob. więcej: M.

E. Hancock, The Politics of Heritage from Madras to Chennai, Indiana University Press, 2008. 420Inteligencja, wykształcona klasa średnia, mieszkańcy miast i członkowie związków zawodowych udzieliła

wspierała DMK. AIADMK zdobyła popularność wśród robotników, którzy nie należeli do związków, biedoty

miejskiej i mieszkańców wsi. .Powstanie AIADMK doprowadziło nie tylko to spadku popularności DMK, która

przesyła być główną polityczną siłą w Tamilnadu, ale także rozpoczęła trwający do chwili obecnej konflikt między

partiami. AIADMK była jedną z niewielu partii, która zdecydowała się poprzeć politykę Indiry Gandhi, a

konkretnie wprowadzenie stanu wyjątkowego w 1975 roku. Zob. więcej: M. S. S. Pandian, The Image Trap: M.G.

Ramachandran in Film and Politics, SAGE Publishing India, New Delhi 2015. 421 Więcej patrz: J. Chiriyankandath, Parties and Political Change in South Asia, Routledge, 2016; A. Ziegfeld,

Why Regional Parties?: Clientelism, Elites, and the Indian Party System, Cambridge University Press 2016. 422 MGR wystąpił wspólnie z Jayalalithaą Jayaram w filmie Aayirathil Oruvan, który odniósł ogromny sukces.

Relacja MGR z o trzydzieści dwa lata młodszą aktorką budziły wiele plotek i spekulacji. Zob. więcej: P. Jacob,

Celluloid Deities: The Visual Culture of Cinema and Politics in South India, Lexington Books, 2008. 423 Wdowa po MGR, Janaki Ramachandran stanęła na czele partii ale część członków AIADMK udzieliła wsparcia

Jayalithcie. Kongres w wyborach stanowych w Tamilnadu postanowił stworzyć koalicję z frakcją dowodzoną

przez wdowę po MGR. Ramachandran na początku 1988 roku przez krótki okres pełniła funkcję premiera stanu.

Jednak po niecałych dwóch latach, postanowiła opuścić politykę. 424 P. Ghosh, Indian Government and Politics, Phi Learning Pvt. Ltd., New Delhi 2017.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Mary+E.+Hancock%22&source=gbs_metadata_r&cad=8


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22M.+S.+S.+Pandian%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Preminda+Jacob%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22PEU+GHOSH%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

114

Zrezygnowała z funkcji premiera stanu i została zastąpiona przez O.S. Panneerselvam. Jednak

już rok później wróciła na stanowisko premiera stanu Tamilnadu425. W wyborach 2016 roku

AIADMK odniosła sukces, zdobyła 134 mandaty, Jayalalitha po raz kolejny została wybrana

premierem stanu. We wrześniu 2016 roku ze względu na problemy z sercem została przyjęta

do szpitala, jej obowiązki po raz kolejny przejął O.S. Panneerselvam. Długoletnia liderka

AIADMK zmarła w grudniu 2016 roku, zastąpili ją K. Palaniswami i O. Panneerselvam426.

AIADMK na szczeblu centralnym, podobnie jak na stanowym, z łatwością zmieniała

sojuszników. W wyborach do Lok Sabha w 1998, AIADMK była częścią koalicji NDA, na

czele której stała BJP. Jednak już po roku zdecydował się wycofać poparcie dla BJP i wesprzeć

Kongres.427 W 2004 roku AIADMK po raz kolejny zdecydowała się wesprzeć NDA. Nie

zdobyła ani jednego mandatu. W 2009 roku partia postanowiła zmienić strategię i udzieliła

wsparcia koalicji UPA z którą zdobyła 9 mandatów. W kolejnych wyborach do Lok Sabhy w

2014 roku, AIADMK odniosła sukces i z wynikiem 37 mandatów, uzyskała trzeci najlepszy

wynik. Partia nie zdecydowała się na oficjalne przystąpienie ani do koalicji UPA ani NDA.W

wyborach w 2019 partia zdobyła tylko 1 mandat jako część NDA428.

Telugu Desam Party

Telugu Desam Party (TDP) 429to partia regionalna z Andhra Pradeś, którą założył w

1982 roku Nandamuri Taraka Rama Rao, nazywany NTR430. Partie nie miała wówczas jasnej

ideologii, skupiała się na promowaniu i zabezpieczeniu politycznych, ekonomicznych,

społecznych oraz kulturowych wartości osób, które mówią w języku telugu. Głównym celem

TDP było pokonanie w wyborach stanowych Indyjskiego Kongresu Narodowego, którzy

rządził w Andhra Pradeś nieprzerwanie od 1956 roku. Należy podkreślić, że jednocześnie NTR

nie wykluczał wsparcia dla Kongresu na szczeblu centralnym431. W 1983 roku TDP wygrała

wybory stanowe zdobywając aż 202 z 294 mandatów. NTR został premierem stanu, rządził do

1989 roku, kiedy to TDP przegrała wybory i Kongres wrócił do władzy. Z kolei w 1995 roku

425 A. Thomas Bohlken, Democratization from Above: The Logic of Local Democracy in the Developing World,

Cambridge University Press, 2016. 426 V. Ramaswamy, Historical Dictionary of the Tamils, Rowman & Littlefield, 2017. 427 J. Chiriyankandath, Parties and political change in South Asia, “Commonwealth & Comparative Politics” 2014,

nr 1, s. 1-6. 428 Zob. więcej: Election Commission of India: https://eci.gov.in/ (dostęp:23.02.2018). 429 Oficjalna strona partii TDP” http://www.telugudesam.org/ (dostęp: 22.05.2019). 430 Gwiazda filmowa z Andhra Pradeś, nie tylko aktorem, ale także reżyserem i podobnie jak politycy z Tamilnadu,

wykorzystał swoją popularność w polityce. 431 A. Easwara Reddi, D. Sundar Ram (red.), State Politics in India: Reflections on Andhra Pradesh, M.D.

Publications Pvt. Ltd., New Delhi 1994.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Anjali+Thomas+Bohlken%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Vijaya+Ramaswamy,+Jawaharlal+Nehru+University%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://eci.gov.in/

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Agarala+Easwara+Reddi%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22D.+Sundar+Ram%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

115

TDP wybrała wybory stanowe, zdobywając 216 z 294 mandatów. NTR po raz kolejny został

premierem stanu Andhra Pradeś, jednak jego kadencja nie trwała długo ponieważ Nara

Chandrababu Naidu (jego zięć) rozpoczął w partii kampanię przeciwko niemu. Naidu uważał,

że L. Parvathi (żona NTR) bezprawnie wpływa na decyzje podejmowane przez zarząd partii.

Naidu zdołał przejąć władzę w TDP, a NTR zmarł kilka miesięcy później. L. Parvathi dążyła

do utworzenia własnej frakcji w ramach partii, ale nie odniosła sukcesu. Naidu doprowadził do

zwycięstwa TDP w wyborach w 1999 roku, partia zdobyła 180 mandatów432. Kolejnym

trudnym momentem dla jedności TDP były żądania partii regionalnej Telangana Rashtra

Samithi (TRS) dotyczące utworzenia nowego stanu Telangana. Część członków TDP

wspierała jej działania. Powstawały wówczas mniejsze partie, takie jak, Praja Rajyam i

Yuvajana Sramika Rythu, które zabrały część elektoratu TDP. Dlatego też w wyborach w 2004

roku, TDP, która wystartowała w koalicji z BJP, zdobyła jedynie 49 mandatów. Wybory wygrał

Indyjski Kongres Narodowy. W 2009 roku Naidu zadecydował o zmianie strategii. TDP

stworzyła koalicję z TRS oraz kilkoma mniejszymi partiami. Partie zdobyły 102 mandaty (92

dla TDP oraz 10 dla TRS), co jednak nie wystarczyło, aby wygrać z Kongresem, który zdobył

156 mandatów (czyli większość w stanowym parlamencie). TDP i Naidu jako premier stanu

wrócili do władzy dopiero w 2014 roku, kiedy TDP zdobyła 106 mandatów, w koalicji z BJP.

Ze względu na powstanie stanu Telangana, wydzielonego z Andhra Pradeś, liczby miejsc w

parlamencie stanowym zmniejszyła się do 175433. W wyborach stanowych 2019 roku TDP

zdobyła jedynie 22 mandaty, do władzy doszła partia regionalna Yuvajana Sramika Rythu

Congress Party (YSRCP). Premierem stanu został lider YSRCP, Yeduguri Sandinti

Jaganmohan Reddy 434.

W 1984 roku TDP, po raz pierwszy wzięła udział w wyborach do Lok Sabhy. Partia

wówczas zdobyła aż 30 mandatów. Jednak w 1989 roku zdobyła jedynie 2 mandaty. W 1991

roku uzyskała 13, w 1996 roku 16, a w 1998 roku 12 mandatów. Przełomowe były wybory w

1999 roku, kiedy TDP uzyskała 29 mandatów i stała się czwartą największą partią w Lok Sabha.

Partia udzieliła wówczas wsparcia spoza koalicji dla NDA. TDP w 2004 zdobyła tylko 5

mandatów. Podczas kampanii wyborczej Naidu zadecydował o włączeniu TDP do tzw.

trzeciego frontu (Third Front), czyli grupy partii, które nie udzieliły wsparcia ani Kongresowi

432 R. J. Rajendra Prasad, Emergence of Telugu Desam: And an Overview of Political Movements in Andhra,

Master Minds, 2004. 433 S. Hossein Zarhani, Governance and Development in India: A Comparative Study on Andhra Pradesh and

Bihar after Liberalization, Routledge Advances in South Asian Studies, Routledge, 2018. 434 Zob. więcej: Election Commission of India: https://eci.gov.in/ (dostęp 23.10.2019).

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22R.+J.+Rajendra+Prasad%22&source=gbs_metadata_r&cad=6



https://eci.gov.in/

116

ani BJP435. Kolejny słaby wynik partii to wybory 2009 roku, kiedy zdobyła jedynie 6

mandatów. Sytuacja uległa poprawie w 2014 roku, kiedy TDP jako część NDA zdobyła aż

mandatów. Jednak Naidu zdecydował, że TDP opuści koalicje ze względu na brak

porozumienia z BJP w sprawie nadania specjalnego statusu Andhra Pradeś436. TDP nie zdoła

się porozumieć z UPA. Naidu zadecydowało o wsparciu inicjatywy liderki TMC, M. Banerjee

o utowrzeniu Federal Front. Dlatego też w wyborach w 2019 roku partia wystartowała poza

koalicją NDA i UPA. Wynik był dużo poniżej oczekiwań, TDP zdobyła jedynie 3 mandaty.

Bahujan Samaj Party i Samajwadi Party

Bahujan Samaj Party (BSP) 437 i Samajwadi Party (SP)438, to dwie najważniejsze partie

regionalne ze stanu Uttar Pradeś. BSP powstała w 1984 roku, jej założycielem był Kanshi Ram,

dalita, który inspirował się działalnością oraz publikacjami Bhimrao Rmaji Ambedkara439. BSP

na początku swojego istnienia kierowała swój program wyborczy głównie do kast

rejestrowanych, plemion rejestrowanych, innych grupy upośledzonych oraz do mniejszości

religijnych i etnicznych. Najważniejszą grupą docelową były kasty rejestrowane, czyli dalici,

którzy określani byli także jako niedotykalni lub haridżanie (dzieci boga). Partia nie

reprezentowała konkretnej ideologii poza postulatami walki z nierównościami społecznymi i

systemem kastowym. Kanshi Ram miał na celu mobilizację dalitów oraz członków innych

mniejszości do uczestnictwa w polityce, co miało przełożyć się na poprawie ich sytuacji440. Stał

na czele partii do 2003 roku, kiedy to władzę po nim przejęła wyznaczona przez niego Kumari

Mayawati, która także jest dalitką. K. Mayawati czterokrotnie była premierem stanu, pierwszy

ważny sukces partia odniosła w 1993 roku, kiedy w koalicji z Samajwadi Party weszła do rządu

stanowego. W 1995 roku BSP zdecydowała się opuścić koalicję i przy wsparciu Bharatiya

Janata Party stworzyła rząd. Wówczas po raz pierwszy K. Mayawati został premierem stanu.

435 P. Subramanyam, Regional Political Party in Andhra Pradesh: Telugu Desam – A Study, (w:) D. Bhuyam

(red.), Role of Regional Political Parties in India, Mittal Publications, New Delhi 2007, s. 79-88. 436 Telugu Desam Party, https://www.telugudesam.org/ (dostęp: 13 września 2018); K.C. Suri, Democratic

Process and Electoral Politicsin Andhra Pradesh, India, Overseas Development Institute, London, Working Paper

180; H. Bhattacharyya, L. König (red.), Globalisation and Governance in India: New Challenges to Society and

Institutions, Routledge 2015. 437 Oficjalna strona partii BSP http://www.bspindia.org/ (dostęp 13.05.2018). 438 Oficjalna strona partii SP: https://www.samajwadiparty.in/ (dostęp 13.05.2018). 439Ambedkar (1891-1956) był prawnikiem, jednym z twórców indyjskiej konstytucji, ministrem sprawiedliwości

w rządzie Jawaharlala Nehru. Był także dalitą, co miało bardzo duży wpływ na jego działalność polityczną. Jego

celem tak jak celem BSP była reprezentacja Indusów należących do najniższych warstw społeczeństwa i dążenie

do poprawy ich sytuacji ekonomicznej i prawnej. Więcej zob.: Ch. Jaffrelot, Dr Ambedkar and Untouchability:

Analysing and Fighting Caste, C. Hurst & Co. Publishers, 2005. 440 A.Ahuja, Mobilizing the Marginalized: Ethnic Parties Without Ethnic Movements, Oxford University Press,

2019.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Christophe+Jaffrelot%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Amit+Ahuja%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

117

Jednak po niecałych pięciu miesiącach BJP wycofała poparcie dla BSP i rząd został

rozwiązany. Po raz kolejny Mayawati została premierem stanu na sześć miesięcy w 1997 roku

oraz na piętnaście miesięcy w latach 2002-2003. W 2007 roku BSP osiągnęła jeden z

największych sukcesów w wyborach stanowych w Uttar Pradeś zdobywając 206 z 403

mandatów441. BSP z Mayawati jako premierem stanu Uttar Pradeś, po raz pierwszy rządziła

pełną pięcio-letnią kadencję, do 2012 roku. Sukces był spowodowany zdecydowaną zmianą

jaka zaszła w programie wyborczym partii. BSP nie kierowała swojego programu już tylko do

najniższych warstw społeczeństwa ale także do klasy średniej i przedstawicieli wyższych

warstw społeczeństwa. Jednak ze względu na liczne skandale korupcyjne oraz

sprzeniewierzenie państwowych funduszy (m.in. kwestia wystawienia setek pomników

działaczy związanych z BSP, w tym samej Mayawati, na terenie stanu Uttar Pradeś) partia

przegrała wybory w 2012 roku, zdobywając 80 mandatów. Do władzy wówczas doszła

Samajwadi Party442. W 2017 roku wybory w Uttar Pradeś wybrała BJP, która zdobyła aż 325

mandatów a BSP jedynie 19 mandatów443.

BSP w wyborach do Lok Sabha unika wstępowania w koalicje. Zarówno Kanshi Ram

jak i później Mayawati preferowali wspieranie partii rządzącej lub tej będącej w opozycji, spoza

koalicji. W wyborach w 1989 roku partia zdobyła cztery mandaty, w 1991 roku trzy, w 1996

roku jedenaście, w 1998 tylko pięć, ale rok później czternaście. W 2004 roku liczba mandatów

wzrosła do 19, a w 2009 roku BSP zdobyła aż 21 mandatów i spoza koalicji wspierała Indyjski

Kongres Narodowy i United Progressive Alliance. Wsparcie BSP pomogło UPA w utrzymaniu

władzy przez pełną pięcioletnią kadencję444. W 2014 roku BSP nie zdobyła żadnego mandatu,

a w 2019 roku Mayawati ogłosiła, że będzie wspierać Samajwadi Party, z którą stworzyła

koalicję Mahagathbandhan. Obydwie partie zadeklarowały, że wyborach występują przeciwko

BJP i Kongresowi. BSP zdobyła 10 mandatów445.

Samajwadi Party stworzył w 1992 roku Mulayam Singh Yadav, który należy do kasty

jadawów zaliczanej się do innych grup upośledzonych. Ideologia partii bazuje na dążeniu do

utworzenia socjalistycznego społeczeństwa, które opiera się na zasadach równości. Program

partii jest kierowany głównie do przedstawicieli innych grup upośledzonych oraz do

441 A. Kumar, Political Parties in India, Educreation Publishing, New Delhi 2017. 442 R. Shankar Jayaram, Caste in Space: The Bahujan Samaj Party and Urban Government in Agra and Ghaziabad,

2007-2013, King's College London, 2016. 443 R. Sharma, Democracy on the Road, Penguin, Londyn 2019. 444 A. Teltumbde, Dalits: Past, Present and Future, Routledge, New Delhi 2017. 445 Zob. więcej Election Commission of India: https://eci.gov.in/ (dostęp 23.12.2018).

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Anil+Kumar%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Ravi+Shankar+Jayaram%22&source=gbs_metadata_r&cad=2

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Anand+Teltumbde%22&source=gbs_metadata_r&cad=4

https://eci.gov.in/

118

mniejszości muzułmańskiej.446. W grudniu 1992 roku SP udzieliła wsparcia muzułmanom po

tym jak członkowie radyklanych organizacji hinduistycznych zniszczyli meczet Babura w

Ajodhji (miasto położone w Uttar Pradeś). To spowodowało, że w wyborach w 1993 roku SP

uzyskała wsparcie od mniejszości muzułmańskiej mieszkającej w Uttar Pradeś447. SP zdobyła

102 mandaty, Yadav udzielił wsparcia BSP, ale rząd przetrwał tylko osiemnaście miesięcy. W

1996 roku SP zdobyło 110 mandatów i było główną partią opozycyjną do rządu stworzonego

przez BJP. W 2002 roku SP zdobyła 143 mandaty w wyborach stanowych. Po tym jak koalicja

stworzona przez BSP i BJP upadła w 2003 roku, SP stworzyła rząd przy wsparciu mniejszych

partii, kandydatów niezależnych oraz kilku polityków którzy wystąpili z BSP. M.S. Yadav

został premierem stanu448. W 2007 roku SP przegrało z BSP, zdobyło 97 mandatów. W 2012

roku partia odniosła zwycięstwo zdobywając 224 mandaty. Na czele partii stanął wówczas syn

M. S. Yadava, Akhilesh Yadav449, który pełnił funkcję premiera stanu przez pełną pięcio-letnią

kadencję. W 2017 roku partia poniosła porażkę i zdobyła jedynie 47 mandatów450.

Na szczeblu centralnym w latach 1996-98 w rządzie koalicyjnym Frontu Narodowego,

M.S. Yadav był ministrem obrony. SP zdobyła wówczas 16 mandatów. W 1998 roku partia

poprawiła wynik i zdobyła o dwa mandaty więcej, a w kolejnych wyborach w 1999 roku

zdobyła aż 26 mandatów. W 2004 roku w wyborach do Lok Sabhy SP zdobyła 36 mandatów,

był do największy sukces w historii partii. W wyborach do Lok Sabhy w 2009 roku M.S. Yadav

postanowił udzielić wsparcia Kongresowi spoza koalicji451. Partia zdobyła 23 mandaty, które

były kluczowe dla Kongresu po tym jak Komunistyczna Partia Indii (Marksizm) wycofała

poparcie dla Kongresu w 2008 roku. Bez wsparcia SP rząd straciłby większość452. W wyborach

w 2014 roku SP uzyskała jedynie 5 mandatów. W 2019 roku jako część koalicji

Mahagathbandhan z BSP, zdobyła także 5 mandatów453.

446 S. Gundimeda, Dalit Politics in Contemporary India, Routledge 2015. 447 Z. Hasan, Parties and Party Politics in India, Oxford University Press, New Delhi 2002. 448 M. Singh Rana, India Votes: Lok Sabha & Vidhan Sabha Elections 2001-2005, Sarup & Sons, 2006. 449 Zob.więcej: Y. Dutt Sharma, A.Yadav: The Lord Of New Hopes, Diamond Pocket Books, New Delhi 2014. 450 K. Chandra (red.), Democratic Dynasties: State, Party and Family in Contemporary Indian Politics, Cambridge

University Press, 2016. 451 A. Phadnis, Business Standard - Political Profiles of Cabals and Kings, BS Books, New Delhi 2009, s. 44-50. 452 R. Ramaseshan, Uttar Pradesh Elections and Samajwadi Party's Victory, “Economic and Political Weekly”

2012, nr 14, s. 13–18. 453 Zob. więcej Election Commission of India: https://eci.gov.in/ (dostęp 23.12.2018).

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Sambaiah+Gundimeda%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Mahendra+Singh+Rana%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Yaggya+Dutt+Sharma%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Kanchan+Chandra%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.bookdepository.com/publishers/BS-Books

https://eci.gov.in/

119

Shiv Sena

Shiv Sena454 jest jedną z partii, która odgrywa istotną rolę na scenie politycznej stanu

Maharasztra. Balasaheb (Bal) Thackarey założył partię w 1966 roku455. W latach 60.

działalność Shiv Seny opierała się na występowaniu przeciwko partiom komunistycznym.

Indyjski Kongres Narodowy wspierał wówczas Thackarey’a, ponieważ w jego interesie było

ograniczenie wpływów komunistów w Maharasztrze. Shiv Sena do lat 80. nie odgrywała

istotnej roli w polityce na szczeblu stanowym i centralnym. Dopiero konflikty wewnątrz

Kongresu i spadek popularności sprawiły, że w 1985 roku Shiv Sena wygrała wybory do rady

miasta Mumbaj456. W połowie lat 80. Bal Thackeray zdecydował, że ideologia partii będzie

opierać się na supremacji Marathów457, niechęci do muzułmanów i promowaniu ideologii

hindutywy458. Shiv Sena stała się partią ultranacjonalistyczną. Sekretarz Generalny BJP

Pramod Mahajan zaproponował koalicję Shiv Senie, aby zakończyć monopol Kongresu w

Maharasztrze. W wyborach w 1995 roku partia zdobyła wspólnie z BJP 138 z 288 mandatów

w parlamencie stanowym. W 2000 roku Bal Thackarey został aresztowany pod zarzutem

podżegania do zamieszek komunalnych, które miały miejsce w Mumbaju w 1992-1993 roku.

Pomimo tego, że Thackarey nigdy nie zaprzeczył stawianym mu zarzutom, sprawa została

oddalona. W 2004 partię opuścił siostrzeniec Bala Thackereya, Raj Thackerey, który utworzył

własną partię, Sena Navniman Maharashtra, co wpłynęło na krótkotrwały spadek popularności

Shiv Seny. Długoletni lider partii zmarł w 2012 roku, jego miejsce zajął jego syn Uddhav

Thackarey. W 2004 w wyborach stanowych partia zdobyła 62 mandaty, w 2009 – 45, w 2014-

63 a w 2019- 56 mandatów459.

W wyborach do Lok Sabhy w 1984 roku, Shiv Sena wystartowała z BJP, jednak nie

zdołała zdobyć ani jednego mandatu. W 1989 roku Shiv Sena zdobyła jeden mandat, w 1991

roku cztery, a w 1996 roku aż 15 mandatów. W 1998 roku 6 mandatów, a rok później 15, w

454 Oficjalna strona partii Shiv Sena: https://shivsena.org/ (dostęp: 24.05.2018). 455 Był synem Prabodhankara Thackeraya, który był aktywnym działaczem United Maharashtra Committee. Jego

największym sukcesem było doprowadzenie do podziału stanu Bombaj w 1960 roku na Gudźarat i Maharasztrę.

Zob. więcej: V. Purandare, Bal Thackeray and the rise of Shiv Sena, Roli Books, New Delhi 2013. 456 D. Anand, Hindu Nationalism in India and the Politics of Fear, Springer, 2016. 457 Grupy etniczna która zamieszkuje Maharasztrę, zob. więcej: R. I. Cashman, The Myth of the Lokamanya: Tilak

and Mass Politics in Maharashtra, University of California Press, 2018. 458 Sekularyzm versus hinduski nacjonalizm w systemie politycznym Indii, (w:) M.F Gawrycki, E. Haliżak, R

Kuźniar, G. Michałowska, D. Popławski, J. Zajączkowski, R. Zięba (red.), Tendencje i procesy rozwojowe

współczesnych stosunków międzynarodowych, Scholar, Warszawa 2016. 459 D. Kulkarni, The Cousins Thackeray: Uddhav, Raj and the Shadow of their Senas, Penguin Random House

India, New Delhi 2019.

https://shivsena.org/

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Vaibhav+Purandare%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22D.+Anand%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Richard+I.+Cashman%22&source=gbs_metadata_r&cad=7


120

2004 - 12, w 2009 -11 a w 2014 i w 2019 po 18 mandatów. Shiv Sena jest od końca lad 90.

częścią koalicji NDA, na której czele stoi BJP460.

Jammu and Kashmir National Conference i Jammu and Kashmir Peoples

Democratic Party

Jammu and Kashmir National Conference (JKNC)461 i Jammu and Kashmir Peoples

Democratic Party (JKPDP)462 to partie regionalne z terytorium związkowego Dźammu i

Kaszmir. Obydwie partie dążą do współpracy z rządem centralnym i nie wykazują tendencji

separatystycznych. Poandto zarówno JKNC jak i JKPDP promują sekularyzm jako jedną z

podstawowych wartości, którymi powinny kierować się Indie. Jammu and Kashmir Muslim

Conference powstała w 1932 roku, jej założycielem był Sheikh Muhammad Abdullah, Lew

Kaszmiru (Lion of Kashmir). W 1939 roku nazwa została zmieniona na Jammu and Kashmir

National Conference463. W 1947 roku Sheikh Abdullah otrzymał od rządu centralnego

stanowisko premiera stanu. Pierwsze wybory stanowe ze względu na konflikt graniczny z

Pakistanem odbyły się dopiero w 1951 roku, partia wówczas zdobyła 75 mandatów. Sheikh

Abdullah pozostał na funkcja premiera stanu do 1953 roku, kiedy to został odwołany ze

stanowiska i zatrzymany decyzją rządu centralnego ze względu na oskarżenia o konspirację

przeciwko Indiom464. Został oczyszczony z zarzutów w 1964 roku, ale rok później po raz

kolejny został zatrzymany pod tymi samymi zarzutami i zwolniony w 1968 roku. Pomimo tych

problemów, w 1965 roku JKNC połączyła się z Kongresem i została oficjalnie reprezentantem

Kongresu w stanie Dźammu i Kaszmir. Wówczas nastąpił rozłam w partii i powstał Plebiscite

Front, na którego czele stanął Sheikh Abdullah. Kiedy został wybrany premierem stanu w 1975

roku, to przejął nazwę partii JKNC. Zrekonstruowana JKNC wygrała wybory stanowe w 1977

roku zdobywając 47 z 76 mandatów a w 1983 roku 46 mandatów. W wyborach stanowych w

1983 roku, Farooq Abdullah (syn Sheikh Abdullaha) odniósł zdecydowane zwycięstwo, jednak

ze względu na konflikt z premier Indirą Gandhi, został odwołany ze stanowisko premiera stanu

460 Zob. więcej Election Commission of India: https://eci.gov.in/ (dostęp 23.12.2018). 461 Oficjalna strona partii JKNC: http://www.jknc.in/ (dostęp: 13.07.2018). 462 Oficjalna strona partii JKPDP: https://jkpdp.org/Sayeed (dostęp: 13.07.2018). 463 Liderzy partii od momentu jej utworzenia należą do rodzinny Abdullaha. Sheikh Mohammad Abdullah stał na

czele JKNC do 1981 roku. Na stanowisku prezydenta partii zastąpił go jego syn Farooq Abdullah. W 2002 roku

syn Farooqa, Omar Abdullah stanął na czele partii. Gdy w 2009 roku Omar został premierem stanu to oddał urząd

ojcu. Partia reprezentuje jednoznaczne stanowisko, że stan Dźammu Kaszmir jest integralną częścią Indii.

Jednocześnie dąży do zagwarantowania autonomii dla rządu stanowego. 464 R Chowdhary, V. Nagendra Rao, National Conference of Jammu and Kashmir: From Hegemonic to

Competitive Politics, “Economic and Political Weekly” 2004, nr 14.

https://eci.gov.in/

http://www.jknc.in/

https://jkpdp.org/Sayeed

121

Dźammu i Kaszmir465. Po śmierci premier Indiry Gandhi, na czele rządu stanął jej syn Rajiv

Gandhi, który podpisał w 1986 roku porozumienie z Farooqiem Abdhullahem, które zakładało

współprace między Kongresem i JKNC. W 1987 roku JKNC zdobyło 40 mandatów i

zdecydowała się na sformułowanie rządu koalicyjnego z Kongresem. Farooq Abdullah po raz

drugi z rzędu został wybrany premierem stanu. W 1990 roku rząd centralny zadecydował o

wprowadzeniu rządów prezydenckich, które trwały do 1996 roku. W wyborach w 1996 roku,

JKNC zdobyła 57 z 87 mandatów. Farooq Abdullah został po raz kolejny wybrany premierem.

Pomimo tego, że administracja Farooqa Abdullaha była znana z niespełniania obietnic

wyborczych oraz brak zdolności efektywnego rządzenia stanem. W wyborach w 2002 roku

JKNC zdobyła jedynie 28 mandatów i przegrała wybory. Rząd stworzył Kongres w koalicji z

Jammu and Kasmir Peoples Democratic Party466. W 2008 roku podczas kolejnych wyborów,

JKNC zdobyła ponownie jedynie 28 mandatów, ale zdołała stworzyć koalicję z Kongresem i

Omar Abdullah (syn Farooqa Abdullaha) został premierem stanu. W 2014 roku partia zdobyła

15 mandatów.

JKNC w wyborach do Lok Sabha odnosiła ograniczone sukcesy. Pierwszy raz wzięła

udział w wyborach w 1967 roku i zdobyła jeden mandat. W latach 70-tych i 80-tych partia

zdobywała zazwyczaj 3 mandaty. Po wieloletniej przerwie, JKNC zaczęła zdobywać mandaty

od wyborów w 1998 roku (2-4 mandaty). Partia była członkiem koalicji NDA, w latach 1999-

2003. Farooq Abdullah po raz pierwszy został wybrany do Lok Sabha w 1980 roku. Po raz

kolejny został członkiem Lok Sabha w 2009 roku, kiedy JKNC była częścią koalicji UPA.

Farooq Abullah jako pierwszy członek JKNC pełnił funkcję ministra w rządzie centralnym

(Minister ds. Nowej i Odnawialnej Energii). W 2014 roku partia nie zdobyła ani jednego

mandatu, w 2019 roku JKNC uzyskała 3 mandaty467.

Jammu and Kasmir Peoples Democratic Party powstała w 1998 roku, jej założycielem

był Mufti Mohammed Sayeed. Sayeed był członkiem Kongresu, z której wystąpił w 1989 i

dołączył do Jan Morcha. Jako członek Jan Morcha uczestniczył w rządzie V.P. Singha, był

Ministrem ds. Wewnętrznych. Pod koniec lat 90-tych na krótki okres czasu wstąpił do

Kongresu, z którego wystąpił definitywnie w 1998 roku.468 Jego córka Mehbooba Mufti

465 P.S. Verma, Jammu And Kashmir Politics: Religion, Region And Personality Symbiosis, “The Indian Journal

of Political Scienc” nr 4, s.561–574. 466 S. Mohan, Democracy In Jammu And Kashmir 1947–2008, “ World Affairs: The Journal of International

Issues” 2012, nr 3, s. 88–117. 467 Zob. więcej: Election Commission of India: https://eci.gov.in/ (dostęp 23.12.2018). 468 S. Mohan, Democracy In Jammu And Kashmir 1947–2008, “World Affairs: The Journal of International Issue”

2012, nr 3, 88–117.

https://eci.gov.in/

122

zastąpiła go na stanowisku lidera partii, kiedy zmarł w 2016 roku. Partia wygrała w koalicji z

Kongresem wybory stanowe w 2002 roku zdobywając samodzielnie 16 mandatów. W 2008

roku JKPDP uzyskała 21mandatów. W 2014 roku zdobyła 28 mandatów i stworzyła rząd

koalicyjny z BJP. W 2018 roku BJP wystąpiła z koalicji z JKPDP ze względu na niestabilną

sytuację w Dźammu Kaszmir469. W wyborach do Lok Sabhy w 2004 roku zdobyła tylko 1

mandat, była członkiem koalicji UPA. W 2009 roku nie zdobyła ani jednego mandatu a w 2014

roku 3 mandaty a w 2019 nie zdobyła żadnego mandatu470.

Rashtriya Janata Dal i Janata Dal (United)

Rashtriya Janata Dal, RJD471 i Janata Dal (United), JD (U)472 to partie polityczne, które

na przełomie XX i XXI wieku zdominowały scenę polityczną w Biharze. RJD założył w 1997

roku, Lalu Prasad Yadav. Głównym celem nowopowstałej partii było dążenie do stworzenia

społeczeństwa opartego na równości oraz sekularyzmie. Zakres geograficzny działania partii to

nie tylko Bihar, ale także Dźarkhand i Uttar Pradeś. Przed stworzenie RJD, Lalu Prasad Yadav

był premierem stanu Bihar w latach 1990-1997 z ramienia Janata Dal. W 1997 roku ustąpił ze

stanowiska ze względu na oskarżenia związane z korupcją. Wówczas premierem stanu została

jego żona, Rabri Devi, która pełniła ten urząd w latach 1997-2005. W 2000 roku RJD osiągnęła

bardzo dobry wynik w wyborach stanowych zdobywając 103 z 243 mandatów. Partia stworzyła

koalicję z Indyjskim Kongresem Narodowym i Rabri Devi po raz kolejny została premierem

stanu. Jednak liczne skandale korupcyjne, w które była zamieszana RJD oraz Lalu Prasad

Yadav sprawiły, że partia zaczęła tracić poparcie wśród swojego elektoratu, czyli hindusów z

najniższych kast oraz mniejszości muzułmańskiej. Janata Dal (United) okazała się interesującą

alternatywą dla wyborców. W wyborach w lutym 2005 roku, RDJ zdobyła najwięcej mandatów

spośród wszystkich partii (75), ale nie mogła stworzyć rządu. W październiku 2005 roku odbyły

się kolejne wybory, w których RJD uzyskała tylko 54 mandaty. Rząd utworzyła Janata Dal

(United) w koalicji z BJP473. Wybory w 2010 roku zakończyły się dla RJD porażką, zdobyła

tylko 22 mandaty a Rabri Devi nie została wybrana z żadnym z dwóch okręgów wyborczych z

których startowała. JD (UD) po raz kolejny stworzyła rząd koalicyjny z BJP, zdobywając w

469 India Kashmir: BJP pulls out of controversial alliance, BBC, https://www.bbc.com/news/world-asia-india-

44530254 (dostęp: 23.12.2018). 470 Zob. więcej Election Commission of India: https://eci.gov.in/ (dostęp 13.05.2018). 471 Oficjalna strona partii RJD: https://rjd.co.in/dev/.(dostęp 13.05.2019). 472 Oficjalna strona partii JD (U): https://janatadalunited.online/ (dostęp 13.05.2018). 473 C. Nikolenyi, Minority Governments in India: The Puzzle of Elusive Majorities, Routledge, 2009.

https://www.bbc.com/news/world-asia-india-44530254


https://eci.gov.in/

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Csaba+Nikolenyi%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

123

sumie 206 z 243 mandatów474. W wyborach w 2015 roku RJD zdobyła 80 mandatów i wspólnie

z JD (U), która zdobyła 71 mandatów stworzyła rząd. Premierem stanu został lider JD (U)

Nitish Kumar a jego zastępcą syn Lalu Prasada Yadava, Tajeshwi Yadav. W dwa lata później

RJD przeszła do opozycji, a JD (U) z BJP stworzyła nowy rząd. Tajeshwi Yadav stanął na czele

opozycji475.

RJD zdobyła 17 mandatów w wyborach do Lok Sabhy w 1998 roku. Jednak w kolejnych

wyborach w 1999 roku już tylko 7. Lalu Prasad Yadav stracił wówczas mandat na rzecz lidera

Janata Dal (United). W 2004 roku wynik RJD znaczenie się poprawił476. Partia zdobyła 21

mandatów i weszła w koalicję z Indyjskim Kongresem Narodowym. Lalu Prasad Yadav był

Ministrem ds. Kolei. Problemy RJD w wyborach stanowych miały wpływ na wynik partii w

wyborach do Lok Sabhy oraz na relacje partii z dotychczasowym partnerem koalicyjnym,

Indyjskim Kongresem Narodowym477. W wyborach w 2009 roku RJD wystartowała z

regionalną partią z Biharu, Lok Janshakti Party (LJP), zdobyła tylko 4 mandaty. W 2013 roku

lider RJD został skazany na karę więzienia za udział w skandalu korupcyjnym z końca lat 90-

tych kiedy był premierem stanu Bihar. Został wówczas pozbawiony mandatu w Lok Sabha.

RJD w wyborach w 2014 roku wystartowała ponownie w koalicji z Indyjskim Kongresem

Narodowym. Partia jednak ponownie osiągnęła bardzo słaby wynik, tylko cztery mandaty, a w

wyborach w 2019 roku nie zdobyła żadnego mandatu478.

JD (U) podobnie jak RJD jest obecna nie tylko w Biharze, ale także w stanie

Dźarkhand. Początki partii sięgają Janata Party, która powstała w 1977 roku, jako koalicja

partii, która wystartowała w wyborach do Lok Sabha przeciwko Kongresowi. Partia w swoim

programie podkreśla swój sekularny charakter. Pomimo tego, że w rządzie stanowym tworzy

koalicję z konserwatywną BJP. Członkowie JD (U) dbają o to, aby współpraca z BJP nie

wpływała negatywnie na popularność partii wśród muzułmanów479. W 1988 roku V.P. Singh

stworzył partię Janata Dal (JD), poprzez połączenie Janata Party oraz kilku mniejszych partii,

które stworzyły United Front (UF), czyli koalicję która po raz kolejny wystąpiła przeciwko

Kongresowi. Do 1994 roku dwóch prominentnych członków partii: socjalista George

474 A. K Mehra(red.), Emerging Trends in Indian Politics: The Fifteenth General Election, Routledge, New Delhi

2013. 475 L. Saez, G. Singh, New Dimensions of Politics in India: The United Progressive Alliance in Power, Routledge,

2017. 476 M. Yadav, Politics from Below, “Economic and Political Weekly” 2004, nr 51, s. 5510–551. 477 Y. Hussain, Congress Voted to Power Why?, Readworthy, New Delhi, 2009. 478 Zob. więcej Election Commission of India: https://eci.gov.in/ (dostęp 23.12.2018). 479 J. Witsoe, Democracy against Development: Lower-Caste Politics and Political Modernity in Postcolonial

India, University of Chicago Press, 2013.



https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Yasir+Hussain%22

https://eci.gov.in/

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Jeffrey+Witsoe%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

124

Fernandes i Nitish Kumar opuściło partię i stworzyło Samata (Equality) Party. Kolejny podział

w JD nastąpił w 1997 roku, kiedy Lalu Prasad Yadav wystąpił z partii i stworzył Rashtriya

Janata Dal. W wyborach do Lok Sabhy w 1999 roku JD zdecydowała się wesprzeć BJP i NDA.

Jednak jedna z frakcji w JD, na czele której stał Deve Gowda sprzeciwiła się koalicji z NDA i

wystąpiła z JD. Deve Gowda utworzył nową partię Janata Dal (Secular), JD (S). JD wówczas

została przekształcona przez Sharada Yadva w Janata Dal (United) i dołączyła do rządu

NDA480. W 2003 roku do JD (U) dołączyła Samata Party oraz kilka innych małych partii.

Georges Fernandes został pierwszym prezydentem powiększonej partii. Najważniejszym celem

partii było odsunięcie od władzy RJD. JD (U) w wyborach stanowych w lutym 2005 roku

uzyskała drugi wynik, za RJD. Ze względu na brak porozumienia między partiami, nie było

możliwe utworzenie rządu i kolejne wybory odbyły się w październiku 2005 roku. JD (U)

zdobyła 88 z 243 mandatów i stworzyła rząd koalicyjny z BJP. Nitish Kumar został premierem

stanu i skupił się na rozwoju gospodarczym. Wówczas Bihar był jednym z najgorzej

rozwiniętych stanów w całych Indiach. Skuteczna polityka prowadzona przez JD (U) i Nitisha

Kumara została doceniona przez wyborców i w wyborach w 2010 roku, partia zdobyła 115

mandatów. Ponownie z BJP (które zdobyło 91 mandatów) JD (U) stworzyła rząd koalicyjny z

Nitishem Kumarem jako premierem stanu. W 2015 roku poparcie dla JD (U) spadło i partia

zdobyła 70 mandatów481.

W wyborach do Lok Sabha w 2004 roku 8 mandatów, w 2009 roku JD (U) zdobyła 20.

JD (U) w czasie kampanii wyborczej w 2010 roku w stanie Bihar, sprzeciwiła się wizycie

premiera stanu Gudźarat, Narendrze Modiemu, ze względu na kontrowersje związane z jego

rolą w zamieszkach komunalnych w Gudźaracie w 2002 roku. JD (U) była także przeciwna

wyborowi Narendry Modiego na kandydata na premiera podczas kampanii wyborczej do

wyborów do Lok Sabhy w 2014 roku. W czerwcu 2013 roku władze partii zdecydowały o

wycofaniu wsparcia dla NDA. JD (U) w 2014 roku uzyskała jedynie 2 mandaty. Liderzy partii

zdecydowali o zmianie strategii i po raz kolejny poprali BJP w wyborach w 2019 roku. JD (U)

zdobyła aż 16, mandatów jako część NDA482.

480 S.K. Mitra, B. Harihar, Politics And Governance In Indian States: Bihar, West Bengal And Tripura, World

Scientific, London 2018. 481 S. Kumar, Post-Mandal Politics in Bihar: Changing Electoral Patterns, SAGE Publishing India, New Delhi

2018. 482 Zob. więcej Election Commission of India: https://eci.gov.in/ (dostęp 23.12.2018).




https://eci.gov.in/

125

Biju Janata Dal

Biju Janata Dal (BJD)483 jest partią regionalną z Odishy, założoną w 1997 roku przez

Naveena Patnaika, syna Bijayananda (Biju) Patnaik, który był dwukrotnie premierem stanu z

ramienia Janata Dal. Kiedy polityk zmarł w 1997 roku, jego syn, który także był członkiem JD

został wybrany do Lok Sabha w wyborach uzupełniających. Naveen Patanaik chciał aby JD

wsparła koalicję na czele której stało BJP. Nie wszyscy członkowie partii poparli jego decyzję.

Naveen wówczas stworzył własną partię, BJD i poparł BJP w wyborach do Lok Sabhy w 1998

roku484. BJD działa w opozycji do Indyjskiego Kongresu Narodowego, który przez wiele lat

rządził w Odishy. Partia wspiera najbiedniejszych oraz promuje sekularyzm, co nie przeszkadza

jej popierać BJP i koalicję NDA. BJD odniosło sukces w wyborach stanowych w Odishie w

2000 roku, zdobywając 68 mandatów. Tak dobry wynik wynikał z popularności zmarzłego trzy

lata wcześniej Biju Patnaika. BJD stworzyło koalicję z BJP, które zdobyło 38 mandatów. Partie

wspólnie uzyskały 106 z 147 mandatów. Naveen Patnaik został wybrany premierem stanu. W

2004 roku wyborach stanowych BJD ponownie wystartowała w koalicji z BJP. Partie wspólnie

zdobyły 93 mandaty i Naveen Patnaik po raz kolejny został premierem stanu485. Przed

wyborami stanowymi w 2009 roku, BJD wystąpiło z koalicji z BJP. Było to spowodowane

powiązaniem BJP z zamieszkami komunalnymi, które miały miejsce w 2007 i 2008 roku w

stanie Odisha. W zamieszkach ucierpieli przede wszystkim mniejszość chrześcijańska, która

mieszka w centralnej części stanu. O podżeganie do zamieszek byli podejrzani członkowie BJP.

W wyborach w 2009 roku BJD zdobyła 103 mandaty i Naveen Patnaik po raz trzeci z rzędu

został premierem stanu. Wyborcy wybrali BJD m.in. ze względu na osobę Naveen Patnaika,

które prezentuje się jako sprawny lider, który nie jest uwikłany w skandale korupcyjne. W 2014

roku BJD zdobyła 117 z 147 miejsc w parlamencie stanowym, sukces powtórzyła w 2019 roku

zdobywając 113 mandatów486.

BJD odnosi także sukcesy wyborcze na szczeblu centralnym. W 1998 roku zdobyła 9 z

21 mandatów, a Naveen Patnaik został Ministrem ds. Górnictwa. W kolejnych wyborach w

1999 roku BJD poprawiła swój wynik uzyskując 10 mandatów. W 2004 rok u ilość mandatów

wzrosła do 11. W 2009 roku zdobyła 14, a w 2014 roku aż 20, a w 2019 roku 12 mandatów487.

483 Oficjalna strona partii BJD: http://www.bjdodisha.org.in/home. 484 Bhuyan, Dasarathi, Election Politics And Voting Behaviour Of Odisha : A Study Of Fourteenth Assembly

Election, ” The Indian Journal of Political Science” 2009, nr 1, s. 263–283. 485 A. Pradhan, Naveen Patnaik, the Chief Minister of Orissa, Mintech Publications, New Delhi 2009. 486 E. Sridharan, Coalition Congruence in India’s Federal System, (w:) A. Albala, J. Maria Reniu (red.), Coalition

Politics and Federalism, Springer, 2018, s.77-112. 487 Zob. więcej Election Commission of India: https://eci.gov.in/ (dostęp 23.12.2018).

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Anita+Pradhan%22&source=gbs_metadata_r&cad=3

https://www.researchgate.net/profile/E_Sridharan



https://eci.gov.in/

126

Jednak polityka BJD polegająca na dystansowaniu się od Kongresu i w ostatnich latach od BJP,

sprawiła, że partia straciła na znaczeniu na poziomie centralnym. BJD napotkała na problemy

związane z pozyskaniem dodatkowych funduszy na rozwój stanu. Naveen Patnaik od wielu lat

dąży do uzyskania specjalnego statusu dla stanu Odisha, dzięki czemu stan mógłby uzyskiwać

dodatkową pomoc finansową z rządu centralnego488.

Shiromani Akali Dal

Shiromani Akali Dal (SAD)489to partia regionalna, która funkcjonuje w Pendżabie.

SAD uważa się za najstarszą partię regionalną w Indiach, jej początki sięgają lat 20. XX wieku.

Jej głównym celem jest reprezentowanie interesów mniejszości sikhijskiej w Indiach490. Po

uzyskaniu przez Indie niepodległości w 1947 roku, SAD dążył do utworzenia stanu. w którym

będą dominować Indusi mówiący po pendżabsku, czyli w znakomitej większości sikhowie491.

Partia osiągnęła swój cel w 1966 roku, kiedy to ze stanu Pendżab został wydzielony hindi-

języczny stan Harijana. W 1967 roku w pierwszych wyborach w nowo powstałych stanie

Pendżab, SAD zdobył niecałe 25 proc. mandatów, ale dzięki stworzeniu szerokiej koalicji

składającej się z partii, które nie wspierały Kongresu, zdołał dojść do władzy. Jednak ze

względu na niestabilność koalicji, rząd upadł zaledwie po kilku miesiącach. W kolejnych

wyborach w 1969 roku, SAD zdobył więcej mandatów niż dwa lata wcześniej, ale ciągle zbyt

mało aby stworzyć samodzielnie rząd. SAD stworzył koalicję z Bharatiya Jana Sangh, z której

w 1980 roku powstała BJP. Koalicja i tym razem była bardzo niestabilna. Rząd upadł w połowie

1971 roku, a władzę przejął rząd centralny. W wyborach w 1972 roku SAD poniósł porażkę,

do władzy doszedł Kongres, który zdobył ponad połowę mandatów w parlamencie stanowym.

SAD w 1977 roku uzyskał ponad połowę mandatów, premierem stanu został Prakash Singh

Badal, który pełnił już tą funkcję w latach 1970-71. W wyborach 1980 SAD przegrała na rzecz

Kongresu492. Na początku lat 80-tych coraz więcej Sikhów opowiadało się za większą

488 Ch Jaffrelot, A. Kohli, K. Murali, Business and Politics in India, Oxford University Press 2019. 489 Oficjalna strona partii SAD: https://shiromaniakalidal.com/pa (dostęp: 14.05.2019). 490Początki partii sięgają lat 20-tych XX wieku, kiedy to sikhowie uzyskali od Brytyjczyków kontrolę na

gurudwarami (sikhijskimi świątyniami) na podstawie Sikh Gurudwara Act z 1925 roku. Obecnie partia także ma

kontrolę nad świątyniami poprzez: Shiromani Gurudwara Pabandhak Committee (SGPC) oraz Delhi Sikh

Gurudwara Management Committee. SAD był częścią indyjskiego ruchu niepodległościowego. Członkowie partii

brali udział w kampaniach organizowanych przez Mahatmę Gandhiego oraz Indyjski Kongres Narodowy.

Głównym celem partii była jednak walka o prawa mniejszości sikhijskiej. Pierwsze wybory w których

uczestniczyli członkowie SAD odbyły się w 1937 roku. 491 O. P. Ralhan, Shiromani Akali Dal, Anmol Publications, New Delhi 1997. 492 S. R. Bakshi, S. Ram Sharma, S. Gajnani, Parkash Singh Badal: Chief Minister of Punjab, APH Publishing,

New Delhi 1998.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Christophe+Jaffrelot%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Atul+Kohli%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Kanta+Murali%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22O.+P.+Ralhan%22&source=gbs_metadata_r&cad=3

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22S.+R.+Bakshi%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Sita+Ram+Sharma%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22S.+Gajnani%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

127

autonomią dla Pendżabu. Dochodziło do coraz liczniejszych przykładów przemocy.. Kampania

zakończyła się porażką493. Ze względu na skomplikowaną sytuację w Pendżabie w SAD

dochodziło do kolejnych podziałów, ale pomimo tego partia zdołała odnieść sukces w

wyborach stanowych w 1985 roku. Jednak SAD utrzymała się u władzy przez niecałe dwa lata,

potem władzę przejął rząd centralny. SAD zbojkotowała wybory w 1992 roku, które wygrał

Kongres. W 1996 roku na czele największej frakcji w SAD stanął Prakash Singh Badal, który

poprowadził SAD do zwycięstwa w 1997 roku i po raz trzeci został premierem stanu. W 2002

roku SAD przegrał z Kongresem ale w 2007 roku stworzył koalicję z BJP i Prakash Singh Badal

został premierem stanu po raz czwarty. SAD wspólnie z BJP wygrała wybory także w 2012

roku, Prakash Singh Badal pozostał na stanowisku premiera. W 2008 roku zrezygnował z

pozycji lidera partii, zastąpił go jego syn Sukhbir Singh Badal. W 2017 roku SAD przegrała

wybory, do władzy wrócił Kongres, który zdobył 77 z 117 mandatów494.

SAD w wyborach do Lok Sabha odnosi umiarkowane sukcesy. W 1977 roku zdobył 7

mandatów, 8 mandatów w 1996, 1998 oraz 2004495 oraz 4 mandaty w 2009 i 2014. W wyborach

w 2019 roku zdobyła jedynie 2 mandaty. Partia przez wiele lat była przeciwna zawieraniu

sojuszy z partiami ogólnokrajowymi. Jednak w 1998 roku SAD przyłączył się do NDA, który

wspierał także w kolejnych wyborach496.

493 Jarnail Singh Bhindranwale oraz jego sojusznicy zajęli święte miejsce Sikhów, Złotą Świątynie (Harmandir

Sahib) w Amritsarze. Świątynia stała się ich centrum operacyjnym. W czerwcu 1984 roku premier Indii, Indira

Gandhi zadecydowała o przeprowadzeniu operacji militarnej która miała na celu zakończenie działalności grupy,

której liderem był Bhindranwale. Operacja zakończyła się zabiciem Bhindranwale oraz zajęciem świątyni. W

Pendżabie i innych częściach Indii wybuchły zamieszki komunalne a w październiku 1984 roku, w odwecie za

prowadzoną politykę, premier Indira Gandhi została zabita przez swoich sikhijskich ochroniarzy. Wydarzenie to

doprowadziło do jeszcze większej fali przemocy w całych Indiach. Zob. więcej: E. Nesbitt, Sikhism: A Very Short

Introduction, Oxford University Press 2005. 494 A. Kumar, Electoral Politics in Punjab: Factors and Phases, Taylor & Francis, 2019. 495 A. Kumar, Electoral Politics in Punjab: Study of Akali Dal, “Economic and Political Weekl”y 2004, nr 14-15,

s. 1515–1520. 496 Zob. Więcej Election Commission of India: https://eci.gov.in/ (dostęp: 23.12.2018).


https://eci.gov.in/

128

Rozdział 3. Stanowisko partii regionalnych wobec kluczowych kwestii w stosunkach Indii

z państwami sąsiadzkimi

3.1 Uwarunkowania

3.1.1 Ewolucja polityki zagranicznej Indii wobec kluczowych kwestii w stosunkach Indii

z państwami sąsiadzkimi

Badacze zajmujących się badaniem polityki zagranicznej Indii proponuje podział jej

ewolucji według własnych kryteriów. Należy jednak zauważyć, że nawet jeśli ilość etapów i

ich ramy czasowe się różnią to łączy je wspólny schemat497. Autorka wybrała jedną z

najbardziej aktualnych propozycji, przedstawioną w lipcu 2019 roku przez ministra spraw

zagranicznych Indii Subrahmanyama Jaishankara498. S. Jaishankar podzielił ewolucję

indyjskiej polityki zagranicznej na sześć etapów: 1947-1962, 1962-1971, 1971-1991, 1991-

1998, 1998-2013 oraz 2014 do chwili obecnej499.

Pierwszy etap od 1947 roku, czyli momentu odzyskania przez Indie niepodległości, do

wojny Indii z Chinami w 1962 roku. To okres został nazwany przez S. Jaishankara czasem

optymistycznego niezaangażowania (optimistic non-alignment). Strategia Indii opierała się na

budowaniu spójnego państwa i rozwijaniu gospodarki poprzez zachowanie niezależności w

bipolarnym świecie, który był zdominowany przez Stany Zjednoczone i Związek Radziecki.

Idea niezaangażowania zjednoczyła państwa trzeciego świata w organizacji pod nazwą Ruch

Państw Niezaangażowanych (Non-Alignment Movment, NAM), który powstał oficjalnie w

1961 roku, ale spotkania państw odbywały się już kilka lat wcześniej500. Indie były jednym z

497 Zob. więcej: S. Wolpert, A New history of India, Oxford: Oxford University Press, 2000; U.C. Bhaskar, Indian

Foreign Policy Orientation in the Twenty-First Century: Continuity and Change, New Delhi 2007; S. Ganguly,

M. S. Pardesi, Explaining Sixty Years of India's Foreign Policy, “India Review” 2009, nr 1, s. 4-19; D. Malone,

C. Raja Mohan, S. Raghavan, The Oxford Handbook of Indian Foreign Policy, Oxford University Press, 2015; H.

V. Pant, Indian Foreign Policy: An Overview, Manchester University Press, 2016; A. Pande, From Chanakya to

Modi: Evolution of India's Foreign Policy, HarperCollins Publishers India, New Delhi 2017. 498 S. Jaishankar od maja 2019 roku jest Ministrem Spraw Zagranicznych Indii z ramienia BJP. W 1977 roku

wstąpił do Indian Foreign Service, był ambasadorem Indii w Czechach, Chinach i Stanach Zjednoczonych.

Przebywał także na placówkach w Singapurze, Japonii, Rosji i na Węgrzech. Ponadto był zaangażowany w

negocjacje ze Stanami Zjednoczonymi w sprawie porozumienia o cywilnym wykorzystaniu energii nuklearnej. W

2018 roku zrezygnował w pracy w dyplomacji i objął stanowisko kierownicze w jednej z największych indyjskich

prywatnych firm, Tata Sons Private Limited. Zob. więcej: profil na stronie Ministerstwa Spraw Zagranicznych

https://mea.gov.in/eam.htm (dostęp 28.06.2019). 499Treść przemówienia S. Jaishankara wygłoszonego podczas Ramnath Goenka Lectures:

https://mea.gov.in/Speeches-

Statements.htm?dtl/32038/External+Affairs+Ministers+speech+at+the+4th+Ramnath+Goenka+Lecture+2019

(dostęp 12.01.2020). 500 Do NAM przystąpiły wszystkie państwa Azji Południowej (Pakistanem dołączył najpóźniej w 1979 roku).

Jednym z założeń ruchu była równość między wszystkimi państwami członkowskimi oraz wzajemne

poszanowanie dla niezależności i autonomii w podejmowaniu decyzji zarówno polityce wewnętrznej jak i

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22David+Malone%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22C.+Raja+Mohan%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Srinath+Raghavan%22&source=gbs_metadata_r&cad=8


https://mea.gov.in/eam.htm

https://mea.gov.in/Speeches-Statements.htm?dtl/32038/External+Affairs+Ministers+speech+at+the+4th+Ramnath+Goenka+Lecture+2019


129

pomysłodawców i państw założycielskich tej organizacji. Podstawnym dokumentem, według

którego miała kształtować się współpraca między państwami należącymi do NAM była

deklaracja w sprawie zapewnienia powszechnego pokoju i współpracy, uchwalona podczas

spotkania państw niezaangażowanych w Bandungu (Indonezja) w 1955 roku501. Wszystkie

państwa sąsiadujące z Indiami (poza Chinami) należały do NAM. Oznaczało to teoretycznie,

że relacji Indii z państwami Azji Południowej były oparte na zasadach przyjętych w Bandungu.

Jednak Indie chętnie stosowały idee i wartości NAM w relacjach z państwami spoza

najbliższego sąsiedztwa. W regionie rząd w New Delhi dążyły do zbudowania silnej pozycji,

która gwarantowałaby status mocarstwa regionalnego. Indie były bardzo aktywne na arenie

międzynarodowej, angażując się w najważniejsze wydarzenie takie jak wojna w Korei, gdzie

były kluczowym członkiem Neutral Nations Repretion Comission oraz w Wietnamie, gdzie

wspólnie z Kanadą i Polską były zaangażowane w prace Internationl Control Comission.

Żołnierze indyjscy brali aktywny udział w licznym misjach pokojowych organizowanych przez

ONZ np. w Belgijskim Kongu502. Pierwszy premier i równocześnie minister spraw

zagranicznych niepodległych Indii w latach 1947-1964, reprezentujący Indyjski Kongres

Narodowy, Jawaharlal Nehru zadecydował, że nie jest konieczne rozwijanie potencjału

militarnego aby zapewnić wysoką pozycję na arenie międzynarodowej, ale było to zbyt

optymistyczne założenie503. Premier J. Nehru wierzył w idee pokojowego współistnienia i inne

zagranicznej. Jednak Indie, które jeszcze przed uzyskaniem niepodległości uważały się za naturalnego lidera

regionu Azji Południowej, wykorzystały forum NAM to tego aby zdominować pozostałe państwa Azji

Południowej, Zob. więcej: K. M. Panikkar, Problems of Indian Defence,: Asia Pub. House, New York 1960, s.

124-129; C.P. Bhambhri, “Non-Alignment in the Changing Context of Twenty-First Century, “India Quarterly”

2006, nr 3, s. 95–109; S. Singh, NAM in the Contemporary World Order : An Analysis, “The Indian Journal of

Political Science” 2009, nr 4, s. 1213–1226; M.K. Mishra, India’s Contribution To International Peace And

Security: a Human Security Perspective, “World Affairs: The Journal of International Issues” 2014, nr 2, s. 20–

33. 501 1. poszanowanie podstawowych praw człowieka oraz celów i zasad Karty NZ; 2. poszanowanie suwerenności

i integralności terytorialnej wszystkich narodów; 3. uznanie równości wszystkich ras i równości wszystkich

narodów – wielkich i małych; 4. wstrzymanie się od interwencji i mieszania się w sprawy wewnętrzne innego

kraju; 5. poszanowanie prawa każdego kraju do obrony indywidualnej lub zbiorowej zgodnie z Kartą NZ; 6.

wstrzymanie się od wykorzystywania układów o obronie zbiorowej w imię egoistycznych interesów, któregoś z

wielkich mocarstw i wstrzymanie się każdego kraju od wywierania nacisku na inne kraje; 7. wstrzymanie się od

aktów czy gróźb agresji i stosowania siły przeciwko integralności terytorialnej lub niezależności politycznej

któregokolwiek kraju; 8. regulowanie wszystkich sporów międzynarodowych środkami pokojowymi, takimi jak

rokowania, mediacja, arbitraż lub rozstrzyganie spornych kwestii na drodze sądowej, jak również innymi środkami

pokojowymi, według uznania stron zgodnie z Kartą NZ; 9. rozwijanie wspólnych interesów i współpracy; 10.

poszanowanie sprawiedliwości i zobowiązań międzynarodowych, zob. więcej: M. Sobańska-Bondaruk, S. B.

Lenard, Wiek XX w źródłach, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001; D. Chakrabarty, Legacies of

Bandung: Decolonisation and the Politics of Culture, „Economic and Political Weekly” 2005, nr 46, s. 4812–

4818. 502 W 1964 roku premierem został wybrany Lal Bahadur Shastri, ale zmarł dwa lata później. Jego nagła śmierć

wymusiła na członkach Indyjskiego Kongresu Narodowego szybki wybór jego następcy. S. Ganguly, M. S.

Pardesi, Explaining Sixty Years of India's Foreign Policy, “India Review” 2009, nr 1, s. 4-19. 503 A. Appadorai, Domestic roots of India’s foreign policy 1947–1972. Oxford University Press, New Delhi 1981.

130

idee promowane przez NAM, pomimo tego, że sam podchodził do nich wybiórczo i nie

stosował wszystkich w najbliższym sąsiedztwie504. Jednak przegrana w 1962 roku wojna z

Chinami, które J. Nehru uważał za jednego z głównych sojuszników Indii, zmusiła je do

przedefiniowania strategii międzynarodowej505.

W drugiej fazie, która trwała od 1962 do 1971 roku, według S. Jaishankara, Indie z

powodu przegranej wojny z Chinami, zaczęły postrzegać stosunki międzynarodowe poprzez

paradygmat realistyczny. Sytuacja wewnętrzna na początku lat 60. była niestabilna nie tylko ze

względu na skutki związane z porażką z Chinami, ale także ze względu na śmierć J. Nehru w

1964 roku. Indyjska scena polityczna przeszła szereg zmian, doszło do rozłamu w Indyjskim

Kongresie Narodowym, ostatecznie na czele partii stanęła córka J. Nehru, Indira Gandhi, która

został wybrana premierem506. Relacje z państwami sąsiedzkimi w tym etapie nie znajdowały

się w centrum zainteresowania rządu centralnego. Strategia wobec Azji Południowej

nawiązywała do etapu pierwszego, ale była jeszcze bardziej pragmatyczna. Priorytetem była

odbudowa pozycji na arenie międzynarodowej po przegranej wojnie z Chinami. Umacnianie

dominującej pozycji w regionie było jednym z rozwiązań, które miały do tego doprowadzić507.

Ponadto rząd Indii zdecydował podjąć pragmatyczną decyzję i pomimo założeń

niezaangażowania podpisał porozumienie obronne ze Stanami Zjednoczonymi w 1964 roku,

które jednak szybko okazało się dla Indii nieprzydatne. Podczas wojny z Pakistanem w 1965

roku, Stany Zjednoczone nie udzieliły Indiom wsparcia. Wojna zakończyła się konferencją

pokojową w Taszkiencie508. Miejsce to nie było przypadkowe, Azja Południowa była

regionem, w którym zabiegały o wpływy Stany Zjednoczone i Związek Radziecki. Podczas

obrad stało się jasne, że Stany Zjednoczone dbały interes Pakistanu a nie Indii. Było to

spowodowane między innymi faktem, że Indie krytykowały na arenie między narodowej

zaangażowanie Stanów Zjednoczonych w wojnę w Wietnamie. Spowodowało to reorientację

w strategii Indii i zbliżenie ze Związkiem Radzieckim509.

Trzecia faza od 1971 do 1991 roku, to trzy dekady, w których kluczową rolę w

504 H.V.Pant, Indian Foreign Policy Challenges: Substantive Uncertainties and Institutional Infirmities, “Asian

Affairs” 2009, nr 1. 505 A. R. Das Gupta, L. M. Lüthi (red.), The Sino-Indian War of 1962: New perspectives, Routledge, 2016. 506 S. Ganguly, M. S. Pardesi, Explaining Sixty Years of India's Foreign Policy, “India Review” 2009, nr 1, s. 4-

19 507 Jha, N. K,. Domestic imperatives in India’s foreign policy, South Asian Publishers, New Delhi 2002. 508 S. Ganguly, Wars without End: The Indo-Pakistani Conflict, “The Annals of the American Academy of Political

and Social Science” 1995, vol. 541, s. 167–178. 509 Ch. Rekha, India-Russia Post Cold War Relations: A New Epoch of Cooperation, Routledge, 2017.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Amit+R.+Das+Gupta%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Lorenz+M.+L%C3%BCthi%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Chandra+Rekha%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

131

indyjskiej polityce zagranicznej odgrywała Azja Południowa510. Rząd w New Delhi prowadził

pragmatyczną politykę zagraniczną, która miała na celu usankcjonowanie pozycji Indii jako

mocarstwa regionalnego. Pierwszą ważną decyzją podjętą przez premier Indirę Gandhi, było

zaangażowanie Indii w konflikt Pakistanu Zachodniego i Wschodniego, czego skutkiem była

wojna z Pakistanem. Była to trzecia wojna indyjsko-pakistańska. Jako jedyna nie wybuchła z

powodu działań prowadzonych przez państwa na terenie Kaszmiru. Indie militarnie poprały

dążenia niepodległościowe Pakistanu Wschodniego, który wygrał wojnę i tak powstał w 1971

roku Bangladesz511. Powstanie Bangladeszu zmieniło sytuacje geopolityczną w regionie. Miało

bezpośredni wpływ na graniczące z nim indyjskie stany, które zyskały nowego sąsiada, nie

skonfliktowanego z Indiami. Oznaczało to, że Indie mogły skoncentrować wszystkie swoje siły

na walce z Pakistanem na zachodzie, wschodnie granice zostały zabezpieczone. Premier Indii,

I. Gandhi uważała, że skoro Bangladesz zawdzięczał Indiom niepodległość, to był od Indii w

dużym stopniu zależny512. Premier I. Gandhi nie tylko chciała decydować o sojuszach jakie

będzie zawierał Bangladesz, ale chciała mieć także wpływ na politykę wewnętrzną. Kolejni

premierzy Indii także traktowali Bangladesz jak państwo zależne Indii, ale nie w takim stopniu

jak premier I. Gandhi. Pod koniec lat 70. Bangladesz zainicjował stworzenie organizacji

regionalnej, która skupiałaby państwa należące do Azji Południowej. Po kilku letnich

negocjacjach w 1985 roku z powstało Południowo Azjatyckie Stowarzyszenie Współpracy

Regionalnej (South-Asian Association for Regional Cooperation, SAARC). SAARC to

pierwsza organizacja, która skupiała wszystkie państwa Azji Południowej, włącznie z Indiami

i Pakistanem, które początkowo sceptycznie podchodziły do idei stworzenia organizacji513.

Zarówno Indie i Pakistan widziały w SAARC zagrożenia dla swojej pozycji w regionie.

Głównym celem organizacji było integracja gospodarcza regionu, która w późniejszym czasie

miała poprawić relacje polityczne między państwami członkowskimi. SAARC miał budować

zaufanie między państwami i dobre relacje między ich obywatelami, jednak jak czas pokazał,

510 Indie nie wykorzystały swej dominującej roli do zintegrowania regionu Azji Południowej. Procesy

regionalizacji do połowy lat 80-tych były praktycznie niewidoczne. Południowoazjatyckie Stowarzyszenie

Współpracy Regionalnej (South Asia Association of Regional Cooperation, SAARC), pierwsza organizacja

współpracy regionalnej w Azji południowej, powstało dopiero w 1985 roku z inicjatywy Bangladeszu. Zob.

więcej: J. Betz, India: the Interaction of Internal and External Factors in Foreign Policy, [w:] Regional Leadership

in the Global System : Ideas Interests and Strategies of Regional Powers, (red.) D. Flemes, Ashgate Publishing

Group, 2010, s. 237-254. 511 R. Sisson, L. R. Rose, War and Secession. Pakistan, India, and the Creation of Bangladesh, CA, Berkeley,

1990. 512 Tharoor, T. (1982). Reasons of state: Political development and India’s foreign policy under Indira Gandhi’

1966–1977. New Delhi: Vikas. 513 S. Saha, South Asian Association for Regional Cooperation (SAARC) and Social Development in South Asia:

A Study of Some Successful Experiences, “Indian Journal of Asian Affairs” 2005, nr 2, s. 1–44.

132

tych celów nie udało się osiągnąć514.

Kolejnym istotnym wydarzeniem w tym etapie było porozumienie Indii i Sri Lanki

dotyczące wysłania żołnierzy indyjskich (Indian Peace Keeping Forces, IPKF) na wyspę w

1987 roku. Ich zadaniem było rozbrojenie Tygrysów Wyzwolenia Tamilskiego Ilamu, (LTTE),

organizacji która dążyła do utworzenia na terenie Sri Lanki niepodległego państwa dla

mniejszości tamilskiej. Do realizacji swojego celu używała metod siłowych tak jak zamachy,

bomby pułapki oraz prowadziła działalność wywiadowczą515. Decyzja premiera Rajiva

Gandhiego dotycząca wysłania wojsk indyjskich na Sri Lankę spotkała się z negatywną reakcją

partii tamilskich. Nie do zaakceptowania dla nich był fakt, że indyjscy żołnierze wystąpią

przeciwko Tamilom żyjącym na Sri Lance. W 1989 roku wojska zostały wycofane decyzją

nowego premiera Indii V.P. Singha i nowo wybranego prezydenta Sri Lanki Ranasinghe

Premadasa. Nieudana misja pokojowa miała negatywny wpływ na nie tylko relacje rządu

centralnego z partiami tamilskimi516, ale także na stosunki Indii z mniejszości tamilską na Sri

Lance517. Członkowie LTTE w 1991 roku dokonali udanego zamachu na Rajiva Gandhiego w

odwecie za decyzję o wysłaniu IPKF na Sri Lankę. Władze Indii rok później uznały LTTE za

organizacje terrorystyczną. Partie tamilskie zostały wówczas zmuszone do zmiany strategii

wobec mniejszości tamilskiej na Sri Lance, nie mogły już bezpośrednio wspierać LTTE518. Z

kolei w 1988 roku rząd Indii zdecydował o wysłaniu wojsk na Malediwy, aby uniemożliwić

zamach stanu, którego celem było obalenie prezydenta Maumoon Abdul Gayooma. Operacja

zakończyła się sukcesem. Indie tym razem uzyskały międzynarodowe uznanie za

utrzymywanie stabilności w regionie519.

Podczas gdy Indie były zaangażowane w politykę w regionie nastąpiły niekorzystne dla

nich zmiany na arenie międzynarodowej. Stany Zjednoczone i Chiny rozpoczęły normalizację

relacji, co miało wpływ na wzmocnienie pozycji Pakistanu, który był sojusznikiem obydwu

tych państw. Był to jeden z powodów dla którego Indusi zadecydowali o zbliżeniu ze

514 Z. Shahab Ahmed, Regionalism and Regional Security in South Asia: The Role of SAARC, Routledge, 2016. 515 S. Nadarajah, D. Sriskandarajah, Liberation Struggle or Terrorism? The Politics of Naming the LTTE, „Third

World Quarterly” 2005, nr 1, s. 87–100. 516 DMK i AIADMK nie miły wówczas ograniczony wpływ na decyzje podejmowane przez rząd centralny

ponieważ Indyjski Kongres Narodowy w 1984 roku w wyborach zdobył wystarczającą ilość mandatów, aby

rządzić bez koalicji. Okres rządów koalicyjnych rozpoczął się dopiero pod koniec lat 90. 517P. A. Ghosh, Ethnic Conflict in Sri Lanka and Role of Indian Peace Keeping Force (IPKF), APH Publishing,

New Delhi 1999; R. Trivedi, India's Relations with Her Neighbours, Gyan Publishing House, New Delhi 2008. 518 N. DeVotta, Neil, The Liberation Tigers of Tamil Eelam and the Lost Quest for Separatism in Sri Lanka, “Asian

Survey” 2009, nr 6, s. 1021–1051. 519 A. Vanaik, Indian Foreign Policy and Security Perspectives: Past Practice and Future Possibilities, (w:) M.

Hasan, N. Nakazato (red.), The unfinished Agenda, Manohar, Delhi, 2001, s. 443-483.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22P.+A.+Ghosh%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Ramesh+Trivedi%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

133

Związkiem Radzieckim i podpisaniu Układu o Przyjaźni i Współpracy w 1971 roku. Ta decyzja

miała długoterminowe skutki dla budowania indyjskiej strategii i pozycji na arenie

międzynarodowej520.W ramach wzmocnienia pozycji Indii, rząd zadecydował o

przeprowadzeniu pokojowej eksplozji bomby nuklearnej (Pokhran I) w 1974 roku. Decyzja

spotkała się z dezaprobata opinii międzynarodowej. Ponadto wiele państw nałożyło na Indie

sankcje gospodarcze i dotyczące transferu technologii. 521. Koniec trzeciego etapu wyznaczył

rozpad Związku Radzieckiego, wojna w Zatoce oraz głęboki kryzys indyjskiej gospodarki w

1991 roku. Wydarzenia te sprawiły, że Indie po raz kolejny musiały przedefiniować główne

założenia nie tylko polityki zagranicznej ale także wewnętrznej522.

Czwarta faza 1991-1998, to przede wszystkim dążenie rządu indyjskiego do

zagwarantowania Indiom strategicznej autonomii (strategic autonomy) zarówno w polityce

zagranicznej jak i wewnętrznej. Rozpad Związku Radzieckiego, który był przez ostatnie dwie

dekady strategicznym partnerem Indii oraz powstanie unipolarnego świata, zdominowanego

przez Stany Zjednoczone było dużym wyzwaniem dla indyjskich strategów. Ponadto kryzys

gospodarczy, który dotknął Indie na przełomie lat 80. i 90. jeszcze bardziej skomplikował

sytuację. Konieczna była liberalizacja gospodarki która miała wpływ na budowanie strategii

polityki zagranicznej. Etap czwarty kończy udana próba z bronią nuklearną, przeprowadzona

w maju 1998 roku.

Największą zmianą w polityce zagranicznej Indii w tym etapie było nawiązanie bliskich

relacje ze Stanami Zjednoczonymi. W relacjach indyjsko-amerykańskich kluczowe dla Indii

były kwestie pozyskania broni nuklearnej oraz negocjacje dotyczące możliwości podpisania

porozumień handlowych. W maju 1998 roku Indie zdołały przeprowadzić udaną próbę

nuklearną (Pokhran II)523, co zmieniło ich pozycje na arenie międzynarodowej. Większość

państw zachodnich założyło sankcje na Indie524, ale pomimo tego pozycja Indii w regionie się

umocniła. Minister Obrony Indii, George Fernandez podkreślał, że była to pokojowa próba, ale

520 A, Mohanty, Tracing Indo-russian Diplomatic History, Routledge, 2019. 521 K. Frey, India's Nuclear Bomb and National Security, Routledge, 2007. 522 H.V. Pant, Indian Foreign Policy Challenges: Substantive Uncertainties and Institutional Infirmities, “Asian

Affairs” 2009, nr 1, s. 90-101. 523 G. Perkovich, India’s Nuclear Bomb. The Impact on Global Proliferation, Berkeley, CA: University of

California Press, 1999, s. 46. 524 Indie nie przystąpiły do Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej. Jednak już w 2000 roku prezydent

Stanów Zjednoczonych Bill Clinton odbył oficjalną wizytę w Indiach i w Pakistanie, czego skutkiem było

zniesienie części sankcji. Po wydarzeniach 11 września 2001 roku, Indie stały się istotnym sojusznikiem Stanów

Zjednoczonych i wszelkie sanacje zostały zniesione. Podobną decyzje podjęły pozostałe państwa. Zob. więcej: S.

Ganguly, India's Pathway to Pokhran II: The Prospects and Sources of New Delhi's Nuclear Weapons Program,

“International Security” 1999, nr 4, s. 148–177; B. Chakma, Toward Pokhran II: Explaining India's

Nuclearisation Process, “Modern Asian Studies” 2005, nr 1, s. 189–236.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Arun+Mohanty%22&source=gbs_metadata_r&cad=4

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Karsten+Frey%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

134

zaznaczył także jej przeprowadzenie było spowodowane chęcią zrównoważania pozycji Indii

w relacji z Chinami, które uznał za największe zagrożenie dla Indii. Pakistan przeprowadził

udaną próbę z bombą nuklearną jedynie 15 dni po tym jak zrobiły to Indie, co wywołało

konsternację wśród członków indyjskiego rządu. Indie jednak miały przewagę nad Pakistanem

w potencjale broni konwencjonalnej i bez problemu były w stanie stawić opór pakistańskiemu

wojsku podczas konfliktu kargilskiego w 1999 roku525. Konflikt ten zwrócił uwagę

społeczności międzynarodowej, ponieważ po raz pierwszy Indie i Pakistan jako dwie nuklearne

potęgi stanęły u progu wojny526. Świat patrzył na Indie także z innego powodu. Liberalizacja

gospodarki rozpoczęta w 1991 roku miała wpływ na jej dynamiczny rozwój. Państwa

zachodnie były zainteresowane podjęciem lub zintensyfikowaniem współpracy gospodarczej z

Indiami. Szczególnie atrakcyjne stało się korzystanie z nowych możliwości jakimi były

bezpośrednie inwestycje zagraniczne w specjalnych strefach ekonomicznych. W wielu

przypadkach kluczowe do nawiązania współpracy stało się budowanie dobrych relacji z

przedstawicielami partii regionalnych, którzy w wybranych stanach527.

Kolejna zmiana w polityce zagranicznej w czwartym etapie dotyczyła relacji Indii z

państwami sąsiedzkimi . Indie nie były już hegemonem, który mógł wpływać na politykę

wewnętrzną i zagraniczną Nepalu, Bangladeszu, Sri Lanki, Bhutanu czy Malediwów. Istotnym

czynnikiem, który miał na to wpływ była rosnąca rola Chin w regionie Azji Południowej. Chiny

zaoferowały alternatywę wobec Indii. Były gotowe udzielać nisko oprocentowanych lub

bezzwrotnych pożyczek, inwestować w infrastrukturę oraz asystować w budowaniu potencjału

militarnego. Jedynie Bhutan, który nie utrzymywał oficjalnych stosunków dyplomatycznych z

Chinami, nie nawiązał z nimi bliższych relacji528. Ponadto rosły wpływy Stanów

Zjednoczonych oraz innych państw świata Zachodniego w regionie Azji Południowej. Na

większą skalę zaczęły być także obecne organizacje międzynarodowe jak WTO i Bank

Światowy oraz organizacje pozarządowe529. Ponadto Indie i wybrane państwa Azji południowej

zostały członkami organizacji regionalnych: Indian Ocean Rim Assocation (IORA) i Bay of

Bengal Initiative for Multi-Sectoral (BIMST-EC) od 1997 roku, co miały wpływ na budowanie

525 K. Bajpai, India’s Nuclear Posture after Pokhran II, “International Studies” 2000, nr 4, s. 267–301. 526 B. Chakma, Toward Pokhran II: Explaining India's Nuclearisation Process, “Modern Asian Studies” 2005, nr

1, s. 189-236. 527 R. Mukherji, India's Aborted Liberalization-1966, “Pacific Affair” 2000, nr 3, s. 375–392. 528 Do czerwca 2020 roku Bhutan jako jedyne państwa z Azji Południowej nie utrzymywał oficjalnych stosunków

dyplomatycznych, Zob. więcej: M. Qaddos. Sino-Indian Border Conflict and Implications for Bilateral Relations,

“Policy Perspectives” 2018, nr 2, s. 57–69; A. Ranjan, India in South Asia: Challenges and Management, Springer,

2019. 529 K. P. Bajpai, S. P. Cohen, South Asia After the Cold War: International Perspectives, Routledge 2019

135

bardziej harmonijnych relacji między państwami, opartych na zasadzie równości.

Kolejna zmiana to ogłoszona przez rząd indyjski w 1991 roku Look East Policy, czyli

strategii, która miała na celu zbudowanie lepszy relacji z państwami leżącymi na wschód od

Indii, ze szczególnym uwzględnieniem państw do ASEAN. Należy zaznaczyć, że paradygmat

liberalny miał coraz większy wpływ na proces tworzenia polityki zagranicznej530. Odnosiło się

to nie tylko do nowych strategii i podejścia do integracji regionalnej ale także na dywersyfikację

aktorów wewnętrznych, którzy mieli wpływ na kształtowanie polityki zagranicznej.

W piątej fazie, która trwała od 1998 do 2013 roku, Indie dzięki dynamicznemu

wzrostowi gospodarczemu, stały się jedną z największych gospodarek na świecie, co miało

wpływ na wzrost ich pozycji na arenie międzynarodowej. Rząd Indii postanowił przyjąć

strategię balancing power/swing power, która najlepiej miała się sprawdzić w okresie

transformacji porządku międzynarodowego. Indie angażowały się w relacje nie tylko ze

Stanami Zjednoczonymi, z którymi zdołały podpisać porozumienie o cywilnym wykorzystaniu

energii nuklearnej w 2005 roku, ale w tym samym czasie aktywnie budowały strategiczne

relacje z Chinami i Rosją, między innymi na forum BRICS531.

Należy zaznaczyć, że intensyfikacji uległ proces regionalizacji w regionie Azji

Południowej i Południowo-Wschodniej. W 2000 roku powstało Mekong–Ganga Cooperation

(MGC), do które Indie należą jako jedynie państwo Azji Południowej. Przystąpienie przez Indie

do MGC było związane z realizowaniem Look East Policy532. W tym etapie nowej dynamiki

nabrała współpraca w regionie Azji Południowej. SAARC w 2007 roku przyjęło nowego

członka, Afganistan. Rok wcześniej Indie po długich negocjacjach zaakceptowały trzech

nowych obserwatorów: Stany Zjednoczone, Koreę Południową i Unię Europejską. Było to

dowodem otwierania się Indii na świat i chęć utrzymywania dobrych relacji z coraz większą

liczbą państw i organizacji, co oznaczała że po wielu latach zaakceptowały idee

regionalizacji533. Warto zaznaczyć, że także w tym etapie na relację Indii z państwami

sąsiedzkimi wpływ miała rola Chin w regionie Azji Południowej. Indie utraciły definitywnie

530 A. Paode, India’s Look East Policy: Relations with Myanmar, “World Affairs: The Journal of International

Issues” 2013, nr 4, s.. 86–103. 531 M. Schaefer, J. Poffenbarger, The Formation of the BRICS and its Implication for the United States: Emerging

Together, Springer, 2014. 532 A. Sarma, S. Choudhury (red.), Mainstreaming the Northeast in India’s Look and Act East Policy, Springer

Singapore, 2018. 533 Z. Shahab Ahmed, Regionalism and Regional Security in South Asia: The Role of SAARC, Ashgate Publishing,

Ltd., 2013; R. Kumar, O. Goyal, Thirty Years of SAARC: Society, Culture and Development, SAGE Publishing

India, 2016; L. Saez, G. Singh, New Dimensions of Politics in India: The United Progressive Alliance in Power,

Routledge, 2017 .

https://en.wikipedia.org/wiki/Mekong

https://en.wikipedia.org/wiki/Ganges

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22M.+Schaefer%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22J.+Poffenbarger%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Atul+Sarma%22&source=gbs_metadata_r&cad=4

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Saswati+Choudhury%22&source=gbs_metadata_r&cad=4

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Asst+Prof+Zahid+Shahab+Ahmed%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Rajiv+Kumar%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Omita+Goyal%22&source=gbs_metadata_r&cad=8



136

pozycję państwa dominującego. Relacje między Indiami a państwami w regionie ciągle były

asymetryczne, ale nie tak bardzo jak poprzednich etapach.

Partie regionalne odgrywały coraz bardziej widoczną rolę ze względu na

usankcjonowanie rządów koalicyjnych, coraz większą ilość mandatów, które zdobywały w

wyborach do Lok Sabhy, sukcesy w wyborach stanowych oraz dalszą liberalizację gospodarki.

Proces ten został zauważony przez światowych liderów, którzy w poprzednich latach podczas

oficjalnych wizyt odwiedzali tylko Delhi. Od początku lat 2000. poza wizytą w stolicy

odwiedzają Mumbaj, Hajdarabad, Kalkutę czy Bangalur, aby spotkać się z liderami stanów

którzy często reprezentują partie regionalne534. Prezydent Stanów Zjednoczonych, Barack

Obama podczas wizyty w Indiach w 2010 roku, najpierw odwiedził Mumbaj a dopiero potem

New Delhi. Sekretarz Stanu Hillary Clinton w 2012 roku spotkała się w Kalkucie z premier

Bengalu Zachodniego, Mamatą Banerjee, aby rozmawiać o możliwych amerykańskich

inwestycjach. Później Hillary Clinton poleciała do New Delhi. Warto zaznaczyć, że nowa

tendencja nie dotyczyła tylko przedstawicieli państw zachodnich. Liderzy państw

Południowoazjatyckich także negocjowali i spotykali się z premierami rządów stanowych,

którzy należą zarówno do partii regionalnych jak i ogólnokrajowych. Premier Bangladeszu

Sheikh Hasina już od początku lat 90. zapraszała do negocjacji dotyczących podziału wód rzek

lub uregulowania granicy, premiera stanu Bengal Zachodni. Prezydenci Sri Lanki, Junius

Richard, Jayawardane, Ranasinghe Premadasa i Mahinda Rajapaksa w kwestiach związanych

z LTTE w rozmowach i negocjacjach z Indiami zawsze uwzględniani przedstawicieli partii

regionalnych z Tamilnadu535.

Początek szóstego etapu, który według S. Jaishankara rozpoczął się w 2014 roku,

wyznacza nie tylko zwycięstwo BJP w wyborach do Lok Sabhy, ale także jest związany z

zmianami, które zaszły na arenie międzynarodowej. Chodzi o rosnące znaczenie Chin w

regionie Indo-Pacyfiku, które kontrastowało z niepewną polityką Stanów Zjednoczonych w

tym regionie. Ten etap charakteryzuje dynamiczne zaangażowanie Indii w politykę

międzynarodową, odejście od idei niezaangażowania (non-alignment) na rzecz zaangażowania

534 K. Sridharan, 2003, Federalism and Foreign Relations: The Nascent Role of the Indian States, “Asian Studies

Review” 2003, nr 4, s..475. 535 Rząd centralny jednak pozostaje najważniejszym partnerem bez zgody którego żadne porozumienie

międzynarodowe nie może zostać podpisane. Zob. więcej: O. Borah Hazarika, Evolving Dynamics of Federalism

and Foreign Policy Engagement of Indian States in External Affairs,” Indian Foreign Affairs Journal” 2014, nr 1,

s. 33-45.

137

na wielu płaszczyznach (multialignment)536. Według S. Jaishankara Indie stosują bardziej

realistyczne podejście do polityki międzynarodowej. Jednocześnie wykorzystują indyjską

„miękka siła” (soft power) w postaci promocji kultury, religii, kina, co ma przełożenie na

większe znaczenie Indii w regionie i na świecie537.

Należy podkreślić, że rząd Indii w szóstym etapie, jako jeden z priorytetów ustanowił

dalszą liberalizację gospodarki. Flagowy program premiera Narendry Modiego, Make in India,

ma na celu zwiększanie ilości bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Indiach538. Oznacza

to, że rządu stanowe i reprezentujące je partie regionalne, zyskały większa autonomię w

prowadzeniu zagranicznej polityki ekonomicznej. Premier N. Modi jako kolejny priorytet

ogłosił budowanie strategicznych relacji z państwami Azji Południowej (neighbourhood first

policy). To z kolei maiło wpływ na większe zaangażowanie stanów przygranicznych, a co a

tym idzie rządzących w nich partii regionalnych w relacje Indii w państwami sąsiedzkimi .

Pierwszym państwem, które odwiedził N. Modi po zaprzysiężeniu na premiera był Bhutan539.

W 2014 roku odbył także oficjalną wizytę do Nepalu (jako pierwszy premier Indii od 17 lat) a

w 2015 roku odwiedził Sri Lankę (pierwsza wizyta na tym szczeblu od 37 lat), Bangladesz oraz

Pakistan. SAARC ze względu na kryzys w relacjach Indii i Pakistanu nie ma wpływu na

stosunki między państwami członkowskimi. Założenia i cele organizacji nie zostały osiągnięte.

Relacje multilateralne zostały zastąpione bilateralnymi. Z kolei Look East Policy od 2014 roku

nabrało nowego kształtu pod nazwą Act East Policy. Nowa strategia ma na celu dalsze

rozwijanie współpracy Indii z państwami Azji Południowo-Wschodniej540. Polityka ta jest

kontynuowana przez rząd BJP po wygraniu wyborów w 2019 roku.

3.1.2 Wpływ liberalizacji gospodarki na wzrost znaczenia partii regionalnych

Liberalizacja indyjskiej gospodarki po 1991 roku jest jednym z najważniejszych

czynników (obok ewolucji systemu partyjnego), który miał wpływ na wzrost roli partii

regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii541. Autorka przedstawiła pokrótce

536A. Ayres, Our Time Has Come: How India is Making Its Place in the World, Oxford University Press, 2017; H.

V. Pant, India's Foreign Policy: Theory and Praxis, Cambridge University Press, 2019; I. Hall, Modi and the

Reinvention of Indian Foreign Policy, Bristol University Press, 2019. 537 P. Kugiel, India’s Soft Power: A New Foreign Policy Strategy, Routledge, 2017. 538 R. Rajan, Make in India, Largely for India, “Indian Journal of Industrial Relations” 2015, nr 2, s. 361–372. 539 B. Singh, India's Neighbourhood Policy: Geopolitical Fault Line of Its Nepal Policy in the Post-2015

Constitution, “Journal of International and Area Studies” 2016, nr 1, s. 59–75. 540 I. Hall, Modi and the Reinvention of Indian Foreign Policy, Policy Press, 2019; H. V. Pant, India's Foreign

Policy: Theory and Praxis, Cambridge University Press, 2019. 541 L. Kennedy, The Politics of Economic Restructuring in India: Economic Governance and State Spatial

Rescaling. Routledge 2013.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Alyssa+Ayres%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Harsh+V.+Pant%22&source=gbs_metadata_r&cad=7


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Hall,+Ian%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

138

główne założenia reform gospodarczych, rozpoczynając od zmian wprowadzonych w 1991

roku przez rząd Narasimhy Rao z Indyjskiego Kongresu Narodowego542. Wóczas rządy

stanowe i reprezentujące je partii regionalnych, uzyskały większą autonomie w podejmowanie

decyzji dotyczących zagranicznej polityki ekonomicznej, szczególnie w kwestii pozyskiwania

bezpośrednich inwestycji zagranicznych, organizacji szczytów gospodarczych oraz otwierania

specjalnych stref ekonomicznych543.

Z powodu zmieniającej się sytuacji międzynarodowej na przełomie lat 80. i 90. XX

wieku, m.in. rozpad ZSRR, Indie były zmuszone do zmiany zagranicznej polityki

ekonomicznej. Socjalizm nie spełnił oczekiwań rządu i obywateli, indyjska gospodarka była w

poważnym kryzysie, państwo stanęło na progu bankructwa544. Sytuację pogorszył światowy

kryzys naftowy spowodowany pierwszą wojną w Zatoce. Ceny paliw wzrosły od sierpnia 1990

do sierpnia 1991 roku aż o 65%. Ponadto pracę straciło wielu Indusów zatrudnionych w

Kuwejcie i Iraku. Musieli wrócić do Indii, gdzie nie mieli możliwości podjęcia pracy. Indie

zmuszone były do upłynnienia części rezerw złota aby móc wywiązywać się z zobowiązań

międzynarodowych545. Konieczne było przeprowadzenie reform gospodarczych. Program

liberalizacji gospodarki został rozpoczęty przez rząd Rajiva Gandhiego w drugiej połowie lat

80., ale decydującą rolę odegrał rząd Narasimhy Rao w latach 1991-1996546. N. Rao mianował

ministrem finansów Manmohana Singha547, który był odpowiedzialny za opracowanie pakietu

reform548. Liberalizacja gospodarki oznaczała koniec license and permit raj, czyli etapu w

historii gospodarczej Indii kiedy przedsiębiorcy musieli na wszystkie działania musieli uzyskać

oficjalne pozwolenie od rządu, co trwało bardzo długo i spowolniało rozwój gospodarczy549.

Należy podkreślić, że w latach 90., liberalizacja gospodarki miała charakter stopniowy i

542 N.K. Jha, Foreign Policy Making in Federal States : The Indian and Canadian Experiences, “India Quarterly”

1999, nr 3-4, s. 1–16. 543 N. Singla, Subnational Diplomacy: Restructuring Constituent Foreign Policy of India?, “Economic and

Political Weekly” 2017, nr 22, s. 34–39; K. Sridharan, 2003, Federalism and Foreign Relations: The Nascent Role

of the Indian States, “Asian Studies Review” 2003, nr 4, s. 463–489. 544 G. Das, India unbound, Penguin Books, New Delhi 2007, s. 288. 545 S. Bose, A. Jalal, Modern South Asia, Oxford University Press, New Delhi 1998, s. 229. 546 R. Mukherji dzieli historię wzrostu gospodarczego Indii na trzy okresy: 1947-1974 (tzw. Hindu rate of growth),

okres powolnego wzrostu, 1975-1990 czas umiarkowanego wzrostu oraz od 1991 roku wysoki wzrost

gospodarczy. Zob. więcej: R. Mukherji, The State, Economic Growth, and Development in India, “India Review”,

2009 nr 1, s. 81-106. 547 Manmohan Singh jest jedynym premierem po J. Nehru, który sprawował ten urząd dwie pełne kadencje pod

rząd w latach 2004-2014. 548 Pakiet reform nosił nazwę Oświadczenie o Polityce Przemysłowej (Statement of Industrial Policy), został

ogłoszony na forum Lok Sabhy 24 lipca 1991. Zob. więcej: S.D.Tendulkar, Political Economy of Indian Economic

Policy, “Economic and Political Weekly” 2003, nr 31, s. 3248–3251. 549 R. Biswas, S. Marjit, Political Lobbying and Fiscal Federalism: Case of Industrial Licenses and Letters of

Intent, “Economic and Political Weekly” 2003, nr 8, s. 716-725.

https://www.tandfonline.com/author/Mukherji%2C+Rahul

139

wybiórczy. Rząd N. Rao zadecydował między innymi o obniżeniu stawek celnych. W 1992

roku wszedł w życie program Polityki Eksportu i Importu, EXIM550, Indie zaczęły zmieniać

politykę z proimportowej na proeksportową. Powstawało coraz więcej małych i średnich

przedsiębiorstw, co wpłynęło na dynamiczny rozwój sektora prywatnego551. Kolejna istotną

decyzją dla dalszego rozwoju gospodarczego Indii była sprzedaż akcji przedsiębiorstw

państwowych. Wiele z nich przekształcono w spółki akcyjne z udziałem skarbu państwa. Rząd

zadecydował także o dewaluacji rupii552. Reformy miały pozytywny wpływ na pobudzenie

gospodarki, w latach 1991-1996, indyjska gospodarka odnotowała większy wzrost niż w ciągu

poprzednich czterdziestu. Eksport indyjskich towarów zwiększał się w tempie 20 proc. rocznie,

produkcja przemysłowa wzrosła o ponad 10 proc., a inflacja do 1995 roku spadła do poniżej 6

proc. Giełda w Mumbaiu szybko się rozwijała a Bangalore stawało się drugą Doliną

Krzemową553. Ponadto dzięki pakietowi wprowadzonych reform Indie uzyskały wsparcie z

Banku Światowego (World Bank, WB) oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego

(International Monetary Fund, IMF)554.

Kluczowe dla partii regionalnych były zmiany wprowadzone w zakresie pozyskiwania

bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) oraz możliwości otwierania specjalnych stref

ekonomicznych. Minister finansów M. Singh w 1992 roku zadecydował o sektorowym

zniesienie zakazu bezpośrednich inwestycji zagranicznych555. Wprowadzone wówczas zostały

ograniczenia w wysokości udziału zagranicznego inwestora w przedsiębiorstwach

zarejestrowanych w Indiach556. W roku budżetowym 1991-1992 BIZ wyniosły 165 milionów

USD557. Kolejne rządy liberalizowały warunki BIZ, co spowodowały dynamiczny rozwój tego

sektora. W roku 2018-2019 BIZ wyniosły aż 64,5 miliardy USD, a Indie znalazły się w gronie

dziesięciu najatrakcyjniejszych miejsc do inwestowania558.

W kontekście tych zmian należy zwrócić uwagę, że przed 1991 rokiem, jedyne

inwestycje, które trafiały do rządów stanowych, pochodziły z rządu centralnego. S. Khemani559

550 K. Kłosiński. (red.), Chiny – Indie, Ekonomiczne skutki rozwoju, KUL, Lublin 2008, s. 286-287. 551 B. Dasgupta, External Dimension of an Emerging Economy India, Routledge 2018. 552S. Bhutani, S. Tokarski, Nowoczesne Indie. Wyzwania rozwoju, Askon, Warszawa 2007, s. 107. 553 J. Dreze, A. Sen, India development and participation, New Delhi 2006, Oxford University Press, s.61-63. 554 S. Wolpert, A New history of India, Oxford 2000, Oxford University Press, s. 441-451. 555 D.S. Zbytek, Azjatycka szachownica, Sprawy Polityczne, Warszawa 2008, s. 46. 556 S. Wolpert, A New history of India, Oxford 2000, Oxford University Press, s. 441-451. 557S. R. Ramkishen S. New Dimensions of Economic Globalization: Surge of Outward Foreign Direct Investment

from Asia, Singapore, World Scientific Publishing, 2008. 558 Department for Promotion of Industry and Internal Trade https://dipp.gov.in/publications/fdi-statistics (dostęp:

12.07.2019). 559 S. Khemani, Does Delegation of Fiscal Policy to an Independent Agency makes a Difference? Evidence from

Intergovernmental Transfers in India, “Journal of Development Economics” 2007, nr 82, s. 464–484.


https://dipp.gov.in/publications/fdi-statistics

140

i W. Arulampalam560 w swoich badaniach wykazali, że rząd centralny podejmując decyzje o

lokalizacji inwestycji kierował się w większości przypadków przesłankami politycznymi. Stany

indyjskie można było podzielić na cztery kategorie561. Kategoria pierwsza, to stany, których

premierzy stanowi należeli do partii, która rządziła na poziomie centralnym. W drugiej

kategorii, premierzy stanowi należeli do jednej z partii, która na szczblu centralnmym tworzyła

koalicję z partią rządzącą. Trzecia kategoria to stany rządzone przez partie, które wspierały

rząd centralny spoza koalicji. Czwarta kategoria odnosi się do stanów rządzonych przez partie

należące do opozycji. Stany z pierwszej kategorii otrzymywały najwięcej inwestycji, chyba, że

doszło do sytuacji kiedy koalicja nie miała zdecydowanej większości lub koalicje opuściły

jedna lub więcej partii i poprzez to była niestabilna. Wtedy stany z drugiej kategorii

otrzymywały więcej inwestycji. Stany z trzeciej kategorii otrzymały inwestycje wtedy gdy

konieczne było dla partii rządzącej na szczeblu centralnym, pozyskanie wsparcia spoza koalicji.

Do ostatniej kategorii stanów dotacje i inwestycje trafiły sporadycznie562. Doprowadziło to do

utrwalenia nierówności w rozwoju ekonomicznych stanów, już od mementu odzyskania przez

Indie niepodległości563. Sytuacja zaczęła ulegać zmianie, od początku lat 90., kiedy to

inwestorzy zagraniczni mogli rozpocząć działalność w Indiach. To oni decydowali, w której

części Indii chcą inwestową. Należy jednak podkreślić, że rząd centralny miał pośredni wpływu

na podejmowane przez nich decyzje564. Inwestorzy z zagranicy przy wyborze miejsc na

inwestycje kierowali się kilkoma czynnikami. Po prierwsze dostępną infrastrukturą, po drugie

wykwalifikowaną siłą roboczą, po trzecie dotychczasową wielkością inwestycji. Czwartym

czynnikiem, które decydował o rozpoczęciu współpracy była stabilność rządu stanowego oraz

charakter jego relacji z rządem centralnym565. Inwestorzy mieli świadomość, że konflikt na linii

rząd centralny –rząd stanowy mógł doprowazić do opóźnień w realizacji inwestycji. Kolejny

560 W. Arulampalam, S. Dasgupta, A. Dhillon, B. Dutta, Electoral Goals and Center-State Transfers: A

Theoretical Model and Empirical Evidence from India, “Journal of Development Economics” 2009, nr 88, s. 103–

119. 561 Warto zwrócić uwagę, że nawet pomimo dalszej liberalizacji gospodarki i rosnącej roli rządów stanowych i

reprezentujących je partii regionalnych, w wybranych przypadkach przedstawiony podział jest ciągle aktualny w

2020 roku. 562 S. Khemani, Does Delegation of Fiscal Policy to an Independent Agency makes a Difference? Evidence from

Intergovernmental Transfers in India, “Journal of Development Economics” 2007, nr 82, s. 464–484; W.

Arulampalam, S. Dasgupta, A. Dhillon, B. Dutta, Electoral Goalsand, Center-State Transfers: A Theoretical

Model and Empirical Evidence from India, “Journal of Development Economics” 2009, nr 88, s. 103–119. 563 A. Kohli, State-Directed Development: Political Power and Industrialization in theGlobal Periphery,

Cambridge University Press 2004. 564N. Bajpai, J. Sachs, The Progress of Policy Reform and Variations in Performance at the Sub‐National Level in

India. Cambridge, Massachusetts: US: Harvard Institute for International Development (Development Discussion

Paper 730) 1999. 565 C. Erol, An Exploratory Model of Political Risk Assessment and Decision Process of Foreign Direct Investment,

“International Studies of Management and Organization” 1985, nr 2, s. 75–90.

141

czynnik był związany ze stosunkiem mieszkańców stanu do bezpośrednich inwestycji

zagranicznych. Inwestycje często miały wpływ na zanieczyszczenie środowiska lub

przesiedlanie mieszkańców (w przypadku tworzenia specjalnych stref ekonomicznych)566.

Oznaczało to, że mogło dojść do protestów, który miałyby negatywny wływ na inwestycje. Ten

czynnik łaczy się z czynnikiem poprzednim. Rząd stanowy mógł we współpracy z rządem

centralnym pracować nad tym aby ograniczyć możliwość wybuchu protestów, ale jeśli relacje

między rządami były niepoprawne to wtedy mogło to doprowadzić do prób wykorzystanie

protestów do osłabienia pozycji rządu centralnego lub stanowego567. Pomimo konkurencji

między rządem centralnym a rządami stanowymi, oficjalne stanowisko rzącu centralnego

zakładało, wsparcie i pomoc dla rządów stanowych. Rozwój gospodarczy Indii w dużej mierze

zależy od skali reform przeprowadzanych na szczeblu lokalnym.

Coraz większe zainteresowanie inwestorów zagranicznych współpracą z Indiami, było

jednym czynników, który miał wpływ na kontynuowanie procesu liberalizacji gospodarki i

zwiększania uprawnień rządów stanowych, a co za tym idzie partii regionalnych, w

kształtowaniu zagranicznej polityki ekonomicznej. Nowe prerogatywy dotyczyły wydawania

upoważnienia do wydawania licencji oraz dokumentów poświadczających własność ziemi,

która zostanie wykorzystana pod inwestycję. Dotyczyło to zarówno sektora prywatnego jak i

państwowego568. Ponadto rządy stanowe w następnych latach zyskały możliwość kreowania

polityki dotyczącej rozwoju przemysłu, tworzenia infrastruktury pod inwestycje, zatwierdzanie

specjalnych stref ekonomicznych (SEZ) oraz decydowania o przyznawaniu inwestorom ulg

podatkowych (poza podatkiem od osób prawnych). Rządy stanowe nie miały wpływu na

zmianę limitów napływu BIZ w konkretnych sektorach. Nie mogły także zmieniać procedur

akceptowania i wprowadzania w życie inwestycji ponieważ prerogatywy te należą do rządu

centralnego (tak stanowi Konstytucja Indii). Stany jednak miały wpływ na to jak szybko były

otwierane inwestycje, ponieważ kontrolowały prawo pracy oraz wdrażanie federalnych

regulacji związanych z przemysłem569.

W tym kontekście istotne jest aby przedstawić szczegółowo zmianę, który miała wpływ

na wzrost znaczenia partii regionalnych. W 1999 roku, rząd Atala Bihriego Vajpayee’a (BJP)

566 Govt Fast‐tracks Plan to Revamp Urban Infra, NDA‐ruled states to benefit., “Hindustan Times” Decemebr

2016. <www.hindustantimes.com/india‐news/govt‐fast‐tracks‐plan‐torevamp‐urban‐infra‐nda‐ruled‐states‐to‐

benefit/story‐cjQyB5nLiVr0QRNCY7ptgJ.html> (dostęp: 23 maja 2019). 567 K.A. Badrinath, Highway Projects in BJP States Put in Fast Lane, “Financial Chronicle” 2014, nr 7, s. 1-6. 568 T. Besley, R. Burgess, B. Esteve-Volart, The Policy Origins of Poverty and Growth in India, (w:) T. Besley, L.

Cord (red.) Delivering on the Promise of Pro-Poor Growth, Palgrave Macmillan and World Bank 2007. 569 LI. Rudolph, Lloyd, S. H. Rudolph, Iconisation of Chandrababu: Sharing Sovereignty in India's Federal

Market Economy, “Economic and Political Weekly” 2001, nr 18, s. 1541-1552.

142

uchylił restrykcyjny Foreign Exchange Regulation Act (FERA) z 1973 roku i zastąpił Foreign

Exchange Management Act (FEMA), który określał między innymi w których sektorach

inwestycje zagraniczne są dopuszczalne bez wcześniejszej zgody rządu centralnego i Reserve

Bank of India (RBI). Inwestycje w sektorach, które nie znajdowały się na liście były

rozpatrywane przez Foreign Investment Promotion Board (FIPB)570, która była częścią

Ministerstwa Finansów571. Rok później premier Atal Bihari Vajpayee zezwolił na tworzenie

specjalnych stref ekonomicznych (special ecomonic zones, SEZ) , które w praktyce były raczej

export processing zones (EPZs)572. Dopiero Special Economic Zones Act z 2005 roku573

umożliwił stworzenie sprawnie działających stref. Przed 2005 roku działało 7 SEZ należących

do rządu centralnego oraz 12 stanowych lub prywatnych SEZ W 2019 roku 351 SEZ było

uznanych przez rząd Indii, z czego 232 funkcjonowały. Nie we wszystkich stanach i terytoriach

związkowych, które reprezentują partie regionalne wybrane do studium przypadku, strefy

ekonomiczne działają lub mają wkrótce zacząć funkcjonować. Stref nie ma w Biharze oraz

Dźammu i Kaszmir (Tabelka nr 3). W pierwszym przypadku jest związane między innymi ze

słabą infrastrukturą, brakiem wykwalifikowanej kadry oraz wysoką przestępczością i korupcją.

Stan Bihar ma najniższych w Indiach dochód per capita, który w 2018 wynosił jedynie 640

USD. Dźammu i Kaszmir nie jest atrakcyjnym miejscem dla inwestorów ze względu na

niestabilną sytuację polityczną spowodowaną konfliktem z Pakistanem. Najwięcej specjalnych

stref ekonomicznych w 2019 roku działo kolejno w: Tamilnadu (40), Maharasztra (30), Andhra

Pradeś (19), Uttar Pradeś (12), Bengal Zachodni (7)574, Odisha (5), Pendżab (3).

570 FIPB została jednak rozwiązana w 2017 roku, aby pobudzić napływ inwestycji. 571 J. Bhatia, Circumventing Institutions: Did Chidambaram Subvert the Foreign Investment Promotion Board?

“Economic and Political Weekly” Spaecial Issue 2015. 572Ruled by Lakshmi, (w:) „The Economist”, nr 8610, dn. 13-19.12.2008, s. 17-18. 573Dokument jest dostępny na stornie: Special Economic Zones in India, Ministry of Commerce & Industry,

Department of Commerce :http://sezindia.nic.in/upload/uploadfiles/files/SEZAct2005.pdf (dostęp: 12.12.2019). 574 Premier stanu Bengal Zachodni i liderka TMC podczas spotkań z mieszkańcami stanu często krytykowała

otwieranie SEZ, ponieważ jej zdaniem są szkodliwe dla mieszkańców Bengalu Zachodniego. Według TMC

korzyści ze stref czerpią tylko nieliczni, w tym skorumpowani politycy i przestępcy. Jednak pomimo takiej retoryki

w okresie przedwyborczym, M. Banerjee po wygraniu wyborów w 2016 roku, promuje rozwój parków

technologicznych, a co się z tym wiąże SEZ.

https://en.wikipedia.org/wiki/Export_processing_zones

http://sezindia.nic.in/index.php



http://sezindia.nic.in/upload/uploadfiles/files/SEZAct2005.pdf

143

Tabela nr 2. Specjalne strefy ekonomiczne (Special Economic Zones, SEZ) w Indiach

Stany/Terytoria

Związkowe

SEZ

ustanowione

przez rząd

centralny przed

2005

SEZ

ustanowione

przez SEZs

Act, 2005

Strefy, w

których mogą

funkcjonować

w w świetle

SEZs Act 2005

Działające SEZs

(łącznie przed i

po 2005 roku)

Andhra Pradeś 1 32 27 19

Bengal Zachodni 1 7 5 7

Chandigarh 0 2 2 2

Chhattisgarh 0 2 1 1

New Delhi 0 2 0 0

Goa 0 7 3 0

Gudźarat 1 28 24 20

Harijana 0 24 21 6

Jharkhand 0 1 1 0

Karnataka 0 62 51 31

Kerala 1 29 25 19

Madhya Pradeś 0 10 5 5

Maharasztra 1 49 43 30

Manipur 0 1 1 0

Nagaland 0 2 2 0

Odisha 0 7 5 5

Puducherry 0 1 0 0

Pendżab 0 5 3 3

Radźastan 0 5 4 3

Tamilnadu 1 53 50 40

Telangana 0 63 57 29

Uttar Pradeś 1 24 21 12

W sumie 7 416 351 232

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: http://sezindia.nic.in/index.php (dane z 02.07.2019, dostęp:

28.12.2019)

Kolejnym krokiem w liberalizacji gospodarki, który miał wpływ na wzrost znaczenia

rządów stanowych i reprezentujących je partii regionalnych, był flagowy projekt rządu

premiera Narendry Modiego, Make in India. Projekt, który został zainaugurowany w 2014

144

roku i jest realizowany także podczas drugiej kadencji BJP, od 2019 roku575. Celem programu

jest wprowadzenie ułatwień w prowadzeniu działalności gospodarczej w Indiach zarówno dla

inwestorów krajowych jak i zagranicznych oraz stworzenie systemu sprzyjającego budowaniu

infrastruktury produkcyjnej. Rząd przedstawił listę 25 sektorów priorytetowych, w których

obniżono lub całkowicie zniesiono ograniczenia dotyczące wartości procentowej BIZ. Premier

Modi w podczas wizyt zagranicznych promował program Make in India, dzięki czemu

zainteresowanie Indiami jako potencjalnym miejscem inwestycji wzrosło576. Rządy stanowe i

reprezentując je partie regionalne uzyskały możliwość towrzenia kampanii i programów pod

patronatem Make in India, dzięki czemu mogą prowadzić wspierane przez rząd centralny akcje

pomocyjne stanu za granicą. Miało to wpływ nie tylko na wzrost znaczenia partii regionlanych

kształtowaniu zagranicznej polityki ekonomicznej ale także na wzrost popracie wśród

wyborców. Jednak ze względu na zróżnicowanie stanów pod względem rozwoju

ekonomicznego i świadomości politycznej wyborów, nie zawsze partie regionalne wspierały

wszystkie decyzje rządu związane z Make in India577.

575 Zob. więcej strona internetowa programu Make in India: http://www.makeinindia.com/about (dostęp 12.03.

2019). 576 G. Nataraj, R. Sekhani, Land Acquisition Bill: The key to making in India, “Financial Express” March

2015,http://www.financialexpress.com/article/fe-columnist/land-acquisition-billthe-key-to-making-in-

india/55513/Natrajan, S. (dostęp: 12.05.2019). 577 Przykładem jest propozycja zmian w prawie dotyczącym nabywania ziemi, co zostało przedstawione poniżej.

W tym przypadku kluczem do zrozumienia stanowisk partii był podział na te które wspierają Indyjski Kongres

Narodowy lub BJP. Celem zwiększania skuteczności programu Make in India, Department for Promotion and

Industry and Internal Trade (DPIIT) w 2015 roku rozpoczął Business Reforms Action Plan, który ma na celu

zarekomendowanie stanom i terytoriom związkowych reform, które mają na celu uproszczenie procedur

dotyczących prowadzenie biznesu577. Jednym z problemów jest prawo nabywania ziemi. Land Acquisition Act z

1894 obowiązywał do 2013, kiedy to rząd Kongresu zdecydował o wprowadzeniu nowego prawa Right to Fair

Compensation and Transparency in Land Acquisition, Resettlement and Rehabilitation. W 2014 roku rząd BJP

(NDA) postanowił wprowadzić zmiany w nowym prawie, aby odpowiadało ono założeniom programu Make in

India. Jednak część stanów sprzeciwiła się zmianom twierdząc, ze są niekorzystne dla najbiedniejszych obywateli

oraz dla rolników. Minister finansów Arun Jaitley powiedział, że jeśli rząd centralny nie zdoła wprowadzić zmian

to wówczas decyzja powinna zostać zostawiona w gestii stanów. Podkreślił, że jeśli stany chcą się rozwijać

dynamicznie to powinny przygotować własne propozycje zmian które wówczas zaakceptuje rząd centralny.

Zaznaczył, że wiele stanów takie sugestie przekazały577. P. Jayalakshmi, Performance of Development

Programmes in India-Issues and Challenges, KY Publications, 2019; V. Madhavan, Controversy over land

acquisition bill…. “New Indian Express” March 2015, http://www.newindianexpress.com/nation/Controversy-

Over-Land-Acquisition-Bill-All-You-Needto-Know/2015/03/07/article2701536.ece (dostęp: 12.03.2018).

http://www.makeinindia.com/about

145

Tabela nr 3. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) w Indiach

Biuro

regionalne

RBI

Stany i terytoria

związkowe podlegające

pod biuro regionalne

Kwota BIZ od

kwietnia 2000 do

września 2019 roku (w

milionach USD)

Procent od

wszystkich

wpływów z BIZ

Mumbaj Maharasztra,

Dadra&Nagar Haveli,

Dam&Diu

130 706 29%

New Delhi Delhi, cześć Uttar Pradeś

i Harijany

91 812 21%

Bangalore Karnataka 42 320 9%

Ćennai Tamilnadu i Pondichery 31 196 7%

Ahmedabad Gudźarat 24 006 5%

Hajderabad Andhra Pradeś 18 981 4%

Kalkuta

Bengal Zachodni, Sikkim

oraz Andamany i

Nikobary

5 850 1%

Chandigarh Chandigarh, Pendżab,

Harijana, Himachal

Pradeś

2 393 0,5%

Kochi Kerala, Lakszadiwy 2 073 0,5%

Dźajpur Radżastan 2 048 0,5%

Bhopal Madhja Pradeś,

Chattisghar

1 437 0,3%

Panaji Goa 989 0,2%

Kanpur Uttar Pradeś, Uttranchal 699 0,2%

Bhubaneshwar Odisha 592 0,1%

Guwahati Asam, Arunachal Pradeś,

Manipur, Meghalaja,

Mizoram, Nagaland,

Tripura

122 0,03%

Patna Bihar, Dźarkand 113 0,03%

Jammu Dźammu i Kaszmir 6 0.00

Pozostałe 90 473 20%

W sumie 446 116

Źródło: Department for Promotion of Industry and Internal Trade

https://dipp.gov.in/sites/default/files/FDI_Factsheet_September2019_01January2019.pdf (dostęp 12.12.2019)

Pomimo tego, że bariery w dostępie BIZ do konkretnych sektorów są całkowicie

usuwane lub zmniejszane to rozbudowana biurokracja, szczególnie na poziomie stanów, jest

146

ciągle problemem, który ogranicza napływ BIZ do Indii578. Ma to wpływ na miejsca jakie

zajmują Indie w rankingu łatwości prowadzenia biznesu. W 2018 roku Indie zajmowały 77

miejsce na 190 państwa, a Chiny 46 miejsce579. Konieczne jest ujednolicenie zasad i praw

obowiązujących na terenie stanów. Największy procent z BIZ wśród stanów wybranych do

studium przypadku (dane z września 2019 roku), przypada na Maharasztrę, następnie

Tamilnadu, Andhra Pradeś, Bengal Zachodni, Pendżab, Uttar Pradeś, Odisha oraz terytorium

związkowe Dźammu i Kaszmir. Stan Bihar nie został wyszególniony, tylko wliczony do grupy

pozostałych stanów i terytoriów związkowych, które odpowiadają w sumie za 20 proc.

bezpośrednich inwestycji zagranicznych (Tabela nr 3).

Liberalizacja indyjskiej gospodarki miała wpływ na zwiększenie kompetencji rządów

stanowych i co jest z tym związane wzrostu znaczenia reprezentujących je partii regionalnych.

Rządy stanowe zaczęły konkurować ze sobą w pozyskiwaniu bezpośrednich inwestycji

zagranicznych. Było to także związane ze zmianami jakie zaszły po 1991 roku wśród indyjskich

wyborców. W wyborach coraz częściej brali udział przedstawiciele najniższych warstw

indyjskiego społeczeństwa, którzy często byli bezrobotni lub mieli niski dochód. Pozyskiwanie

inwestycji zagranicznych oznaczało powstanie nowych miejsc pracy, co zwiększało szanse

partii regionalnych na reelekcję580. W praktyce oznaczało to, że im większa autonomia rządów

stanowych w kwestiach ekonomicznych, tym większe poparcie dla reprezentujących je partii

regionalnych, podczas wyborów stanowym i do Lok Sabhy.

3.2 Stosunki z wybranymi państwami sąsiedzkimi

W kolejnych podrozdziałach przedstawiono stanowiska i poglądy partii regionalnych w

odniesieniu do kluczowych kwestii związanych z polityką zagraniczną Indii wobec państw

sąsiedzkich. Przeanalizowano programy wyborcze, wypowiedzi liderów oraz oficjalne

dokumenty publikowane przez partie regionalne. Ponadto Autorka podczas wyjazdów

studyjnych do Indii przeprowadziła liczne wywiady z pracownikami uniwersytetów

publicznych i państwowych, think-tanków, instytutów badawczych oraz przedstawicielami

administracji rządu centralnego i rządów stanowych.

Nieuregulowane lub niestrzeżone granice, nielegalna migracja, terroryzm, przemyt,

578 S. Gupta, Foreign direct investment in India: Policy reform and politics, “Canadian Foreign Policy Journal”

2006, nr 2, s. 19-34. 579 World Bank, Ease of doing business in India, http://www.doingbusiness.org/en/data/exploreeconomies/india#

(dostęp: 14.05.2019). 580 M.S. Ahluwalia, Economic Performance of States in the Post-Reforms Period, “Economic and Political

Weekly” 2000, nr 45, s.1637-1648.

147

handel narkotykami, nierozwiązane kwestie podziału wód rzek, dyskryminowanie mniejszości

ale także chęć współpracy gospodarczej, nawiązywania bliższych relacji między mieszkańcami

obszarów przygranicznych, promowanie wymiany naukowo-kulturowej i turystyki religijnej,

to wybrane czynniki, które mają wpływ na stanowisko i poglądy partii regionalnych w

odniesieniu do kluczowych kwestii polityki zagranicznej Indii wobec państw sąsiedzkich.

Należy zaznaczyć, że specyfika indyjskich partii regionalnych polega na tym, że w zależności

od stanu, który reprezentują, koncentrują się na różnych kwestiach związanych z polityką

zagraniczną581. W większości przypadków partie reprezentujące stany przygraniczne angażują

się w politykę zagraniczną wobec państw z którymi sąsiadują. Przykładowo dla partii

regionalnych z południa Indii, np. DMK lub AIADMK, polityka wobec Bangladeszu nie jest

istotną częścią programu wyborczego. Partie te w centrum zainteresowania stawiają politykę

wobec Sri Lanki582. Partie regionalne ze stanów, które nie maja granic międzynarodowych

zazwyczaj koncentrują się na zagranicznej polityce ekonomicznej. Z trzynastu partii

wybranych do studium przypadku, dziesięć reprezentuje stany przygraniczne: TMC z Bengalu

Zachodniego, DMK i AIADMK z Tamilnadu, SP i BSP z Uttar Pradeś, JD (U) i RJD z Biharu,

JKNC i JKPDP z Dźammu i Kaszmir oraz SAD z Pendżabu. Trzy pozostałe to: TDP z Andhra

Pradeś, Shiv Sena z Maharasztry oraz BJD z Odishy.

3.2.1 Pakistan

Polityka zagraniczna Indii wobec Pakistanu jest zdominowana poprzez nierozwiązany

konflikt graniczny o Kaszmir, który trwa od momentu uzyskania przez obywa państwa

niepodległości w sierpniu 1947 roku583. Z Pakistanem graniczy jedno terytorium związkowe:

581 S. S. Pattanaik, Federalising India’s Neighbourhood Policy: Making the States Stakeholders, “Strategic

Analysis” 2014, nr 1, s. 31-48, 582 K. Sridharan, Federalism and Foreign Relations: The Nascent Role of the Indian States, “Asian Studies

Review” 2013, nr 4.

583 Indie i Pakistan toczyły trzy wojny: w 1947, 1965 i 1971 roku, które nie doprowadziły do ustalenia granicy

akceptowalnej przez obydwie strony. W 1998 roku państwa przeprowadziły udane próby z bronią nuklearną. Od

tego momentu nie doszło do wojny, co nie oznacza to, że na granicy sporadycznie nie dochodzi do konfliktów,

czego przykładem jest konflikt kargilski w 1999 roku. Zarówno strona indyjska jak i pakistańska deklarują chęć

zakończenia sporu o Kaszmir. Jednak pomimo negocjacji (w których brały udział także inne państwa i organizację,

w tym Organizacja Narodów Zjednoczonych) relacje między państwami w ostatnich latach są napięte.

148

Dźammu i Kaszmir i trzy stany: Pendżab584, Radżastan oraz Gudźarat585. Partie regionalne ze

tych stanów i terytorium związkowego są w większym stopniu zaangażowane w kształtowanie

polityki wobec Pakistanu niż pozostałe. Do studium przypadku wybrano Shiromani Akali Dal

(SAD) z Pendżabu oraz Jammu and Kashmir Peoples Democratic Party (JKPDP) i Jammu and

Kashmir National Conference (JKNC) z Dźammu i Kaszmir. Należy zaznaczyć, że relacje z

Pakistanem pozostają w centrum zainteresowania indyjskiego społeczeństwa. Liderzy

wszystkich trzynastu partii regionalnych wybranych do studium przypadku odnoszą się do

polityki wobec Pakistanu w wystąpieniach, programach wyborczych lub innych dokumentach

publikowanych przez partie. Autorka skupi się na analizie stanowisk i poglądów partii

regionalnych w odniesieniu następujących problemów: rozwój infrastruktury przygranicznej,

rozwój współpracy gospodarczej, stosunek do konfliktów militarnych na granicy i możliwości

wybuchu wojny, poprawa relacji między mieszkańcami obszarów przygranicznych, możliwość

odwiedzania miejsc kultu religijnego, renegocjowanie porozumienia podziału wód rzeki Indus.

Ze względu na starcia na granicy, w których giną zarówno żołnierze jak i cywile, Indie

i Pakistan odwołują spotkania bilateralne i te które miały się odbyć na forum

międzynarodowym (SAARC, Zgromadzenie Ogólne ONZ, Szanghajska Organizacja

Współpracy). Ponadto obydwie strony nakładają na siebie wzajemnie dodatkowe bariery i

taryfy handlowe. Liderzy państw decyzją także o czasowym zamykaniu przejść granicznych.

Takie działania mają negatywny wpływ na rozwój relacji politycznych, gospodarczych i

naukowo-kulturowych. Niekorzystnie oddziałują na rozwój handlu przygranicznego oraz

relacje między społecznościami mieszkającymi po obu stronach granicy586. Brak dialogu

uniemożliwia rozwiązanie konfliktu granicznego i prowadzi do jego eskalacji, co powoduje, że

Pakistan to państwo które najczęściej pojawia się podczas kampanii wyborczej zarówno w

przypadku partii ogólnokrajowych jak i regionalnych587.

Partie polityczne, grupy interesu, organizacje pozarządowe oraz opinia publiczne z

Dźammu i Kaszmir miały wpływ na politykę zagraniczną Indii wobec Pakistanu już od połowy

584 Pendżabu podobnie jak Bengal przed podziałem Indii Brytyjskich był jedną prowincją. Po 1947 roku jedna

piąta stanu Pendżab znalazła się w granicach Indii, a pozostała część w Pakistanie. Podział doprowadził do

wielotysięcznych migracji, podzielnia rodzin i zagrabienia majątków. Ponadto w przypadku wielu rodzin miejsca

kultu religijnego i groby przodków znalazły się poza granicami państwa. 585 W Radżastanie i Gudżaracie partie regionalne takie jak: Bharatiya Tribal Party, Rashtriya Loktantrik Party

odgrywają bardzo marginalną rolę, stanowisko tych partii nie zostało ujęte w studium przypadku. Polityka stanowa

jest ciągle dominowana przez partie ogólnokrajowe: Indyjski Kongres Narodowy i Bharatiya Janata Party. 586 S. Saaliq Fayaz, Kashmir Conflict, “The Daily Rising Kashmir”, 2011; R. Chowdari Tremblay, Kashmir’s

Secessionist Movement Resurfaces: Ethnic Identity, Community Competition, and the States, “Asian Survey” 2016,

nr 6, s. 924–50. 587 A. Ranjan, Foreign Policy and Voting Pattern in India, ISAS Insights, nr. 541, March 2019.

149

lat 50. XX wieku588. Związane to było nie tylko ze strategicznym położeniem stanu ale także z

artykułem 370 Konstytucji Indii, który nadał mu specjalny status w ramach federacji589. Jammu

and Kashmir Peoples Democratic Party (JKPDP) i Jammu and Kashmir National Conference

(JKNC), partie regionalne ze stanu, a od 31 października 2019 roku terytorium związkowego

Dźammu i Kaszmir prezentują bardzo podobne stanowisko wobec Pakistanu. Obydwie partie

wielokrotnie w programach wyborczych podkreślały, że konieczny jest dialog z rządem

pakistańskim, który powinien doprowadzić do rozwiązania konfliktu granicznego. Premierzy

Indii i Pakistanu powinni spotykać się w Indiach i w Pakistanie, aby dyskutować na temat

rozwiązań, które doprowadzą do unormowania relacji między państwami. W spotkaniach

powinni brać udział członkowie partii regionalnych, badacze zajmujący się tematyką polityki

zagranicznej Indii i Pakistanu, przedstawiciele biznesu oraz członkowie organizacji

pozarządowych. Ponadto parite regionalne z Dźammu i Kaszmie postulują włączenia przez rząd

centralny w negocjacje z Pakistanem dotyczące granicy, separatystycznej grupa Hurriyat.

Dzięki temu możliwe będzie szybsze wypracowanie propozycji działań, które powinny podjąć

Indie i Pakistan. Członkowie partii postujalą także aby uwolnienić z aresztów i więzień

członków grup Hurriyat i Hizb-ul-Mujahideen. Ponadto powinna zostać rozwiązana Special

Operation Group której zadaniem jest wspieranie policji Dźammu i Kaszmir w walce z

terroryzmem. Dziąłania te mają doprowadzić do poprawenia bezpieczeństwa w stanie, co

miałoby mieć pozytywny wpływ na proces pokojowy z Pakistanem.

Przedstawiciele JKNC i JKPDP są przekonani, że konieczny jest rozwój współpracy

gospodarczej, która będzie miał przełożenie na poprawę stosunków politycznych. Pierwszym

krokiem powinien być rozwój handlu przygranicznego oraz otwarcie dodatkowych przejść

granicznych. Powinny także zostać uruchomione połączania autobusowe między indyjską i

pakinstańsą częścią Kaszmiru. Mufti Mohammed Sayeed (JKPDP) podczas kampanii

wyborczej w 2003 roku koncentrował się na otwarciu połączenia autobusowego między

Srinagar w Indiach a Muzzafarabadem w Pakistanie, które miało zintensyfikować wymianę

handlową między Kaszmirami. Kolejnym krokiem powinna być organizacja przez regionalne

izby handlowe w Indiach i w Pakistanie misji gospodarczych. Sukces rozwoju współpracy

588 Przed wybuchem wojny Indii z Chinami w 1962 roku, Zhou Enlai zaproponował J. Nehru, że Chiny zrzekną

się roszczeń w wobec północno-wschodniach części Indii w zamian za uznanie zwierzchnictwa China nad Aksai

Chin, które jest częścią Dźammi i Kaszmir. J. Nehru odrzucił propozycje Chin między innymi ze względu na

zdecydowany sprzeciw partii politycznych i opinii publicznej z Dźammu i Kaszmir. Zob. więcej :T.K.

Balakrishnan, Foreign Policy of India: Problems and Paradoxes, Mohini Publishers, New Delhi 2010. 589 V. Hewitt, Towards the Future? Jammu and Kashmir in the Twenty-first Century, Cambridge: Granta Editions,

2001.

150

gospodarczej na poziomie stanów przygranicznych powinien przełożyć się na

zintensyfikowanie stosunków gospodarczych między państwami. Według liderów JKDPD i

JKNC aby osiągnąć ten cel, konieczna jest liberalizacja procedury przyznawania wiz. Jest to

także warunek konieczny do zintensyfikowania relacji gospodarczych i budowania stosunków

międzyludzkich, przede wszystkim w regionach przygranicznych, ale w dalszej perspektywnie

na terenie terytorium związkowego Dźammu i Kaszmir oraz w innych częściach Indii. Partie

z Dźammu i Kaszmir odnoszą się także do porozumienia dotyczącego podziału rzeki Indus z

1960 roku podpisane przez premiera Indii Jawaharlala Nehru i prezydenta Pakistanu

Mohammada Ayuba Khana pod auspicjami WTO. Liderzy JKPDP i JKNC uważają, że

powinno być renegocjowane ponieważ jego warunki są niekorzystne dla Indii. Sytuacja

społeczno-gospodarcza zmieniała się do 1960 roku i porozueminie musi być renogocjowane.

Partie regionalne z Dźammu i Kaszmir postulują, że po zmianie zapisów porozuminia, rząd

centralny powinien inwestować w budowę energii wodnych, które pomogłyby rozwiązać

problem z niedoborem prądu.

Partia regionalna z Pendżabu, Shiromani Akali Dal (SAD) w programie wyborczym

oraz wypowiedziach liderów, podobnie jak partie regionalne z Dźammi i Kaszmir, postuluje

aby rząd centralny dążył do unormowania relacji z Pakistanem. Nierozwiązany spór graniczny

ma negatywny wpływ na bezpieczeństwo mieszkańców stanu i niską wartość handlu

przygranicznego590. SAD jest kolejną partią, której członkowie i liderzy zwracali uwagę rządu

centralnego na konieczność zliberalizowania reguł dotyczących wydawnaia wiz. Partia

postuluje także otworzenie kolejnych przejść granicznych. Konieczne jest także rozbudowanie

infrastruktury w stanie, szczególnie w rejonach przygranicznych591. SAD proponuje, aby

wymiana handlowa odbywała się między innymi przez zlokalizowane w Pendżabie przejście

graniczne Attari-Wagha. Podobnie jak JKPDP i JKNC, SAD postuluje wprowadzenie zmian,

które wpłyną na lepsze racje między ludnością mieszkającą w stanach przygranicznych, co

przełoży się na większą wymianę handlową oraz lepsze relacje polityczne między państwami.

Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych, które trafiają do stanu i ilość specjalnych

stref ekonomicznych, która działa w stanie jest niska ze względu na niestabilne stosunki z

Pakistanem592. Kolejnym postulatem SAD jest otwarcia specjalnego korytarza, Kartarpur

590 C. Rajamohan, After Attari., “The Indian Express” April 2012, http://www.indianexpress.com/news/after-

attari/937097 (dostęp: 18.12.2019). 591 T. Singh Maini, ‘‘Regional Leaders and Foreign Policy.’’ Seminar June, 2012,http://www.india-

seminar.com/2012/634/634_comment.htm. (dostęp: 18.12.2019). 592 C. Rajamohan, After Attari., “The Indian Express” April 2012, http://www.indianexpress.com/news/after-

attari/937097 (dostęp: 18.12.2019).

151

Corridor, który ma połączyć gurudwarę593 Dera Baba Nanak Sahib położoną w Pendżabie w

Indiach z gurudwarę Darbar Sahib Kartarpur, w pakistańskiej części Pendżabu. Darbar Sahib

Kartarpur jest położona niecałe pięć kilometrów od granicy. Utworzenie korytarza ma

umożliwić wiernym z Indii wizytę w świątyni bez wizy. Ponadto SAD postyluje organizacje

imprez sportowych, w których udział mogliby brać sportowcy z indyjskiej i pakistąńskiwj

części Pebdżabu. Członkowie partii są przekonani, że tego typu inicjatywy także będą miały

pozytywny wpływ na stosunki Indii z Pakistanem.

Partie regionalne, które nie reprezentują stanu/terytorum związkowego granicznącego z

Pakistnem, także odnoszą się w programach wyborczych oraz wypowiedziach liderów do

kwestii kształtowania polityki zagranicnzej wobec wschodniego sąsiada Indii. Mamata

Banerjee, liderka Trinamool Congress (TMC), partii regionalnej podczas kampanii wyborczych

zarówno na szczeblu centralnym jak o stanowym wielokrotnie podkreślała, że jej partia wspiera

zaprowadzenie pokoju Dźammu i Kaszmir594. Liderka TMC uważa, że konieczne jest wsparcie

całego narodu aby to osiągnąć. Z kolei Shiv Sena z Maharasztry w programie wyborczym

określa stosunki z Pakistanem jako skomplikowane. Partii zależy na tym, aby stosunki Indii z

Pakistanem były tak dobre jak to tylko możliwe, co jednak określa jako trudne do osiągnięcia.

Partia odnosi się do pomimo prób ich polepszenia przez premiera Atal Biharego Vajpayee

(BJP) w latach 1999-2004. Wówczas Dyplomacji krykietowej, które była wielkim sukcesem

ale nie powinna już być wykorzystywana dopóki relacje między państwami się nie unormują.

Członkowie Shiv Seny w 2016 roku ze względu na zamachy zorganizowane przez Jaish-e-

Muhammad w indyjskiej części Kaszmiru, nawoływali do zerwania negocjacji z Pakistanem.

Ponadto krytykowali wizytę minister spaw wewnętrznych Rajnath Singh z ramienia BJP w

Pakistanie w 2016 roku.

Partie polityczne wykorzystują strach Indusów przed możliwym konfliktem z

Pakistanem, aby zdobywać głosy wyborców595. Przykładem może być zachowanie jednego z

polityków należącego do BJP, który podczas spotkania wyborczego w stanie Bihar w 2015

roku, powiedział, że jeśli BJP przegra w Biharze, a wygrają partie regionalne to najbardziej

skorzysta na tym rząd Pakistanu. Osoby, które nie oddadzą głosu na BJP w pośredni sposób

wesprą Pakistan. W 2017 roku podczas wyborów w Gudźaracie, premier Indii Narendra Modi

593 Gurudwara to świątynia sikhijska. 594 Willing to stay in Kashmir to help find solution: Mamata Banerjee, “India Today”,

https://www.indiatoday.in/elections/lok-sabha-2019/story/willing-to-stay-in-kashmir-to-help-find-solution-

mamata-banerjee-1488943-2019-03-28 (dostęp 20.01.2020) 595 F. Zahid, Profile of Jaish-e-Muhammad and Leader Masood Azhar, “Counter Terrorist Trends and Analyses”

2019, nr 4, s. 1–5.

https://www.indiatoday.in/elections/lok-sabha-2019/story/willing-to-stay-in-kashmir-to-help-find-solution-mamata-banerjee-1488943-2019-03-28


152

wyraził przekonanie, że Pakistan będzie odgrywał ważną rolę w wyborach stanowych.

Powiedział to w kontekście wydarzeń które miały miejsce kilka dni wcześniej, kiedy to członek

Indyjskie Kongresu Narodowego Mani Shankar Aiyer gościł na kolacji byłego ministra spraw

zagranicznych Pakistanu Khursheed Kasuri. W kolacji wzięli udział także były premier Indii

Manmohan Singh oraz były wice prezydent Indii Hamid Ansari. BJP potępiło to spotkanie i

zakwestionowało lojalność polityków Kongresu wobec Indii596. BJP przegrało wybory w

Biharze ale wygrało wybory w Gudźaracie, co oznacza, że czynnik strachu przed Pakistanem

w tym przypadku był silniejszy w stanie, który znajduje się bliżej Pakistanu. Polityka wobec

Pakistanu odegrała także ważną rolę w wyborach do Lok Sabhy w 2019 roku, ze względu na

wydarzenia w lutym 2019 roku, w mieście Pulwama, gdzie zginęło 40 żołnierzy (Central

Reserve Police Force). Za atak odpowiedzialność wzięła organizacja Jaish-e-Mohammad

(JeM), która według oficjalnej pozycji Indii, nie tylko ma bazy szkoleniowe w Pakistanie ale

także jest wspierana przez rząd w Islamabadzie597. Rząd centralny odebrał Pakistanowi nadaną

w 1996 roku pod auspicjami WTO, klauzulę najwyższego uprzywilejowania dotyczycącej

wymiany gospodarczej między państwami. Premier N. Modi powiedział, że czas rozmów i

negocjacji się skończy i rozważał decyzję o uderzeniu na obóz treningowy JeM w Balakot,

Khyber Pakhtunkhwa w Pakistanie598. Shiv Sena nalegała na rząd centralny, aby ten

wypowiedział wojnę Pakistanowi. Pozostałe partie wybrane do studium przypadku potępiły

zamach w Pulwama ale wzywały rząd centralny do zaniechania działań zbrojnych. Premier N.

Modi w jednym z wystąpień zaatakował partie sprzeciwiające się interwenckji zborojnej

twierdząc, że niszczą oni morale wojska i ich zachowanie ma wpływa korzystnie na pozycję

Pakistanu599. Z kolei skonfliktowany z premierem N. Modim, lider Telugu Desam Party, N.

Chandrababu Naidu w jednym z oświadczeń prasowych powiedział, że ufa bardziej premierowi

Pakistanu, Imranowi Khanowi niż premierowi N. Modiemu. Dodał, że jeśli premier I. Khan

zapewnia, że Pakistan nie miał nic wspólnego z atakiem w mieście Pulwama, to musi to być

prawda. Premier Andhra Pradeś na atak obwinił nieudolną jego zdaniem politykę premiera N.

596 P. Waikar, Prashant, Reading Islamophobia in Hindutva: An Analysis of Narendra Modi's Political Discourse,

“Islamophobia Studies Journal” 2018, nr 2, s. 161–180. 597 M.S. Siyech, The Pulwama Attack: Significance, Implications and the Way Forward, “Counter Terrorist Trends

and Analyses” 2019, nr 4, s. 6–10. 598 Government of India, Ministry of External Affairs, Statement by Foreign Secretary on the Strike on JeM

training camp at Balakot, (26 February 2019). https://www.mea.gov.in/press-

releases.htm?dtl/31091/Statement_by_Foreign_Secretary_on_26_February_2019_on_the_Strike_on_JeM_traini

ng_camp_at_Balakot. Accessed on 4 March 2019 (dostęp: 11.01.2020) 599 Chun Chun Ke: PM Modi Warns Pak, Rips Into Opposition At Bihar Rally, NDTV, March 2019,

https://www.ndtv.com/india-news/theres-a-competition-to-abuse-the-chowkidar-but-hes-fully-alert-pm-at-poll-

campaign-launch-in-bihar-2001929. Accessed on 4 March 2019. (dostęp: 11.01.2020)

153

Modiego. Prezydent partii BJP, Amit Shah dał wyraz swojemu oburzenia na słowa lidera TDP,

które jego zdaniem powinien przeprosić cały naród za swoje słowa600.

3.2.2 Sri lanka

Relacje Indii ze Sri Lanką były zdominowane przez wieloletnią wojnę domową, która

trwała na Sri Lance od początku lat 80. XX wieku do 2009 roku. Konflikt między Syngalezami

i Tamilami żyjącymi na Śri lance miał i ciągle ma wpływ na programy polityczne i wypowiedzi

liderów partii tamilskich: Dravida Munnetra Kazhagam (DMK) i All India Anna Dravidian

Munnetra Kazhagam (AIADMK)601. Liderzy DMK i AIADMK chcą oferować wyborcom

różne programy wyborcze poprzez to budując tożsamość i odrębność swoich partii. Jest to

możliwe w przypadku polityki wewnętrznej ale polityka zagraniczna partii, szczególnie wobec

Sri Lanki, jest bardzo podobna. Pomimo tego liderzy DMK i AIADMK konkurują o miano

partii, która sprawniej zabiega o sprawiedliwość i polepszenie jakości życia dla mniejszości

tamilskiej na Sri Lance. Pozostałe partie regionalne inaczej niż w przypadku Pakistanu, w

ograniczonym stopniu odnosiły się i obecnie odnoszą, do polityki Indii wobec Śri lanki. Główne

wyzwania Indii w relacjach z południowym sąsiadem w kontekście stanowiska partii tamilskich

to: kwestia wysp przekazanych w latach 70. XX wieku pod administrację Sri Lanki przez

premier Indirę Gandhi; sytuacja mniejszości tamilskiej na Sri Lance podczas trwania wojny

domowej i po jej zakończeniu; oskarżenia wobec rządu Sri Lanki o łamanie praw człowieka i

dokonanie zbrodni wojennych podczas ofensywy przeciwko LTTE, która zakończyła wojnę

domową w 2009 roku602.

Kiedy Indyjski Kongresu Narodowy był partią dominująca, partie regionalne z

Tamilnadu miały bardzo ograniczone możliwości wpływu kształt polityki Indii wobec Sri

Lanki603. Partie protestowały bez skutku przeciwko podpisaniu porozumieniu z 1974 i 1976

roku, na mocy których wyspa Kachatheevu, która była terytorium spornym między Indiami a

Sri Lanka, przeszła pod administrację Śri Lanki. Zmiana ta spowodowało między innymi utratę

600 Chandrababu Naidu for remarks on Pak view on Pulwama, “The Economic Times” February 2019,

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/amit-shah-lambasts-chandrababu-naidu-for-

remarks-on-pak-view

onpulwama/articleshow/68099349.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cpp

st(dostęp: 11.01.2020) 601 Dravida Munnetra Kazhagam (DMK) sprawowała władzę w latach: 1996-2001 i 2006-2011, a All-India Anna

DMK (AIADMK): 1991-1996, 2006-2011 i w 2016 roku wygrała w wyborach 602 S.S. Menon, Choices: Inside the Making of India’s Foreign Policy. Penguin: Gurgaon 2016. 603 Przykładem jest Sirimavo-Shastri Pact z 1964 roku, który nadawał indyjskie obywatelstwo osobom

pochodzenia indyjskiego, które mieszkały na Sri Lance. Politycy z Tamilnadu: Rajagopalachari, Kamaraj Nadar,

Krishna Menon, Annadurai oraz Ramamurthy krytykowali decyzję rządu centralnego, ale pakt został podpisany.

154

dostępu dla tamilskich rybaków do łowisk w regionie Zatoki Palk604. Stosunek rządu

centralnego do DMK i AIADMK zaczął się zmieniać na początku lat 90. DMK uważa, że

porozumienie nie ma mocy prawnej ponieważ poprawka do konstytucji w tej sprawie nie

została przedstawiona przed parlamentem. Dlatego też DMK i AIADMK postulowały, że

zwrócą się do Sądu Najwyższego Indii aby uchylił porozumienie. Obydwie partie w programie

wyborczym także zwracają się do rządu centralnego o podjęcie działań, które przywrócą

rybakom możliwości połowów w Zatoce Palk i korzystanie z infrastruktury, która znajduje się

na wyspie. Kwestie związane z wyspą Kachatheevu nie są jednak w centrum zainteresowania,

kluczowe są zagadnienia związane z sytuacją mniejszości tamilskiej na Sri Lance.

DMK udzielała przed 1991 rokiem, w programie wyborczym wsparcia kontrowersyjnej

Tamil Eelam Supporters Organization (TESO) , którą współtworzył w 1985 roku długoletni

lider DMK, Karunanidhi. Z kolei AIADMK popierała Liberation Tigers of Tamil Eelam

(LTTE). Te grupy militarne ze Sri Lanki używały wsparcia partii regionalnych z Tamilnadu i

wykorzystywały animozje między nimi, do pozyskiwania funduszy i budowania obozów

treningowych na terenie stanu. Zabójstwo byłego premiera Indii, Rajiva Gandhiego w 1991

roku, dokonane przez LTTE w Sriperumbudur (niedaleko stolicy stanu Tamilnadu, Ćennai),

zmieniło podejście partii tamilskich to grup militarnych ze Sri Lanki. Kiedy DMK wygrało

wybory stanowe w 1996 roku dążył do ograniczenia wpływów i zaprzestania działania

organizacji, które wspierały LTTE605. W 2000 roku wybory stanowe wygrała AIADMK, jej

lider Jayalalitha, ogłosiła, że rząd nie będzie tolerował organizacji, które wspierają LTTE.

Konieczne jest zakończenie wszelkiego działań tego typu. Jednocześnie AIADMK tak jak

DMK wyraziło poparcie dla mniejszości tamilskiej na Sri Lance, które jednak powinna walczyć

o swoje prawa pokojowymi metodami606. Taka polityka utrzymała się do początku lat 2000.

Liderka AIADMK, Jayalalitha ogłosiła nawet, że doprowadzi do skazania polityków którzy

popierali LTTE, Nedumaran z Tamil National Movement (TNM) oraz Vaiko z Marumalarchi

Dravida Munnetra Kazhagam (MDMK). Podstawą do skazania miał być Prevention of

Terrorism Act.

Zarówno DMK jak i AIADMK w programach wyborczych, oficjalnych dokumentach

partyjnych i wypowiedziach liderów, wielokrotnie podkreślały, że indyjski rząd centralny

powinien zaangażować się w proces pokojowy na Śri lance. Według DMK indyjski rząd

604 W ramach porozumienia rybacy mogli jednak korzystać z łowisk wokół wyspy i suszyć sieci na wyspie. 605 A. Krishnakumar, Some Questions in Tamil Nadu’, “Frontline” 2000, nr 11, s. 22–23. 606 Asha Krishnakumar, ‘Some Questions in Tamil Nadu’, Frontline, 17(11), May27–Jun 9, 2000,

http://www.hinduonnet.com/fline/fl1711/17110220.htm (AccessedDecember 7, 2006).

155

centralny powinien udzielić pomocy materialnej Tamilom mieszkającym na Śri lance.

Tamilowie, którzy uciekli ze Śri lanki do Indii w czasie wojny domowej powinni uzyskać

możliwość pozostanie na stałe w Tamilnadu. Po zakończeniu wojny w 2009 roku, partie

włączyły się do ruchu państw, organizacji i think-tanków, który dąży do uruchomienia

procedury przeprowadzenia międzynarodowego śledztwa przeciwko rządowi Śri lanki.

Śledztwo miałoby zbadać przypadki łamania praw człowieka, oraz popełnienie zbrodni

wojennych na tamilskiej mniejszości, podczas wojny domowej. Ponadto partie zapewniły w

programie wyborczym, że będzie dążyć do tego aby indyjski rząd centralny poparł rezolucję

przeciwko rządowi Śri lanki na forum Rady Praw Człowieka Organizacji Narodów

Zjednoczonych. Dodatkowo AIADMK uważa, że Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

powinien ukarać wszystkich tych, którzy dopuścili się zbrodni wojennych i ludobójstwa wobec

mniejszości tamilskiej na Śri lance. Ponadto partia uważa, że konieczne jest aby Organizacja

Narodów Zjednoczonych doprowadziła do przeprowadzenia referendum wśród Tamilów

mieszkających na Śri lance oraz tych którzy opuścili wyspę podczas wojny odmowej.

Referendum ma dotyczyć utworzenia niepodległego państwa Ilam dla mniejszości tamilskiej

na Śri lance.

Partie zgłaszają także populistyczne postulaty. Po pierwsze były prezydent Sri Lanki

Mahindra Rajapaksa, który był odpowiedzialny za organizację ostatniej fazy wojny z LTTE w

latach 2006-2009, powinien zostać postawiony przed Międzynarodowym Trybunałem

Sprawiedliwości w Hadze. Według partii tamilskich M. Rajapaksa jest winny ludobójstwu oraz

popełnieniu zbrodni wojennych na mniejszości tamilskiej na Sri Lance607. Do drugie po

zakończeniu wojny domowej na Sri Lance w 2009 roku, partie tamilskie zasugerowały, że Indie

powinny zerwać relacje dyplomatyczne ze Sri Lanka. Po trzecie liderzy DMK i AIADMK

wyrażają sprzeciw wobec szkolenia żołnierzy ze Sri Lanki w Indiach. Rząd centralny nie

powinien wpierać logistycznie żołnierzy, którzy decyzją rządu w Kolombo mogą w przyszłości

wystąpić przeciwko Tamilom żyjącym na Sri Lance. Czwarty postulat dotyczy działań jakie

powinni podejmować Indusi wobec mieszkańców Sri Lanki (syngaleskiej większości). Indusi

powinni atakować pielgrzymów, którzy przybędą do Indii, a przedstawiciele rządu indyjskiego,

delegatów na konferencjach międzynarodowych.

607 M. Rajapaksa od listopada 2019 roku jest premierem Sri Lanki

156

3.2.3 Bangladesz

Stosunki Indii z Bangladeszem są w centrum zainteresowania partii regionalnych z

Bengalu Zachodniego oraz ze stanów z północno-wschodnich Indii. Do studium przypadku

wybrano partie regionalną z Bengalu Zachodniego, Trinamool Congress (TMC). Stanowiska

partii z północno-wschodnich Indii zostały przedstawione jedynie w kontekście TMC. Jest to

spowodowane tym, że partie te pełnią marginalną rolę na poziomie stanowym i centralnym.

Mają ograniczony wpływ na proces kształtowania polityki zagranicznej608.

Zaangażowanie TMC jest widoczne w kluczowych aspektach związanych z relacjami

Indii z Bangladeszem: uregulowanie granicy, podział wód rzek, nielegalna imigracja,

patrolowanie granicy, system identyfikacji obywateli oraz kwestia grup separatystycznych

działających w północno-wschodnich Indiach609 . Te wszystkie kwestie mają duże znaczenie w

budowaniu bezpieczeństwa na nie tylko poziomie stanowym ale także centralnym610.

Granica Indii ze Bangladeszem to 4096 km, z czego w stanie Asam 262 km, w Tripurze

856 km, w Mizoramie 318 km w Meghalaya 443 km a najdłuższy odcinek 2,217 km w Bengal

Zachodni. Granica została ustalona przez Brytyjczyków w 1947 roku podczas podziału Indii

Brytyjskich. Granica, podobnie jak podział wód rzek, od samego początku budziła

kontrowersje zarówno po stronie Indii jak i Pakistanu Wschodniego (późniejszego

Bangladeszu)611. 6.5 kilometra granicy Indii z Bangladeszem nie zostało określonych, jest 111

indyjskich enklaw na terenie Bangladeszu i 51 bangladeskich enklaw na terenie Indii. Istnieją

także enklawy w enklawach. TMC w programie wyborczym podkreśla wielokrotnie, że

konflikty graniczne powinny być rozwiązywane poprzez negocjacje i rozmowy dwustronne612.

Według TMC możliwości rozwiązania sporu granicznego będą większe jeśli zostanie

zintensyfikowana współpraca gospodarcza. Dlatego też kiedy w sierpniu 2011 roku minister

608 J. Manor, Parties and the Party System, (w:) P. Chatterjee (red.) State and Politics in India, Oxford University

Press, Oxford 1998, s. 33, 92–124. 609 D. Rafiq, S. Vijaykumar, Indian Federalism and the Conduct of Foreign Policy in Border States: State

Participation and Central Accommodation since 1990, APARC, Stanford University, 2005. 610 K. Jacques, Bangladesh, India and Pakistan: International Relations and Regional Tensions in South Asia, St

Martin’s Press, New York 2000. 611 W 1958 roku premier Indii J. Nehru podpisał porozumienie z premierem Pakistanu Feroz Khan Noon w sprawie

wymiany enklaw, jednak nie zostało ono ratyfikowane przez Indie. Negocjacje trwały dalej i przybrały na sile

kiedy powstał niepodległy Bangladesz. W 1974 roku premier Indii Indira Gandhi podpisała porozumienie z

premierem Bangladeszu Sheikh Mujiburem Rehmanem dotyczące uregulowania części granicy611. Indie po raz

kolejny nie ratyfikowały dokumenty, ponieważ parlament Indii nie mógł zaakceptować porozumienia dopóki

przebieg całej granicy nie zostanie zaakceptowany przez obywa państwa. Zob. więcej: N. S. Jamwal, Border

management: Dilemma of guarding the India‐Bangladesh border, “Strategic Analysis” 2004, nr 1, s. 5-36; A.S.

Bhasin ,India-Bangladesh Relations 1971-1994 Documents Volume One, Siba Exim Pvt Ltd 1996, s. 1467-1705. 612 D. Rafiq, S. Vijaykumar, Indian Federalism and the Conduct of Foreign Policy in Border States: State

Participation and Central Accommodation since 1990, APARC, Stanford University, 2005.

157

spraw wewnętrznych P. Chidambaram ogłosił rozpoczęcie budowy Integrated Check Post

(ICP) w Petrapole (zlokalizowany 80 km od Kalkuty), który miał służyć jako punkt

usprawniający wymianę gospodarczą między Indiami a Bangladeszem613, M. Banerjee

zadeklarowała pełne wsparcie dla projektu. Celem polityki TMC jest także ograniczenie

formalności i ilości zezwoleń, o które muszą starać się firmy indyjskie i bangladeskie. Premier

Bengalu Zachodniego podkreśliła także, że celem jej polityki będzie budowanie lepszych relacji

z Bangladeszem. Partia zadeklarowała wsparcie dla premiera M. Singha, którzy dążył do

uregulowanie granicy, kwestii enklaw i podział wód rzeki Teesta. Liderka TMC zapowiedziała,

że weźmie udział w wizycie premira M. Singha w Dhace w 2011 roku614. Podobne deklaracje

M. Banerjee złożyła w przypadku wizyty premira N. Modiego w 2015 roku.

Kolejną kwestia jest sprawa podziału wód rzek między Indami i Bangladeszem.

Państwa toczą spór o wody 54 rzek. Negocjacje dotyczące podziału wód rzek miedzy Indiami

a Bangladeszem (wówczas Pakistanem Wschodnim) zaczęły się w latach 50. i 60. XX wieku615.

Kiedy Bangladesz w 1971 stał się niepodległym państwem, powstała Indo-Bangladesh Joint

River Commission, która rozpoczęła pracę nad porozumieniem dotyczącym podziały wód

najważniejszej z rzek, rzeki Teesta.616. Rzeka ma źródło w stanie Sikkim, następnie przepływa

przez Bengal Zachodni i wpływa do Brahmaputry w Bangladeszu617. W 1983 roku

porozumienie zostało podpisane, Indie uzyskały kontrole and 39 proc., Bangladesz 36 proc. a

pozostałe 25 proc. zostało zostawione do określenia w przyszłości.618. Budowa zapory na rzece

Teesta rozpoczęła się w 1976 roku, miała na celu zapewnienie irygacji obszarów w sześciu

dystryktach na północy Bengalu Zachodniego oraz produkcję energii. Do roku 2000 nie udało

613 Projekt został otwarty w 2017 roku przez premiera N. Modiego i premier Sheikh Hasimę. Zob. więcej: A.

Ranjan, India–Bangladesh Border Disputes: History and Post-LBA Dynamics, Springer 2018. 614 Bangladesh Applauds Mamata Win, The Hindu, May 2011, at http://www.thaindian.com/

newsportal/politics/bangladesh-applauds-mamata-win_100535974.html. (dostęp: 12.2.2019). 615 Wyzwaniem w polityce zagranicznej Indii było także podpisanie porozumienie z Bangladeszem, dotyczące

podziały wód rzeki Ganges. Kluczową rolę w podpisaniu porozumienia odegrał Jyoti Basu, który był premierem

Zachodniego Bengalu. Basu odbył sześcio-dniową oficjalną wizytę w Bangladeszu w 1996 roku, której efektem

było podpisanie porozumienia. 616 S.S. Pattanaik, India–Bangladesh Land Border: A Flawed Inheritance and a Problematic Future, “Strategic

Analysis” 2011, nr 5, s. 745-751. 617 J. Jayanth, Oh Teesta! The River Which Gives Bangladesh Heartburns, “Hindustan Times”, czerwiec 2015,

http://www.hindustantimes.com/india/oh-teesta-the-river-which-gives-bangladesh-

heartburns/storymehLzuY0iFvcU9bjpXQ8FI.html (dostęp: 13 maja 2016) 618 Pomiędzy 1997 i 2005 rokiem Joint Committee of Experts oraz Joint Technical Group (JTG) pracowała nad

podziałem wód rzeki, jednak żadna z propozycji nie zyskała akcentacji ze strony Indii i Bangladeszu. Państwa

nawzajem oskarżają się o nadmierne wykorzystywanie rzek, co powoduje pustynnienie i powodzie w okresie

monsunów. Porozumienie w sprawie podziału wód Gangesu z 1996 roku ciągle budzi wiele kontrowersji. T.

Hashmi, Blame Thy Neighbour: Perspectives on Indo-Bangladesh Relations, BIPSS,

http://www.bipss.org.bd/pdf/Blame%20Thy%20Neighbour.pdf. (dostęp: 18.02.2019).

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Amit+Ranjan%22&source=gbs_metadata_r&cad=7


158

się ukończyć nawet pierwszej fazy budowy. W 2010 roku rząd centralny ogłosił, że budowa

tamy to projekt należący do strategii ogólnokrajowej co oznacza, że rząd centralny może pokryć

aż do 90 proc kosztów związanych w inwestycją619. Propozycja rządu centralnego, aby

podzielić wód rzeki Teesta w stosunku 52 do 48 dla Indii, oznaczałby, że nie byłoby

wystarczającej ilości wody aby projekt mógł funkcjonować i nawadniać obszary rolnicze w

okresie suchym od grudnia do kwietnia620. Miałoby to negatywny wpływ na postrzeganie TMC

przez wyborców. Rzeka Teesta odgrywa także ważną rolę w północno-zachodnim Bangladeszu

ponieważ rząd Dhace pracuje nam planem nawadniania prowincji Rangpur. Wody rzeki Teesta

są kluczowe w tym projekcie, dlatego też bez podpisania porozumienia z Indiami, projekt nie

może być realizowany. Uregulowanie podziału jej wód ułatwi podpisanie podobnych

porozumień dotyczących podziału wód rzek: Feni, Dudh, Kumar, Manu, Khowai, Gomti i

Muhuri621.

Mamata Banerjee podczas Indo-Bangla Cultural Adda, który odbył się w stolicy

Bangladeszu Dhace w 2015 roku, została przyjęta zgodnie z protokołem który przysługuje

prezydentom i premierom państw. M. Banerjee podczas wystąpienia powiedziała, że jest

gotowa do negocjacji w sprawie podziału wód rzeki Teesta. Podkreśliła, że podpisanie

porozumienia kluczowym elementem strategii jej rządu wobec Bangladeszu. Celem TMC jest

poprawa relacji z Bangladeszem. Zaapelowała także do elit w Bangladeszu aby te zaufały jej i

premier Sheikh Hasinie, ponieważ wspólnie znajdą rozwiązanie które będzie służyło obydwu

państwom.

Partia odnosi się w programach wyborczych oraz wystąpieniach członków TMC do

kwestii związanych z nielegalną migracją, patrolowaniem granicy oraz systemem identyfikacji

obywateli. Bengal Zachodni graniczy z Nepalem, Bhutanem i Bangladeszem, co powoduje, że

kwestia patrolowania granic jest dla TMC wyjątkowo istotna. Premier Bengalu Zachodniego

M. Banerjee postulowała, aby rządy stanowego miały większa kontrolę nad patrolowaniem

granic, co miałoby wpływ na ograniczenie nielegalnej migracji.

Istotna jest także kwestia grup separatystycznych działających w północno-wschodnich

Indiach. Partie regionalne i ogólnokrajowe z Asamu, Tripury i Meghalaja deklarują chęć

619 Teesta Stares at Loan and Land Challenges, “The Telegraph”, September 2011, http://www.

telegraphindia.com/1110909/jsp/bengal/story_14484638.jsp. (dostęp: 18.02.2019). 620 A. Sinha, A. Ganguly, Dam Spared Death Knell, “The Telegraph”, September 2011,

www.telegraphindia.com/1110906/jsp/bengal/story_14470290.jsp (dostęp: 18.02.2019). 621 S. Dikshit, India, Bangladesh to Resume Talks on Teesta Treaty, “The Hindu”, February 2012,

http://www.thehindu.com/news/national/india-bangladesh-to-resumetalks-

on-teesta-treaty/article2876246.ece. (dostęp: 18.02.2019).

159

współpracy z Bangladeszem w sprawie walki z grupami separatystycznymi. Podobne

stanowisko prezentuje TCM z Bengalu Zachodniego. Premier stanu Tripura w latach 1998-

2018, Manik Sarkar, wielokrotnie w swoich wypowiedziach zwracał się z prośbą do rządu

Bangladeszu o zlikwidowanie obozów organizacji terrorystycznych, które działają na ich

terenie. Manik Sarkar deklarował poparcie w sprawie podpisanie porozumienia w sprawie

podziału wód rzeki Teesta i uregulowania granicy. M. Sarakar był przekonany, że podpisane

porozumienia zintensyfikują współpracę gospodarczą między Tripurą i Bangladeszem co

wpłynie na rozwój gospodarczy stanu622. Rząd Tripury ma niewielki wpływ na stosunki Indii z

Bangladeszem, ale wykonuje wiele symbolicznych gestów, takich jak otwarcie muzeum

poświęconych relacją między dwoma państwami oraz nazywanie parków i skwerów imieniem

Sheikh Hasiny623.

3.2.4 Nepal

Przedstawione zostały stanowiska i poglądy partii regionalnych ze stanów graniczących

z Nepalem: Uttarkhand, Uttar Pradeś, Bihar, Bengal Zachodni i Sikkim. Partie te koncentrują

się na lokalnych kwestiach i nie odnoszą się do zagadnień istotnych/kluczowych dla innych

stanów. Przeanalizowano wybrane aspekty związanych z relacjami Indii z Nepalem dotyczą

między innymi: specyfiki otwartej granicy między państwami, konfliktu granicznego i jego

uregulowania, budowy elektrowni wodnych na rzekach granicznych oraz zbiorników

retencyjnych624. Ponadto istotną kwestią w stosunkach indyjsko-nepalskich jest status regionu

Terai i zamieszkującej jego część, grupy Madhesi.

Podstawę stosunków indyjsko-nepalskich stanowi India Nepal Treaty of Peace and

Friendship podpisany w 1950 roku. Jeden z kluczowych zapisów w traktacie dotyczy granicy

indyjsko-nepalskiej, która od 1950 roku pozostaje granicą otwartą, co pozwala na swobodny

przepływ osób bez potrzebny posiadania paszportu i wizy. Brak jest mechanizmów i instytucji,

które zajmowałyby się liczeniem osób, które przekraczają granice indyjsko-nepalską. Między

innymi dlatego trudno określić jest rzeczywista liczbę Nepalczyków w Indiach. Traktat

przyznaje Nepalczykom specjalne prawa w Indiach, których nie mają obywatele innych

622 C. Rajamohan. ‘‘After Attari.’’ The Indian Express April 16, 2012, http://www.indianexpress.com/news/after-

attari/937097. 623 A. Kumar, Impact of West Bengal Politics on India–Bangladesh Relations, “Strategic Analysis” 2013, nr 3,

s.338-352. 624 D. Rafiq, S. Vijaykumar, Indian Federalism and the Conduct of Foreign Policy in Border States: State


160

państw625. Mogą pracować oni w sektorze państwowym oraz służyć w armii indyjskiej, nie

tracąc wówczas obywatelstwa nepalskiego626.

Dla rządu w New Delhi istotnym czynnikiem w kreowaniu polityki zagranicznej wobec

Nepalu jest status regionu Terai, który rozciąga się od wschodu do zachodu na południu Nepalu.

Region nazywany jest także Madhes, od nazwy grupy etnicznej, który zamieszkuje wschodni

region Terai. Madhesi to potomkowie Indusów, którzy zaczęli osiedlać się tam od końca XVIII

wieku. Uzyskali oni obywatelstwo nepalskie dopiero na początku lat 50. XX wieku. Region

już w lat 50. odgrywała rolę wewnętrznego buforu w polityce zagranicznej Indii. Rząd Indii już

od lat 50. XX wieku wspierał proindyjskie partie do których należą Madhesi. Część z członków

tych partii mówiła o tym, że prowincja Terai-Madhes powinna stać się częścią stanu Bihar i

Uttar Pradeś lub stworzyć niepodległe państwo627. Dlatego też rząd Nepalu obawia się, że

Indusi mogą wpływać na sytuację polityczną między innymi poprzez finansowanie

proindyjskich partii politycznych. Ponadto zdaniem nepalskich polityków dochodzi do sytuacji

kiedy obywatele Indii są wpisywani na listy wyborcze w Nepalu. Jest to prawdopodobne z kilku

powodów. Po pierwsze Madhesi mają bardzo podobny język, obyczaje, kulturę jak ludność

obszarów przygranicznych Uttar Pradeś i Biharu628. Po drugie brak jest dokumentacji, która

umożliwiłaby wersyfikację obywatelstwa osób wpisanych na listy wyborcze. Po trzecie wysoki

poziom korupcji wśród urzędników zarówno w Nepalu jak i Indiach, który ułatwia

funkcjonowanie nielegalnego procederu629. Proindyjskie partie używały niedemokratycznych

metod, w tym przemocy aby doprowadzić do zmian w projekcie konstytucji w 2015 roku630.

Dlatego też doszło do konfliktu na linii Nepal-Indie w 2015 roku, kiedy została ogłoszona nowa

Konstytucja Nepalu, według której jest federalną demokratyczną republiką631. Konstytucja

przyniosła zmiany w ustawodawstwie, rządzeniu i administracji ale zachowała konserwatywne

625 S. Thapa, If the NRC Is Extended to West Bengal, Indian Gorkhas May End Up Suffering, “The Wire”,

https://thewire.in/rights/if-nrc-is-extended-to-west-bengal-indian-gorkhas-also-face-a-grim-possibility (dostęp:

12 maja 2019). 626 About India-Nepal Relations, Embassy of India, Nepal, https://www.indembkathmandu.gov.in/page/about-

india-nepal-relations/ (dostęp: 12 maja 2019). 627 R. Karki, India's Demands Grind Nepal to a Standstill, Australian Institute of International Affairs 2015,

http://www.internationalaffairs.org.au/australianoutlook/indias-demands-grind-nepal-to-a-standstill/ (dostęp

21.03.2020) 628 Nepal ma ok 29 milion obywateli, a Indie 1350 milionów, a dwa stany z którymi Nepal ma najdłuższą granicę

to Bihar, który ma 109 milionów mieszkańców i Uttar Pradeś z 220 milionami. 629 V. Eyben, Learning from History: Renegotiating the India Nepal Treaty

https://www.newsclick.in/learning-history-renegotiating-india-nepal-treaty (dostęp 21.01.2020) 630 Podobną taktykę miały te partie w latach 2006-2007, kiedy to zdołały osiągnąć swoje postulaty i wprowadzona

została. 631 W 2008 roku monarchia w Nepalu została zakończona, co miały wpływ na zmianę systemu politycznego

państwa.

http://www.internationalaffairs.org.au/

http://www.internationalaffairs.org.au/australianoutlook/indias-demands-grind-nepal-to-a-standstill/

https://www.newsclick.in/learning-history-renegotiating-india-nepal-treaty



161

warunki otrzymania obywatelstwa, co szczególnie uderzyło to w grupę Madhesi oraz w kobiety

z innych grup etnicznych. Z napisów w konstytucji wynikało, że będą one miały trudności z

przekazywania nepalskiego obywatelstwa swoim dzieciom, jeśli ich ojciec nie będzie

Nepalczykiem. Ponadto konserwatyści obawiali się, że poprzez duży napływ indyjski

mężczyzn do Nepalu, po ślubie z nepalskimi kobietami, będą oni chcieli nabywać obywatelstwo

nepalskie. Poprzez to ich zdaniem Indie miały by większy wpływ na sytuację polityczną w

Nepalu, między innymi poprzez udział w wyborach. Ponadto nowy model siedmiu prowincji

w Nepalu, według rządu w New Delhi zagrażał indyjskim interesom632. Madhesi uznali, że

nowa konstytucja ich dyskryminuje i zażądali wprowadzenia zmian. Traktat indyjsko-nepalski

z 1950 roku nie zamiera propozycji rozwiązywania sporów między jego stronami. Embargo i

blokady w 1969-1970, koniec lat 80. miały negatywny wpływ na postrzeganie Indii przez

Nepalczyków633. W odpowiedzi na protesty Madhesi i obawy o wpływy w Nepalu, rząd N.

Modiego wprowadził ekonomiczną blokadę Nepalu od września 2015 do lutego 2016 roku,

pomimo tego, że Nepal w kwietniu 2015 roku nawiedziły dwa trzęsienia ziemie, w wyniku

których zginęło prawie 10 tysięcy osób. Premier stanu Uttar Pradeś, Akhilesh Yadav, z ramienia

Samajwadi Party przekazał wyrazy współczucia i wsparcia dla osób dotkniętych przez

trzęsienie ziemi. A. Yadav zadeklarował także przekazanie wsparcia finansowego rodzinom,

które ucierpiały podczas kataklizmu634. Podobnie pozostali premierzy stanowi i liderzy partii

regionalnych złożyli wyrazy współczucia i część z nich zadeklarowała wsparcie finansowe i

logistyczne dla osób dotkniętych kataklizmem. Wielu przedstawicieli partii regionalnych, w

tym członkowie partii regionalnej z Biharu Janata Dal (United) krytykowali premiera N.

Modiego za wprowadzenie blokady ekonomicznej wobec Nepalu w 2015 roku. Stanowisko

partii było jasne, przez wprowadzenie blokady, Nepal odwróci się od Indii i nawiąże bliższe

relacje z Chinami. Według JD (U), rząd N. Modiego całkowicie zawiódł w kreowaniu polityki

zagranicznej wobec Nepalu. Takie samo stanowisko przedstawił rzecznik kolejnej partii

632 N. Bhatta, M. Morch, Citizenship, Identity and Nepal’s Contested 2015 Constitution, “The Diplomat”,

September 2019, https://thediplomat.com/2019/09/citizenship-identity-and-nepals-contested-2015-constitution/

(24.03.2020) 633 W 2007 roku zostały wprowadzone zmiany do India Bhutan Treaty of Friendship, który był podpisany w 1949

roku. W 2016 roku powstała Eminent Persons' Group (EPG) stworzona przez przedstawicieli obydwu państw,

która pracuje nam propozycjami zmian do traktatu. 634 Samajwadi party supremo Mulayam Singh Yadav expresses grief over Nepal earthquake, “The Economic

Times” April 2015,https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/samajwadi-party-supremo-

mulayam-singh-yadav-expresses-grief-over-

nepalearthquake/articleshow/47053448.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign

=cppst (dostęp 19.01.2020)

162

regionalnej z Biharu, Rashtriya Janata Dal (RJD)635. Premier stanu Bihar z ramienia JD (U)

Nitish Kumar chciał pojechać do Nepalu do przygranicznego miasta Janakpur, w maju 2015

roku aby spotkać się z osobami, które dotknęło trzęsienie ziemi, którzy w dużej mierze

pochodzili z Biharu. Jednak pomimo licznych próśb nie uzyskał zgody rządu centralnego. N.

Kumar i członkowie partii JD (U) w mediach i w oficjalnych dokumentach partii, protestowali

przeciwko decyzji Ministra Spraw Zagranicznych Sushmy Swaraj. Według nich odmowa

zgody na wizytę w Nepalu była uwarunkowana politycznie636. Stanowisko JD (U) wobec

pozycji Madhesi w Nepalu, po wejściu w życie nowej konstytucji było jasne. Sytuacja Madhesi

w Nepalu jest sprawą, która powinna być rozwiązana przez samych Nepalczyków. Indie nie

powinny ingerować w tej kwestii, co było w sprzeczności z polityka rządu centralnego637.

Także członkowie Shiromani Akali Dal (SAD), partii regionalnej z Pendżabu, także

skrytykowali rząd Modiego za wprowadzenie blokady oraz ingerowanie w wewnętrze sprawy

Nepalu. Lider SAD Simranjit Singh Mann podkreślał, że Indie muszą szanować swoich

sąsiadów i budować z nimi harmonijne relacje638. Z kolei lider Rashtryja Janata Dal (RJD),

Lalu Prasad Yadav, zapewnił o wsparciu jego partii dla ludności Madhesi, zapowiedział także,

że spotka się z liderami United Democratic Madhesi Front (UDMF), aby pomóc im w zmianie

ich pozycji w Nepalu639. Rząd Nepalu skrytykował postawę lidera RJD, która ma negatywny

wpływ na sytuacje polityczną w Nepalu.

Dla zrozumienia złożoności polityki Indii wobec Nepalu przeanalizowano stanowiska i

poglądy partii regionalnych ze stanów graniczących z Nepalem: Uttarkhand, Bihar, Bengal

Zachodni i Sikkim, które wykraczają poza rolę regionu Terai w polityce zagranicznej Indii.

Scena polityczna w Uttarkhandzie jest zdominowana przez partie ogólnokrajowe. Od

momentu powstania stanu w 2000 roku dwukrotnie rządził Indyjski Kongres Narodowy a

trzykrotnie (wliczając Antarim Uttarakhand Vidhan Sabha, czyli tymczasowy parlament w

635 Modi government’s foreign policy in Nepal a failure: Indian opposition parties, “Nepal Foreign Affairs”

November 2015, http://nepalforeignaffairs.com/warning-htmlspecialchars-charset-utf-7-not-supported-assuming-

utf-8-in-homenepalforeignaffapublic_htmlwp-includesformatting-php-on-line-3438-2/ (dostęp 19.02.2020) 636 G. Jha, Modi government denies permission to Nitish Kumar to visit Nepal, “India Today”, May 2015,

https://www.indiatoday.in/mail-today/story/centre-asks-nitish-kumar-to-defer-trip-to-nepal-251419-2015-05-05

(dostęp 20.02.2020). 637 N. Kumar powtórzył stanowisko partii podczas 13. spotkania Nepali Congress, w których uczestniczył w

Nepalu w maju 2016 roku637. Premier Biharu podkreślał, że stosunki Indii z Nepalem powinny opierać się na

harmonii i dwustronnym zrozumieniu. 638 S. Singh Mann, Shiromani Akali Dal Amritsar does not support THIS (Theocratic Hindu Indian State) starting

a land dispute with a land locked country like Nepal, http://akalidalamritsar.in/shiromani-akali-dal-amritsar-does-

not-support-this-theocratic-hindu-indian-state-starting-a-land-dispute-with-a-land-locked-country-like-nepal-

simranjit-singh-mann/ (dostęp: 12.05.2020) 639 Lalu Yadav blames Modi for Nepal crisis, “Kathmandu Post” December 2015,

https://kathmandupost.com/national/2015/12/02/lalu-yadav-blames-modi-for-nepal-crisis (dostęp 20.03.2020)

http://akalidalamritsar.in/shiromani-akali-dal-amritsar-does-not-support-this-theocratic-hindu-indian-state-starting-a-land-dispute-with-a-land-locked-country-like-nepal-simranjit-singh-mann/



163

latach 2000-2002) Bharatiya Janata Party. Partie regionalne, które mają marginalny wpływ na

politykę stanową to Bahujan Samaj Party (BSP, partia która ma centralę w Uttar Pradeś) oraz

UKD powstała w 1979 roku i odegrała bardzo istotną rolę w utworzeniu stanu Uttarkhand640.

Stan Uttarkhand ma sporne terytorium z Nepalem, Kalapani (372 km2). Źródła konfliktu

granicznego sięgają do początku lat 50. XX wieku. Strategiczne położenia Kalapani można

porównać do znaczenia Doklam, który leży na granicy Bhutanu, Indii i Chin. Indie uważają, że

Kalapani jest częścią dystryktu Pithoragarh, które należy do stanu Uttarakhand. Nepal z kolei

oznacza ten rejon w swoich granicach. Premier stanu Uttarakhand z ramienia BJP, Trivendra

Singh Rawat, który wygrał wybory stanowe w 2017 roku (57 z 70 mandatów), wielokrotnie w

wystąpieniach publicznych podkreślał, że Kalapani jest częścią Indii641. Takie samo stanowisko

prezentuje lider partii UKD, Kashi Singh Airy. Konflikt graniczny znalazł się w centrum

zainteresowania po tym jak na przełomie października i listopada 2019 roku, Indie

opublikowały nową oficjalną mapę Indii z uwzględnieniem podziału stanu Dźammu i Kaszmir

na dwa terytoria związkowe. Nepal zaprotestował przeciwko umieszczaniu terytorium

Kalapani w granicach Indii. Przedstawiciele UKD po raz kolejny podkreślili, że sporne

terytorium należy do Indii. Spór według UKD powinien zostać rozwiązany pokojowymi

środkami.

Kolejną kwestią do której odnosi się UKD jest budowa tamy Pancheshwar, która ma

powstać na rzece Mahakali, nazywanej także Sharda. Rzeka tworzy naturalną granicę między

Indiami a Nepalem. Indie i Nepal rozpoczęły dyskusje na temat realizacji projektu w 1996 roku

(Mahakali Treaty), jednak ze względu brak porozumienia negocjacje zostały zwieszone. W

2014 roku państwa powróciły do rozmów o projekcie w trakcie wizyty premiera N. Modiego

w Nepalu. Lider UKD, Kashi Singh Airy protestował przeciwko polityce rządu BJP.

Wielokrotnie wypowiadał się i publikował oświadczenia, w których podkreślał, że budowa

tamy będzie mieć negatywny skutek na życie mieszkańców oraz na środowisko. Takie samo

stanowisko partia przedstawiła w programie wyborczym. Problematyczna jest także kwestia

wypłaty odszkodowań na mieszkańców, którzy będą musieli zmienić miejsce zamieszania ze

względu na budowę tamy. Według UKD odszkodowania są za niskie. Ponadto powinny zostać

640 W wyborach w 2007 roku, wsparcie UKD umożliwiło BJP stworzenie rządu większościowego . W 2012 roku

BSP i UKD zdecydowały się wesprzeć INC, dzięki czemu partia rządziła pełna kadencję. Wsparcie było kluczowe

ponieważ INC zdobył 32 mandaty a BJP 31 na 70 możliwych. Zob. więcej: strona internetowa partii Uttarakhand

Kranti Dal, http://www.uttarakhandkrantidal.in/ (dostęp 22.03.2020); A. Wilson, The Foreign Policies of India's

Immediate Neighbours A Reflective Interpretation, “Journal of Asian and African Studies” 1990, nr 1, s. 42-59. 641 H. Bansh Jha, Addressing the Kalapani Issue between Nepal and India, “Raisina Debates”, Deccember 2019,

ORF, https://www.orfonline.org/expert-speak/addressing-the-kalapani-issue-between-nepal-and-india-59377/

(dostęp 20.02.2020)

http://www.uttarakhandkrantidal.in/

https://www.orfonline.org/expert-speak-category/raisina-debates-review/

https://www.orfonline.org/expert-speak/addressing-the-kalapani-issue-between-nepal-and-india-59377/

164

przyznane większej ilości osób642. Premier N. Modi w swoich wypowiedziach podkreślał, że

budowa tamy jest szansą na rozwój dla Uttarkhandu, które ma bardzo duży potencjał w

produkcji energii z elektrowni wodnych643. Plany budowy tamy przewidują, że będzie to

najwyższa tama w Indiach (315 metrów). Przeciwni budowie tamy są także stanowe lub

ogólnokrajowe organizacje: National Alliance of People’s Movements, Delhi Solidarity Group,

Pahar and Van Panchayat Sangharsh Morcha644.

Partia regionalna z Bengalu Zachodniego, TMC, która jest głównie zainteresowana

polityka wobec Bangladeszu, w ograniczonym stopniu odnosi się to polityki wobec północnego

sąsiada Indii645. Stanowisko i poglądy partii nie odnoszą się do kwestii poruszanych przez

UKD z Uttarkhandu. Bengalu Zachodniego i Nepalu nie dotyczą konflikty graniczne. Kwestie,

który są istotne dla TMC to: wpływ nepalskich maoistów na sytuację polityczną w stanie, niskie

ceny herbaty produkowanej przez Nepal (co zagraża uprawom w dystrykcie Darjeeling, który

jest częścią stanu Bengal Zachodni) oraz mniejszość Gurkhów. Kluczowa dla TMC jest wpływ

mniejszoisci Ghurków na sytuację polityczną w staniw i dlatego ta kwestia zyskuje najwięcej

zainteresowania ze strony partii. W Darjeelingu w regionie Terai (Nexalbari i Phansidewa)

kandydaci w lokalnych wyborach którzy są Gurkhami spotkali się z sloganami, że powinni jak

najszybciej opuścić Indie i wrócić do Nepalu. Gurkhowie spotykają się z oskarżeniami o

szpiegowanie na rzecz Nepalu. W Darjeelingu działa Gorkha Janamukti Morcha, partia

polityczna, która domaga się utworzenia niepodległego państwa dla Gurkhów, Gorkhaland.

Gurkhowie są bazą wyborców dla TMC, dlatego też M. Banerjee z dużą wstrzemięźliwością

odnosi się do żądań Gurkhów i kwestii napływu Nepalczyków do Indii646. Ponadto od 2009

roku liderka TMC Mamata Banerjee wielokrotnie mówiła o negatywnym wpływie maoistów z

Nepalu na sytuację polityczną stanu Bengal Zachodni. Oskarżała także rządzącą wówczas

642 A. Trivedi, UKD threatens protests over Pancheshwar dam , “Hindustan Times”, February 2017,

https://www.hindustantimes.com/dehradun/ukd-threatens-protests-over-pancheshwar-dam/story-

QuIA3Lr7t0uPTnaDU0aNvN.html (dostęp 23.02.2020) 643 H. Joshi, Uttarakhand is building a dam over an area larger than Chandigarh – and people are protesting,

“Scroll.In” https://scroll.in/article/848010/uttarakhand-is-building-a-dam-spread-over-an-area-larger-than-

chandigarh-and-people-are-protesting (dostęp 23.02.2020). 644V. Bhai, A. Bhadur, Dam of consequences , India Water Portal 2018,

https://www.indiawaterportal.org/articles/dam-consequences (dostęp 23.01.2020) 645 S. Mitra, J. Schöttli, The new Dynamics of Indian Foreign Policy and its Ambiguities, “Irish Studies in

International Affairs” 2007, nr 18, s.19–34. 646 D. Sarkar, Mamata Banerjee still silent on heavy influx from Nepal through porous border, “The Economic

Times” July 2014,

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/mamata-banerjee-still-silent-on-heavy-influx-

from-nepal-through-porous-border-

/articleshow/38614964.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst (dostęp

29.03.2020)

https://www.hindustantimes.com/columns/anupam-trivedi

https://www.indiawaterportal.org/author/vimal-bhai

https://www.indiawaterportal.org/articles/dam-consequences

165

Komunistyczną Partie Indii (Marksizm) o dostarczania borni nepalskim maoistą647. W 2019

roku program wyborczy TMC po raz został opublikowany nie tylko w bengali, hindi i angielsku

ale także po nepalsku i w języku Ol Chiki używanym przez ludność tubylczą Santhali. W

poprzednich wyborach program partii był publikowany tylko w bengali i po angielsku648.

Należy zaznaczyć, że liderka TMC, Mamata Banerjee wieloktornie podczas kampanii

wyborczej w 2019 roku oskarżała premiera N. Modiego i BJP o prowadzenie niekorzystnej dla

Indii polityki zagranicznej. Szczególnie w stosunku to państw sąsiedzkich: Chin, Nepalu,

Bhutanu oraz Bangladeszu. Według M. Banerjee stosunki z tymi państwami, od momentu

przejęcia władzy przez premiera N. Modiego i BJP w 2014 roku znacznie się pogorszyły649.

Z kolei dla partii regionalnych z Biharu: JD (U) i RJD istotną kwestią jest także w

polityce wobec Nepalu jest budowa tam, które zakończyłyby powodzie które mają miejsce

każdego roku w stanie, kiedy występują duże opady w Nepalu. Zalewanych jest setki wsi, a

setki tysięcy mieszkańców pozostaje bez dachu na głową. Minister Spraw Zagranicznych Indii,

S. Jaishnkar podczas wizyty w Nepalu w 2019 roku dyskutował na temat rozwiązania tego

problem. W Katmandu odbyło się wówczas piąte spotkanie komisji, która ma między innymi

na celu zmiany sytuacji poprzez wprowadzenie odpowiednich metod zapobiegawczych, takich

jak zarządzanie kryzysowe po obu stronach granicy. Minister ds. Zasobów Wodnych w stanie

Bihar, Sanjay Jha z Janata Dal (United) zaproponował aby Nepal wybudował tamy na rzekach

Kosi, Kamla i Bagmati. Rząd stanowy w Biharze dąży do tego, aby projektu zarządzanie

powodziami w Biharze uzyskały stanów ogólnokrajowych, co by oznaczałoby, że w większości

będą finansowane przez rząd centralny650.

Zupełnie inne priorytety wobec Nepalu mają partie z Sikkimu, gdzie scena polityczna

jest zdominowana przez dwie partie regionalne: Sikkim Democratic Front (SDF) i Sikkim

Krantikari Morcha (SKM)651. Zarówno SDF jak i SKM w programach wyborczych, oficjalnych

647 CPI-M importing Maoists from Nepal: Mamata, “Hindustan Times” November 2009,

https://www.hindustantimes.com/india/cpi-m-importing-maoists-from-nepal-mamata/story-

mY84IlcCeid0zXhzx0STKO.html (dostęp 23.03.2020) 648 Willing to stay in Kashmir to help find solution: Mamata Banerjee, “India Today” March 2019,

https://www.indiatoday.in/elections/lok-sabha-2019/story/willing-to-stay-in-kashmir-to-help-find-solution-

mamata-banerjee-1488943-2019-03-28 (dostęp 20.01.2020) 649 Centre’s wrong foreign policy undoing relations: Mamata Banerjee, “Indian Express” July 2017,

https://indianexpress.com/article/india/centres-wrong-foreign-policy-undoing-relations-mamata-banerjee-

4755222/ (dostęp 20.01.2020) 650 A. Kumar, Bihar pins hope on foreign minister Jaishankar’s Nepal visit for relief from flood woes, “Hindustan

Times” August 2019, https://www.hindustantimes.com/india-news/bihar-pins-hope-on-foreign-minister-

jaishankar-s-nepal-visit-for-relief-from-flood-woes/story-mnw8WNrruoywx01kFZqpxL.html (dostęp

10.01.2020) 651 SDF powstała w 1993 roku i rządziła Sikkimem od 1994 roku do 2019 roku. Partię założył późniejszy premier

stanu Pawan Kumar Chamling, który był najdłużej rządzącym (25 lat) premierem stanowym w Indiach. Urodził



https://indianexpress.com/article/india/centres-wrong-foreign-policy-undoing-relations-mamata-banerjee-4755222/


https://www.hindustantimes.com/columns/arun-kumar

https://www.hindustantimes.com/india-news/bihar-pins-hope-on-foreign-minister-jaishankar-s-nepal-visit-for-relief-from-flood-woes/story-mnw8WNrruoywx01kFZqpxL.html


166

dokumentach partyjnych oraz wystąpieniach liderów i członków partii przedstawiają wspólne

stanowisko w sprawie polityki Indii wobec Nepalu. Indie powinny dążyć to budowy

harmonijnych stosunków z rządem z Katmandu. Sikkim z Nepalem łączy wspólna historia,

język, kultura i tradycja. Indusi pochodzenia nepalskiego powinni odegrać szczególną rolę w

strategii Indii wobec Nepalu. Ich rolą jest pomoc rządowi centralnemu w odbudowaniu relacji

indyjsko-nepalskich, które uległy pogorszeniu po kryzysie w 2015 roku652.

3.2.5 Chiny

Polityka Indii wobec Chin przez długi czas była zdominowana przez konflikt

granicznych, który był skutkiem wojny indyjsko-chińskiej z 1962 roku. Sporne terytorium

znajduje się w północno-zachodnich Indiach (Aksai Chin) i w stanie Arunachal Pradeś. Koniec

lat 90. XX wieku to zbliżenie Indii i Chin, które charakteryzuje współpraca gospodarcza.

Bliższe relacje Indii i Chin nastąpiły po wygraniu wyborów przez BJP w 2014 roku, co było

widoczne w częstszych spotkaniach liderów na stopniu bilateralnym i na forach

międzynarodowych. Zwiększyła się także wymiana handlowa między państwami. Jednak

konflikt graniczny nie został rozwiązany. Ze względu na wzrost znaczenia Chin w regionie Azji

Południowej, między innymi poprzez rozpoczęty w 2013 roku flagowy projekt Xi Jinpinga,

Belt Road Initative, do którego Indie nie przystąpiły, nasiliła się rywalizacja między

państwami653. Była ona widoczna nie tylko w regionie (konflikt na płaskowyżu Doklam w

2017 roku) ale także na arenie międzynarodowej (brak poparcia Chin dla planów

zreformowania Rady Bezpieczeństwa czy brak zgody Chin na przyjęcie Indii do Grupy

Dostawców Jądrowych, Nuclear Suppliers Group, NSG). Warto podkreślić, że kryzys w

stosunkach między Indiami i Chinami na szczeblu centralnym nie zawsze ma wpływ na

stanowisko i poglądy nie tylko partii regionalnych ale także ogólnokrajowych wobec Chin.

się w Sikkimie, ale jego rodzicie pochodzą z Nepalu, płynnie posługuje się językiem nepalskim. SKM powstała

jako odłam SDF w 2013 roku. Partię stworzył Prem Singh Tamang, nazywany P.S. Golay, który doprowadził ją

do zwycięstwo w 2019 roku i został premierem stanu, kończąc rządy lidera SDF. Nowy premier stanu Sikkim

złożył przysięgę w języku nepalskim, jego rodzice pochodzą z Nepalu. Od 1996 do 2014 SDF wygrywała 1 miejsce

jakie ma Sikkim do Lok Sabha, ale w 2019 w wyborach wygrała SKM. W 2016 roku powstało z inicjatywy BJP,

North-East Democratic Alliance (NEDA). Premierzy Asamu, Manipuru, Arunachal Pradeś, Nagalandu oraz

Sikkimu (o wyborach 2019) podjęli decyzję o członkostwie w NEDA. Zob. Więcej: PS Golay takes oath as chief

minister of Sikkim, “Hindustan Times”, May 2019, https://www.hindustantimes.com/india-news/ps-golay-takes-

oath-as-chief-minister-of-sikkim/story-P396D3TqPMTgbxPkLpTADI.html (dostęp: 14.03.220); J. Chakraborty,

Elections and Casteist Politics, “Economic and Political Weekly” 2000, nr 43-44, s. 3805–3807. 652 Zob. więcej na stronach partii SDD i SKM: http://sikkimdemocraticfront.in/; http://www.myskm.org/ (dostęp:

12.02.2020). 653 Zob. więcej: K. Kozłowski, Państwo Środka a Nowy Jedwabny Szlak. Poradziecka Azja Centralna i Xinjiang

w polityce CHRL, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011.

167

Krótko po tym jak rząd w Pekinie sprzeciwił się po raz kolejny przystąpieniu Indii do NSG

podczas 26. plenarnego spotkania, które odbyło się w Seulu w 2016 roku, premier stanu

Madhya Pradeś, Shivraj Singh Chouhan, który należy do BJP, wezwał rząd centralny do dialogu

gospodarczego z Chinami pomimo trudności w osiągnięciu konsensusu w kwestiach

związanych z bezpieczeństwem. S.Singh Chouhan mówiąc te słowa wrócił do Indii z kolejnej

podróży do Chin654. W tym samym czasie premier Andhra Pradeś, Chandrababu Naidu

planował wyjazd do Chin w poszukiwaniu inwestorów. W Harijanie chińskie firmy z prowincji

Hunan dążą do budowania wspólnie z rządem stanowym, parków technologicznych655.

Wybrani premierzy stanowi dążą do utrzymania dobrych relacji z Chinami ze względu na chęć

rozwoju relacji gospodarczych. Dlatego też naciskają na rząd centralny aby nie wprowadzał

antychińskich regulacji w obrocie handlowym656.

Chiny graniczą z terytorium związkowe Ladakh oraz stanami Himachal Pradeś,

Uttarkhand, Sikkim i Arunachal Pradeś. Terytorium stanowym Ladakh jest zarządzane przez

rząd centralny a w Himachal Pradeś partie regionalne pełnią bardzo marginalną rolę, polityka

stanowa jest zdominowana przez partie ogólnokrajowe. Przeanalizowano stanowiska partii

regionalnych z pozostałych stanów graniczących z Chinami oraz wybranych partii

regionalnych z Bengalu Zachodniego, Uttar Pradeś, Maharasztry, Andhra Pradeś, Odishy oraz

Tamilnadu. Należy jednak podkreślić, że nie wszystkie partie regionalne prezentują pozytywne

stanowiska i poglądy wobec Chin. Na stosunek partii to nich w dużej mierze ma wpływ ma

położenia geograficznego stanu, który reprezentują oraz poziom rozwoju gospodarczego i

polityka wobec pozyskiwania bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Partie regionalne ze

stanów graniczących z Chinami prezentują politykę neutralną lub agresywną wobec Chin. Brak

możliwości lub chęci pozyskania inwestycji z Chin także ma negatywny wpływ na stanowisko

wobec północnego sąsiada Indii.

Trzy prowincje stanu Uttarkhand graniczą z Chinami: Uttarkashi, Chamoli i

Pithoragarh. Zdarza się często, że żołnierze chińscy przekraczają granicę i wchodzą na kilometr

654 Premier stanu Madhya Pradeś podczas pobytu w Chinach wziął udział w konferencji zorganizowanej przez

Asian Infrastructure Investment Bank. Celem jego udziału w tym spotkaniu było pozyskanie funduszy na projekty

nawadniające oraz promowania jego pomysłu stworzenia czterech parków przemysłowych przeznaczonych tylko

dla chińskich inwestorów. 655 Stan podpisał także porozumienie według którego Hunan został ich prowincją siostrzaną. Ich współpracy ma

się opierać na sektorze IT i Hi-tech. 656 S. Watson, India’s Centre-State divide on China, “Raisina debates”, July 2016, ORF

https://www.orfonline.org/expert-speak/indias-centre-state-divide-on-china/ (dostęp 23.02.2020).

168

lub dwa na terytorium Indii. Jednak po krótkim czasie wracają na stronę chińską657. Tylko w

latach 2007-2012, władze Uttarkhandu odnotowały 37 przekroczeń granicy w Barahoti przez

wojska chińskie. Władze jak z dużym opóźnieniem dowiadują się o tych incydentach. Zapewne

wiele z przekroczeń granicy zostało nieodnotowanych. Lider Uttarakhand Kranti Dal (UKD),

Kashi Singh Airy w wystąpieniach i wydawanych oświadczeniach protestował przeciwko

zachowaniu chińskich żołnierzy. Według UKD rząd centralny powinien uszczelnić granice z

Chinami i zbudować lepszą infrastrukturę, która umożliwiła szybkie transport żołnierzy w razie

konfliktu. Członkowie partii nie prezentują wrogie stanowiska wobec Chin, jednak dążą do tego

aby rząd centralny bardziej zaangażował się w ochronę granicy658.

Kolejny stan graniczący z Chinami, Arunachal Pradeś znajduje się pod kontrolą i

administracją indyjską od uzyskania przez ten kraj niepodległości w 1947 roku. Granica Indii i

Chin w stanie Arunachal Pradeś wynosi 1126 kilometrów, dłuższą granicę miał tylko tan

Dźammu i Kaszmir, ale po tym jak został podzielony na dwa terytoria związkowe, to Ladakh

przejął pierwszeństwo. Rząd Indii od 1947 roku nie podejmował znaczących inwestycji w

stanie Arunachal Pradeś. Obszar ten jeszcze przez Brytyjczyków był traktowany jako naturalny

bufor w przypadku chińskiej agresji. Brak jest infrastruktury transportowej, które według

indyjskiego rządu mogłaby ułatwić Chinom atak na Indie. Jednak brak tej infrastruktury

znacznie utrudnia także transport wojsk indyjskich w przypadku ataku, tym bardziej że Chiny

rozwinęły infrastrukturę po swojej stronie granicy. Terytorium stanu jest obszarem spornym od

wojny indyjsko-chińskiej w 1962 roku659. Arunachal Pradeś jest uważany przez Chiny za część

ich terytorium, i na chińskim mapach figuruje pod nazwą Tybet Południowy. Pekin regularnie

sprzeciwiają się wizytom indyjskich liderów tym stanie660. W stanie funkcjonuje partia

regionalna, People’s Party of Arunachal (PPA), która została złożona w 1977 roku przez Bakin

Pertin Oken Lego i L.Wanglat. Partia wspiera Indyjski Kongres Narodowy lub BJP i ma

marginalny wpływ na politykę stanową, ale jej były członek Pema Khandu w 2016 roku stanął

657 Chiny zbudowały bardzo dobrą infrastrukturę transportową w obszarach graniczących ze stanem Uttarkhand.

Umożliwia to szybkie i sprawne przemieszczanie osób, dóbr i towarów. Ze strony indyjskiej, podobnie jak w

przypadku Andhra Pradeś, infrastruktura jest w bardzo złym stanie. 658 N. Singh, A. Doka, La standoff, India's poor infrastructure along China border in Uttarakhand may be cause

for alarm, “First Post” August 2017, https://www.firstpost.com/india/amid-doka-la-standoff-indias-poor-

infrastructure-along-china-border-in-uttarakhand-may-be-cause-for-alarm-3916147.html (dostęp:12.02.2020). 659 B.L. Shah, Conflict Resolution in International Politics: The Indo-China Cross Border Dispute in Arunachal

Pradesh, “The Indian Journal of Political Science” 2010, nr 2, s. 599–611. 660China 'firmly opposes' Modi's Arunachal visit , “The Economic Times” February 2019,

https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/modis-arunachal-pradesh-visit-would-aggravate-border-

disputechina/articleshow/67914364.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cp

ps (dostęp: 14.02.2020).

https://www.firstpost.com/india/amid-doka-la-standoff-indias-poor-infrastructure-along-china-border-in-uttarakhand-may-be-cause-for-alarm-3916147.html


169

na czele pierwszego rządu BJP w Arunachal Pradeś. Nowy premier stanowy podkreśla w

swoich wypowiedziach, że Arunachal Pradeś jest integralną częścią Indii, bez względu na to

jakie jest stanowisko Chin661. W kwietniu 2018 roku, Press Trust of India (PTI), po raz kolejny

podała do wiadomości, że Chiny zaprotestowały przeciwko wtargnięciu indyjskiej armii na

terytorium Chin. Zdarzenie miało miejsce w rejonie Asaphila, który znajduje się wzdłuż spornej

granicy w stanie Arunachal Pradesh. Rząd centralny odrzucił te oskarżenia ponieważ obszar

ten znajduje się w granicach Indii. Vice-Prezydenta BJP w stanie Andhra Pradeś, Dominic

Tadar powiedział, że Pekin powinien zmienić podejście i zaprzestać takich oświadczeń, które

są niezgodne z prawdą. Członkowie PPA skrytykowali BJP za zbyt słabą politykę wobec Chin,

która doprowadziła do agresywnej polityki Chin, która może zakończyć się pojawieniem się

graniach stanu chińskich żołnierzy. Kahfa Begin, lider PPA, oskarżył Chiny o planowanie

zajęcia terytorium stanu, które od 1947 roku należy do Indii662. W programach wyborczych

partii Chiny są przedstawiane jako zagrożenie dla jedności i integralności stanu. PPA obawia

się, że Chiny dążą do podsycania antyindyjskich nastrojów, które są obecne w stanie ze

względu na wysoki poziom bezrobocia, niskie warunki życia i brak perspektyw rozwoju. Rząd

centralny powinien przeznaczyć większe kwoty na rozwój stanu Arunachal Pradeś663.

Sikkim jest kolejnym stanem który graniczny z Chinami. Pekin dopiero w 2003 roku w

ramach porozumienia podpisanego przez premier Indii Atal Bihari Vajpayee’a oraz lidera Chin,

Hu Jintao, uznały Sikkim za część Indii. Liderzy obydwu państw zadecydowali, że handel miał

się odbywać w Channgu, przez przejście Nathu La. W Sikkimie nie ma sporu dotyczącego

granicy ale członkowie partii Sikkim Krantikari Morcha (SDK) obawiają się polityki Chin

wobec Sikkimu, która ma ich zdaniem na celu obudzenie antyindyjskich sentymentów wśród

jego mieszkańców. Lider SDK PS Golay nie popiera separatystycznych i niepodległościowych

dążeń części mieszkańców Sikkimu. Takie samo stanowisko prezentuje Sikkim Democratic

Front. Ze względu na konflikt Indii i Chin na płaskowyżu Doklam w 2017 roku, który znajduje

się nieopodal przejścia Nathu La, debata na temat znaczenia Chin w regionie nabrała na

znaczeniu. Członkowie SDK oraz lider partii PS Golay, podkreślają, że Chiny powinny

zaprzestać polityki wobec Sikkimu, która ma na celu skonfliktowanie go z rządem centralnym.

661 N. Biji Ahuja, China should not interfere in the northeast, “The Week” July 2017,

https://www.theweek.in/theweek/cover/china-should-not-interfere-in-the-northeast.html (dostęp: 14.02.2020). 662 Arunachal leaders rubbish China's "transgression" charge, “The Economic Times” April 2018,

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/arunachal-leaders-rubbish-chinas-transgression-

charge/articleshow/63684632.cms?from=mdr (dostęp:14.02.2020) 663 Partia nie ma włąsnej strony internetowej. Progamy wygorcze umieszcza na koncie na Facebooku:

https://www.facebook.com/peoplespartyofarunachal/?hc_ref=ARRPP8wdmrLJaNjJqPDBVwsWDuC7Pfj4P8BQ

1NfDJYZInrK2PtSFVrgbRXR8Rc6Ah-g&fref=nf&__tn__=kC-R (dostęp: 12.03.2020).

https://www.theweek.in/theweek/cover/china-should-not-interfere-in-the-northeast.html

170

Warto dodać, że partie regionalne z Sikkimu nie postrzegają Chin jako potencjalnego inwestora

i istotnego partnera handlowego664.

Z kolei Mamata Banerjee, liderka Trinamool Congress, partii regionalnej z Bengalu

Zachodniego obawia się, że Chiny mogą przejąć kontrolę nad Sikkimem, co może wiązać się z

także z kontrolą nad korytarzem Siliguri. Według M. Banerjee rząd centralny powinien

stworzyć specjalne odziały które będą stacjonować w Darjeelingu (północna część stanu Bengal

Zachodni). Dzięki temu Indie będą bezpieczniejsze. Obecnie nie ma wystarczających sił

wojskowych, które umożliwiłyby ochronę Indii przed inwazją665. W lipcu 2017, M. Banerjee

podczas przemówienia parlamencie stanowym powiedziała, że jeśli Sikkim znajdzie się pod

kontrolą Chin, to wówczas zagrożone są całe Indie. Z powodu błędów dokonywanych przez

rząd centralny relacje z Chinami, Nepalem, Bangladeszem i Bhutanem znaczenie się

pogorszyły. Według liderki TMC, najbardziej ucierpieli i ucierpią w przyszłości mieszkańcy

stanu Bengal Zachodni. Pomimo takiej retoryki M. Banerjee wspiera przedsiębiorców, którzy

chcą współpracować z chińskimi firmami i przyjmuje chińskie delegacje w Kalkucie. Według

TMC Chiny są istotnym partnerem handlowym dla Bengalu Zachodniego. M. Banerjee

wielokrotnie otrzymywała zaproszenie od chińskich władz, aby udać się do kilku chińskich

miast z misją gospodarczą. Liderka TMC nie wykluczyła udziału w takiej misji.

Partia regionalna ze stanu Uttar Pradeś, Samajwadi Party (SP) uważa, że Chiny są

największym zagrożeniem dla Indii. Rzecznik SP, Ram Gopal Yadav podkreślał w 2014 roku

że oficjalna polityką SP jest brak zaufania do rządu chińskiego, który może zaatakować Indie

w każdej chwili. Jako przykład przywołał politykę Zhou Enlai, który promował na arenie

międzynarodowej przyjaźń indyjsko-chińską (Hindi Cheeni bhai-bhai), a w 1962 roku

zadecydował o dokonaniu agresji na Indie. Wypowiedź R.G. Yadava była związana z pobytem

lidera Chin, Xi Jinpinga w Indiach, kiedy to jednocześnie wojska chińskie przekroczyły granicę

indyjską w stanie Arunachal Pradeś. Rzecznik SP powiedział, że partia żąda od rządu N.

Modiego, aby ten odpowiedział na agresje Chin. Jeśli Indie nie użyją siły to przekraczanie

granic Indii przez chińskich żołnierzy będzie się powtarzać666. Mulayam Singh Yadav, który

664 P D Rai, Why is Sikkim’s merger with India being questioned by China?, “Klimpong News” July 2017,

http://kalimpongonlinenews.blogspot.com/2017/07/why-is-sikkims-merger-with-india-being.html(dostęp:

12.03.2020) 665 Centre’s wrong foreign policy undoing relations: Mamata Banerjee, “Indian Express” July 2017,

https://indianexpress.com/article/india/centres-wrong-foreign-policy-undoing-relations-mamata-banerjee-

4755222/ (dostęp: 20.01.2020) 666 Samajwadi Party cautions Narendra Modi against China's 'policy' of pushing troops, “The Economic Times”

September 2014, https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/samajwadi-party-cautions-

narendra-modi-against-chinas-policy-of-pushing-



https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/samajwadi-party-cautions-narendra-modi-against-chinas-policy-of-pushing-troops/articleshow/42802795.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst


171

stworzył SP (lider partii do 2017 roku, zastąpił go jego syn) i był Ministrem Obrony w latach

1996-1998, także krytykował rząd centralny za brak sukcesów w polityce zagranicznej. Według

M.S. Yadava nie ma państwa, które można nazwać przyjacielem Indii. Za taki stan rzeczy

obwiniał rządy Indyjskiego Kongresu Narodowego już od momentu odzyskania przez Indie

niepodległości. M.S. Yadav deklarował, że jeśli Samajwadi Party wygra wybory w UP, a potem

na poziomie centralnym, co wówczas państwa będą traktować Indie jako równe sobie a nie jako

słabszego gracza na arenie międzynarodowej667. Były lider SP w sierpniu 2017 roku, kiedy

toczył się spór indyjsko-chiński na płaskowyżu Doklam, powiedział w Lok Sabha: “Dla Indii

największym zagrożeniem są Chiny. Ostrzegałem rząd centralny przez wiele lat, ale nikt nie

zwracał na to uwagi. Chiny połączyły siły z Pakistanem, co jest częścią przygotowań do ataku

na Indie. Chiny są dla Indii największym przeciwnikiem. Co zrobił rząd centralny? W

Kaszmirze armia chińska współpracuje z pakistańską armią.”. M.S. Yadav powiedział także,

że chińscy żołnierze byli widziani w pakistańskich ośrodkach wojskowych w Kaszmirze.

Stwierdził, że chińscy żołnierze zakopywali bomby atomowe w Pakistanie, aby w ten sposób

przygotować się na atak na Indie. M.S. Yadav powiedział że jednym z większych błędów

polityki zagranicznej Indii było uznanie zwierzchności Chin nad Tybetem. Indie powinny

wspierać niepodległość Tybetu, który był buforem między Indiami a Chinami. Rząd powinien

okazać największe możliwe wsparcie dla przywódcy duchowego Tybetu, Dalajlamy. W

programach wyborczych partii i dokumentach partyjnych Chiny dominuje taka sama

retoryka668.

Podobne stanowisko i poglądy wobec Chin na partia regionalna z Maharasztry, Shiv

Sena. Lider Shiv Seny wielokrotnie Uddhav Thackeray oskarżał premiera N. Modiego o

prowadzenie nieudolnej polityka zagranicznej wobec Chin i Pakistanu. U. Thackeray uważa,

że obywa te kraje są wrogo nastawione do Indii, a rząd centralny nie potrafi adekwatnie

zareagować. Ponadto rząd centralny nie był w stanie zdobyć międzynarodowego wsparcia w

sprawie konfliktów z Chinami i Pakistanem. Lider Shiv Seny stwierdził, że premier N. Modi

nie wykorzystał licznych podróży międzynarodowych aby wzmocnić pozycję Indii na arenie

międzynarodowej. Gazeta Saamana wydawana w języku marathi (stworzona w 1988 roku przez

troops/articleshow/42802795.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst

(dostęp: 20.01.2020) 667 S. Qureshi, I walked 4 km into China when I was defence minister, says Mulayam, “India Today” September

2013, https://www.indiatoday.in/featured/story/china-defence-minister-mulayam-singh-yadav-210589-2013-09-

10 (dostęp 20.01.2020). 668 Programy wyborcze i dokumnety dotyczące wizji rozowju UP sa dostępne na stronie internetowej SP:

https://www.samajwadiparty.in/ (dostęp: 12.01.2020).


172

Bal Thackeray pierwszego lidera Shiv Seny), która jest narzędziem propagandowym Shiv Seny,

opublikowała listę tematów, które powinien poruszyć premier Modi poruszyć podczas spotkań

na arenie międzynarodowej: wspieranie przez Pakistan finansowo i logistycznie terroryzmu,

China Pakistan Economic Corridor (CPEC), przekraczanie przez chińskich żołnierzy granicy

w Arunachal Pradesh, Uttarakhand i Ladakh. W lipcu 2017 roku podczas kryzysu na

płaskowyżu Doklam, U. Thackeray stwierdził, że działania Chin nie mogą pozostać bez

odpowiedzi ze strony Indii. Oddział Shiv Seny w Pendżabie wezwał rząd centralny do zakazu

sprzedawania chińskich produktów w Indiach, ze względu na napięcie w Doklam. Zastępca

prezydenta partii Inderjit Karwal powiedział, że niektórzy Indusi już niechętnie kupują

chińskich produktów. Rząd centralny powinien dążyć do wprowadzenia zakazu kupna

chińskich produktów w Indiach, co uderzyłoby w chińską gospodarkę669. W maju 2018 roku

lider Shiv Seny zwrócił uwagę na to, że Xi Jinping witał z honorami premiera N. Modiego

podczas jego podróży do Chin, ale w tym samym czasie chińska telewizja CCTV transmitując

wizytę premiera N. Modiego w Chinach pokazała mapę Indii na której część Dźammu i

Kaszmir oraz Arunachal Pradeś były granicach Chin. Członkowie partii zauważyli także, że

Pakistan wszystko zawdzięcza Chinom, które dostarczają mu amunicję i broń oraz także

pomogły w pozyskaniu borni nuklearnej. Poza terroryzmem Pakistan nie ma nic swojego, musi

polegać na wsparciu Chin670. Ponadto lider Shiv Seny oskarżył premiera N. Modiego o granie

na czas przed wyborami do Lok Sabha w 2019 roku. Według niego BJP chce polepszyć stosunki

z Chinami, aby nie stały się one kwestią wyborczą. Premier N. Modi nie działa na korzyść

Indii671. Z kolei w lutym 2020 roku, Saamana zasugerował, że COVID-19 mógł zostać

stworzony przez Chiny jako broń biologiczna masowej zagłady („biological weapons of mass

destruction”)672.

Zupełnie inne stanowisko i poglądy wobec Chin przedstawia partia regionalna z Andhra

669 Shiv Sena criticises PM Modi’s China trip, asks if he is adopting Nehru’s Panchsheel policy,

https://www.hindustantimes.com/mumbai-news/shiv-sena-wallops-bjp-for-pm-modi-s-no-agenda-meeting-with-

chinese-president-xi-jinping/story-XG2tg6Sb6NWz4x15GDes6J.html (dostęp 20.01.2020). 670 Shiv Sena takes dim view of PM Modi's China visit in Saamna

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/shiv-sena-takes-dim-view-of-pm-modis-china-

visit-in-saamna

editorial/articleshow/47326490.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst

(dostęp 20.01.2020). 671 PM Modi skipped critical issues during his China visit, says Shiv Sena, “Indian Express”,

https://indianexpress.com/article/india/pm-modi-skipped-critical-issues-during-his-china-visit-says-shiv-sena-

5157841/ (dostęp 20.01.2020). 672 Coronavirus might be by-product of biological weapons by China: Shiv Sena,

https://nenow.in/health/coronavirus-might-be-by-product-of-biological-weapons-by-china-shiv-sena.html

(12.01.2020).

173

Pradeś, Telugu Desam Party (TDP). Lider N. Chandrababu Naidu w swoich wypowiedziach

koncertuje się na propozycjach współpracy gospodarczej z Chinami. Także w programie

wyborczym oraz oficjalnych dokumentach partyjnych, Chiny są przedstawiane jako

potencjalny partner do współpracy gospodarczej. Kluczowe jest pozyskiwanie bezpośrednich

inwestycji zagranicznych, tworzenie parków technologicznych oraz współpraca przy budowie

nowej stolicy Andhra Pradeś, Amaravati673. W 2015 roku Premier Andhra Pradesh, N.

Chandrababu Naidu z ramienia TDP, apelował do Chen Fengxiang, chińskiego wice-ministra

Departamentu Międzynarodowego Komunistycznej partii Chin, aby inicjatywa

zrewitalizowanego Belt and Road Initiative przebiegała przez miasto Visakhapatnam, które

znajduje się na wybrzeżu stanu Andhra Pradeś674. Premier Naidu promował także Amaravati

jako przyszłe miejsce inwestycji. Premier Naidu podkreślał, że TDP będzie dążyć do

utrzymywania dobrych relacji z Komunistyczną Partią Chin. Ponadto minister finansów stanu

Andhra Pradeś Yenamala Ramakrishnudu proponował, aby w Amaravati otworzony został

Konsulat Chiński675. W 2017 roku podczas konfliktu indyjsko-chińskiego na płaskowyżu

Doklam, lider TDP jak i pozostali członkowie partii unikali komentarzy na ten temat. Podobnie

sytuacja wyglądała w przypadku innych sporów na linii New Delhi-Pekin. Celem TDP jest

budowanie współpracy z Chinami nie tylko na poziomie centralnym ale także na poziomie

prowincji.

Biju Janata Dal (BJD), partia regionalna z Odishy, w programach wyborczych,

dokumentach partyjnych i wypowiedziach członków partii prezentuje strategię podobną do

TDP z Andhra Pradeś676. Lider BJD, Naveen Patnaik dążył do budowania współpracy

gospodarczej z Chinami na poziomie prowincji. Jednym instrumentów jest zapraszanie

delegacji z konkretnych prowincji do Odishy677. Kolejny instrument to podpisywanie

porozumień z władzami prowincji. Pierwsza ma być prowincja z Fujian, gdzie z w Xiamen są

orgaznizowane China International Fair for Investment and Trade (CIFIT) podczas których

673 Program wyborczy TDP:

http://www.telugudesam.org/wp-content/uploads/2019/04/5_6143087806458626143.pdf (dostęp: 12.02.2020) 674 Chen Fengxiang wraz z delegacją przyjechał do Andhra Pradeś w 2015 roku. 675 S. Sandeep Kumar, Naidu wants China to take the silk route via Visakhapatnam, “The Hindu” November 2015,

https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/cm-wants-china-to-take-the-silk-route-via-

visakhapatnam/article7908791.ece (12.01.2020). 676 Program wyborczy BJD: http://bjdodisha.org.in/downloads/manifesto.pdf (12.01.2020). 677 Odisha CM Patnaik invites Chinese team for investors’ meet in November, “The Statesman” August 2018,

https://www.thestatesman.com/cities/odisha-cm-patnaik-invites-chinese-team-for-investors-meet-in-november-

1502672787.html (12.01.2020).

http://www.telugudesam.org/wp-content/uploads/2019/04/5_6143087806458626143.pdf

174

delegacja z BJD chce promować stan Odisha678.

Także partie regionalne z Tamilnadu, Dravida Munnetra Kazhagam (DMK) i All India

Anna Dravida Munnetra Kazhagam (AIADMK) w programach politycznych w oficjalnych

dokumentach partyjnych postrzegają Chiny jako partnera i dążą do promowania współpracy

gospodarczej oraz kooperacji w sektorze kulturowym i naukowym. Lider DMK, MK Stalin

zaoferował wsparcia w organizacji w października 2019 roku nieformalnego szczytu Indii i

Chin w Mahabalipuram w Tamilnadu. M.K. Stalin powiedział, że jest szczęśliwy i dumny, że

Xi Jinping przyjedzie do Tamilnadu. Podziękował rządowi centralnymi za wybór taką

lokalizację na organizację spotkania. Lider DMK wielokrotnie w swoich wypowiedziach

podkreślał, że chociaż Indie i Chiny się różnią, to mierzą się z podobnymi problemami. „Niech

rozmowy między dwoma krajami przyniosą światło nie tylko obu krajom, ale całemu światu”

- dodał MK Stalin679. Taka sama była retoryka premiera stanu Tamilnadu z ramienia AIADMK,

Edappadi K Palaniswami oraz jego zastępcy O Panneerselvam680.

3.3 Indie a współpraca w regionie Azji Południowej i Południowo-Wschodniej

Multilateralna współpraca regionalna w Azji Południowej rozpoczęła się pod koniec lat

80. XX wieku. Wówczas powstała pierwsza organizacja zrzeszająco państwa Azji Południowej,

Południowoazjatyckie Stowarzyszenie Współpracy Regionalnej (South Asian Association for

Regional Cooperation, SAARC). Indie na początku lat 90. rozpoczęły współpracę z

Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (Association of South-East Asian

Nations, ASEAN)681. W 1997 roku powstały dwie organizacje, których członkiem zostały

Indie: Indian Ocean Rim Association (IORA) oraz Inicjatywa Wielosektorowej Współpracy

Gospodarczej i Technicznej w Zatoce Bengalskiej (Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral

Technical and Economic Cooperation, BIMSTEC). Na początku XXI wieku powstała Mekong-

Ganga Cooperation (MGC), Indie były jednym z państw założycielskich. Indie współpracują

także z innymi organizacjami regionalnych i międzynarodowych ale skupiono na

organizacjach regionalnych z obszaru Azji Południowej, Południowo-Wschodniej i basenu

Oceanu Indyjskiego, w których Indie są państwem członkowskim. Wyjątkiem jest ASEAN, ale

678 India delegation visits Xiamen, “Daily China” September 2019, http://xiamen.chinadaily.com.cn/2019-

09/12/c_407248.htm (13.01.2020). 679DMK expresses happiness over Xi Jinping's visit to Mahabalipuram, “New Indian Express” October 2019,

https://www.newindianexpress.com/states/tamil-nadu/2019/oct/08/dmk-expresses-happiness-over-xi-jinpings-

visit-to-mahabalipuram-2044687.html (12.01.2020). 680 Zob. więcej strona internetowa partii AIADMK: https://www.aiadmk.website/ (dostęp: 23.11.2019). 681 Zob. więcej: A. Ziętek, Region Azji i Pacyfiku (w:) I. Topolski, H. Dumała, A. Dumała (red.) Regiony w

stosunkach międzynarodowych, Lublin 2009, s. 165 – 197.

175

organizacja ta pomimo tego, że Indie nie są jej członkiem odgrywa istotną role w strategii Indii

wobec państw Azji Południowo-Wschodniej. Przedstawiono pokrótce charakterystykę wyżej

wymienione organizacje i skupiono się na stanowiskach i poglądach partii regionalnych wobec

roli jaką powinny one odgrywać w polityce zagranicznej Indii.

Południowoazjatyckie Stowarzyszenie Współpracy Regionalnej (South Asian

Association for Regional Cooperation (SAARC) powstało w 1985 roku z inicjatywy

Bangladeszu. Państwa członkowskie to Indie, Pakistan, Bangladesz, Sri Lanka, Nepal,

Malediewy, Bhutan i od 2007 roku Afganistan682. Cele organizacji zapisane w Karcie SAARC:

promowanie dobrobytu narodów Azji Południowej i poprawa jakości życia jej mieszkańców;

promowanie wzrostu gospodarczego, postępu społecznego i rozwoju kulturalnego w regionie;

budowanie wzajemnego zaufania, zrozumienia; promowanie aktywnej gospodarczej,

społecznej, kulturalnej, technicznej i naukowej; zacieśnienie współpracy z innymi krajami

rozwijającymi się; współpraca na forach międzynarodowych w sprawach będących

przedmiotem wspólnego zainteresowania oraz współpraca z organizacjami międzynarodowymi

i regionalnymi o podobnych celach683. SAARC nie zdołał zrealizować żadnego projektu od

momentu powstania organizacji ponad trzy dekady temu684. Szczyty SAARC odbywają się

nieregularnie, pomimo założeń, że powinny odbywać się co roku685. Pierwszy miał miejsce w

1985 roku, a do 2020 roku odbyło się jedynie 18 spotkań. 19 szczyt miał się odbyć w Pakistanie

w 2016 roku, ale został odwołany ze względu na napięcia między Indiami i Pakistanem686.

N. Modi zaprosił do New Delhi wszystkich liderów SAARC na pierwsze zaprzysiężenia

na premiera Indii w maju 2014 roku. Miał to być nowy początek współpracy Indii z państwami

682 R. Singh, Relevance of SAARC in South Asian Context.” “The Indian Journal of Political Science” 2009, nr 1,

s. 239–248. 683 A. Michael, India's Foreign Policy and Regional Multilateralism, Palgrave Macmillan 2013, s.48-112; Strona

internetowa SAARC, SAARC Charter: http://saarc-sec.org/saarc-charter (dostęp: 12.03.2019) 684 Dyskusyjny jest projekt dotyczący wspólnego satelity. Podczas 18. szczytu SAARC w Nepalu w 2014 roku

premier Modi promował projekt. Został wystrzelony satelita w 2017 roku, który jest obsługiwany przez Indian

Space Research Organisation. Pierwotnie nazywam się SAARC Satellite, jednak jego nazwa została zmieniona

na South Asia Satellite ze względu na brak chęci współpracy ze strony Pakistanu i Afganistanu. Ostatecznie

Afganistan zadeklarował, że skorzysta z satelity. Satelita ma dostarczać danych meteorologicznych i służyć do

komunikacji. Należy podkreślić, że nie wszystkie państwa SAARC pracowały przy budowie satelity. Satelita

został stworzony przez Indie, kiedy Pakistan chciał udzielić wsparcia, to Indie je odrzuciły co spowodowały

rezygnacje Pakistanu z udziału w projekcie. Premier Indii Narendra Modi zaprezentował satelitę jako prezent dla

członków SAARC w ramach strategii neighbourhood first policy. . Zob. więcej: S K Shah, India and Its

Neighbours: Renewed Threats and New Directions, Vij Books India Pvt Ltd 2017; K. Yhome, T. S. Maini

Regionalism: SAARC and beyond, Rising “Powers Quarterly” 2017, nr 2, s. 147-165; B. Gupta, K.D. Raju, Space

Exploration by India and Socio-Economic Cooperation with SAARC Countries, “India Quarterly” 2016, nr 3, s.

278–289. 685 N. Rodrigo, Emerging Asia, SAARC and Regional Cooperation, “Policy Perspectives” 2012, nr 1, s. 49–55. 686 M. Hafeez, 2016 SAARC Summit: Future of Regional Cooperation in South Asia, “Strategic Studies” 2016, nr

3, s. 38–57.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Dr.+S+K+Shah%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.orfonline.org/people-expert/k-yhome/

https://www.orfonline.org/contributors/tridivesh-singh-maini

176

SAARC, ale ze względu na konflikt z Indii z Pakistanem i brak zaufania między państwami

członkowskim i brak chęci przekazywania jakichkolwiek prerogatyw państwa na rzecz

organizacji, taki nowy początek nie nastąpił. Według danych Banku Światowego, Azja

Południowa jest najsłabiej zintegrowanych gospodarczo regionem na świecie. Idah Pswarayi-

Riddihough, dyrektor krajowy Banku na Sri Lankę i Malediwy, na Sri lance w listopadzie 2018

roku podczas prezentacji raportu Banki Światowego: A Glass Half Full: The Promise of

Regional Trade in South Asia, podkreślał, że tylko 5 proc. wartości handlu państwa Azji

południowej stanowi handel wewnątrz regionu. W Azji Wschodniej wartość ta wynosi 50

proc687. Oznacza to, że państwa wykorzystują jedynie niewielką część potencjału w regionie.

Pomimo licznych deklaracji i podpisanych dokumentów, w Azji Południowej nie istnieje strefa

wolnego. South Asian Free Trade Area (SAFTA) teoretycznie funkcjonuje od 2006 roku,

jednak nie wpłynęło na zwiększenie handlu w regionie Azji Południowej. W 2006 roku import

wewnątrz region wynosił 3 proc. a eksport 6 proc. W 2017 roku import utrzymał się na tym

samym poziomie a eksport wzrósł tylko do 7 proc688. Według raportu istnieją dwa główne

powody dla których wymiana gospodarcza nie rośnie pomimo podpisania SAFTA. Po pierwsze

wiele produktów znajduje się na liście tzn. towarów wrażliwych co oznacza, że nie są one objęte

redukcją taryf. W zależności od państwa ilość towarów przeznaczonych na import znajdujących

się na liście wynosi od 6 do 45 proc. Po drugie, normą jest tworzenie tzw. para-taryf, które są

w zasadzie zwykłymi taryfami, ale inaczej nazwanymi. Nie podlegają negocjacjom związanym

z porozumieniom o wolnym handlu. Oznacza to, że SAFTA nie jest w praktyce tym czym być

powinna. Taka praktyka nie są używane przez większość państw poza regionem Azji

Południowej. Te dwa czynniki nakładają się na brak transparentności, korupcję oraz

protekcjonizm, które są charakterystyczną dla wszystkich państw regionu. W Azji Południowej

obowiązują także bilateralne umowy o wolnym handlu. Jednak napotykają one podobne

trudności jak SAFTA689. Problemem jest także niewystarczająca ilość bezpośrednich połączeń

lotniczych między państwami. Przemieszczanie się drogą lądową lub morska jest długotrwało

a bywa, że niebezpieczne. Z Kolombo na Sri Lance funkcjonują bezpośrednie loty do prawie

dwudziestu miast w Indiach, dwóch miast w Pakistanie i stolicy Malediwów ale nie ma żadnego

687Realizing the Promise of Regional Trade in South Asia, The World Bank,

https://www.worldbank.org/en/news/feature/2018/10/09/realizing-the-promise-of-regional-trade-in-south-asia

(dostęp 03.03.2020) 688 ASEAN w 1992 roku rozpoczął proces podpisywania traktatu o wolnym handlu, import wynosił 17 proc., a

eksport 21 proc. W 2017 roku import wynosił już 24 proc a eksport 27 proc. 689 S. Kathuria, N. Rizwan, How South Asia can become a free trade area,

https://blogs.worldbank.org/endpovertyinsouthasia/how-south-asia-can-become-free-trade-area (dostęp

03.03.2020).

https://blogs.worldbank.org/team/sanjay-kathuria

https://blogs.worldbank.org/team/nadeem-rizwan

https://blogs.worldbank.org/endpovertyinsouthasia/how-south-asia-can-become-free-trade-area

177

bezpośredniego lotu do Nepalu, Bhutanu i Afganistanu. Z Bhutanu bezpośrednie loty działają

tylko do stolicy Nepalu i dwóch miast w Indiach. Z państw Azji Południowej łatwiej znaleźć

bezpośrednie połączenie do Chin niż do innego państwa z regionu (poza Bhutanem, który nie

utrzymuje oficjalnych stosunków dyplomatycznych z Chinami).

Partie regionalne prezentują odmienne stanowiska i poglądy wobec SAARC. Jammu

and Kashmir Peoples Democratic Party (JKPDP) w programie wyborczym postuluje integracje

gospodarczą w ramach SAARC. Bliższa współpraca państw należących do SAARC wpłynie

pozytywnie na rozwój gospodarczy stanu Dźammu i Kaszmir oraz na poprawę relacji Indii z

Pakistanem. JKPDP odwołuje się do sukcesu Unii Europejskiej i przedstawia ją jako wzór

integracji gospodarczej dla państw Azji Południowej690. Z kolei Shiv Sena z Maharasztry

postuluje aby Pakistan został usunięty z SAARC, co mam wpłynąć na rozwój organizacji691.

Partie tamilskie Dravida Munnetra Kazhagam (DMK) i All India Anna Dravida Munnetra

Kazhagam (AIADMK) protestowały przeciwko udziałowi Sri Lanki w szczytach SAARC, ze

względu na politykę rządu w Kolombo wobec mniejszości tamilskiej żyjącej na północy wyspy.

Jednak ze względu na brak sukcesów organizacji nie tylko sferze ekonomicznej ale także

społecznej i kulturowej, zainteresowania SAARC wśród partii regionalnych nie jest duże.

Pomimo tego, że SAARC nie został rozwiązany to Wielosektorowej Współpracy

Gospodarczej i Technicznej w Zatoce Bengalskiej (Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral

Technical and Economic Cooperation, BIMSTEC) przez wielu badaczy jest uznawany za

spadkobiercę tej organizacji692. BIMSTEC powstał w 1997 roku , do organizacji należą:

Bangladesz, Bhutan, Indie, Mjanma, Nepal, Sri Lanka i Tajlandia, czyli państwa, które są leżą

nad Zatoką Bengalską, z wyjątkiem jest Nepal i Bhutan, które zostały członkami dopiero w

2014 roku693. Przystąpienie tych dwóch państw bez dostępu do morzą zintensyfikowało opinie

badaczy i polityków, że BIMSTEC to SAARC ale bez Pakistanu. Za stworzeniem BIMSTEC

stała idea, która zakładała, że organizacja ma stanowić pomost między Azją Południową i

Południowo-Wschodnią, jako platforma współpracy międzyregionalnej między członkami

690 Program wyborczy JKPDP: https://jkpdp.org/manifesto-2014/ (dostęp 12.01.2020). 691 R. Sharma, Forget SAARC, if Pakistan does not cooperate, India will come up with 'BBIN', “First Post” May

2015 https://www.firstpost.com/world/forget-saarc-if-pakistan-does-not-cooperate-india-will-come-up-with-

bbin-2121773.html (dostęp: 23.02.2020). 692 S. Kundu, S., BIMSTEC at 17: An Assessment of its Potential, “India Quarterly” 2014, nr 3, s. 207-224; S.

Ramachandran, India’s BIMSTEC Gambit With SAARC stalled, India is turning to BIMSTEC to center its foreign

policy, “The Diplomat” May 2019, https://thediplomat.com/2019/05/indias-bimstec-gambit/ (dostęp: 24.

09.2019); R. Bhatia, BIMSTEC or SAARC, Gateway House February 2020,

https://www.gatewayhouse.in/bimstec-or-saarc/ (dostęp: 27.03.2020). 693 Zob. więcej: strona Internetowa BIMSTEC: About BIMSTEC, http://www.bimstec.org/about_bimstec.html

(dostęp 12.01.2020).

https://jkpdp.org/manifesto-2014/

178

SAARC i ASEAN694. BIMSTEC to sektorowa organizacja współpracy. Poczynając od sześciu

sektorów: handlu, technologii, energii, transportu, turystyki i rybołówstwa w 1997 roku, w 2008

roku współpracę rozszerzono o kolejne dziewięć sektorów: rolnictwo, zdrowie publiczne,

walkę z ubóstwem, walkę z terroryzmem, ochrona środowiska, budowanie kontaktów

międzyludzkich oraz przeciwdziałanie zmianom klimatu. Aby podkreślić znaczenie BIMSTEC

w strategii polityki zagranicznej Indii, N. Modi zaprosił liderów państw członkowskich do New

Delhi na ceremonię zaprzysiężenia go po raz drugi na premiera Indii, która odbyła się w maju

2019 roku. W tym wydarzeniu wzięło także udział wieli liderów partii regionalnych, chociaż

zabrakło lidera TDP z Andhra Pradeś i TMC z Bengalu Zachodniego. BIMSTEC od 2014 roku,

a szczególnie po maju 2019 roku, zyskał większe zainteresowanie wśród partii regionalnych.

Tradycyjnie partie tamilskie DMK i AIADMK regularnie sprzeciwiają się spotkaniom premiera

Indii z prezydentem lub premierem Sri Lanki, ale popierają działania organizacji. Pozostałe

partie ujęte w studium przypadku, szczególnie TDP i TMC, BJD i partię z Biharu JD (U) oraz

RJD są zainteresowana współpracą z państwami członkowskimi w ramach BIMSTEC. Partie z

Dźammu i Kaszmir (JKDPD i JKNC) i Pendżabu (SAD) obawiają się, że wykluczenie

Pakistanu z organizacji wpłynie negatywnie za stosunki Indii z tym państwem.

Kolejną organizacją jest Indian Ocean Rim Association (IORA), powstała w 1997 roku

pod nazwą Indian Ocean Rim Initiative, Indie należą do grupy państw założycielskich. IORA

tworzą 22 państwa leżące w basenie Oceanu Indyjskiego, w tym wszystkie państwa z Azji

Południowej z dostępem do Oceanu Indyjskiego, poza Pakistanem695. Organizacja zrzesza

przedstawicieli rządu, biznesu i środowisk akademickich w celu promowania współpracy i

ściślejszej interakcji między nimi. Państwa członkowskie IORA dążą do zacieśnienia

współpracy gospodarczej, w szczególności w zakresie ułatwień w handlu i inwestycji, promocji

oraz rozwoju regionu. IORA ma sześć obszarów priorytetowych: bezpieczeństwo morskie;

ułatwienie handlu i inwestycji, zarządzanie rybołówstwem, ograniczenie ryzyka katastrof,

współpraca akademicka i naukowa oraz promocja turystyki i wymiany kulturowej. Pierwszy i

do 2020 roku jedyny szczyt organizacji, odbył się w 2017 roku w Indonezji696. Indyjskie partie

regionalne, szczególnie partie tamilski oraz partie z Kerali wykazują poparcie dla IORA ze

względu obietnice zapewnienia bezpieczeństwa w basie Oceanu Indyjskiego oraz zarządzania

694 Zob. więcej: strona internetowa BIMSTEC: https://bimstec.org/?page_id=189 (23.01.2020); S. Kundu,

BIMSTEC at 17: An Assessment of Its Potential, “India Quarterly” 2014, nr 3, s. 207–224; N. Banik, How

Promising Is BIMSTEC?, “Economic and Political Weekly” 2006, nr 51, s. 5264–5268. 695 V. Sakhuja, The Indian Ocean in 2015. Institute of Peace and Conflict Studies, 2015. 696 Zob. więcej: strona internetowa IORA: https://www.iora.int/en/about/milestones (dostęp 12.02.2020).

179

rybołówstwem. Postulaty współpracy gospodarczej są szczególnie atrakcyjne dla Telugu

Desam Party (TDP) z Andhra Pradeś oraz Biju Janta Dal (BJD) z Odishy. Jednak ze względu

na brak promowania rząd centralny szans i możliwości jakie niesie dla Indii członkostwo w

IORA, wiele z partii regionalnych nie organizacji jako potencjalnego partnera do współpracy.

Do następnej organizacji należą także państwa Azji Południowej i Południowo-

Wschodniej. Mekong-Ganga Cooperation (MGC) powstało w 2000 roku, jej członkami są:

Indie, Mjanma, Tajlandia, Laos, Kambodża i Wietnam. MGC ma cztery główne obszary

działalności: turystyka, kultura, edukacja, transport i komunikacja697. Celem organizacji jest

tworzenie bliższych kontaktów między państwami oraz ludźmi zamieszkającymi obszary przez

które przepływa rzeka Mekong i Ganges. MGC chce także wykorzystywać istniejące od

wieków kulturowe i handlowe powiązania między państwami członkowskimi698. Jednym z

kluczowym projektów jest trójstronna autostrada Indie-Birma-Tajlandia do Kambodży, Laosu

PDR i Wietnamu oraz jej rozwój jako korytarza gospodarczego. Indie, Mjanma i Tajlandia dążą

także do zawarcia umowy o ruchu samochodowym, aby ułatwić płynny przepływ towarów i

pasażerów przez granice, prowadząc w ten sposób do zwiększenia handlu i turystyki699.

Organizacja są zainteresowane partie regionalne ze stanów, przez które przepływa rzek Ganges

i jej dopływy, czyli Bengal Zachodni oraz stany Północno-Wschodnie. TMC dąży do

zintensyfikowania współpracy na forum organizacji. Partie ze stanów Północno-Wschodnich

także postrzegają MGC jako możliwość nowych inwestycji oraz rozwoju infrastruktury.

Istnieje jednak obawa czy nie wpłynie to negatywnie na ludność tubylczą zamieszkającą stany

Północno-Wschodnie oraz na środowisko naturalne.

W rozwoju współpracy Indii z państwami Azji Południowo-Wschodniej istotną role

odegrało Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (Association of South-East

Asian Nations, ASEAN)700, które powstało już 1967 roku. Do ASEAN należą: Filipiny,

Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia, Brunei, Wietnam, Laos, Mjanma, Kambodża701.

Głównym zadaniem ASEAN jest współpraca gospodarcza, naukowo-techniczna i kulturalna w

697 A. Michael, India's Foreign Policy and Regional Multilateralism, Palgrave Macmillan 2013, s. 113-181. 698 P. Chacko, A. E. Davis, Myanmar and India: Regimes of Citizenship and the Limits of Geo-Economic

Engagement, “European Journal of East Asian Studies” 2015, nr 1, s. 124–143. 699Mekong Ganga Cooperation (MGC) Plan of Action (2019-2022), Media Centre, Ministry of External Affairs,

Government of India, https://mea.gov.in/bilateral-

documents.htm?dtl/31712/Mekong+Ganga+Cooperation+MGC+Plan+of+Action+20192022 (dostęp:

12.01.2020) 700 Spotkania BIMSTEC i MGC często odbywają się podczas spotkań ASEAN. 701 Zob. więcej: A. Ziętek, Region Azji i Pacyfiku (w:) M. Pietraś (red.) Międzynarodowe stosunki polityczne,

Lublin 2006, 2007, s. 258 – 261.

180

regionie702. Współpraca Indii z ASEAN rozpoczęła się w 1992 roku od partnerstwa w dialogu

sektorowym. W 1995 roku Indie uzyskały status pełnego partnera, a w 2002 roku w Kambodży

odbył się pierwszy szczyt ASEAN-Indie. Na drugim szczycie ASEAN-Indie w 2003 r.

Przywódcy podpisali umowę ramową ASEAN-Indie w sprawie kompleksowej współpracy

gospodarczej. Umowa ramowa stanowiła solidną podstawę do ustanowienia strefy wolnego

handlu ASEAN-Indie (FTA)703. Umożliwiło to utworzenia jednego z największych na świecie

obszarów wolnego handlu z ponad 1,9 miliarda ludzi i łącznym PKB 5,36 bln USD. Umowa

wolnym handlu ASEAN-Indie weszła w życie 1 lipca 2015 roku704. ASEAN-Indie FTA

oznacza liberalizację taryf na ponad 90% produktów będących przedmiotem handlu między

dwoma dynamicznymi regionami705.

Należy podkreślić, że stany przygraniczne i rządzące w nich partie regionalne mają

potencjał aby odgrywać ważną role w budowaniu współpracy między Indiami a państwami w

regionie Azji Południowej i Południowo-Wschodniej. Minister spraw zagranicznych I.K.

Gujral w 1991 roku przedstawił strategię Look East Policy, która zakładała bliższą współpracę

z państwami i organizacjami regionalnymi z Azji Południowej i Południowo-Wschodniej.

Kolejne rządy kontynuowały tą politykę, ale nie przynosiła ona zamierzonych efektów. Po

wygranej BJP w wyborach w 2014 roku, premier N. Modi zaproponował zmianę, której celem

było zdynamizowanie kontaktów politycznych, gospodarczych i kulturalnych z omawianym

regionem. Nowa strategia została nazwana Act East Policy. Zmiany zostały pozytywnie

przyjęte przez partie regionalne rządzące w stanach przygranicznych. Dla sukcesu Act East

Policy szczególnie istotna jest współpraca rządu centralnego z rządami stanowymi Bengalu

Zachodniego oraz Północno-Wschodnich Indii. Partie regionalne w Północno-Wschodnich

Indiach nie odgrywają kluczowej roli w formułowaniu polityki stanowej, dominują partie

ogólnokrajowe. Podczas 13. szczytu w 2015 roku w Malezji, ASEAN wyraził wsparcie dla

indyjskiej strategii Act East Policy, która ma przyczynić się do zacieśnienia relacji między

Indiami a państwami ASEAN. Indie zostały także zaproszone do współpracy w realizacji wizji

i celów określonych w ASEAN 2025: Forging Ahead Together706.

702 Zob. więcej: Deklaracja ASEAN, Bangkok 8 sierpnia 1967 roku: https://asean.org/the-asean-declaration-

bangkok-declaration-bangkok-8-august-1967/ (dostęp: 10.12.2019). 703 S. Francis, A Sectoral Impact Analysis of the ASEAN-India Free Trade Agreement, “Economic and Political

Weekly” 2011, nr 2, s. 46–55. 704 S. Bose, India’s Regional Trade Agreements With Southeast Asia: an Analysis, “World Affairs: The Journal of

International Issue” 2017, nr 2, s. 140–155. 705 R. Sengupta, India's FTA Choices Get More Ambitious, “Economic and Political Weekly” 2011, nr 26-27, s.

18–22. 706 ASEAN Vision 2025: Forging Ahead Together, ASEAN Secretariat Jakarta, November 2015.

181

Stanowisko i poglądy partii regionalnej z Bengal Zachodni, Trinamool Congress oraz

partii ze stanów Północno-Wschodnich najczęściej odnoszą się do współpracy Indii z

państwami Azji Południowo-Wschodniej. Inne partie regionalne w swoich programach

wyborczych i wypowiedziach liderów koncentrują się zazwyczaj na współpracy Indii z

SAARC. TMC oraz partie regionalne ze stanów Północno-Wschodnich oczkują, że

członkostwo Indii w IORA, BIMSTEC, MGC oraz współpraca z ASEAN wpłyną na rozwój

infrastruktury drogowej, kolejowej oraz portów, co pobudzi rozwój gospodarczy stanów i

podniesie standard oraz jakość życia mieszkańców. Premier stanu Nagaland Neiphiu Rio, który

należy do Nationalist Democratic Progressive Party (partii regionalnej z Nagalandu)

wielokrotnie w swoich wypowiedziach podkreślał, że stany z północno-wschodnich Indii

muszą być zaangażowane w proces kształtowania polityki wobec Azji Południowo-Wschodniej

i ASEAN707. Jest to konieczne, aby polityka rządu centralnego odpowiadała ich potrzebom i

była zgodna ze specyfiką regionu. Stany te mogą być uważane za kluczowe do budowania

relacji z państwami Azji Południowo-Wschodniej, jednak ze względu na brak odpowiedniej

infrastruktury ich wpływ jest bardzo ograniczony708. Liderka TMC Mamata Banerjee

wielokrotnie podkreślała, że rząd centralny powinien inwestować w połączenia drogowe z

Bhutanem, Nepalem i Bangladeszem. M. Banerjee wielokrotnie mówiła o konieczności

rozwoju stanów w północno-wschodnich Indiach, które mają duży potencjał709. Zrównoważone

inwestycje w infrastrukturę oraz gospodarkę wpłyną na realizację Look East Policy. Ponadto

według TMC, stany te są istotne w budowaniu relacji z państwami należącymi do ASEAN.

Według M. Banerjee powstanie regionalnych i subregionach organizacji miały wpływ na

wzrost współpracy między obszarami przygranicznymi710.

707 S. Hazarika, Give Northeast a Voice in India’s Foreign Policy, “Sunday Guardian”, http://www.sunday-

guardian.com/analysis/give-northeast-avoice-in-indias-foreign-policy. (dostęp 15.12.2019). 708 N. Pyi Taw, Look East’ Policy Now Turned Into ‘Act East’ Policy: Modi, “ The Hindu” November 2014,

http://www.thehindu.com/news/national/look-east-policy-now-turned-into-act-east-

policymodi/article6595186.ece. (dostęp 15.12.2019). 709 T.S. Maini, The Politics of Centre-State Relations and the Formulation of India’s Foreign Policy, Associate

Paper, Future Directions International, 24 listopada 2011, s.1-6. 710 T.S. Maini, Increasing influence of regional parties in foreign policy, ORF,

https://www.orfonline.org/research/increasing-influence-of-regional-parties-in-foreign-policy/ (dostęp

15.12.2019).

182

3.4 Indie a asymetryczne zagrożenia bezpieczeństwa w regionie Azji Południowej

Asymetryczne zagrożenia bezpieczeństwa są coraz szerzej badanym zagadnieniem w

nauce o stosunkach międzynarodowych711. W podrozdziale skoncentrowano się na wybranych

asymetrycznych zagrożeniach, które mają wpływ na bezpieczeństwa Indii i politykę

zagraniczną: imigracja, migracje wewnętrzna, uchodźstwo wewnętrzne712, transnarodowe

przestępstwa (przemyt ludzi, przemyt narkotyków), terroryzm, zmiany klimatyczne oraz

zanieczyszczenie środowiska713. Scharakteryzowano pokrótce specyfikę wybranych

asymetrycznych zagrożeń bezpieczeństwa i przedstawiono stanowisko i poglądy wybranych

partii regionalnych wobec tych wyzwań. Rządy stanowe i reprezentujące je partie regionalne

coraz częściej odwołują się w swoich programach wyborczych do kwestii związanych z

asymetrycznymi zagrożeniami bezpieczeństwa.

Imigracja

Imigracja od powstania Indii, znajduje się w centrum zainteresowania opinii publicznej.

Oficjalne dane dotyczące imigracji pochodzą ze spisu powszechnego czyli cenzusu. Cenzus w

Indiach odbywa się co 10 lat, ostatni miał miejsce w 2011 roku, co oznacza, że następny

odbędzie się w 2021 roku. Brak jest oficjalnych danych dotyczących imigracji po 2011 roku.

W 2019 roku, Minister Spraw Wewnętrznych, Nityanand Rai zapytany w Lok Sabha o ilość

imigrantów którzy przebywają w Indiach, powiedział, że nie ma dokładnych danych w tym

zakresie. Minister N. Rai podkreślił, że pomimo tego, że granice są patrolowane i dokładane są

wszelkie starania aby zatrzymać nielegalną imigrację, to jednak ze względu na długość granic

i górzyste ukształtowanie terenu, rzeki oraz gęste lasy, nie jest to możliwe. Minister podkreślał,

że rola rządów stanowych w patrolowaniu granicy jest bardzo istotna. Szczególnie w kwestiach

związanych z nielegalna imigracją i przemytem. Zazwyczaj osoby ze stanów przygranicznych

zajmują się nielegalną działalnością taką jak przemyt, co oznacza, że policja lokalna przy

711 M. Madej, Zagrożenia asymetryczne – istota, specyfika, faktyczna ranga strategiczna we współczesnym świecie,

(w:) S. Wojciechowski, R. Fiedler (red.), Zagrożenia asymetryczne współczesnego świata, Wydawnictwo

Naukowe WNPiD UAM, Poznań 2009; M. Pietraś, Transnarodowość zagrożeń asymetrycznych, (w:) S.

Wojciechowski, R. Fiedler (red.), UAM, Poznań 2009; R. Kuźniar, A. Bieńczyk - Missala, B. Balcerowicz,

Bezpieczeństwo międzynarodowe, Warszawa 2012. 712 Internally displaced people (IDPs) Zob. więcej: R. Cohen, Up Close and from the Tower: Two Views of Refugee

and Internally Displaced Populations, “International Studies Review” 2009, nr 3, s. 585–591. 713 M. Caballero–Anthony, An Introduction to Non-Traditional Security: A Transnational Approach, SAGE

Publications, London 2016.

183

współpracy z Border Security Force (BSF) ma duży wpływ na walkę z tym procederem714.

Dopiero kolejny spis powszechny dostarczy nowych danych dotyczących ilości imigrantów w

Indiach715. Dlatego też analizując imigracje w Indiach analizowane dane opublikowane w 2011

roku. Należy podkreślić, że brak oficjalnych danych jest wykorzystywany przez partie

ogólnokrajowe i regionalne, które są przeciwne imigracji do Indii, do publikowania

nieprawdziwych danych jakoby dziesiątki tysięcy imigrantów dziennie przyjeżdżało do Indii.

Przykładem takiej partii jest Shiv Sena z Maharasztry. Shiv Sena w programie wyborczym

postuluje walkę z nielegalną migracją z Bangladeszu. Według partii nie powinna ona mieć

miejsca i walka z nią powinna być priorytetem dla rządu centralnego. Podobną retorykę

wykorzystuje także BJP, ale zazwyczaj nie na stopniu centralnym a w konkretnych stanach,

aby zdobyć poparcie wyborców, na przykład w Asamie. Jednak pomimo takiej retoryki

wybranych partii reglionaych i ogólnokrajowych, liczna imigrantów Indiach od początku lat

90. XX wieku i utrzymuje się poniżej 1 proc. całości populacji i wykazuje tendencje spadkową.

Według cenzusu z 2011 roku około 5,5 miliona osób żyjących w Indiach, czyli 0,4 proc. całości

populacji zaznaczyło jako ostatnie miejsce zamieszkania kraj inny niż Indie. To spadek w

porównaniu z cenzusem z 2001 roku, kiedy liczba ta wynosiła 6,2 miliona716. Oznacza to, że

współczynnik imigracji zmniejszył się z 0.6 do 0.4 proc. Według cenzusu z 2001 roku ponad 3

miliony respondentów wskazało jako ostatnie miejsce zamieszania Bangladesz, niecały milion

Pakistan717. Z kolei według cenzusu z 2011 roku, 2,3 miliona (42 proc.) wskazało Bangladesz,

0,7 miliona (12,7 proc.) Pakistan718. Cenzus dostarcza także dane dotyczące ilości imigrantów

z Pakistanu i Bangladeszu w konkretnych stanach. 95 proc. imigrantów z Bangladeszu mieszka

w stanach z nim graniczących, z czego 82 proc. w Bengalu Zachodnim, 9 proc. w Tripurze i 3

proc. w Asamie719. W przypadku osób który wskazały Pakistan jako ostanie miejsce

zamieszkania, 28 proc. mieszka w Pendżabie, 17 proc w New Delhi, 15 proc. w Harijanie, 9

714 Open Indo-Nepal Border Cause of Concern: Akhilesh Yadav, “The Times of India” April 2012,

http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-04-16/india/31349493_1_antinational-state-police-mega-city

(dostęp: 18.01.2020). 715 N. Rampal, Maximum immigrants from Pakistan and Bangladesh entered India more than 30 years ago, “India

Today” December 2019, https://www.indiatoday.in/diu/story/maximum-immigrants-pakistan-bangladesh-

entered-india-more-30-years-ago-1628313-2019-12-14 (dostęp: 12.01.2020). 716 Według cenzusu z 1991 roku ilość imigrantów wynosiła 6,9 miliona. 717 T. Chinmay, India is not being overrun by immigrants, “Live Mint” July 2019,

https://www.livemint.com/news/india/india-is-not-being-overrun-by-immigrants-1564334407925.html (dostęp:

13.01.2020). 718 Największy napływ migrantów do Indii z Pakistanu i Bangladeszu nastąpił po wojnie Indii i Pakistanu w 1971

roku, kiedy to powstało niepodległe państwo Bangladesz. 719 S. Tripathi, Illegal Immigration From Bangladesh to India: Toward a Comprehensive Solution, Carnegie India

June 2016, https://carnegieindia.org/2016/06/29/illegal-immigration-from-bangladesh-to-india-toward-

comprehensive-solution-pub-63931 (dostęp: 12.01.2020).

184

proc. w Radżastanie, 8 proc. w Maharasztrze, 4 proc w Gudźaracie i tylko 2 proc. w Dźammu

i Kaszmir720.

W Indiach najwięcej zainteresowania partii politycznych i opinii publicznej budzi

imigracja do Indii z Bangladeszu. Nie tylko dlatego, że stanowi ona największy procent z

całości imigracji ale także dlatego, że migranci przybywający do Indii w ponad 95 proc. są

wyznawcami Islamu721. Ocenia się, że w Indiach przebywa 12-20 milionów nielegalnych

imigrantów z Bangladeszu722. W 2016 roku jeden z ministrów w rządzie BJP, Kiren Rijiju,

powiedział, że w Indiach żyje ponad 20 milionów nielegalnych imigrantów z Bangladeszu. Nie

podał źródeł na których oparł tą wiedzę. K. Rijiju oskarżył TMC oraz CPI (M) o brak działania

w sprawie ograniczenia nielegalnej imigracji. Uważa on, że partie z Bengalu Zachodniego

stosując taką politykę liczą na uzyskanie większej ilości wyborców wśród muzułmanów723.

Wybrane stany Północno-Wschodnie, w tym Asam, do którego nielegalnie migruje

wielu mieszkańców Bangladeszu, z dużym dystansem podchodzi do możliwych korzyści jakie

mogą wyniknąć ze współpracy z rządem w Dhace. Priorytetem rządu stanowego jest walka z

nielegalną imigracją, dlatego też wybory 2016 roku wybory wygrała BJP, która oparła swoją

kampanię wyborczą na postulatach walki z nielegalna imigracją oraz obietnicami deportacji

nielegalnych imigrantów do Bangladeszu. W skład koalicji rządzącej weszły także dwie partie

regionalne z Asamu: Asom Gana Parishad (AGP) i Bodoland People's Front (BPF). Zarówno

AGP jak i BPF występują przeciwko imigrantom z Bangladeszu. Lider BPF Hagrama Mohilary

określił imigrantów z Bangladeszu jako infiltratorów i sabotażystów, którzy działają na

niekorzyść Indii. Lider AGP Prafulla Kumar Mahanta uważa, że wszyscy nielegalni imigranci,

którzy od momentu powstania Bangladeszu w 1971 roku do chwili obecnej, przyjechali do

Indii, powinni zostać zidentyfikowani i deportowani do Bangladeszu. Oficjalne stanowisko

partii jest takie, że nie ma nic przeciwko imigrantom z Bangladeszu, którzy wyznają hinduizm,

ale wyznawców Islamu nie może zaakceptować724. Ponadto członkowie AGP podkreślają, że

720 Zob. więcej: Cenzus 2011: https://censusindia.gov.in/2011census/migration.html (dostęp: 12.02.2020) 721 Porównaj: A. Ziętek, Migration as Security Challenge Facing Europe (w:) E. Banus, C. Branea (red.), X

Conference European Culture 2009, Barcelona 2012, s. 235 – 248. 722 Premier A.B. Vajpayee z ramienia BJP w 2002 roku zaproponował wprowadzenie pozwoleń na pracę dla

migrantów z Bangladeszu, aby w ten sposób ograniczyć nielegalna migrację. Zrealizowanie tej obietnicy

wymagałoby konsultacji ze stanami graniczącymi z Bangladeszem, ponieważ nowe prawo miałoby wpływ na

rynek pracy każdego ze stanów. Nie udało się osiągnąć wówczas porozumienia. 723 Two crore illegal Bangladeshi living in India: Govt, „Business Standard” November 2016,

https://www.business-standard.com/article/pti-stories/two-crore-illegal-bangladeshi-living-in-india-govt-

116111601110_1.html (dostęp: 13.01.2020). 724 S. Barooah Pisharoty, Rising Anger in Assam Over Centre's Decision To Grant Citizenship To Hindu Migrants

From Bangladesh, “The Wire” October 2016, https://thewire.in/politics/rising-anger-in-assam-over-centres-

decision-to-grant-citizenship-to-hindu-migrants-from-bangladesh (dostęp: 23.02.2020).

185

jeśli rząd centralny nie chce deportować nielegalnych imigrantów do Bangladeszu, to niech

przesiedli ich do innych indyjskich stanów, które wyrażą na to zgodę. Lider AGP oskarża rządy

Indyjskiego Kongresu Narodowego za zaistniałą sytuację725. Programy wyborcze i oficjalne

dokumenty partyjne AGP są utrzymane w tej samej retoryce. Partia sprzeciwiła się przyjętemu

przez rząd BJP na poziomie centralnym Citizenship (Amendment) Bill 2016, który ułatwiał

otrzymanie indyjskiego obywatelstwa imigrantom z Afganistan, Pakistan i Bangladeszu, jeśli

nie są muzułmanami. Ponadto skrócony został czas pobytu w Indiach, konieczny do uzyskania

obywatelstwa, z 11 do 6 lat. Według AGP i BPF Citizenship (Amendment) Bill 2016 jest

niezgodny z Assam Accord z 1985 roku726, który zakłada, ze wszyscy imigranci którzy przybyli

do Asamiu po 1971 zostali uznani za nielegalnych im imigrantów i nie przysługuje im indyjski

obywatelstwa. Protesty partii regionalnych z Asami powtórzyły się w 2019 roku ponieważ

rządca wówczas Bharatiya Janata Party podczas kampanii wyborczej do Lok Sabhy w 2019

roku obiecywała, że zmieni tą ustawę w prawo, jeśli wygra wybory. BJP wygrała wybory w

grudniu 2019 roku, Citizenship (Amendment) Act, 2019 został przyjęty przez obydwie izby

parlamentu i podpisany przez prezydenta Indii. BJP w wyborach uzyskała większość w Lok

Sabha, ale potrzebowała poparcia partii innych partii, aby nowe prawo zostało zaakceptowane

przez Rajye Sabhę. Nowe prawo poprały między innymi: Janata Dal (United), AIADMK, Biju

Janata Dal, TDP727. Nie tylko partie regionalne z Asamu protestowały przeciwko nowemu

prawu, także premierzy stanów: Madhya Pradesh, Chhattisgarh, Bengal Zachodni, Pendżab,

Kerala, Radżastan oraz terytorium związkowe Puducherry, który nie należą do BJP lub partii

wpierających BJP, zapowiedzieli, że nie wprowadzą prawa w życie728. Według nowego prawa

nielegalni imigranci z Afganistanu, Pakistanu i Bangladeszu, którzy przyjechali do Indii przed

grudniem 2014 rok mogą się starać o obywatelskwo. Jednak z tego prawa mogą skorzystać

tylko wyznawcy: hinduizmu, sikhizmu, buddyzmu, dżajnizmu, parsowie oraz chrześcijanie729.

725If they want to rehabilitate illegal migrants from Bangladesh, Hindu or Muslim, let them do so outside Assam,

“The Telegraph” April 2016, https://www.telegraphindia.com/7-days/if-they-want-to-rehabilitate-illegal-

migrants-from-bangladesh-hindu-or-muslim-let-them-do-so-outside-assam/cid/1314624 (dostęp: 21.02.2020) 726 Zob. więcej: N. Hazarika, Politics In Assam, “The Indian Journal of Political Science” 1994, nr 3, s. 211–220. 727 CAB set to be law as RS passes it 125-99, indefinite curfew and Army in Guwahati , “The Times of India”

December 2019,

http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/72481979.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=tex

t&utm_campaign=cppst (dostęp: 12.01.2020). 728 H. Kumar Nath, Cong govts in Punjab, MP, Rajasthan, Chhattisgarh, Puducherry won't implement CAA:

Harish Rawat, “India Today” December 2019, https://www.indiatoday.in/india/story/cong-govts-in-punjab-mp-

rajasthan-chhattisgarh-puducherry-won-t-implement-caa-harish-rawat-1630219-2019-12-20 (dostęp:

12.01.2020). 729 The Citizenship (Amendment) Act, 2019no. 47 Of 2019, The Gazette of India,

http://egazette.nic.in/WriteReadData/2019/214646.pdf (dostęp: 12.06.2020).

186

Po raz pierwszy w historii Indii religia, w tym przypadku islam wykluczała jej wyznawców i

nie przyznała im takich samych praw jak wyznawców innych religii, w kwestii uzyskania

indyjskiego obywatelstwa. Nowe prawo wywołało liczne protesty na terenie całych Indii.

Szczególnie w Asamie i pozostałych stanach Północo-Wschodnich, gdzie mieszkańcy obawiali

się, że zostaną deportowani do Bangladeszu pomimo tego że często już od dwóch pokoleń

mieszkają w Indiach.

Nepal jest kolejnym państwem, który w kwestii imigracji znajduje się w centrum

zainteresnowania wybranych partii regionalnych. Według nieoficjalnych danych w Indiach

mieszka około 5 milionów Nepalczyków. Otwarta granica, na podstawie porozumienia z 1950

roku (Indo-Nepal Treaty of Peace and Friendship) z między Indiami a Nepalem, doprowadziła

do migracji na dużą skalę do Indii. Indusi i Nepalczycy nie potrzebują wizy ani paszportu aby

przekroczyć granicę. Mogą bez żadnych problemów i nadmiernych formalności podejmować

legalna pracę w Indiach, ponadto są wyznawcami hinduizmu lub buddyzmu. Oznacza to, że

obecność imigrantów z Nepalu nie jest tak szeroko komentowana jak w przypadku

Bangladeszu730. Imigranci z Bangladeszu lub z Nepalu coraz rzadziej planują zostać w Indiach.

Traktują Indie jako państwo tranzytowe, aby dostać się do państw Zatoki lub do Europy, a

stamtąd do Stanów Zjednoczonych lub Kanady. Partie regionalne bardzo rzadko odnoszą się

do kwestii imigrantów z Nepalu. Jedynie w Bengalu Zachodnim, ze względu na postulaty części

nepalskojęzycznych Gurkhów, którzy dążą do ustanowienia niepodległego państwa, kwestia

ta znajduję się w centrum zainteresowania opinii publicznej. TMC postuluje przekazanie

większej autonomii dla Gurkhów731.

Migracja wewnętrzna

Konstytucja Indii (art. 19) gwarantuje wszystkim obywatelom Indii możliwość

przemieszczania się między stanami, pobytu i zamieszkania w dowolnej części kraju.

Najpopularniejsze kierunki migracji mieszkańców Indii: Uttar Pradeś do New Delhi, Uttar

Pradeś do Maharasztry oraz Karnataka do Maharasztry. Kolejne to migracja mieszkańców

730 L. Saraswati, A. Sarna, U. Rob, M. Puri, R. Jyoti Singh, V.Sharma, A. Kundu (2016) South–south mobility:

economic and health vulnerabilities of Bangladeshi and Nepalese migrants to India, Area Development and Policy

2016, nr 2, s. 195-217. 731 M. Das, Battle in Bengal: It’s Gorkhas Vs Gorkhas in Darjeeling, “The Economic Times” March

2019,https://economictimes.indiatimes.com/news/elections/lok-sabha/west-bengal/battle-in-bengal-its-gorkhas-

vs-gorkhas-in

darjeeling/articleshow/68590777.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst

(dostęp: 15.04.2019).

187

Karnataki do Andhra Pradeś oraz Kerali do Tamilnadu732. Według cenzusu z 2011 roku

najwięcej Indusów zdecydowało się na migracje do Maharasztry (ponad 9 milionów), New

Delhi (6,5 miliona), Uttar Pradeś (4 miliony), Gudżarat (niecałe 4 miliony), Harijana (3,7

miliona), Radżastan (3,6 miliona), Pendżab (2,5 miliona), Bengal Zachodni (2,4 miliona),

Jharkhand (2,2 miliona), Tamilnadu (1,6 miliona), Andhra Pradeś (niecałe 1,6 miliona),

Chhattisgarh (1,3 miliona), Uttarkhand (niecałe 1,3 miliona), Bihar (1,1 miliona) a pozostałe

stany 4,7 miliona. W sumie prawie 50 milionów migrantów, z czego najwięcej pochodziło z

Uttar Pradeś (12,1 miliona), Bihar (7,3 miliona), Radżastan (3,4 miliona), Madhya Pradeś (2,8

miliona), Karantaka (2,4 miliona), Maharasztra (2,4 miliona), Bengal Zachodni (2,3 miliona),

Harijana (2,2 miliona), Pendżab (1,6 miliona), Jharkhand (1,5 mln), stany Północno-Wschodnie

(1 milion) oraz pozostałe stany 11 milionów. Ponad połowa migrantów przenosi się z obszarów

wiejskich do miejskich733. Należy jednak podkreślić, że jedynie 11 proc. migracji wewnętrznej

to migracja między stanami, 27 proc. między dystryktami, a 62 proc. wewnątrz dystryktów.

Oznacza to, że całkowita liczba migrantów wewnątrz Indii według cenzusu z 2011 roku

wyniosła 450 milionów osób. Jest to wzrost o 45 proc. w porównaniu z 2001 rokiem, kiedy

liczba ta wynosiła 309 milionów. Procent migracji miedzy stanowej, między i wewnątrz

dystryktów był na podobnym poziomie jak 2011 roku734. Analizowano dane z cenzusu z 2011

roku, ponieważ tak jak przypadku imigracji, brak jest oficjalnych aktualnych danych

dotyczących migracji wewnętrznej.

Migracja wewnętrzna jest jednym z czynników, które mają wpływ na rozwój

gospodarczy państwa. W przypadku Indii migracja wewnętrzna odgrywa ważną rolę w

polepszaniu warunków i jakości życia jej mieszkańców. Pomimo tego rządy stanowe w

ograniczonym stopniu ułatwiają migrantom wewnętrznym poszukiwanie pracy, znalezienie

mieszkania i pomoc w uzyskaniu opieki zdrowotnej. Migranci są także bardzo ograniczony

dostęp do pomocy prawnej. Ponad 95 proc. migracji wewnętrznej opiera się na koligacjach

rodzinnych lub innego rodzaju znajomościach.

Partia regionalna z Maharasztry, Shiv Sena w latach 70. protestowała przeciwko

przyjmowaniu migrantom z południowej części Indii, którzy przybywali do Mumbaju w

poszukiwaniu pracy. Polityka antymigracyjna przyniosła partii popularność wśród wyborców.

732 Zob. więcej: S. Irudaya Rajan, M. Sumeetha (red.), Handbook of Internal Migration in India, Sage 2019 733 V.B. Krishnan, What is the biggest reason for migration in India? , “The Hindu”, July 2019,

https://www.thehindu.com/data/india-migration-patterns-2011-census/article28620772.ece (dostęp: 12.01.2020). 734 S. De, Internal Migration in India Grows, But Inter-State Movements Remain Low, World Bank Blogs

December 2019, https://blogs.worldbank.org/peoplemove/internal-migration-india-grows-inter-state-movements-

remain-low (dostęp: 13.01.2020).

https://blogs.worldbank.org/team/supriyo-de

188

Następnie w latach 80. i 90., kiedy zwiększyła się ilość migrantów z północnych Indii,

szczególnie z Biharu, protestowała przeciwko ich zatrudnianiu. W dystryktach gdzie odsetek

migrantów jest największy Shiv Sena ma największe poparcie. Pomimo tego Maharasztra

według Interstate Migrant Policy Index 2019, stworzonego przez organizacje pozarządową

India Migration Now, zajęła drugie miejsce. Ranking ocenia politykę stanu wobec migrantów

przybywających spoza stanu. Pierwsze miejsce zajęła Kerala, a kolejne Pendżab, Haryana,

Tamilnadu, Gudźarat i New Delhi. Należy podkreślić, że Kerala, Maharasztra oraz Tamilnadu

to stany, w których najszybciej starzeje się społeczeństwo, co powoduje, że będą ona

potrzebowały dużej ilości migrantów, którzy będą przybywać głównie z Biharu i Uttar Pradeś

o najniższych średnim wieku mieszkańców735. Partie regionalne z tych stanów wspierają

migrację między stanową, jednak mając na uwadze interesy mieszkańców stanu, które

reprezentują.

Uchodźstwo wewnętrzne (Internally displaced people, IDPs)

Indie mają największy odsetek ludności w Azji Południowej, która jest dotknięta uchodźctwem

wewnętrznym i jeden z najwyższych na świecie. Istnieją trzy główne powody, które maja

wpływ na wystąpienie wewnętrznego uchodźctwa: katastrofy naturalne, konflikt zbrojny oraz

rozwój gospodarczy (rozwój infrastruktury, strefy ekonomiczne)736. W Indiach konflikty

zbrojne dotyczą stanu, a po 31 października 2019 roku, terytorium związkowego Dźammu i

Kaszmir i stanów Północno-Wschodnich737 oraz działalności Naksalitów/Maoistów. Katastrofy

naturalnego to zazwyczaj powodzie, susze, cyklony, tsunami, oraz trzęsienia zmieni. Ponadto

uchodźctwo wewnętrze jest powodowane tworzeniem specjalnych stref ekonomicznych oraz

parków technologicznych. Dotyczy to między innymi projektów związanych z rozwojem

infrastruktury, budowy dróg, lotnisk ale także tam i elektrowni wodnych. 738.

Około 68 proc. powierzchni Indii jest narażone na suszę, 60 proc. na trzęsienia ziemi, a

75 proc. linii brzegowej jest podatne na cyklony i tsunami. Te czynniki w połączeniu z dużą

735 V. Aggarwal, G. Solano, P. Singh, S. Singh, Inter State Migrant Policy Index (IMPEX). Ann Arbor, MI: Inter-

university Consortium for Political and Social Research. 736E. Mooney, The Concept of Internal Displacement and the Case for Internally Displaced Persons as a Category

of Concern’. “Refugee Survey Quarterly” 2015, nr 3, s. 9-26; M. Mandal, Internal Displacement in India: Status,

Condition & Prospects of Return, “Refugee Watch” 2009, nr 33, s. 33-47. 737 M. Hussain, Internally Displaced Persons in India's North-East, “Economic and Political Weekly” 2006, nr 5,

s. 391–393. 738 S. Kumar, Internally Displaced People and Internal Conflict in India, Symbiosis Law School Hyderabad;

National Law School of Indian University, V. Kumar Singh, India and Internally Displaced Persons: Current

Legal Avenues and New Legal Strategies, “International Journal of Refugee Law” 2012, nr 3, s. 509–526.

189

gęstością zaludnienia, wysokim poziomem ubóstwa, szybką urbanizacją i degradacją

środowiska powoduje, że katastrofy naturalne odpowiadają za większość uchodźctwa

wewnętrznego. W latach 2008-2019, każdego roku około 3,6 miliona osób musiało opuścić

swoje miejsce zamieszkania739. Stany, które są najbardziej dotknięte katastrofami naturalnymi

to: Andhra Pradeś, Asam, Bihar, Gudźarat, Odisha, wschodnia część Uttar Pradeś oraz

terytorium związkowe Dźammu i Kaszmir. Partie regionalne z tych stanów postulują

wprowadzenie zmian, które ograniczyły skutki katastrof naturalnych. Partie prezentują bardzo

podobny program w tym zakresie. Chodzi przede wszystkim o wypracowanie wczesnych

mechanizmów ostrzegania, które umożliwią ewakuację mieszkańców zagrożonych

następstwami katastrof naturalnych. Ponadto w partie regionalne postulują rozwój

nowoczesnych systemów irygacyjnych, dzięki którym rolnicy nie byliby tak narażeni na susze.

Jednak problem polega na tym, że pomimo licznych obietnic wyborczych, niewiele partii może

spełnić je po wygraniu wyborów ze względu na brak funduszy. Wsparcie rządu centralnego

zarówno w kwestii funduszy jak i przekazywania technologii jest niewystarczające, dlatego też

liderzy partii regionalnych szukają wsparcia za granicą, jak lider TDP, N. Chandrababu Naidu

z Andhra Pradeś i Naveen Patnaik z BJD z Odishy. Premierzy stanowi goszczą liczne delegacje

zagraniczne i wysyłają misje gospodarcze, aby szukać potencjalnych inwestorów, którzy są

także gotowi przekazać know-how.

Wiele osób zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów w wyniku konfliktów

w Dźammu i Kaszmir od początku lat 90. i Asamie w szczególności po 2014 roku. Część z nich

uciekła do New Delhi , ale wielu zostało przesiedlanych do Andhra Pradeś, Chhattisgarhu,

Gudźaratu, Nagalandu, Telangany, Tripury lub Uttar Pradeś740. Z kolei naksalici nazywani są

także indyjskimi maoistami to ekstremistyczne lewicowe ugrupowanie, które od 1967 roku

walczy o wyzwolenie narodu indyjskiego poprzez wprowadzenie ustroju komunistycznego. Ich

największa aktywność przypada okres przełom XX i XXI wieku, byli obecnie wówczas w

stanach: Andhra Pradeś, Bihar, Chhattisgarh, Jharkhand, Madhya Pradeś, Maharashtra, Odisha,

Uttar Pradeś oraz w Zachodnim Bengalu. Obszar ten był nazywany Czerwonym Korytarzem741.

W 2006 roku, premier Indii z ramienia Indyjskiego Kongresu Narodowego, Manmohan Singh

739 R.R., Krishnamurthy, Managing the Indian Coast in the Face of Disasters & Climate Change: a Review and

Analysis of India's Coastal Zone Management Policies, ”Journal of Coastal Conservation” 2014, nr 6, s. 657–

672. 740 Internal Displacement Monitoring Centre, https://www.internal-displacement.org/countries/india (dostęp

14.01.020). 741 N. Rawat, Naxalite Insurgency in India and Need for Holistic Counter Responses, “Counter Terrorist Trends

and Analyses” 2019, nr 5, s. 13–19.

190

nazwał największym wyzwaniem dla bezpieczeństwa wewnętrznego z jakim kiedykolwiek

musiały się mierzyć Indie742. Nie istnieją oficjalne dane, które mówiłyby o liczbie osób, które

musiały opuścić swoje miejsce zamieszkania ze względu na obecność Naksalitów. Lider TDP

wielokrotnie podkreślał, że celem jego partii jest zakończenie działalności Naksalitów w

Andhra Pradeś. Taką sama retorykę przedstawia partia regionalna z Odishy, BJP i jej lider

Naveen Patnaik oraz partie regionalne z Biharu JD (U) i RJD. Pozostałe partie regionalne, które

nie zostały w sposób bezpośredni dotknięte przez działalność Naksalitów, także prezentują

jasne stanowisko, że nie ma dla nich miejsca w Indiach i że rządu stanowe we współpracy z

rządem centralnym powinny dążyć do jak najszybszego zakończenia ich działalności na terenie

Indii.

Transnarodowe przestępstwa (przemyt ludzi, przemyt narkotyków)

Brakuje danych i informacji na temat przemytu i handlu ludźmi w państwach Azji Południowej.

Bangladesz, Indie, Pakistan i Nepal gromadzą i udostępniają ograniczone ilości danych. Brak

jest oficjalnych danych z Bhutanu i Malediwów, co utrudnia analizę przemytu i handlu ludźmi

w tych krajach. Według danych ONZ, Indie od lat pozostają głównym celem handlu ludźmi w

Azji Południowej743. Przemyt i handel ludźmi nigdy nie był istotną częścią kampanii wyborczej

zarówno na poziomie centralnym jak i stanowym. Między innymi z tego powodu Trafficking

of Persons (Prevention, Protection and Rehabilitation) Bill z 2018 zaproponowany przez

Ministry of Women and Child Development został przyjęty przez w Lok Sabha w lipcu 2018

roku, ale nie został rozpatrzony przez Rajya Sabha ze względu na wybory w 2019 roku. Po

wyborach nie został jeszcze po raz kolejny przedstawiony w parlamencie. W Indiach brak jest

ustawy, która w całościowy sposób regulowałaby kwestie związane z przemytem i handlem

ludźmi. Pomimo tego, że Indie ratyfikowały konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko

międzynarodowej przestępczości z 2000 roku744. Indie (podobnie jak pozostałe państwa

należace do SAARC) w 2002 roku ratyfikowały SAARC Convention on Preventing and

Combating Trafficking in Women and Children for Prostitution. Jednak ze względu na brak

podjęcia działań, które wprowadziłyby rekomendacje konwencji w życie, niewiele się zmieniło

742 R. Guha, Adivasis, Naxalites and Indian Democracy, “Economic and Political Weekly” 2007, nr 32, s. 3305–

3312. 743 V, Mishra, New law to counter human trafficking in India, “Asia Times” February 2020,

https://asiatimes.com/2020/02/new-law-to-counter-human-trafficking-in-india/ (dostęp: 14.01.2020). 744 A. Giri. What’s Wrong with India’s Efforts to Check Human Trafficking? , The Diplomat January 2019,

https://thediplomat.com/2019/01/whats-wrong-with-indias-efforts-to-check-human-trafficking/ (dostęp

13.01.2020).

191

w państwach Azji Południowej745. Dlatego też Indie w 2015 roku podpisały porozumienie z

Bangladeszem dotyczące dwustronnej współpracy w sprawie zapobiegania przemytowi i

handlu ludźmi oraz pomocy ofiarom (Bilateral Cooperation for Prevention of Human

Trafficking in Women and Children, Rescue, Recovery, Repatriation and Reintegration of

Victims of Trafficking)746. Także w 2015 roku Sąd Najwyższy Indii nakazał utworzenie agencji,

która byłaby dedykowana do przeciwdziałania handlowi ludźmi oraz pomocy i resocjalizacji

ofiar747. Agencja do 2020 roku nie powstała. Dane dotyczące przemytu i handlu ludźmi w

Indiach publikuje jedna z rządowych agencji, National Crime Records Bureau (NCRB). Jednak

dane są rzadko uaktualniane. W 2020 roku ostanie dane dostępne na stronie internetowej NCRB

pochodziły z 2016 roku. W 2016 toku rząd Indii zidentyfikował 22955 ofiar przemytu i handle

ludźmi, co oznacza wzrost o 8281, w porównaniu do 2015 roku748.

Indie ze względu na położenie między Złotym Półksiężycem (Afganistan, Iran,

Pakistan) a Złotym Trójkątem (Tajlandia, Laos, Mjanma), czyli największymi na świecie

obszarami produkcji i przemytu opium, są szczególnie narażone na bycie krajem tranzytowym

do przemytu narkotyków. W lutym 2020 odbyła się konferencja zorganizowana przez państwa

BIMSTEC, dotycząca walki z przemytem narkotyków (Combating Drug Trafficing)749.

Przemyt i handel narkotykami jest najpoważniejszym problemem w Pendżabie, Dźammu i

Kaszmir oraz w stanach Północno-Wschodnich. Indie dążą do ograniczenia tego procederu

poprzez uchwalanie nowych przepisów, współpracę z organizacjami pozarządowymi,

zabezpieczanie granic przez zwiększenie nadzoru, a także dążenie do aktywnej współpracy z

państwami sąsiedzkimi i społecznością międzynarodową750. Ponadto w przypadku stanu Uttar

Pradeś, podobnie jak w innych stanach graniczących z Nepalem, sytuacje komplikuje otwarta

granica między państwami. Przestępcy mogą przez problemy szukając kryjówki przekroczyć

745 B. Ghosh, Trafficking in women and children in India: nature, dimensions and strategies for prevention, “The

International Journal of Human Rights” 2009, nr 5, s. 716-738 746 Human Trafficking, Ministry of External Affairs, Government of India, https://mea.gov.in/human-

trafficking.htm (dostęp: 15.01.2020). 747 V. Mishra, New law to counter human trafficking in India, “Asia Times” February 2020,

https://asiatimes.com/2020/02/new-law-to-counter-human-trafficking-in-india/ (dostęp: 14.01.2020). 748 National Crime Records Bureau, Crime in India Table Human Trafficking 2016, https://ncrb.gov.in/crime-

india-table-human-trafficking-2016 (dostęp: 15.01.2020). 749 Press Information Bureau, Government of India, Ministry of Home Affairs, Combating Drug Trafficking’ for

BIMSTEC Partner Nations, New Delhi, February 2020,

https://pib.gov.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=199348 (dostęp: 10.03.2020). 750 Pushpita Das, Drug Trafficking in India: A Case for Border Security, IDSA Occasional Paper No. 24, 2012

192

granicę751. Zdarzają się także przypadki przemytu ludzi, broni i fałszywych pieniędzy752.

Podobna sytuacja występuje w przypadku granicy z Bangladeszem, ponieważ przemytnikom

nie sprawia trudności jej przenikanie ze względu na zbyt małe zabezpieczenia. Zarówno ze

strony indyjskiej jak i Bangladeszu. Pełniący obowiązki zastępcy Doradcy ds. Bezpieczeństwa

na szczeblu centralnym, Arvind Gupta, podczas przemowy wygłoszonej na Sikkim University

powiedział, że udział rządów stanowych jest kluczowy w stworzeniu dobrze funkcjonującej

polityki zarządzania granicami. Wsparcie rządów stanowych, stanów przygranicznych jest

także potrzebne aby rozwijać handel/wymianę gospodarczą, walczyć z przemytem ludzi,

nielegalną migracją, przemytem (w tym broni i narkotyków)753. Partie regionalne

sprzeciwiają się transnarodowym przestępstwom, takim jak przemyt i handel ludzi oraz

przemyt narkotyków. Jednak ze względu na duży poziom korupcji w Indiach, szczególnie za

poziomie lokalnym oraz nepotyzm w strukturach władzy przestępstwa te bardzo często

pozostają niewykryte. Partie regionalne z Bengalu Zachodniego i Bihrau postują prowadzenie

kamapnii społecznej, która uświadomi mieszkańcom jakie zagrożenia niesie za sobą handel

narkotykami. Kluczowe według partii jest wkazanie innych ścieżek rozowju dla młodych ludzi

którzy nie będą zaagażowani w nielegalne działania. Podobnie wygląda polityki partii w

przypadku jandlu ludźmi. Z kolei Partie regionalne z Andhra Pradeś i Tamilandu , podobnie

jak pozostałe partie wybrane do studium przypadku, w nieiwielkim stopniu poświęcają uwagę

kwestią związanych z handlem ludźmi i narkotykami. Należy pamiętać, że może mieć to

związek z faktem, że temat ten pozostaje w obszarze tatoo społecznego w Indiach.

Terroryzm

Według Global Terrorist Index (GTI) z 2019 roku, Indie znajdują się na 7 miejscu, co oznacza,

że zagrożenie terrorystyczne jest wyższe niż w roku 2014, kiedy to Indie były na 8 miejscu z

163 badanych państw. W 2018 roku było 748 ataków terrorystycznych, w których zginęło 350

osób, a 540 zostało rannych. Celem ataków są najczęściej posterunki policji i jednostki

wojskowe. Należy jednak podkreślić, że ilość ofiar spadła od 2009 roku o 53 proc. W latach

1991-2018 ilość ataków terrorystycznych wahała się od 42 w 1993 roku do 1025 w 2016 roku.

751 India, Nepal Discuss Cooperation to Check Cross Border Crimes, “Indian Express” , January

2010, at http://www.indianexpress.com/news/india-nepal-discuss-cooperation-to-checkcrossborder-

crimes/568306 (dostęp: 14.01.2020). 752 S. S. Pattanaik, Federalising India’s Neighbourhood Policy: Making the States Stakeholders, “Strategic

Analysis” 2014, nr 1, s. 31-48. 753 H. Jacob, Putting The Periphery at the Center Indian States’ Role in Foreign Policy, Carnegie Endowment for

International Peace, October 2016, https://carnegieindia.org/2016/10/10/putting-periphery-at-center-indian-states-

role-in-foreign-policy-pub-64724, (dostęp: 20.01.2018).

193

Liczba ofiar w tych latach także ulegała dużym zmianom od 264 w 2012 roku do 1152 w 1992

roku. Zagrożenie terrorystyczne jest związane z nierozwiązanym sporem granicznym o

Kaszmir, ruchami separatystycznymi w Pendżabie oraz stanach Północno-Wschodnich

(szczególnie w Asamie) oraz z działalnością Naksalitów. Dźammu i Kaszmir pozostaje

najbardziej dotkniętą przez terroryzm częścią Indii, w 2018 roku miało tam miejsce 321 ataków,

w których zginęło 123 osoby. Najaktywniej działające grupy terrorystyczne odpowiedzialne za

ataki to: Hizbul Mujahideen, Jaish-e-Mohammad (JeM) i Lashkar-e-Taiba (LeT). Stan

Chhattisgarh jest drugą najbardziej dotkniętą przez terroryzm częścią Indii, gdzie miało

miejsce 138 ataków, których zginęły 123 osoby. Ataki zostały przeprowadzone przez grupy

Naksalitów754.

Partie regionalne prezentują spójną politykę wobec zagrożenia terrorystyczne jakie

istnieją w Indiach. Konieczne jest zminimalizowanie a w dalszej perspektywie całkowite

usunięcie zagrożenia terrorystycznego. Niezbędna jest współpraca rządów stanowych i rządu

centralnego. Jednak różnią się strategie, jakie proponują wybrane partie regionalne, aby

walczyć z terroryzmem. Shiv Sena z Maharasztry uważa, że rząd centralny powinien używać

siły militarnej aby rozprawić się z takimi grupami terrorystycznymi jak: Hizbul Mujahideen,

Jaish-e-Mohammad (JeM) i Lashkar-e-Taiba (LeT), które według członków partii są wspierane

przez Pakistan. Indie powinny dążyć do tego, aby Pakistan został uznany za państwo

wspierające terroryzm i powinny zostać nie niego nałożone sankcje między narodowe. Partia

SP z Uttar Pradeś duże zagrożenie terrorystyczne widzi w Chinach, które wspierają Pakistan i

jego działalność terrorystyczną. TDP z Andhra Pradeś prezentuje inny sposób rozwiązania

wyzwań przed którym stoją Indie. Konieczny jest dalszy rozwój gospodarczy oraz inwestycje

w edukacje, co ograniczy ilość nowych rekrutów do organizacji terrorystycznych.

Zanieczyszczenie środowiska

Indie od początku lat 90. XX wieku zmagają się z coraz większym zanieczyszczeniem

środowiska. Największe indyjskie miasta takie jak New Delhi, Mumbaj, Chennai, Kalkuta

znajdują się w czołówce najbardziej zanieczyszczonych miast na świecie. Jakość powietrza jest

bardzo zła, woda w rzekach niezdatna do picia, a tereny zielone coraz częściej są przeznaczane

pod zabudowę. Według Environmental Performance Index z 2018 roku, który powstał przy

współpracy naukowców z Yale University, Columbia University i World Economic Forum,

754 Institute for Economic and Peace, Global Terrorism Index 2019, Measuring the impact of terrorism,

http://visionofhumanity.org/reports/ (dostęp: 20.01.2020).

194

Indie znajdują się na 177 z 180 miejsc w opracowanym rankingu755. Niżej od Indii w rankingu

znalazły się tylko Demokratyczna Republika Konga, Bangladesz i Burundi. Ranking jest

ustalany na podstawie 24 wskaźników z dziesięciu kategorii, które pozwalają ocenić na jakim

poziomie jest polityka ochrony środowiska danego państwa, co ma wpływ na stopień

zanieczyszczenia środowiska. Jednym z największych problemów Indii jest zanieczyszczenie

powietrza oraz rzek i wód gruntowych. Indyjska gospodarka jest zależna od węgla, z którego

pochodzi prawie 60 proc. energii. Między innymi z tego powodu Indie inwestują w energie

odnawialną (w tym energię z elektrowni nuklearnych) która stanowi 22 proc. całości

wytwarzanej energii. Indyjski sektor energii odnawialnej jest jednym z najszybciej

rozwijających się na świecie. Ponadto rząd UPA I, UPA II jako i NDA I i NDA II jako jeden z

priorytetów polityki zagranicznej ustanowił uznani Indii jako mocarstwa nuklearnego. Rozwój

możliwości produkcji energii z elektrowni nuklearnych jest częścią tej strategii. Jednak nie

wszystkie partie regionalne popierają politykę rządu centralnego. Stanowisko Shiv Sena wobec

decyzji rządu Narendry Modiego o otwarciu elektrowni nuklearnej w stanie Maharasztra, w

mieście Jaitapur było negatywne756 . Partia zadeklarowała, że będzie blokować jakikolwiek

prace budowane związane z inwestycją. Podobna sytuacja miała miejsce w 2012 roku w

Tamilnadu, gdzie premier stanu Jayalalithaa Jayaram z AIADMK zdeklarowała, że zablokuje

prace nad elektrownią nuklearną w Kudankulam757.

Należy zaznaczyć, że coraz więcej uwagi w programach wyborczych partie polityczne

poświęcają kwestią związanym z ochroną środowiska758. Partie regionalne z Tamilnadu DMK

i AIADMK w programach wyborczych odnoszą się do kwestii związanych z ochroną

środowiska. DMK zaznacza, że ochrona środowiska znajduje się w kompetencjach rządu

centralnego ale pomimo tego partia będzie dążyć do podejmowania inicjatyw w tym zakresie.

DMK podkreśla, że rząd centralny musi konsultować politykę ochrony środowiska z rządami

stanowymi. Jedną z inicjatyw DMK o której pisze w programie wyborczym jest ustanowienie

Centre for Climate Studies na Anna Univeristy w Chennai. Kluczowe dla partii jest także

755 Według Environmental Vulnerability Index, Indie znajdują się na 216 z 243 miejsc

(http://www.vulnerabilityindex.net/ dostęp: 17.02.2020) . 756 Shiv Sena Continues to Oppose 9,900 MW Jaitapur Nuclear Project, “Economic

Times”, January 2015, http://articles.economictimes.indiatimes.com/2015-01-12/news/57983141_1_jaitapur-

shiv-sena-jnpp. (dostęp: 16.02.2020). 757 PM Seeks Jayalalithaa’s Support Again to Implement Nuclear Project in Kudankulam, “Times of India”,

October 2011, accessed June 25, 2016, http://www.weeklytimesofindia.com/india-news/pm-seeks-

jayalalithaa%E2%80%99s-supportagain-to-implement-nuclear-project-in-kudankulam/. dostęp: 16.01.2019). 758 Z.A. Wendling, J.W. Emerson, D.C. Esty, M.A. Levy, A. de Sherbinin, A.,2018 Environmental Performance

Index. New Haven, Yale Center for Environmental Law & Policy. https://epi.yale.edu/ (dostęp: 16.02.2020).

https://epi.yale.edu/

195

pozyskanie funduszy na walkę z zanieczyszczeniem wody w pobliżu miast Tirupur, Erode,

Vellore i Karur, gdzie znajdują się duże ośrodki farbowania i wybielania ubrań.

Zanieczyszczania z zakładów produkcyjnych dostają się do wód gruntowych i rzek. DMK i

AIADMK w programach wyborczych promują także korzystanie z odnawialnych źródeł

energii. Tamilnadu ma produkować wkrótce aż 20 000 megawatów energii z paneli

słonecznych. Shiv Sena z Maharasztry, także promuje korzystanie z energii słonecznej oraz

elektryczne autobusy, które jeżdżą już między innymi w Mumbaju. Partia zaproponowała także

program, który ma na celu sprzątanie plaż w całym stanie Maharasztra, pierwszym miastem

który został objęty inicjatywą jest Mumbaj. Shiv Sena postuluje, aby ten program rozszerzyć

na całe Indie. Ponadto partia w programach wyborczych proponuje, aby już od szkoły

podstawowej w programie nauczania umieścić wiedzę o ochronie środowiska. Ponadto młodzi

Indusi muszą mieć świadomość jak ważna jest walka ze zmianami klimatycznymi. Rząd

centralny powinien wprowadzić system kontroli zanieczyszczenia powietrza i poziomu

kwaśnych deszczów. Konieczna jest także kontrola zakładów przemysłowych, czy używają

spełniających kryteria filtrów.

W programie partii regionalnej z Bengalu Zachodniego, TMC można odnaleźć zapis,

według którego konieczne jest ustanowienie Enviromental Law, które będzie korzystne

zarówno dla natury jak i dla ludzi. Nowe prawo ma dotyczyć między innymi pozyskiwania

energii z odnawialnych źródeł oraz powstrzymania skażania wód gruntowych.. SP z Uttar

Pradeś, podobnie jak TMC uważa także, że konieczne jest stworzenie nowego prawa oraz

strategii narodowej, która będzie poświęcona ochronie środowiska i przyniesie długofalowe

korzyści. SP w programach wyborczych kładzie nacisk na walkę z nadmiernym wycinaniem

lasów oraz nieumiejętnym wykorzystaniem wody. Partia uważa także, że konieczne jest

inwestowanie w oczyszczenie powietrza SAD kładzie nacisk na oczyszczenie rzek, aby woda

z nich była zdatna do picia i do użycia w rolnictwie. Zanieczyszczenie wód obok bardzo niskiej

jakości powietrza jest jednym z najpoważniejszych problemów środowiskowych w stanie

Pendżab. JKPDP z Dżammu i Kaszmir chce promować ekologiczne wsie, które będą

produkować ekologiczne i organiczne produkty. Z kolei JKNC dużo uwagi w swoim

programie wyborczym poświęca skutkom globalnego ocieplenia, nadmiernej wycince lasów,

zanieczyszczeniu wód. Nie proponuje jednak konkretnych działań, który mogłyby poprawić

sytuację. Priorytetem dla partii jest ochrona jezior: Dal, Wullar, Mansar, Surinsar, Pyonyong.

Partia proponuje duże inwestycje w elektrownie wodne.

196

Rozdział 4. Formy i sposoby oddziaływania partii regionalnych na realizację polityki

zagranicznej Indii

4.1 Konflikty graniczne oraz podział wód rzek

Indie mają granicę lądową długości 15 106,7 kilometra a morską (z uwzględnieniem

wysp) 7516,6 kilometrów. Granica z Bangladeszem wynosi 4096.7 kilometrów, z Chinami

3488, z Pakistanem 3232, z Nepalem 1751, z Mjanmą 1643, z Bhutanem 699. Na oficjalnych

mapach wydawanych przez rząd Indii widoczna jest także granica z Afganistanem (106

kilometrów), jednak z zaznaczeniem, że jest to granica de jure, ponieważ te facto obszar ten

znajduje się pod kontrolą Pakistanu. Granica z Afganistanem znajduje się w pakistańskim

części Kaszmiru, o który toczy się nierozwiązany spór graniczny od 1947 roku. Tylko pięć

indyjskich stanów nie dzieli granicy lądowej lub morskiej z państwami sąsiedzkimi 1.

Z Chinami graniczą: Himachal Pradeś, Uttarakhand, Sikkim, Arunachal Pradeś oraz

terytorium związkowe Ladakh. Granica z Chinami jest podzielona na trzy sektory: zachodni

(21532 kilometry), środkowy (625 kilometrów) i wschodni (1140 kilometry). W zachodnim

sektorze terytorium spornym jest Aksai Chin (ok. 37244 kilometry kwadratowe), który Chiny

uznają za część prowincji Xinjiang, a Indie za część Kaszmiru (obecnie terytorium związkowe

Ladakh). Terytorium znajduje się pod kontrolą Chin. W środkowym sektorze Himachal Pradeś

oraz Uttarkhand graniczą z chińską prowincją Tybet. Tybet został uznany przez Indie za część

Chin w 2003 roku na mocy porozumienia (Principles of Relations and Comprehensive

Cooperation) podpisane przez premiera Indii Atal Behari Vajpayee’a i premiera Chin Wen

Jiabao. Granica w tym obszarze charakteryzuje się wieloma niewielkimi konfliktami

granicznymi, które jednak sporadycznie zyskują zainteresowanie rządu centralnego zarówno z

Indii jak i Chin. We wschodnim sektorze granica z Chinami opiera się na Linii McMohona,

która została ustalona z 1914 toku, jest jednak nieuznawana przez rząd w Pekinie. Chiny uznają

cały stan Arunachal Pradeś (83743 kilometry kwadratowe) za własne terytorium, ale obszar ten

znajduje się pod kontrolą Indii.

Z Pakistanem graniczą: Pendżab, Radżastan, Gudźarat oraz terytorium związkowe

Dźammu i Kaszmir. Ponadto terytorium związkowe Ladakh, ale tylko de jure (według Indii)

ponieważ obejmuje on cały obszar Kaszmiru, w tym także ten znajdujący się pod kontrola

1 Harijana, Madhya Pradeś, Chhattishghar, Telangana, Jharkhand, Zob. więcej: H. Jacob, Putting The Periphery

at the Center Indian States’ Role in Foreign Policy, Carnegie Endowment for International Peace, October 2016,

https://carnegieindia.org/2016/10/10/putting-periphery-at-center-indian-states-role-in-foreign-policy-pub-64724,

(dostęp: 20.01.2018).

197

Pakistanu. Indie nie uznają kontroli Pakistanu nad 78000 kilometrami kwadratowymi

terytorium byłego stanu Dźammu i Kaszmir. Ponadto Indie uważają za nielegalne przekazanie

przez Pakistan Chinom na pomocy porozumienia obszaru 5180 kilometrów kwadratowych

obszaru Dźammu i Kaszmir2. Kolejny obszar sporny to lodowiec Siachen, który znajduje się w

wschodnim paśmie Karakorum. Od 1984 roku (Operacja Meghoot) lodowiec znajduje się pod

kontrolą Indii. Także od 1984 roku Indie kontrolują Saltoro Ridge, które znajdują się w

Karakorum, na południowy-zachód od lodowca Siachen. Ponadto państwa toczą spór o podział

wód rzeki Indus, która ma źródło w Tybecie, przepływa przez Dźammu i Kaszmir i następnie

płynie do Pakistanu. Indie i Pakistan toczą spór o jeszcze jeden obszar, które znajduje się poza

Dźammu i Kaszmir. Spór dotyczy 96 kilometrów Sir Creek, czyli rzeki, która znajduje się w

stanie Gudźarat3. Granica między Indiami a Pakistanem na tym obszarze nie została

wyznaczona w 1947 roku.

Nepal graniczy z Uttarkhandem, Uttar Pradeś, Biharem, Bengalem Zachodnim oraz

Sikkimem. Nepal uznaje za swoje terytorium obszar Kalapani, który według Indii jest częścią

stanu Uttharkhand (Pithoragarh dystrykt). Obszar jest kontrolowany przez Indie. Kolejny

sporny teren to Susta, który znajduje się w stanie Uttar Pradeś. Granicę między państwami

wyznaczała rzeka Gandak (Narayani nepalska nazwa rzeki), której koryto zmieniło się na

przestrzeni lat, co miało wpływ na konflikt graniczy. Należy zaznaczyć, że konflikt graniczny

z Nepalem nie znajduje się z centrum zainteresowania rządu centralnego, również rządu

stanowe (szczególnie Uttar Pradeś) nie angażują się w bardzo ograniczonym stopniu w

angażują w konflikt4. Indie

ze Sri Lanką dzielą morską granicę, do lat 70. XX wieku trwał konflikt dotyczący wyspy

Kachchatheevu, która znajduje się w Cieśnienie Palk. Wyspa Kachchatheevu na podstawie

porozumienia podpisane w 1974 roku została przekazana przez Indie Sri Lance. Stanem, który

znajduje się najbliżej Sri Lanki jest Tamilandu, który od wysypy dzieli tylko 150 kilometrowa

Cieśnina Palk5.

2 J. C. Carolyn, Ö. Özdamar, Religion as a Factor in Ethnic Conflict: Kashmir and Indian Foreign Policy,

“Terrorism and Political Violence” 2005, nr 3, s. 447-467. 3 R. Mishra, The ‘Sir Creek’ Dispute: Contours, Implications and the Way Ahead, “Strategic Analysis” 2015, nr

2, s. 184-196; M.C. Meena,The Geopolitics of Sir Creek: An Evolution, “International Journal of Research and

Analytical Reviews” 2016, nr 4, s. 97-105. 4 V. Khobragade, India–Nepal Relations: Engagement and Estrangement, “World Affairs: The Journal of

International Issues” 2016, nr 3, s. 146–163. 5 S. Destradi, India and Sri Lanka's Civil War: The Failure of Regional Conflict Management in South Asia,

“Asian Survey” 2012, nr 3, s. 595–616.

198

Z Bangladeszem graniczą Bengal Zachodni, Asam, Meghalaya, Tripura oraz Mizoram.

Podpisanie w 2015 roku przez premiera Indii N. Modiego i premier Bangladeszu Sheikh Hasinę

Land Boundry Agreement zakończyło się toczący od 1971 roku spór graniczny. Kwestią sporną

pozostaje jednak podział wód rzeki Teesta, który jest obecnie największym wyzwaniem dla

rządy centralnego Indii. Jego podpisanie ułatwi uregulowanie pozostałych 53 sporów

dotyczących podziału wód innych rzek6.

W przypadku Mjanmy nie toczy się żaden spór graniczny, ale nie cała granica między

państwami została wyznaczona. Z Mjanmą graniczą tylko stany Północno-Wschodnie:

Arunachal Pradeś, Nagaland, Manipur i Mizoram7.

Do studium przypadku wybrano konflikt graniczny oraz kwestie podziału wód rzek

Indii z Pakistanem oraz z Bangladeszem. Przeanalizowano formy i sposoby odziaływania partii

regionalnych z Dźammu i Kaszmir (w przypadku Pakistanu) oraz z Bengalu Zachodniego (w

przypadku Bangladeszu). Przedstawiono także próby normalizacji stosunków Indii i Pakistanu

przez partie regionalną z Pendżabu. Działania partii dotyczą nie tylko propozycji rozwiązania

sporu granicznego, podziału wód rzek ale także normalizacji stosunków miedzy państwami

poprzez rozwijanie współpracy gospodarczej i kulturowej. Do studium przypadku nie został

wybrany konflikt graniczny z Chinami, ponieważ partie regionalne odgrywają marginalną rolę

w tym przypadku. W kolejnym podrozdziale przedstawiono formy i sposoby zaangażowania

partii regionalnych w tworzenie polityki gospodarczej wobec Chin. Należy jednak podkreślić,

że nawet jeśli partia regionalne, nie ma decydującego wpływu na zmianę polityki rządu

centralnego to mają wpływ na inna percepcję państwa sąsiedzkiego, co wpływa na inne

postrzeganie i formułowanie polityki zagranicznej wobec niego8.

4.1.1 Bengal Zachodni

Dla partii regionalnej z Bengalu Zachodniego, Trinamool Congress (TMC), która doszła

do władzy w 2011 roku, ze względu na położenie stanu, relacje z Bangladeszem są kluczowe.

Istnieje wiele punktów sporych między rządem centralnym i stanowym, takich jak kwestia

uchodźców i migrantów z Bangladeszu, porozumienie dotyczące rzeki Teesta i unormowanie

6 A. Elias Sarker, S. Khalid, An exploratory analysis of governance dynamics, institutional reforms and

development: a comparative study of India and Bangladesh, ”Asian Journal of Political Science” 2018, nr 1, s.

121-140. 7 P. Das, Security Challenges and the Management of the India–Myanmar Border, Strategic Analysis 2018, nr 6,

s. 578-594. 8 T.S. Maini, Increasing influence of regional parties in foreign policy, ORF,


15.12.2019).

199

kwestii granicy z Bangladeszem. Stanowisko i poglądy TMC wobec tych kwestii zostały

przedstawione w Rozdziale 3.

W 2009 roku do władzy w Bangladeszu po raz kolejny doszła Sheikh Hasina9, stojąca

na czele proindyjskiej partii Awami League. Wówczas relacje Bangladeszu z Indiami uległy

poprawie. Podczas wizyty Sheikh Hasiny w New Delhi w styczniu 2010 roku, spotkała się ona

z liderką TMC Mamata Banerjee, która wówczas prowadziła kampanię wyborczą do

parlamentu stanowego10. Ponadto podczas wizyty premier Bangladeszu w New Delhi, premier

Indii Manmohan Singh rozpoczął z nią negocjacje w sprawie uregulowaniem granicy i podziału

wód rzeki Teesta. Państwa podpisały także szereg porozumień oraz zaplanowano wizytę

premiera M. Singha w Bangladeszu na wrzesień 2011 roku. W wizycie miał także wziąć udział

przyszły premier Bengalu Zachodniego11. Wybory Bengalu Zacjodnim w maju 2011 roku

wygrała M. Banerjee. Wówczas premier Bangladeszu zadzwoniła do niej z gratulacjami.

Podczas rozmowy telefonicznej Sheikh Hasina podkreśliła, że liczy na to, że podczas

wrześniowej wizyty w której weźmie udział liderka TMC, zostanie podpisanie porozumienia

dotyczącego uregulowania granicy i wód rzeki Teesta12.

Kilka dni przed wyjazdem premiera M. Singha do Dhaki, który miał się odbyć w dniach

6-7 września 2011, Minister ds. Kolei z ramienia TMC w rządzie UPA, Dinesh Trivedi podczas

spotkania Cabinet Committee on Political Affairs poruszył kwestie podziału wód rzeki Teesta.

D. Trivedi chciał omówić teskt porozumienia, które miało być podapisane w Dhace. Jendak

został poinformowany, że nie leży to kompetencji ani jego ani jego partii i powinien decyzję

pozostawić rządowi centralnemu, która ma ku temu prawo według Konstytucji Indii. Wywołało

to niezadowolenie wśród członków TMC. Mamata Banerjee otrzymała do konsultacji

propozycję podziału wód rzeki Teesta dwie godziny przed planowaną dyskusją przez gabinet 2

września 2011 roku. Liderka TMC zażądała, aby wprowadzić zmiany w porozumieniu.

Wówczas minister finansów z ramienia Kongresu (UPA) Pranab Mukherjee zaznaczył, że

kreowanie polityki zagranicznej należy do rządu centralnego a nie stanowego13. M. Banerjee

9 Po raz pierwszy była premierem w latach 1995-2001. 10M. Chatterjee, Hasina, Mamata Bond over Hilsa and Sandesh, “The Times of India” January 2010,

http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-01-13/india/28117092_1_hasina-hilsa-mamata-

banerjee.(dostęp: 15.10.2018). 11 P. P. Basu, Federalism and Foreign Policy in India—Experiences of UPA and NDA-II Regimes, “India

Quarterly” 2016, nr 3, s. 216–234. 12 Bangladesh Applauds Mamata Win, The Hindu, May 2011, at

http://www.thaindian.com/newsportal/politics/bangladesh-applauds-mamata-win_100535974.html. (dostęp:

12.02.2019). 13 J. Malhotra, Where Did India-Bangladesh Talks Go Wrong?, “The Wall Street Journal” September 2011.

200

odpowiedziała, że rząd centralny ma prawo do prowadzenia polityki zagranicznej, ale rząd

stanowy ma prawo do ochrony swoich mieszkańców i ich zasobów. Warto podkreślić, że

liderka TMC otrzymała odpowiednio wcześnie do konsultacji dokumenty dotyczący

uregulowania granicy z Bangaldeszem. Propocyje podziału wód rzeki Teesta otrzymała

ostatniej chwili, co według premier Bengalu Zachodniego miało na celu wywarcie presji na

rządzie stanowym, aby zaakceptować zaproponowane porozumienie. Pomimo tego, że TMC

była wówczas w koalicji z Kongresem zarówno na szczeblu centralnym jak i stanowym. M.

Banerjee odmówiła udziału w podróży ze względu na niekorzystny jej zdaniem dla Bengalu

Zachodniego Teesta Water Sharing Agreement. Porozumienie zakładało, że wody zostaną

podzielone 50/50. Dla Banerjee do zaakceptowania było maksymalnie 25 proc. dla

Bangladeszu14. Decyzja premier Bengalu Zachodniego miała negatywny wpływ na wizerunek

rząd centralny w Bangladeszu15. 6 września 2011 roku, premier Manmohan Singh zadzwonił

do Mamaty Banerjee, aby porozmawiać z nią w sprawie podróży do Bangladeszu, w której

odmówiła udziału. Jednak premier Bengalu Wschodniego odmówił odebrania telefonu16.

Doradcy ds. Bezpieczeństwa Shivshankar Menon pojechał do Kalkuty aby negocjować z M,

Banerjee zmianę stanowiska, bez skutku17. Premier Indii Manmohan Singh zdecydował się

pojechać do Dhaki jedynie w towarzystwie premierów Asamu, Meghalaya, Tripury i

Mizoramu. Wszyscy premierzy stanowi byli oficjalnymi członkami delegacji rządowej. Wizyta

premiera Singha nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, porozumienie dotyczące podziału

wód rzeki Teesta nie zostało podpisane18. Minister Spraw Zagranicznych, S.M. Krishna w 2012

roku udał się z oficjalna wizytą do Bangladeszu a potem do prezydenta Pranab Mukherjee,

który jest z pochodzenia Bengalczykiem. Wizyty miały na celu negocjacje porozumienia

dotyczącego uregulowania granicy i podziału wód rzeki Teesta i normalizacji relacji z Sheikh

14 N. Roy, Constraints and Opportunities in the India-Bangladesh Transit Dispute, “Indian Journal of Asian

Affairs” 2013, nr 102, s. 93–102. 15 P. Swami, A treaty questioned. Frontline 2002, nr 9, http://www.frontline.in/static/html/fl1909/19090340.htm

(dostęp: 12.12.2019); Manmohan says Mamata assented to Teesta deal, “The Hindu” June 2016,

http://www.thehindu.com/news/national/manmohan-says-mamata-assented-to-teesta-deal/article2433343.Ece

(dostęp: 12.12.2019). 16 PM’s Visit to Dhaka for Key Water-Sharing Agreement Cancels, Shows Political Mismanagement, The

Economic Times, September 2011, https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/pms-visit-to-

dhaka-for-key-water-sharing-agreement-cancels-shows-political-mismanagement/articleshow/9878341.cms

(dostęp: 12.12.2019). 17 S. Ramachandaran, Who Handles India’s Foreign Affairs: States, Prime Minister’s Office or the Ministry of

External Affairs?, “The Round Table” 2014, nr 3, s. 335-337. 18 D. Twining, India‘s Foreign Policy toward East Asia and the Neighborhood under Modi: Implications for

Europe, NFG Policy Paper No. 10/2015.

201

Hasiną. W wizytach nie wzięła w nich udziału liderka TMC, prozumienie w sprawie podziału

wód rzeki Teesta nie zostały podpisane19.

Należy podkreślić, że porozumienie w sprawie podziału wód rzeki Teesta nie zostało

podpisane nie ze względu na brak porozumienia między New Delhi a Dhaką, tylko z powodu

konfliktu rządu centralnego z rządem stanowym w Bengalu Zachodnim. Indie i Bangladesz nie

podpisały także porozumienia, które umożliwiłoby utworzenie korytarza przez terytorium

Bangladeszu, aby Indie miały łatwiejszy dostęp do stanów znajdujących się na północnym-

wschodzie Indii. Rząd Bangladeszu wyraził „frustracje i niezadowolenie” z powodu nagłej

zmiany decyzji Mamaty Banerjee, która to miała duży wpływ na fiasko negocjacji dwóch

bardzo istotnych porozumień20. M. Banerjee podkreślała, że jej decyzja była spowodowana

walka o dobra i prawa mieszkańców Bengalu Zachodniego. Rząd centralny zdołał podpisać

porozumienie w sprawie uregulowania granicy. Porozumienie to zostało przedstawione w 2013

roku przed Lok Sabha jako 119 Constitution Amendment Bill. Nieuregulowana granica

dotyczyła pięciu stanów: Tripura, Asam, Meghalaja, Mizoram oraz Bengal Zachodni.

Porozumienie napotkało dużą opozycję ze strony rządu Bengalu Zachodniego podczas

spotkania premierów ze stanów z północnego-wschodu (North East MPs Forum)21. M.

Banerjee sprzeciwiła się przekazaniu prawie 17,000 akrów z terytorium Bengalu Zachodniego

na rzecz Bangladeszu, w zamian za tylko 7,000 akrów. Premier Bengalu Zachodniego

podkreśliła, że konieczne są konsultacje z osobami, które mieszkają na tych terytoriach, które

wówczas nie zostały przeprowadzone. Ponadto zaznaczyła, że przyjazne relacje z

Bangladeszem są ważne, ale nie powinny się odbywać kosztem mieszkańców Bengalu

Zachodniego. Podobne stanowisko miała partie regionalna z Asamu, Asom Gana Parishad,

Khasi Students’Union ze stanu Meghalaja oraz partie i organizacje studenckie ze stanu Tripura

i Mizoram. BJP pod presją członków partii z Asamu także sprzeciwiło się porozumieniu.

Rzecznik partii BJP, Arun Jaitley odwołał się do wyroku Sądu Najwyższego z 1973 (sprawa

Keshavanada Bharati), według którego parlament nie może wprowadzić poprawki do

konstytucji Indii, która dotyczyła zamiany granic państwa22. Poprawka nie została przyjęta, co

19 N. Roy, Constraints and Opportunities in the India-Bangladesh Transit Dispute, “Indian Journal of Asian

Affairs” 2013, nr 1-2, s. 93–102. 20 S. Rao, Indo–Bangladesh Relations: rom Détente To Entente, “World Affairs: The Journal of International

Issues” 2012, nr 3, s. 152-171. 21 G. Nataraj, R. Sekhani, Land Acquisition Bill: The key to making in India., “Financial Express” March 2015,

http://www.financialexpress.com/article/fe-columnist/land-acquisition-billthe-key-to-making-in-india/55513/

(dostęp: 10.01.2019). 22 R. Mohan, BJP leader’s illogic on boundary issue with Bangladesh, ORF 2014,

http://www.orfonline.org/research/bjp-leaders-illogic-on-boundary-issue-with-bangladesh/ (dostęp: 10.01.2019).

202

spowodowało, ze porozumienie z Bangladeszem w sprawie uregulowania granicy nie weszło

w życie.

Decyzja M. Banerjee o rezygnacji z udziału w wizycie w Bangladeszu była

rozpatrywana jako chęć zdobycia poparcia w dystryktach w północnej części stanu: Malda,

Jalpaiguri oraz North Dinajpur, przez które przepływa Teesta, a w których dużo popularnością

cieszyła się Indyjska Partia Komunistyczna (Marksizm)23. Należy zaznaczyć, że nie tylko TMC

uważała zaproponowany przez premiera M. Singha podział wód rzeki Teesta za niekorzystny

dla Indii. Nawet członkowie Indyjskiego Kongresu Narodowego uważali, że podział jest

niekorzystny dla Bengalu Zachodniego. W 2013 roku Indo-Bangladesh Joint River

Commission miało odbyć spotkanie ale Indie musiały je odwołać ponieważ premier Bengalu

Zachodniego wysłała list, w którym wyjaśniła, że ze względu na wybory do panćajatów

(lokalnych jednostek władzy), przedstawiciele stnau nie mogą wziąć udziału w spotkaniu

komisji. W liście M. Banerjee zaznaczyła, że nie zmieniła swojego stanowiska i ciągle uważa,

że Bangladesz powinien otrzymać maksymalnie 25 proc. wód rzeki Teesta. Negocjacje zostały

zawieszone do lutego 2015 roku, kiedy M. Banerjee pojechała do Dhaki na zaproszenie premier

Bangladeszu Sheikh Hasiny, aby wziąć udział w Language Day. Zaznaczyła wówczas, że jest

gotowa zmienić zdanie na temat procentowego podziału wód rzeki Teesta24. Wizyta premier

Bengalu Zachodniego wywołała entuzjazm po obydwu stronach granicy. Jej wizyta była przez

wielu uważana jako przygotowanie do pierwszej wizyty premiera N. Modiego w Bangladeszu,

która była zaplanowana na czerwiec 2015 roku.

W czerwcu 2015 roku Mamata Banerjee postanowiła towarzyszyć premierowi N.

Modiemu w podróży do Dhaki. TMC była wówczas od 2014 roku częścią koalicji NDA. Indo-

Bangladesh Land Boundary Agreement podpisane w 2015 roku zakończyło trwający od

początku lat 70. XX wieku spór graniczny25. Porozumienie uregulowało 4000 kilometrowej

granicy oraz wyjaśnienia statusu ponad 50 tysięcy osób, które mieszkają w przygranicznych

enklawach. 111 indyjskich enklaw znalazło się pod zwierzchnictwem Bangladeszu, a 51

enklaw bangladeskich trafiło do Indii. Mieszkańcy enklaw otrzymali obywatelstwo, po prawie

50 latach bycia bezpaństwowcami26. Minister sprawa zagranicznych Bangladeszu, Abul Hassan

23 A. Kumar, Domestic Politics of Bangladesh and India–Bangladesh Relations, “Strategic Analysis” 2014, nr 5,

s. 652-667. 24 H. Vardhan Shringla, India–Bangladesh Relations: An Indian Perspective, “Strategic Analysis” 2018, nr 5, s.

524-528. 25 Pierwsze porozumienie dotyczące granicy zostało podpisane 1974 roku przez premier Indii Indirę Gandhi i

prezydenta Bagladeszu Sheikha Mujibura Rahmana. 26 S. Muazzem Ali, The Current and Future State of India–Bangladesh Relations, “Strategic Analysis” 2018, nr

5, s. 529-537.

203

Mahmood Ali, określił porozumienie jako „historyczny i milowy krok w stosunkach między

Indiami i Bangladeszem”27. Jednak pomimo początkowe wsparcia M. Banerjee, prace nad

przyjęciem poprawki do konstytucji w sprawie uregulowania granicy z Bangladeszem po raz

kolejny napotkały sprzeciw ze TMC oraz wśród części członków BJP. M. Banerjee ostatecznie

zgodziła się poprzeć porozumienie w zamian za obietnicy przekazania wsparcia finansowego

dla osób, które zostaną dotknięte wymiana enklaw i zmianą granicy. Komentatorzy uważają,

że na zmianę stanowiska M. Banerjee miała wpływ nie tylko obietnica rządu o dofinansowaniu

ale także skandal korupcyjny (Saradha Group) w który wówczas był uwikłany rząd Bengalu

Zachodniego. Ponadto istotna rolę odegrały nadchodzące wybory stanowe w 2016 roku oraz

odkrycie spisku zorganizowanego przez mieszkańców Bengalu Zachodniego, który miał na

celu osłabienie pozycji premier Bangladeszu, Sheikh Hasiny28. Większym wyzwaniem dla

premiera Modiego był opór w jego partii, w oddziale w Asamie, w którym oddanie chociażby

najmniejszej części terytorium stanu Bangladeszowi budziło bardzo ostry sprzeciw. Premier

Modi postanowił wykorzystać uregulowanie granicy jako remedium na zatrzymanie nielegalnej

migracji z Bangladeszu do Asamu29. Rząd centralnym odegrał

decydującą rolę w podpisaniu porozumienia w sprawie ulegulowania granicy, ale ważne jest,

aby podkreślić rolę Mamaty Banerjee i znaczenie TMC, która stała się języczkiem u wagi w

kwestiach związanych z kreowaniem polityki zagranicznej wobec Bangladeszu. W tym

konktekście należy zwrócić uwagę, że podczas wizyty premiera N. Modiego w Dhace w 2015

roku, ze względu na brak porozumienia rządu centralnego z liderką TMC w kwestii podziału

wód rzeki Teesta, porozumienie nie zostało podpisane30. Rząd Bangladeszu liczył, że udział

M. Banerjee w delegacji premiera Modiego oznacza, że zmieniła ona zdanie wobec podziału

wód rzeki Teesta i podpisze porozumienie. Tym bardziej, że nadzieje dawała jej wizyta w

Dhace w lutym 2015 roku. Jednak podczas pobytu unikała tego tematu i nie podjęła

negocjacji31. Rząd Sheikh Hasiny został po raz kolejny skrytykowany przez opozycję pod

27 R. Chatterji, A. Basu, R. Chaudhury, P. Basu , S. Banerjee, India-Bangladesh Connectivity: a year after Modi’s

visit, Observer Research Fundation:

http://www.orfonline.org/wpcontent/uploads/2016/06/ORF_SpecialReport_14.pdf (dostęp: 28.11.2016) 28 H. Vardhan Shringla, India–Bangladesh Relations: An Indian Perspective, “Strategic Analysis” 2018, nr 5, s.

524-528. 29 S. Talukdar,Land swap to ensure Assam security: Modi. “The Hindu” March 2015,

http://www.thehindu.com/news/national/prime-minister-narendra-modi-addresses-bjp-workers-meetingin-

guwahati/article6648656.ece (dostęp 8.03.2018). 30 S. Ganguly, Modi's Foreign Policy Revolution? In India, Radical Change Is Hard to Come By, “Foreign

Affairs”, https://www.foreignaffairs.com/articles/india/2018-03-08/modis-foreign-policy-revolution?cid=nlc-

fa_fatoday-20180308 (dostęp 8.03.2018). 31 F. Sobhan, A next step called Teesta, “Indian Express” December 2015,

http://indianexpress.com/article/opinion/columns/a-next-step-called-teesta/. (dostęp 8.03.2018).

204

przywództwem Khaeda Zia z Bangladesh Nationalist Party (BNP).

W kwietniu 2017 roku, premier Bangladeszu, Sheikh Hasina przebywała w New Delhi

z oficjalną wizytą. Spotkała się z premierem N. Modim oraz M. Banerjee. Jednak spotkanie

pomimo długich negocjacji, nie przyniosło efektów w sprawie podpisania porozumienia

dotyczącego podziału wód rzeki Teesta. M. Banerjee nie zmieniła zdania co do procentowego

podziału wód, co nie jest do zaakceptowania przez Bangladesz. Liderka TMC zaproponowała

podczas spotkania podział wód rzek Torsa, Sankosh i Raidak, ale premier Bangladeszu

omówiła rozmów na ten temat dopóki nie zostanie podpisane porozumienie dotyczące wód

rzeki Teesta32. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na fakt, że w czasie kampanii

wyborczej do Lok Sabha w 2019 roku, M. Banerjee zmieniła strategię i wystąpiła przeciwko

premierowi N. Modiemu i BJP. Liderka TMC w ostatniej chwili odwołała udział w ceremonii

zaprzysiężenia N. Modiego na premiera w maju 2019 roku33. Ze względu na skomplikowane

relacje na linii New Delhi-Kalkuta, jeszcze trudniejsze będzie osiągnięcie konsensusu w

sprawie podziały wód rzeki Teesta. W listopadzie 2019 roku Minister Spraw Wewnętrznych,

Amit Shah spotkał się z premier Bangladeszu Sheikh Hasiną w stolicy stanu Bengalu

Zachodniego, Kalkucie. W spotkaniu wzięła udział także premier stanu M. Banerjee.

Pretekstem do spotkania był mecz krykieta Indie-Bangladesz. Spotkanie nie przyniosło

przełomu w sprawie negocjacji podziału wód rzeki Teesta. Stanowisko M. Banerjee pozostaje

nie do zaakceptowania przez Bangladesz.

4.1.2 Dźammu i Kaszmir

Partie regionalne wybrane do stadium przypadku to Jammu and Kashmir National

Conference (JKNC) oraz Jammu and Kashmir People’s Deocratic party (JKPDP). Partie

wspierają dialog z Pakistanem, który celem jest rozwiązanie konfliktu o Kaszmir, oraz

otwarcie większej ilości przejść granicznych, co umożliwiłoby rozwój handlu

przygranicznego oraz zintensyfikowanie kontaktów między osobami żyjącymi po obu

32 I. Bagchi, Bangladesh PM Sheikh Hasina rejects Mamata's plan, wants only Teesta, “The Economic Times”

April 2017, https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/bangladesh-pm-sheikh-hasina-

rejects-mamatas-plan-wants-

onlyteesta/articleshow/58124261.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst

(dostęp 15.12.2019). 33 Sorry Modi ji: Mamata Banerjee decides not to attend PM's swearing-in, cites BJP's Bengal murder charge,

“India Today” May 2019, https://www.indiatoday.in/india/story/mamata-banerjee-modi-swearing-ceremony-

attend-may-oath-prime-minister-1537424-2019-05-29 (dostęp: 19.01.2020).

205

stronach granicy34. Ponadto JKNC i JKDPD dążą do zmiany zapisów porozumieniu

dotyczącym podziału wód rzeki Indus.

Zmiana statusu Dźammu i Kaszmir ze stanu na terytorium związkowe, z dnia 31

października 2019 roku, miała wpływ na ograniczenie znaczenia regionalnych partii

politycznych. Należy jednak podkreślić, że Dźammu i Kaszmir, podobnie jak

Puducherry i New Delhi posiadają zgromadzenia ustawodawcze, co pozostawia im

pewien zakres niezależności od rządu centralnego, którego nie mają pozostałe terytoria

związkowe. Należy także zaznaczyć, że znaczenie partii regionalnych z Dźammu i Kaszmir w

kształtowaniu polityki zagranicznej wobec Pakistanu zależy od tego czy we stanie, a obecnie

terytorium związkowym są wprowadzone rządy prezydenckie. W Dźammu i Kaszmir pierwsze

rządy prezydencie zostały wprowadzone w 1997 i do 31 października 2019 roku trwały w sumie

3849 dni, czyli 10 lat i 199 dni. Od momentu zmiany statusu Dźammu i Kaszmir na terytorium

związkowe do zakończenia pisania pracy doktorskiej (czerwiec 2020) trwają rządy

prezydenckie. Ze względu na specyfikę stanu Dźammu i Kaszmir skupiono się przede

wszystkim na wybranych aspektach polityki wewnętrznej, która ma wpływ na politykę

zagraniczną oraz na działania w sferze polityki zagranicznej.

Relacje Indii z Pakistanem w latach 90. XX wieku zdominowały próby nuklearne

przeprowadzone przez obydwa państwa w maju 1998 roku. W roku 1999 premier Indii

Atal Bihari Vajpayee przekroczył autobusem granicę z Pakistanem, aby podpisać Deklarację z

Lahore, która dotyczyła między innymi zakazu przeprowadzania przez Indie i Pakistan

dalszych prób z bronią nuklearną. Deklaracja została podpisana przez Vajpayee’a i premiera

Pakistanu Nawaza Sharifa w lutym 1999 roku35. Miał to być przełomowy moment dla

rozwiązania konfliktu między państwami. Rząd centralny miał wsparcie zarówno JKNC jak i

JKPDP. Jednak już w maju 1999 roku doszło do potyczek na granicy, co zakończyło się tzw.

konfliktem kargilskim. Po zakończeniu konfliktu w rządzie indyjskim doszła do głosu frakcja,

34 Od 2005 roku autobusy pomiędzy Srinigarem w indyjskiej części Kaszmiru a Muzaffarabadem w pakistańskiej

części Kazmiru kursowały raz lub dwa razy w tygodniu, co miało wpływ na wzrost handlu przygranicznego

między Kaszmirami. Pierwszy kurs został zainaugurowany przez premiera Manmohana Singha34. Handel

rozwija się jednak powoli nie tylko ze względu na niewielką ilość połączeń komunikacyjnych ale także

ograniczoną listę towarów którymi można handlować, brak ułatwień w systemie bankowym oraz podróży

przedsiębiorców. Granica z Pakistanem (Line of Control, LOC) jest dużym wyzwaniem dla przedsiębiorców.

Pawan Anand, prezes J&K Chamber of Cross LoC Trade podkreśla, że lista produktów, które znajdują się na białej

liście jest coraz mniejsza, w 2019 roku zawierała dwadzieścia jeden pozycji. Liczbę osób zagazowanych w

sprzedaż tych towarów to 280. Handel został po raz kolejny został zawieszony w kwietniu 2019 roku ze względu

na napięcia w relacjach Indii z Pakistanem. Wymiana od 2008 roku osiągnęła prawie 89 mln USD34. 35 S. S. Pattanaik, Negotiating with the military government in Pakistan, , “Strategic Analysis” 1999, nr 9, s. 1617-

1620.

206

która promowała dalszą współpracę z Pakistanem. Konieczne było kontynuowanie rozmów z

rządem w Islamabadzie oraz budowanie lepszych relacji w stanach przygranicznych.

Rozwijanie relacji międzyludzkich, wymiany gospodarczej, kulturalnej i religijnej36. Partie

regionalne z Dźammu i Kaszmir wspierały stanowisko rządu centralnego. W lipcu 2001 roku

miał miejsce szczyt w Agrze, w którym udział wzięli premier Indii Atal Bihari Vajpayee i

prezydent Pakistanu Pervez Musharraf. Spotkanie miało na celu normalizacje stosunków

między państwami miedzy innymi poprzez rozwiązanie konfliktu o Kaszmir. Jednak

porozumienie z Agry nigdy nie zostało podpisane, nie ze względu na sprzeciw partii

regionalnych z Dźammu i Kaszmir, tylko między innymi z powodu ataku terrorystycznego na

parlament Dźammu i Kaszmir w Śrinigarze w październiku 2001 roku i parlament Indii w New

Delhi, który miał miejsce w grudniu 2001 roku. Atak przeprowadziły dwie grupy terrorystyczne

Lashkar-e-Taiba (LeT) i Jaish-e-Mohammed (JeM), które zdaniem rządu Indii są wpierane

przez Pakistan. Doprowadziło to zaostrzenia relacji Indii i Pakistanu, czego skutkiem był spór

na granicy w Kaszmirze trwający do października 2002 roku. Wydarzenia z przełomu XX

i XXI wieku dobrze charakteryzują relacje między Indiami i Pakistanem, które wyglądają

podobnie w XXI wieku. Państwa prowadzą negocjacje, w większości przypadków przy

wsparciu partii regionalnych z Dźammu i Kaszmir, które kończą się ze względu na starcia na

granicy lub zamachy terrorystyczne.

W tym kontekście należy podkreślić, że znaczenie partii regionalnych JKNC i JKPDP

w kreowaniu polityki zagranicznej wobec Pakistanu w większości przypadków opiera się nie

na konkretnych działaniach i propozycjach związanych z rozwiązaniem konfliktu granicznego,

a na kwestiach wewnętrznych stanu, co przekłada się na politykę rządu centralnego. Po

prierwsze partie dążyły do włączenia przez rząd centralny w negocjacje z Pakistanem dotyczące

granicy, separatystycznej grupa Hurriyat, która w 1993 roku stworzyła All Parties Hurriyat

Conference (APHC)37. Według JKNC i JKPDP rząd centralny powinien negocjować z

przedstawicielami wszystkich partii i grup społecznych. Rząd centralny w 2000 roku nie

36 Trading in red chili, mangoes, herbs to hit after cross LoC trade shut, “Live Mint” April 2019,

https://www.livemint.com/news/india/trading-in-red-chili-mangoes-herbs-to-hit-after-cross-loc-trade-shut-

1555665486860.html (dostęp: 04.05.2019). 37 Grupa została założona w 1992 roku, rok później zmieniła nazwę na All Parties Hurriyat Conference (APHC).

APHC składa się z 23 partii politycznych i organizacji. Część członków dąży do zorganizowanie referendum

niepodległościowego, które umożliwiłoby stworzenie państwa niezależnego od Indii i Pakistanu. Inni chcą

przyłączenia całości Dźammu i Kaszmir do Pakistanu. Łączy ich wspólny cel jakim jest udział w negocjacjach

rządu centralnego z Pakistanem. Government of Jammu & Kashmir, Elements of a Common Minimum Programme

for a Congress-PDP Coalitions Government in Jammu and Kashmir,

http://jammukashmir.nic.in/govt/welcome.htm (dostęp: 12.10.2019).

https://www.livemint.com/news/india/trading-in-red-chili-mangoes-herbs-to-hit-after-cross-loc-trade-shut-1555665486860.html


207

zgodził się na ujęcie ich w procesie negocjacji z Pakistanem. Jendak w roku 2002 lider BJP Lal

Krishna Advani zdecydował o podjęciu negocjacji z udziałem przedstawicieli APHC, które

kontynuowane były przez rząd M. Singha38. Decyzja ta oznacza zwiększenie ilości aktorów

wewnętrznych, który mają wpływ na kształt procesu negocjacyjnego z Pakistanem. Premier N.

Modi postawił pod znakiem zapytania udział APHC w negocjacjach z Pakistanem, pomimo

tego, że JKDPD i JKNC nieprzerwanie udzielają wsparcia organizacji i jej liderowi Mirwaiz

Umarowi Farooqowi39.

Po drugie JKNC i JKPDP dążyły do uwolnienia z aresztów i więzień członków APHC

oraz Hizb-ul-Mujahideen (organizacji która dąży do zjednoczenia Dźammu i Kaszmir z

Pakistanem). Amnestia miała objąć tych, którzy zostali zatrzymani i nie postawiono im

konkretnych zarzutów lub nie zostali oskarżani o poważne zbrodnie oraz tych którzy spędzili

czas w areszcie dłuższy od możliwego otrzymanego wyroku. Należy podkreślić, że rząd

stanowy w Dźammu i Kaszmir był odpowiedzialny za utrzymanie prawa i porządku, ale rząd

centralny kontrolował zatrzymania podejrzanych o stwarzanie zagrożenia względem

bezpieczeństwa państwa. Dlatego ani rząd centralny ani stanowy nie mieli jednoznacznych

prerogatyw w tej kwestii. Kiedy JKPDP doszło do władzy w rządzie stanowym w 2002 roku

rozpoczęło zwalniać z aresztu bojowników. Rząd centralny wyraził sprzeciw i zażądał

przeprowadzenia konsultacji i wyraził zaniepokojenie, że decyzja JKPDP uderzą w politykę

walki z terroryzmem40. Pomimo tego rząd centralny nie zakazał partii dalszych zwolnień.

Ostatecznie zdołano osiągnąć konsensus i rząd stanowy przed podjęciem decyzji o zwolnieniu

z aresztu przedstawiał sprawę specjalnej komisji, która miała zaopiniować decyzję41.

Po trzecie JKPDP miała na celu rozwiązanie Special Operations Group (SOG). SOG

powstała w 1995 roku jako część policji stanu Dźammu i Kaszmir, kiedy u władzy była JKNC.

SOG nie była grupą paramilitarną jak w przypadku BSF lub Central Reserve Police Force. Jej

zadaniem było szybkie reagowania na niepokoje w stanie. SOG tworzyli głównie policjanci,

którzy pochodzili z poza stanu Dźammu i Kaszmir i nie byli muzułmanami. Tylko niewielką

38 K. Sasikumar, India-Pakistan Crises under the Nuclear Shadow: The Role of Reassurance, “Journal for Peace

and Nuclear Disarmament” 2019, nr 1, s. 151-169. 39 M.U. Farooq, Adding new hurdles to a deteriorating peace process, “The Hindu” August 2015,

https://www.thehindu.com/opinion/op-ed/cancellation-of-nsalevel-talks-between-pakistan-and-india-add-new-

hurdles/article7596764.ece (dostęp: 23.04.2020). 40 D. Rafiq, S. Vijaykumar, Indian Federalism and the Conduct of Foreign Policy in Border States: State

Participation and Central Accommodation since 1990, APARC, Stanford University, 2005. 41 R. Chowdari Tremblay, Kashmir’s Secessionist Movement Resurfaces: Ethnic Identity, Community Competition,

and the State, “Asian Survey” 2009, nr 6, s. 924–50.

208

części stanowili lokalni policjanci42. SOG zyskał złą sławę wśród mieszkańców stanu. Jej

członkowie byli oskarżani o łamanie praw człowieka, tortury, nadużywanie władzy. Jednak

policja i wojsko uważały, że działania SOG są kluczowe do walki z terroryzmem i

bojownikami. Rząd JKPDP zadecydowało rozwiązaniu SOG w 2003 roku43. Decyzja spotkała

się z protestem ze strony rządu centralnego. JKPDP stojąca na czele rządu stanowego odwołała

się do prawa według, którego rząd stanowy ma obowiązek strzec prawa i porządku to może

rozwiązać SOG, która jego zdaniem ten porządek zaburza44.

Poza nierozwiązanym konfliktem o Kaszmir, Indie i Pakistan toczą także spór o podział

wód rzeki Indus. Rzeka Indus ma źródło w Tybecie, przepływa przez Dźammu i Kaszmir i

następnie przez Pakistan. Podział subkontynentu w 1947 roku nie rozwiązał problemu podziału

wód rzeki Indus. Podpisanie przez obydwa państwa Indus Waters Treaty (IWT)45 w 1960 roku

było momentem przełomowym. W negocjacjach pośredniczył Bank Światowy. Porozumienie

zakładało, że trzy wschodnie dopływy Indusu: Ravi, Beas i Sutlej miały zostać wykorzystane

przez Indie a dwa zachodnie dopływy: Jhelum i Chenab zostały przekazane Pakistanowi46.

Porozumienie okazało się trwalsze niż przewidywano, przetrwało wojny z 1965 i 1971 roku

oraz konflikt kargilski w 1999 roku. Regionalne partie polityczne JKNC i JKPDP, opinia

publiczna oraz media twierdziły, że zapisy IWT od samego początku były niekorzystne dla

Dźammu i Kaszmir. Zarzucały New Delhi, że podpisując porozumienie nie dbało o interesy

mieszkańców stanu. Ponadto nie prowadzono konsultacji dotyczących tego jaki wypływ na

sytuacje społeczno-gospodarczą w stanie będzie miało oddania dwóch zachodnich dopływów

Indusu Pakistanowi. Rząd stanowy i partie regionalne zgłaszały konieczność zmiany

porozumienia47. Na początku lat 90. sytuacja znacznie się pogorszyła ponieważ rząd stanowy

zdecydował o zwiększeniu finansów przeznaczanych na budowę elektrowni wodnych. Stan

Dźammu i Kaszmir ma największy w Indiach potencjał jeśli chodzi o możliwość pozyskiwania

energii wodnej48. Industrializacja i rozwój rolnictwa miały wpływ na zwiększenie potrzeb

42 Behind the Kashmir Conflict – Abuses by Indian Security Forces and Militant Groups Continue, Human Rights

Watch Report, July 1999,http://www.hrw.org/reports/1999/kashmir/back.htm. (dostęp: 12.09.2018). 43D. Rafiq, S. Vijaykumar, Indian Federalism and the Conduct of Foreign Policy in Border States: State

Participation and Central Accommodation since 1990, APARC, Stanford University, 2005. 44 G. Navlakha, Jammu and Kashmir: Winning a Battle Only to Lose the War?, “Economic and Political Weekly”

2008, nr 45, s. 43–49. 45 The Indus Water Treaty 1960, https://treaties.un.org/doc/Publication/UNTs/Volume%20419/volume-419-I-

6032-English.pdf (dostęp: 12.06.2019). 46 A.G. Noorani,,A treaty to keep. Frontline 2002, nr 8, http://www.frontline.in/static/html/fl1908/19080830.htm

(dostęp: 12.03.2019). 47 R. Nazakat, A. Nengroo, Impact of Indus Water Treaty on J & K state: With special reference to hydropower

potential, “Journal of Recent Advances in Agriculture” 2012, nr 1, s. 443–453. 48 S. Sridhar, Kashmir and water: Conflict and cooperation,

http://www.hrw.org/reports/1999/kashmir/back.htm

209

energetycznych stanu. Rząd stanowy może wykorzystać tylko niewielki potencjał energetyczny

stanu, ponieważ wiele projektów nie może być zrealizowanych ze względu na brak

porozumienia z Pakistanem i ograniczenia wynikające z IWT. Największym problemem dla

Pakistanu była chęć budowy przez Indie 900 MW elektrowni Balighar Hydel na rzece Chenab

i 330 MW elektrowni Kishanganga na rzece Jhelum49. Ponadto rząd stanowy nie mogą budować

zbiorników na rzekach, co powoduje, że energia wytwarzana w elektrowniach wodnych była

kosztowna i nie było jej tak dużo, jak można byłoby jej wyprodukować50. Oznacza to

konieczność importu energii spoza stanu. W 2015 roku w wyborach stanowych JKPDP

utwrzoyło koalicję z BJP. Jednym z warunków poparcia BJP przez partię regionalną z Dźammu

i Kaszmir było podjęcie negocjacji w kwestii budowy elektrowni wodnych oraz pracę nad

zmiana zapisów IWT51. Pogarszające się relacje między Indiami i Pakistanem utrudniały

realizację planów. Rząd centralny po ataku dokonanym w indyjskiej części Kaszmiru,

Pulawama w lutym 2019 roku, przez Jaish-e-Mohammed na członków Central Reserve Police

Force (CRPF), poinformował o planach tymczasowego zawieszenie IWT, co jednak nie doszło

do skutku52.

4.1.3 Pendżab

Partia regionalna z Pendżabu, Shiromani Akali Dal (SAD), angażuje się w liczne

inicjatywy, które mają na celu normalizację relacji z Pakistanem. W swoich działaniach partia

skupia się na budowanie relacji z pakistańskim Pendżabem. Pendżab indyjski i Pendżab

pakistański mają uregulowana granicę, podobnie jak kwestie podziału wód, co zdecydowanie

ułatwia budowanie stabilnej współpracy. Na relacje między Pendżabami negatywny wpływ

mają wydarzenia w Kaszmirze, które czasami uniemożliwiają realizacje wspólnych inicjatyw.

Członkowie SAD dążą jednak do tego, aby niwelować te trudności i wpływać na politykę rządu

centralnego wobec Pakistanu, aby relacje z tym państwem były tak dobre, jak tylko to możliwe.

https://www.ideals.illinois.edu/handle/2142/15473.(dostep: 12.03.2019) 49 R. Singh, Trans-boundary water politics and conflicts in South Asia: Towards ‘water for peace, Centre for

Democracy and Social Action, New Delhi 2008. 50N. Abas, N. Khan, M.S. Saleem, Indus Water Treaty in the Doldrums Due to Water–Power Nexus. “Eur J Secur

Res” 2009, nr 4, s. 201–242. 51 N. Ganai, (2016, January 9). Will Mehbooba go Mufti’s way in shaking hands with BJP?, Dailyo.In, March

2016,http://www.dailyo.in/politics/jammu-and-kashmir-mufti-mohammad-sayeed-mehbooba-pdp-bjp-nhpc-

beefban-afspa-ram-madhav-piyush-goyal/story/1/8369.html (dostęp: 23.01.2018); P.V. Iyer, Article 370 inviolate,

AFSPA negotiable in PDP–BJP govt pact, “Indian Express”, March 2016, from

http://indianexpress.com/article/india/india-others/article-370-inviolate-afspanegotiable-in-pdp-bjp-govt-pact/

(dostęp: 23.01.2018). 52 S, Modak, India Needs to Keep the Indus Waters Treaty Intact, “The Diplomat” March 2019,

https://thediplomat.com/2019/03/india-needs-to-keep-the-indus-waters-treaty-intact/ (dostęp: 23.01.2020).

https://en.wikipedia.org/wiki/Central_Reserve_Police_Force

https://en.wikipedia.org/wiki/Central_Reserve_Police_Force

210

Premier indyjskiego Pendżabu z ramienia SAD, Prakash Singh Badal, w 1999 roku

podczas podróży premiera Vajpayee’a do Pakistanu, był odpowiedzialmy za koordynowanie

negocjacje nad usprawnieniem wymiany handlowej. Ponadto do jego obowiązków należało

prowadzenie rozmów dotyczących warunków finansowania i gospodarowania świątyń

sikhijskich w Pakistanie. Lider SAD odegrał istotną rolę w podpisaniu porozumień, które miały

na celu poprawę relacji między Indiami a Pakistanem. Jednak ze względu na pogarszające się

relacje między państwami, większość z nich nie weszły w życie. Praksh Singh Badal na

poziomie stanowym prowadził politykę, która miała na celu poprawę relacji między indyjskim

i pakistańskim Pendżabem. W latach 2004-2007, kiedy relacje między Pakistanem a Indiami

były bardzo dobre i proces pokojowy trwał, liderzy Pendżabów angażowali się w szereg

inicjatyw. W 2004 roku Amarinder Singh reprezetnujący Indyjski Kongres Narodowy, ogłosił

powstanie World Punjabi Center w mieście Patiala, które zandaniem było promowanie handelu

pomiędzy Pendżabami. W tym samym roku odbyły się The All-Punjab Games, w których udział

wzięło ponad siedmiuset sportowców z indyjskiego i pakistańskiego Pendżabu53. Kolejne

zawody miały się odbyć w 2005 roku w pakistańskim Pendżabie, ale zostały odwołane ze

względu na trzęsienie ziemi w Kaszmirze. Zwody nie zostały zorganizowane ponownie54.

Amarinder Singh blisko współpracował ze swoim odpowiednikiem w Pakistanie, Chaudhry

Pervaiz Elahi. Dzięki ich staraniom i wsparciu rządu centralnego w 2006 roku rozpoczął

kursowanie autobus na trasie Amritsar-Nankana Sahib55. Kolejny premier stanu Parkash Singh

Badal z SAD, także dażył do budowania dobrych relacji z pakistańskiem Pendżabem. Zastępca

Badala, Sukhbir Badal był w Pakistanie w 2012 roku i dyskutował na tematy związane ze

współpracą gospodarczą. Najważniejszym efektem jego wizyty było utworzenie wspólnej

Business Council, której zadaniem było otwieranie wspólnych stref przemysłowych,

organizowania wspólnych konferencji biznesowych orazco za tym idzie, zintensyfikowanie

współpracy gospodarczej. Także w 2012 roku został otwarty nowy punkt kontrolny na przejściu

Wagah-Attari, który umożliwił zintensyfikowanie współpracy naukowej, kulturowej,

gospodarczej. Długofalowym celem otwarcia przejścia było zwiększenie wartości handlu co

53 A. Ayres, The Two Punjabs: A Cultural Path to Peace in South Asia?, “ World Policy Journal” 2005, nr 4, s.

63–68. 54 B. Muralidhar Reddy, “Eagerly Waiting to Visit India,” “The Hindu”, March 2005,

http://www.thehindu.com/2005/03/16/stories/2005031605081100.htm (dostęp: 12.09.2019). 55 T. S. Maini, Multi-Track Diplomacy in South Asia: A Case Study of the Punjabs, Institute for Multi-Track

Diplomacy, December 2007, http://www.imtd.org/index.php/publications/papers-and-articles/81-

publications/143-multi-track-diplomacy-in-south-asia-a-case-study-of-the-punjabs (dostęp: 12.09.2019)

211

najmniej dziesięciokrotnie56. SAD oferowała także preferencyjne podatki dla przedsiębiorców

oraz dofinansowanie z budżetu stanowego do lokalnych inwestycji. W rok po uruchomieniu

przejścia eksport do Pakistanu wzrósł do 1.84 mld USD (wzrost o 19 proc.), import z Pakistanu

wyniósł 523 mln USD, co oznacza przyrost o 28 proc. Całkowita wartość handlu wyniosła 2.4

mld USD, co oznaczało wzrost o 21 proc. Dyrektor India-Pakistan Chamber of Commerce and

Industry (IPCCI), S M Munir podkreślał wielokrotnie znaczenie Pendżabu dla stosunków Indii

i Pakistanu oraz zintensyfikowania współpracy gospodarczej. IPCCI lobbował za tym, aby

korzystać ponownie otworzyć wszystkie przejścia graniczne, które działały przed 1965 rokiem.

Podobne działania podejmowała Karachi Chamber of Commerce and Industries (KCCI) w

Pakistanie. W tym czasie Indie i Pakistan zdecydowały o rozpoczęciu współpracy w sektorze

energii elektrycznej. Pendżab ma odgrywać kluczowe znaczenie ze względu na położenie. Indie

chciały sprzedawać Pakistanowi gaz poprzez gazociąg który będzie przechodził przez przejście

Wagah-Attari. Jednak plany te nie zostały pworwadzone w życie. Pendżab w przyszłości może

odgrywać kluczową rolę we współpracy Indii z Pakistanem jeśli relacji między państwami się

unormują57. Premier Pendżabu, Sukhbir Singh Badal w 2019 roku odwiedził Pakistan, gdzie

mówił o wspólnym dziedzictwie i wspólnocie społeczno-kulturowej mieszkańców dwóch

Pendżabów. Współpraca w sektorze turystyki religijnej została przedstawiona w podrozdziale

4.4.

4.2 Stosunki transgraniczne – wymiar społeczno-ekonomiczny

Wpływ partii regionalnych na politykę rządu centralnego wobec prawa mniejszości

zostały przedstawiony na przykładzie polityki partii regionalnych z Bengalu Zachodniego i z

Tamilnadu. Przenalizowano formy i sposoby oddziaływania TMC z Bengalu Zachodniego na

politykę rządu centralnego wobec indyjskich i nepalskich Gurkhów oraz uchodźców z Mjanmy.

Temat ten jest połączony z polityką migracyjną jaką promuje TMC. Drugie studium przypadku

dotyczy polityki partii tamilskich DMK i AIADMK wobec mniejszości tamilskiej na Sri Lance,

ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji po zakończeniu wojny domowej na wyspie w 2009

roku. W podrozdziale skupiono się także na analizie form i sposobów oddziaływania partii

regionalnych na rozwój handlu przygranicznego.

56 T. S. Maini, The Two Punjabs: One Step More Toward Closer Cooperation?,” East Asia Forum, November

2012,http://www.eastasiaforum.org/2012/11/14/the-two-punjabs-one-step-more-toward-

closercooperation/.(dostęp: 12.09.2019). 57 T. S. Maini, The State of Indian Federalism After the BJP’s Election Victories , “The Diplomat” March 2017,

https://thediplomat.com/2017/03/the-state-of-indian-federalism-after-the-bjps-election-victories/ (dostęp:

12.09.2018).

212

Przed analizą studium przypadku należy przedstawić podziału kompetencji między rząd

centralny a rządy stanowe w kwestii migracji i patrolowania gracy oraz zasady funkcjonowania

handlu przygranicznego.

Zgodnie z Foreigners Act z 1947 rząd centralny ma wszelkie prerogatywy do

kontrolowania napływu cudzoziemców do Indii58. Jednak od końca lat 90., zachęca rządu

stanowe i reprezentujące je partie regionalne, do odgrywania większej roli w tej kwestii.

Indyjska konstytucja w niejasny sposób określa jaką role powinny odgrywać stany w

patrolowaniu granicy. Rząd centralny dąży do tego, aby stany zajmowały się koordynowaniem

tych działań. W Indiach granice patroluje paramilitarna grupa, Border Security Forces (BSF).

Jej rola jest szczególnie istotna w Bengalu Zachodnim ale także w Dźammu i Kaszmir oraz w

stanach północno-wschodnich59. Główną rolą grupy jest ochrona granic Indii oraz

powstrzymywanie transgranicznych przestępstw60. Rządy stanowe i reprezentujące je partie

regionalne, w sposób nieformalny uzyskują coraz więcej kompetecji w kwestii nadzorowania

BSF.

Rząd centralny od początku lat 80. promuje w zinstytucjonalizowany sposób handel

przygraniczny. Border Area Development Programme (BADP) obejmujący stany

przygraniczne został zainaugurowany przez rząd centralny w 1986 roku. Wkrótce potem

powstały Border Development Zones miałoby wpływ na zintensyfikowanie współpracy w

obszarach przygranicznych. W 1991 roku Indie podpisały z Chinami porozumienie o

przywróceniu handlu przygranicznego (Resumption of Border Trade). Porozumienie o handlu

przygranicznym z Mjanmą zostało podpisane w 1994 roku, z Pakistanem w 2008 a z

Bangladeszem w 2010 roku. Ponadto rząd centralny od początku lat 90. zachęca stany

graniczne do otwierania haat, czyli lokalnych bazarów na obszarach przygranicznych.

Przeznaczone na to zostały specjalne fundusze dla rządów stanowych. Także Bank Światowy

zaczął udzielać pożyczki stanom, które zadecydowały że będą rozwijać handel przygraniczny.

Większość produktów sprzedawanych na targowiskach haat to produkty lokalne. Rządy

stanowe są odpowiedzialne za zarządzanie targowiskami i zapewnienie bezpieczeństwa. W

przypadku Dźammu i Kaszmir rząd terytorium związakowego kontrluje, czy towary, które są

dostępne na targowisku, są na liście towarów dopuszczonych do handlu przez rząd centralny.

58 Foreigners Act, 1947, Ministry of External Affairs, http://www.mea.gov.in/Uploads/PublicationDocs/155_The-

Foreign-Jurisdiction-Act-1947.pdf (dostęp: 12.02.2019).

59 Government of India, Ministry of Home Affairs, Border Security Force, http://mha.nic.in/bsf.htm#bose.

(dostęp: 12.02.2019). 60 D. Rafiq, S. Vijaykumar, Indian Federalism and the Conduct of Foreign Policy in Border States: State


http://mha.nic.in/bsf.htm#bose

213

Rozwój handlu przygranicznego doprowadził do rozwoju gospodarczego obszarów

przygranicznych, zainicjował wymianę kulturową oraz rozwinął kontakty międzyludzkie.

Szczególnie w przypadku stanów graniczących z Bangladeszem i Pakistanem, gdzie

mieszkańcy regionów przygranicznych, którzy często mówią tym samym językiem lub w

podobnym dialekcie, wyznają tą samą religię. Dzięki rozwojowi handlu przygranicznego,

wzrosła od początku lat 2000. ilość połączeń między stanami granicznymi a państwami

sąsiedzkimi . W 2006 roku zostało ponownie otworzone przejście Nathu Lu między stanem

Sikkim a Chinami (Tybetańskim Regionem Autonomicznym). W tym samym roku zostało

otwarte połącznie autobusowe Amritsat-Lahore oraz Amritsat-Nankana Sahib między

indyjskim i pakistańskim Pendżabem. Otwarte zostało także połączenie kolejowe między

Radżastanem (Munabao) i Sindhem w Pakistanie61.

4.2.1 Bengal Zachodni

Rząd Bengalu Zachodniego i stojąca na jego czele M. Banerjee, ze względu na

położenie stanu, który sąsiaduje z Nepalem, Bhutanem i Bangladeszem, jest zaangażowany w

tworzenie i koordynowanie polityki dotyczącej mniejszości oraz migracji. Do Bengalu

Zachodniego największa ilość imigrantów przybywa z Nepalu i Bangladeszu. Liczba

imigrantów z Bhutanu i Mjanmy pozostaje na niskim poziomie. Warto jednak zaznaczyć, że

M. Banerjee od początku kryzysu w 2017 roku wspierała uchodźców z Mjanmy, którym udało

się dotrzeć do Indii. Uważała, że Rohindża mają prawo pozostać w Indiach, dlatego też

udzielała im wsparcia logistyczne i finansowego, za co była krytykowana przez rząd centralny.

Członkowie partii rządzącej, w tym premier N. Modi przedstawili oficjalne stanowisko, które

zakładało, że powinni być oni deportowani z Indii. Część członków BJP mówiła, że Rohindża

są zagrożeniem dla bezpieczeństwa i jedności Indii ze względu na to, że są muzułmanami.

Oskarżali ich o przynależność do grup terrorystycznych i o szpiegostwo. Premier Bengalu

Zachodniego nie zdołała wpłynąć na zmianę decyzji rządu centralnego, ale prowadziła politykę

od niego niezależną62. Jednak sytuacja Rohindża znajdowała się jedynie przez krótki czas w

centrum zainteresowania rządu stanowego oraz rządu centralnego. Rząd stanowy w Bengalu

Zachodnim więcej uwagi przykłada migracji z Nepalu i Bangladeszu.

61 T.S. Maini, Increasing influence of regional parties in foreign policy, ORF,


15.12.2019). 62 Mamata supports Rohingya refugees, sides with UN instead of PM, “The Hindustan Times” September 2017,

https://www.hindustantimes.com/india-news/mamata-supports-rohingya-refugees-sides-with-un-instead-of-

pm/story-Q8OLoUBzOzPvmVhlTmC7dM.html (dostęp: 12.03.2019).

214

W dystrykcie Darjeeling, który znajduje się w północnej części Bengalu Zachodniego

w ostatnich 50 latach populacja wzrosła o prawie 800 proc., w tym samym czasie średni wzrost

w Indiach wynosił poniżej 200 proc. Za tak duży wzrost odpowiadają Nepalczycy, który w

ramach Indo-Nepali Treaty z 1950 roku korzystają z przywileju otwartej granicy i często po

przekroczeniu granicy zostają w Darjeelingu. Wielu z Nepalczyków, którzy przyjeżdżają do

Indii to Gurkhowie, czyli lud żyjący głównie w Nepalu i w obszarach przygranicznych z

Indiami, wyznający hinduizm. Większość nepalskich Gurkhów oraz Nepalczyków zostaje

wpisana na listy wyborcze, pomimo tego, że nie uzyskali obywatelstwa indyjskiego. Są bazą

wyborców dla TMC z Zachodniego Bengalu. Dlatego też M. Banerjee, liderka TMC unika

wypowiadania się w kwestii napływu Nepalczyków do Indii63. Pomimo tego, że rząd centralny

uważa, że powinna zając stanowisko w tej sprawie i ograniczyć migrację.

W tym kontekście należy zwrócić uwagę na to że mniejszość Ghurków stanowi coraz

częciej wyzwanie dla rządu Bengalu Zachodniego oraz stanów Północno-Wschodniach, jak i

dla rządu centralnego. Indyjscy Gurkhowie od lat spotykają się z dyskryminacja w indyjskim

społeczeństwie. Najwięcej Gurkhów mieszka w stanie Asamie i w Bengalu Zachodnim. Coraz

częściej od momentu przejęcia władzy w Indiach przez BJP, tożsamość indyjskich Gurkhów

jest kwestionowana. Hinduscy nacjonaliści uważają, że wielu nepalskich Gurkhów podaje się

za indyjskich Gurkhów. Premier Sikkimu, Pawan Kumar Chamling (najdłużej sprawujący

stanowisko premiera stanowego w historii Indii) został oskarżony o bycie obywatelem Nepalu.

M.K. Subba, trzykrotny premier stanu Asam spotkał się z tym samym zarzutem. W dystrykcie

Darjeeling w regionie Terai (Nexalbari i Phansidewa) kandydaci w lokalnych wyborach którzy

są Gurkhami spotkali się z sloganami, że powinni jak najszybciej opuścić Indie i wrócić do

Nepalu. W Asamie i Bengalu Zachodnim nepalscy ale także indyjski Gurkhowie są oskarżeni

przez nacjonalistyczne hinduskie grupy o szpiegowanie na rzecz Nepalu.

W Darjeelingu działa Gorkha Janamukti Morcha (GJM), partia polityczna, która

domaga się utworzenia niepodległego państwa dla mówiących po nepalsku Gurkhów,

Gorkhaland64. Premier stanu Bengal Zachodni, nie popiera żądań utworzenia nowego stanu lub

niepodległego państwa, ale dąży do tego aby przekonać rząd centralny do nadania specjalnych

praw mniejszości Gurkhów. Premier N. Modi wykorzystuje nadzieje Gurkhów na stworzenie

63 D. Sarkar, Mamata Banerjee still silent on heavy influx from Nepal through porous border, “The Economic

Times” July 2014, https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/mamata-banerjee-still-silent-

on-heavy-influx-from-nepal-through-porous-border-

/articleshow/38614964.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst (dostęp

29.03.2020). 64 R. Bagchi, Gorkhaland: Crisis of Statehood, SAGE Publications India, 2012.

215

nowego stanu, aby pozyskać ich wsparcie podczas wyborów, zarówno na szczeblu centralnym

jak i stanowym. Podczas jednego ze spotkań przedwyborczych do Lok Sabhy w 2014 roku,

powiedział, że marzenia Gurkhów są także jego marzeniami. Słowa te doprowadziły do

przekonania wśród Gurkhów, że utworzenie Gorkhalandu stanie się faktem jeśli BJP wygra

wybory. Liderka TMC oskarżyła wówczas BJP o chęć podzielenia stanu Bengal Zachodni.

Ostatecznie pomimo wygranej BJP, do utworzenia stanu nie doszło, co w 2017 roku

doprowadziło do fali przemocy spowodowanej żądaniami utworzenia Gorkhalandu.

Demonstracje trwały 104 dni, najdłużej w historii Darjeelingu. Gorkhaland nie powstał, ale

pomimo tego partie GJM oraz Gorkha National Liberation Front licząc na wsparcie BJP w

przyszłości, poparły tą partie w wyborach do Lok Sabhy w 2019 roku. Kiedy rząd centralny

podjął decyzje o podziale stanu Dźammu i Kaszmir i utworzeniu dwóch terytoriów

związkowych, GJM zaproponowała aby także Gorkhaland otrzymał taki sam status65. M.

Banerjee wydała oświadczenie, że nie będzie wspierać żadnych planów podziału stanu.

Konflikt pozostaje nierozwiązany, rząd Nepal nie odnosi się do żądań GJM. Zarówno rząd

centralny jak i rząd Bengalu Zachodniego traktują ten problem jako kwestię wewnętrzną, ale

pojawiają się opinie, że powinno dojść do zmiany zapisów w India-Nepal Treaty z 1950 roku,

które wprowadziłyby ograniczenia w możliwościach przekraczania granicy.

Kolejnym wyzwaniem dla liderki TMC jest nieszczelna granica indyjsko-bangladeska,

która sprzyja nielegalnej migracji. Dotyczy to nie tylko imigracji zarobkowej do Indii ale także

przekraczania granicy przez osób, które szukają schronienia w Bangladeszu ponieważ w

Indiach prowadziły nielegalną działalność, na przykład należały do grup które mają żądania

separatystyczne (dotyczy to głównie stanów w północno-wschodnich Indiach66). Imigranci z

Bangladeszu zazwyczaj wspierają Komunistyczną Partię Indii (Marksizm) (CPI(M67)), która

65 After J&K bifurcation, hill parties want Darjeeling to be Union territory, “The Economic Times”, August 2019

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/after-jk-bifurcation-hill-parties-want-darjeeling-

to-be-union-

territory/articleshow/70549669.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst

(dostęp: 19.01.2020). 66 Zob. więcej: K. Ghosh, Separatism in North-East India: Role of Religion, Language and Script, Suruchi

Prakashan, 2008; R. Bhattacharya, Northeastern India and Its Neighbours: Negotiating Security and Development,

Routledge 2018 . 67 Rząd CPI (I), który rządził do 2011 roku miał wpływ na decyzje podejmowane przez rząd centralny, w kwestii:

uregulowania granicy, nielegalnej imigracji oraz patrolowania granicy i deportacji. W latach 1999-2004 kiedy rząd

NDA uważał, że Bengal Zachodni jest infiltrowany przez terrorystów sponsorowanych przez Pakistan a mających

swoje bazy w Bangladeszu. Ponadto rząd centralny oskarżał rząd stanowy o wspieranie nielegalnej imigracji, aby

zwiększyć grupę potencjalnych wyborców. Tym bardziej zaskakująca była decyzja rządu stanowego o zezwoleniu

rządowi stanowemu na prowadzenie własnej polityki granicznej. Zob. więcej: S. Ray, Marxist parties of West

Bengal in opposition and in government, 1947-2001, Progressive Publishers, 2007

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Dr.+Kunal+Ghosh%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Rakhee+Bhattacharya%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Sudhir+Ray%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

216

rządziła przed dojściem do władzy TMC)68, co powodowało, że rząd Bengalu Zachodniego

przez wiele lat nie walczył z nielegalną imigracja. Szacuje się, że od momentu powstania

Bangladeszu w 1971 roku do Indii przedostało się ponad 20 milionów nielegalnych imigrantów

z czego ok. 7 milionów zdecydowało się zostać w Bengalu Zachodnim. W 2003 roku Minister

Spraw Wewnętrznych z ramienia BJP, L.K. Advani mówił, że stany, w których ma miejsce

nielegalna imigracja z Bangladeszu powinny użyć wszelkich możliwych środków aby ją

ograniczyć. Rządy stanowe mają prawo do podejmowania decyzji o deportacji. Padło nawet

stwierdzenie, że rząd centralny powinien w wybranych przypadkach przekazać własne

kompetencje rządom stanowym i terytoriom związkowym69. TMC we współpracy z rządem

centralnym wprowadziła nowy system zarządzania granicą, który ma na celu ograniczenia

incydentów związanych z nielegalnym handlem, przemytem oraz migracją. Rząd Bengalu

Zachodniego ma także większy wpływ na politykę deportacji. Ze względu na to, że mieszkańcy

Bangladeszu i Bengalu Zachodniego należą do jednej grupy etnicznej, polityka deportacji jest

dla rządu centralnego jest prawdziwym wyzwaniem. Jeśli rząd stanowy chce wstrzymać

deportację to wówczas jest stosunkowo łatwo udowodnić, że to Bengalczyk pochodzenia

indyjskiego. Ponadto rząd Bengalu Zachodniego może wpływać na politykę deportacji z innych

stanów ponieważ faktyczna deportacja musi się odbyć z stanu, do którego dotarli migranci po

przekroczeniu granicy, czyli w przypadku imigrantów z Bangladeszu jest to zazwyczaj Bengal

Zachodni70.

Polityka TMC wobec Bangladeszu nie dotyczy tylko kwestii związanych z migracją,

ale także koncentruje się na współpracy gospodarczej, ze szczególnym uwzględnieniem handlu

przygranicznego. Aby zintensyfikować relacje gospodarcze, Indie i Bangladesz ustanowiły w

2007 roku India– Bangladesh Chamber of Commerce and Industries (IBCCI)71. Niski poziom

wymiany handlowej w dużej mierze wynikał z braku wiedzy na temat sektorów, w których

firmy mogą inwestować, skomplikowanej biurokracji i braku infrastruktury. Jednak pomimo

tego Bangladesz jest największym partnerem handlowym Indii w Azji Południowej. Ponadto

rząd centralny przy współpracy z TMC umożliwiły mieszkańcom Bangladeszu całodobowy

nieograniczony dostęp do bangladeskiej enklawy Dahagram-Angarpota przez korytarz Tin

Bigha. To ostatnia enklawa której status nie uregulowało porozumienie graniczne z 2015 roku.

68 P. Murthy, India and Its Neighbours: The 1990s and Beyond, “Strategic Analysis”2000, nr 8, s. 1411-1429. 69 S. Chakravorty, S. Chaturvedi, Visas: How They Work—An India–Bangladesh Case Study, “Strategic Analysis”

2015, nr 3, s. 303-318. 70 S.S. Pattanaik,Majoritarian State and the Marginalised Minorities: The Hindus in Bangladesh, “Strategic

Analysis“ 2013, nr 4, s. 411-429. 71 Zob. więcej strona internetowa IBCCI: http://www.ibcci.net/about-us/ (dostęp: 10.12.2019).

217

Miało to wpływ na zintensyfikowanie wymiany gospodarczej w tym regionie. Zostały otwarte

nowe budynki na przejściu granicznym, w Petrapole, które mają usprawnić proces

przekraczania granicy. Otwarto także terminale dla ciężarówek72. Petrapole Jest jedynym

oficjalnym przejściem granicznym na południu Bengalu Zachodniego, przez który może

odbywać się transport towarów73. Około 45 proc. handlu między Indiami a Bangladeszem

odbywa się drogą lądową a 55 proc. drogą morską. W Petropole funkcjonuje największa w

Indiach Land Custom Stations (LCS), która koordynuje 80 proc. indyjskiego eksportu do

Bangladeszu.

Nie tylko TMC konentruje się na rozowju współpracy gospodarczej z Bangladesze, ale

także stany Północo-Wchodnie. North East Vision 2020, dokument przyjęty w 2008 roku przez

North Easter Council, który skupia stany leżące w północno-wschodnich Indiach, zakładał

między innymi bliższa współpracę z Bangladeszem. Dokument został także w 2008 roku

zaakceptowany przez rząd centralny jako oficjalny dokument rządowy74. Istotną rolę w rozwoju

handlu przygranicznego odgrywają haaty, które zostały otwarte w 2011 roku w Tripurze w

Meghalaya75. Haaty działy przez 1971 roku, ale po powstaniu państwa Bangladesz, zostały

zamknięte. W Tripurze i Meghalaya funkcjonują łącznie cztery haaty, roczny handel wynosi

około 600 tysięcy USD. W 2018 roku Indie i Bangladesz zgodziły się na otwarcie kolejnych

siedmiu haatów w stanie Tripura. Każde targowisko przygraniczne w Indiach ma swój

odpowiednik w Bangladeszu, przykładowo Kalaichar umiejscowiony w dystrykcie West Garo

Hills w stanie Mehgalaya, współpracuje z Baliamari w dystrykcie Kurigram w Bangladeszu76.

Ponadto Indie i Bangladesz w 2018 podpisały porozumienie w ramach którego Indie uzyskały

dostęp do dwóch portów w Bangladeszu Mongla i Chittagong, co znacznie ułatwi transport

towarów oraz lepsze skomunikowanie Indii ze stanami Północno-Wschodnimi. Z kolei w 2019

roku podczas wizyty Sheikh Hasiny w Indiach zadecydowano o otwarciu kolejnych 12 haatów.

72 H. Habib, Historic Opportunity to be Part of New Future, “The Hindu”, August 2011,

http://www.thehindu.com/opinion/lead/article2409574.ece. (dostęp: 26.09.2019). 73 S. Sarkar, India-Bangladesh Trade Relations: View from West Bengal, (w:) S. Datta, S. Sen Mazumdar (red.)

Political Economy of India’s North-East Border , Pentagon Press, New Delhi 2015, s. 166-181. 74 Dokument jest dostępny na stronie North Easter Council: http://necouncil.gov.in/about-us/nec-vision-2020-0

(dostęp 12.12. 2019). 75 A. Kumar, Impact of West Bengal Politics on India–Bangladesh Relations, “Strategic Analysis” 2013, nr 3, s.

338-352. 76 P. Das, Status of India's Border Trade: Strategic and Economic Signficance, Institute for Defence Studies and

Analyse, IDSA Occasional Paper 2014, nr 37.

http://necouncil.gov.in/about-us/nec-vision-2020-0

218

Oficjalnie haaty nie funkcjonują w Bengalu Zachodnim, co nie oznacza, że nie ma miejsca w

tym stanie handel przygraniczny. Handel odbywa się w sposób niesformalizowany77.

4.2.2 Tamilnadu

Ze względu na położenie geograficzne stanu Tamilnadu i obecność mniejszości

tamilskiej na Sri lance, relacje z tym państwem są dla partii tamilskich kluczowe. DMK i

AIADMK wielokrotnie podjemowały działania, które miały na celu zakończenia

dyskryminacji i przejawów przemocy rządu Sri Lanki wobec Tamilów żyjących na północy

wyspy78.

Wojna domowa na Sri Lance między rozpoczęła się w 1983 roku, a zakończyła w 2009

roku. W tym okresie zginęło ponad 80 tysięcy osób, w większości Tamilów. Konflikt toczył się

między rządem Sri Lanki i Tygrysami Wyzwolenia Tamilskiego Ilamu (Liberation Tigers of

Tamil Eelam, LTTE). Wielu mieszkańców Tamilnadu wspierało ambicje LTTE o utworzeniu

niepodległego państwa (Ilamu) dla mniejszości tamilskiej na Sri Lance79. Partie tamilskie także

popierały działania LTTE pomimo tego, że rząd centralny był temu przeciwny. W związku z

tym DMK i AIADMK nie udzieliły wsparcia premierowi Indii Rajivowi Gandhiemu, kiedy ten

w 1987 roku zadecydował o wysłaniu na Sri Lankę indyjskich sił pokojowych (Indian Peace

Keeping Forces, IPKF). Wojska indyjskie zostały wysłane na mocy porozumienia pokojowego

zawartego między premierem R. Gandhim a prezydentem Sri Lanki Jayewardane. Zdaniem

IPKF było rozbrojenie Tamilskich Tygrysów, co miało zakończyć wojnę domową na Sri Lance.

Akcja jednak zakończyła się niepowodzeniem. Doszło do walk między połączonymi siłami

indyjskimi i rządu Sri Lanki a LTTE80. IPKF zostały wycofane ze Sri Lanki po porażce

Kongresu w wyborach w 1989 roku. Zmiana w polityce partii tamilskich wobec LTTE nastąpiła

kiedy okazało się, że Tamilskie Tygrysy były odpowiedzialne za zabójstwo Rajiva Gandhiego

w maju 1991 roku. Wówczas partie przestały wspierać LTTE, podobnie jak większość

mieszkańców Tamilnadu. Z kolei rząd centralny wkrótce uznał LTTE za organizacje

terrorystyczną. Należy zaznaczyć, że partie tamilskie ciągle wspierały mniejszość tamilską na

77 Backgrounder: Border Haats Boost Ties between India-Bangladesh, South Asia Subregional Economic

Cooperation January 2019, https://www.sasec.asia/index.php?page=news&nid=975&url=border-haats-boost

(dostęp: 27.03.2019). 78 R. Jenkins, India’s States and the Making of Foreign Economic Policy: The limits of the Constituent Diplomacy

Paradigm, “Publius” 2003, nr 4, s. 63–81. 79 M. Mayilvaganan, The Re-emergence of the Tamilnadu Factor in India's Sri Lanka Policy, “Strategic Analysis”

2007, nr. 6, s. 943-964. 80 Więcej patrz: P.A Gosh, Ethnic Conflict in Sri Lanka and Role of Indian Peace Keeping Force (IPKF), PH

Publishing, New Delhi 1999.

219

Sri Lance, ale promowały pokojowe zakończenie wojny domowej bez uciekania się do użcyia

siły. Sytuacja na Sri Lance jednak była niestabilna. W latach 90. XX wieku konflikt zbrojny

przybrał na sile, czego przyczyną był między innymi zabicie przez LTTE prezydenta Sri Lanki

Ranasinghe Premadasa w 1993 roku81. Organizacja prowadziła także liczne ofensywy zbrojne.

Jedną z ważniejszych baz militarnych, którą LTTE musiało zdobyć, aby mieć pełną kontrolę

nad północną częścią wyspy była Elephant Pass położona na półwyspie Dżafna. Pierwsza bitwa

o bazę miała miejsce w 1991 roku i LTTE ją przegrała. W 2000 roku wojska Sri Lanki musiały

uznać wyższość LTTE (baza pozostała pod wpływami LTTE aż do 2009 roku, kiedy to

zakończyła się wojna domowa na Sri Lance). Reakcja Indii na tak ważne zwycięstwo LTTE

była umiarkowana. Indie zaoferowały pomoc humanitarną i podkreślały, że konieczne jest

znalezienie pokojowego rozwiązania konfliktu, które to rozwiązanie nie naruszy integralności

wyspy. Jednak pomimo takich deklaracji, Indie były gotowe wysłać broń jeśli rząd w Kolombo

tylko o to poprosi. Ówczesny premier Tamilnadu, lider DMK, Karunanidhi, wraz w kilkoma

członkami partii udali się do New Delhi na spotkanie z premierem Atal Bihari Vajpayee’em.

DMK była wówczas częścią rządzącej koalicji NDA. Karunanidhi żądał, aby premier Vajpayee

zmienił zdanie i odmówił wysłania broni na Sri Lankę jeśli zajdzie taka potrzeba. Lider DMK

podkreślał, że Indie nie mogą się przyczyniać do odbierania życia członkom mniejszości

tamilskiej na Sri Lance. Premier Vajpayee zwołał nadzwyczajne spotkanie przedstawicieli

wszystkich partii, aby wypracować nową politykę wobec Sri Lanki. Propozycje DMK zostały

odrzucone, nie tylko przez partie opozycyjne ale także przez te należące do NDA82.

Jednym z najtrudniejszych momentów w relacjach na linii rząd w Tamilnadu-rząd Sri

Lanki, był rok 2006. LTTE dokonało serii ataków na jednostki wojska syngaleskiego, na które

rząd Sri Lanki odpowiedział zbombardowanej sierocińca i szkoły dla dzieci osób

przesiedlonych, gdzie mieli przebywać członkowie LTTE. Rząd Tamilnadu podczas otwarcia

obrad parlamentu stanowego, uczcił dwoma minutami ciszy ofiary bombardowań. W ciągu pół

roku parlament stanowy wydał dwie rezolucję (17 sierpnia i 6 grudnia 2006 roku) potępiające

wydarzenia na Sri Lance. Kolombo skrytykowało zachowanie rządu Tamilnadu, wówczas lider

DMK, premier Tamilnadu Karunanidhi powiedział, ze Tamilowie mają prawo wspierać

81 Zabicie premiera Indii i prezydenta Sri Lanki zostało mocno skrytykowane przez społeczność międzynarodową.

Do 2009 roku 32 państwa uznały LTTE za organizację terrorystyczną, w tym Indie, Stany Zjednoczone, Kanada

oraz Unia Europejska. Zob. więcej: N. DeVotta, The Liberation Tigers of Tamil Eelam and the Lost Quest for

Separatism in Sri Lanka, “Asian Survey” 2009, nr 6, s. 1021–1051. 82 M. P. Singh, A. Mishra (red.), Coalition politics in India: Problems and prospects, Manohar, New Delhi 2008.

220

mniejszość tamilską na Sri Lance83. Karunanidhi podkreślił także, że Indie powinny zmienić

swoja politykę wobec Sri Lanki na bardziej stanowczą. Opinia publiczna nie tylko w Tamilnadu

ale także w innych stanach zwróciła uwagę na wydarzenia na Sri Lance. Narodowy Doradca

ds. Bezpieczeństwa (National Security Advisor) M.K. Narayanan, w 2006 roku dwukrotnie

odwiedził Tamilnadu aby rozmawiać z Karunanidhim. Kolejnym istotnym wydarzeniem była

wizyta w grudniu 2006 roku w Indiach delegacji z Tamil National Alliance (TNA), sojuszu

partii, które reprezentują mniejszość tamilską na Sri Lance, powiązany z LTTE. Przedstawiciele

TNA najpierw spotkali się z premierem Tamilnadu, a dopiero później udali się do New Delhi

na spotkanie z premierem M. Singhiem. Było to pierwsze od 1991 roku spotkanie

przedstawicieli organizacji TNA z premierem Indii. Premier M. Singha, kilka miesięcy

wcześniej odmówił spotkania się z przedstawicielami TNA, podobnie jak premier Tamilnadu

Karunanidhi. Ale kiedy ten ostatni zmieniła zdanie, premier Singh także zdecydował się na

spotkanie84. Był to pierwszy raz od czasu zabójstwa premiera Rajiva Gandhiego w 1991 roku,

kiedy rząd Tamilnadu tak otwarcie i bezpośrednio wspierał mniejszość tamilską na Sri lance.

W tym samym czasie sześciu burmistrzów miast z Tamilnadu zbojkotowało sesje

inauguracyjną Asian Mayors’ Conference, która odbyła się w Uttarkhandzie, ponieważ sesję

otwierała prezydent Sri Lanki, Mahinda Rajapaksa. Ponadto na ulicach wielu tamilskich miast

dochodziło do demonstracji i marszów, które miały na celu ukazanie solidarności z ofiarami

ataków. DMK bardzo aktywnie angażowała się w wszelkie tego typu działania. Był to moment

w którym organizację wspierające mniejszość tamilską na Sri Lance zyskały wsparcie rządu

stanowego, MDMK, PMK, DPI oraz TNM. Organizacje te dążyły nie tylko to wpierania

mniejszości tamilskiej na Sri Lance ale także prowadziły działania, które miały na celu powrót

do sytuacji sprzed 1991, kiedy indyjscy Tamilowie wspierali LTTE85.

Po raz kolejny kwestia mniejszości tamilskiej na Sri Lance była centrum

zainteresowania rządu w Tamilnadu i rządu centralnego w 2009 roku, kiedy toczyła się ostatnia

faza wojny domowej na Sri lance. Karunanidhi, lider DMK, która do 2004 roku była w koalicji

z Indyjskim Kongresie Narodowych (UPA), żądał, żeby rząd centralny wymusił na prezydencie

Sri Lanki podpisanie zawieszania broni z przedstawicielami LTTE. Następnie naciskał na rząd

centralny aby ten zerwał relacje ze Sri Lanką, albo DMK opuści koalicję. Karunanidhi wezwał

83 M. Mayilvaganan, The Re-emergence of the Tamil Nadu Factor in India's Sri Lanka Policy, “Strategic Analysis”

2007, nr 6, s. 943-964. 84 A. Wedagedara, The ‘Ethnic Question’ in India–Sri Lanka Relations in the Post-LTTE Phase, “Strategic

Analysis” 2013, nr 1, s. 65-83. 85 V.F. Khobragade, Indian Approach Towards Sri Lankan Conflicts “The Indian Journal of Political Science”

2008, nr 4, s. 911-917.

221

wszystkich posłów DMK, aby zrezygnowali ze swoich stanowisk . Premier M. Singh prowadził

negocjacje z liderem DMK, aby ten zmienił decyzję. Rozmowy zakończyły się sukcesem rządu

centralnego, partia tamilska pozostała w koalicji, ale pod warunkiem podjęcia bardziej

stanowczej polityki wobec Sri Lanki. Doradca ds. Bezpieczeństwa M. K. Narayanan wezwał

na spotkanie wysokiego komisarza (ambsadora) Sri Lanki w Indiach, aby wyrazić

zaniepokojenie Indii sytuacją mniejszości tamilskiej na Sri Lance. Do Indii przyjechał wówczas

brat i doradca prezydenta Sri Lanki, Basil Rajapaksa, aby zapewnić, że rząd w Kolombo dba o

to, żeby mniejszość tamilska była bezpieczna i miała dostęp do pomocy humanitarnej,

wysyłanej między innymi przez Indie. Premier M. Singh nakłaniał władzę Sri Lanki do

zrezygnowania z rozwiązań wojskowych i szukania alternatywnych rozwiązań konfliktu86.

Jednak prezydent M. Rajapaksa zdecydował się na opcję militarną i walczył z LTTE do

momentu rozbicia wszystkich komórek i zajęcia obozów szkoleniowych. Marynarka Sri Lanki

blokowała miasta portowe, aby LTTE nie mogło otrzymywać wsparcia z zewnątrz. Wówczas

zginęli nie tylko członkowie LTTE ale także ludność cywilna ponieważ nie mogła do niej trafić

pomoc humanitarna87. Konflikt zakończył się pokonaniem Tamilskich Tygrysów przez siły

rządowe i zabiciem lidera organizacji, Prabhakarana. Podczas wojny miało dojść do łamania

praw człowieka i pogwałcenia praw ludności cywilnej, głównie w części wysypy zamieszkanej

przez mniejszość tamilską. Oskarżenia wobec prezydenta Sri Lanki M. Rajapaksy, który

kierował ofensywą przeciwko Tamilskim Tygrysom w 2009 roku, były bardzo poważane. Aby

poprawić relacje z rządem stanowym w Tamilnadu, po zakończeniu wojny domowej prezydent

M. Rajapaksa zaprosił na Sri Lankę przedstawicieli partii tamilskich i Indyjskiego Kongresu

Narodowego. Członkowie delegacji odwiedzili między innymi obozy w których przebywała

mniejszość tamilska, która straciła domy podczas wojny. Partie tamilskie oceniły negatywnie

sytucję Tamilów na Sri lance i dążyły do przekonania rządu centralnego, aby ten wymógł na

rządzie Sri Lanki zmiane polityki88.

Z kolei w czerwcu 2011 roku rząd stanu Tamilnadu wydał rezolucje, wzywającą rząd

centralny do wprowadzenie sankcji gospodarczych na Sri Lankę. Dwa miesiące wcześniej

odbyły się wybory stanowe, które wygrała AIADMK, która nie była częścią koalicji UPA,

przez co nie miała tak dużego wpływu na Indyjski Kongres Narodowy jak w poprzednich latach

86 N.K. Jha, Domestic imperatives in India’s foreign policy, South Asian Publishers, New Delhi 2002. 87 S. Destradi, India and Sri Lanka's Civil War: The Failure of Regional Conflict Management in South Asia,

“Asian Survey” 2012, nr.3 , s. 595-616. 88 S. Ramakrishnan, TN CM Karunanidhi Deputes DMK MP’s to Meet Lankan President at Delhi, “Asian

Tribune”, June 2010, http://www.asiantribune.com/news/2010/06/07/tn-cmkarunanidhi- deputes-dmk-mps-meet-

lankan-president-delhi (dostep: 23.10.2018).

222

DMK. Rząd centralny odmówił nałożenia sankcji gospodarczych na Sri Lankę89. Jednak na

szczeblu centralnym, DMK była ciagle istotnym partnrem koalicyjnym dla UPA, dzięki czemu

lider DMK w 2012 roku wymógł na rządzie centralnym, aby ten wysłał na Sri Lankę minister

spraw zagranicznych. Celem wizyty była między innymi dyskusja na temat 13. Poprawki do

Konstytucji Sri Lanki, która miała między innymi przekazać większą władze na rzecz

prowincji oraz ustanowić języki: syngaleski, tamilski i angielski jako urzędowe. Poprawka

została wprowadzona do konstytucji w 1987 roku, była częścią porozumienia między Indiami

a Sri Lanką (Indo-Sri Lanka Accord). Jednak wszystkie zmiany nie zostały wprowadzone w

życie. Także w 2012 roku, DMK, która uzyskała wsparcie od AIADMK i naciskała na rząd

centralny, aby ten poparł na forum ONZ sponsorowaną przez Stany Zjednoczone rezolucje w

Radzie Praw Człowieka ONZ (United Nations Human Rights Council, UNHRC), o rozpoczęcie

śledztwa w sprawie zbrodni wojennych popełnionych przez rząd Sri Lanki na ludności

tamilskiej podczas wojny domowej. Tekst rezolucji był bardzo wyważany i rekomendował

podjęcie szeregu działań, które miały na celu zbadanie wydarzeń z końca wojny domowej.

Obydwie partie lobbowały za wprowadzenie zmian w rezolucji, DMK i AIADMK chciały,

aby dodane zostały słowa „Ilam” i „ludobójstwo”90. Rząd centralny nie chciał zgłosić do

UNHRC zaproponowanych przez partie tamilskie poprawek. Wówczas członkowie partii

oskrażyli członków Indyjskiego Kongresu Narodowego, w tym stojącej wówczas na czele partii

Sonii Gandhi o antytamilskiej politykę. Ponadto organizacje i grupy interesu wpierane przez

DMK i AIADMK lobbowały w placówkach dyplomatycznych w New Delhi na rzecz

zaostrzenia rezolucji. Ostatecznie rząd M. Singha nie doprowadziły do zaostrzenia treści

rezolucji, ale zagłosował za rezolucją. Indie złamały zasadę którą kierowały się od 1947 roku,

czyli nie głosowania w sprawie rezolucji dotyczących konkretnych państw. Kolejnym

rządaniem DMK i AIADMK, było aby i Indie nie wzięły udziału w Commonwealth Heads of

Government Meeting (CHOGM), które miało odbyło się w Colombo w listopadzie 2013 roku.

Ówczesna premier stanu Tamilnadu, Jayalalithaa napisała list do premiera Singha, w którym

bardzo bezpośrednio przekazała stanowisko AIADMK, wobec uczestnictwa w spotkaniu w

Colombo. Zażądała, aby Indie nie wzięły udziału w spotkaniu i walczyły na forum

89 K. Ashok, K. Behuria, B. Sultana, Mahinda Rajapaksa's India Policy: Engage and Countervail, “Strategic

Analysis” 2013, nr 1, s. 84-100. 90 A. Mishra, J. Miklian, The evolving domestic drivers of Indian foreign policy, Norwegian Peacebuilding

Resource Centre, Report January 2016.

223

międzynarodowym o sprawiedliwość dla mniejszości tamilskiej na Sri Lance91. Takie samo

stanowisko prezentował lider DMK. Przeciwko udziałowi premiera M. Singha w CHOGM,

protestowały nie tylko partie tamilskie ale także politycy należąc do innych partii, a pochodzący

z Tamilnadu, w tym minister finansów P. Chidambaram (Indyjski Kongres Narodowy). Kolejną

grupą która nakłaniała do bojkotu CHOGM byli aktorzy tamilscy, który prowadzili szeroko

zakrojoną kampanię w tej sprawie. W New Delhi panowała inna opinia, zarówno ministerstwo

spraw zagranicznych jak i doradcy premiera uważali, że konieczny jest udział w spotkaniu.

Przedstawiali liczne argumenty za, w tym obawę, że Sri Lanka bez wsparcia Indii będzie

bardziej podatna na wpływy Chin. Ponadto wyrazili obawę, że brak udziału w CHOGM

wpłynie negatywnie na relacje z rządem w Kolombo, co umożliwi Indiom zapewnienie

bezpieczeństwa mniejszości tamilskiej na Sri Lance. Jednak ze względu na presję partii

tamilskich, szczególnie DMK, która zagroziła wystąpieniem z koalicji UPA, premier M. Singh

nie wziął udziału w CHOGM. W szczycie poza Indiami udziału nie wzięła Kanada oraz

Mauritius92.

W 2013 roku ze względu na presję partii tamilskich rząd centralny po raz kolejny

poparły rezolucję przeciwko Sri Lance. Rezolucja przeciwko Sri Lance została przyjęta (23 za,

12 przeciw i 12 wstrzymujących), co umożliwiło uruchomienie śledztwa w sprawie zbrodni

popełnionych w trakcie wojny domowej. Partie tamilskie sprawiły, że rząd centralny został

zmuszony po raz kolejny do odejścia od zwyczajowej praktyki nie głosowania na rezolucje

dotyczące konkretnych państw93. Pomimo tego lider DMK Karunanidhi w marcu 2013 roku

zdecydował o opuszczeniu UPA II ze względu na brak porozumienia z liderami Indyjskiego

Kongresu Narodowego w sprawie podjęcia bardziej stanowczej polityki wobec Sri Lanki. UPA

stracił wówczas większość w Lok Sabha i zdołał dotrwać do końca kadencji dzięki wsparcie z

poza koalicji94. Rządząca wówczas w Tamilnadu AIADMK w związaniu do decyzji DMK o

91 DMK, AIADMK Want India to Skip Commonwealth Meet in Colombo, “Times of India” March 2013,

http://timesofindia.indiatimes.com/india/DMK-AIADMK-want-India-to-skip-Commonwealth-meet-in-

Colombo/articleshow/19192257.cms (dostęp: 12.03.2018). 92 S. S. Pattanaik, The Tamil Nadu Factor in Post-war Sri Lanka: Perspectives of Tamils and Muslims, “Strategic

Analysis” 2014, nr 5, s. 634-651. 93 T. C. Schaffer, H. Schaffer, When India’s Foreign Policy Is Domestic, The Brookings Institution, April 2013

https://www.brookings.edu/blog/up-front/2013/04/02/when-indias-foreign-policy-is-domestic/ (dostęp

19.12.2019). 94 F.A. Malik B.A. Malik, Politics of Coalition in India, “Journal of Power, Politics & Governance” 2014, nr 2, s.

1–11.

http://timesofindia.indiatimes.com/india/DMK-AIADMK-want-India-to-skip-Commonwealth-meet-in-Colombo/articleshow/19192257.cms


https://www.brookings.edu/author/teresita-c-schaffer/

https://www.brookings.edu/author/howard-schaffer/

224

opuszczeniu koalicji, zabroniła drużynie krykieta ze Sri Lanki na przyjazd do Ćennai na

zaplanowany mecz95.

Kolejne głosowanie w UNHRC odbyło się w 2014 roku, wówczas Indie wstrzymały się

od głosu, powracając do swojej poprzedniej taktyki w takich wypadkach. DMK, która nie była

już wówczas nie była częścią UPA nie miała możliwości wpływu na decyzje rządu

centralnego96. Warto zaznaczyć, że partie tamilskie po 2014 roku ciągle używają wydarzeń z

2009 roku, aby zdobywać poparcie wśród mieszkańców Tamilnadu. W 2018 roku, jeden z

liderów AIADMK, K. Palaniswami zorganizował spotkanie podczas którego oskarżał rząd

Indyjskiego Kongresu Narodowego i będą z nim w koalicji DMK o bezczynność kiedy

syngaleski wojska dokonywały masakry na mniejszości tamilskiej na Sri Lance. Lider partii

uważa, że winni powinni zostać osądzenia za dokonanie zbrodni wojennych97. Partia DMK

odpowiedziała za narzuty AIADMK twierdząc, że to AIADMK jest winna temu co się

wydarzyło na Sri Lance. Z kolei lider DMK MK Stalin wyraził zaniepokojenie faktem że w

2019 podczas obchodów odzyskania niepodległości Sri Lanki tylko w języku syngaleskim a

nie także w języku tamilskim jak było to w zwyczaju. Lider DMK wezwał premiera N. Modiego

i Ministra Spraw Zagranicznych S. Jaishankara do interwencji w tej sprawie u prezydenta Sri

Lanki Gottabaya Rajapaksy98.

4.3 Zagraniczna polityka ekonomiczna

Po 1991 roku dzięki liberalizacji gospodarki, rządy stanowe i reprezentujące je partie

regionalne uzyskały kompetencje umożliwiające prowadzenie bardziej niezależnej od rządu

centralnego zagranicznej polityki ekonomicznej99. Aktywność stanów przejawia się w

pozyskiwanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, dofinansowania z instytucji

międzynarodowych, organizacja szczytów gospodarczych i misji gospodarczych100. Ponadto

95IPL cricket: India’s Tamil Nadu bars Sri Lanka players, BBC March 2013, https://www.bbc.com/news/world-

asia-india-21938471 (dostęp: 12.03.2018). 96 N. Blarel, Coalition politics and the making of Indian foreign policy: a new research program, “India Review”

2019, nr 5, s. 582-595. 97DMK, Congress responsible for genocide of Sri Lankan Tamils, “The Hindu” September 2018,

https://www.thehindu.com/news/national/tamil-nadu/dmk-congress-responsible-for-genocide-of-sri-lankan-

tamils/article25042821.ece (dostęp 12.12.2019). 98 M Manikandan, DMK, PMK slam Lanka govt over decision to suspend playing of national anthem in Tamil,

“Hindustan Times” December 2019, https://www.hindustantimes.com/india-news/dmk-pmk-slam-lanka-govt-

over-decision-to-suspend-playing-of-national-anthem-in-tamil/story-fqgtKXA8wrPzLCmblxSumL.html (dostęp:

15.01.2020). 99 J. Plagemann, S. Destradi, Soft Sovereignty, Rising Powers and Subnational Foreign Policymaking: The Case

of India,”Globalizations” 201, nr 5, s. 28–43. 100 A. Asthand, H. Jacob, The Growing Power of States in India’s Foreign Policy, “International Negotiation”

2017, nr 22, s. 317–43.

225

należy zwrócić uwagę, że rząd centralny przez wiele lat nie uznawał za konieczne

konsultowania z rządami stanowymi decyzji dotyczących zagranicznej polityki ekonomicznej.

Zmieniło się to końcem lat 90. XX wieku, kiedy konieczne okazało się, że współpracować na

poziomie stanowym, umożliwi stworzenie strategii rozwoju dla całych Indii101. Ewoluowały

także mechnizmy, programy i strategie wspierania działań podejmowanych przez stany w

kwestiach związanych z polityką gospodarczą. Zmiany te zostały przedstawione poniżej.

W 1977 roku powstała India Trade Promotion Organization (ITPO) z oddziałami w

Karnatace, Tamilnadu, Kerala oraz Bengalu Zachodnim. Po 1991 roku działalność ITPO miała

wpływ na wzrost ilości porozumień dotyczących inwestycji podpisywanych przez rządu

stanowe. Ważnym partnerem dla rządów stanowych w latach 90 stała się Światowa Organizacja

Handlu (World Trade Organization, WTO). Aby rządy stanowe w spójny i wydajny sposób

koordynowały współpracę z WTO, rząd centralny zalecił utworzenie specjalnych jednostek ds.

współpracy z WTO, na poziomie stanów. Jednostki zostały utworzone w latach 2000-2004,

miały na celu między innymi promowanie wiedzy o regulacjach WTO i ich wpływie na politykę

gospodarczą stanów. Decyzja o utworzeniu tych instytucji świadczyła o chęci rządu centralnego

do przekazania rządom stanowym, a co za tym idzie reprezentującym ich partiom regionalnym,

większej autonomii w kwestii kreowania zagranicznej polityki ekonomicznej. Ponadto stany

uzyskały możliwość pozyskiwania pożyczki na rozwój infrastruktur od międzynarodowych

instytucji takich jak Bank Światowy i Azjatycki Bank Rozwoju. Pożyczki mogą zostać

wykorzystane na przeprowadzenie reform fiskalnych, reformę sektora publicznego

(ograniczenie biurokracji), usprawnienie sektora produkcji energii. Rząd centralny zachęca

stanu do zaciągania pożyczek, pozostając ich gwarantem. Przedstawiciele rządu centralnego

zazwyczaj nie biorą udziału w negocjacjach. Oznacza to, że kontakty i negocjacje z

instytucjami udzielającymi podwyżek odbywają się a szczeblu stanowym. Warto zaznaczyć, że

wybrane stany, w tym Odisha, Andhra Pradeś i Karnataka, pozyskują pożyczki od Banku

Światowego na podstawie gwarancji stanowych a nie rządu centralnego. Obrazuje to zmianę

jaka zaszła w nieformalnych kompetencjach stanów w kwestiach związanych z zagraniczną

polityką ekonomiczną. Zmiany te są niezgodne z zapisami w Konstytucji Indii. Artykuł 292

zezwala rządom stanowym na ubieganie się o pożyczki tylko na terytorium Indii. Jednak rząd

centralny bardzo elastycznie podchodzi do tego zapisu i zezwolił na pożyczki.

Kolejną zmianą po 1991 roku, było pojawienie się zagranicznych biur handlowych w

101 K. Sridharan, Federalism and foreign relations: the nascent role of the Indian states, “Asian Studies Review”

2003, nr 4, s. 463-489.

226

Indiach. Na początku lat 2000. ich liczna zaczęła szybko rosnąć. Biura funkcjonują w stolicach

stanów oraz innych dużych miastach, które są istotne dla gospodarki. Tylko w Karnatace działa

ich kilkanaście. Przedstawiciele biur podkreślają, że działalność departamentów zajmujących

się handlem, znajdujących się przy ambasadzie w New Delhi, nie jest wystarczająca. Rządy

stanowe i reprezentujące je partie regionalne, mają coraz większa niezależność w kreowaniu

polityki ekonomicznej. Dlatego też kontaktowanie się zagranicznych inwestorów tylko z

rządem centralnym, aby szukać możliwości współpracy i inwestycji na szczeblu stanowym, nie

przynosi już takich efektów jak w latach 80. i na początku lat 90. XX wieku. Konieczna jest

zmiana strategii i bezpośrednie kontakty z rządami stanowymi, oczywiście przy ciągłej

obecności na szczeblu centralnym. Niektóre stany bardzo szybko wykorzystały nowe

możliwości nadane im przez rząd centralny i skupiły się na pozyskiwaniu bezpośrednich

inwestycji zagranicznych. Przykładem jest stan Gudźarat, który już w 2003 roku zorganizował

pierwszy szczyt gospodarczy, Vibrant Gujarat Global Investor’s Summit. Gudźarat oferował

inwestorom dobrą infrastrukturę i sprawną administrację, która była przyjazna dla inwestorów.

Ówczesny premier stanu z ramienia BJP, Narendra Modi szybko stał się znany w całych Indiach

i także poza nimi jako pionier w pozyskiwaniu inwestorów zagranicznych. W jego ślady poszli

premierzy innych stanów: Uttar Pradeś, Radżastanu, Pendżabu, Maharasztry, Kerali, Andhra

Pradeś, Tamilnadu oraz Telangany102.

Ze wzlędu na coraz większe sukcesy rządów stanowych i reprezentująych je partii

regionlanych w towrzeniu zagranicznej polityki ekonomicznej, rząd centralny zadecydował o

utworzeniu w 2009 roku Invest India, National Investment Promotion&Factilitation Agency.

Agencja powstała w ramach Department for Promotion of Industry and Internal Trade,

Ministry of Commerce and Industry. Po ogłoszeniu w 2014 roku przez premiera N. Modiego

programu Make in India, agencja ta nabrała na znaczeniu. Invest India zajmuje się

promowaniem inwestycji w indyjskich stanach i terytoriach zależnych. Na stronach agencji

można znaleźć szczegółowe informacje dotyczące sektorów w których stany chcą pozyskać

inwestycje oraz zagranicznej polityki ekonomicznej, która różni się w zależności od stanu.

Ponadto agencja publikuje raporty dotyczące rozwoju gospodarczego stanów i zrealizowanych

projektów103. W 2015 roku powstała kolejna agencja, Foreign Direct Investment India, która

102 F. Tewari, H.V. Pant, Paradiplomacy and India: Growing Role of States in Foreign Policy, Observer Research

Foundation, December 2016, https://www.orfonline.org/expert-speak/paradiplomacy-and-india/ (dostęp:

12.02.2018); T. S. Maini, India's ties with the GCC: The Kerala angle, South Asia Democratic Forum, March

2017. 103Zob. więcej: strona internetowa Invest India, National Investment Promotion&Factilitation Agency

https://www.investindia.gov.in/about-us (dostęp: 13.12.2019).

227

ma na celu ułatwić proces pozyskiwania bezpośrednich inwestycji zagranicznych przez

indyjskie stany i terytoria związkowe104.

Wraz z pojawieniem się nowych instytucji promujących inwestycje w indyjskich

stanach, pojawiły się rankingi oceniające atrakcyjność stanów dla potencjalnych inwestorów.

W rankingu w 2018 roku dotyczącym “ease of doing business” 105, stworzonym przez Bank

Światowy we współpracy z Department of Industrial Policy and Promotion (DIPP), Andhra

Pradeś zajęła pierwsze miejsce, drugie Telangana, trzecie Haryana. Do pierwszej dziesiątki

należą także: Jharkhand, Gudźarat, Chattisgarh, Madhya Pradeś, Karnataka, Radźastan oraz

Bengal Zachodni. Na trzynastym miejscu znalazła się Maharasztra, na czternastym Odisha, na

piętnastym Tamilnadu, na osiemnastym Bihar, na dwudziestym Pendżab a na dwudziestym

drugim Dźammu i Kaszmir106. Twórcy rankingu brali między innymi szereg czynników, w

tym: regulację dotyczące pozwolenie na budowę, prawo pracy, dostęp do rzetelnych informacji,

prawo dotyczące ochrony środowiska oraz poziom biurokracji107. Celem rządu Narendry

Modiego jest poprawa pozycji Indii w globalnym rankingu “Ease of Doing Business”. W 2018

roku Indie zajmowały 77 miejsce108. Rząd Modiego musi współpracować z rządami stanowymi

i reprezentującymi je partiami regionalnymi jeśli chce poprawić miejsce Indii w rankingu109.

Według raportu McKinsey&Company India’s Economic Geography in 2025: States, Clusters,

and Cities, rozwój indyjskiej gospodarki będzie się opierał na ośmiu stanach: Gudźarat,

Harijana, Maharasztra, Andhra Pradeś, Telangana, Tamilnadu, Himachal Pradeś oraz

Uttarkhandzie.

4.3.1 Organizacja szczytów gospodarczych

Organizacja szczytów gospodarczych jest jednym z elementów zagranicznej polityki

ekonomicznej prowadzonej przez rządy stanowe, który otrzymuje duże wsparcie od rządu

104Zob. więcej: strona internetowa FDI India, National Investment Promotion&Factilitation Agency

https://www.fdi.finance/ (dostęp: 13.12.2019). 105 Raport po raz pierwszy powstał w 2015 roku. Więcej informacji dotyczących rankingu Ease of doing business

in India: https://www.investindia.gov.in/state/andhra-pradesh (dostęp: 13 maja 2018) 106 Pełen ranking znajduje się na stronie: Invest India, National Investment Promotion&Facilitation Agency,

https://www.investindia.gov.in/ (dostęp: 12.11.2019) Zob. więcej: Make in India,

http://www.makeinindia.com/eodb (dostęp: 13.12.2019). 107 Department for Promotion of Industry and Internal Trade: https://eodb.dipp.gov.in/ (dostęp: 13.12.2019). 108The World Bank, Ease of doing business ranking, https://www.doingbusiness.org/en/rankings (dostęp:

13.12.2019). 109 T. S. Maini, The State of Indian Federalism After the BJP’s Election Victories , “The Diplomat” March 2017,


12.09.2018).

https://www.investindia.gov.in/

http://www.makeinindia.com/eodb

228

centralnego. Kolejne etapy liberalizacja gospodarki na przełomie XX i XXI wieku miała wpływ

na większe możliwości stanów na organizację tego typu wydarzeń. Jest to nowy trend w

polityce rządów stanowych i reprezentujących je partii regionalnych, który wiąże się także z

wydawaniem poradników dla inwestorów, wysyłaniem i przyjmowaniem misji gospodarczych

i tworzeniem instytucji które zajmują się koordynacją tych działań110. Premier N. Modi

zachęcał rządy stanowe do wymiany dobrych praktyk i współpracy przy organizacji szczytów

gospodarczych. Premier podkreśla także że każdy ze stanów powinien organizować tego

rodzaju wydarzenie, dzięki czemu możliwe będzie pozyskanie inwestorów z całego świata.

Jednak nie we wszystkich stanach są organizowane szczyty gospodarcze, co jest związane

między innymi z niestabilną sytuacją polityczną, brakiem inicjatywy ze strony władz, brakiem

infrastruktury, niskim poziomem edukacji etc. Do studium przypadku ze względu na

największe sukcesy w organizacji szczytów gospodarczych wybrano stany Tamilnadu, Andhra

Pradeś, Bengal Zachodni, Uttar Pradeś, Pendżab.

Partia AIADMK z Tamilnadu w 2011 roku ogłosiła strategię Vision Tamil Nadu 2023,

która miała na celu do 2023 roku uczynienie ze stanu lidera w pozyskiwanie inwestycji

zagranicznych co miało mieć wpływ na dynamiczny rozwój gospodarczy111. W ramach nowej

strategii w 2015 roku odbyła się w Ćennai pierwsza edycja Global Investors Meet (GIM). Rząd

stanowy podpisał wówczas ponad sto listów intencyjnych z potencjalnymi inwestorami. W

wydarzeniu wzięło udział ponad 5000 delegatów z Indii i całego świata. Druga edycja odbyła

się w styczniu 2019 roku. Został zaprezentowany wtedy dokument przeznaczony dla

inwestorów zainteresowanych współpracą: Investor’s Handbook. Tamil Nadu Global Investors

Meet 2019 – Investor’s Choice. Dokument ma ponad sto stron, składa się z sześciu części:

podstawowe dane o Indiach, charakterystyka zagranicznej polityki ekonomicznej Indii,

informacje dotyczące Tamilnadu (gospodarka, SEZ, infrastruktura), polityka rządu stanowego

wobec inwestorów, mechanizmy otwierania i prowadzenia działalności w stanie oraz ostania

cześć dotyczy instytucjonalnego wsparcia dla inwestorów112.

TDP z Andhra Pradeś nie zdecydowała się na organizacje jednego dużego wydarzenia

promującego inwestycje w stanie. Lider TDP, N. Chandrababu Naidu promuje stan poprzez

110 R.M. Rossow, Race to the Top: Indian State Business regulations in Second Quarter of 2016,

www.livemint.com/Opinion/C98hp1NCw6EYWfkyutvtFJ/Race‐to‐the‐top‐Indian‐state‐business‐regulations‐in‐

second.html (dostęp: 16.01.2018). 111 Dokument dostępny: http://www.spc.tn.gov.in/pdfs/TN_Vision_2023.pdf (dostęp 12 maja 2018). 112K. Chaitanya Vadlamannati, A Race to Compete for Investment among Indian States? – An Empirical

Investigation,https://www.investingintamilnadu.com/wp-content/uploads/2019/TN-GIM-Investors_Guide-

16.01.2019.pdf (dostęp: 16.01.2018).

229

organizacje wielu mniejszych inicjatyw oraz na wysyłaniu delegacji biznesowych, które

promują stan i poszukują parterów gospodarczych i inwestycji. TDP odnosi liczne sukcesy na

tym polu113.

Mamata Banerjee, liderka TMC z Bengalu Zachodniego wielokrotnie podkreśla, że

organizacja szczytów gospodarczego oraz innych inicjatyw, które mają zachęcić do

inwestowania firmy spoza Indii jest bardzo ważną częścią polityki rządu stanowego.

Przykładem jest Bengal Global Business Summit organizowany od 2015 roku114. Minister

finansów Arun Jaitley (BJP), był jednym z gości honorowych tego wydarzenia. Jednak po 2016

roku relacje między BJP a TMC uległy pogorszeniu i przedstawiciele rządu centralnego nie

brali udziału w Bengal Global Business Summit. W 2017 roku wzięły w nim udział firmy i

przedstawiciele sektora państwowego z 29 państw115. W 2018 roku w wydarzeniu udział wzięło

ponad 4000 przedsiębiorców z 32 państw.

W Pendżabie w 2013 i 2015 roku, Shiromani Akali Dal (SAD) zorganizowała w Mohali

Progressive Punjab Investors Summit. Od 2017 roku w Pendżabie rządzi Indyjski Kongres

Narodowy. W Mokhali w 2019 roku odbył a się kolejna edycja Progressive Punjab Investors

Summit116. Wydarzenie zostało skrytykowane przez SAD, która wraz z BJP jest w opozycji do

Indyjskiego Kongresu Narodowego. Lider SAD, Bikram Singh Majithia, powiedział, że szczyt

został zorganizowanie nieprofesjonalnie i że rząd stanowy jedynie wykorzystał osiągniecia

SAD w rozwoju gospodarczym stanu. Lider SAD podkreślił, że partia wspiera organizacje

szczytów gospodarczych ale nie taki sposób jaki zrobił to rząd Kongresu. SAD uważa, że dzięki

dobrze zaplanowanej polityce, Pendżab może stać się globalnym centrum wytwórstwa. Były

lider SAD, Prakash Singh Badal uważa, że szczyt gospodarczy powinien koncentrować się na

sektorach związanych z rolnictwem i produkcją tekstyliów117.

W Uttar Pradeś, pierwszy szczyt gospodarczy UP Investors Summit – Powering New

India118 odbył się w 2018 roku, kolejny w 2019 roku. Szczyt został zorganizowany przez BJP,

113 A. Wyatt, Paradiplomacy of India’s chief ministers, “India Review” 2017, nr 1., s. 106-124. 114 Więcej informacji dotyczących szczytu gospodarczego: https://bengalglobalsummit.com/ (dostęp: 20.11.2018). 115 T. S. Maini, The State of Indian Federalism After the BJP’s Election Victories , “The Diplomat” March 2017,


12.09.2018). 116Zob. więcej: strona internetowa Progressive Punjab Investors Summit: https://progressivepunjab.com/ (dostęp:

12.01.2020). 117 Punjab govt''s investor summit was ''abysmal failure'': SAD leader Majithia, “Outlook” December 2019,

https://www.outlookindia.com/newsscroll/punjab-govts-investor-summit-was-abysmal-failure-sad-leader-

majithia/1679608 (dostęp: 12.01.2020). 118 Zob. więcej: strona internetowa UP Investors Summit – Powering New India:

http://upinvestorssummit.com/htm/01/index.html (dostęp: 12.01.2020).

230

która od 2017 roku rządzi w stanie. W 2019 roku w wydarzeniu wzięło udział przedstawiciele

ponad 200 różnych sektorów biznesu. Według danych rządu stanowego Uttar Pradeś, ponad

160 projektów weszło w życie dzięki podpisaniu MoU podczas szczytu gospodarczego w 2018

i 2019 roku. Partie regionalne Samajwadi Party (SP) oraz Bahujan Samaj Party (BSP)

skrytykowały BJP za zorganizowanie wydarzenia oskarżając go o wykorzystanie funduszy

publicznych jedynie dla dobra BJP. Liderzy SP i BSP uważają, że BJP poniosła porażkę w

polityce gospodarczej i nie potrafiła przyciągnąć inwestorów119. Równocześnie partie popiera

tworzenie specjalnych stref ekonomicznych, które mają pomóc w rozwoju gospodarczym

stanu. Pozyskiwanie inwestorów zagranicznych jest także jednym z priorytetów zagranicznej

polityki ekonomicznej partii SP i BSP.

Vibrant Gujarat Summit, organizowany od 2003 roku w Gudźaracie, pozostaje

największym tego typu wydarzeniem w Indiach, które przyciąga nie tylko najwięcej

inwestorów ale także znamienitych gości takich jak: Sekretarz Generalny ONZ, Ban Ki Moon

czy Prezydent Banku Światowego Jim Young Kim120.

4.3.2 Znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych w zagranicznej polityce

ekonomicznej wybranych stanów

Pozyskiwanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych od połowy lat 90. XX wieku jest

priorytetem zagranicznej polityki ekonomicznej wielu indyjskich rządów stanowych i

reprezentujących je partii regionalnych. W ramach projektu Make in India zainicjowanego w

2014 roku przez premiera N. Modiego, odbywają się wydarzenia promujące indyjską

gospodarkę przeznaczone dla inwestorów z Indii i zagranicy. Jednym z najważniejszych był

Make in India Week, który odbył się w dniach 13-18 luty 2016 w Mumbaju. W wydarzeniu

wzięło udział sześćdziesiąt pięć tysięcy prelegentów i wystawców z Indii i z zagranicy, ponad

1100 firm, a wydarzenie odwiedziło 890 tysięcy osób121. Poza 21 panelami tematycznymi

dotyczącymi wybranych sektorów gospodarczych, np. biotechnologia, odnawialna energia,

odbyło się także 16 spotkań dotyczących inwestycji w wybranych stanach i terytoriach

119 UP govt misleading people in name of investors summit, “Outlook” July 2019,

https://www.outlookindia.com/newsscroll/up-govt-misleading-people-in-name-of-investors-summit-

akhilesh/1584360 (dostęp: 12.01.2020). 120 T. Singh Maini, Global Investors Summit, “The Diplomat” January 2015,

https://thediplomat.com/2015/01/making-investor-summits-more-effective/ (dostęp: 15.01.2020) 121 Zob. więcej strona internetowa wydarzenia Make in India Week: http://www.makeinindia.com/mumbai-week

(dostęp: 25.11.2019).

http://www.makeinindia.com/mumbai-week

231

związkowych (State Investor Summits). Do studium przypadku wybrano partie regionalane z

Andhra Pradeś, Odishy, Maharasztry i Tamilnadu.

Andhra Pradeś

Według danych Department for Promotion of Industry and Internal Trade (DPIIT),

wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych stanie Andhra Pradeś w latach 2000-2019

wyniosła 18,98 miliarda USD. Kluczowe sektory w których stan pozyskuje inwestycje to: IT,

produkcja leków, produkcja jedwabiu, rolnictwo, rybołówstwo, przemysł wydobywczy (gaz

ziemny). W Andhra Pradeś znajdują się największe w Indiach pokłady gazu ziemnego.

Chandrababu Naidu, premier stanu Andhra Pradeś w latach 1995-2004 z ramienia

Telugu Desam Party (TDP), jako jeden z pierwszych premierów stanowych korzystał z

możliwości jakie dała Indiom liberalizacja gospodarki. Rudolph i Rupolph122 skategoryzowali

styl dyplomacji Naidu jako „przedsiębiorczy” (entrepreneurial). Sukces wyborczy TDP w

dużej mierze zależał od przedsiębiorców i biznesmenów, dla których polityka Chandrababu

Naidu była bardzo korzystna. W latach 1995-2002 roku Naidu sześciokrotnie brał udział w

Forum Ekonomicznym w Davos. Do Andhra Pradeś przyjechali m.in. Bill Gates i Bill Clinton,

którzy byli zainteresowani inwestycjami w stanie. Naidu dzięki pozyskaniu inwestorów z

zagranicy zdołał stworzyć w Hyderabadzie, tzw. Cyber City, gdzie jednym z pierwszych

inwestorów był Microsoft123. Ponadto Chandrababu Naidu pozyskał finansowanie i pożyczki

na rozwój stanu od wielu zagranicznych sponsorów i organizacji, w tym z Banku Światowego

W 2007 roku Naidu powiedział, że przyszłość indyjskiego systemu partyjnego będzie zależeć

od partii regionalnych, które będą odgrywać coraz bardziej istotną rolę w kształtowaniu się

koalicji. Podkreślił, że partie regionalne mają coraz sprawniej działające struktury partyjne i

coraz bardziej kompetentnych liderów. Dzięki temu stany będą mogły prowadzić bardziej

niezależną i skuteczną politykę na poziomie stanu i mieć większy wpływ na zagraniczną

politykę ekonomiczną tworzoną na poziomie centralnym124.

Chandrababu Naidu powrócił do władzy w 2014 roku, kiedy jego partia wygrała wybory

stanowe. Kontynuował politykę, którą prowadził w latach 1995-2004. W 2014 roku powstał

nowy stan Telangana, wydzielony ze stanu Andhra Pradeś. Dotychczasowa stolica stanu,

122 L. I. Rudolph, S. H. Rudolph, Iconisation of Chandrababu: Sharing Sovereignty in India’s Federal Market

Economy, “Economic and Political Weekly” 2001, nr 18, s. 1543–1544. 123 S. Baru, Strategic consequences of India’s economic performance, “Economic and Political Weekly” 2002, nr

26, s. 2583–2592. 124 A.Wyatt, Paradiplomacy of India’s chief ministers, “India Review” 2017, nr 1, s. 106-124.

232

Hajdarabad, znalazła się poza jego granicami. Plany zagospodarowania nowej stolicy stanu

Andhra Pradeś, w mieście Amaravati, oparte zostały m.in. na wzorze Singapuru. Chandrababu

Naidu odbył cztery wizyty do Singapuru, ale rząd stanowy prowadzi konsultacje także z

Japonią, Wielką Brytanią i Chinami. W 2015 i 2016 roku, Naidu po raz kolejny wziął udział w

Forum Ekonomicznym w Davos. Syn premiera Andhra Pradeś, Nara Lokesh w maju 2015 roku

odbył nieoficjalną podróż do USA, aby pozyskać wsparcie i fundusze dla planów TDP od

indyjskiej diaspory. Lider TDP podkreśla, że priorytetem jest rozwój gospodarczy stanu, co ma

bezpośredni związek z pozyskiwaniem nowych inwestorów krajowych i zagranicznych. Partia

zakłada w budżecie stanowym znaczne wydatki na rozwój infrastruktury i parków

technologicznych oraz plany utworzenia nowych specjalnych stref ekonomicznych125.

Chandrababu Naidu opiera rozwój gospodarczy stanu na nowoczesnych usługach, co

odpowiada lokalnym elitom. TDP ma koneksje z przedstawicielami dominujących kast, którzy

są w procesie transformacji z bycia rolnikami do bycia przedsiębiorcami. Oznacza to, że

polityka Chandrababu Naidu odpowiada grupom zainteresowanym rozwojem biznesu. Ważną

częścią strategii jest także rozwój tzw. IT Corridors, czyli Korytarze IT, między innymi

pomiędzy miastami Hyderabad i Bangalore, co wpłynie na rozwój takich miast jak Kurnool i

Anantapur. TDP proponuje także rozwój sektora tekstyliów (Prakasam, Guntur i Krishna),

cementowni i hut żelaza (YSR Kadapa. Kurnool i Anantpur), przemysł samochodowy

(Krishna), wytwarzanie paneli słonecznych (Anantpur, Chitoor o Kurnool)126.

Chandrababu Naidu podczas Make in India Week, w 2016 w Mumbaju, zaprezentował

możliwości inwestycji szczególnie w sektorze przetwarzania żywości, któremu poświęcone

będą nowo powstające parki technologiczne. Naidu podkreślał, że Andhra Pradeś ma przewagę

nad wieloma stanami w Indiach ze względu na bardzo dobrze rozwiniętą infrastrukturę

(drogową, kolejową, przesyłu energii) oraz długą linię brzegową. Rząd stanowy jest także

otwarty na inwestycje w innych sektorach: IT, produkcji leków, przemysł kosmiczny oraz

obronny. Także w 2016 toku, Chandrababu Naidu podczas wizyty na World Economic Forum,

które odbyło się w Chinach, podpisał porozumienie w sprawie inwestycji chińskiej wartej 1.5

miliarda USD w fabrykę nawozów. Trwały także rozmowy nad chińskimi inwestycjami w huty

żelaza. Ponadto stan Andhra Pradeś podpisał MoU dotyczące współpracy z prowincja Sichuan

w sprawie kooperacji w sektorze farmaceutycznym. W mieście Suzhou przebywała delegacja

125 R. K. Tiwari, Political Parties, Party Manifestos and Elections in India, 1909–2014, Taylor & Francis, 2018. 126 Zob. więcej: Andhra Pradesh Economic Development Board, http://apedb.gov.in/index.html (dostęp:

23.03.2020).

233

z departamentu urbanistyki stanu Andhra Pradeś, co było związane między innymi z budową

nowej stolicy stanu, Amravati. W styczniu 2019 roku, stan Andhra Pradeś podpisał MoU z

Asia Pulp&Paper (APP) o wartości 3,5 miliarda USD, co jest największa bezpośrednią

inwestycją zagraniczną w stali całego kraju. Stan Andhra Pradeś reprezentował Andhra

Pradesh Economic Development Board (APEDB), który odpowiada za koordynowanie wzrostu

gospodarczego stanu poprzez handel, bezpośrednie inwestycje zagraniczne oraz partnerstwa

strategiczne. Inwestycja zakłada zbudowanie zakładu produkcji celulozy i papieru, ok. 5

milionów ton rocznie127.

Chandrababu Naidu jako premier stanu Andhra Pradeś zdołał wykorzystać zmiany jakie

zaszły dzięki liberalizacji gospodarki, aby zbudować swoją silną pozycję i wzmocnić TDP. Dla

bardzo dużej grupy wyborców, rozwój gospodarczy stanu stał się nierozerwalnie związany z

jego osobą128. TDP od 2014 roku była częścią koalicji NDA. Naidu zdecydował w marcu 2018

roku, że jego partia wystąpi z koalicji NDA. Prezydent BJP, Amit Shah powiedział, że decyzja

Naidu jest jednostronna i bardzo niefortunna. Naidu powiedział, że jego decyzja była

spowodowana nie wypełnieniem przez BJP obietnic z 2014 roku dotyczących nadania

specjalnego statusu stanowi Andhra Pradeś, który oznaczały dodatkowe finansowanie i

wsparcie logistyczne od rządu centralnego. TDP w Lok Sabha miła wówczas 19 posłów ale jej

wystąpienie z NDA nie zagroziło stabilności koalicji129. W lipcu 2019 roku Asian Infrastructure

Investment Bank zawiesił pożyczkę na budowę 200 milionów USD na budowę nowej stolicy.

W podobnym Bank Światowy także odmówił udzielenia pożyczki o wartości 300 milionów

USD. Obydwie instytucje jako argument podały problemy z prawem do własności ziemi pod

budowę nowej stolicy oraz podejrzeń o korupcję i sprzeniewierzenie .

Tamilnadu

Według danych DPIIT, wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w stanie

Tamilnadu w latach 2000-2019 wyniosła 31,96 miliardów USD. Stan jest liderem w produkcji

energii odnawialnej i sektorze wytwórczym, który obejmuje produkcję samochodów, leków,

tekstyliów, produktów ze skóry oraz chemikaliów. W tych obszarach pozyskuje inwestycje

127 Andhra Pradesh Gets India's Largest FDI At $ 3.5 Billion, “Outlook India” January 2019,

https://www.outlookindia.com/website/story/india-news-andhra-pradesh-gets-indias-largest-fdi-at-35-

billion/323257 (dostęp: 23.02.2020). 128 Ibidem. 129 TDP pulls out of NDA, to move no-confidence motion today, “India Today” March 2018,

https://www.indiatoday.in/india/story/at-meeting-today-tdp-to-likely-take-final-call-on-leaving-nda-alliance-

backing-no-confidence-motion-1190655-2018-03-16,(dostęp 28.09.2018).

https://www.indiatoday.in/india/story/at-meeting-today-tdp-to-likely-take-final-call-on-leaving-nda-alliance-backing-no-confidence-motion-1190655-2018-03-16


234

zagraniczne, liderem jest produkcja samochodów. W roku budżetowym 2017-2018 w

Tamilnadu zostało wyprodukowanych 45 proc. samochodów, które opuściły granicę Indii.

Tamilnadu jest atrakcyjnym miejscem dla inwestorów, co powoduje, że liderzy DMK i

AIADMK nie są zmuszani to aktywnej promocji stanu poza granicami Indii130. Lider DMK

Karunanidhi i liderka AIADMK Jayalalithaa nie odbywali licznych podróży poza Indie w

poszukiwaniu inwestycji. W podróże zagraniczne wybierają się zazwyczaj mniej znaczący

polityki od premiera stanu. Lobby gospodarcze chciałoby, aby rząd aktywniej promował stan,

ale populistyczna polityka partii tamilskiej nie pozwala im na bezpośrednie wpieranie

korporacji międzynarodowych, ale nie powoduje także, że partie są im przeciwne131. Przewagą

Tamilnadu jest jasna sytuacja dotycząca nabywania ziemi po inwestycji, nie zdarzają się taki

przypadki jak w Bengalu Zachodnim, gdzie proces ten jest skomplikowany i budzi wiele

kontrowersji132. Rząd Tamilnadu wspiera inwestorów w nabywaniu ziemi także od prywatnych

osób. Ponadto pomocna w zakresie pozyskiwania BIZ jest tamilska diaspora. Stan jednak nie

jest zależny od przekazów pieniędzy od diaspory, tak jak w przypadku stanu Kerala, gdzie

istnieje nawet specjalny departament, który jest odpowiedzialny za dbanie o interesy keralskiej

diaspory (Non-Resident Keralites’ Affairs Department, NORKA)133.

Rząd Tamilnadu w prezentacji stanu podczas Make in India Week, w 2016 w Mumbaju

położył nacisk na zaprezentowanie istniejących już inwestycji, co miało być zachętą dla

przyszłych inwestorów. Między innymi: w stanie działa dwadzieścia parków technologicznych

i wkrótce zostaną otworzone kolejne, 18 proc wszystkich uniwersytetów technicznych działa

w Tamilnadu, co oznacza, że istnieje świetne zaplecze edukacyjne i łatwy dostęp do

wykwalifikowanej siły roboczej.

Maharasztra


Maharasztra w latach 2000-2019 wyniosła 133,83 miliardów USD. To najwyższa wartość

wśród wszystkich indyjskich stanów. Maharasztra jest siedzibą największego przemysły

filmowego na świecie, Bollywood. Ponadto posiada największe w Indiach złoża ropy naftowej,

130 J. Harriss, A. Wyatt, Business and Politics in Tamil Nadu. “Simon Papers in Security and Development” 2016,

50, s.1–38. 131 A. Wyatt, Populism and Politics in Contemporary Tamil Nadu, “Contemporary South Asia” 2013, nr 4, s. 365–

381. 132 R. Das, Z. Mahmood, Contradictions, Negotiations and Reform: The Story of Left Policy Transition in West

Bengal, “Journal of South Asian Development” 2015, nr 2, s. 199–229. 133 A.Wyatt, Paradiplomacy of India’s chief ministers, “India Review” 2017, nr 1, s. 106-124.

235

jest także liderem w produkcji bawełny, trzciny cukrowej oraz bananów. Stan jest także

odbiorcą bezpośrednich inwestycji zagranicznych w sektorze przetwarzania żywności,

produkcji samochodów i komponentów do samochodów, IT, biotechnologii i produkcji leków.

Stan Maharasztra był jednym z pierwszych stanów, który zyskał zainteresowanie

inwestorów zagranicznych. Amerykańska firma energetyczna Enron w 1992 roku

zainwestowała 3 mld USD w projekt elektorowi Dabhol. Była to pierwsza inwestycja

zagraniczna w sektor energetyczny w Indiach i stała się najważniejszym projektem

promowanym przez rząd centralny jako sukces możliwy dzięki liberalizacji gospodarki.

Indyjski Kongres Narodowy wówczas rządził zarówno na szczeblu centralnym jak i w

Maharasztrze. W opozycji do Kongresu było BJP z Shiv Seną, które obiecały, że jeśli wygrają

wybory to zablokują kontrowersyjna inwestycje. W 1995 roku BJP i Shiv Sena zdobyły 48 proc

mandatów i jedną z pierwszych decyzji, które podjęła było zablokowanie prac nad inwestycją.

Firma Enron zdecydowała się oddać sprawę pod międzynarodowy arbitraż134. Decyzja była

pozytywna dla Enron, ale ze względu na skomplikowaną sytuację polityczną w Indiach (częstą

zmianę władzy na szczeblu centralnym od 1996 do 1999 roku oraz wybory w Maharasztrze)

prace nad inwestycją nie zostały wznowione135. W 2000 roku Enron po raz kolejny oddał

sprawę pod międzynarodowy arbitraż. Ostatecznie firma zdecydowała się wycofać z

projektu136. To studium przypadku obrazuje, że konflikty między partiami regionalne i

ogólnokrajowymi mogą doprowadzić do zablokowania bezpośrednich inwestycji

zagranicznych, co może doprowadzić do rezygnacji inwestora. Polityka partii regionalnych z

Maharasztry oraz partii ogólnokrajowych wobec bezpośrednich inwestycji zagranicznych

uległa zmianie. Partie są pozytywnie nastawione do pozyskiwania inwestorów.

Rząd Maharasztry, gdzie koalicjantem jest Shiv Sena, podczas Make in India Week, w

2016 w Mumbaju ogłosił uruchomienie korytarza inwestycyjnego Delhi- Mumbaj (Delhi-

Mumbai Industrial Corridor, DMIC). Ponadto podpisano prawie trzy tysiące listów

intencyjnych dotyczących inwestycji oraz zaprezentowano liczne udogodnienia dla inwestorów

(między innymi usprawnienie obsługi online). Dyskutowano także o roli innowacji i start-upów

w biznesie. Ponadto poruszono także temat współpracy biznesu z uczelniami wyższymi,

promowaniu rozwoju przemysłu wytwórczego w najsłabiej rozwiniętych regionach stanu i

134 H. Sanotra, S. Jain, The Power Fallout “India Today”, August 1995,http:// indiatoday.intoday.in/story/shiv‐

sena‐bjp‐alliance‐scraps‐enron‐power‐project‐at‐dabholcongress‐playssafe/1/289301.html (dostęp: 26.06.2017). 135 R..Bhushan, The Real Story Of Dabhol, “Outlook” April 2000., www.outlookindia.com/magazine/story/the‐

real‐story‐of‐dabhol/211469 (dostęp: 27.06.2017). 136 P. C. Jha, Federalism, Regionalism and State Paradiplomacy in India, (w:): L. Lobo, J. Shah (red.), Federalism

in India:Towards a Fresh Balance of Power, Rawat Publications, Japiur 2014.

236

zachęceniu osób należących do kast i plemion rejestrowanych do otwierania działalności

gospodarczej. Shiv Sena promuje sektor IT (Pune, Aurangabad), samochodowy (Ispat Nagari,

Jamshedpur). Ponadto jako priorytetowe sektory traktuje: przetwórstwo żywności, przemysł

kosmiczny oraz przemysł zbrojeniowy. Partia popiera tworzenie specjalnych stref

ekonomicznych, ale pod warunkiem, że nie wpływają negatywnie na sytuację farmerów.

Bengal Zachodni


Bengal Zachodni w latach 2000-2019 wyniosła 58,5 milionów USD. Stan jest największym

producentem warzyw, ale sektor ten ciągle potrzebuje dużych ilości inwestycji zagranicznych.

Inne sektory w których Bengal Zachodni znajduje się w czołówce to produkcja i wykończenie

wyrobów skórzanych, produkcja herbaty, wydobycie rud stali i przemysł hutniczy, produkcja

tekstyliów oraz branża IT. Oznacza to że w tych sektorach, Bengal Zachodni jest szczególnie

zainteresowany aby przyciągać inwestorów.

Bengal Zachodni, który zarówno przez Indusów jak i przez inwestorów z innych państw

był postrzegany jedynie jako kulturalna stolica Indii, w ostatniej dekadzie stał się

preferowanym miejsce inwestycji. Celem TMC jest promowanie wizerunku stanu jako centrum

inwestycji137. TMC przekonuje, że Bengal Zachodni jest idealnym miejscem do inwestycji dla

firm, które chcą zaistnieć nie tylko w tej części Indii ale także w Azji Południowo-Wschodniej.

Stan dysponuje coraz lepszą infrastrukturą, bardziej przejrzystymi przepisami oraz

wykwalifikowanymi pracownikami. Ponadto atrakacyjność Bengalu Zachodniego oraz stanów

Północno-Wschodnich zwiększy się ze względu na planowane otwarcia głębokiego portu w

Tripurze oraz korytarza ekonomicznego Amritsar-Kalkuta (Amritsar-Kolkata Industrial

Corridor, AKIC), który jest częścią programu rozwoju infrastruktury w Indiach wschodnich

(Eastern Dedicated Freight Corridor). Ponadto TMC promuje budowę nowych parków

technologicznych. Obecnie już istniejące parki w Panagarh, Goaltore, Vidyasagar oraz

Haringhata mają zostać zmodernizowane. W stanie funkcjonuje ponad dwieście parków

technologicznych138.

W kontekście zagranicznej polityki ekonomicznej prowadzonej przez TMC należy

137 S. Sengupta, Didi’s policy soars Bengal FDI fortune, “The Pioneer” November 2018,

https://www.dailypioneer.com/2018/india/didi---s-policy-soars-bengal-fdi-fortune.html (dostęp: 24.02.2020). 138 West Bengal's untold story: An investment destination growing in stature, and significance, “Business Today”

February 2019, https://www.businesstoday.in/impact-feature/corporate/west-bengal-untold-story-an-investment-

destination-growing-in-stature-and-significance/story/316813.html (dostęp: 24.02.2020).

237

przestawić działania partii na szczeblu centralnym w kwestii otwierania rynku indyjskiego na

bezpośrednie inwestycje zagraniczne. W 2012 roku M. Banerjee zażądała od rządu UPA

wycofania się z decyzji o podniesieniu benzyny i oleju napędowego oraz anulowania procesu

otwierania sektora detalicznego na bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Otwarcie sektora

detalicznego na bezpośrednie inwestycje zagraniczne umożliwiłoby inwestycje w Indiach

takim firmą jak Wal-Mart. Premier Manmohan Singh odmówił zmiany decyzji, co

doprowadziło do wycofania się we wrześniu 2012 roku TMC z koalicji UPA II.139. Strata

największego partnera koalicyjnego spowodowała, że rząd UPA utracił większość w Lok Sabha

i stał się rządem mniejszościowym. Lider opozycji, BJP wykorzystała ten moment i podczas

specjalnej sesji parlamentu zażądała głosowania nad votum zaufania dla rządu140 UPA. Rząd

UPA utrzymał się przy władzy dzięki poparciu partii z poza koalicji: Bahujan Samaj Party

(BSP) i Samajwadi Party (SP)141. Z kolei w 2016 roku M. Banerjee sprzeciwiła się otwarciu

sektora farmaceutycznego i rolnictwa na bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Liderka TMC

podkreśliła, że nie jest przeciwna idei bezpośrednich inwestycji zagranicznych ale obawia się,

139R. Sharma, Mamata Divorces UPA – But Economic Reforms May Come of Age, “The Diplomat” September

2012, https://thediplomat.com/2012/09/mamata-divorces-upa-but-economic-reforms-may-come-of-age/ (dostęp:

24.02.2019). 140 Decyzja ta wywołała protesty w całych Indiach. Wówczas ok 97 proc. rynku detalicznego należało do małych

i mikro przedsiębiorstw, w większości o ograniczonym stopniu sformalizowania140 DMK w programie

wyborczym występuje przeciwko dopuszczeniu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w sektorze handlu

detalicznego. Sprzeciwia się prawu jakie przyjął rząd Kongresu w listopadzie 2011 roku, które zezwala

zagranicznym inwestorom na 51 proc. udziału w Multi Brand Retail i 100 proc. udziału w Single Brand Retail.

AIADMK była także przeciwna bezpośrednim inwestycją zagranicznym w sektorze detalicznym140. Department

of Industrial Policy and Promotion w 2012 roku skontaktował się z przedstawicielami wszystkich stanów i

terytoriów związkowych aby uzyskać opinie na temat zmian. Rząd zdecydował, że to do stanów będzie należała

ostateczna decyzja dotyczącą otwarcia sektora detalicznego na BIZ. Mamata Banerjee (TMC) skrytykowała

pomysł rządu centralnego i zapowiedziała, że opuści koalicje jeśli zostanie wprowadzony w życie. Ponadto partia

nie zgadza się na otwarcie sektora ubezpieczeń dla inwestorów zagranicznych. Lider Samajwadi Party, Akhilesh

Yadav także sprzeciwił się polityce rządu centralnego. Omar Abdullah (JKNC) z entuzjazmem zareagował na

rozwiązanie, że to stany będą mieć ostateczna decyzje, czy sektor zostanie otwarty na BIZ. Podkreślał, że Mamata

Banerjee nie powinna decydować o tym co jest zła a co jest dobre dla Dźammu i Kaszmir. Pomimo możliwości

nie przyjęcia FDI w rynku detalicznym, liderka TMC, Mamata Banerjee zdecydowała się na opuszczenie koalicji

w ramach sprzeciwu przeciwko decyzji rządu140. Decyzja o otwarci sektora detalicznego na inwestycje

zagraniczne w stanach, w których rządził Kongres została przyjęta pozytywnie: Harijana, Maharasztra, Andhra

Pradeś, Radżastan, Asam oraz miasto stołeczne Delhi. Tylko rządzony przez Kongres Himachal Pradeś sprzeciwił

się decyzji. W stanach, w których nie rządził Kongres: Bengal Zachodni, Uttar Pradeś, Tamilnadu, Bihar, Odisha,

Gudźarat i Kerala, deklarowały, że nie otworzą rynku detalicznego na inwestycje zagraniczne. Jedyny stan, który

zapowiedział wprowadzenie zmian, a nie był rządzony przez Kongres, to Pendżab. International Monetary Fund,

India: Selected ISSUE, IMF Country Report nr. 18/255, International Monetary Fund, 2018, S. Gopalakrishnan,

P. Reenivasa, Corporate Retail: Dangerous Implications for India's Economy, “Economic and Political Weekly”

2009, nr 32, s. 48–55; 140 P.P. Basu, Federalism and Foreign Policy in India—Experiences of UPA and NDA-II

Regimes, “India Quarterly” 2016, nr 3, s. 216–234. 141 SP początkowo deklarowała sprzeciw przeciwko otwarciu handlu detalicznego na bezpośrednie inwestycje

zagraniczne. F.A. Malik B.A. Malik, Politics of Coalition in India, “Journal of Power, Politics & Governance”

2014, nr 2, s. 1–11.

238

że firmy zagraniczne zdominują indyjskie marki, które nie wytrzymają konkurencji142. Jednak

już w 2017 roku liderka TMC ogłosiła nową na zagraniczną politykę ekonomiczną, która ma

na celu pozyskiwanie więcej bezpośrednich inwestycji zagranicznych. West Bengal Industrial

Development Corporation (WBIDC) uzyskała dodatkowe fundusze na organizację i

przyjmowanie misji gospodarczych143. WBIDC ma także bliżej współpracować z Federation

of Indian Chambers of Commerce and Industry (FICCI) oraz Associated Chambers of

Commerce of India (ASSOCHAM), dzięki czemu możliwe będzie przyciągnięcie większych

inwestycji do Bengalu Zachodniego. Kolejną zmianą jest fakt, ze przedstawiciele WBIDC mają

raportować o jej działalności bezpośrednio do premier stanu.

Istotnym partnerem dla Bengalu Zachodniego są chińskie firmy. Mamata Banerjee w

2015 roku gościła misję gospodarczą z Chin, Tego samego roku w Chinach przebywał Minister

Finansów Bengalu Zachodniego. Liderka TMC otrzymywała zaproszenia od strony chińskiej

od 2016 roku, ale Ministerstwo Spraw Zagranicznych nie wyrażało zgody na jej wyjazd144.

Podróż miała odbyć się w 2017 roku ale ze względu na spór o płaskowyż Doklam, wizyta

została odwołana. W 2018 roku, M. Banerjee odwołała podróż do Chin zaledwie kilka godzin

przez planowanym wylotem do Pekinu. Jako powód podała brak potwierdzenia spotkań

podczas jej pobytu w Chinach. Powiedziała, że stosunki indyjsko-chińskie są przyjazne i że ma

nadzieję, że relacje między Indiami i Chinami będą jeszcze lepsze. Chiny wystosowały kolejne

zaproszenie dla premier Bengalu Zachodniego145. Jednak pomimo tego wizyta się nie odbyła.

Odisha

Według danych DPIIT, wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych stanie Odisha

w latach 2000-2019 wyniosła 589 milionów USD. Stan jest liderem w produkcji minerałów i

innych surowców kopalnych. Szczególnie istotny jest sektor produkcji aluminium oraz

142 Will oppose FDI, as it will kill Indian brands: Mamata Banerjee, “The Indian Express” June 2016,

https://indianexpress.com/article/india/india-news-india/will-oppose-fdi-as-it-will-kill-indian-brands-west-

bengal-cm-mamata-banerjee-2872269/ (dostęp: 23.01.2020). 143 Zob. więcej: strona internetowa West Bengal Industrial Development Corporation: https://www.wbidc.com/

(dostęp 15.01.2020). 144 All eyes on China’s reachout to Mamata Banerjee, “The Economic Times” June 2018,

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/all-eyes-on-chinas-reachout-to-mamata-

banerjee/articleshow/64641814.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst

(dostęp: 23.03.2018). 145 M. Das, Mamata Banerjee cancels her visit to China, says Chinese side could not confirm meetings, “The

Economic Times” June 2018, https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/mamata-banerjee-

cancels-her-visit-to-china-says-chinese-side-could-not-confirm-

meetings/articleshow/64697299.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst

(dostęp 23.03.2020).

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/all-eyes-on-chinas-reachout-to-mamata-banerjee/articleshow/64641814.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst


239

wydobycie rud żelaza i przemysł hutniczy. W Paradip znajduje się drugi największy pod

względem możliwości przeładunkowych port w Indiach. Stolica stanu, Bhubaneswar zajęła

pierwsze miejsce w rankingu Smart City Challenge. Stan jako pierwszy otworzył tzw. Single

Window for Investor Facilitation and Tracking (GO SWIFZT), który umożliwia sprawną

obsługę i pomoc dla inwestorów. Jednak początki bezpośrednich inwestycji zagranicznych były

trudne, o czym świadczy przedstawiony poniżej przykład POSCO i Vedanty.

W 2000 roku rząd Odishy, w którym większość miała Biju Janata Dal (BJD), premierem

stanu był Naveen Patnaik, zaakceptował poziom 100 proc. inwestycji zagranicznych w sektorze

wydobywczym146. Odisha, który wówczas była jednym z najsłabiej rozwiniętych stanów, ale

bogatych w minerały. Dlatego też znalazł się w centrum uwagi kilku inwestorów

zagranicznych, w tym POSCO z Korei Południowej i brytyjskiego Vedanta. Obydwie firmy w

2005 roku podpisały listy intencyjne z rządem Odishy, który reprezentował Naveen Patnaik.

POSCO na kwotę 12 mld USD w sektorze aluminium a Vedanta na 2.1 mld USD w sektorze

stalowym. Kwota zadeklarowana przez POSCO była wówczas największą inwestycją w historii

Indii. Jednak żadna z inwestycji nie mogła się rozpocząć ze względu na komplikacje związane

z uregulowaniem polityki wobec inwestycji zagranicznych. Rząd Odishy podjął próbę

współpracy z rządem centralnym (Indyjskim Kongresem Narodowym) nad zmianami w prawie

do nabycia gruntów a także stworzenia koniecznej infrastruktury, która umożliwi zapewnienie

regularnych dostaw dla inwestycji147. Jednak prace zmian zostały zatrzymany przez Forest

Rights Act z 2007 roku, który uniemożliwiał dokonanie zmian na obszarach, które miały być

objęte inwestycjami, ze względu na naruszenie przepisów dotyczących ochrony środowiska.

Sąd Najwyższy początkowo poparł projekt inwestycji, ale Ministerstwo Środowiska wydało

zakaz prowadzenia dalszych prac ad projektem, na podstawie raportu, który otrzymało od

specjalnej grupy roboczej powołanej do zbadania sytuacji w Odishy148. Z powodu braku

możliwości realizowania inwestycji, inwestorzy zaczęli się wycofywać ze stanu149.

Konflikt pomiędzy BJD a Kongresem spowodował zorganizowanie przez rząd stanowy

kampanii Save Orissa we wrześniu 2010 roku150. N. Patanaik regularnie oskarżał Kongres o

146 W 1993 sektor Odisha został otwarty na bezpośrednie inwestycje zagraniczne. 147 J. Park, Korean FDI in India: Perspectives on POSCO-India Project, “Transnational Corporations Review”

2011, nr 2, s. 22-30. 148Odisha Top Destination for FDI in India, “The Indian Express” August

2012,http://archive.indianexpress.com/news/odisha‐top‐destination‐for‐fdi‐inindia/ 993878/ (dostęp: 26.06.2017). 149 C. Koo, J. T. Davis, A study of disputes between POSCO and local communities on POSCO's steel mill

development in India, “International Journal of Urban Sciences” 2012, nr 3, s. 373-387. 150 BJD, Congress Hold Rallies over Vedanta, POSCO, “Indo Asian News Service” www.yahoo.com/news/bjd‐

congress‐hold‐rallies‐over‐vedantaposco.html (22.06.2017).

240

prowadzenie polityki, która ma na celu utrudnianie blokowanie polityki rządu stanowego

dotyczącej industrializacji stanu i tworzenia nowych miejsc pracy. Ponadto twierdził, że

Kongres poprzez swoją politykę dąży do odzyskania wsparcia wśród swojego tradycyjnego

elektoratu, czyli ludności plemiennej Odishy, która ze względu na inwestycji zazwyczaj

musiała opuszczać ziemię na której żyła od pokoleń. Według BJD, Kongres udając, że dba o

ludność plemienną oraz ochronę środowiska, tak naprawdę dąży do zdyskredytowania działań

rządu stanowego w kwestiach pozyskiwania inwestycji zagranicznych takich jak POSCO i

Vedanta. N. Patnaik podkreślał, że w sąsiadującym stanie Andhra Pradeś, Kongres wspierał

inwestycje zagraniczne pomimo podobnych obaw dotyczących ochrony praw człowieka i

środowiska. Stan Andhra Pradeś był wówczas rządzony przez partie które wspierała Kongres

na szczeblu centralnym. Dopiero w 2014 roku (8 lat po podpisaniu listu intencyjnego) projekt

spełnił wszystkie warunki konieczne do rozpoczęcia inwestycji. Było to możliwe tylko dzięki

interwencji rządu stanowego, która zbiegła się z wizyta prezydent Korei Południowej w

Indiach. Wykonanie projektu był po raz kolejny opóźnione poprzez zawiłości prawne i protesty

mieszkańców. Wiązało się to ze zmianami w oryginalnym tekście porozumienia między

POSCO i rządem Odishy. Sytuacja nie zmieniła się po wyborach w 2014 roku, kiedy do władzy

doszło BJP. Żądania rządu Odishy w sprawie zatwierdzenie inwestycji POSCO i Vedanty nie

zostały spełnione. W 2017 roku POSCO i Vedanta zdecydowały się wycofać z planu inwestycji

w Odishie151.

Przypadek POSCO i Vedanty obrazuje jak brak współpracy rządu centralnego z rządem

stanowym może doprowadzić do utraty inwestycji. Rząd centralny nie miał dobrych relacji z

BJD i Patnaikiem, co przekładało się na brak poparcia dla inwestycji w stanie. Przykład Odishy

udowadnia, że partie które są w opozycji do rządu centralnego są dyskryminowane Pomimo

tego, że zarówno rząd stanowy jak i rząd centralny deklarują wsparcie dla pozyskiwania

bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

BJD nieustannie promuje stan poprzez różne inicjatywy, jedną z jest Made in Odisha,

który ma na celu przyciągnięcie inwestorów krajowych i zagranicznych. Partia najczęściej

promuje sektor wytwarzania aluminium oraz produkcję stali. Lider BJD przeznaczył także

środki na rozbudowę parków technologicznych w Sambalpur, Rourkela, Cuttack oraz Koraput.

Ponadto BJD planuje inwestycje w korytarze technologiczne oraz w promocję branży filmowej

151 P. Kumar Mishra, Does impact assessment meet stakeholder expectation: case study of POSCO project in

Odisha, “Impact Assessment and Project Appraisal” 2019, nr 5, s. 397-406.

241

(Millenium City of Cuttack)152. Pomimo własnego programu promocji stanu, premier Odishy,

Narveen Patnaik aktywnie uczestniczy także wydarzeniach organizowanych przez rząd

centralny, takich jak Make in India Week, w 2016 w Mumbaju. Wówczas N. Patnaik

zaprezentował wizję rozwoju stanu do 2025 roku (Vision 2025 for Odisha’s Industrial

Development). Kluczowe dla BJD będzie osiągnięcie do 2025 roku wzrostu gospodarczego 12

proc rocznie oraz 16 proc. wzrostu w sektorze produkcji Ponadto rząd stanowy będzie zabiegać

aby rozwój gospodarczy miał korzystny wpływ nie tylko na mieszkańców miast ale także wsi,

szczególnie ze względu na dynamiczny rozwój przemysłu wydobywczego. Narvid Panaik

podkreślił, że aby osiągnąć założenia planu na 2025 roku konieczne jest pozyskiwanie

bezpośrednich inwestycji zagranicznych i otwieranie parków technologicznych. Dlatego też

rząd stanowy w pełni popiera liberalizację sektora BIZ153.

4.4 Soft power

Przedstawiciele rządów stanowych odbywają wizyty do państw sąsiedzkich coraz

częściej od początku lat 90. XX wieku. Wizyty te mają nie tylko na celu rozwijanie współpracy

politycznej i gospodarczej, ale także rozwój relacji naukowych i kulturalnych. Kolejnym

istotnym elementem polityki rządów stanowych i reprezentujących je partii regionalnych jest

turystyka religijna, która jest szczególnie ważna dla stanu Uttar Pradeś i Bihar we współpracy

z Nepalem oraz Pendżabu i Tamilnadu. Ponadto rząd centralny, rządy stanowe i reprezentujące

je partie regionalne, dążą do instytucjonalizacji współpracy między współpracy na poziomie

miast i stanów, poprzez podpisywanie porozumień dotyczącej współpracy partnerskiej.

4.4.1 Współpraca naukowa i kulturalna

Indie przez wiele lat były ważnym ośrodkiem edukacyjnym dla studentów z państw

sąsiedzkich154. Wysoka jakość kształcenia była wykorzystywana przez Indie jako soft power,

która miała wpływ na budowanie lepszych relacji z państwami sąsiedzkimi .155 Wybrani

politycy państw sąsiedzkich uzyskali wykształcenie w Indiach: były premier Nepalu B.P.

Koirala, Aung San Suu Kyi z Myanmaru i były prezydent Afganistanu Hamid Karzai. Indie po

152Program wyborczy partii BJD: http://bjdodisha.org.in/downloads/manifesto.pdf (dostęp: 12.03.2018). 153 Dokument Vision 2025 for Odisha’s Industrial Development dostępny na stronie Invest Odisha:

https://investodisha.gov.in/investible-projects/ (dostęp: 12.03.2019). 154 V. Yeravdekar, G. Tiwari, Internationalization of higher education in India: Contribution to regional capacity

building in neighbouring countries, “Procedia - Social and Behavioural Sciences” 2014, nr 157, s. 373–380. 155 Porównaj: A. Ziętek, Soft power Chińskiej Republiki Ludowej. Soft power z chińską specyfiką, „TEKA

Komisji Politologii i Stosunków Międzynarodowych”, 2011, s. 131 – 148.

242

2010 roku zaczęły tracić studentów ze względu na wzrost znaczenia Chin w regionie, które

promowały swoje uczelnie wyższe. Od roku akademickiego 2011-2012 spadł wzrost ilości

studentów z państw sąsiedzkich z 30 proc. do jedynie 9 proc w roku 2018-2019. Pomimo tego

studenci z Azji Południowej w roku akademickim 2018-2019 stanowili 49 proc. wszystkich

studentów z zagranicy: 27 proc. z Nepalu, 10 proc. z Afganistanu, 4 proc. z Bhutanu, 4 proc. z

Bangladeszu, 3 proc. ze Sri Lanki, 1 proc. z Mjanmy. Ze względu na tendencję spadkową Indie

i Chiny są wybierane przez podobną ilość studentów z państw Azji Południowej. Jednym

wyjątkiem jest Pakistan, który stanowi ponad połowę studentów z regionu studiujących w

Chinach156. Indian Council for Cultural Relations (ICCR) oferuje dwadzieścia trzy typy

stypendiów dla studentów, którzy chcą uczyć się w Indiach. Każdego roku około trzech tysięcy

studentów z Nepalu oraz ponad tysiąc z Bangladeszu i z Afganistanu może starać się o

stypendia aby podjąć naukę na indyjskich uniwersytetach157. Studenci z innych państw Azji

Południowej także mogą ubiegać się o stypendia ale ich liczba jest stosunkowo niska158. Do

studium przypadku wybrano współprace naukową i kulturową Indii z Nepalem, Bangladeszem,

Sri Lanką i Chinami.

Szczególnie istotnym partnerem Indii w sektorze edukacji wyższej i pozyskiwania

studentów jest Nepal. Wynikiem długoletniej współpracy Indii z Nepalem jest wkład Indii w

rozwój zasobów ludzkich w Nepalu. Stypendia oferowane przez rząd w New Delhi obejmują

możliwości edukacji w wielu dziedzinach takich jak medycyna, inżynieria, administracja,

zarządzanie, weterynaria, sztuka i wiele innych. Program stypendiów ma także na celu

promowanie współpracy między instytucjami szkolnictwa poprzez organizację konferencji,

sympozjów, programów badawczych, wydarzeń kulturalnych. Indie udostępniły nepalskim

studentom i badaczom zasoby online większości indyjskich uniwersytetów. Indie oferują także

wizyty badawcze dla dziennikarzy, redaktorów, niezależnych ekspertów, które są połączone ze

szkoleniami. Wsparcie logistyczne i finansowe jest także oferowane dla organizacji

działających zarówno w Nepalu jak i w Indiach, które promują współpracę w tych państw w

dziedzinie nauki i kultury. Porozumienia o współpracy zostały podpisane między innymi

między: Sahitya Kala Akademi (Indie) i Nepal Academy, Doordarshan (Indie) i Nepal TV,

Press Council of India I Press Council of Nepal, Lalit Kala Akademi (Indie) i Nepal Academy

156 C. Xavier, A. Chaba, G. Dang, Is India still the neighbourhood’s education hub?, Brookings March 2020,

https://www.brookings.edu/research/is-india-still-the-neighbourhoods-education-hub/ (dostęp: 12.04.2020). 157 Admission to Alumni (A2A), ICCR Sponsorship Schemes, Indian Council for Cultural Relations

http://a2ascholarships.iccr.gov.in/home/getAllSchemeList (dostęp: 12.12.2019). 158 D. Frolovskiy, China’s education boom, “The Diplomat” December 2017,

https://thediplomat.com/2017/12/chinas-education-boom/ (dostęp: 12.12.2019).

https://www.brookings.edu/experts/constantino-xavier/

https://www.brookings.edu/author/aakshi-chaba/

https://www.brookings.edu/author/geetika-dang/

243

of Fine Arts oraz Sangeet Natak Akademi (Indie) i Nepal Academy of Music & Drama.

Współpraca w sektorze edukacji i kultury została także usankcjonowana także poprzez

tworzenie instytucji takich Swami Vivekananda Centre for Indian Culture (SVCIC). SVCIC

powstało w Katmandu w 2007 roku, aby promować indyjską kultury oraz współpracę między

sąsiadującymi narodami. Centrum jest finansowane przez Indie159. Indie przekazują także

pomoc finansową na budowę budynków uniwersyteckich, czego przykładem jest budynek w

dystrykcie Udayapur. Prawie 300 tysięcy USD zostało przekazanych na rozbudowę budynków

Shree Narad Adarsha Education Campus oraz infrastruktury transportowej dla studentów.

SNAEC ma afiliację z Tribhuvan University z Katmandu160. Partie regionalne wspierają

współpracę naukową i kulturową z Nepalem. Przejawia się to we wspieraniu przedstawionych

powyżej inicjatyw rządu centralnego oraz oferowania wsparcia finansowego i logistycznego

dla studentów i artystów w budżetu stanowego. Szczególnie aktywne są partie regionalne z

Uttar Pradeś, SP i BSP. Także stany nie dzielące ganicy z Nepalem są zaangażowane w rozwój

współpracy naukowo-kulturowej z Nepalem. Przykładem tego jest polityka prowadzona

przezTDP z Andhra Pradeś oraz BJD z Odishy. Należy podkreślić , że większość studentów i

badaczy wybiera stany gdzie językiem urzędowym jest język hindi, który jest zbliżowny do

języka nepalskiego.

Indie od momentu uzyskania przez Bangladesz niepodległości w 1971 roku wspierają

rozwój szkolnictwa u wschodniego sąsiada i współpracują z nim w sektorze kultury. Państwa

w 2010 roku zadecydowały o utworzeniu Indo-Bangladesh Education Dialogue (IBED), do

którego należą przedstawiciele rządu, sektora edukacji oraz biznesu. Do funkcji IBED zależy

promowanie: strategicznego partnerstwa między szkołami i uniwersytetami, wymiany

nauczyciel, uczniów i studentów, wymiana dobrych praktyk, współpracy naukowej oraz

badawczej, szkolenia dla pracowników naukowych i administracji oraz usprawnienie

wzajemnego uznawania tytułów i stopni naukowych. Indie i Bangladesz zdecydowały także o

ustanowieniu Vice Chancellor’s Round Table, w skład którego wchodzą rektorzy

uniwersytetów z Indii i z Bangladeszu. Zadaniem tej jednostki jest wpieranie organizacji

wspólnych konferencji i seminariów naukowych, promowanie stypendiów dla studentów i

badaczy oraz współpracy między przedstawicielami ministerstw ds. szkolnictwa wyższego. W

159 India-Nepal Bilateral Relations, Ministry of External Affairs Government of India, February 2020,

https://mea.gov.in/Portal/ForeignRelation/India-Nepal_Bilateral_Brief_Feb_2020.pdf (dostęp: 12.02.2020). 160 India extends 30 million aid to Nepal to build educational institution, “Jargan Josh” May 2019,

https://www.jagranjosh.com/news/india-extends-30-million-aid-to-nepal-to-build-educational-institution-149217

(dostęp: 28.11.2019).

244

2005 roku zostało otwarte Dance and Music Teaching Centre w Dhace. Rząd centralny położył

wówczas szczególny nacisk na promocję wymiany i współpracy kulturalnej w dziedzinie

muzyki, teatru, sztuki i malarstwa. ICCR odgrywała kluczową rolę w organizowaniu wizyt

artystów z Bangladeszu w Indiach. Podczas wizyty premier Indii Manmohana Singha w Dhace

w 2011 roku, podpisane zostało porozumienie (Memorandum of Understanding, MoU) między

najlepszym państwowym uniwersytetem w Indiach, Jawaharlal Nehru University i Dhaka

University, National Institute of Fashion Technology (NIFT, Indie) oraz BGMEA Institute of

Fashion and Technology (BIFT), Bangladesh. Porozumienia miało na celu zintensyfikowanie

współpracy między jednostkami, między innymi w dziedzinie wymiany studentów i

pracowników, wspólnych projektów, publikacji oraz organizacji wydarzeń kulturowych.

Ponadto Indie zadeklarowały sfinansowanie India-Bangladesh Culture Center w Dhace, które

ma wspierać działalność otwartego w 2010 roku Indira Gandhi Cultural Centre (IGCC). IGCC

organizuje liczne wydarzenia kulturalne, takie jak pokazy filmów, tradycyjnego tańca czy

koncerty. Przy wsparciu rządu Indii w Institute of Modern Languages na University of Dhaka

wykładany jest język hindi. Ponadto ogłoszono stworzenie dodatkowych stu stypendiów z

Bangladeszu, którzy będą studiować w Indiach. Bangladesz wpierał inicjatywę rządu premiera

N. Modiego o ustanowieniu Międzynarodowego Dnia Jogi 21 czerwca. ONZ zaakceptował

pomysł w 2014 roku. Bangladesh Yoga Association we współpracy z Indira Gandhi Cultural

Centre zorganizowało pierwszy Międzynarodowy Dzień Jogi w Dhace. W maju 2018 roku

premier Narednra Modi i premier Bangaldeszu Sheikh Hasina w towarzystwie premier Bengalu

Zachodniego, Mamaty Banerjee wzięli udział w ceremonii otwarcia uniwersytetu w mieście

Santiniketan w Zachodnim Bengalu. Na terenie Visva Bharati University, rząd Bangladeszu

ufundował Bangaldesh Bhawan, który ma być symbolem współpracy naukowej między

Indiami a Bangladeszem. Podczas ceremonii podkreślano jak istotna dla obydwu państw jest

współpraca w zakresie wymiany naukowej i kulturowej. Premier N. Modi i premier S. Hasina

zwrócili uwagę na twórczość Rabindranath Tagore, który urodził się i tworzył w Kalkucie. Był

pierwszym Indusem, który został zagrodzony w 1913 roku literacką Nagrodą Nobla. Jego

twórczość jest uznawana za symbol wspólnej historii Indii i Bangladeszu. Słowa hymnu Indii i

Bangladeszu zostały napisane przez R. Tagore. S. Hasina zadeklarowała budowę nowych

uniwersytetów, które zostaną nazwane imieniem R. Tagore, w Shahajpurze oraz Kustii, gdzie

245

rodzina Tagorów posiała majątek161. Podczas tej wizyty Sheikh Hasina otrzymała tytuł Doktora

Literatury na jednym z uniwersytetów z Bengalu Zachodnim, Kazi Nazrul University w

Asansol162. Podobnie jak w przypadku Nepalu, partie regionalne wspierają współpracę

naukową i kulturową z Bangladeszem. Szczególnie aktywne w tym zakresie są partie z Bengalu

Zachodniego i stanów Północno-Wschodnich.

Indie i Sri Lanka także blisko współpracują w sferze nauki i kultury. Cultural

Cooperation Agreement został podpisany przez Indie i Sri Lankę w 1977 roku. Porozumienie

jest podstawą współpracy kulturalnej między krajami. W 2010 roku podczas wizyty w Indiach

prezydenta Sri Lanki, Mahindy Rajapaksy, rozpoczęto India-Sri Lanka Knowledge Initiative.

W ramach inicjatywy zaproponowano utworzenie Centre for Contemporary Indian Studies na

University of Colombo. Premier Manmohan Singh zadeklarował finansowe i logistyczne

wsparcie dla nowo powstałego centrum. Celem centrum jest nie tylko promowanie współpracy

między uniwersytetami z Indii i Sri Lanki ale także oferowanie wsparcia rządowi Sri Lanki w

projekcie, który ma na celu między innymi promowanie nauki języka tamilskiego. Rząd

centralny w porozumieniu z partiami tamliskimi oferuje zróżnicowane stypendia dla studentów

oraz pracowników akademickich, którzy chcą studiować lub prowadzić badania w Indiach.

Stypendia, podobnie jak w przypadku innych państw, są przydzielane w różnych dziedzinach

nauki, od inżynierii po taniec klasyczny. Wybrane programy to: ICCR Commonwealth

Scholarship/Fellowship Plan, SAARC Scholarship Scheme of the ICCR. Indie oferują także

szkolenia dla administracji rządowej w ramach Technical Cooperation Scheme (TCS), które

jest częścią Colombo Plan163. Ze stypendiów korzysta przede wszystkim mniejszość tamilska,

która zazwyczaj wybiera studiuje lub prowadzi badania w Tamilandu, ze względu na ten sam

język oraz podobieństwo kuturowe. Ponadto sektor szkolnictwa wyższego jest bardzo dobrze

rozwinięty w tym stanie. Z kolei w 2014 roku Indie i Sri Lanka, przy współpracy z partią

regionalną BJD z Biharu, podpisały porozumienie o utworzeniu Nalanda University w Rajgir

w stanie Biharr. Uniwersytet zaczał funkcjonować w 2020 roku164. Kolejnym krokiem w

zintensyfikowaniu współpracy naukowo-kulturowej było podpisane porozumienie Programme

161 S. Sahya Singh, S. Bagchi, Want to settle all issues in a friendly ambience: Hasina, “The Hindu” May 2019,

https://www.thehindu.com/news/national/want-to-settle-all-issues-in-a-friendly-ambience

hasina/article23994739.ece (dostęp: 15.02.2020). 162India-Bangladesh Relations, Ministry of External Affairs Government of India December 2018,

https://www.mea.gov.in/Portal/ForeignRelation/India-Bangladesh_bilateral_brief_dec_2018.pdf (dostęp:

29.12.2019). 163 India-Sri Lanka Educational Relations, Consular General of India, Hambantota Sri Lanka,

https://www.cgihambantota.gov.in/eoi.php?id=educational-relations (dostęp: 23.12.2019). 164 Zob. więcej: strona internetowa uniwersytetu: https://nalandauniv.edu.in/ (dostęp: 12.04.2020).

246

of Cultural Cooperation (PCC), które jest odnawiane co trzy lata. Porozumienie podpisano

podczas wizyty prezydenta Sri Lanki, Maithripala Siriseny w 2015 roku w Indiach . W 2018

roku dodano kolejne priorytety współpracy w dziedzinie nauki i kultury: sztuka sceniczne,

sztuki wizualne, organizacja bibliotek, muzeów i archiwów. Ponadto obydwie strony zgodziły

się na przekazanie większej ilości funduszy i wsparcia logistycznego na współprace

archeologiczną, badanie rękodzieła oraz wspólne publikacje i programy wymiany akademickiej

i poza akademickiej. Rząd centralny uzyskał po raz kolejny wsparcie od partii tamilskich, ale z

zatrzeżeniem, że ponad połowa projektów będzie przeznaczona dla mniejszości tamliskiej na

Sri Lance. Warto pokdreśłić , że rząd Sri Lanki wspierał rząd Indii w ustanowieniu

Międzynarodowego Dnia Jogi. Od 2015 jest co roku obchodzony przez Sri Lankę, a w 2017 i

2018 roku w wydarzenia wziął udział prezydent Maithripala Sirisena165. Z kolei w 2016 roku

podczas wizyty Minister Spraw Zagranicznych Indii, Sushmy Swaraj na Sri Lance, podpisane

zostało szereg porozumień, który miały wpływ zintensyfikowanie współpracy w sektorze

edukacji ze szczególnym uwzględnieniem medycyny. S. Swaraj spotkała się wówczas z swoim

odpowiednikiem, Mangala Samaraweera. Porozumienia dotyczyły także przekazania środków

finansowych na remont 27 szkół w północnej części wyspy, która jest zdominowana przez

mniejszość tamilską i została najbardziej zniszczona podczas wojny domowej na Sri Lance.

Ponadto Indie zobowiązały się przekazać sprzęt medyczny do szpitala akademickiego w

Batticaloa we wschodniej części wyspy, gdzie także dominuje mniejszość tamilska166. Ponadto

S. Swaraj spotkała się z premierem Sri Lanki, Ranil Wickremesinghe. Jednym z tematów

rozmów była propozycja instytucjonalizacji współpracy między uniwersytetami. Od roku

akademickiego 2017-2018, studenci ze Sri Lanki mogą brać udział w indyjskich egzaminach

państwowych, które umożliwią im przyjęcie na wybrane indyjskie uniwersytety (National

Eligibility cum Entrance Test, NEET oraz IIT JEE)167.

Działania rządu centralnego wspierają partie regionalne z Tamilnadu, pod warunkiem,

że współpraca naukowa i kulturalna Indii ze Sri Lanką jest skoncentrowana na wsparciu

mniejszości tamilskiej na Śri Lance. DMK i AIADMK oferują także pomoc finansową i

logistyczną z funduszy stanowych. Pozostałe partie regionalne w ograniczonym anażują się w

rozówj relacji ze Sri Lanką w tym sektorze.

165 A. Mazumdar (2018) India’s Soft Power Diplomacy under The Modi Administration: Buddhism, Diaspora

and Yoga, “Asian Affairs” 2018, nr 3, s. 468-491. 166 Zob. więcej: S. S. Pattanaik, India’s Policy Response to China’s Investment and Aid to Nepal, Sri Lanka and

Maldives: Challenges and Prospects, “Strategic Analysis” 2019, nr 3, s.240-259. 167 Brief on India-Sri Lanka relations, Ministry of External Affairs Government of India, September 2019,

https://mea.gov.in/Portal/ForeignRelation/IndSriLanka_2019.pdf (dostęp: 23.12.2019).

247

Największą dynamikę ma współpraca naukowa i kulturalna Indii z Chinami. Państwa

podpisały w 2006 roku Education Exchange Programme (EEP), który jest podstawą do

współpracy w sektorze edukacji. Porozumienie zostało uaktualnione i podpisane w 2015 roku,

podczas wizyty premiera N. Modiego w Chinach. Na rozwój współpracy naukowej mają także

wpływ spotkania ministrów edukacji w ramach forum BRICS. Podczas spotkania w 2017 roku,

które odbyło się w Pekinie, przedstawiciel Indii, Prakash Javadekar, podkreślał znaczenie

instytucjonalizowanych mechanizmów takich jak BRICS Network University i BRICS Think

Tank Council. Szczególnie ważne dla Indii jest BRICS Network University, do którego należy

po dwanaście uniwersytetów z państw tworzących BRICS. Celem tej platformy jest

prowadzenie wspólnych badań oraz promowanie wymiany studentów i pracowników

naukowych168. Z kolei w 2019 roku, w Pekinie odbyło się pierwsze spotkanie Joint Working

Group (JWG) dotyczące współpracy w sektorze edukacji. Jednym z celów spotkania jest

osiągnięcie porozumienia w kwestii uznawania dyplomów, organizacji seminariów i

konferencji oraz promowania wymiany studenckiej. Strona indyjska zaproponowała kilka

propozycji, które miały na celu usprawnienie współpracy: Scheme for Promotion of Academic

and Research Collaboration (SPARC), Global Initiative of Academic Networks (GIAN) oraz

Study Webs of Active Learning for Young Aspiring Minds (SWAYAM). W 2019 roku 23

tysiące indyjskich studentów studiowało w Chinach, z czego 21 tysięcy medycynę. Chiny w

odpowiedzi na tak duże zapotrzebowanie zadecydowały, że w 45 szkołach medycznych zajęcia

będą się odbywały w języku angielskim. Chińscy studenci nie traktują Indii jako atrakcyjnego

miejsca do studiowania. Promowanie uczelni indyjskich w Chinach i nawiązywanie współpracy

utrudnia prawo, które zabroniło uniwersytetom zawierania jakichkolwiek umów dotyczących

programów wymiany z instytucjami w Chinach bez uprzedniej zgody Ministerstw Spraw

Zagranicznych i Spraw Wewnętrznych. Dotyczy to także porozumień zawartych przed

wprowadzeniem nowego prawa, o którym zostały poinformowane uniwersytety przez

Univesrity Grant Comission 1 października 2019 roku. Nowe regulacje dotyczą zarówno

publicznych jak i prywatnych uniwersytetów169. Oznacza co utrudnienia w istniejących już

programach współpracy i wymiany akademickiej. Powodem wprowadzenia nowych regulacji

mogła być obawa rządu centralnego przed zbyt dużą ilości studentów wyjeżdzających z Indii

168 Education Relations, Embassy of India, Beijing China, https://www.eoibeijing.gov.in/education-relation.php

(dostęp: 10.01.2020). 169 India and China discuss education cooperation, possibility of mutually recognising qualifications, “India

Today” October 2019, https://www.indiatoday.in/education-today/news/story/india-china-discuss-education-

cooperation-at-first-joint-working-group-meet-1610062-2019-10-16 (10.01.2020).

248

do Chin oraz chęciom zaistnienia na rynku indyjskim chińskim uczelni. Pracownicy

akademiccy w Indiach nie otrzymują zazwyczaj tak dużych funduszy jak ich chińscy partnerzy

co może powodować także chęć wyjazdu do Chin, aby tam kontynuować badania. Wpływ

mogła mieć także krytyka ze strony Chin w sprawie zaproponowanego w sierpniu 2019 przez

rząd centralny, zamiany statusu stanu Dźammu i Kaszmir170.

Współrpaca w dziedzienie kultury także dynamicznie się rozwija. W 2003 roku

powstała India China Economic and Cultural Council (ICEC), jej głównym celem było

zintensyfikowanie współpracy na poziomie kontaktów międzyludzkich. Na początku istnienia

ICEC miało biuro tylko w New Delhi i w Guangzhou, w 2019 roku ma także biura w Pekinie,

Mumbaju, Shanghaju, Shenzhen, Nantong, Chengdu, Bangalore, Kalucie i Ahmedabadzie.

Cele organizacji to rozwój współpracy między przedsiębiorcami, tworzenie raportów i analiz

dotyczących gospodarki Indii i Chin oraz organizowanie wydarzeń edukacyjnych które

promują wiedze na temat Indii i Chin oraz promowanie wymiany kulturowej, która umożliwi

lepsze zrozumienie171.W 2018 roku Minister Spraw Zagranicznych Chin, Wang Yi, przebywał

w Indiach aby pracować nad wprowadzeniem w życie nowego mechanizmu współpracy w

dziedzinie kultury i relacji międzyludzkich172. Szczegóły zostały uzgodnione podczas

nieformalnego szczytu indyjsko-chińskiego, który odbył się Wuhan w 2018 roku. Współpraca

między Indiami a Chinami opiera się na wymianie kulturowej, współpracy w produkcji

filmowej i telewizyjnej, administrowanie muzeami, współpraca w sporcie, wymiana młodzieży,

współpraca w sektorze turystyki, bliższa współpraca między miastami i stanami/prowincjami,

współpraca w dziedzinie tradycyjnej medycyny i jogi oraz współpraca w sektorze edukacji. W

Indiach w 2020 roku funkcjonowały cztery Instytutu Konfucjusza oraz trzy Centra Chińskie173.

Partie regionalne nie prezentują jednolitej polityki wobec współpracy naukowej i

kulturalnej z Chinami, tak jak było to w przypadku współpracy z Nepalem, Bangladeszem i Sri

Lanką. Partie z Uttar Pradeś, a szczególnie Samajwadi Party uważa, że rząd centralny

podejmuje błędne decyzje rozwijając współpracę z Chinami. Podobne stanowisko przedstawia

Shiv Sena z Maharasztry. Partie te obawiają się, że Chiny wykorzystują współpracę w sektorze

edukacji i kultury do infiltrowania indyjskiego społeczeństwa. Partie regionalne z Tamilnadu,

170 S. Niazi, India restricts university collaborations with China, “The University World News” October 2019

https://www.universityworldnews.com/post.php?story=2019101013182324 (dostęp: 13.01.2020). 171 Zob. więcej strona internetowa India China Economic and Cultural Council: http://www.icec-

council.org/sample-page/introduction/ (dostęp: 13.01.2020). 172 China and India Hold the First Meeting of China-India High-level People-to-People and Cultural Exchanges

Mechanism Wang Yi and External Affairs Minister Sushma Swaraj of India Co-chair the Meeting, Ministry of

Foreign Affairs, PRC https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/zxxx_662805/t1625517.shtml (dostęp: 24.10.2019). 173 Confucius Institutes Around the World – 2020, http://english.hanban.org/node_7586.htm (dostęp: 24.03.2020).

249

Andhra Pradeś oraz Odishy z kolei wspierają politykę rządu centralnego i dążą do

intensyfikowania współpracy między uniwersytetami i instytucjami kultury aby wykorzystać

te relacje do rozwoju współpracy gospodarczej.

4.4.2 Turystyka religijna

Promowanie turystyki regilijnej od 2014 roku stało się dla rządu centrlanego i

wybranych rzadów stanowych istotnym elementem soft power w kształtowaniu polityki

zagranicznej. W tym kontekście przedstawiono programy i instytucje zajmujące się promocją

turystyki oraz przeanalizowano zmianę w wykorzystaniu turystyki i dyplomacji religijnej, jaka

zaszła po dojściu do władzy BJP w 2014 roku. Skupino się na wykorzystaniu turystyki religijnej

dotczyącej buddyzmu przez rząd centralny oraz partie regionalne ze stanów Uttar Pradeś, Bihar

i Sikkim, w budowaniu relacji między Indiami a państwami Azji Południowo-Wschodniej.

Ponadto przeanalizowano zaangażowanie partii regionalnej z Pendżabu w otwarcie specjalnego

korytarza łączącego świątynie sikhijskie w indyjskim i pakistańskim Pendżabie i jego wpływu

na relacje między Indiami i Pakistanem. Omówiono także wybrane inicjatywy podejmowane

przez partie tamlskie, dotyczące współpracy między Indiami i Sri Lanką.

W międzynarodowych rankingach dotyczących znaczenia soft power w tworzeniu

polityki zagranicznej, rozwój sektora turystycznego jest jednym z czynników, które mają

wpływ na pozycje państwa w rankingu174. Dzięki rozwojowi turystyki, kultura państwa staje

się lepiej znana i może oddziaływać na wzrost zainteresowania innych państw, które przełoży

się na bliższe relacje gospodarcze i polityczne. W przypadku Indii, soft power jest budowana

przede wszystkim w kontekście atrakcyjności kultury, demokracji, produkcji filmowych

(Bollywood) kuchni i promocji Indii jako destynacji turystycznej175. Pierwsze działania mające

na celu zinstytucjonalizowanie koordynacji nad promowaniem indyjskiej turystyki miały

miejsce w 2002 roku, kiedy Ministerstwo Turystyki rozpoczęło program Incredible India!. W

2006 roku powstało Public Diplomacy Division w strukturze Ministerstwa Spraw

Zagranicznych, które miało za zadanie nie tylko koordynowanie rozwoju rynku turystycznego

ale także promowanie indyjskiej historii i kultury176. Jednym z większych sukcesów Indii było

174 Place Branding Research-Taking your reputation places”, Anholt-GFK Nation Brands Index; “The Soft Power

30- A Global Ranking of Soft Power 2018”, Portland- Facebook-USC Centre on Public Diplomacy. 175 T. S. Maini, Can Soft Power Facilitate India’s Foreign Policy Goals?, “The Hindu Centre”, August 2016

https://www.thehinducentre.com/the-arena/current-issues/article8943319.ece (dostęp: 12.03.2018). 176A. Mazumdar, India’s Soft Power Diplomacy Under The Modi Administration: Buddhism, Diaspora And

Yoga, “Asian Affairs” 2018, nr 3, s. 468-491. Porównaj: A. Ziętek, New Public Diplomacy as a Consequence of

the Information Age (w:) M. Szkarłat, K. Mojska (red.), New Technologies as a Factor of International

Relations, Cambridge 2016, s. 106 – 123.

https://www.gfk.com/fileadmin/user_upload/dyna_content/US/documents/The_Place_Branding_Slipsheet.pdf

https://softpower30.com/wp-content/uploads/2018/07/The-Soft-Power-30-Report-2018.pdf


https://www.thehinducentre.com/the-arena/current-issues/article8943319.ece

250

ustanowienie dnia 21 czerwca International Yoga Day, dzięki wsparciu 175 państw na forum

ONZ177, co miało wpływ na promocję Indii także jako destynacji turystyki religijnej.

Turystyka jest jednym z sektorów promowanych przez rząd centralny w programie

Make in India. W 2019 roku turyści z zagranicy, którzy przyjechali do Indii stanowili 1,2 proc.

całego ruchu turystycznego na świecie. Wpływy z turystki w Indiach to 2,05 proc. z wpływów

światowych. Indie w rankingu Travel and Tourism Competitive Index (TTCI) publikowanym

przez World Economic Forum w 2015 roku zajmowały 52 miejsce, a w 2019 awansowały na

34. Według prognoz indyjskiego rządu do 2028 roku sektor turystyki będzie wart 50,9 miliarda

USD, w porównaniu z 28,9 miliarda USD w 2018 roku. W 2029 roku ilość osób zatrudnionych

w tym sektorze wyniesie 53 miliony w porównaniu do 43 milionów w 2018 roku. Do 2030 roku

Indie prawdopodobnie staną się jednym z pięciu największych rynków podróżniczych.

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w tym sektorze mogą sięgać 100 proc. i są zatwierdzane

automatycznie178. Ministerstwo Turystyki posiada jedynie osiem biur poza granicami Indii,

które odpowiadają za promowanie Indii jako destynacji turystycznej. Należy podkreślić, że

rządy stanowe mają własne ministerstwa ds. turystyki, które są odpowiedzialne za tworzenie

strategii rozwoju stanu oraz tworzenie raportów i analiz. W stanach funkcjonują także

organizacje, które mają na celu promowanie turystyki, w tym turystyki religijnej, jak w

przypadku Tamil Nadu Tourism Development Corporation (TTDC), które promuje stan jako

destynację, które oferuje nie tylko wypoczynek ale także turystykę religijną, edukacyjną i

medyczną.

W kontekście dużego znaczenia turystyki w budowaniu indyjskiego soft power, należy

zawrócić uwagę, że jednym z lepiej rozwiająjaych się rodzajów turystyki jest turystyka

regilijna. Znacznie turystyki religijnej w kreowaniu polityki zagranicznej Indii wzrosło od

momentu wygrania wyborów przez BJP w 2014 roku. Dyplomacja religijna jest

wykorzystywana przez premiera N. Modiego w większym stopniu niż przez jego

poprzedników. Jest to spowodowane kilkoma czynnikami. Po pierwsze partia BJP, z ramienia

której rządzi premier N. Modi wspiera budowanie indyjskiego soft power poprzez promowanie

religijnych tradycji Indii. Po drugie przyczynia się to do promowania Indii jako destynacji

turystycznej, szczególnie w przypadku osób zainteresowanych buddyzmem, czyli państwa Azji

177A. Gautam, J. Droogan, Yoga soft power: how flexible is the posture?, “The Journal of International

Communication” 2018, nr 1, s. 18-36. 178 Invest India, https://www.investindia.gov.in/sector/tourism-hospitality (dostęp: 18.09.2018).

251

Południowo-Wschodniej, której mieszkańcy uzyskali liczne udogodnienia wizowe179. Po

trzecie ma na celu promowanie wśród indyjskiej diaspory religijnych wartości, co ma mieć

wpływ na ich większe zaangażowanie w dbanie o interesy Indii. Po czwarte promowanie

różnych religii przez premiera N. Modiego ma za zadanie odcięcie go od zamieszek

komunalnych, które miały miejsce kiedy był on premierem stanu Gudźarat, a był oskarżony o

brak adekwatnych działań aby je powstrzymać. Dyplomacja religijna premiera N. Modiego

składa się z trzech głównych elementów: wizyty w ważnych miejscach kultu religijnego,

zaangażowanie w konferencje, które mają na celu budowanie religijnej współpracy oraz

odwoływanie się do religii podczas przemówień oraz w wydawanych oświadczeniach180.

Premier N. Modi wybiera także prezenty dla zagranicznych gości związane z religią. Liderzy

państw tacy jak Shinzo Abe, Xi Jinping i Barack Obama otrzymali kopie Bhagavadgity181. Z

kolei miasto Bodhgaya, gdzie doznał oświecenia Budda było odwiedzane przez premierów i

prezydentów z państw Azji Południowej i Południowo-Wschodniej, szczególnie po roku 2014.

W 2014 roku Bodhgaya odwiedził premier Wietnamu Nguyen Tan Dung, w 2015 roku premier

Bhutanu Tshering Tobgay i prezydent Sri Lanki Mathripala Sirisena. W 2016 roku premier

Tajlandii Prayut Chan-o-cha i prezydent Mjanmy U Thin Kyaw, w 2019 roku prezydent

Mongolii Khaltmaagiin Battulga

Należy zwrócić uwagę, że Indie jako destynacja turystyczna są popularne w Azji

Południowo-Wschodniej, z którą dzielą ponad dwa tysiące lat historii. Ma to wpływ na

podobieństwa w sferze religii, kultury ale także języka, stylu życia, kuchni oraz sztuki i

architektury. Szczególnie istotny dla budowania bliskich relacji między Indiami a państwami

Azji Południowo-Wschodniej był buddyzm. Religia ta ma swój początek w Indiach, ale stała

się bardzo popularna wśród państw Azji Południowo-Wschodniej. W Indiach wyznawcy

buddyzmu stanowią mniej niż jeden procent wyznawców. Aż 97proc. wyznawców buddyzmu

mieszka w Azji Południowo-Wschodniej. Oznacza to że większość wyznawców buddyzmu

mieszka poza Indiami, co oznacza duży potencjał turystyki religijnej. Poandto warto zwrócić

uwagę, że według danych Ministerstwa Turystyki, ok 60 proc. turystów krajowych uprawia

turystykę religijną. Miasta związane z historią buddyzmu są zlokalizowane wszystkim we

179 D. Ghose, Stalled Buddhist Circuit: E-visas for China Matters Little Given State of Indian Tourism. “Firstpost”

May 2015, http://www.firstpost.com/world/stalledbuddhist-

circuit-e-visas-china-matters-little-given-state-indian-tourism-2248616.html. (dostęp: 18.09.2018). 180 I. Hall, Narendra Modi’s New Religious Diplomacy, (w:) M. Gupta, R. Mullen (red.) Indian Foreign Policy

under Modi:A New Brand or Just Repackaging? , “International Studies Perspectives”2019, nr 20, s. 1–45. 181 P. Friedlander, Hinduism and Politics, (w:) J. Haynes (red.), The Routledge Handbook of Religion and Politics,

Routledge, New York 2016, s. 70–82.

252

zachodniej części stanu Uttar Pradeś oraz w stanie Bihar. Kluczowe miejsca: Bodghaya, Rajgir,

Nalanda, Kushinagar, Shravasti oraz Sarnath. Obszar ten nazywany jest Buddist Circuit

(buddyjski obwód). W 2014 roku rząd N. Modiego przyjał strategię zintegrowanego

promowania rozwoju turystyki w tym regionie Indii, poprzez wprowadzenie w życie: Investing

in the Buddhist Circuit – Enhancing the spiritual, environmental, social and economic value of

the places visited by the Buddha in Bihar and Uttar Pradesh, India (2014-2018)182. Dokument

ten zakłada współpracę rządu centralnego z rządami stanowymi Biharu i Uttar Pradeś w

kreowaniu strategii pozyskiwania większej ilości turystów oraz rozwijania niezbędnej ku temu

infrastruktury. W projekt zaangażowane są także firmy w sektora prywatnego, przedstawiciele

klasztorów buddyjskich oraz World Bank Group183. Z kolei Pan-India Mega Circuits to

inicjatywa promowana przez Ministerstwo Turystyki przy współpracy z Ministerstwem Spraw

Zagranicznych. Główna ideą jest pokazanie Indii jako ojczyzny Buddy i miejsca które oferuje

religijne doznania. Indyjskie Koleje Państwowe (Indian Railways Catering and Tourism

Corporation, IRCTC) odpowiedziały na duże zainteresowanie turystów zagranicznych

dotyczące historycznych miejsc związanych z buddyzmem (Buddhist Circuit) i zaproponowały

specjalny pociąg, Mahaparinirvan Express. Pociag w ciągu 7 dni zabiera pasażerów w podróż

śladami Buddy (Footsteps of Buddha)184. Większość lotów z międzynarodowych lotnisk w

mieście Gaya i Varanasi, które znajdują się najbliżej miejsc związanych w turystyką religijna,

w sezonie turystycznym od października do marca, to loty z i do państwa Azji Południowej185.

Prawie 7 proc. wszystkich turystów odwiedzających Indii, jako jedyną destynację wybiera

miejsca związane z historią buddyzmu. Turyści ci bardzo często odbywają podróż do Nepalu,

aby odwiedzić miasto Lumbini, czyli miejsce narodzin Buddy. Przejście graniczne

Bhairahawa-Nautanwa/Sunauli jest używane przez większość turystów. Według danych z 2017

roku, ponad 80 proc. turystów (ponad 150 tysięcy) wjeżdżających do Nepalu drogą lądową

korzystało z tego przejścia granicznego186. Turystyka religijna ma wpływ na rozwój relacji Indii

182 Dokumnet jest dostępny: https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/2bdd4697-6d7f-4f78-bca0-

269aa100b25a/Buddhist+Circuit+Tourism+Strategy+Final.pdf?MOD=AJPERES&CVID=kC1uny1 (dostęp:

23.05.2020). 183 Investing in The Buddhist Circuit- Enhancing the spiritual, environmental, social and economic value of the

places visited by the Buddha in Bihar and Uttar Pradesh, India, Incredible India- International Finance

Corporation. https://www.ifc.org/errorpage.html (dostęp: 12.02.2019). 184 Buddhist Circuit Tourist Train https://www.irctcbuddhisttrain.com/mahaparinirvan-express-train, (dostęp:

24.09.2019). 185 UP fast tracks Ayodhya, Kushinagar airports to boost religious tourism, “Business Standard” March 2019

https://www.business-standard.com/article/economy-policy/up-fast-tracks-ayodhya-kushinagar-airports-to-

boost-religious-tourism-119030600920_1.html (dostęp: 23.11.2019). 186Nepal Tourism Statistics 2017, Ministry of Culture, Tourism & Civil Aviation- Government of Nepal.

tourism.gov.np/files/statistics/2.pdf (dostęp: 23.11.2019).

https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/a0b004004618b490804eb99916182e35/Buddhist+Circuit+Tourism+Strategy+Final.pdf?MOD=AJPERES


https://www.irctcbuddhisttrain.com/mahaparinirvan-express-train

https://www.business-standard.com/article/economy-policy/up-fast-tracks-ayodhya-kushinagar-airports-to-boost-religious-tourism-119030600920_1.html

http://tourism.gov.np/files/statistics/2.pdf

253

i Nepalu. Wizyty turystów oraz liderów państw w Budhist Circuit ma wpływ na budowanie

relacji między mieszkańcami regionów przygranicznych oraz zamieszkujących miejsca

odwiedzane przez turystów.

Rząd Biharu i Uttar Pradeś oraz Sikkimu zidentyfikował turystykę religijną jako

kluczowy czynnik rozwoju sektora turystycznego. Rządy stanowe tworzą jednostki i agencje,

które zajmują się koordynacją i rozwojem turystyki religijnej187. Liderem w tych działaniach

jest Sikkim, partie regionalne SDF i SKM stworzyły strategie rozwoju i promowania sektora

turystyki. Ministerstwo Turystyki Sikkimu zdecydowało się na zorganizowanie programu

promocji poprzez wizyty w państwach Azji Południowo-Wschodniej. Sikkim promuje w

dużym stopniu turystykę religijną związaną z buddyzmem188. Jednak stany w Północno-

Wschodnich Indiach są celem bardzo niskiej liczby turystów, najmniej odwiedza Arunachal

Pradeś najwięcej 0,03 proc, a Sikkim odnotowuje większy udział 0,18 proc. wszystkich

turystów odwiedzających Indie. Taka niska ilość turystów jest związana ze statusem większości

stanów Północno-Wschodnich, Protected Area and partly in Restricted Area. Aby do nich

wjechać muszą uzyskać specjalne pozwolenie, które jest ważne przez maksymalnie 30 dni189.

Ponadto w tym regionie brak jest infrastruktury turystycznej190. Otwarcie India-Myanmar-

Thailand Trilateral highway, która zaczyna się w stanie Manipur w Indiach a kończy sie w Mae

Sot w Tajlandii, pomoże w rozwoju współpracy z państwami Azji Południowo-Wschodniej.

Ponadto konieczne jest aby rząd centralny i stanowy przeznaczył środki finansowe na rozwój

infrastruktury turystycznej. Konieczna będzie współpraca z sektorem prywatnym.

W tym kontekście warto zwrócić uwagę na współpracę Indii z ASEAN w sprawie

rozwoju turystyki (w tym turystyki religijnej), nie tylko poprzez promowanie wzajemnych

atrakcji turystycznych, ale także poprzez dzielenie się dobrymi praktykami w sektorze

zarządzania turystyką i pozyskiwania nowych odbiorców. Kluczowe dla Indii jest promowanie

lądowych przejść granicznych z Mjanmą, co wpłynie na promocje turystyki, w tym turystyki

187 State Tourism Policy 2018, Department of Tourism and Civil Aviation- Government of Sikkim.

http://sikkimtourism.gov.in/Webforms/General/pdf/Sikkim_Tourism_Policy_10.pdf (dostęp: 23.11.2019). 188 Tourism and Civil Aviation Department- Government of Sikkim, 1994-2015- 22 Years of Serenity and Glory-

Sikkim…Where Nature Smiles, Gangtok: Tourism and Civil Aviation Department- Government of Sikkim.2016 189 Protected and Restricted Areas, Ministry of Home Affairs- Government of India.

https://mha.gov.in/PDF_Other/AnnexVII_01022018.pdf (dostęp: 14.09.2019). 190 7th International Tourism Mart to be held in Agartala, Tripura from 22nd – 24th November 2018, Press

Information Bureau- Government of India- Ministry of Tourism. “Press Information Bureau- Government of India-

Ministry of Tourism, https://pib.gov.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=185857 (dostęp: 15.09.2019).

http://sikkimtourism.gov.in/Webforms/General/pdf/Sikkim_Tourism_Policy_10.pdf

https://mha.gov.in/PDF_Other/AnnexVII_01022018.pdf

http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=185857

254

religijnej191. Ponadto Indie stoją na czele komisji zajmującej się promocja kultury w organizacji

BIMSTEC. Współpraca ta opiera się na wspólnym promowaniu kwestii związanych rozwojem

ale także i bezpieczeństwem sektora turystycznego państw BIMSTEC192. Nie tylko partie

regionalne ze stanów graniczących z państwami należącymi do ASEAN i BIMSTEC wspierają

te inicjatywy, ale także takie stany jak Uttar Pradeś, Bihar, Maharasztra, Andhra Pradeś.

Rozwój turystyki i w tym turystyki religijnej jest istotnym elementem polityki prowadzonej

przez partie regionalne. Przejawia się to w tworzeniu instytucji, programów i strategii, które są

dedykowane promocji turystyki. Ponadto partie regionalne wpływają na rząd centralny, aby ten

przekazywał więcej wsparcie finansowego i logistycznego dla rozwoju tego sektora

gospodarki.

Kolejnym studium przypadku dotyczącym znaczenia turystyki religijnej w

kształtowaniu polityki zagranicznej Indii było otwarcie specjalnego korytarza łączącego

sikhijskie świątynie w indyjskim i pakistańskim Pendżabie. Korytarz łączy świątynie Dera

Baba Nanak położoną w indyjskiej Pendżabie w mieście Gurdaspur z gurudwarą Darbar Sahib

w Kartapur w Pakistanie. Pielgrzymi mogą podróżować bez wizy. 9 listopada 2019 roku

premier N. Modi dokonał otwarcia długiego na 4,7 km (po stronie Pakistanu) korytarza

Kartarpur. Ceremonia odbyła się w 550 rocznicę urodzin Guru Nanaka, założyciela sikhizmu.

Otwarcie korytarza stało pod znakiem zapytania ze względu na atak w mieście Pulawama w

lutym 2019 roku. W pierwszej grupie 550 pielgrzymów z Indii był premier stanu Pendżab, z

ramienia Indyjskiego Kongresu Narodowego, Amarinder Singh. Podczas ceremonii otwarcia

obecny był także poprzedni premier stanu Pendżab, Parkash Singh Badal, z SAD, dzięki

działaniom którego otwarcie korytarza było możliwe. Podczas otwarcia premier Pendżabu

zapewnił, że celem jego rządu jak i rządu centralnego Indii jest utrzymanie pokojowych relacji

z Pakistanem, które umożliwią rozwój współpracy gospodarczej, kulturowej oraz budowanie

więzi między mieszkańcami dwóch Pendżabów193. Premier N. Modi podziękował za

współpracę Pakistanowi i porównał otwarcie korytarza do upadku muru berlińskiego w 1991

roku194. Pomimo tak optymistycznych słów premiera Indii, jednocześnie strona indyjska

191 M. Bhonsale, Religious Tourism as Soft Power: Strengthening India’s Outreach to Southeast Asia, ORF Special

Report No. 97, September 2019, Observer Research Foundation., https://www.orfonline.org/research/religious-

tourism-as-soft-power-strengthening-indias-outreach-to-southeast-asia-55674/#_edn5 (dostęp: 14.09.2019). 192 Tourism, BIMSTEC. https://bimstec.org/?page_id=272 (dostęp: 14.09.2019). 193 D. B. Nanak, Don’t interfere in Kashmir, stop ‘eyeing’ Punjab: Amarinder Singh to Pakistan,” Hindustan

Times” November 2019, https://www.hindustantimes.com/india-news/don-t-interfere-in-kashmir-stop-eyeing-

punjab-amarinder-singh-to-pakistan/story-2vIBtF1rPVSboMH1lVjodN.html (dostęp: 12.02.2020). 194 Kartarpur corridor: PM Modi thanks Imran Khan Niazi for understanding India’s sentiment, “The Economic

Times”, November 2019.

https://bimstec.org/?page_id=272

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/kartarpur-corridor-pm-modi-thanks-imran-khan-niazi-for-understanding-indias-sentiment/videoshow/71984161.cms

255

powiedziała, że obawia się, że strona pakistańska będzie wykorzystywać korytarz, aby wspierać

grupy ekstremistyczne, takie jak te które dążą to utworzenie niepodległego państwa, Khalistanu

dla wyznawców sikhizmu195. Szczególne obawy w Indiach powoduje inicjatywa ‘Referendum

2020’, która ma na celu zorganizowanie referendum utworzenia niepodległego państwa dla

Sikhów. Przeprowadzenie referendum zostało zakazane przez rząd centralny196. Indie wyraziły

także obawę, że Pakistan będzie używał korytarza do radykalizowania pielgrzymów z Indii197.

Należy zaznaczyć, że tego typu inicjatywy mają ograniczny wpływ na poprawę relacji

między państwami w perspektywie krótkoterminowej198. Wpływają pozystynie na budowanie

relacji miedzy obszarami przygranicznymi, co w dłuższej perspektywie może mieć wpłwy na

politykę na szczblu centralnym. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na wydarzenia które

nastąpiły po otwarciu korytarza Kartarpur. Premier Pakistanu Imran Khan zaproponował

administracji N. Modiego wznowienie rozmów w sprawie rozwiązania konfliktu granicznego

między państwami. Jednak Minister Spraw Zagranicznych Sushma Swaraj odrzuciła

propozycję współpracy. S. Swaraj w oficjalnym wystąpieniu powiedziała, że otwarcie

korytarza Kartarpur a rozmowy dwustronne to dwie różne rzeczy. Podkreśliła, że terroryzm i

negocjacje nie mogą iść w parze, dopiero kiedy Pakistan zaprzestanie działalności

terrorystycznej na terenie Indii, to Indie będą gotowe na dialog. Z kolei w styczniu 2020 doszło

do zdemolowania części kompleksu Darbar Sahib, Indie potępiły te wydarzenia i zażądały od

Pakistanu zapewnienie większej ochrony dla pielgrzymów i świątyni. Pomimo tych obaw Indie

zdecydowały się na dyskusję z Pakistanem w sprawie ponownego otwarcia korytarza Sharda,

który umożliwiłby wyznawcom hinduizmu i sikhizmu wizytę w świątyni Sharda, która znajduje

się w Dolinie Neelum w pakistańskiej części Kaszmiru. Negocjacje trwają, Pakistan

pozytywnie zareagował na propozycję Indii199. SAD popiera negocjacje w sprawie otwarcia

korytarza Sharda i współpracuje w rządem centralnym w tej kwestii wykorzystując

doświadczenie, które nabyło podczas negocjacji dotyczących otwarcia korytarza Kartarpur.

195 Khalistan to państwo postulowane do utworzenia przez Sikhów, które miałoby obejmować terytorium stanu

Pendżab w Indiach i ludność wyznającą religię sikhijską. 196 S. Haidar, A bridge across the India-Pakistan abyss, “The Hindu July” 2019,

https://www.thehindu.com/opinion/lead/a-bridge-across-the-india-pakistan-abyss/article28691824.ece (dostęp:

12.02.2020). 197 C. C, Fair, K. Ashkenaze, S. Batchelder, ‘Ground Hog Da Din’ for the Sikh insurgency?, Small Wars &

Insurgencie 2020. 198 H. Rajopadhye, India-Pakistan Peacemaking: Beyond Populist Religious Diplomacy, ORF Issue Brief nr 343,

March 2020, https://www.orfonline.org/research/india-pakistan-peacemaking-62226/ (dostęp: 12.02.2020). 199 S. Gupta, After Kartarpur, Pakistan gives green signal to open Sharda Temple corridor, “India Today” March

2019.

https://www.indiatoday.in/india/story/kartarpur-pakistan-green-signal-sharda-temple-corridor-1486264-2019-03-

25. (dostęp: 19.12.2019).

256

Kolejnym studium przypadku jest negocjowane przez Sri Lankę i Indie otwarcie

połącznia promowego między Karaikal w Puducheryy a Dźafną w północnej części wysypy,

gdzie mieszka mniejszość tamilska. Prom kursował pomiędzy Dhanushkodi w stanie

Tamilnadu a Thalaimannar na Sri Lanka, ale 1984 decyzją rządu centralnego, zostało

zawieszone ze względu na konflikt etniczny na wyspie. Odległość którą ma pokonywać prom

to 104 kilometry. Przywrócienie kursowania promu będzie dużym ułatwieniem dla Tamilów ze

Sri Lanki, którzy przybywają do Indii, aby odwiedzić miejsca kultu religijnego. Tamilowie są

wyznawcami hinduizmu a na Sri Lance dominuje buddyzm. Do Indii przyjeżdżają także

wyznawcy buddyzmu, Syngalezi, aby odwiedzić miejsca kultu w Biharze i Uttar Pradeś.

Uruchomienie promu ma wpłynąć nie tylko na wzrost ilości turystów, ale także przełoży się na

poprawę relacji politycznych i gospodarczych między państwami200. Partie tamilskie wspierają

otwarcie połączenia promowego, nie tylko na trasie Karaikal-Dźafna, ale także proponują

kolejne połączenia.

4.4.3 Miasta i stany/prowincje partnerskie

Umowy partnerski podpisywane przez miasta i stany indyjskie po 1991 roku zaczęły

ogrywać coraz większe znaczenie w tworzeniu polityki zagranicznej Indii. Jednak mozment

przełomowy to dojście do władzy BJP w 2014 roku. Umowy partnerskie mają na celu nie tylko

promowanie współpracy gospodarczej i przyciąganie bezpośrednich inwestycji zagranicznych

ale rozwijanie relacji między mieszkańcami, współpracę kulturową, religijną, sportową,

naukową i technologiczną. Umowy zakładają także współpracę w dziedzinie urbanistyki,

administracji, zarządzanie odpadami, ochroną środowiska i dzielnie się dobrymi praktykami w

tym zakresie. Zapisy różnią się w zależności od specyfiki miast i stanów, które podpisują

umowy. Economic Diplomacy & States Division w strukturze Ministerstwa Spraw

Zagranicznych jest odpowiedzialne za koordynowanie umów partnerskich między miastami i

stanami. Dzięki porozumieniom możliwa jest intensyfikacja współpracy miedzy miastami i

stanami, która nie musi być inicjowana i koordynowana nieustannie z ministerstwem spraw

zagranicznych. Decyzje o podpisaniue umowy musi zatwierdzić rząd centralny. Jednak rządy

stanowe mogą same poszukiwac miast i stanów/prowincji partnerskich. Indie podpisały ponad

sto umów o współpracy na poziomie miast i stanów, głównie ze Stanami Zjednoczonymi,

200 D. Dutta, India-Sri Lanka ferry service to take off soon: Union minister, “The New Indian Express” February

2020, https://www.newindianexpress.com/states/tamil-nadu/2020/feb/27/india-sri-lanka-ferry-service-to-take-

off-soon-union-minister-2109389.html. (dostęp: 13.04.2020).

https://www.newindianexpress.com/author/Debjani-Dutta/24

257

Chinami, Japonią, Koreą Południową, Wielką Brytanią i Rosją. New Delhi z ośmioma miastami

podpisało umowę o partnerstwie: Chicago, Londynem, Ułan-Bator, Moskwa, Fukuoka, Pekin,

Seul, Kuala Lumpur. Dla porównania Pekin podpisał porozumienie o partnerstwie z 55

miastami z całego świata. Chiny podpisały ponad dwa tysiące porozumień z miastami z całego

świata.

Premier Narendra Modi podobnie jak jego poprzednicy promuje współpracę miast i

stanów indyjskich z miastami i stanami/prowincjami z innych państw. Podpisywanie umów jest

częścią strategii promowania indyjskiego soft power. Premier N. Modi, był premierem stanu

Gudźarat w latach 2001-2014 roku, prowadził wtedy dynamiczna politykę gospodarczą, której

częścią było promowanie stanu poza granicami Indii. Odnosił duże sukcesy, stan dynamicznie

rozwijał się gospodarczo i budował relacje kulturowo-społecznych z państwami z całego

świata między innymi poprzez promowanie umów partnerskich. Dlatego też premier N. Modi

zadecydował o przyznaniu większych kompetencji rządom stanowym oraz miastom w

poszukiwaniu partnerów. Pomimo tego dużym wyzwaniem dla administracji N. Modiego

pozostaje podpisywanie większej ilości umów partnerskich Szczególnie dotyczy to stanów i

miast, które do tej pory nie skorzystały z możliwości, które daje tego rodzaju współpraca.

Miasta i prowincje, które są najsłabiej rozwinięte napotykają największe przeszkody w

znalezieniu partnerów, którymi byliby zainteresowani, czyli z państw rozwiniętych. Strategia

Indii powinna zakładać wykorzystywanie diaspory do pozyskiwania nowych partnerów.

Szczególnie z krajów, w których indyjska diaspora ma przełożenie na politykę, takich jak Stany

Zjednoczone i Kanada. W Kanadzie mieszka duża diaspora, która pochodzi z Pendżabu, co

miało przełożenie na otwarcie Kanadyjskiego Konsulatu w Chandigarh. Żądania diaspory

wpierał rząd stanowy w Pendżabie. Indyjska diaspora w Wielkiej Brytanii i Australii może być

także pomocna w podpisywaniu i realizowaniu porozumień. Partie regionalne ze stanów:

Arunachal Pradeś, Bihar, Himachal Pradeś, Odisha, Uttar Pradeś, Madhya Pradeś i Sikkim, w

których istnieje wiele miejsc związanych z buddyzmem, powinny dążyć do nawiązania

bliższych relacji z lokalnymi władzami na Sri Lanką i z państwami Azji Południowo-

Wschodniej201. Podobna strategia może mieć miejsce wśród miast i stanów z tradycja suficką,

które mogłyby nawiązać relacje z państwami Azji Południowej, Iranu i Azji Centralnej202.

201 L. Sailo, Northeast India and Southeast Asia: Creating Tourism Synergy, Institute of South Asian Studies.

Singapore (ISAS) 2013, nr 299. 202 T. S. Maini, Infusing a New Dynamic to Sister Cities, “The Hindu Centre” March 2015,

https://www.thehinducentre.com/the-arena/current-issues/article7048030.ece (dostęp: 12.02.2020).

258

W tym kontekście należy przedstawić umowy partnerskie, które podpisały Indie w

ostatnich latach. Premier N. Modi przykłada szczególną uwagę do promowania miasta

Waranasi w stanie Uttar Pradeś, z którego dwukrotnie został wybrany członkiem Lok Sabhy.

Podczas wizyty N. Modiego w 2014 roku w Japonii zostało podpisane porozumienie o

partnerstwie między Waranasi i Kioto. Głównym celem porozumienia ze strony Indii było

wykorzystanie modelu rozwoju Kioto rozwoju Waranasi. Porozumienie przyniosło efekty,

według rankingu Union Housing and Urban Affairs Ministry, Waranasi należy do 20 najlepiej

się rozwijających smart city w Indiach. Także w 2014 roku podczas pobytu premiera N.

Modiego w Nepalu (szczyt SAARC), podpisano porozumienie o miastach partnerskich między

Waranasi i Katmandu, Ajodhją i Janakpur oraz Lumbini i Bodhgayą. Porozumienia tą w dużej

mierze opierały się na współpracy w dziedzinie kultury i religii. W Katmandu znajduje się

świątynia Pashupatinath a w Waranasi Kashi Vishwanath, które są określane jako siostrzane

świątynie. W Ajodhji według eposu Ramajana urodził się Rama, a Janakpur urodziła się Sita i

tam też znajduje się świątynia wybudowana na jej cześć, Ram-Janaki. W Lumbini urodził się

Buddha a w Bodhgaya doznał oświecenia. Partie regionalne z UP, gdzie znajduej się Waranasi,

wspierają działania rządu centralnego. Przedstawiciele SP i BSP byli obecnie podczas

negocjacji treści podpisanych porozuemień. Należy zaznaczyć, że podpisywanie umów

partnerskich między miastami i stanami z państwami z Azji Południowej nie jest priorytetem

rządu centralnego i rządów stanowych. Jest to spowodowane niższych stopnień rozwoju

gospodarczego tych państw poprzez co mogą one niewiele Indiom zaoferować. Dlatego

większość umów z miastami z państw z Azji Południowej dotyczy współpracy z dziedzinie

kultury i religii.

Należy zaznaczyć, że przewaga umów partnerskich nie dotyczy w tak dużym stopniu

sfery religii i kultury ponieważ są one podpisywane z państwami lepiej rozwiniętymi od Indii.

Umowy dotyczą głównie współpracy gospodarczej, dzielenia się dobrymi praktyki, wymiany

pracowników administracji, zarządzania na poziomie miasta lub prowincji. Przykładem takich

umów jest współpracą z Japonią. W 2016 roku stan Gudźarat i prefekturą Hyogo w Japonii

podpisały porozumienie partnerskie, a trzy lata później Ahmedabad, czyli stolica Gudźaratu i

Kobe, stolica Hyogo zostały miastami partnerskimi. Najważniejszym partnerem Indii wśród

państw azjatyckich są miasta i prowincje chińskie. W 2013 roku podczas wizyty premiera Indii

Manmohana Singha w Chinach zostało podpisane szereg umów: New Delhi z Pekinem, Kalkuta

259

(Bengal Zachodni) z Kunming (Yunan) oraz Bangalore (Karnataka) z Chengdu (Sichuan) 203.

Podczas wizyty Xi Jinpinga w Indiach w 2014 roku podpisano kolejne porozumienia o

partnerstwie miedzy miastami: Ahemdabad (Gudźarat) z Guanzhou (znany także jako Kanton,

Guangdong w południowych Chinach) oraz Mumbaj (Maharasztra) z Shanghajem (Chiny)204

oraz między stanem Gudźarat i prowincją Guangdong. W 2015 podczas wizyty premiera N.

Modiego w Chinach zdecydowano i stworzeniu następnym sieci miast i prowincji partnerskich:

Hajdarabad (Andhra Pradeś/Telangana) z Qingdao (Shandong), Ćennai (Tamilandu) z

Chongqing (położone w południowo-zachodnie Chiny, zarządzane bezpośrednio przez rząd

centralny w Pekinie), Aurangabad (Maharasztra) z Dunhuang (Gansu)205 oraz partnerstwo

między stanem Karnataka i prowincją Sichuan206. W 2019 roku podczas nieformalnego szczytu

Indii i Chin, który odbył się w Mahabalipuram (Mamallapuram) w Tamilnadu, podpisane

zostało porozumienie o partnerstwie między Tamilnadu i prowincją Fujian207. Ponadto podczas

wizyt i spotkań na niższym szczeblu zostały podpisane porozumienia między stanem Odisha i

prowincją Fujian oraz miastami: Agra (Uttar Pradeś) z Chengdu (Sichuan), Lucknow (Uttar

Pradeś) z Wenzhou (Zheijang), Nagpur (Maharasztra) z Jinan (Shandong), Panaji (Goa) z

Lishui (Zheijang) oraz Rewari (Haryana) z Shaoxing (Zheijang)208.

Partie regionalne wspierają rząd centralny w podpisywaniu umów partnerskich zarówno

na poziomie miast jak i prowincji. Nie wszystkie stany są atrakcyjnymi partnerami dla państw

lepiej rozwiniętych od Indii. Ilość umów podpisywanych przez stany słabo rozwinięte

gospodarczo takie jak Uttar Pradeś, Uttarkhand, stany Północno-Wschodnie jest niższa niż w

przypadku jak Andhra Pradeś, Maharasztra, Tamilnadu czy Odisha. Partie regionalne z

najlepiej rozwiniętych stanów prowadza aktywną politykę, która ma na celu pozyskania jak

203 D.S. Rajan, India and China: An assessment of October 2013 relations—MOU on Sister City Relations’, IPCS

2013. 204 Ministry of External Affairs, Government of India, Agreement on the Establishment of Sister City Relations

between Mumbai and Shanghai, September 2014, <http://www.mea.gov.in/bilateral-

documents.htm?dtl/24012/List+of+Documents+signed+during+the+State+Visit+of+Chinese+President+Xi+Jinp

ing+to+India (dostęp: 14.01.2020). 205 India-China Relations Political Relations, Embassy of India in China,

http://www.indianembassy.org.cn/DynamicContent.aspx?MenuId=2&SubMenuId=0 (dostęp: 14.01.2020). 206 A. Sanyal, India Gets 3 Sister Cities in China, and One Sister Province NDTV May 2015,

https://www.ndtv.com/india-news/india-gets-3-sister-cities-in-china-and-one-sister-province-763295 (dostęp:

14.01.2020). 207 T. Ramakrishnan, Tamil Nadu, Fujian Province to establish 'sister-state relations, “The Hindu,” October 2019,

https://www.thehindu.com/news/national/tamil-nadu-fujian-province-to-establish-sister-state-

relations/article29667267.ece (dostęp: 15.02.2020. 208 A. Palit, China-India Sister Cities Synergies and Implications for Business, Wong MNC Centre,

https://mnccenter.org/blog/china-india-sister-cities-synergies-and-implications-business (dostęp: 24.10.2019).

260

największej ilości miast i stanów/prowincji partnerskich. Pomimo tego, że rząd centralny musi

zatwierdzić umowy, to rządy stanowe mają coraz większa autonomie w tym zakresie.

261

Rozdział 5. Kontekst wewnętrzny w polityce zagranicznej Indii: rola i znaczenie partii

regionalnych

5.1 Ocena znaczenie partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii

Oceniając znaczenie partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii

należy zwrócić uwagę na zmiany jakie zaszły w procesie decyzyjnym polityki zagranicznej po

1991 roku. Indyjska polityka zagraniczna, od odzyskania przez Indie niepodległości aż do lat

90., była kreowana przez premiera i niewielką grupę doradców209. Takie ograniczenie według

indyjskich badaczy miało na celu stworzenie strategii polityki zagranicznej, które miała wpływ

na utrwalenie integralności Indii. Integralność ta miała być zagrożona gdyby zbyt duża ilość

aktorów wewnętrznych zaangażowała się w proces tworzenia polityki zagranicznej. Dlatego

też partie regionalne nie miały możliwości wywierania wpływu na kształtowanie polityki

zagranicznej poprzez użycie formalnych lub/i nieformalnych mechanizmów. Jak zauważa J.

Zajączkowski, na przełomie lat 80. i 90. XX wieku, proces decyzyjny polityki zagranicznej

uległ stopniowej decentralizacji210. Trend przybrał na sile w latach 90. XX wieku, ze względu

na liberalizację gospodarki i ewolucję systemu partyjnego, która poskutkowała koniecznością

tworzenia koalicji oraz większym pluralizm w dyskursie i realizacji polityki zagranicznej.

Nastąpiło poszerzeniem debaty na temat tworzenia polityki zagranicznej na instytucje

państwowe i instytucje badawcze spoza New Delhi. Poza premierem większy wpływ na proces

decyzyjny polityki zagranicznej zyskało także Minister Spraw Zagranicznych, Minister

Obrony, grono doradców oraz inni aktorzy wewnętrzni ze szczególnym uwzględnieniem partii

regionalnych.

Odwołując się do zmian, które nastąpiły w latach 90. XX wieku, Nicolas Blarel

przedstawił cztery modele zachowań partii regionalnych procesie decyzyjnym polityki

zagranicznej Indii. Według badacza znaczenie partii zależy od od specyfiki rządów

koalicyjnych i od tego jak istotne są dla wyborców kwestie dotyczące polityki zagranicznej211.

W pierwszym modelu partie regionalne nie dążą do wpływu na decyzje podejmowane przez

rząd centralny w kwestiach związanych z polityką zagraniczną, co powoduje, że partia rządząca

209 W latach 1947-1964 premier Indii Jawaharlal Nehru był także ministrem spraw zagranicznych. Połączenie tych

funkcji zdarzało się to także w kolejnych latach ale nie przez tak długi czas i z innych powodów. Zob. więcej: V.

Narang, P. Staniland, Institutions and Worldviews in Indian Foreign Security Policy, India Review 2012, nr 2, s.

76–94. 210 J. Zajączkowski, Ewolucja i wyzwania system politycznego w Indiach, „Krakowskie Studia Międzynarodowe”

2007, nr 1, s. 93-113. 211 N. Blarel, Coalition politics and the making of Indian foreign policy: a new research program, “India Review”

2019, nr 5, s. 582-595.

262

nie konsultuje z nimi strategii polityki zagranicznej. Takie zachowanie dotyczy zazwyczaj

małych partii regionalnych ze stanów, które nie borykają się z problemem konfliktów

granicznych, podziału wód rzek lub/i problemem migracji. Stany te są zazwyczaj słabo

rozwinięte gospodarczo. W drugim modelu partie regionalne są zainteresowane udziałem w

kształtowaniu polityki zagranicznej, ale nie mogą doprowadzić do realizacji swojego programu

poprzez groźbę wystąpienia z koalicji rządzącej, ponieważ nie wpłynęłoby na utratę przez nią

większości w Lok Sabha. Jednak partia rządząca ze względu na nadchodzące wybory na

szczeblu centralnym albo stanowym, w których będzie potrzebowała wsparcia partii

regionalnych, decyduje się na uznanie części żądań tych partii. Taka sytuacja występuje

zazwyczaj w przypadku partii regionalnych, które nie rządzą samodzielnie na szczeblu

stanowym, ale tworzą koalicję z partią ogólnokrajową. Wyborcy nie przywiązują również dużej

wagi do kwestii związanych z polityką zagraniczną, dlatego tez partie te nie dążą w

zdecydowany sposób do realizacji programu, poprzestając na niewielkich sukcesach. W

trzecim modelu partie regionalne dążą do realizacji własnej wizji polityki zagraniczne, co jest

możliwe do osiągnięcia ze względu na ilość mandatów, które reprezentują, co może mieć

wpływ na stabilność koalicji. Jednak partie regionalne są skłonne zrezygnować ze swoich żądań

w zamian za osiągnięcie korzyści nie związanych z polityką zagraniczną. Korzyści dla partii

regionalnych mogą być związane z podziałem mandatów z partią ogólnokrajową podczas

wyborów stanowych, uzyskania przez stan specjalnego statusu, który gwarantuje dodatkowe

finansowanie z budżetu centralnego lub uzyskaniem teki ministerialnej na szczeblu centralnym

albo stanowym. W czwartym modelu rząd centralny dokonuje wprowadzenia koncepcji

polityki zagranicznej partii regionalnych ze względu na jej znaczenie na stabilności koalicji

oraz ciągle artykułowanie własnej koncepcji polityki zagranicznej. Taka decyzja jest

spowodowana także tym, że partia odmawia przyjęcia innych korzyści od partii rządzącej poza

realizacją przedstawianych żądań. Taka sytuacja odnosi się do partii regionalnych ze stanów,

które dysponują duża ilością mandatów w Lok Sabha. Ponadto dla wyborców realizacja kwestii

związanych z polityką zagraniczną może zaważyć na oddaniu lub też nie, głosów na tą partię

w następnym wyborach na szczeblu centralnym lub stanowym.

Model N. Blarela stał się podstawą do oceny znaczenia partii regionalnych w

kształtowaniu polityki zagranicznej Indii. Wzięto pod uwagę następujące obszary:

1. relacje Indii z państwami sąsiedzkimi w kwestii zakończenia konfliktów granicznych

i podpisania porozumień dotyczących podziału wód rzek,

263

2. kwestie transgraniczne (praw mniejszości ze szczególnym uwzględnieniem mniejszości

tamilskiej na Sri Lance, regulacje dotyczące polityki migracyjnej oraz handlu

przygranicznego w stanach graniczących z Bangladeszem),

3. kształtowanie zagranicznej polityki ekonomicznej,

4. promowanie indyjskiego soft power.

Założono, że stanowisko partii regionalnych oraz formy i sposoby ich oddziaływania w

wyżej wymienionych obszarach to funkcja następujących czynników:

a. zainteresowanie polityką zagraniczną mieszkańców stanu który partie reprezentują,

b. wpływ zagadnień związanych polityką zagraniczną na wyniki wyborów zarówno na

szczeblu stanowym jak i centralnym,

c. położenie geograficzne stanu, który partie reprezentują,

d. stabilność polityczna rządu stanowego,

e. lokalne uwarunkowania związane z bezpieczeństwem,

f. poziom rozwoju gospodarczego stanu,

g. polityka ochrony środowiska.

Zawrócono także uwagę na znaczenie instytucji, które powstały od 1991 roku na

szczeblu centralnym i stanowym, i miały za zadanie zintensyfikowanie współpracy rządu

centralnego z rządami stanowymi, a co za tym idzie reprezentującymi je partiami regionalnymi.

Jakość ich funkcjonowania miała bezpośredni wpływ na znaczenie partii regionalnych w

kształtowaniu polityki zagranicznej212. Z tym procesem są związane także nieudane próby

stworzenia ram instytucjonalno-prawnych, które regulowałyby wpływ rządów stanowym na

proces tworzenia polityki zagranicznej.

Odnosząc się do znaczenia partii regionalnych w pierwszym obszarze dotyczącym

relacji Indii z państwami sąsiedzkimi, podkreślono, że w tym zakresie spójna polityka partii

należących do koalicji, jest jednym z priorytetów rządu centralnego. Współpraca jest kluczowa,

aby nie doprowadzić do kryzysu w relacjach dwustronnych lub na forum multilateralnym.

Partia, która stoi na czele koalicji na bieżąco, w relatywnie krótkim czasie musi uzgadniać z

partnerami koalicyjnymi decyzje dotyczące polityki zagranicznej213. Jednak pomimo tego,

zdarza się, że partia regionalna w ostatniej chwili wycofa się z uzgodnień koalicyjnych, co

212 Od początku lat 90. XX wieku, Look East Policy, a od 2014 roku Act East Policy i Neighborhood First Policy

oraz promowanie przez rząd koncepcji Indo-Pacyfiku miały wpływ na wzrost znaczenia partii regionalnych z

stanów przygranicznych. 213 J. Joly, R. Dandoy, Beyond the Water’s Edge: How Political Parties Influence Foreign Policy Formulation in

Belgium , “Foreign Policy Analysis” 2018, nr 4, s. 512–535.

javascript:;

javascript:;

264

zaważy na wyniku negocjacji z państwem sąsiedzkimi.

Znaczenie partii regionalnych ze stanów przygranicznych takich jak Bengal Zachodni,

stany Północo-Wschodnie, Pendżab, Tamilnadu w kształtowaniu polityki zagranicznej wobec

państw sąsiedzkich jest większa niż w przypadku pozostałych partii reprezentujących inne

stany. Jest to spowodowane tym, że zazwyczaj ludność obszarów przygranicznych indyjskich

stanów i państw sąsiedzkich zazwyczaj należy do tej samej grupy etnicznej, używa tego samego

lub podobnego języka, łączy ich wspólna kultura, religia i historia214. Umożliwia to lepsze

rozumienie przez partie regionalne uwarunkowań polityki zagranicznej w regionie215. Ponadto

rząd centralny musi uzyskać zgodę rządu stanowego na zmianę granic Indii w obszarze stanu

oraz na podział wód rzek, które przepływają przez stan216. Przykładem jest TMC z Bengalu

Zachodniego, która od 2011 roku, kiedy doszła do władzy na szczeblu stanowym odgrywa

istotną rolę w kreowaniu polityki wobec Bangladeszu. Liderka TMC brała udział w procesie

negocjacyjnym w sprawie podpisania porozumienia dotyczącego rozwiązania konfliktu

granicznego, który trwał od 1971 roku. Porozumienie zostało podpisane w 2015 roku, po tym

jak fiaskiem, z powodu braku zaangażowania TMC, zakończyły się rozmowy w 2011 roku.

Liderka TMC, Mamata Banerjee w 2011 i 2015 roku nie wyraziła zgody na podpisanie

porozumienia w sprawie podziału wód rzeki Teesta ponieważ uważała, że są one niekorzystne

dla mieszkańców Bengalu Zachodniego. Badacze w różny sposób odnoszą się do znaczenia

TMC i roli jaką odgrywa liderka partii M. Banerjee w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii.

Suhas Palshikar podkreśla, że nie zależy negatywnie oceniać decyzji M. Banerjee. Polityka

zagraniczna Indii, od lat 90. nie jest już kreowana tylko przez rząd centralny. Rządy stanowe i

partie regionalne uczestniczą w różnym stopniu w kształtowaniu polityki zagranicznej. Jednak,

aby współpraca ta była efektywna, konieczne jest, aby rząd centralny traktował ich jako

partnerów. Krytyka TMC przez rząd centralny spowodowała, że M. Banerjee przyjęła jeszcze

twardsze stanowisko w negocjacjach z Bangladeszem. W tym kontekście Neena Sikri, była

214 Zwrócono uwagę na wzrost znaczenia partii regionalnych ze stanów przygranicznych takich jak Bengal

Zachodni oraz stany z Północnego-Wschodu, w kreowaniu polityki zagranicznej związanych z integracja

regionalną. Bay of Bengal Initiative for Multi-sectoral Technical and Economic Cooperation (BIMSTEC),

Mekong-Ganga Cooperation Initiative (MGCI), gdzie Indie są państwem członkowskim oraz Association of

South-East Asian Nations (ASEAN), z którym Indie podpisały strategiczne partnerstwo. Należy także wspomnieć

o powstaniu South Asian Association for Regional Cooperation (SAARC) dało duże nadzieje na wzmocnienie

współpracy regionalnej, ale organizacji nie odniosła sukcesu. Konflikt Indii i Pakistanu uniemożliwił realizowanie

założeń organizacji. 215 T. S. Maini, Increasing influence of regional parties in foreign policy, Observer Research Foundation, New

Delhi, https://www.orfonline.org/research/increasing-influence-of-regional-parties-in-foreign-policy/ (dostęp:

16.06.2018). 216 J. Miklian, A. Mishra, The evolving domestic drivers of Indian foreign policy, “NOREF Norwegian

Peacebuilding Resource Centre” 2016. Oslo , NOREF.

265

Wysoka Komisarz Indii w Bangladeszu dodaje, że rząd centralny musi brać pod uwagę plany i

programy rządów stanowych i reprezentujących je partii regionalnych, ze szczególnym

uwzględnieniem stanów przygranicznych. Badaczka podkreśla, że partia regionalna z Bengalu

Zachodniego stała się języczkiem u wagi w polityce Indii wobec Bangladeszu217 . Ocenę tą

podziela Anand Kumar, według którego TMC odniosła sukces i odgrywa istotną rolę w

kreowaniu przez rząd centralny polityki zagranicznej wobec Bangladeszu. Liderka TMC jest

obecna podczas spotkań premiera Indii z premier Bangladeszu, uczestniczy w konsultacjach.

Ponadto M. Banerjee podczas wizyt w Bangladeszu była przyjmowana z honorami równymi

wizytom głowy państwa. Badacz ocenia pozytywnie wzrost znaczenia partii regionalnych w

kształtowaniu polityki zagranicznej Indii wobec państw sąsiedzkimi 218.

Z kolei P.R. Chari uważa, że wzrost znaczenia partii regionalnych (w tym TMC z

Bengalu Zachodniego) w kształtowaniu polityki zagranicznej wobec państw sąsiedzkimi to

nieoczekiwana i nie do końca pozytywna zmiana. Badacz wskazuje, że proces był i nieustannie

jest źródłem konfliktów między partiami, zarówno na szczeblu centralnym jak i stanowym.

Czego przykładem jest brak podpisania porozumienia w sprawie podziału wód rzeki Teesta219.

Tak a samą opinię prezentuje C.P. Bhambari, który zwraca uwagę, że polityka zagraniczna Indii

była bardziej efektywna kiedy partie regionalne nie miały wpływu na jej kształtowanie. Uważa,

że partie regionalne nie oferują żadnych korzyści w budowaniu relacji z państwami

sąsiedzkimi. Mają negatywny wpływ na te relacje ze względu na regionalne animozje i

zaszłości historyczne, co według badacza jest widoczne nie tylko w polityce TMC z Bengalu

Zachodniego ale także innych partii regionalnych220.

W tym kontekście zwrócono uwagę na partię regionalną z Pendżabu, SAD, która

odgrywa pozytywną w rolę w budowaniu relacji z Pakistanem. Partia doprowadziła do

zintensyfikowania kontaktów między mieszkańcami indyjskiego i pakistańskiego Pendżabu

oraz współpracy w zakresie wymiany gospodarczej. Sukcesem partii było otwarcie korytarza

Kartarpur, który połączył dwie świątynie sikhijskie na terenie Indii i Pakistanu. Jednak pomimo

pozytywnego wpływu tych działań na relacje z Pakistanem, zwrócono uwagę, że działania te

zostały uznane przez część polityków za niebezpieczne dla jedności Indii. Współpraca w

rejonach przygranicznych miała ułatwić infiltracje nie tylko tych terenów, ale także całości

217 T. S. Maini, Border Regions and India's neighbourhood linkages: a comparative study of Indian Punjab and

West Bengal, “Asian Ethnicity” 2013, nr 2, s. 251-257. 218 A. Kumar, Impact of West Bengal Politics on India–Bangladesh Relations, “Strategic Analysis” 2013, nr 3, s.

338-352. 219 Raport jest dostępny na stornie internetowej IPCS: http://www.ipcs.org/index.php (dostęp 23.02.2018). 220 Ibidem.

266

stanu przez pakistański wywiad. Inicjatywy podejmowane przez partie i realizowane przy

współpracy z rządem centralnym, według przeciwników udziału partii regionalnych w procesie

decyzyjnym Indii, mają marginalne znaczenie dla normalizacji relacji indyjsko-pakistańskich.

Negatywny stosunek polityków do działań podejmowanych przez SAD jest spowodowany

brakiem zrozumienia przez nich uwarunkowań lokalnych, którymi kieruje się partia.

Znaczenie partii regionalnych z Dźammu i Kaszmir, JKNC oraz JKPDP zostało

ocenione na podstawie ich polityki wobec konfliktu o Kaszmir oraz dążeń do zmiany

zapisów w porozumieniu dotyczącym podziału wód rzeki Indus221. Jednym z sukcesów

partii regionalnych z Dźammu i Kaszmir, była zgoda rządu centralnego w 2002 roku na

dopuszczenie do negocjacji z Pakistanem, separatystycznej grupa Hurriyat. Wielu polityków z

partii zarówno regionalnych jak i ogólnokrajowych w swoich wypowiedziach podkreślało, że

decyzja rządu centralnego do przyjęciu Hurriyat do procesu negocjacyjnego była uzasadniona.

Pojawienie się kolejnego aktora sprawiło, że pojawiła się nowa perspektywa. Jednak pomimo

tego sukcesu, rola JKNC i JKPDP w możliwości rozwiązania konfliktu granicznego z

Pakistanem jest ograniczona. Decyzja rządu centralnego miała też przeciwników. Część

polityków podkreślała, że była ona sprzeczna z interesem narodowym Indii. Zaakceptowanie

tak kontrowersyjnego aktora w negocjacjach z Pakistanem spowodowało nawet pojawienie się

obaw o zaostrzenie konfliktu. Ponadto przeciwnicy tej decyzji podkreślali, że korzyści płynące

dla rządu centralnego z jej podjęcia były nieproporcjonalne do ówczesnych i potencjalnych

strat. Oceniając znaczenie JKNC i JKPDP odniesiono się także do znaczenia tych partii na

zmianę zapisów Indus Waters Treaty (IWT), dotyczącego podziału wód i dopływów rzeki

Indus. Ich rola jest ograniczona co wynika to z innych przyczyn niż w przypadku polityki TMC

wobec podziału wód rzeki Teesta, które nie popiera polityki rządu centralnego. JKNC i JKPDP

prezentują wspólne stanowisko z rządem centralnym, dotyczące zmiany zapisów w IWT. W

przypadku rzeki Indus głównym wyzwaniem jest brak kontynuacji negocjacji między rządem

Indii i Pakistanu ze względu na starcia na granicy lub ataki terrorystyczne przeprowadzane na

terytorium Indii przez organizacje, które zdaniem rządu centralnego uzyskują wsparcie od

Pakistanu. Ze względu na specyfikę relacji między Indiami a Pakistanem, pomimo współpracy

partii regionalnych z Dźammu i Kaszmir z rządem centralnym, ich znaczenie jest niewielkie.

221 Zmiana statusu Dźammu i Kaszmir ze stanu na terytorium związkowe, z dnia 31 października 2019

roku, miała wpływ na ograniczenie znaczenia regionalnych partii politycznych. Ponadto naznaczenie

JKNC i JKPDP miały wpływ rządy prezydenckie, które od 1997 do 31 października 2019 roku trwały w

sumie 3849 dni, czyli 10 lat i 199 dni. Wówczas ze względu na rozwiązanie parlamentu stanowego, partie

polityczne miały ograniczone możliwości wpływu na politykę Indii wobec Pakistanu.

267

Podejmując próbę oceny znaczenia wybranych partii regionalnych, z Bengalu

Zachodniego oraz Dźammu i Kaszmir, wobec relacji Indii z państwami sąsiedzkimi w kwestii

zakończenia konfliktów granicznych i podpisania porozumień dotyczących podziału wód rzek,

uznano, że ich rola wzrosła po 1991 roku. W przypadku TMC, strategia partii wpłynęła na

wydłużenie procesu decyzyjnego co miało przełożenie na mniejsza efektywność polityki wobec

Bangladeszu. Jednak należy zauważyć, że porozumienie w sprawie uregulowania granicy

między Indiami a Bangladeszem pomimo tego, że zostało podpisane z opóźnieniem to dzięki

wsparciu TMC zostało zaakceptowane przez mieszkańców obszarów przygranicznych. Partie

regionalne stały się uczestnikiem procesu decyzyjnego polityki zagranicznej, ale należy

zaznaczyć, że decydującą rolę odgrywa rząd centralny.

Drugi obszar, w którym oceniono znaczenie partii regionalnych, to kwestie

transgraniczne związane z polityką wobec mniejszości, polityki migracyjnej oraz promowania

handlu przygranicznego. Ocenione zostały działania partii regionalnych z Bengalu

Zachodniego i Tamilnadu.

Oceniając politykę wobec mniejszości, skupiono się na sytuacja mniejszości tamilskiej

na Śri Lance, która znajduje się w centrum zainteresowania partii tamilskich, DMK i AIADMK.

Znaczenie DMK i AIADMK wzrosło dopiero po 1991 roku222. Partie tamilskie miały

pozytywny wpływ na poprawę sytuację mniejszości tamilskiej na Sri Lance. Działalność DMK

i AIADMK przejawiała się nie tylko w próbach kształtowania polityki zagranicznej na szczeblu

centralnym, ale także na poziomie stanu. Partie w wybranych przypadkach koordynowały

działania tamilskiej diaspory między innymi poprzez zbieranie środków finansowych. Jednak

wzrost znaczenia partii tamilskich w kreowaniu polityki zagranicznej wobec Sri Lanki miał

także negatywny wpływ na relacje Indii z tym państwem. Balveer Arora i Stephanie Tawa

Lama-Rewal w swoich badaniach zwrócili uwagę, że partie tamilskie odegrały najważniejszą

rolę w latach 2009-2013223. A. Mishra i J. Miklian podkreślają, że wówczas Indyjski Kongres

Narodowy podczas drugiej kadencji UPA (w latach 2009-2014) musiał stworzyć największą

koalicję w historii partii224. Wówczas wsparcie DMK było kluczowe dla utrzymania rządu

większościowego. Rząd centralny zrealizował żądania DMK i poparł na forum ONZ

222 DMK i AIADMK nie zawsze miały przełożenie na decyzje podejmowane przez partię rządzącą, jak było w

przypadku wysłania IPKF na Śri Lankę w 1987 roku. DMK i AIADMK protestowały przeciwko obecności

indyjskich żołnierzy na wyspie, ale wówczas Indyjski Kongres Narodowy nie potrzebował ich wsparcia aby

utrzymać się u władzy, dlatego też zignorował ich stanowisko. 223 B. Arora, S. T. Lama-Rewal, Introduction. Contextualizing and Interpreting the15th Lok Sabha Elections »,

“South Asia Multidisciplinary Academic Journal” 2009, nr 3. 224 J. Miklian, A. Mishra, The evolving domestic drivers of Indian foreign policy, “NOREF Norwegian

Peacebuilding Resource Centre” 2016, Oslo NOREF.

268

sponsorowaną przez Stany Zjednoczone rezolucję w Radzie Praw Człowieka w ONZ, o

rozpoczęcie śledztwa w sprawie zbrodni wojennych popełnionych przez rząd Sri Lanki na

ludności tamilskiej podczas wojny domowej. Oznaczało to, że partia rządzącą ze względu na

presję partnera koalicyjnego, wycofała się z wypracowanej taktyki powstrzymywania się od

głosu w przypadku głosowania za lub przeciw rezolucji dotyczącej konkretnego państwa.

Kolejną decyzją podjętą przez rząd centralny ze względu na partie tamilskie, był brak udziału

premiera Indii w Commonwealth Heads of Government Meeting (CHOGM), które odbyło się

w Colombo w listopadzie 2013 roku. Rząd Sri Lanki wówczas zdecydował na nawiązanie

bliższych relacji z Chinami. Pomimo tego, że rząd centralny realizował większość żądań partii,

to lider DMK, Karunanidhi zdecydował o opuszczenie koalicji.

Zauważono, że partie regionalne miały bezpośrednie przełożenie na politykę rządu

centralnego. Partie tamilskie miały wpływ na poprawę jakości życia mniejszości tamilskiej na

Sri Lance. Jednak uznano, że miały także negatywny wpływ na relacje Indii ze Sri Lanką.

Ponadto DMK zyskało status mało wiarygodnego partnera koalicyjnego.

Kolejny obszar, w którym oceniono znaczenie partii regionalnych to wpływ na

kształtowanie polityki migracyjnej oraz działania związane z patrolowaniem granicy Indii.

Zauważono, że pomimo istniejących ram formalno-prawnych, które nadają rządowi

centralnemu prerogatywy do kontrolowania napływu cudzoziemców do Indii, to rządy stanowe

i reprezentujące je partie regionalne za zgodą rządu centralnego prowadzą coraz bardziej

autonomiczną politykę w tym zakresie. Jest to szczególnie widoczne w polityce partii

regionalnych ze stanów przygranicznych. Rząd centralny przedstawia główne założenia

polityki migracyjnej, ale nie są one w pełni implementowane na poziomie stanowym. Dzieje

się tak z powodu braku sformalizowania działań w tym zakresie oraz słabej infrastruktury w

stanach przygranicznych. Powoduje to, że decyzje są często podejmowane ad hoc. Działania

partii regionalnych w tym zakresie mają zarówno pozytywne jak i negatywne skutki dla

indyjskiej polityki zagranicznej. Negatywną konsekwencją jest brak jednolitej strategii w skali

całego państwa. Pozytywnym skutkiem działalności partii regionalnych, jest szybkie

reagowanie na zmieniająca się sytuacje migracyjną, poprzez wprowadzenie działań

koordynowanych przez rządy stanowe. Jest to możliwe ze względu na lepsze zrozumienie

uwarunkowań regionalnych. Partie regionalne ze stanów przygranicznych mają także wpływ

na politykę deportacji cudzoziemców. Jest to spowodowane zasadą, że faktyczna deportacja

musi się odbyć z pierwszego stanu, do którego dotarli migranci po przekroczeniu granicy. W

przypadku imigrantów z Bangladeszu jest to zazwyczaj Bengal Zachodni lub Asam. Oznacza

to, że TMC z Bengalu Zachodniego oraz AGP z Asamu pomimo decyzji innych rządów

269

stanowych i rządu centralnego mogą odmówić deportacji. Jest to możliwe ze względu niski

stopień kontroli, spowodowaną brakami kadrowymi oraz korupcją.

Z kolei w przypadku patrolowania granicy, nie istnieją klarowne ramy formalno-prawne

co do tego jaką w rolę w tym zakresie powinny odgrywać rządy stanowe. Rząd centralny

zachęca rządy stanowe do tego, aby to one były za to w dużej mierze odpowiedzialne za

patrolowanie granicy. Rządy stanowe, aby skutecznie wykonywać te nieformalne obowiązki,

muszą dokonywać dużych inwestycji, co nie zawsze uzyskuje wsparcie wyborców. Oznacza

to, że rządy nie są w stanie realizować strategii rządu centralnego.

Podejmując próbę oceny znaczenia partii regionalnych w przedstawionym powyżej

zakresie należy podkreślić, że partie uzyskały nieformalne możliwości działania, które różnią

się ze względu na specyfikę stanu, który partie reprezentują. Dlatego też konieczne jest

odnoszenie się do konkretnych studium przypadku. Uogólniając należy stwierdzić, że

znaczenie partii regionalnych zwiększyło się po 1991 roku. Wpływ na to miał brak klarownej

polityki migracyjnej oraz strategii patrolowania granicy przedstawionej przez rząd centralny.

Ostatnim elementem drugiego obszaru oceny znaczenia partii regionalnych w

kształtowaniu polityki zagranicznej są działania podejmowane w celu promowania handlu

przygranicznego. Ze względu na brak ram instytucjonalno-prawnych, rządy stanowe od końca

lat 90., zyskały nieformalne prerogatywy, które umożliwiają koordynowanie współpracy

gospodarczej w obszarach przygranicznych. Partie regionalne wspierają handel przygraniczny

ponieważ ma on wpływ na rozwój gospodarczy, co przekłada się na wyższe poparcie wśród

wyborców. Handel przygraniczny odbywa się sposób niesformalizowany, co ułatwia rządom

stanowym i reprezentującym je partiom regionalnym, kontrolę nad nim. Handel, poza

działającymi za zezwoleniem rządu centralnego haatami (targowiskami lokalnymi na obszarach

przygranicznych), odbywa się zazwyczaj bez wiedzy i co za tym idzie, formalnej zgody rządu

centralnego. W stanach graniczących z Nepalem partie regionalne promują handel

przygraniczny, co jest widoczne szczególnie w działaniach SP i BPS z Uttar Pradeś. Podobnie

jest w Pendżabie, jednak ze względu na niestabilne relacje Indii w Pakistanem, znaczenie partii

regionalnych, znaczenie SAD bywa ograniczone. Pomimo tego, że skala tego handlu jest

niewielka, to wpływa pozytywnie nie tylko na rozwój gospodarczy stanów przygranicznych,

ale także całego kraju. Handel ma także pozytywny wpływ na budowanie relacji między

mieszkańcami obszarów przygranicznych. Dlatego też coraz więcej rządów stanów

przygranicznych dąży do uzyskania pozwoleń na otwarcie haatów. Największe sukcesy

odnoszą partie regionalne ze stanów Północno-Wschodnich. Kolejne haaty mają zostać otwarte

w Bengalu Zachodnim.

270

Wpływ na zagraniczną politykę ekonomiczną, to trzeci obszar, w którym została

oceniona aktywność partii regionalnych. Loreine Kennedy zwraca uwagę na fakt, że przyjęcie

przez Indie paradygmatu wolnorynkowego miało znaczący wpływ na wzrost autonomii rządów

stanowych w formułowaniu zagranicznej polityki ekonomicznej. Dotyczy to między innymi

pozyskiwania bezpośrednich inwestycji zagranicznych, dofinansowania z instytucji

międzynarodowych, otwierania specjalnych stref ekonomicznych i parków

technologicznych225. Ponadto istotna dla sukcesu partii regionalnych była zmiana w relacjach

między rządem centralnym a rządami stanowymi, jaka nastąpiła końcem lat 90. XX wieku,

czyli decentralizacja systemu federacyjnego oraz pojawienie się rządów koalicyjnych.

Wówczas rząd centralny rozpoczął próby współpracę z partiami regionalnymi w celu

stworzenia strategii rozwoju zagranicznej polityki ekonomicznej dla całych Indii226.

Rząd centralny konsultował i negocjował z partiami regionalnymi decyzje dotyczące

głównych założeń zagranicznej polityki ekonomicznej. Zwrócono uwagę na znaczenie

inicjatyw na poziomie centralnym, takich jak program Make in India oraz powstanie szeregu

instytucji (Invest India, National Investment Promotion&Factilitation Agency, Foreign Direct

Investment India, Department of Industrial Policy and Promotion), które wspierają rządy

stanowe w rozwoju współpracy gospodarczej, poprzez pozyskiwanie inwestycji zagranicznych,

organizację szczytów gospodarczych oraz wysyłanie i przyjmowanie misji gospodarczych.

Wsparcie rządu centralnego poprzez tego rodzaju inicjatywy ma pozytywny wpływ na wzrost

znaczenia partii regionalnych w sferze zagranicznej polityki ekonomicznej. Jednak kluczowe

są działania podejmowane przez rządu stanowe i reprezentujące je partie regionalne. BJD z

Odishy promuje program Made in Odisha w ramach strategii Vision 2025 for Odisha’s

Industrial Development. W Andhra Pradeś, lider TDP utworzył Andhra Pradesh Economic

Development Board, która koordynuje na zagraniczną politykę ekonomiczną stanu. W Bengalu

Zachodnim, West Bengal Industrial Development Corporation została stworzona, aby

promować stan jako destynację inwestycji gospodarczych. Indyjski badacz Vadlamannati

zaznacza, że prerogatywy stanów w zakresie tworzenia programów i instytucji promujących

rozwój gospodarczy stany są praktycznie nieograniczone227. W tym kontekście tych zmian L

Rudolph i S. Rudolph zaproponowali termin federal market economy, który zdefiniowali jako

225 L. Kennedy, The Politics of Economic Restructuring in India: Economic Governance and State Spatial

Rescaling, Routledge 2013. 226 K. Sridharan, Federalism and foreign relations: the nascent role of the Indian states, “Asian Studies Review”

2003, nr 4, s. 463-489 227 K. C. Vadlamannati, A Race to Compete for Investments Among Indian States? An Empirical Investigation.

Unpublished Manuscript: Heidelberg 2012.

271

wzrost znaczenia rządów stanowych w kwestiach związanych z tworzeniem zagranicznej

polityki ekonomicznej. Zjawisko to było związane ze zmniejszeniem się roli rządu centralnego

oraz chęcią rządów stanowych do wykorzystania zmian, które zachodziły w systemie

partyjnym, politycznym i ekonomicznym. Podkreślono, że szczególny wpływ na wzrost

znaczenia partii regionalnych miało przekazanie rządom stanowym prerogatyw nadawania

licencji przemysłowych, co spowodowało, że rządy stanowe stały się punktem kontaktowym

dla przedsiębiorców nie tylko z Indii, ale także z zagranicy228. Według N. Ravi, byłego

Sekretarza w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Indii, większość rządów stanowych jest w

kontakcie z inwestorami i nie są w tej kwestii zależni od działań rządu centralnego. Z kolei N.

Singla zwraca uwagę na zaangażowanie rządów stanowych i reprezentujących je partii

regionalnych w budowanie relacji z instytucjami międzynarodowymi, takimi jak Bank

Światowy, Światowa Organizacja Handlu czy Azjatycki Bank Rozwoju229. W tym kontekście

A. Asthana i H. Jacob, dodają, że rządy stanowe i reprezentujące je partie regionalne coraz

częściej wykonują prerogatywy rządu centralnego za jego zgodą, ale bez wprowadzenia zmian

w regulacjach prawnych. Rząd centralny w nieformalny sposób zrzeka się swoich prerogatyw

na rzecz rządów stanowych. Czego przykładem jest negocjowania i pozyskiwanie przez partie

regionalne pożyczek od instytucji międzynarodowych, co według Konstytucji Indii jest domeną

rządu centralnego230. K. Sridharna zwraca uwagę, że uzyskiwanie przez rządy stanowe

pożyczek od instytucji międzynarodowych przeznaczane są na rozwój infrastruktury, co ma

wpływ na większa konkurencyjność stanów jako destynacji bezpośrednich inwestycji

zagranicznych oraz uniezależnia je od rządu centralnego jako głównego źródła dofinansowania.

Wymierny skutek liberalizacji gospodarki, na który wskazuje badaczka, który miał wpływ na

wzrost znaczenia partii regionalnych, to otworzenie się zagranicznych biur handlowych i

przedstawicielstw instytucji międzynarodowych poza New Delhi. Instytucje te mają za zadanie

negocjowanie z rządami stanowymi i reprezentującymi je partiami regionalnymi współpracy

gospodarczej231. W tym kontekście zwrócono uwagę, że poprzez możliwości organizacji

szczytów gospodarczych, wydawanie poradników dla inwestorów oraz przyjmowanie i

wysyłanie misji gospodarczych, wzrosło znaczenie rządów stanowych i reprezentujących je

228 R. Jenkins, Democratic Politics and Economic Reform in India, Cambridge University Press,1999. 229 N. Singla, Subnational Diplomacy: Restructuring Constituent Foreign Policy of India?, “Economic and

Political Weekly” 2017, nr 22, s. 34–39. 230 A. Asthand, H. Jacob, The Growing Power of States in India’s Foreign Policy, “International Negotiation”

2017, nr 22, s. 317–43. 231 K. Sridharan, 2003, Federalism and Foreign Relations: The Nascent Role of the Indian States, “Asian Studies

Review” 2003, nr 4, s. 463–489.

272

partii regionalnych w pozyskiwaniu bezpośrednich inwestycji zagranicznych232.

Organizacja szczytów gospodarczych jest działaniem, które jest najbardziej widoczne

w indyjskich i zagranicznych mediach. Zdolność zorganizowania szczytu gospodarczego przez

rząd stanowy świadczy o jego gotowości do podjęcia współpracy międzynarodowej. Jednak

takie stany jak Andhra Pradeś i rządzącą przez długie lata TDP nie zdecydowały się na tego

typu działania i organizowały wiele pomniejszych wydarzeń. Lider TDP koncentrował swoje

działania na promowaniu stanu poza granicami Indii. W Tamilnadu DMK i AIADMK promują

Global Investors Meet, w Bengalu Zachodnim TMC organizuje Bengal Global Business

Summit, w Pendżabie organizowany jest Progressive Punjab Investors Summit, do którego

sukcesu przyczyniła się polityka SAD. Znaczenie partii regionalnych w kształtowaniu

zagranicznej polityki ekonomicznej Indii jest widoczne również w programach wizyt

przedstawicieli państw, którzy podczas oficjalnych wizyt w Indiach odwiedzają już nie tylko

New Delhi i Mumbaj ale także inne miasta. Premier Chin Li Peng w 2001 roku odwiedził

Bangalore Hajderabad233. W 2011 roku Sekretarz Stanu Hillary Clinton najpierw pojechała do

Ćennai i Kalkuty a dopiero potem New Delhi234. C.K. Sharma wskazuje, że działania rządów

stanowych w kreowaniu zagranicznej polityki ekonomicznej ma pozytywny wpływ na rozwój

nie tylko gospodarki stanowej ale także ogólnokrajowej235. Zwrócono przy tym uwagę, że

stany, które są rozwinięte gospodarczo, odgrywają bardziej istotną rolę w kształtowaniu

polityki zagranicznej i zagranicznej polityki ekonomicznej. Inwestorzy zagraniczni chętniej

wybierają stany z dobrą infrastrukturą oraz dużą ilością wykształconych osób, które mogą

zostać ich potencjalnymi pracownikami nad stanami nierozwiniętymi. Oznacza to, że w tych

stanach wartość bezpośrednich inwestycji jest wyższa oraz funkcjonuje więcej specjalnych

stref ekonomicznych. Przekłada się to na ilość środków przekazywanych do budżetu

centralnego oraz na popularność partii na poziomie stanowym i centralnym236.

Wzrost znaczenia partii regionalnych w tworzeniu zagranicznej polityki ekonomicznej

ma także negatywny strony. Proces ten ma niekorzystny wpływ na zwiększenie się różnic w

232 Rajasthan Partnership Summit, które odbyło się w 2015 roku umożliwiło otwarcie bezpośrednich lotów między

Radźastanem a Singapurem. T. S. Maini, Indian states reach out to the world: Chinese example could be salutary,

“South Asia Monitor” October 2016 Online at: http://southasiamonitor.org/news/indian-statesreach-out-to-the-

world-chinese-example-could-be-salutary/emerging/20155. (dostęp: 18.12.2019). 233J. Cherian, Li Peng in India, “Frontline” 2001, nr 3. 234 A. Mattoo, H. Jacob, Introduction, (w:) A. Mattoo, H. Jacob, (red.), Shaping India’s Foreign Policy: People,

Politics and Place, Har-Anand Publications, New Delhi 2010. 235 C. Kumar Sharma, Federalism and Foreign Direct Investment in India GIGA Working Papers 5307/2017. 236 T. S. Maini, Increasing influence of regional parties in foreign policy, Observer Research Foundation, New

Delhi, https://www.orfonline.org/research/increasing-influence-of-regional-parties-in-foreign-policy/(dostęp:

16.03.2018).

273

rozwoju między stanami. Należy jednak zauważyć, że indyjskie stany są nierówno rozwinięte,

ale nie było to spowodowane wzrostem znaczenia partii regionalnych w kreowaniu polityki

zagranicznej. Wręcz przeciwnie, w stanach w których rządzą partie regionalne, sytuacja

gospodarcza od 1991 roku uległa poprawie. Przykładem są działania partii regionalnych w

Odishie, Biharze, Sikkimie oraz Telanganie237. Jednak partie regionalne w niektórych

dziedzinach, jak w sferze w stosunków gospodarczych z zagranicą, sprzyjają kształtowaniu się

postaw protekcjonistycznych a także przyczyniają się do wzrostu procesu biurokratyzacji.

Należy podkreślić, że dotyczy to zasad i reguł związanych w bezpośrednimi inwestycjami

zagranicznymi, które obecnie różnią się w zależności od decyzji rządów stanowych. Stosunek

wybranych partii regionalnych do kwestii związanych z liberalizacją gospodarki został

przedstawiony w Rozdziale 4.3.

Podsumowując należy zauważyć, że rząd centralny odgrywa decydującą rolę w

podejmowaniu decyzji w kształtowaniu zagranicznej polityki ekonomicznej, ale rządy stanowe

i partie regionalne po 1991 roku uzyskują formalne i nieformalne kompetencje w tym zakresie.

Nie można jednoznacznie ocenić znaczenia partii regionalnych ze względu na zróżnicowanie

pod względem rozwoju gospodarczego, sytuacji ekonomiczno-społecznej stanów, które

reprezentują. Ma to przełożenie na postawę partii wobec liberalizacji gospodarki oraz

pozyskiwanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

Kolejny obszarem są działania podejmowane w zakresie promowania indyjskiego soft

power, poprzez współpracę naukową i kulturalną, turystykę religijną oraz ustanawiania sieci

miast i stanów/prowincji partnerskich. Liderzy partii regionalnych od 1991 roku

zintensyfikowali działania w tych obszarach, co było związane z polityką rządu centralnego,

który zadecydował o większym wykorzystaniu soft power w kształtowaniu polityki

zagranicznej Indii. Debata na temat znaczenia partii regionalnych w tych obszarach jest

praktycznie nieobecna wśród indyjskich badaczy.

Prerogatywy rządów stanowych i prezentujących je partii regionalnych w rozwijaniu

współpracy naukowej i kulturalnej są w niewielkim stopniu sformalizowane. Oznacza to, że

podział kompetencji między rząd centralny a rządy stanowe nie jest klarowny. Znaczenie partii

regionalnych w tym obszarze jest coraz większa ze względu na internacjonalizację sektora

edukacji wyższej. Partię wspierają nawiązywanie współpracy naukowej między

uniwersytetami i innymi jednostki badawczymi z państw sąsiedzkich. Jednym z niewielu

237 R. Jenkins, India’s States and the Making of Foreign Economic Policy: The limits of the Constituent Diplomacy

Paradigm, “Publius” 2003, nr 4, s. 63–81.

274

ograniczeń w tym obszarze jest prawo wprowadzone w 2019 roku, które zabroniło

uniwersytetom zawierania jakichkolwiek umów dotyczących programów wymiany z

instytucjami edukacyjnymi z Chin, bez uprzedniej zgody Ministerstwa Spraw Zagranicznych i

Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Współpraca kulturalna także jest obszarem, w którym

partie regionalne zwiększyły aktywność w ostatnich trzech dekadach. Partie ustanawiają nowe

instytucje i programy wymian kulturalnych, które przekładają się na intensyfikację relacji

międzyludzkich. Obszar współpracy naukowej i kulturalnej jest rozwijany przez większość

partii regionalnych i wykorzystywany do intensyfikowania rozwoju gospodarczego stanów.

Największa sukcesy w promowaniu współpracy naukowej i kulturalnej mają partie stanowe ze

stanów przygranicznych oraz najlepiej rozwiniętych. Jest to związane ze specyfiką relacji z

państwami sąsiedzkimi oraz infrastrukturą jaką dysponują te stany.

Znaczenie partii w promowaniu turystyki religijnej wzrosło po 1991 roku, ale jest

ograniczone jedynie do kilku stanów. Specyfika motywacji partii regionalnych w promowaniu

tego sektora jest bardzo zróżnicowana, co ma wpływ na ich sukcesy w podejmowanych

działaniach. Największe przełożenia na politykę rządu centralnego w tym zakresie mają partie

regionalne z Uttar Pradeś, Biharu, Sikkimu, Pendżabu oraz Tamilnadu.

Rządy stanowe i reprezentujące je partie regionalne otrzymują duże wsparcie od rządu

centralnego, który rozwój sektora turystycznego uznał za jeden z priorytetowych obszarów w

programie Make in India. Partie regionalne z Sikkimu, Uttar Pradeś i Biharu zidentyfikowały

turystykę religijną do miejsc związanych z buddyzmem, jako kluczowy czynnik rozwoju tego

sektora. Partie regionalne wykorzystują rozwój turystyki religijnej, aby rozwijać gospodarczo

stany, które reprezentują. Z kolei rząd centralny dąży do wykorzystanie tego sektora do

budowania bliżej współpracy politycznej i gospodarczej z państwami Azji Południowo-

Wschodniej. Z tego regionu przyjeżdża do Indii większość turystów zainteresowanych

odwiedzeniem świętych miejsc związanych z buddyzmem. Pomimo tego, że powody dla

których rząd centralny i rządu stanowe oraz reprezentujące je partie regionalne, promują rozwój

sektora turystki religijnej się różnią, to współpraca jest spójna i dobrze skoordynowana.

Zwrócono uwagę, że rząd centralny umożliwia partiom regionalnym tworzenie i realizowanie

strategii rozwoju tego sektora, włącznie z promowaniem oferty turystycznej poza granicami

Indii. Pionierem w tego rodzaju działaniach były partie regionalne z Sikkimu, które

zadecydowały o udziale przedstawicieli rządu stanowego w targach turystycznych w

wybranych państwach Azji Południowo-Wschodniej. Jednocześnie rząd centralny korzysta ze

wsparcia partii regionalnych w tworzeniu strategii promowania turystki religijnej poprzez

organizacji regionalne takie jak ASEAN, BIMSTEC oraz MGC. Partie z Uttar Pradeś, Biharu

275

i Sikkimu umożliwiają lepsze zaprezentowanie regionalnych uwarunkowań możliwości

rozwoju tego sektora.

Działalność SAD z Pendżabu jest także związana z promowaniem turystyki religijnej.

Partia doprowadziła do otwarcia w 2019 roku specjalnego korytarza łączącego sikhijskie

świątynie w indyjskim i pakistańskim Pendżabie. Podkreślono, że motywacja partii była inna

niż w przypadku partii z Sikkimu, Uttar Pradeś i Biharu. SAD nie liczyła na rozwój

gospodarczy stanu, ale głównie na normalizację relacji w obszarach przygranicznych

indyjskiego i pakistańskiego Pendżabu. W przyszłości lepsze relacje będą mogły przełożyć się

na wzrost współpracy gospodarczej. SAD w programie wyborczym deklarował, że doprowadzi

do otwarcia korytarza, co było jej dużym sukcesem, ze względu na to, że w 2019 roku doszło

do kryzysu w relacjach Indii z Pakistanem. Rząd centralny okazał wsparcie SAD, otwarcia

korytarza dokonał premier Narendra Modi. Wydaje się, że jednym z powodów zaangażowania

premiera Indii w tę inicjatywę, była chęć uzyskania wsparcia SAD podczas przyszłych

wyborów stanowych.

Z kolei w przypadku Tamilnadu, partie regionalne doprowadziły do uruchomienia

połączenia promowego między Karaikal w Puduchery a Dźafną w północnej części Sri Lanki.

Jest to kolejny dowód na znaczenie partii tamilskich we wpływaniu na politykę Indii wobec Sri

Lanki. Tamilowie ze Indii i ze Sri Lanki dzięki uruchomieniu połączenia będą mogli dużo

szybciej i także taniej podróżować, aby odwiedzać ważne dla nich świątynie hinduistyczne. Ma

to także wpływ na budowanie bliższych relacji między Tamilami, co będzie mieć przełożenie

na intensyfikację współpracy gospodarczej. W tym kontekście zawrócono uwagę, że DMK i

AIADMK w centrum zainteresowania zawsze stawiają w centrum zainteresowania polityki

zagranicznej zawsze stawiają mniejszość tamilską na Sri Lance.

Umowy partnerskie podpisywane przez miasta i stany indyjskie są kolejnym obszarem,

w którym rośnie znaczenie partii regionalnych. Obszar ten od 1991 roku bardzo dynamicznie

się rozwija. Economic Diplomacy & States Division w strukturze Ministerstwa Spraw

Zagranicznych jest odpowiedzialne za koordynowanie umów partnerskich między miastami i

stanami. Jednak w praktyce to na szczeblu stanowym odbywa się poszukiwanie partnerów i

negocjowanie umów, które muszą być zaakceptowane na szczeblu centralnym. Partie

regionalne mają bardzo dużą dowolność w tym obszarze działalności. Ze względu na bardzo

szerokie spektrum współpracy w ramach umów partnerskich, umowy są bardzo zróżnicowane

i nie obowiązuje jednolity wzór. To umożliwia realizowanie priorytetów partii regionalnych we

współpracy między miastami i stanami/prowincjami. Partie regionalne poprzez podpisywanie

umów partnerskich mogą realizować obietnice wyborcze, dotyczące między innymi

276

usprawnienia działalności administracji publicznej. Ponadto umowy przekładają się na

intensyfikowanie współpracy gospodarczej. Zwrócono uwagę, że rząd centralny powinien

dążyć do zwiększenia ilości podpisywanych umów szczególnie przez miasta i stany, które nie

były aktywne w tym obszarze. Partie regionalne odegrają istotną rolę w budowaniu strategii

dotyczącej pozyskiwania nowych partnerów. Największe sukcesy odnoszą partie ze stanów

rozwiniętych gospodarczo: Andhra Pradeś, Maharasztra oraz Tamilnadu.

Podejmując próbę oceny znaczenia partii regionalnych z zaprezentowanym obszarze

należy zwrócić uwagę, że rząd centralny wspiera partie w podejmowanych działaniach.

Kompetencje formalne i nieformalne są wiesze niż w przypadku pozostałych obszarów. Partie

regionalne odgrywają pozytywną rolę w promowaniu indyjskiego soft power.

5.2 Perspektywy oddziaływania partii regionalnych na politykę zagraniczną Indii

Przyszłość znaczenia partii regionalnych w kreowaniu polityki zagranicznej nie została

w całościowy sposób przeanalizowana przez badaczy238. Opracowania skupiają się przede

wszystkim na opisie i analizie dotychczasowych osiągnięć partii regionalnych i niewielka ich

część poświęcona jest temu co może wydarzyć się w najbliższych dekadach. Na podstawie

analizy literatury przedmiotu i przeprowadzonych wywiadów, zaproponowano pięć czynników

i uwarunkowań, które jej zdaniem będą mieć w przyszłości największych wpływ na wzrost lub

spadek znaczenia partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii. Po pierwsze

forma rządów koalicyjnych na szczeblu centralnym. Po drugie uregulowanie instytucjonalno-

prawne roli rządów stanowych w kreowaniu polityki zagranicznej. Po trzecie strategia rządu

centralnego wobec dalszej liberalizacji gospodarki i rola w tym procesie rządów stanowych.

Po czwarte sytuacja w regionie i strategia rządu centralnego wobec państw sąsiedzkich. Po piąte

poziom edukacji i świadomości politycznej wyborców. Na postawie tych czynników i

uwarunkowań przedstawiono scenariusze dotyczące wzrostu lub spadku znaczenia partii

regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii w najbliższych dekadach.

Odnosząc się do pierwszego czynnika, wzrost lub spadek znaczenia partii regionalnych

w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii będzie w przyszłości zależał od charakteru rządów

koalicyjnych na szczeblu centralnym. Panuje powszechna opinia, że rządy koalicyjne mają

wpływ na większe zaangażowanie partii regionalnych w procesie tworzenia strategii polityki

238 Y. Aiyar, L. Tillin, One nation, BJP, and the future of Indian federalism, “India Review” 2020, nr 2, s. 17-

135; D. Shrimankar, Why regional parties succeed at the sub-national level in India, “The British Journal of

Politics and International Relations” 2020, nr 3, s. 387-403.

277

zagranicznej i wdrażanie jej w życie239. Ponadto część badaczy uważa, że poprzez rządy

koalicyjne rośnie znaczenie małych partii regionalnych, które wcześniej nie miały wpływu na

proces podejmowania decyzji240. Zwrócono uwagę, że nie każdy rząd koalicyjny automatycznie

oznacza, że partie regionalne należące do koalicji będą mieć możliwości realizowania własnej

koncepcji polityki zagranicznej. Kluczowa dla partii regionalnych będzie możliwość

zastosowania veta wobec decyzji partii rządzącej oraz zdolność negocjowania własnego

stanowiska wobec wybranych aspektów polityki zagranicznej. Znaczenie także będzie miało to

z ilu partii będzie składała się koalicja i ile mandatów zdobędzie partia, które będzie stała na jej

czele, co będzie miało wpływ na stabilność koalicji. Do tego uwarunkowania odnosi się wielu

badaczy, którzy analizowali dotychczasowy wpływ rządów koalicyjnych na proces

podejmowania decyzji w zakresie polityki zagranicznej Indii241. Rządy koalicyjne na szczeblu

stanowym będą mieć wpływ na przedstawione poniżej scenariusze. Szczególnie będzie to

dotyczyć stanów, które dysponują dużą ilością miejsce w Lok Sabha.

Zaproponowano trzy scenariusze, które przedstawiają wpływ koalicji na wzrost lub

spadek znaczenia partii regionalnych w kształtowanie polityki zagranicznej Indii. Pierwszy

scenariusz zakłada, że koalicja będzie niestabilna ponieważ będzie ją tworzyć zbyt wielu partii

lub/i partia stojąca na czele koalicji zdobędzie mało mandatów. Oznacza to, że partie

regionalne będą mogły dążyć do realizacji swoich programów poprzez groźbę opuszczenia

koalicji242. Jeśli partia będzie dysponować dużą liczbą mandatów, to wówczas jej wystąpienie

239 K. Adeney, L. Saez (red.), Coalition Politics and Hindu Nationalism, Routledge, London 2015; B. Chakrabarty,

Forging Power: Coalition Politics in India, Oxford University Press, New Delhi 2005; K.K. Kailash,

Institutionalizing a Coalitional System and Games within Coalitions in India (1996–2014), “Studies in Indian

Politics” 2014, nr 2, s. 185–202; I. Nooruddin, Coalition Politics and Economic Development: Credibility and the

Strength of Weak Governments, Cambridge University Press, Cambridge 2010; S. Ruparelia, Divided We Govern:

Coalition Politics in Modern India, Oxford University Press, London 2015; E. Sridharan, Why are Multi-Party

Minority Governments Viable in India? Theory and Comparison, “Commonwealth and Comparative Politics”

2012, nr 3, s. 314–343; E. Sridharan (red.) Coalition Politics in India: Selected Issues at the Center and the States

Academic Foundation, New Delhi 2014. 240 R. Beasley, J. Kaarbo, Explaining Extremity in the Foreign Policies of Parliamentary Democracies,

“International Studies Quarterly” 2014, nr 4, s. 729–740. 241 J. Kaarbo, R. K. Beasley, Taking It to the Extreme: The Effect of Coalition Cabinets on Foreign Policy, “Foreign

Policy Analysis” 2008, nr 2, s. 65–79; K. Oppermann,, K. Brummer. Patterns of Junior Partner Influence on the

Foreign Policy of Coalition Government, “British Journal of Politics and International Relations” 2014, nr 16, s.

555–571. 242 Zwrócono także uwagę na badania prowadzone przez K.K. Tummala. Badacz ten uważa, że powinny powstać

ramy formalno-prawne, które regulowałyby funkcjonowanie koalicji. K.K. Tummala odwołuje się do prawa z

1985 roku, które uniemożliwia członkom partii politycznych, zarówno ogólnokrajowych jak i regionalnych,

zmiany przynależności partyjnej po zdobyciu mandatu w parlamencie centralnym i stanowym. Wyjątkiem jest

sytuacja kiedy partię zdecyduje się opuścić jedna trzecia członków. Badacz wskazuje, że powinny istnieć zasady,

który ograniczałyby możliwości partii do opuszczenia koalicji. Ponadto wskazuje, że w niedalekiej przyszłości

powinna zostać ograniczona swoboda tworzenia partii politycznych ponieważ w Indiach funkcjonuje zbyt dużo

partii politycznych, wiele z nich jest tworzona ad hoc bez wyraźnej ideologii i programu. Funkcjonują nawet partie,

które nie uczestniczą w wyborach tylko działają jako grupy interesu. Badacz obawia się, że takich partii w

278

z koalicji może doprowadzić do wcześniejszych wyborów. Możliwości wywierania presji

koalicyjnej będą prowadzić do decyzji korzystnych dla partii regionalnych w zakresie polityki

zagranicznej albo w innych kwestiach, które będą do zaakceptowania przez te partie, takie jak

nadanie specjalnego statusu stanowi, podział mandatów w wyborach i inne. Należy jednak

zwrócić uwagę, na fakt, że istnieje możliwość, że partia rządząca uzyska poparcie spoza

koalicji, co sprawi, że nawet opuszczenie koalicji przez partię regionalną nie spowoduje

konieczności organizacji wcześniejszych wyborów. Ponadto partia rządząca może dążyć do

pozyskania nowych partnerów koalicyjnych ad hoc, którzy nie będą mieli jasno określonej

polityki zagranicznej, która jest naznaczona ich regionalnym charakterem. Pozyskanie takich

partnerów będzie możliwe między innymi poprzez porozumieniu w sprawie korzyści, które

uzyskają nowi członkowie koalicji. Oznacza to, że koalicja stworzona z wielu partii nie zawsze

oznacza, że partie regionalne mogły realizować własną koncepcję polityki zagranicznej, tak jak

było to w przypadku UPA II w latach 2009-2014 i roli DMK. Ponadto zwrócono uwagę, że

partie ogólnokrajowe będą nabierać coraz więcej doświadczenia w negocjacjach z partnerami

koalicyjnymi w kwestiach związanych z kształtowaniem polityki zagranicznej Indii. To samo

będzie się odnosiło do wzrostu kompetencji partii regionalnych. Oznacza to, że nawet

potencjalnie słabe i niestabilne koalicje będą sprawnie podejmować decyzję w kwestiach

związanych z polityką zagraniczną, z uwzględnieniem interesów partnerów koalicyjnych, bez

konieczności użycia szantażu opuszczenia koalicji.

Drugi scenariusz zakłada, że partia stojąca na czele koalicji zdobywa ponad połowę

mandatów w Lok Sabha, co oznacza, że koalicja jest stabilna i możliwość przedwczesnych

wyborów spowodowanych jej rozpadem jest niewielka. Wówczas partie regionalne, które są w

koalicji, nie mogą stosować szantażu wyjścia z niej, aby osiągnąć zamierzone cele. Oznacza

to, że muszą stosować inne strategie, takie jak oferowanie korzyści dla partii rządzącej na

szczeblu stanowym lub centralnym, związanych lub niezwiązanych z polityką zagraniczną. Z

kolei jeśli partia stojąca na czele koalicji zdobędzie większość dwóch trzecich mandatów, to

najbliższych dekadach będzie coraz więcej. W tym kontekście zauważono, że Komisji Wyborcza Indii planuje

rozwiązywanie partii politycznych, które przez więcej niż pięć lat ani razu nie wzięły udziału w wyborach na

szczeblu stanowym lub centralnym. Wydaje się, że może to wpłynąć pozytywnie na stabilność koalicji zarówno

na szczeblu stanowym jak i centralnym. Ponadto badacz zwraca uwagę na fakt, że wspieranie rządu bez bycia

częścią koalicji jest uzyskaniem władzy bez żadnej odpowiedzialności. Dlatego też partie które są w koalicji

powinni być zobligowane co objęcia co najmniej jednej teki ministerialnej. Ponadto partie powinny być

zobowiązane do realizowania chociaż minimum programowego przedstawionego przez partię, która stoi na czele

koalicji. K.K. Tummala, Coalition Politics in India: 2004–2009, “Asian Journal of Political Science” 2009, nr 3,

s. 323-348.

279

wówczas nie będzie musiała w dużym stopniu konsultować podejmowanych decyzji. Jednak

pozostają kwestie kluczowe, takie jak zmiana granic państwa i podział wód rzek, które muszą

być zaakceptowane przez rządy stanowe, w których mogą rządzić samodzielnie lub w koalicji,

partie regionalne. Oznacza to, że koalicja, w której partia rządząca będzie mieć zwykła lub

kwalifikowaną większość, nie wyklucza sytuacji, w której partie regionalne będą realizować

własną koncepcje polityki zagranicznej. Świadczy o tym studium przypadku TMC z Bengalu

Zachodniego w rządzie NDA od 2019 roku. TMC jest w opozycji do partii rządzącej i jest w

stanie uniemożliwić podpisanie porozumienia w sprawie podziału wód rzeki Teesta. Zwrócono

uwagę na, że partie regionalne są i będą w przyszłości bardziej istotną rolę we wpływie na

politykę zagraniczną kreowaną przez rząd centralny, jeśli partia rządząca ma świadomość, że

kwestie, które negocjują mogą mieć wpływ na wynik wyborów zarówno na szczeblu

centralnym jak i stanowym.

Trzeci scenariusz analizuje możliwość powstania koalicji wyłącznie z partii

regionalnych. Wydaje się jednak mało prawdopodobne, aby mogło się do wydarzyć w ciągu

najbliższych kilku dekad. co oznacza, że partie regionalne w dużej zależne będą od polityki

tworzonej przez partie ogólnokrajowe Jednak nawet hipotetycznie rzecz biorąc powstanie

koalicji złożonej z partii regionalnych, nie oznaczałoby, że wszystkie partie wchodzące w jej

skład miałyby szansę realizować własną politykę zagraniczną. Kilka największych partii

zapewne zdominowałoby tworzenie strategii polityki zagranicznej, co i tak oznaczałoby

znaczenie wydłużony proces podejmowania decyzji przy tak dłużej ilości programów

regionalnych. Zwrócono uwagę na fakt, że niebezpieczne dla stabilności koalicji byłoby

tworzenie koalicji w których będą konkurujące ze sobą w jednym stanie partie regionalne. Na

przykład DMK i AIADMK z Tamilnadu lub JD (U) oraz RJD z Biharu. Kolejnym zagrożeniem

w tym scenariuszu jest trudność w stworzeniu spójnej strategii polityki zagranicznej. Z drugiej

strony jednak strategii ta nie zmienia się drastycznie po wyborach, co oznacza, że koalicja

złożona tylko z partii regionalnych mogłaby bazować na strategii opracowanej przez

poprzednie rządy.

Drugi czynnik, który będzie mieć w przyszłości wpływ na wzrost lub spadek znaczenia

partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii, dotyczy możliwości powstania

ram instytucjonalno-prawnych, które regulowałyby rolę rządów stanowych, a co za tym idzie

reprezentujących je partii regionalnych, w kreowaniu polityki zagranicznej. Ponadto istotne

będzie zreformowanie już istniejących i tworzenie nowych instytucji, które będą zajmować się

koordynacją współpracy między rządem centralnym a rządami stanowymi i reprezentującymi

je partiami regionalnymi, w kwestiach związanych z polityką zagraniczną. Czynnik ten ma

280

potencjał, aby odegrać jedną z kluczowych roli we wzroście lub spadku znaczenia partii

regionalnych.

Pierwszy scenariusz zakłada brak przyjęcia nowych ram instytucjonalno-prawnych w

najbliższych dekadach. R. Dossani i S. Vijaykumar zwracają uwagę na brak zdolności partii

regionalnych do wprowadzenia zmian instancjonalno-prawnych, które miały wpływ na

uzyskanie formalnych możliwości wpływu na politykę zagraniczną przez rządy stanowe.

Badacze podkreślają, że nawet partie regionalne, które jednocześnie rządziły na szczeblu

stanowym i były członkiem koalicji na szczeblu centralnym, nie doprowadziły do

wprowadzenia nowych regulacji243. Zapisy w Konstytucji Indii w tym zakresie nie zostały

zmienione od 1950 roku. Należy podkreślić, że nie ma to związku z niechęcią rządu centralnego

do wprowadzania zmian w konstytucji, tylko brakiem spójnej inicjatywy ze strony partii

regionalnych. Indyjska konstytucja jest jednym z najczęściej zmienianych tego typu

dokumentów wśród państw demokratycznych244. Nie oznacza to, że partie regionalne nie będą

mogły odgrywać ważniejszej roli w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii. Rządy centralny

będzie prawdopodobnie w dalszym ciągu w sposób nieformalny zrzekał się swoich kompetencji

i przekazywał je rządom stanowym. Jednak oznacza to, że jeśli zmieni się zmieni się

przywództwo partii rządzącej lub do władzy dojdzie inna partia, kompetencje te będą mogły

zostać szybko bez i żadnych procedur odebrane. Będzie to powodowało brak stabilności w i

konsekwencji w polityce kształtowanej przez partie regionalne. W tym kontekście najgorszym

z możliwych rozwiązań, które rząd centralny mógłby wybrać, jest próba wykluczenie partii

regionalnych z procesu kształtowania polityki zagranicznej. Wpłynęłoby negatywnie na relacje

między rządem centralnym i rządami stanowymi. Spowodowałoby utratę i tak niewielkiego

obecnie zaufania oraz agresywną i nieprzewidywalną politykę partii regionalnych, które

musiałyby siłą walczyć o realizację postulatów związanych z polityką zagraniczną. Miałoby

to negatywny wpływ na relacje Indii z państwami regionu ale także spoza regionu. Ucierpiałyby

także relacje gospodarcze i rozwój gospodarczy Indii. Rząd centralny nie powinien postrzegać

rosnącej roli stanów i partii regionalnych jako zagrożenia, tylko jako szansy na tworzenie

spójnej i bardziej funkcjonalnej strategii polityki zagranicznej. Powinny zostać wypracowane

243 R. Dossani, S. Vijaykumar, Indian Federalism and the Conduct of Foreign Policy in Border States

State Participation and Central Accommodation since 1990, “International Law and Conflict Resolution” 2016

2016, Stanford Journal of International Relations, https://web.stanford.edu/group/sjir/7.1.07_dossani.html (dostęp

13.12.2019). 244 Do czerwca 2020 roku nie powstały uregulowanie instytucjonalno-prawne roli rządów stanowych w kreowaniu

polityki zagranicznej Indii, które odzwierciedlały ich rzeczywistą rolę zarówno na szczeblu centralnym jak i

stanowym.


281

nowe zasady i reguły współpracy w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii. Przykładem dla

Indii mogą być Chiny, które od początku lat 80. XX wieku, wykorzystują potencjał prowincji

do rozwijania relacji politycznych i gospodarczych245.

Drugi scenariusz zakłada, że zostaną przyjęte nowe regulacje, które usankcjonują

rosnącą rolę rządów stanowych i partii regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej

Indii. Obja Borah Hazarik zauważa, że rosnące znaczenie partii regionalnych w kreowaniu

polityki zagranicznej będzie wpływało na zmianę koncepcji Indii jako państwa federacyjnego.

Ten proces powinien mieć przełożenie na usankcjonowanie nowych praw i obowiązków

rządów stanowych w kształtowaniu polityki zagranicznej. Federacja powinna być rozumiana

jako idea, która ma umożliwiać stanom i reprezentującym je partiom regionalnym większy

udział w kreowaniu zagranicznej polityki ekonomicznej i regionalnej. Zmiany te oznaczają, że

następuje transformacja, która ma polegać na zmniejszeniu znaczenia rządu centralnego na

rzecz rządów stanowym246. Jednak, nawet pomimo formalnego nadania nowych kompetencji

rządom stanowym, a co za tym idzie partiom regionalnym, nie będzie to zawsze oznaczać, że

rzeczywista sytuacja ulegnie zmianie. Rząd centralny może doprowadzić do zmiany prawa, aby

pozyskać partnerów koalicyjnych na szczeblu centralnym i/lub stanowym albo osiągnąć inne

korzyści, ale może utrudniać wprowadzenie nowych regulacji w życie. Należy mieć na uwagę,

że rząd centralny posiada wiele kompetencji, z których będzie mógł skorzystać, aby

szantażować rząd stanowy, aby ten nie podejmował niekorzystnych działań w kwestiach

związanych z polityką zagraniczną, która będą istotne dla rządu centralnego. Jednym z

mechanizmów dyscyplinowania partii regionalnych mogłoby być zmniejszenie dotacji z

budżetu centralnego. Autorka nie twierdzi, że przyjęcie nowych regulacji nie wpłynie na wzrost

znaczenia rządów stanowych i partii regionalnych. Jednak zwraca uwagę na to, że indyjski

system będzie musiał przystosować się do zmian i zacząć respektować nowe kompetencje, co

może potrwać dwie, trzy dekady. Przed wprowadzeniem nowych ram instytucjonalno-

prawnych konieczne jest zbudowanie relacji opartych na wzajemnym zaufaniu. Dzięki temu

polityka zagraniczna będzie tworzona w sposób spójny i całościowy a partie regionalne będą

245 P.K. Jha, Federalism, Regionalism and States’ Paradiplomacy in India (w:) L. Lobo, J. Sha (red.) ,Federalism

in India: Towards a Fresh Balance of Power, Rawat Publication, Jaipur 2014. 246 P. Soldatos, An Explanatory Framework for the Study of Federated States as Foreign-policy Actors, (w:) H. J.

Michelman, P. Soldatos (red.) Federalism and International Relations: The Role of Subnational Units, Clarendon

Press, Oxford 1999; I. D. Duchacek, Perforated Sovereignties: Towards a Typology of New Actors in International

Relations, (w:) Michelman, Solidatos , s. 1–33; K. Boeckelman,, Federal Systems in the Global Economy:

Research Issues, “Publius: The Journal of Federalism” 1996, nr 26, no.1, s.1–10.

282

mogły zaprezentować wyborcom podczas wyborów stanowych sukcesy osiągnięte w sferze


Wzrost lub spadek znaczenie rządów stanowych i reprezentujących je partii

regionalnych nie będzie zależał tylko od nowych ram instytucjonalno-prawnych, ale także od

tego jak będą funkcjonować instytucje które powstały aby koordynować współprace między

rządem centralnym a rządami stanowymi. Najbardziej optymistyczny scenariusz zakłada, że

rząd centralny w porozumieniu z rządami stanowymi i partiami regionalnymi będzie usprawniał

funkcjonowanie istniejących już instytucji i będzie tworzył nowe. Liderzy partii regionalnych

wielokrotnie zwracali uwagę, że powinno odbywać się więcej spotkań i konsultacji, która

umożliwiłaby wypracowanie wspólnego stanowiska w kwestiach związanych z polityką

zagraniczną. Nowe mechanizmy powinny być platforma do negocjacji i wymiany poglądów.

Ponadto istotne będą szkolenia i wykłady, które miałyby uświadomić, że celem polityki

zagranicznej jest osiągnięcie wspólnych celów a nie prowadzenie szantażu czy innych taktyk,

które mają na celu zablokowania działalności rządu centralnego bez chęci podejmowania

negocjacji248. W każdym ze stanów powinny mieć oddział instytucje prowadzące szkolenia i

koordynujące współprace między rządem centralnym a rządami stanowymi. Wówczas

konsultacje i negocjacje mogłyby się odbywać nie tylko w New Delhi, ale także w stolicach

stanów. W tym kontekście zwrócono uwagę, że wyzwaniem będzie wyszkolenie personelu i

zapewnienie odpowiedniej infrastruktury dla nowo powstałych instytucji. Obawę budzi fakt, że

administracja publiczna w Indiach ma tendencje do tworzenia nadmiernej biurokracji, co

powoduje spadek jej efektywności oraz niechęć obywateli do korzystania z jej usług. Dlatego

też Indie powinny wykorzystywać najlepsze praktyki stosowane przez państw którymi

współpracują, zachęcać studentów uzyskujących dyplomy uczelni wyższych poza granicami

do powrotu do Indii oraz korzystać z doświadczeń diaspory. Ponadto rządy stanowe powinny

mieć przedstawicielstwa poza granicami Indii. Rząd centralny powinien zachęcać także państw

do otwierania konsulatów i/lub biur konsularnych poza New Delhi.

Kolejny scenariusz zakłada, że istniejące instytucje będą funkcjonować bez zmian, a

nowe nie powstaną. Rząd centralny nie będzie dążył do rozbudowania infrastruktury, która

będzie wykorzystywana do prowadzenia negocjacji i konsultacji. Oznacza to, że działania te

247S. Ramachandaran, Who Handles India’s Foreign Affairs: States, Prime Minister’s Office or the Ministry of

External Affairs?, “The Round Table” 2014, nr 3, s. 335-337. 248 F. Tewari, H.V. Pant, Paradiplomacy and India: Growing Role of States in Foreign Policy, Observer Research

Foundation, December 2016, https://www.orfonline.org/expert-speak/paradiplomacy-and-india/ (dostęp:

12.02.2018).

283

będą prowadzony w nieformalizowany sposób. Wydaje się, że wówczas proces tworzenia

polityki zagranicznej będzie wolniejszy i bardziej skomplikowany, co będzie mieć negatywny

wpływ na relacje z państwami z regionu.

Trzeci czynnik, który będzie miał wpływ na wzrost lub spadek znaczenia partii

regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii, to strategia rządu centralnego wobec

dalszej liberalizacji gospodarki i rola w tym procesie rządów stanowych. Od 1991 roku, czynnik

ten miał największy wpływ na wzrost znaczenie partii regionalnych w kształceniu polityki

zagranicznej Indii. Kluczowe dla partii regionalnych było sektorowe zniesienie zakazu

bezpośrednich inwestycji zagranicznych, umożliwienie organizacji szczytów gospodarczych ,

przyjmowanie i wysyłanie misji gospodarczych oraz otwierania specjalnych stref

ekonomicznych.

Pierwszy scenariusz zakłada dalszą liberalizacja gospodarki, która będzie związana z

decentralizacją procesu podejmowania decyzji oraz tworzeniem strategii rozwoju z

uwzględnieniem postulatów partii regionalnych. Zwrócono uwagę, że rząd centralny od

początki lat 90., XX wieku, a szczególności od momentu dojścia władzy przez premiera N.

Modiego w 2014 roku, zachęca rządy stanowe do prowadzenia niezależnej polityki w kwestiach

związanych z gospodarką i handlem. Tendencja ta będzie kontynuowana przez kolejne rządy,

co będzie oznaczało przekazania większej ilości prerogatyw rządom stanowym i

reprezentującym je partiom regionalnym. Zwrócono uwagę, że wówczas premierzy stanowi

będą odgrywać bardziej istotną rolę między innymi w tworzeniu strategii dalszej liberalizacji

indyjskiej gospodarki oraz zmiany przepisów i regulacji dotyczących współpracy z inwestorem

z Indii i z zagranicy. Konieczne jest, aby rząd centralny przeprowadził kampanię, która będzie

mieć na celu konsultacje z rządami stanowymi i reprezentującymi je partami regionalnymi w

kwestii zmian, które powinny zostać przeprowadzone. Kolejnym wyzwaniem będzie

ujednolicenie na terenie całych Indii reguł i zasad dotyczących przyjmowania bezpośrednich

inwestycji zagranicznych oraz otwierania specjalnych stref ekonomicznych. Rząd centralny

powinien skorzystać z rozwiązań wypracowanych przez rządy stanowe najlepiej rozwiniętych

stanów, takich jak Andhra Pradeś, Maharasztra lub Karnataka. Ponadto liderzy partii

regionalnych zyskają dodatkowe kompetencje poprzez wysyłanie i przyjmowanie misji

gospodarczych, udział w delegacjach organizowanych przez rząd centralny. Należy podkreślić,

że takie czynności wykonywali już wcześniej, ale w przyszłości będą mieli więcej prerogatyw,

które umożliwią im podejmowanie bardziej samodzielnych decyzji związanych z

pozyskiwaniem bezpośrednich inwestycji zagranicznych, otwieraniu specjalnych stref

ekonomicznych oraz budowaniu parków technologicznych. Oznacza to, że w przyszłości

284

powstanie paralelny kanał dyplomacji. W tym kontekście A. Wyatt dodaje, że uznanie przez

międzynarodowych liderów, rządów stanowych i reprezentujących je partii regionalnych, jako

partnerów w relacjach gospodarczych będzie rosło. Liderzy państw coraz częściej będą się

spotykali się z premierami rządów stanowych. Z kolei wizyty zagraniczne premierów

stanowych będą mieć większy wpływ na promowanie ich działań oraz prowadzonej przez nich

polityki. Podróże zagraniczne umożliwią liderom partii regionalnych pozyskania wsparcia

wśród bogatych członów diaspory, którzy mogą nie tylko wesprzeć finansowo partię, ale także

pomóc w pozyskaniu bezpośrednich inwestycji zagranicznych i pomóc w budowaniu relacji

politycznych249.

Drugi scenariusz zakłada, że rząd centralny, pomimo dalszej liberalizacji gospodarki250,

nie będzie dążył do zwiększenia a nawet do ograniczenia uprawnień rządów stanowych i

reprezentujących je partii regionalnych. Mniejszy udział rządów stanowych w kształtowaniu

zagranicznej polityki ekonomicznej będzie spowodowany dążeniem rządu centralnego do

sprawowania większej kontroli nad rozwojem gospodarczym stanów. Taka polityka miałaby

doprowadzić do bardziej równomiernego rozwoju gospodarczego Indii. Uznano, że ten

scenariusz jest mało prawdopodobny z kilku powodów. Po pierwsze działania partii

regionalnych w sferze zagranicznej polityki ekonomicznej nie będą budzić tylu kontrowersji,

co w przypadku kwestii związanych z stosunkami politycznymi lub bezpieczeństwem. Po

drugie rozwój gospodarczy stanów będzie miał pozytywny wpływ na rozwój całych Indii.

Rozwój gospodarczy będzie się przekładał na zmniejszenie bezrobocia i wzrost jakości życia,

co pozwoli partiom regionalnym i ogólnokrajowym na zdobycie większej liczby wyborców,

czego konsekwencją będzie wygrana w wyborach. Po trzecie wydaje się mało prawdopodobne,

aby rząd centralny mógł zatrzymać proces zwiększania znaczenia partii regionalnych w

kreowaniu zagranicznej polityki ekonomicznej. Premierzy stanowi reprezentujący partie

regionalne ze stanów Andhra Pradeś, Odisha, Tamilnadu, Bengal Zachodni są

współodpowiedzialni za tworzenia strategii rozwoju gospodarczego. W wybranych stanach

funkcjonują zagraniczne biura handlowe oraz izby handlowe. Premierzy stanowi są

odpowiedzialni za podejmowania szeregu decyzji związanych z wydawaniem zgód na

zagraniczne inwestycje. Autorka, podając te argumenty udowadnia, że chęć odebrania

prerogatyw rządom stanowym spotkałaby się z licznymi protestami, co miałoby negatywny

249 A.Wyatt, Paradiplomacy of India’s chief ministers, “India Review” 2017, nr 1, s. 106-124. 250 Zwrócono uwagę, że wydaje się mało prawdopodobne aby rząd centralny był w stanie zatrzymać proces

liberalizacji gospodarki. Dlatego też nie przedstawiono takiego scenariusza.

285

wpływ na sytuację polityczną i gospodarczą w Indiach. Logiczną kontynuacją działań rządu

centralnego będzie dalsza liberalizacja gospodarki i udzielenie dodatkowych kompetencji

rządom stanowym.

Czwartym czynnikiem, który będzie mieć wpływ na wzrost lub spadek znaczenia partii

regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii, są relacje Indii z państwami

sąsiedzkimi, na które oddziaływać będzie strategia rządu centralnego oraz sytuacja w regionie.

Zaproponowano trzy scenariusze w których poruszyła relacje Indii z wybranymi państwami z

regionu i odniosła do tego rolę partii regionalnych w polityce rządu centralnego.

Pierwszy scenariusz zakłada, że rząd centralny będzie dążył do kontynuowania

przyjętej na początku lat 90. strategii wobec Nepalu, Bhutanu, Bangladeszu, Sri Lanki oraz

państw Azji Południowo-Wschodniej, która zakładała rozwój współpracy politycznej,

gospodarczej i naukowo-kulturowej251. Autorka zakłada, że w tym scenariuszu pomimo wielu

wyzwań i problemów w relacjach Indii z Pakistanem i Chinami, rząd centralny będzie dążył

do normalizacji stosunków z tymi państwami. Sukces rządu centralnego będzie możliwy dzięki

zaangażowaniu partii regionalnych w tworzenie i implementowanie polityki zagranicznej.

Będzie to możliwe ze względu na decentralizację procesu kształtowania polityki zagranicznej.

Partie regionalne ciągle będą dążyły do realizacji regionalnych priorytetów polityki

zagranicznej, ale będą to robić z uwzględnieniem interesu całego państwa. Będzie to możliwe

dzięki zwiększeniu finansowania, co umożliwi zatrudnienie znacznej liczby osób

zaangażowanych w tworzenie polityki zagranicznej zarówno na szczeblu centralnym jak i

stanowym. Dzięki czemu rząd centralny i rządy stanowe znajdą sfery, w których będą

uzupełniać swoje kompetencje. Zwrócono uwagę, że w przyszłości premierzy rządów

stanowych reprezentujący partie regionalne, będą coraz częściej brać udział w wizytach w

państwach sąsiedzkimi wspólnie z premierem, ministrem spraw zagranicznych lub z

prezydentem. Podobne wizyty będą także odbywały się na niższym szczeblu. Wydaje się, że w

nadchodzących dekadach zwiększy się liczba ministrów stanowych reprezentujących partie

regionalne, którzy będą przyjmowani z protokołem przeznaczonym dla głów państwa, jak było

to w przypadku wizyt M. Banerjee, liderki TMC w Bangladeszu. Premierzy stanowi będą także

odgrywać większą rolę w przyjmowaniu liderów państw sąsiedzkimi w Indiach.

W tym scenariuszu jako studium przypadku wybrano wzrost znaczenia roli partii

251 T. S. Maini, Border Regions and India's neighbourhood linkages: a comparative study of Indian Punjab and

West Bengal, “Asian Ethnicity” 2013, nr 2, s. 251-257.

286

regionalnych z Bengalu Zachodniego oraz z stanów Północno-Wschodnich w kształtowaniu

polityki zagranicznej wobec Bangladeszu, państwa Azji Południowo-Wschodniej oraz Chin.

TMC będzie prowadziła bardziej aktywną politykę wobec Bangladeszu. Dzięki współpracy

rządu centralnego z TMC, polityka wobec tego państwa będzie spójna i komplementarna ze

względu na lepsze zrozumienie uwarunkowań lokalnych. Promowanie bliższych relacji między

mieszkańcami dawnej prowincji Bengal będzie się przekładać na poprawę relacji z

Bangladeszem w kwestiach współpracy politycznej, gospodarczej oraz naukowej i kulturalnej.

Przełoży się to na podpisanie porozumienia o podziale wód rzeki Teesta. Umożliwi to

uregulowanie podziału wód pozostałych 54 rzek. Dobre relacje z Bangladeszem będą

wykorzystane przez Indie to uzyskania lepszego połączenia lądowego i morskiego ze stanami

Północno-Wschodnimi oraz z Mjanmą. Mjanma, jest jedynym państwem Azji Południowo-

Wschodniej, która dzieli granice lądową z Indiami. Relacje z Mjanmą będą miały wpływ na

budowanie strategii wobec całej Azji Południowo-Wschodniej. Indie będą kontynuować Act

East Policy, co będzie miało na celu budowanie bliższych relacji politycznych i gospodarczych

z państwami Azji Południowo-Wschodniej. Po raz kolejny kluczowa w osiągnięciu tego celu

będzie współpraca rządu centralnego z partiami regionalnymi. Szczególnie istotną rolę odegrają

partie regionalne ze stanów Północno-Wschodnich: Arunachal Pradeś, Nagaland, Manipur i

Mizoram, które dzielą z Mjanmą granicę o długości 1600 kilometrów. Plemiona Naga z

Nagalandu i Mizo z Mizoramu mieszkają zarówno w Indiach jak i w Mjanmie, co będzie mieć

pozytywne przełożenie na budowanie relacji między Indiami a ich wschodnim sąsiadem. W

tym procesie pozytywną rolę będzie odgrywało Ministry of Development of North Eastern

Region (MDNER), które powstało w 2001 roku, aby koordynować współpracę między rządem

centralnym a rządami stanowymi i reprezentującymi je partiami regionalnymi ze stanów

Północno-Wschodnich. North Eastern Region Vision 2020252 przedstawione przez North

Eastern Council oraz MDNER miały na celu zwiększanie udziału rządów stanowych i

reprezentujących je partii regionalnych w tworzeniu zagranicznej polityki ekonomicznej i

zagranicznej wobec państw sąsiedzkich. Trend ten będzie kontynuowany. Ponadto poza

działaniami MDNER, partie regionalne z Północnego-Wschodu wspierały rząd centralny w

negocjacjach w sprawie otwarcia granicy lądowej z Mjanmą, co nastąpiło 2018 roku. W

kwietniu 2020 roku zostało otwarte połączenie autobusowe między Imphal (stolicą stanu

Manipur) a Mandalay w Mjanmie. Stany Północno-Wschodnie graniczą nie tylko z Mjanma,

252 North Eastern Region Vision 2020, Ministry of Development of North Eastern Region and North Eastern

Council, The Vision Report, Agartala, 2008.

287

ale także z Bangladeszem, Chinami, Bhutanem i Nepalem. Liderzy partii regionalnych będą

odgrywać istotniejszą rolę w tworzeniu i implementowaniu polityki zagranicznej wobec tych

państw. Pod wpływem partii regionalnych, rząd centralny będzie dążył do zwiększania ilości

przejść granicznych oraz będzie inwestował w projekty budowy infrastruktury transportu

lądowego oraz morskiego. Rząd centralny będzie także współpracować z rządami stanowymi i

reprezentującymi je partiami regionalnymi w kwestiach związanych z wykorzystaniem

potencjału produkcji energii wodnej, aby stany mogły eksportować energię, co przyczyni się

nie tylko do nawiązania bliższych relacji z państwami sąsiedzkimi, ale także to rozwoju

gospodarczego tych stanów253. Rząd stanowe w porozumieniu z rządem centralnym będą

budować bliższe relacje gospodarcze pomiędzy Tybetem a Ladakhiem, stanami Północno-

Wschodnimi a prowincją Junnan. Budowanie relacji między regionami przygranicznymi

wpłynie na poprawę relacji między Indiami i Chinami. W przypadku współpracy

przygranicznej z Chinami będą także zaangażowane partie regionalne z Uttar Pradeś, Biharu,

Himachal Pradeś, Uttarakhandu, Sikkimu oraz terytorium związkowego Dźammu i Kaszmir

oraz Ladakh. Potencjał współpracy handlowej i gospodarczej jest bardzo zróżnicowany.

Istnieje możliwość otworzenia haatów i podpisania porozumień dotyczących miast i

stanów/prowincji partnerskich. Rząd centralny zacznie wykorzystywać ten potencjał.

Wyzwaniem będą obawy przed wykorzystaniem przez Chiny tej formy współpracy do

infiltrowania indyjskiego społeczeństwa i prób wywierania wpływu w regionach

przygranicznych.

Drugi scenariusz skupia się na relacjach Indii z Pakistanem i Chinami, które ulegną

znacznemu pogorszeniu. Będzie dochodzić do regularnych starć na granicy, w których będą

ginąc zarówno żołnierze jak i cywile. Rząd centralny zdecyduje o ograniczaniu współpracy

politycznej, gospodarczej, naukowej i kulturalnej z Chinami oraz nałoży dodatkowe

ograniczenia na współpracę z Pakistanem. Rząd centralny może zdecydować się na dwa

sposoby rozwiązania tego kryzysu w relacjach w sąsiadami. Obydwa rozwiązania zakładają, że

rząd centralny będzie dążył do normalizacji relacji a nie do eskalacji, która mogłaby zakończyć

się wybuchem wojny. Pierwsze rozwiązanie zakłada, że ze względu na starcia na granicy i

obawę przed wybuchem konfliktu zbrojnego, rząd centralny wprowadzi rządy prezydenckie w

stanach i terytoriach związkowych graniczących z Pakistanem i Chinami. Rozwiązane zostaną

wówczas parlamenty stanowe, a władza w stanach będzie sprawowana bezpośrednio przez rząd

253 S. Khanna, Economic Opportunities or Continuing Stagnation, “Seminar” 2005, nr 11.

288

centralny. Jednocześnie na poziomie koalicji, partia rządząca będzie dążyła do scentralizowania

tworzenia polityki zagranicznej. Partie regionalne będą musiały akceptować decyzje

podejmowane przez partię rządząca ze względu na możliwość wybuchu konfliktu zbrojnego.

Jeśli partie regionalne odmówią współpracy, istnieje możliwość wprowadzenia rządów

prezydenckich (stanu wyjątkowego) na terenie całego kraju. Wówczas parlament zostanie

rozwiązany i Indiami będzie rządzić prezydent poprzez wydawanie dekretów. Oznacza to, że

swoboda partii regionalnych w tworzeniu zagranicznej polityki ekonomicznej, rozwijania

współpracy między mieszkańcami obszarów przygranicznych, promowaniu współpracy

naukowej i kulturalnej oraz realizacji już istniejących i podpisywania nowych umów i

strategicznym partnerstwie między miastami i stanami/prowincjami, zostanie ograniczona lub

całkowicie zawieszona. Będzie to miało wpływ na ograniczenie roli partii regionalnych w

kształtowaniu polityki zagranicznej. Unormowanie relacji z Pakistanem i Chinami doprowadzi

do zakończenia rządów prezydenckich na szczeblu stanowym i centralnym. Nie jest jednak

pewne czy rząd centralny będzie dążył do ponownego zdecentralizowania procesu

kształtowania polityki zagranicznej. Drugie zaproponowane rozwiązani zakłada, że rząd

centralny będzie dążył do większego zaangażowania partii regionalnych, aby stworzyć spójną

strategię mającą na celu normalizację relacji z Pakistanem i Chinami. Jednym z powodów takiej

decyzji będzie kalkulacja rządu centralnego, która wykaże, że brak wystarczającego

zaangażowania partii regionalnych był jednym z czynników, który miał negatywny wpływ na

relacje Indii z Pakistanem i Chinami. Znajomość lokalnych i regionalnych uwarunkowań okaże

się kluczowa w odbudowaniu bliskich relacji między mieszkańcami obszarów

przygranicznych, co będzie mieć przełożenie w dłużej perspektywie na poprawę relacji z

Pakistanem i Chinami. W tym kontekście zwrócono uwagę, że ze względu na bliską współpracę

gospodarczą Indii z Chinami, nie tylko partie regionalne ze stanów przygranicznych będą

odgrywały istotną rolę w normalizacji relacji między państwami, ale także stany rozwinięte

gospodarczo, takie jak: Andhra Pradeś, Tamilnadu, Maharasztra. Dlatego też rząd centralny

pomimo trwających konfliktów, będzie przekazywał jeszcze większe uprawnienia rządom

stanowym i reprezentującym je partiom regionalnym w zakresie: tworzeniu zagranicznej

polityki ekonomicznej, rozwijania współpracy między mieszkańcami obszarów

przygranicznych, promowaniu współpracy naukowej i kulturalnej oraz realizacji już

istniejących i podpisywania nowych umów i strategicznym partnerstwie między miastami i

stanami/prowincjami. Działania partii regionalnych, szczególnie w przypadku Chin, będzie

miało wpływ na normalizacje relacji między państwami.

Trzeci scenariusz zakłada, że Indie będą zmuszone zmienić politykę wobec Nepalu i

289

Bhutanu ze względu na rosnącą rolę Chin w regionie Azji Południowej. Najważniejszym

wyzwaniem będzie zmiana statusu granicy indyjsko-nepalskiej, która nie będzie już granicą

otwartą oraz nawiązania przez Bhutan oficjalnych relacji dyplomatycznych Chinami. Zmiana

porozumienia z Nepalem w sprawie granicy będzie wynikała z bliższych relacji Nepalu z

Chinami. Chiny staną się głównym partnerem handlowym Nepalu oraz największym dawcą

pomocy rozwojowej. Zwiększy się także ilość studentów nepalskich, który będą otrzymywać

stypendia, aby studiować w Chinach. Ponadto w Nepalu powstanie coraz więcej instytucji

promujących chińską kulturę i język. Dynamicznie będzie się rozwijać współpraca na poziomie

miast i prowincji. Zmiana statusu granicy indyjsko-nepalskiej oraz bliższe relacje Nepalu z

Chinami będzie oznaczała większa zaangażowanie w kształtowanie polityki zagranicznej partii

regionalnych ze stanów przygranicznych z Nepalem, takich jak SP, BSP z Uttar Pradeś oraz

TMC z Bengalu Zachodniego. Będzie to konieczne ze względu na konieczność patrolowania

granicy. Ponadto będzie musiał zostać wypracowany nowy model współpracy, dotyczący

statusu Indusów w Nepalu i Nepalczyków w Indiach. Jednak współpraca rządu centralnego z

partiami regionalnymi nie będzie dotyczyła tylko kwestii związanych ze zmianą statusu

granicy. Aby wzmocnić pozycję Indii w Nepalu nie wystarczy przekazanie większych środków

finansowych w ramach pomocy rozwojowej. Konieczne będzie wykorzystanie wspólnej

historii, kultury i religii, którą dzielą mieszkańcy obszarów przygranicznych. Partie regionalne,

ze względu na znajomość specyfiki regionalnej, będą wspomóc rząd centralny w tworzeniu

jednolitej i zrównoważonej strategii, która będzie mieć na celu zmianę jakości stosunków Indii

z Nepalem.

Drugim wyzwaniem dla Indii w przedstawionym scenariuszu będzie nawiązanie przez

Bhutan relacji dyplomatycznych z Chinami, co będzie miało wpływ na zmianę układu sił w

regionie. Sytuacja dla Indii stanie się jeszcze bardziej skomplikowana ponieważ Bhutan

zdecyduje się na przystąpienie do chińskiej Inicjatywy Pasu i Szlaka (Belt Road Initiative,

BRI). Zmiana ta wpłynie na wzrost znaczenia partii regionalnych ze stanów graniczących z

Bhutanem, ze szczególnym uwzględnieniem Bengalu Zachodniego i Asamu. Wzrośnie także

rola partii regionalnych z pozostałych stanów Północno-Wschodnich. Rząd centralny będzie

zmuszony do realizacji większych inwestycji w stanach graniczącym z Bhutanem. Będzie to

oznaczało konieczność konsultacji z rządami stanowymi, które najlepiej znają wyzwania z

jakimi borykają się te stany. Ponadto w odpowiedzi na rosnąca rolę Chin w regionie Azji

Południowej, Indie będą dążyły do zintensyfikowania procesu integracji regionalnej, z

wyłączeniem SAARC ze względu na impas spowodowany pogarszającymi się relacjami z

Pakistanem. Wpłynie to na ograniczenie roli partii regionalnych z Dźammu i Kaszmir, które

290

będą dalej promowały współpracę w ramach SAARC. Wzrośnie rola partii regionalnych

graniczących z Bangladeszem, Bhutanem oraz Mjanmą ponieważ kluczowe dla wzmocnienia

pozycji Indii w regionie będą organizacje: BIMSTEC, MGC i ASEAN. Wpływ na

zintensyfikowanie współpracy z tymi organizacjami będą miały także stany i reprezentujące je

partie regionalne, które obecnie współpracują i planują dalszą współpracę z państwami z Azji

Południowo-Wschodniej w zakresie wymiany gospodarczej, naukowej i kulturalnej oraz

budowania partnerstwa na poziomie miast i stanów.

Piątym czynnikiem, który będzie mieć wpływ na wzrost lub spadek znaczenia partii

regionalnych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii będzie poziom edukacji i

świadomości politycznej wyborców.

W pierwszym scenariuszu poziom edukacji i świadomości politycznej indyjskiego

społeczeństwa będzie coraz większy, co będzie miało wpływ na wzrost zdolności krytycznego

spojrzenia na programy wyborcze oraz deklaracje partii regionalnych. Odwołano się do badań

Smruti S. Pattanaik, i zwrócono uwagę że ze względu na coraz większą świadomość polityczną

mieszkańców, partie regionalne będą stawały przed nowymi wyzwaniami. Wyborcy nie będą

popierać już partii, które będą budować program wyborczy jedynie na obietnicach nie

wspartych żadnymi konkretnymi programami i strategiami. Większa będzie zrozumienie wśród

wyborców konieczności wprowadzenia zmiany w polityce rozwojowej stanów, która będzie

przekładać się na zagraniczną politykę ekonomiczną. Konieczne będzie dokonanie

niepopularnych do tej pory wśród wyborców zmian, takich jak ograniczenia subsydiowania

produktów żywnościowych oraz benzyny i oleju opałowego, wprowadzenie mechanizacji

rolnictwa, otwieranie fabryk, kopalń i hut. Scenariusz zakłada, że dzięki lepszej edukacji

wyborców, partie regionalne uzyskają od nich wsparcia i będą mogły tworzyć jednolitą

strategię z rządem centralnym w kwestii pozyskiwania inwestycji zagranicznych, tworzenia

specjalnych stref ekonomicznych i otwierania parków technologicznych. Ponadto wydaje się,

że ograniczone zostanie użycie zagrożenia ze strony Pakistanu i/lub Chin jako jednego z

czynników, które będą mieć wpływ na wygrywanie wyborów na szczeblu centralnym i

stanowym. Partie regionalne będą opierać programy wyborczy na osiągnięciu jak największych

korzyści ze współpracy z państwami sąsiedzkimi. Będą angażować się w konstruktywny

sposób w politykę rządu centralnego w kwestii rozwiązywanie problemów granicznych oraz

podziału wód rzek. Należy dodać, że partie regionalne będą dążyć do aktywnego uczestniczenia

w innych sferach związanych z kształtowaniem polityki zagranicznej, ciągle będą się

koncentrować na kwestiach regionalnych, ale uwzględnieniem strategii ogólnokrajowej.

Oznacza to, że nastąpi zmiana w sposobie realizowania regionalnych interesów partii, które już

291

nie będą musiały się odbywać kosztem interesu ogólnonarodowego, a poprzez konsultacje i

negocjacje z rządem centralnym. Wpłynie to na zmianę postrzegania partii regionalnych, które

nie będą już przedstawione przez pryzmat szantażu wyjścia z koalicji lub blokowania obrad

parlamentu jeśli nie osiągną zamierzonych celów, a jako stabilni partnerzy koalicyjni. W tym

kontekście należy odwołać się do opinii C.P. Bhambhri uważa, istotne będzie, aby media

indyjskie oraz badacze w przyszłości powstrzymywali się kreowania obrazu rządów stanowych

i reprezentujących je partii regionalnych, jedynie jako aktorów, którzy dążą do zatrzymania

inicjatyw partii rządzącej wobec państw sąsiedzkich254. Kluczowe w tym procesie będzie

zbudowanie zaufania na linii rząd centralny – rząd stanowe i reprezentujące je partie regionalne.

Zbudowanie zaufania będzie możliwe dzięki coraz większej ilości organizacji

międzyrządowych oraz grup interesu na poziomie centralnym i stanowym, które będą

organizowały kampanii informacyjne i uświadamiające dla wyborców. Ponadto wzrośnie

znaczenie think-tanków i innych instytucji badawczych, które będą promowały wśród

mieszkańców wybranych stanów wiedzę na temat mechanizmów tworzenia koalicji,

kształtowania polityki zagranicznej oraz możliwości rozwoju gospodarczego. Rząd centralny

także będzie dążyć do zwiększenia świadomości obywateli, aby ci mogli krytycznie oceniać

populistyczne programy partii regionalnych, które nie mogą być zaimplementowane przez rząd

centralny. Partiom ogólnokrajowym również będzie zależeć na wzroście edukacji oraz większej

świadomości politycznej wyborców, ponieważ będzie to oznaczać, że koalicje będą bardziej

stabilne. Oznacza to, że partie regionalne, tworząc programy wyborcze oraz reagując na

bieżące wydarzenie, nie będą mogły ignorować tej nowej dynamiki. Deklaracje i programy

polityczne, które będą możliwe do zrealizowania nadadzą nową jakość indyjskiej polityce

zarówno za szczeblu stanowym jak i centralnym. Sukces we współtworzeniu polityki

zagranicznej i gospodarczej będzie mieć wpływ na wzrost znaczenia partii regionalnej nie tylko

w polityce stanowej ale także w na szczeblu centralnym. Będzie to miało przełożenie na wzrost

poparcie wśród grup interesu oraz przedsiębiorców, którzy będą finansować działalność

odnoszących sukces partii regionalnych. Zwrócono uwagę, że będzie to istotny czynnik, nie

tylko w stanach rozwiniętych takich jak Andhra Pradeś czy Maharasztra, ale także w

pozostałych częściach Indii. Będzie to spowodowane ogólnokrajowym trendem wzrostu

gospodarczego oraz stopniowym zmniejszaniem się różnic między najlepiej i najsłabiej

254 C. P. Bhambhri, Indian Foreign Policy: Foreign or Provincial, “The Economic Times” March 2012,

http://articles.economictimes.indiatimes.com/2012-03-31/news/31266594_1_foreign-policy-upa-government-

dmk. (dostęp: 19.08.2019); D. S. Jaspal, An Opportunity for Two Punjabs, “The Tribune” May 2012,

http://www.tribuneindia.com/2012/20120501/edit.htm#6. (dostęp: 19.08.2019).

292

rozwiniętymi częściami Indii. Z kolei A Wyatt zwraca uwagę na inny aspekt wzrostu poziomu

edukacji i świadomości wyborców. Większe wymagania mieszkańców stanów, będą mieć

przełożenie na sprawniejsze funkcjonowanie rządów stanowych. Oznacza to, że premierzy

stanowi, którzy będą odnosić sukcesy, będą mogli je wykorzystać w realizowania ambicji

politycznych na szczeblu centralnym. Przykładem czego jest były premier stanu Gudźarat,

Narendra Modi, który poprzez prowadzenie w dużej mierze niezależnie zagranicznej polityki

ekonomicznej miał wpływ na rozwój gospodarczy stanu, co przyniosło mu bardzo duże

korzyści podczas wyborów do Lok Sabhy. N. Modi zaprezentował siebie jako sprawnego

polityka, który potrafi zarządzać stanem w sposób, który przekłada się na wzrost jakości życia

mieszkańców, ograniczenie bezrobocia oraz tworzenia nowoczesnej infrastruktury.

Drugi scenariusz zakłada, że edukacji edukacja będzie utrzymywała się na niskim

poziomie, co będzie miało wpływ na niski stopień świadomości politycznej wyborców. Będzie

to wynikać z braku wystarczających inwestycji w sektor edukacji, szczególnie na poziomie

szkoły podstawowej i średniej, na których to kończy edukacje większość Indusów. Niski

poziom przygotowania nauczycieli do pracy, duża ilość odwołanych lekcji oraz zła

infrastruktura będą normą na terenach wiejskich oraz w małych miastach. Przyszli wyborcy nie

będą przygotowani do podejmowania przemyślanych i racjonalnych decyzji. Oznacza to, że

partie regionalne będą przedstawić populistyczne programy wyborcze a ich liderzy będą

składać coraz bardziej radykalne zobowiązania wobec wyborców. Będzie to prowadzić do

wydłużenia procesu podejmowania decyzji na szczeblu centralnym i stanowym, w kwestiach

związanych nie tylko z polityką zagraniczną, ale także dotyczących spraw wewnętrznych.

Oznacza to, że wzrośnie ilość konfliktów na linii rząd centralny – rządy stanowe i w obrębie

rządzących koalicji. A. Mattoo i H. Jacob obawiają się, że jednym z powodów konfliktów będą

rosnące nacjonalizmy religijne, które wpłyną negatywnie nie tylko na strategię polityki

zagranicznej ale także na jedność Indii255. Z kolei F. Tewari i H. Pant uważają, że rząd

centralny będzie popadać w konflikty z partiami regionalnymi na podłożu ideologicznym256.

Partie regionalne z powodu coraz bardziej populistycznej polityki będą w wielu przypadkach

przedstawione przez indyjskich badaczy i media jako czynnik destabilizujący indyjską scenę

255A. Mattoo, H. Jacob, Republic of India, (w:) H. Michelmann (red.), Foreign Relations in Federal Countries,

Montreal and Kingston: McGill-Queen’s University Press and Forum of Federations, 2009. 256 Wizyty międzynarodowe mogą także służyć do innych celów takich jak potwierdzenie sekularnego charakteru

partii i jej lidera czego przykładem była wizyta premiera Biharu Nitisha Kumara z JD (United), w Pakistanie w

2012 roku. N. Kumar dążył także do uzyskania poparcia wśród muzułmańskich wyborców w stanie Bihar, I feel

happy to be in Pakistan: Nitish Kumar, „Rediff,” November 2012, https://www.rediff.com/news/report/i-feel-

happy-to-be-in-pakistan-says-nitish-kumar/20121110.htm (dostęp: 9.04.2016).

293

polityczną i uniemożliwiający sprawne podejmowanie decyzji. To utrudni budowę zaufania

między rządem centralnym a partiami regionalnymi. Przedłużające się negocjacje na szczeblu

centralnym w kwestiach związanych w polityką wobec państw sąsiedzkimi mogą spowodować

zniechęcenie lokalnych wyborców do partii ogólnokrajowych oraz zantagonizowanie ich

wobec rządu centralnego. Premierzy stanowi reprezentujący partie regionalne będą dążyć do

tego, aby podejmować działania w zakresie polityki zagranicznej i gospodarczej, które nie

wpłyną negatywnie na wyniki wyborów na poziomie stanowym, ale także centralnym. Oznacza

to, że bycie członkiem koalicji na szczeblu centralnym lub stanowym będzie się ograniczać do

budowania lepszej pozycji partii regionalnej poprzez realizowanie regionalnych interesów, co

będzie się przekładać na zdobycie większego poparcia w wyborach. Brak uwzględnienia

lokalnych żądań będzie skutkować przegraną partii regionalnych w wyborach stanowych.

Dlatego też partie regionalne będą podejmować decyzję o opuszczeniu koalicji i zrezygnowaniu

z tek ministerialnych, aby spełnić żądania mieszkańców stanu. Populistyczna polityka partii

regionalnych będzie mieć w przyszłości negatywny wpływ na relacje z państwami

sąsiedzkimi257. Będzie to dotyczyć nie tylko stosunków politycznych, ale także odbije się

negatywnie na poziomie wymiany gospodarczej, współpracy naukowej i kulturalnej oraz

budowania partnerstwa na poziomie miast i stanów/prowincji. Ponadto może doprowadzić do

zantagonizowania mieszkańców stanów przygranicznych, co może się przerodzić w

początkowo niegroźne potyczki na granicy, które mogą zakończyć się nawet konfliktem

zbrojnym. Kolejnym zagrożeniem wynikającym z braku porozumienia między rządem

centralnym a partiami regionalnymi może być odrodzenia się tendencji separatystycznych,

które były promowane przez wybrane partie regionalne aż do początku XXI wieku. Będzie to

dotyczyć przede wszystkim stanów Północno-Wschodnich, Pendżabu i terytorium

związkowego Dźammu i Kaszmir.

257 Przykładem tego jest polityka partii tamilskich, które nawoływały do ataków na pielgrzymów ze Sri Lanki,

którzy odwiedzali Tamilnadu. Ponadto ówczesna premier stanu Jayalalitha, liderka AIADMK, dążyła do

wydalenia ze stanu Sri Lanka Air Force, którzy odbywali szkolenie. Ponadto premier Jayalalitha odmówiła

otwarcia Asian Athletic Championship jeśli sportowcy ze Sri Lanki wezmą z nich udział. Kolejnym przykładem

był brak wsparcia Assam Gana Sangram Parishad (AGP) z Asamu w kwestii uregulowania granicy Indii i

Bangladeszu w 2015 roku. BJP wówczas zignorowała żądania AGP, twierdząc, że jest to kwestia związana z

bezpieczeństwem państwa. Jednak BJP zmuszone było do negocjacji z partią w innych kwestiach ponieważ

obawiało się, że może odbić się to na pozycji BJP w Asamie. Liderka TMC podkreślała, że rząd centralny nie

ignorować interesów mieszkańców stanów przygranicznych, których dotyczy zmiana granicy z Bangladeszem.

Negocjacje z partiami regionalnymi były konieczne ponieważ partia rządząca nie miała koniecznej większości

dwóch trzecich w Lok Sabha. S. S. Pattanaik, Federalising India’s Neighbourhood Policy: Making the States

Stakeholders, “Strategic Analysis” 2014, nr 1, s. 31-48.

294

Zakończenie

W pracy doktorskiej, odwołując się do liberalnej teorii polityki zagranicznej, przeprowadzano

analizę studium przypadku Indii, co pozwoliło zwrócić uwagę na specyfikę wpływu partii

regionalnych na proces tworzenia polityki zagranicznej. Przyjęcie takiego ujęcia teoretycznego

uzasadnia fakt, że Indie są państwem demokratycznym o federacyjnej strukturze. Ponadto

odwołanie się do liberalnej teorii polityki zagranicznej umożliwiło podkreślenie faktu, że

działania podejmowane przez państwa w polityce zagranicznej są funkcją działań aktorów

wewnętrznych. Przeprowadzana w pracy analiza empiryczna umożliwiła udzielenie

odpowiedzi na postawione w pracy doktorskiej pytania badawcze.

Pierwsze pytanie badawcze dotyczyło czynników, które miały wpływ na rosnące

zainteresowanie partii regionalnych problematyką polityki zagranicznej, co miało przełożenie

na obecność tej tematyki w programach wyborczych, wypowiedziach liderów oraz

dokumentach publikowanych przez te partie. Z przeprowadzonych badań wynika, że

decydowały o tym cztery czynniki jako siły sprawcze.

Pierwszym czynnikiem była następująca od początku lat 90. XX wieku ewolucja

systemu partyjnego, która sprawiła, że partie regionalne stały się języczkiem u wagi

w rządach koalicyjnych. Stabilność koalicji zależała od wsparcia partii regionalnych, które

zdobywały coraz więcej mandatów w wyborach na szczeblu centralnym. Stanowiska i poglądy

partii regionalnych zaczęły odgrywać rolę w procesie tworzenia strategii i podejmowania

decyzji w kwestiach związanych z polityką zagraniczną. Miało to pośredni wpływ na zmianę

charakteru indyjskiego federalizmu, który ewoluował z federalizmu dominującego do

federalizmu kooperacyjnego. Premier, minister spraw zagranicznych oraz wąska grupa

doradców, nie byli już jedynymi aktorami wewnętrznymi zaangażowanymi w działania

związane z tworzeniem i implementowaniem polityki zagranicznej. Odwołując się do

J. Rosenau i jego prac poświęconych liberalnej teorii polityki zagranicznej, należy podkreślić,

że polityka zagraniczna realizowana przez rząd centralny została uzupełniona o stosunki

między indywidualnymi osobami, grupami, partiami politycznymi, co miało wpływ na

zdynamizowanie i wzbogacenie jej treści. Zjawisko to miało wpływ na decentralizację procesu

tworzenia polityki zagranicznej.

Drugi czynnik, wzrost znaczenia od początku lat 90. XX wieku, regionalnych

preferencji w kształtowaniu polityki zagranicznej. Odwołując się do badań P. Gourevitcha,

oznacza to, że funkcjonowanie sfery wewnątrzpaństwowej jest uwarunkowane czynnikami

lokalnymi. Do takich czynników można zaliczyć zróżnicowanie kulturowe, językowe, etniczne

295

oraz zaszłości historyczne w relacjach między państwami, ze szczególnym uwzględnieniem

obszarów przygranicznych. Partie regionalne mają lepsze od partii ogólnokrajowych

predyspozycje do zrozumienia wpływu tych czynników na relacje między Indiami a państwami

sąsiedzkimi ze względu na ich powiązania społeczno-kulturowez tymi państwami. Powstanie

współczesnych państw i wyznaczenie granic spowodowały podzielenie społeczności, które

przez wieki żyły wspólnie. Przykładem jest podział w 1947 roku prowincji Bengal i Pendżab.

Należy podkreślić, że tylko pięć z dwudziestu ośmiu stanów nie dzieli granicy morskiej lub

lądowej z państwami sąsiedzkimi. Polityka Indii wobec Chin ma potencjalne implikacje dla

Arunachal Pradeś, Dźammu i Kaszmir oraz Sikkimu. Wobec Pakistanu ma implikacje dla

Dźammu i Kaszmir, Pendżabu, Radżastanu. Wobec Nepalu konsekwencje dla Biharu,

Sikkimu, Uttar Pradeś, Uttarkhandu oraz Bengalu Zachodniego. Z kolei relacje Indii z

Bangladeszem mają wpływ na Asam, Meghalaya, Mizoram, Tripurę i Bengal Zachodni.

Trzeci czynnik, wzrost znaczenia relacji między partiami regionalnymi a sektorem

biznesowym. Odwołując się do liberalnej teorii polityki zagranicznej, skategoryzowano sektor

biznesu jako jedną z grup interesu (aktora wewnętrznego), który ma wpływ na proces

kształtowania polityki zagranicznej. W Indiach, sektor biznesu jako grupa interesu, nabrał na

znaczeniu w latach 90. XX wieku. Zarówno firmy państwowe jak i prywatne zaczęły wówczas

dążyć do tego, aby wymóc na partiach regionalnych większe zaangażowanie w proces

tworzenia polityki zagranicznej, ze szczególnym uwzględnieniem zagranicznej polityki

ekonomicznej. Korzystne regulacje formalno-prawne podejmowane na szczeblu centralnym

miały bezpośredni wpływ na wzrost dochodów dla sektora biznesowego. Firmy, które czerpały

korzyści z działalności partii regionalnych wspierały je finansowo. Był to istotny czynnik

motywujący partie regionalne do działania, szczególnie w przypadku stanów rozwiniętych

gospodarczo, takich jak Andhra Pradeś, Maharasztra, Odisha czy Tamilnadu. Na początku lat

2000. sektor biznesowy w pozostałych stanach wybranych do studium przypadku zaczął

lobbować na rzecz większego zainteresowania i zaangażowania partii regionalnych w

kształtowanie polityki zagranicznej Indii.

Czwarty czynnik, większe zaangażowanie opinii publicznej oraz elit stanowych w

kwestie związane z polityką międzynarodową. Po odzyskaniu przez Indie niepodległości

polityka zagraniczna nie była istotnym zagadnieniem w indyjskiej dyskusji politycznej (poza

relacjami Indii z Pakistanem). Kwestie związane z polityką wewnętrzną były kluczowe dla

opinii publicznej oraz elit stanowych. Jednak od początku lat 90. XX wieku, polityka

zagraniczna stawała się coraz ważniejszym elementem kampanii wyborczej między innymi ze

względu na zmiany, jakie zaszły na arenie międzynarodowej oraz liberalizację gospodarki.

296

Miało to wpływ na większe zainteresowanie indyjskiego społeczeństwa kwestiami

międzynarodowymi. Odwołując się do liberalnej teorii polityki zagranicznej należy zaznaczyć,

że opinia publiczna zaczęła odgrywać coraz istotniejszą rolę we wpływaniu na decyzje

podejmowane przez partie polityczne. Stwierdzenie to jest szczególnie użyteczne w badaniu

wpływu aktorów wewnętrznych na politykę zagraniczną w demokracji liberalnej, jaką są Indie.

Indyjskie partie ogólnokrajowe i regionalne uczestniczą w demokratycznych wyborach na

szczeblu centralnym i stanowym. Od początku lat 90. XX wieku, wyborcy stopniowo

uzyskiwali możliwość głosowania na partie regionalne, które odnosiły się podczas kampanii

wyborczej do kwestii związanych z polityką zagraniczną. Partie regionalne ze stanów

przygranicznych postulowały otwieranie nowych przejść granicznych, wprowadzenie ruchu

bezwizowego, rozwijanie współpracy gospodarczej w obszarach przygranicznych, realizację

projektów wymiany naukowej i kulturowej z państwami sąsiedzkimi. Ponadto partie regionalne

miały coraz większy wpływ na pozyskiwanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz

funduszy na rozwój stanu, co oznaczało często poprawę jakości życia mieszkańców, spadek

bezrobocia, większe inwestycje w infrastrukturę. Sukcesy partii w realizowaniu postulatów

związanych z polityką zagraniczną miały bezpośredni wpływ na lepszy wynik w wyborach. To

motywowało inne partie regionalne do większego zainteresowania kwestiami związanymi z

polityką zagraniczną.

Powyżej zaprezentowane czynniki rozpoczęły proces wzrostu znaczenia problematyki

polityki zagranicznej w treściach programów wyborczych, wypowiedziach liderów oraz w

dokumentach publikowanych przez partie regionalne. K. Goldmann, jeden z teoretyków

liberalnej teorii polityki zagranicznej, podkreśla, że konieczne jest zbadanie jak istotne są

kwestie związane z polityką zagraniczną podczas kampanii wyborczej i po zakończeniu

wyborów. Jest to możliwe poprzez analizę programów wyborczych, oficjalnych dokumentów

publikowanych przez partię oraz wypowiedzi liderów i członków partii. W programach

większości partii regionalnych, po 1991 roku pojawiły się osobne sekcje poświęcone

problematyce polityki zagranicznej. W większości przypadków partie koncentrowały się w

programach wyborczych na kwestiach istotnych dla stanu, które reprezentują. Ponadto liczba

publikacji związanych z polityką zagraniczną, wydawanych przez partie regionalne z roku na

rok rosła. Dotyczą one strategii normalizacji relacji z państwami sąsiedzkimi, szczególne w

przypadku stanów, których dotyczą spory graniczne lub brak porozumienia w sprawie podziału

wód rzek. Ponadto w programach wyborczych często można odnaleźć obietnice otwierania

kolejnych przejść granicznych, intensyfikowania współpracy naukowej i kulturowej oraz

nawiązywania współpracy w ramach podpisywania umów partnerskich między miastami i

297

stanami/prowincjami. Od 1991 roku coraz częściej w programach wyborczych pojawiają się

kwestie związane z zagraniczną polityką ekonomiczną. Im bardziej rozwinięty gospodarczo

stan (Andhra Pradeś, Maharasztra, Tamilnadu) tym większą część programu wyborczego jest

poświęcona kwestiom związanym z zagraniczną polityką ekonomiczną. Od lat 2000. istnieje

widoczna tendencja, że partie regionalne w programach wyborczych odnoszą się także do

kwestii ogólnokrajowych, takich jak współpraca regionalna w ramach SAARC, BIMSTEC,

MGC, ASEAN. Wyrażając poparcie dla tych procesów lub obawę przed negatywnymi

skutkami (jak w przypadki Shiv Seny, która uważa, że Pakistan wykorzystuje SAARC do

inwigilacji indyjskiego społeczeństwa). Ponadto wybrane partie regionalne, takie jak TMC,

TDP bardzo ogólnie odnoszą się relacji Indii z państwami spoza regionu.

Należy także zwrócić uwagę na to, że partie regionalne publikują programy wyborcze

w coraz większej ilości języków z uwzględnieniem języków lokalnych oraz języka

angielskiego. Oznacza to większa świadomość liderów partii, którzy dostrzegają wzrost

znaczenia zróżnicowania kulturowego, etnicznego, językowego na pozycję partii regionalnych

w systemie politycznym Indii. Proces ten jest także związany ze wzrostem zainteresowania

partii regionalnych kwestiami związanymi z polityka zagraniczną. Szczególnie publikowanie

programu wyborczego w języku angielskim umożliwia liderom innych partii regionalnych, ale

także ogólnokrajowych zapoznanie się z stanowiskami i poglądami dotyczącymi polityki

zagranicznej. Omówione cztery czynniki oraz przedstawione zmiany w programach

wyborczych przyjmowanych przez partie miały także wpływ na wypowiedzi liderów partii

regionalnych, które także w coraz większej mierze są poświęcane kwestiom związanym z

polityką zagraniczną. Liderzy partyjni zabierają głos podczas wydarzeń, które dotyczą kwestii

stanowych, ale także ogólnokrajowych. Coraz częściej biorą udział w debatach dotyczących

polityki zagranicznej oraz uczestniczą w rozmowach z liderami państw z regionu i spoza

regionu. Ponadto liderzy partii regionalnych częściej wykorzystują forum parlamentu

centralnego i stanowego do wyrażenia stanowiska partii oraz chęci podjęcia dyskusji w

kwestiach związanych z polityką zagraniczną. Pomimo zmian, które miały miejsce po 1991

roku, należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że polityka wewnętrzna ciągle stanowi

najważniejszą część kampanii wyborczej oraz działalności partii regionalnych.

Drugie pytanie badawcze dotyczyło wpływu ewolucji systemu partyjnego oraz

liberalizacji gospodarki na uzyskanie przez partie regionalne większego wpływu na

kształtowanie polityki zagranicznej.

Indyjski system partyjny ewoluował z systemu partii dominującej do systemu

wielopartyjnego, opartego na rządach koalicyjnych. W tym kontekście należy zwrócić uwagę,

298

że w wyborach w 1991 roku żadna z partii nie zdobyła większości w niższej izbie parlamentu.

Indyjski Kongres Narodowy, wówczas największa partia ogólnokrajowa, stworzył rząd

mniejszościowy. Partia rządziła pełną kadencję tylko dzięki wsparciu partii komunistycznych i

regionalnych. Od wyborów w 1998 roku, dwie największe partie ogólnokrajowe, Indyjski

Kongres Narodowy i Bharatiya Janata Party startują w wyborach tylko na czele koalicji,

odpowiednio UPA i NDA. Partie regionalne stały się ważnymi partnerami koalicyjnym

ponieważ zdobywały coraz więcej mandatów. Największe znaczenie miały partie z Tamilnadu,

Bengalu Zachodniego, Biharu, Odishy oraz Maharasztry ze względu to, że tym stanom

przypada największa ilość mandatów w niższej izbie parlamentu. Istotną rolę na szczeblu

centralnym jako partnerzy koalicyjni, odgrywały także partie, które nie dysponowały dużą

liczbą mandatów, ale ich stanowisko miało wpływ na kluczowe kwestie w polityce

zagranicznej, takie jak rozwiązanie konfliktu granicznego, czy podpisanie porozumienia w

sprawie podziału wód rzek. Warto zwrócić uwagę, że rządy koalicyjne oznaczały przydzielenie

tek ministerialnych dla przedstawicieli partii regionalnych, poprzez co mieli oni wpływ na

politykę kreowaną przez rząd centralny. Kluczowe ministerstwa, takie jak Ministerstwo Spraw

Zagranicznych, Ministerstwo Obrony czy Ministerstwo Gospodarki pozostawały pod kontrolą

partii, która stała na czele koalicji, ale członkowie partii regionalnych także otrzymywali w nich

stanowiska. Należy zaznaczyć, że nie tylko rząd centralny uznał znaczenie rządów stanowych

i partii regionalnych, ale także państwa i instytucje międzynarodowe. Liderzy państw z regionu

i spoza regionu podczas oficjalnych wizyt w Indiach, spotykali się z liderami partii

regionalnych. Podczas spotkań poruszali kwestie związane z współpracą w sferze wymiany

handlowej, promowania współpracy naukowo-kulturowej oraz nawiązania bliższych relacji

politycznych. W tym kontekście należy pokreślić, ze zdobycie ponad połowy mandatów w

niższej izbie parlamentu przez BJP w wyborach 2014 i 2019 roku, nie miało decydującego

wpływu na zmniejszenie znaczenia partii regionalnych w procesie decyzyjnym polityki

zagranicznej.

Liberalizacja indyjskiej gospodarki i uzyskanie przez rządy stanowe większej

niezależności w podejmowaniu decyzji dotyczących zagranicznej polityki ekonomicznej, to

kolejny czynnik, który wpłynął na większą rolę partii regionalnych w kształtowaniu polityki

zagranicznej. Rządy stanowe i reprezentujące je partie regionalne uzyskały większe znaczenie

w zakresie kreowania zagranicznej polityki ekonomicznej poprzez wysyłanie i przyjmowanie

misji gospodarczych, organizacje szczytów gospodarczych oraz wydawanie poradników dla

inwestorów. Istotną rolę odegrały także możliwość pozyskiwania bezpośrednich inwestycji

zagranicznych. Liberalizacja gospodarki miała także wpływ na utworzenie na szczeblu

299

centralnym instytucji, które miały za zadanie koordynację współpracy z rządami stanowymi i

reprezentującymi je partiami regionalnymi. Rządy stanowe i partie regionalne uzyskały

dodatkowe wsparcie od rządu centralnego od momentu dojścia do władzy premiera N.

Modiego. Największe sukcesy w prowadzeniu zagranicznej polityki ekonomicznej odniosły

partie regionalne z Tamilnadu, Maharasztra, Andhra Pradeś, Telangana. Przekładało się to na

ilość bezpośrednich inwestycji zagranicznych, które trafiały do tych stanów oraz na ilość

działających specjalnych stref ekonomicznych. Ale z drugiej strony wiązało się to z

promowaniem lokalnych interesów kosztem ogólnokrajowych, co w wybranych przypadkach

przekładało się na wzrost protekcjonizmu w polityce handlowej Indii.

Należy podkreślić, że ewolucja systemu partyjnego oraz liberalizacji gospodarki

odegrały kluczową rolę w uzyskaniu przez partie regionalne większego wpływu na proces

decyzyjny polityki zagranicznej. Warto zaznaczyć, połączenie tych dwóch czynników, które

następowały w podobnym czasie, czyli od początku lat 90., stworzyło warunki dla wzrostu

znaczenia aktorów wewnętrznych w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii. Te ustalenia

potwierdzają przyjęte we wstępie pracy doktorskiej założenia badawcze wywodzące się z

liberalnej teorii polityki zagranicznej. Należy jednak zwrócić uwagę, że wyzwaniem dla rządu

centralnego pozostaje wypracowanie nowych ram formalno-prawnych, które

usankcjonowałyby rosnące znaczenie partii regionalnych w kształtowaniu polityki

zagranicznej. Konieczne jest także wypracowanie mechanizmów konsultacji i negocjacji, aby

nie unikać konfliktów koalicyjnych, jakie miały miejsce w rządzie UPA II w latach 2009-2014,

a miały negatywny wpływ na postrzeganie partii regionalnych w Indiach. Ze względu na brak

porozumienia w kwestiach związanych z polityką zagraniczną dwie partie regionalne (z

największą liczbą mandatów), TMC z Bengalu Zachodniego i DMK z Tamilnadu wystąpiły z

UPA II. Należy zwrócić uwagę, że zaangażowanie partii regionalnych w kształtowanie

zagranicznej polityki ekonomicznej także powinno być lepiej zinstytucjonalizowane. Partie

regionalne nie zawsze są w stanie wpłynąć na decyzje rządu centralnego, a istnieje możliwość,

że rząd centralny będzie ingerował w politykę stanową i blokował inicjatywy partii

regionalnych. Jak było w przypadku inwestycji w Odishie (POSCO i Vedanta) i Maharasztrze

(Enron).

Trzecie pytanie badawcze dotyczyło formalnych i nieformalnych mechanizmów

oddziaływania partii regionalnych na decydowanie w polityce zagranicznej Indii.

W pracy doktorskiej dowiedziono, że w Indiach, pomimo wzrostu znaczenia partii

regionalnych w procesie decyzyjnym polityki zagranicznej Indii, brak jest ram formalno-

prawnych, które w pełni sankcjonowałyby nowe kompetencje, które zyskały po 1991 roku.

300

Oznacza to, że poza nielicznymi wyjątkami, działania partii odbywają się przede wszystkim

poprzez nieformalne mechanizmy takie jak lobbowanie, możliwość opuszczenia koalicji,

ustalenie podziału mandatów w kolejnych wyborach stanowych (między partię ogólnokrajową

a regionalną) czy oddanie teki ministerialnej na rzecz partii rządzącej lub partnera koalicyjnego.

Formalne mechanizmy są ograniczone, pomimo zmian jakie zaszły w systemie partyjnym i

strukturze federalnej. Według Konstytucji Indii, kształtowanie polityki zagranicznej pozostaje

w kompetencjach rządu centralnego.

W odniesieniu do formalnych i nieformalnych mechanizmów oddziaływania partii

regionalnych na realizację polityki zagranicznej Indii w regionie, należy wskazać obszary, w

których partie regionalne je wykorzystują. W przypadku konfliktów granicznych oraz podziału

wód rzek, partie regionalne z Bengalu Zachodniego, Dźammu i Kaszmir oaz Pendżabu

korzystają głównie z formalnych mechanizmów, które są zapisane z Konstytucji Indii. W

przypadku polityki wobec mniejszości, polityki migracyjnej oraz rozwoju handlu

przygranicznego, wykazano, że partie w większości przypadków korzystają z nieformalnych

mechanizmów takich jak nacisk na partię rządzącą poprzez groźby opuszczenia koalicji,

odwołanie do wsparcia aktorów wewnętrznych takich jak grupy nacisku, organizacje

pozarządowe oraz opinia publiczna. Rząd centralny w nieformalny sposób zrzeka się części

swoich kompetencji w wyżej wymienionych sferach działalności partii regionalnych, aby

zyskać ich wsparcie na szczeblu centralnym. W sferze zagranicznej polityki ekonomicznej

partie korzystają z mechanizmów formalnych, które umożliwiają im organizacje szczytów

gospodarczych, pozyskiwania inwestycji zagranicznych oraz przyjmowania i wysyłania misji

gospodarczych. Jednak należy pamiętać, że rząd centralny ma prawo podjąć decyzje inną niż

partia regionalna jeśli uzna, że zagraniczna polityka ekonomiczna prowadzona przez partię

regionalną ma wpływ na bezpieczeństwo państwa. W przypadku promowania przez partie

regionalne indyjskiego soft power w zakresie współpracy naukowej i kulturalnej, promowania

turystyki religijnej oraz podpisywania porozumień dotyczących współpracy partnerskiej

między miastami i stanami/prowincjami, rządy stanowe i reprezentując je partie regionalne

wykorzystują nieformalne mechanizmy działania.

Możliwości partii regionalnych w wykorzystywaniu formalnych i nieformalnych

mechanizmów oddziaływania na proces decyzyjny polityki zagranicznej zależą od kilku

czynników. Po pierwsze partie regionalne ze stanów, które mogą zdobyć dużą liczbę mandatów

a poprzez to być ważnym partnerem w koalicji lub udzielić wsparcia spoza koalicji mają

większe możliwości wywierania presji na rząd centralny, aby ten w sposób nieformalny

zrezygnował z części swoich kompetencji. Po drugie, istotny wpływ ma poziom rozwoju

301

gospodarczego stanu, który partie reprezentują. Im lepiej rozwinięty stan, tym partia regionalna

ma większe możliwości negocjacji z rządem centralnym w kwestiach związanych z tworzeniem

zagranicznej polityki ekonomicznej. Stan, który reprezentuje partia regionalna, może być

centrum usługowym, tak jak w przypadku Andhra Pradeś, produkcyjnym jak Tamilnadu lub

mieć duże złoża naturalne, których wydobycie będzie dochodowe, jak Bihar. Po trzecie stany

przygraniczne i partie je reprezentujące muszą zaakceptować decyzję rządu o zmianie granic

Indii i podziale wód rzek. To wpływa na lepszą pozycję tych partii w negocjacjach z rządem

centralnym. Po czwarte zainteresowanie kwestiami związanymi z polityka zagraniczną

mieszkańców stanu, które partie regionalne reprezentują ma wpływ na pozycję partii w

negocjacjach z rządem stanowym. Im bardziej większe zaangażowanie wyborców tym większe

szanse za osiągnięcie swoich celów poprzez formalne lub nieformalne mechanizmy ma partia

regionalna.

Należy zwrócić uwagę, że partie regionalne mają większe możliwości

w podejmowaniu decyzji związanych z kształtowaniem zagranicznej polityki ekonomicznej niż

w kwestiach związanych z bezpieczeństwem państwa. Jednak nawet w kwestiach związanych

z bezpieczeństwem partie regionalne mogą wpływać na decyzje podejmowane przez rząd

centralny, czego przykładem jest sytuacja z okresu rządów United Progress Alliance (UPA) II

(2009-2014), kiedy Indyjski Kongres Narodowy zaproponował stworzenie kilku parków

produkujących energię, w których miały powstać reaktory nuklearne: Kudankulam w

Tamilnadu, Kovvada w Andhra Pradeś, Haripur w Bengalu Zachodnim, Jaitapur w

Maharasztrze. Wówczas Indyjski Kongres Narodowy rządził w Andhra Pradeś i w

Maharasztrze i pomimo licznych protestów ekologów i mieszkańców tych stanów reaktory

zostały uruchomione. W Tamilnadu rządziła AIADMK z J. Jayalalithą na czele, która ze

względu na protesty mieszkańców żądała wstrzymania inwestycji. Dopiero po dwóch latach

negocjacji M. Singha z J. Jayalalithą, park w Kudankulam został otwarty. Warto zaznaczyć, że

AIADMK podczas kadencji UPA II nie dysponowała żadnym mandatem w Lok Sabha, a

pomimo tego zdołała wpłynąć na decyzję rządu centralnego. Z kolei TMC z Bengalu

Zachodniego była ważny partner koalicyjny UPA II, od którego mogła zależeć stabilność rządu.

Dlatego też Kongres zgodził się na żądania M. Banerjee dotyczące wstrzymania projektu.

Czwarte pytanie badawcze dotyczyło znaczenia partii regionalnych w kształtowaniu

polityki zagranicznej Indii od 1991 roku.

Materiał empiryczny zawarty w pracy potwierdza, że partie regionalne po 1991 roku

odgrywają istotniejszą rolę w procesie decyzyjnym polityki zagranicznej. Partie te dynamizują

politykę zagraniczną Indii, przyczyniając się do wzbogacenia jej treści i celów, zwłaszcza w

302

odniesieniu do stosunków z wybranymi państwami sąsiedzkimi i organizacjami regionalnymi.

Partie regionalne stały się wyrazicielem interesów lokalnych na poziomie ogólnokrajowym w

następujących obszarach:

a. relacje Indii z państwami sąsiedzkimi w kwestii zakończenia konfliktów granicznych i

podpisania porozumień dotyczących podziału wód rzek,

b. kwestie transgraniczne (praw mniejszości ze szczególnym uwzględnieniem

mniejszości tamilskiej na Sri Lance, regulacje dotyczące polityki migracyjnej oraz

handlu przygranicznego w stanach graniczących z Bangladeszem),

c. kształtowanie zagranicznej polityki ekonomicznej,

d. promowanie indyjskiego soft power.

Należy jednak zwrócić uwagę, że istnieją ograniczenia, które uniemożliwiają im angażowanie

w kształtowanie polityki zagranicznej. Rząd centralny określa strategię i priorytety w relacjach

Indii z państwami i organizacjami międzynarodowymi. Rząd centralny musi zaakceptować

propozycje spotkań reprezentantów partii regionalnych z przedstawicielami państw i

organizacji, zarówno na terytorium Indii, jako i poza nim. Ponadto nie istnieją ramy

instytucjonalno-prawne, które regulowałyby rosnącą rolę partii regionalnych. Mimo tych

ograniczeń, partie te po 1991 roku uzyskały liczne nieformalne kompetencje, które umożliwiły

wzrost ich roli w kształtowaniu polityki zagranicznej Indii.

Ponadto partie regionalne miały wpływ na wydłużenie procesu decyzyjnego polityki

zagranicznej oraz wzrost biurokracji. Brak porozumienia między partią ogólnokrajową, a

partiami regionalnymi, które tworzą z nią koalicję, może doprowadzić do wystąpienia partii

regionalnych z koalicji, co może z kolei skutkować przedterminowymi wyborami. Wydłużenie

procesu decyzyjnego może mieć negatywny wpływ na relacje Indii z państwami sąsiedzkimi

oraz ich roli w organizacjach regionalnych. Ponadto partie regionalne mogą zarówno

pozytywnie jak i negatywnie wpływać na zagraniczną politykę ekonomiczną w zależności od

sytuacji ekonomiczno-społecznej w stanie, który reprezentują. Warto także zwrócić uwagę na

to, że w przypadku partii regionalnych wybranych do studium przypadku realizowanie własnej

koncepcji polityki zagranicznej odgrywa ważniejszą rolę niż w przypadku pozostałych partii

regionalnych. Pomimo tego, partie te nie traktują jako priorytetu zagadnień związanych w

polityką zagraniczną. W programach wyborczych oraz innych dokumentach partyjnych,

wypowiedziach liderów i członków partii odgrywa coraz istotniejszą rolę, ale partie ciągle w

koncentrują się na kwestiach wewnętrznych związanych przede wszystkim ze stanem, które

reprezentują.

Odpowiedzi udzielone na postawione pytania badawcze pozwalają pozytywnie

303

zweryfikować hipotezę, zgodnie z którą: partie regionalne od 1991 roku stawały się coraz

ważniejszym uczestnikiem procesu decyzyjnego polityki zagranicznej Indii, będąc

wyrazicielem interesów lokalnych na poziomie ogólnokrajowym.

Dla weryfikacji hipotezy kluczowe było zidentyfikowanie mechanizmów, które

wpływają na proces tworzenia polityki zagranicznej Indii od 1991 roku, ze szczególnym

uwzględnieniem aktorów wewnętrznych, takich jak partie regionalne. Rządy stanowe i partie

regionalne wchodzą w relacje z władzami innych państw i podległymi im instytucjami,

organizacjami międzynarodowymi (międzyrządowymi i pozarządowymi), ale także z

podmiotami prywatnymi, takimi jak korporacje międzynarodowe. Warto zwrócić uwagę, że

rządy stanowe od połowy lat 90. XX wieku zaczęły wykazywać większe zainteresowanie

kwestiami związanymi z polityką zagraniczną. W pośredni sposób wpływały na politykę

zagraniczną rządu centralnego poprzez lobbowanie na rzecz własnych interesów i w

bezpośredni sposób poprzez prowadzenie zagranicznej polityki ekonomicznej, pozyskiwanie

bezpośrednich inwestycji zagranicznych, nawiązywanie relacji z organizacjami

międzynarodowymi oraz rządami innych państw. Odwołując się do liberalnej teorii polityki

zagranicznej, państwo musiało na nowo definiować swoje preferencje (interesy), ponieważ

społeczeństwo stawia mu nowe wymagania. Partie regionalne zyskały większą reprezentację w

parlamencie na szczeblu centralnym i stanowym, a poprzez to bardziej znaczący wpływ na

proces podejmowania decyzji. Oznacza to, że wartości i interesy wyznawane przez partie

regionalne miały wpływ na kształt polityki zagranicznej. Wzrost znaczenia partii regionalnych

wpłynął na pojawienie się pluralizmu w debacie nad polityką zagraniczną. Rząd centralny

pozostaje odpowiedzialny za podejmowanie decyzji związanych w polityką zagraniczną,

jednak podejmując te decyzje bierze pod uwagę interesy i żądania rządów stanowych i

reprezentujących je partii regionalnych. Partie regionalne z różnych części Indii mają różne

priorytety w polityce zagranicznej. Na przykład dla partii z Dźammu i Kaszmir kluczowe jest

rozwiązanie konfliktu granicznego z Pakistanem, dla partii z Andhra Pradeś - pozyskiwanie

inwestycji zagranicznych, a dla partii tamilskich - sytuacja mniejszości tamilskiej na Śri Lance.

Większe znaczenie partii regionalnych w systemie partyjnym sprawiło, że pojawiła się

ogólnokrajowa debata na temat kształtowania polityki zagranicznej. Należy jednak zwrócić

uwagę, że wybrane partie regionalne w niektórych dziedzinach, jak w sferze w stosunków

gospodarczych z zagranicą, sprzyjają kształtowaniu się postaw protekcjonistycznych w

stosunkach zewnętrznych Indii a także przyczyniają się do wzrostu procesu biurokratyzacji co

wydłuża proces decyzyjny w polityce zagranicznej Indii i z pewnością nie sprzyja to jej

efektywności.

304

Konkludując należy stwierdzić, że działania podejmowane przez Indie w polityce

zagranicznej są funkcją działań aktorów wewnętrznych, ze szczególnym uwzględnieniem partii

regionalnych. Studium przypadku Indii, jako państwa demokratycznego o strukturze

federacyjnej oraz mocarstwa wschodzącego dostarcza informacji o funkcjonowaniu

współczesnych stosunków międzynarodowych.

305

Bibliografia

Monografie

Adeney K., Federalism and Ethnic Conflict Regulation in India and Pakistan, New York

2007, s. 43-63.

Adeney K., Saez L ., (red.), Coalition Politics and Hindu Nationalism, Routledge, London

2015.

Ahuja A., Mobilizing the Marginalized: Ethnic Parties Without Ethnic Movements, Oxford

University Press, 2019.

Ali Khan S., Two Nation Theory: as a Concept, Strategy and Ideology, Royal Book Company,

Karachi, 1973; Cohen P., The Idea of Pakistan, Brookings Institution Press, 2004.

Allison G.T., Questions about the Arms Race: Who's Racing Whom?: a Bureaucratic

Perspective. Public Policy Program, John F. Kennedy School of Government, Harvard

University 1974.

Anand D., Hindu Nationalism in India and the Politics of Fear, Springer, 2016.

Anant Gokhale N., Sri Lanka: From War to Peace, Har Anand Publishers, New Delhi 2009.

Angella N., The Great Illusion, Cosimo Classics 2010.

Antholis W., Inside Out India and China: Local Politics Go Global ,Brookings FOCUS Book,

Brookings Institution Press, 2014.

Antoszewski A., Herbut R., Systemy polityczne współczesnego świata, Arche, Gdańsk 2001.

Appadorai A., Domestic roots of India’s foreign policy 1947–1972, Oxford University Press,

New Delhi 1981.

Arts B., Noortmann M., Reinalda B., Ashgate (red.) Non-State Actors in International

Relations, Aldershot 2001.

Ayres A., Our Time Has Come: How India is Making Its Place in the World, Oxford University

Press, 2017;

Bagchi R., Gorkhaland: Crisis of Statehood, SAGE Publications India, 2012.

Bajpai K. P., Cohen S.P., South Asia After the Cold War: International Perspectives, Routledge

2019

Bajpai K., Mallavarapu S., International Relations in India: Theorising the region and nation,

Orient Blackswan 2005.

Bajpai N., Sachs J., The Progress of Policy Reform and Variations in Performance at the Sub‐

National Level in India. Cambridge, Massachusetts: US: Harvard Institute for

International Development (Development Discussion Paper 730) 1999.

Bakshi S. R., Ram Sharma S., Gajnani S., Parkash Singh Badal: Chief Minister of Punjab, APH


Balakrishnan T.K., Foreign Policy of India: Problems and Paradoxes, Mohini Publishers, New

Delhi 2010.

Ball T., Bentham's Theory of the Modern State, Harvard University Press, Cambridge 1979.

Bamber G., The Great Moghuls, Robinson, London 1998.

Banerjee M., Mamata Banerjee: My Unforgettable Memories, Roli Books, New Delhi 2012.

Bayes J., Ideologies and Interest Group Politics, Chandler & Sharp Publisher 1982.

Beasley R. K., Kaarbo J., Lantis J. S., Snarr M. T., (red.), Foreign Policy in Comparative

Perspective, Oxford University Press 2012.

Berger T. U., Cultures of Antimilitarism: National Security in Germany and Japan, Johns

Hopkins University Press, Baltimore 1998.

Bhasin A.S., India-Bangladesh Relations 1971-1994 Documents Volume One, Siba Exim Pvt

Ltd 1996.

Bhaskar U.C., Indian Foreign Policy Orientation in the Twenty-First Century: Continuity and

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Amit+Ahuja%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Shafique+Ali+Khan%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Stephen+P.+Cohen%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22D.+Anand%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22William+Antholis%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=bibliogroup:%22Brookings+FOCUS+Book%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Alyssa+Ayres%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22S.+R.+Bakshi%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Sita+Ram+Sharma%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22S.+Gajnani%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Mamata+Banerjee%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

306

Change, New Delhi, 2007.

Bhat K. A., Special Status of Jammu & Kashmir: Article 370: An Indepth Analysis, Educreation

Publishing, 2017.

Bhattacharya R., Northeastern India and Its Neighbours: Negotiating Security and

Development, Routledge 2018.

Bhattacharyya H., König L., (red.), Globalisation and Governance in India: New Challenges

to Society and Institutions, Routledge 2015.

Bhutani S., Tokarski S., Nowoczesne Indie. Wyzwania rozwoju, Askon, Warszawa 2007.

Bose S., Jalal A., Modern South Asia, Oxford University Press, New Delhi 1998.

Brass P., The Politics of India since Independence, Cambridge University Press 1994.

Burakowski A., Iwanek K., Indie. Od kolonii do mocarstwa 1857-2013, Warszawa 2013.

Burton J., Frontmatter. In World Society, Cambridge University Press 1972.

Butler D., Lahiri A., Roy P., India Decides: Elections 1952-1995, Books & Things, New Delhi

1995.

Caballero–Anthony M., An Introduction to Non-Traditional Security: A Transnational

Approach, SAGE Publications, London 2016.

Calvert P., The Foreign Policy of New States, Sussex, Wheatsheaf, 1986.

Cashman R. I., The Myth of the Lokamanya: Tilak and Mass Politics in Maharashtra,

University of California Press, 2018.

Chakrabarty B., Localizing Governance in India, Routledge 2017.

Chakrabarty B., Constitutional Democracy in India, Routledge 2018.

Chakrabarty B., Forging Power: Coalition Politics in India, Oxford University Press, New

Delhi 2005.

Chakrabarty B., Kumar Pandey R., Indian Government and Politics, SAGE Publishing India,

New Delhi 2008.

Chandra K., (red.), Democratic Dynasties: State, Party and Family in Contemporary Indian

Politics, Cambridge University Press, 2016.

Chandra U., Heierstad G., Bo Nielsen K., The Politics of Caste in West Bengal, Routledge, New

Delhi 2015.

Chatterjee J., Basu S., Left Front and After: Understanding the Dynamics of Poriborton in

West Bengal, SAGE Publishing India, New Delhi 2019.

Chatterji R., Basu P., West Bengal under the Left: 1977-2011, Routledge, New Delhi 2019.

Chhibber P.K., Verma R., Ideology and Identity: The Changing Party Systems of India, Oxford

University Press 2018.

Chiriyankandath J., Parties and Political Change in South Asia, Routledge, 2016.

Chowdhary R., Jammu and Kashmir: 1990 and Beyond: Competitive Politics in the Shadow of

Separatism SAGE Series on Politics in Indian States, SAGE Publishing India, New

Delhi 2019.

Chowdhary R., Jammu and Kashmir: Politics of identity and separatism, Routledge, New

Delhi 2015.

Clapham C., (red.) Foreign Policy Making in Developing States, A Comparative Approach.,

Saxon House, Westmead 1976.

Collier E., Bipartisanship and the Making of Foreign Policy: A Historical Survey, Westview

Press, Boulder 1991.

Czaputowicz J., Teorie stosunków międzynarodowych. Krytyka i systematyzacja, PWN,

Warszawa 2008.

Dale S., Dedication. In Babur: Timurid Prince and Mughal Emperor, 1483–1530, Cambridge

University Press, Cambridge 2018.

Das G., India unbound, Penguin Books, New Delhi 2007.

Das Gupta A. R., Lüthi L. M., (red.), The Sino-Indian War of 1962: New perspectives,


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Rakhee+Bhattacharya%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Richard+I.+Cashman%22&source=gbs_metadata_r&cad=7



https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Rajendra+Kumar+Pandey%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Kanchan+Chandra%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Jyotiprasad+Chatterjee%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Suprio+Basu%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Pradeep+K.+Chhibber%22



https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=bibliogroup:%22SAGE+Series+on+Politics+in+Indian+States%22&source=gbs_metadata_r&cad=7


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Amit+R.+Das+Gupta%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Lorenz+M.+L%C3%BCthi%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

307

Routledge, 2016.

Das Gupta S., Class, Politics, and Agricultural Policies in Post-liberalisation India, Cambridge

University Press, 2019.

Dasgupta B., External Dimension of an Emerging Economy India, Routledge 2018.

Dębnicki K., Konflikt i przemoc w systemie politycznym niepodległych Indii, Warszawa 2006.

Desai M., State Formation and Radical Democracy in India, Routledge, Londyn 2006.

Deutsch K., Burrell S., Kann R., Lee M., Lichterman M., Lindgren R. E., Loewenheim F. L.,

Van Wagenen R. W., Political Community and the North Atlantic Area: International

Organization in the Light of Historical Experience, Princeton University Press 1957.

Doyle M., Ways of War and Peace, Realism, Liberalism and Socialism, Norton & Compay,

New York & London 1997.

Dreze J., Sen A., India development and participation, New Delhi 2006, Oxford University

Press.

Dutt Sharma Y., Yadav A., The Lord Of New Hopes, Diamond Pocket Books, New Delhi 2014.

Easwara Reddi A., Sundar Ram D., (red.), State Politics in India: Reflections on Andhra

Pradesh, M.D. Publications Pvt. Ltd., New Delhi 1994.

Entman R.M. , Projections of Power: Framing News, Public Opinion, and US Foreign Policy.

University of Chicago Press, Chicago 2004.

Frey K., India's Nuclear Bomb and National Security, Routledge, 2007.

Gallie W.B., Philosophers of Peace and War: Kant, Clausewitz, Marx, Engels and Tolstoy,

Cambridge University Press, New York 1978.

Ghosh Dastidar K., All India Trinamool Congress: Mamata Banerjee, General Books, New

Delhi 2010.

Ghosh K., Separatism in North-East India: Role of Religion, Language and Script, Suruchi

Prakashan,

2008.

Ghosh P., Indian Government and Politics, Phi Learning Pvt. Ltd., New Delhi 2017.

Ghosh P.A., Ethnic Conflict in Sri Lanka and Role of Indian Peace Keeping Force (IPKF),

APH Publishing, New Delhi 1999;

Goldmann K., Change and Stability in Foreign Policy, Princeton University Press 1988.

Gommans J.J.L., Mughal Warfare: Indian Frontiers and Highroads to Empire 1500-1700,

Routledge 2002.

Gopal Jayal N., Prakash A., Pradeep K., Sharma Local Governance in India, Decentralization

and Beyond, Oxford University Press 2007.

Gosh P.A, Ethnic Conflict in Sri Lanka and Role of Indian Peace Keeping Force (IPKF), PH


Griffiths M., O’Callagan T., International Relations, The Key Concepts,: Routledge. London &

New York 2002.

Guha R., India after Gandhi, Picador, New Delhi 2007.

Gundimeda S., Dalit Politics in Contemporary India, Routledge 2015.

Haas E.B., The uniting of Europe : political, social, and economical forces, 1950-1957,

University of Notre Dame Press, Notre Dame, 1958.

Hagan J.D., Political Opposition and Foreign Policy in Comparative Perspective, Lynne

Rienner, London 1993.

Hagan J.D., Political Opposition and Foreign Policy in Comparative Perspective, Lynne

Rienner 1993.

Haliżak, E., (red.). Badanie polityki zagranicznej państw, Rambler, Warszawa 2018

Haliżak, E., (red.) Geoekonomia, Scholar, Warszawa 2012.

Haliżak, E., Ożarowski R., Wróbel A., (red.) Liberalizm & neoliberalizm w badaniu polityki

zagranicznej państwa i gospodarki światowej, Rambler, Warszawa 2016

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Sejuti+Das+Gupta%22&source=gbs_metadata_r&cad=7


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Yaggya+Dutt+Sharma%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Agarala+Easwara+Reddi%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22D.+Sundar+Ram%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Karsten+Frey%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Dr.+Kunal+Ghosh%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22PEU+GHOSH%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22P.+A.+Ghosh%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Sambaiah+Gundimeda%22

308

Hall I., Modi and the Reinvention of Indian Foreign Policy, Bristol University Press, 2019.

Hancock M. E., The Politics of Heritage from Madras to Chennai, Indiana University Press,

2008

Hasan Z., Parties and Party Politics in India, Oxford University Press, New Delhi 2002.

Hay J., The Partition of British India, Chelsea House Publishers, 2006.

Hellmann G., Jørgensen K.E., (red.), Theorizing foreign policy in a globalized world, Palgrave

Macmillan, Basingstoke 2015.

Hewitt V., Towards the Future? Jammu and Kashmir in the Twenty-first Century, Cambridge:

Granta Editions, 2001.

Hobson J., The State and International Relations, Cambridge University Press 2000.

Hossein Zarhani S., Governance and Development in India: A Comparative Study on Andhra

Pradesh and Bihar after Liberalization, Routledge Advances in South Asian Studies,

Routledge, 2018

Hossein Zarhani S., Governance and Development in India: A Comparative Study on Andhra

Pradesh and Bihar after Liberalization, Routledge Advances in South Asian Studies,

Routledge, 2018.

Holsti K.J., (et al), Why Nations Realign: Foreign Policy Restructuring in the Postwar World,

Allen & Unwin, Londyn 1982.

Holsti O.R ,Public opinion and American foreign policy, University of Michigan Press 1996.

Howe P., The Holsti K., The Dividing Discipline, Allen & Unwin, Boston 1985.

Hudson V.M., Foreign policy analysis: classic and contemporary theory. Lanham, Rowman &

Littlefield Pub 2007.

Hudson V. M., (red.), Culture and Foreign Policy, Lynne Rienner,

Hussain Y., Congress Voted to Power Why?, Readworthy, New Delhi, 2009.

Hutchins F. G., The Illusion of Permanence, Princeton University Press, 1967.

Irudaya Rajan S., Sumeetha M., (red.), Handbook of Internal Migration in India, Sage 2019.

Jackson R., Sorensen G., Wprowadzenie do stosunków międzynarodowych. Teorie i kierunki

badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2012.

Jackson R., The Global Covenant, Human Conduct in a World of States, Oxford University

Press, New York 2000.

Jacob P., Celluloid Deities: The Visual Culture of Cinema and Politics in South India,

Lexington

Books, 2008.

Jacobs L. R., Shapiro R.Y., Politicians Don’t Pander Political Manipulation and the Loss of

Democratic Responsiveness, University of Chicago Press 2000.

Jacques K., Bangladesh, India and Pakistan: International Relations and Regional Tensions in

South Asia, St Martin’s Press, New York 2000.

Jaffrelot Ch., Dr Ambedkar and Untouchability: Analysing and Fighting Caste, C. Hurst & Co.

Publishers, 2005.

Jaffrelot Ch., Kohli A., Murali K., Business and Politics in India, Oxford University Press 2019.

Jalal A., Sole Spokesman: Jinnah, the Muslim League and the Demand for Pakistan,

Cambridge University Press, Cambridge 1985.

Jayal N.G., Democracy in India, Oxford Press Publication 2007.

Jayal N.G., Mehta P.B., The Oxford Companion to Politics in India, Oxford University Press,

2010.

Jayalakshmi P., Performance of Development Programmes in India-Issues and Challenges, KY

Publications, 2019.

Jeffery R., Jeffrey C., Lerche J., (red.), Development Failure and Identity Politics in Uttar

Pradesh, SAGE Publications India, New Delhi 2014.

Jenkins R., Democratic Politics and Economic Reform in India, Cambridge University

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Hall,+Ian%22&source=gbs_metadata_r&cad=7






https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Yasir+Hussain%22



https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Preminda+Jacob%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.press.uchicago.edu/ucp/books/author/S/R/au5541947.html

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Christophe+Jaffrelot%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Christophe+Jaffrelot%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Atul+Kohli%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Kanta+Murali%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

309

Press,1999.

Jha N.K., Domestic imperatives in India’s foreign policy, South Asian Publishers, New Delhi

2002.

Johari J.C., Indian Political System: A Critical Study of the Constitutional Structure and the

Emerging Trends of Indian Politics, Anmol Publications, New Delhi 1996.

Johari J.C., The Constitution of India a Politico-Legal Study, Sterling Publishers Pvt. Ltd, 2004.

Josselin D., Wallace W., (red.), Non-state Actors in World Politics, Palgrave Publishers,

London 2001.

Kaarbo J., Coalition Politics and Cabinet Decision Making: A Comparative Analysis of Foreign

Policy Choices, University of Michigan Press 2012.

Kant I., O wiecznym pokoju, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1995.

Katzenstein P., Cultural Norms and National Security: Police and Military in Postwar Japan,

Cornell University Press, 1996.

Kauṭalya, The Arthashastra, Penguin Books India, New Delhi 1992.

Kennedy L., The Politics of Economic Restructuring in India: Economic Governance and State

Spatial Rescaling, Routledge 2013.

Keohane R., International Institutions And State Power: Essays in International Relations

Theory, Westview Press, Boulder 1989.

Keohane R., Nye J., Power and Interdependence, Little Brown, Boston 1977.

Kieniewicz J., Historia Indii, wyd. Ossolineum, Wrocław 2003.

Kimber R., Richardson J.J., (red.), Pressure Groups in Britain, Dent & Co., London 1974.

Klingemann H.D., Hofferbert R. I., Budge I., (red.) Parties, Policies and Democracy,

Westview, Oxford 1994.

Kłosiński K., (red.), Chiny – Indie, Ekonomiczne skutki rozwoju, KUL, Lublin 2008.

Knoke D., Organizing for Collective Action, Aldine Transaction 1990.

Kochanek S.A., Hardgrave R.L., India: Government and Politics in a Developing Nation,

Cengage Learning, 2007.

Kohli, A., Democracy and Discontent: India’s Growing Crisis of Governability, New York

1991.

Kohli A., State-Directed Development: Political Power and Industrialization in theGlobal

Periphery, Cambridge University Press 2004.

Konieczny R., Systemy polityczne wybranych demokracji zachodnich, Wydawnictwo

Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1996.

Kothari R., Politics in India. Orient Longman, New Delhi 1970.

Kozłowski K., Państwo Środka a Nowy Jedwabny Szlak. Poradziecka Azja Centralna i Xinjiang

w polityce CHRL, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011.

Kozłowski K., Geopolityka naftowa Chińskiej Republiki Ludowej, Wydawnictwo Adam

Marszałek, Toruń 2013.

Krasner S. D., Defending the National Interest: Raw Materials Investments and U.S. Foreign

Policy, Princeton University Press, New York 1978.

Kubálková V., (red,), Foreign Policy in a Constructed World, M. E. Sharpe, New York 2001

Kugiel P., India’s Soft Power: A New Foreign Policy Strategy, Routledge, 2017

Kulkarni D., The Cousins Thackeray: Uddhav, Raj and the Shadow of their Senas, Penguin

Random House India Private Limited, New Delhi 2019.

Kulke H., Rothermund D., A History of India, Routledge 1998.

Kumar A., Electoral Politics in Punjab: Factors and Phases, Routledge, London 2019.

Kumar A., Political Parties in India, Educreation Publishing, New Delhi 2017.

Kumar R., Goyal O., Thirty Years of SAARC: Society, Culture and Development, SAGE

Publishing India, 2016. Saez L., Singh G., New Dimensions of Politics in India: The

United Progressive Alliance in Power, Routledge, 2017.



https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Stanley+A.+Kochanek%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Robert+L.+Hardgrave%22


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Hermann+Kulke%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Dietmar+Rothermund%22


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Anil+Kumar%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Rajiv+Kumar%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Omita+Goyal%22&source=gbs_metadata_r&cad=8



310

Kumar S., Post-Mandal Politics in Bihar: Changing Electoral Patterns, SAGE Publishing


Lama M. P., Sikkim: Society, Polity, Economy, Environment, Indus Publishing, New Delhi

1994.

Ludden D., Introduction, Ayodhya: A Window on the World. In Making India Hindu: Religion,

Community, and the Politics of Democracy in India, Oxford University Press, Oxford

1996.

Mackenzie Brown D., The Nationalist Movement: Indian Political Thought from Ranade to

Bhave, Berkley, University of California Press, 1965.

Maheshwari S., The Mandal Commission and Mandalisation: A Critique, New Delhi 1991.

Malone D., Raja Mohan C., Raghavan S., The Oxford Handbook of Indian Foreign Policy,

Oxford University Press, 2015.

Mathur K., Raj P., Oxford India Short Introductions Series, Oxford University Press 2013.

Mearsheimer J., The Tragedy of Great Power Politics, W. W. Norton & Company, 2001.

Mehra A. K., (red.), Emerging Trends in Indian Politics: The Fifteenth General Election,

Routledge, New Delhi 2013.

Mehra A.K., Party System in India: Emerging Trajectories, Lancer Publishers LLC, New Delhi

2013.

Mehrotra L., My Days in Sri Lanka, Har-Anand Publications Pvt. Ltd, New Delhi 2011.

Melvin E.P, Sonnenburg P. M., Colonialism: An International, Social, Cultural, and Political

Encyclopedia, Tom 1, ABC-CLIO, Denver 2003.

Menon S.S., Choices: Inside the Making of India’s Foreign Policy. Penguin: Gurgaon 2016.

Michael A., India's Foreign Policy and Regional Multilateralism, Palgrave Macmillan 2013.

Mill J.S., On Liberty, Ticknor and Fields, Boston 1869.

Milner H., Interests, institutions and information, Princeton University Press, New York 1997.

Milner H., Moravcsik A., Power, Interdependence, and Nonstate Actors in World Politics,

Princeton University Press 2009.

Mitra S.K., Bhattacharyya H., Politics And Governance In Indian States: Bihar, West Bengal

And Tripura, World Scientific, London 2018.

Mitra S.K., Politics in India: Structure, Process and Policy, Routledge 2012.

Mitrany D., A working peace system, repr. ze wstępem H.J. Morgenthaua, Quadrangle Books,

Chicago 1966.

Mohammad N., Socio-economic Transformation of Scheduled Castes in Uttar Pradesh: A

Geographical Analysis, Concept Publishing Company, New Delhi 2006.

Mohanty A., Tracing Indo-russian Diplomatic History, Routledge, 2019.

Morris-Jones W.H., The Government and Politics of India, Hutchinson University Library,

London 1971.

Mroziewicz K., Indie. Sztuka władzy, wyd. Zysk i S-ka, Warszawa 2017.

Mukherji G.K., History of Indian National Congress: 1832-1947, Meenakshi Prakashan, New

Delhi 1974.

Narayan S., The Dravidian Years: Politics and Welfare in Tamil Nadu, Oxford University

Press, 2018.

Nayar B. R, Paul T.V., India in the World Order: Searching for Major Power Status,

Cambridge University Press, Cambridge 2003.

Nayar P.K., The British Raj: Keywords, Routledge India 2017.

Nesbitt E., Sikhism: A Very Short Introduction, Oxford University Press 2005.

Nikolenyi C., Minority Governments in India: The Puzzle of Elusive Majorities, Routledge,

2009.

Noorani A.G., Article 370: A Constitutional History of Jammu and Kashmir, OUP 2014.

Nooruddin I., Coalition Politics and Economic Development: Credibility and the Strength of


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22David+Malone%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22C.+Raja+Mohan%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Srinath+Raghavan%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://global.oup.com/academic/content/series/o/oxford-india-short-introductions-series-oisi/?lang=en&cc=pl


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Penny+M.+Sonnenburg%22




https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Noor+Mohammad%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Arun+Mohanty%22&source=gbs_metadata_r&cad=4

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Girija+Kanta+Mukherji%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Pramod+K.+Nayar%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Csaba+Nikolenyi%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22A.G.+Noorani%22

311

Weak Governments, Cambridge University Press, Cambridge 2010.

Oberst R.C., Y. K. Malik, C. H. Kennedy, .A. Kapur, M. Lawoti, S. Rahman, A. Ahmad,

Government and politics in South Asia (7. edycja), Westview Press, 2014.

Oświęcimski K., Grupy interesu i lobbing w amerykańskim systemie politycznym, wyd. WAM,

Kraków 2012.

Pai S., (red.), Political Process in Uttar Pradesh: Identity, Economic Reforms, and Governance,

Pearson Education India, New Delhi 2007.

Pande A., From Chanakya to Modi: Evolution of India's Foreign Policy, HarperCollins

Publishers India, New Delhi 2017.

Pandey S., Tanwar P., Article 370 And Economy of Jammu And Kashmir: Inter Relation and

Impact, Educreation Publishing, New Delhi 2019.

Pandian M.S.S., The Image Trap: M.G. Ramachandran in Film and Politics, SAGE Publishing


Panikkar K. M., Problems of Indian Defence,: Asia Pub. House, New York 1960.

Pant H. V., Indian Foreign Policy: An Overview, Manchester University Press, 2016;

Pant H.V., India's Foreign Policy: Theory and Praxis, Cambridge University Press, 2019;

Parel A.J., Gandhi Hind Swaraj and Other Writings, Cambridge 2007.

Partha C., A Possible India. Essays in Political Criticism. Oxford University Press, New Delhi

1997.

Paswan S., Jaideva P., Encyclopaedia of Dalits in India: Reservation, New Delhi 2004.

Pati B., The 1857 Rebellion, Oxford University Press 2010.

Peers D. M., Gooptu N., India and the British Empire, Oxford University Press 2017.

Perkovich G., India’s Nuclear Bomb. The Impact on Global Proliferation, Berkeley, CA:

University of California Press, 1999.

Phadnis A., Business Standard - Political Profiles of Cabals and Kings, BS Books, New Delhi

2009.

Pradhan A., Naveen Patnaik, the Chief Minister of Orissa, Mintech Publications, New Delhi

2009.

Prasad Singh M., Ranjan Raj S., The Indian Political System, Pearson, London 2011.

Purandare V., Bal Thackeray and the rise of Shiv Sena, Roli Books, New Delhi 2013.

Rafiq D., Vijaykumar S., Indian Federalism and the Conduct of Foreign Policy in Border

States: State Participation and Central Accommodation since 1990, APARC, Stanford

University, 2005.

Rahman S., Ahmad A., Government and politics in South Asia (7. edycja), Westview Press,

2014.

Raj Nayar B., Minority Politics in the Punjab, Princeton University Press, 2015.

Rajendra Prasad R. J., Emergence of Telugu Desam: And an Overview of Political Movements

in Andhra, Master Minds, 2004.

Ralhan , Shiromani Akali Dal, Anmol Publications, New Delhi 1997.

Ramakrishna Reddy V., Contemporary History of Andhra Pradesh and Telangana, AD 1956-

1990s Tom 8 z Comprehensive history and culture of Andhra Pradesh, Emesco Books,

Hyderabad 2016

Ramaswamy V., Historical Dictionary of the Tamils, Rowman & Littlefield, 2017.

Ramkishen S. R., New Dimensions of Economic Globalization: Surge of Outward Foreign

Direct Investment from Asia, Singapore, World Scientific Publishing, 2008.

Ranjan A., Foreign Policy and Voting Pattern in India, ISAS Insights, nr. 541, March 2019.

Ranjan A., India in South Asia: Challenges and Management, Springer, 2019.

Ranjan A., India–Bangladesh Border Disputes: History and Post-LBA Dynamics, Springer

2018.


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Saurabh+Pandey%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Pranav+Tanwar%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22M.+S.+S.+Pandian%22&source=gbs_metadata_r&cad=8


https://www.bookdepository.com/publishers/BS-Books

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Anita+Pradhan%22&source=gbs_metadata_r&cad=3

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Mahendra+Prasad+Singh%22


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Vaibhav+Purandare%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Baldev+Raj+Nayar%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22R.+J.+Rajendra+Prasad%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22O.+P.+Ralhan%22&source=gbs_metadata_r&cad=3

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22V.+Ramakrishna+Reddy%22&source=gbs_metadata_r&cad=2

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=bibliogroup:%22Comprehensive+history+and+culture+of+Andhra+Pradesh%22&source=gbs_metadata_r&cad=2

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Vijaya+Ramaswamy,+Jawaharlal+Nehru+University%22&source=gbs_metadata_r&cad=7


312

Ravishankar S., Karunanidhi: A Life in Politics, HarperCollins Publishers India, New Delhi

2018.

Ray S., Marxist parties of West Bengal in opposition and in government, 1947-2001,

Progressive Publishers, 2007.

Rekha Ch., India-Russia Post Cold War Relations: A New Epoch of Cooperation, Routledge,

2017.

Riaz A., Bangladesh: A Political History since Independence, Bloomsbury Publishing, 2016.

Riddick J.F., The History of British India: A Chronology, Praeger, Londyn 2006.

Risse-Kappen T., (red.) Bringing Transnational Relations Back in : Non-state Actors, Domestic

Structures, and International Institutions, Cambridge University Press, New York

1995.

Robb P., A History of India, Palgrave Macmillan, New York 2011.

Roseanu J., The Study of global interdependence; essays on the transnationalization of world

affairs, Nicholas, New York 1980.

Rosecrance R., Stein A.A.,(red.) , The Domestic Bases of Grand Strategy, Cornell University

Press 1993.

Rosecrane R., The Rise of the Trading State: Commerce and Conquest in the Modern World,

Basic Books, New York 1986.

Rosecrane R., The Rise of the Virtual State, Basic Books, New York 1999.

Rosenau J., Citizencship in changing Global Order (w:) J. Rosenau, E.O. Czempiel,

Governance without Government: Order and Change in World Politics, Cambridge University

Press, London.1992.

Rosenau J., The Domestic Sources of Foreign Policy, The Free Press, New York 1967.

Roy H., Singh M. P., Indian Political System, Pearson, London 2018.

Ruparelia S., Divided We Govern: Coalition Politics in Modern India, Oxford University Press,

London 2015.

Saaliq Fayaz S., Kashmir Conflict, “The Daily Rising Kashmir”, 2011;

Saez L., Singh G., New Dimensions of Politics in India: The United Progressive Alliance in

Power, Routledge, 2017.

Sakhuja V., The Indian Ocean in 2015. Institute of Peace and Conflict Studies, 2015.

Sangeetha Rao R., Caste system in India: myth and reality, India Publishers and Distributors,

New Delhi 1989.

Sarma A., Choudhury S., (red.), Mainstreaming the Northeast in India’s Look and Act East

Policy, Springer Singapore, 2018

Sathe S.P., Judicial Activism in India. Transgressing Borders and Enforcing Limits, Oxford

University Press, New Delhi 2002.

Schaefer M., Poffenbarger J., The Formation of the BRICS and its Implication for the United

States: Emerging Together, Springer, 2014.

Seaz L., Federalism without a Center: The Impact of Political and Economic Reform on India’s

Federal System, New Dehli 2002.

Shahab Ahmed Z.,, Regionalism and Regional Security in South Asia: The Role of SAARC,

Ashgate Publishing, Ltd., 2013.

Shankar Jayaram R., Caste in Space: The Bahujan Samaj Party and Urban Government in Agra

and Ghaziabad, 2007-2013, King's College London, 2016.

Sharma R., Democracy on the Road, Penguin, Londyn 2019.

Shin S., The State, Society, and Foreign Capital in India, Cambridge University Press, 2018.

Singh L., Singh N., (red.), Economic Transformation of a Developing Economy: The

Experience of Punjab, India, Springer, 2016.

Singh M. P., Mishra A. (red.), Coalition politics in India: Problems and prospects, Manohar,

New Delhi 2008.

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Sandhya+Ravishankar%22&source=gbs_metadata_r&cad=4

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Sudhir+Ray%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Chandra+Rekha%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Ali+Riaz%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22John+F.+Riddick%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Himanshu+Roy%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22M+P+Singh%22



https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Atul+Sarma%22&source=gbs_metadata_r&cad=4

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Saswati+Choudhury%22&source=gbs_metadata_r&cad=4

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22M.+Schaefer%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22J.+Poffenbarger%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Asst+Prof+Zahid+Shahab+Ahmed%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Ravi+Shankar+Jayaram%22&source=gbs_metadata_r&cad=2

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Sojin+Shin%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Lakhwinder+Singh%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Nirvikar+Singh%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

313

Singh Rana M., India Votes: Lok Sabha & Vidhan Sabha Elections 2001-2005, Sarup & Sons,

2006.

Sinha A., Nitish Kumar and the Rise of Bihar, Penguin Books India, New Delhi 2011.

Sinha A., The Regional Roots of Developmental Politics in India, Bloomington 2005;

Sinha J., Science, War and Imperialism: India in the Second World War, Brill, Boston 2008.

Sisson R., Rose L. R., War and Secession. Pakistan, India, and the Creation of Bangladesh,

CA, Berkeley, 1990.

Smith A., Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, t. 2, Wydawnictwo

Naukowe PWN Warszawa 2007.

Snyder J., Myths of Empire: Domestic Politics and International Ambition, Cornell University

Press, New York 1991.

Snyder R.C., Bruck H.W., Sapin B., Decision-Making as an Approach to the Study of

International Politics. Princeton University Press 1954).

Sobańska-Bondaruk M., Lenard S. B., Wiek XX w źródłach, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2001;

Sobel R., The impact of public opinion on U.S. foreign policy since Vietnam, OUP 2001.

Sprout H., Sprout M., Man-Milieu Relationship Hypotheses in the Context of International

Politics. Princeton University Press 1956).

Stein B., A History of India, Wiley Blackwell, London 2010.

Steinberg G.M., EU Foreign Policy and the Role of NGOs: The Arab-Israeli Conflict as a Case

Study, “European Foreign Affairs Review” 2016, nr 2.

Synder R.C., Brruck H.W., Spain B.M., Foreign policy decision-making; an approach to the

study of international politics,Free Press of Glencoe, New York 1962.

Teltumbde A., Dalits: Past, Present and Future, Routledge, New Delhi 2017.

Thangaraj M., Dalits: Economy and Society : a Study of Tamil Nadu, Kalpaz, 2018.

Tharoor, T. (1982). Reasons of state: Political development and India’s foreign policy under

Indira Gandhi’

Thomas Bohlken A., Democratization from Above: The Logic of Local Democracy in the

Developing World, Cambridge University Press, 2016.

Thorsen N.A., The Political Thought of Woodrow Wilson, 1875-1910, Princeton University

Press 1988.

Throntveit T., The Fable of the Fourteen Points: Woodrow Wilson and National Self‐

Determination, “Diplomatic History”, nr 3, 2011.

Tillin L., Remapping India: New States and their Political Origins, Hurst and Company,

Londyn 2013.

Tiwari R. K., Political Parties, Party Manifestos and Elections in India, 1909–2014, Taylor &

Francis, 2018.

Tokarski S., Bhutani S., Nowoczesne Indie. Wyzwanie rozwoju, Askon, Warszawa 2007.

Trivedi R., India's Relations with Her Neighbours, Gyan Publishing House, New Delhi 2008.

Voll K.J., Lobo J., India snd South Asia: January 2016 Dossier

Wagner K., Amritsar 1919: An Empire of Fear and the Making of a Massacre, Yale University

Press 2019.

Wallace P., India’s 2019 Elections: The Hindutva Wave and Indian Nationalism, SAGE

Publishing India, New Delhi 2019.

Waltz K., Kenneth N., Foreign Policy and Democratic Politics, The American and British

Experience.: Brown, Little Boston & Toronto 1967.

Waltz K., Man, the State, and War: A Theoretical Analysis. Columbia University Press 2001.

Waltz K., Struktura teorii stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Scholar, Warszawa

2010.

Wilson J.Q., Political Organizations, Princeton University Press, Princeton 1995; J. Bayes,

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Mahendra+Singh+Rana%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Arun+Sinha%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Jagdish+Sinha%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Anand+Teltumbde%22&source=gbs_metadata_r&cad=4

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22M.+Thangaraj%22&source=gbs_metadata_r&cad=2

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Anjali+Thomas+Bohlken%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Louise+Tillin%22

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Ramesh+Trivedi%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Kim+Wagner%22

314

Ideologies and Interest Group Politics, Chandler & Sharp Publisher 1982.

Witsoe J., Democracy against Development: Lower-Caste Politics and Political Modernity in

Postcolonial India, University of Chicago Press, 2013.

Wolpert S., A New history of India, Oxford: Oxford University Press, 2000;

Wolpert S., Gandhi, Warszawa 2003.

Wolpert S., Jinnah of Pakistan, Oxford University Press, New York 1984.

Worrall L.J., Currie G., (red.), The methodology of scientific research programmes.

Philosophic Papers, Volume I, Imre Lakatos, Cambridge University Press 2001.

Yadav Y., Shastri S., Suri K.C.: State of Democracy in South Asia, Oxford University Press,

New Delhi 2008.

Zajączkowski J., Indie w stosunkach międzynarodowych, Scholar 2008.

Zajączkowski K., Misje cywilne i operacje wojskowe Unii Europejskiej w perspektywie

wybranych teorii stosunków międzynarodowych i integracji europejskiej, CEUW,

Warszawa 2019.

Zbytek D.S., Azjatycka szachownica, Sprawy Polityczne, Warszawa 2008.

Ziegfeld A., Why Regional Parties?: Clientelism, Elites, and the Indian Party System,

Cambridge University Press 2016.

Artykuły w czasopismach i rozdziały w pracach zbiorowych

Abas N., Khan N., Saleem M.S., Indus Water Treaty in the Doldrums Due to Water–Power

Nexus. “Eur J Secur Res” 2009, nr 4.

Abbott K.W., Keohane R.O., Moravcsik A., Slaughter A. M., Snidal D., The concept of

legalization, “International organization” 2000, nr 3.

Acharya A., Buzan B., Why is There no Non-Western International Relations Theory? An

Introduction, “International Relations of the Asia-Pacific” 2007, nr 3.

Acharya A., Global International Relations (IR) and Regional Worlds: A New Agenda for

International Studies, “International Studies Quarterly” 2014, nr 4.

Aguilar P., Amnesty and Reparations Without Truth or Justice in Spain, [w:] N. Wouters (red.),

Transitional Justice and Memory Development in Europe (1945–2013), Intersentia,

Cambridge 2014.

Ahluwalia M.S., Economic Performance of States in the Post-Reforms Period, “Economic and

Political Weekly” 2000, nr 45.

Ahmed M., The Challenges before “The Right to Fair Compensation and Transparency in Land

Acquisition, Rehabilitation and Resettlement Act, 2013 (LARR)”: A study of Indian

Land Reforms, “Amity Journal of Management Research” 2018, nr 1.

Andersen W.K., The Domestic Roots of Indian Foreign Policy, “Asian Affairs” 1983, nr 3.

Ansari I. A., Babri Masjid Dispute: Rule of Law and Building Confidence, “Economic and


Arora B., Federalisation of India’s Party System, (w:) Mehra A. K., Khanna D.D., Kueck G.

W. (red.), Political Parties and Party Systems, Sage, New Delhi 2003.

Arora B., Lama-Rewal S. T., Introduction. Contextualizing and Interpreting the15th Lok Sabha

Elections, “South Asia Multidisciplinary Academic Journal” 2009, nr 3.

Arora B., Negotiating Differences: Federal Coalitions and National Cohesion, (w:) Frankel F.,

Hasan Z., Bhargava R., Arora B. (red.), Transforming India: Social and Political

Dynamics of Democracy, New Delhi: Oxford University Press, New Delhi 2000.

Arora B., Political Parties and the Party System: The Emergence of New Coalitions, (w:) Hasan

Z. (red.), Parties and Party Politics in India, Oxford University Press, New Delhi 2002.

Arulampalam W., Dasgupta S., Dhillon A., Dutta B., Electoral Goalsand, Center-State

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Jeffrey+Witsoe%22&source=gbs_metadata_r&cad=7

315

Transfers: A Theoretical Model and Empirical Evidence from India, “Journal of

Development Economics” 2009, nr 8.

Arulampalam W., Dasgupta S., Dhillon A., Dutta B., Electoral Goals and Center-State

Transfers: A Theoretical Model and Empirical Evidence from India, “Journal of

Development Economics” 2009, nr 88.

Ashok K., Behuria K., Sultana B., Mahinda Rajapaksa's India Policy: Engage and Countervail,

“Strategic Analysis” 2013, nr 1.

Asthand A., Jacob H., The Growing Power of States in India’s Foreign Policy, “International

Negotiation” 2017, nr 22.

Axelrode R., An Evolutionary Approach to Norms, „American Political Science Review” 1986,

vol. 80, nr 4.

Ayres A., The Two Punjabs: A Cultural Path to Peace in South Asia?, “ World Policy Journal”

2005, nr 4.

Badrinath K.A., Highway Projects in BJP States Put in Fast Lane, “Financial Chronicle” 2014,

nr 7.

Bajpai K., India’s Nuclear Posture after Pokhran II, “International Studies” 2000, nr 4.

Bajpai K., International Studies in India: Bringing Theory Back Home, (w:) Rajan M.S., (red.)

International and Area Studies in India, Lancers Books, New Delhi, 1997.

Banik N., How Promising Is BIMSTEC?, “Economic and Political Weekly” 2006, nr 51.

Baru S., Strategic consequences of India’s economic performance, “Economic and Political

Weekly” 2002, nr 26.

Baru S., Can Indian Think Tanks and Research Institutions Cope with the Rising Demand for

Foreign and Security Policy Research, “International Studies” 2009, nr 1-2.

Basu P. P., Federalism and Foreign Policy in India—Experiences of UPA and NDA-II Regimes,

“India Quarterly” 2016, nr 3.

Basrur R., Scholarship on India’s International Relations: Some Disciplinary Shortcomings,

“International Studies” 2009, nr 1-2.

Baumann R., Stengel F.A., Foreign policy analysis, globalisation and nonstate actors: State-

centric after all?, “Journal of International Relations and Development” 2014, nr 4.

Bausch A., Democracy, War Effort, and the Systematic Democratic Peace, “Journal of Peace

Research” 2015, nr 4.

Beasley R. K., Kaarbo J., Lantis J. S., Snarr M. T., Foreign Policy in Comparative Perspective,

Oxford University Press 2012.

Beasley R., Kaarbo J., Explaining Extremity in the Foreign Policies of Parliamentary

Democracies, “International Studies Quarterly” 2014, nr 4.

Behera N. Ch., “Reimagining IR in India,” International Relations of the Asia-Pacific 7, 2007,

no. 3.

Bell D., What Is Liberalism?, “Political Theory” 2014, nr 6, s. 682-715; W. Galston,, Defending

Liberalism, “The American Political Science Review” 1982, nr 3.

Benedetto G., Hix S., Explaining the European Parliament’s gains in the EU Constitution, “The

Review of International Organizations) 2007 nr 2.

Besley T., Burgess R., Esteve-Volart B., The Policy Origins of Poverty and Growth in India,

(w:) Besley T., Cord L., (red.) Delivering on the Promise of Pro-Poor Growth, Palgrave

Macmillan and World Bank 2007.

Betz J., India: the Interaction of Internal and External Factors in Foreign Policy, [w:] Regional

Leadership in the Global System: Ideas Interests and Strategies of Regional Powers,

(red.) Flemes D, Ashgate Publishing Group, 2010.

Beyers J., Eising R., Maloney W., Researching Interest Group Politics in Europe and

Elsewhere: Much We Study, Little We Know?, “West European Politics” 2008, nr 6.

Bhambhri C.P., “Non-Alignment in the Changing Context of Twenty-First Century, “India

316


Bhatia J., Circumventing Institutions: Did Chidambaram Subvert the Foreign Investment

Promotion Board? “Economic and Political Weekly” Spaecial Issue 2015.

Bhuyan, D., Election Politics And Voting Behaviour Of Odisha : A Study Of Fourteenth

Assembly Election, ” The Indian Journal of Political Science” 2009, nr 1.

Biswas R., Marjit S., Political Lobbying and Fiscal Federalism: Case of Industrial Licenses

and Letters of Intent, “Economic and Political Weekly” 2003, nr 8.

Blarel N., Coalition politics and the making of Indian foreign policy: a new research program,

“India Review” 2019, nr 5.

Blarel N., Van Wiligen N., Coalitions and Foreign-Policy-Making: Insights from the Global

South, “European Political Science” 2017, nr 4.

Boeckelman K., 1996, “Federal Systems in the Global Economy:Research Issues”, Publius:

The Journal of Federalism, vol. 26, no.1.

Borah Hazarika O., Evolving Dynamics of Federalism and Foreign Policy Engagement of

Indian States in External Affairs,” Indian Foreign Affairs Journal” 2014, nr 1.

Bose S., India’s Regional Trade Agreements With Southeast Asia: an Analysis, “World Affairs:

The Journal of International Issue” 2017, nr 2.

Budge L., Laver M., The Policy Basis of Government Coalitions: A Comparative Investigation,

“British Journal of Political Science” 1993, nr 23.

Bueno de Mesquita B., Domestic politics and international relations, „International Studies

Quarterly” Carolyn J. C., Özdamar Ö., Religion as a Factor in Ethnic Conflict: Kashmir

and Indian Foreign Policy, “Terrorism and Political Violence” 2005, nr 3.

Chacko P., Davis A. E., Myanmar and India: Regimes of Citizenship and the Limits of Geo-

Economic Engagement, “European Journal of East Asian Studies” 2015, nr 1.

Chakma B., Toward Pokhran II: Explaining India's Nuclearisation Process, “Modern Asian

Studies” 2005, nr 1.

Chakrabarty D., Legacies of Bandung: Decolonisation and the Politics of Culture, „Economic

and Political Weekly” 2005, nr 46.

Chakravorty S., Chaturvedi S., Visas: How They Work—An India–Bangladesh Case Study,


Chan S., Safran W., Public Opinion as a Constraint against War: Democracies’ Responses to

Operation Iraqi Freedom, “Foreign Policy Analysis” 2006, nr 2.

Chawl J., Agrawal R., Sharma B., FDI in Indian Retail Sector : a Review, “International Journal

of BRIC Business Research (IJBBR)” 2016, nr 5.

Cherian J., Li Peng in India, “Frontline” 2001, nr 3.

Chhibber Pradeep P., Irfan N., Party Competition and Fragmentation in Indian Elections: 1957-

1998, (w:) Ramashray R., Wallace P. (red.) Indian Politics and 1998 Election, Sage,

New Delhi 1999.

Chiriyankandath J., Parties and political change in South Asia, “Commonwealth &

Comparative Politics” 2014, nr 1. Chowdari Tremblay R., Kashmir’s Secessionist Movement Resurfaces: Ethnic Identity,

Community Competition, and the States, “Asian Survey” 2016, nr 6.

Chowdhary R., Nagendra Rao V., National Conference of Jammu and Kashmir: From

Hegemonic to Competitive Politics, “Economic and Political Weekly” 2004, nr 14.

Clare J., Ideological Fractionalization and the International Conflict Behavior of

Parliamentary Democracies, “International Studies Quarterly” 2010, nr 54.

Cohen R., Up Close and from the Tower: Two Views of Refugee and Internally Displaced

Populations, “International Studies Review” 2009, nr 3.

Collier E., Bipartisanship and the Making of Foreign Policy: A Historical Survey, Westview

Press, Boulder 1991.

317

Das P., Status of India's Border Trade: Strategic and Economic Signficance, Institute for

Defence Studies and Analyse, IDSA Occasional Paper 2014, nr 37.

Das R., Mahmood Z., Contradictions, Negotiations and Reform: The Story of Left Policy

Transition in West Bengal, “Journal of South Asian Development” 2015, nr 2.

De Winter L., Dumont P., Timmermans A., Coalition Formation and Governance in Belgium:

Of Government Gospels, Evangelist, Followers and Traitors, (w:) Muller W., Strom K.,

(red.), Coalition Governments in Western Europe, Oxford University Press, Oxford

2003.

Deepa O., Rajesh R., The Pragmatic Challenge to Indian Foreign Policy, “The Washington


Deshpande R., Birmal N., Beyond the Congress System in Maharashtra, (w:) Palshikar S.,

Kumar S., Lodha S., Electoral Politics in India: The Resurgence of the Bharatiya Janata Party,

Routaldge 2017.

Destradi S., India and Sri Lanka's Civil War: The Failure of Regional Conflict Management in

South Asia, “Asian Survey” 2012, nr.3.

DeVotta N., The Liberation Tigers of Tamil Eelam and the Lost Quest for Separatism in Sri

Lanka, “Asian Survey” 2009, nr 6.

Dorani S., The Role of Public Opinion in Foreign Policy, “Political Reflection Magazine”

2018, nr 4.

Doyle M., Kant, Liberal Legacies, and Foreign Affairs, “Philosophy and Public Affairs” 1983,

nr 3.

Doyle M., Liberalism and World Politics, “The American Political Science Review” 1986,

nr 4.

Duchacek I. D., Perforated Sovereignties: Towards a Typology of New Actors in International

Relations, in Michelman and Solidatos.

Duchacek I., The International Dimension of Subnational Self-government, “Publius” 1984, nr

4.

Elazar D.J., Federalism, Intergovernmental Relations, and Changing Models of the Polity,

Evolving Dynamics of Federalism and Foreign Policy 45 in Louis A. Picard, Raphael

Zariski, (eds.), 1987, Sub-national Politics in the1980s: Organization,

Reorganization, and Economic Development, Praeger: NewYork.

Erol C., An Exploratory Model of Political Risk Assessment and Decision Process of Foreign

Direct Investment, “International Studies of Management and Organization” 1985, nr

2.

Fair C.C., Ashkenaze K., Batchelder S., ‘Ground Hog Da Din’ for the Sikh insurgency?, Small

Wars & Insurgencie 2020.

Farooqui A., Sridharan E., Can umbrella parties survive? The decline of the Indian National

Congress, “Commonwealth & Comparative Politics” 2016, nr 4.

Farooqui A., Sridharan E., Is the Coalition Era Over in Indian Politics?, “The Round Table”

014, nr 6.

Fearon J., Domestic politics, foreign policy, and theories of international relations, „Annual

Review of Political Science” 1998, nr 1.

Feaver P., Hellman G., Schweller R., Taliaferro J., Wohlforth W., Lergo J., Moravcsik A.,

Brother Can You Spare a Paradigm? (Or Was Anybody Ever a Realist?), “International

Security” 2000, nr 1.

Flint J., Foreign policy, the State, International Public Opinion and the Media, “E-International

Relations” 2015 (dostęp: 14 września 2016).

Foyle D. C., Public Opinion and Foreign Policy: Elite Beliefs as a Mediating Variable,

“International Studies Quarterly” 1997, nr 1.

Francis S., A Sectoral Impact Analysis of the ASEAN-India Free Trade Agreement, “Economic

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Suhas+Palshikar%22&source=gbs_metadata_r&cad=8


https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Sanjay+Lodha%22&source=gbs_metadata_r&cad=8

318

and Political Weekly” 2011, nr 2.

Frankel F., Hasan Z., Bhargava R., Arora B. (red.), Transforming India:Socio-Political

Dynamics of Democracy, Oxford University Press, New Delhi 2000.

Friedlander P., Hinduism and Politics, (w:) Haynes J., (red.), The Routledge Handbook of

Religion and Politics, Routledge, New York 2016.

Ganguly S., India's Pathway to Pokhran II: The Prospects and Sources of New Delhi's Nuclear

Weapons Program, “International Security” 1999, nr 4.

Ganguly S., Pardesi M. S., Explaining Sixty Years of India's Foreign Policy, “India Review”

2009, nr 1.

Ganguly S., Wars without End: The Indo-Pakistani Conflict, “The Annals of the American

Academy of Political and Social Science” 1995, vol. 541.

Gartzke E., Megumi N., Multilateralism and Democracy: A Dissent Regarding Keohane,

Macedo, and Moravcsik, “International Organization” 2011, nr 3.

Gautam A., Droogan J., Yoga soft power: how flexible is the posture?, “The Journal of

International Communication” 2018, nr 1.

Gibloa E., Diplomacy in the media age: Three models of uses and effects, “Diplomacy &

Statecraft” 2001, nr 2.

Gopalakrishnan S., Reenivasa P., Corporate Retail: Dangerous Implications for India's

Economy, “Economic and Political Weekly” 2009, nr 32.

Gourevitch P., The second image reversed: The international sources of domestic politics,

“International Organization” 1978, nr 4.

Griffiths M., O’Callagan T., International Relations, The Key Concepts, Routledge London &

New York 2002.

Gupta B., Raju K.D., Space Exploration by India and Socio-Economic Cooperation with

SAARC Countries, “India Quarterly” 2016, nr 3.

Guruswamy M., FDI in India's Retail Sector: More Bad than Good?, “Economic and Political


Guruswamy M., Sharma K., Mohanty J.P., Korah T., FDI in India’s Retail Sector: More Bad

than Good?, “Economic and Political Weekly” 2013, nr 7.

Hafeez M., 2016 SAARC Summit: Future of Regional Cooperation in South Asia, “Strategic

Studies” 2016, nr 3.

Hagan J.D., Domestic Political Explanations in the Analysis of Foreign Policy, (w:) Neack L.,

Hey J., Haney P.J., (red.), Foreign Policy Analysis, Continuity and Change in Its Second

Generation, Prentice Hall, New York 1995.

Hagan J.D., Political Opposition and Foreign Policy in Comparative Perspective,

Lynne Rienner, London 1993.

Haliżak E., Liberalna teoria polityki zagranicznej i jej analityczne zastosowanie, „Stosunki

Międzynarodowe” 2016, t. 52, nr 2.

Hall I., Narendra Modi’s New Religious Diplomacy, (w:) M. Gupta, R. Mullen (red.) Indian

Foreign Policy under Modi:A New Brand or Just Repackaging? , “International Studies

Perspectives”2019, nr 20.

Haney P.J., Vanderbush W., The Role of Ethnic Groups in US foreign policy: The Case of the

Cuban American National Foundation, “International Studies Quarterly” 1999, nr 2.

Hanrieder W., Compatibility and consensus: A proposal for the conceptual linkage of

external and internal dimensions of foreign policy, “American Political Science

Review” 1967, nr 4.

Harnetty P., The British Period of Indian History: Some Recent Interpretations: A Review

Article, “Pacific Affairs” 1964, nr 2.

Harriss J., Wyatt A., Business and Politics in Tamil Nadu. “Simon Papers in Security and

Development” 2016, 50.

319

Hazarika N., Politics In Assam, “The Indian Journal of Political Science” 1994, nr 3.

Hendrickson D., The Lion and the Lamb: Realism and Liberalism Reconsidered, “World Policy

Journal” 2003, nr. 1.

Hocking B., Localizing Foreign Policy: Non-Central Governments and Multilayered

Diplomacy, St Martin’s Press, New York 1993.

Hollis J., Smith S., Roles and Reasons in Foreign Policy Decision Making, “British Journal of

Political Science” 1986, nr 3.

Holsti K. J., National Role Conceptions in the Study of Foreign Policy,“International Studies


Holsti K.J., War, Peace, and the State of the State, “International Political Science Review”

1995, nr 16.

Howe P., The Utopian Realism of E. H. Carr, “Review of International Studies” 1994, nr 3.

Hurwitz J., Peffley M., How Are Foreign Policy Attitudes Structured? A Hierarchical Model,

”American Political Science Review” 1987, nr 4.

Jacob H., Putting the Periphery at the Center, Indian States’ Role in Foreign Policy, Carnegie

India October 2016.

Jackson R., Sorensen G., Wprowadzenie do stosunków międzynarodowych. Teorie i kierunki

badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2012.

Jaffrelot Ch., Verniers G., Castes, Communities and Parties in Uttar Pradesh, “Economic and

Political Weekly” 2012, nr. 32.

Jakobsen J. Ekevold E., Democratic Peace and the Norms of the Public: A Multileval Analysis

of the Relationship Between Regime Type and Citizens’ Bellicosity, 1981-2008, “Rev

International Studies” 2016, nr 1.

Jamwal N. S., Border management: Dilemma of guarding the India‐Bangladesh border,


Jaskólska A., Liberalna teoria polityki zagranicznej – studium przypadku partii regionalnych

w Indiach, „Stosunki Międzynarodowe” 2018, nr 4.

Jaskólska A., Sekularyzm versus hinduski nacjonalizm w systemie politycznym Indii, (w:)

Gawrycki M.F, Haliżak E., Kuźniar R., Michałowska G., Popławski D., Zajączkowski

Jena B.B., Orissa Politics, “The Indian Journal of Political Science” 1994, nr 3.

Jenkins R., India’s States and the Making of Foreign Economic Policy: The limits of the

Constituent Diplomacy Paradigm, “Publius” 2003, nr 4.

Jenkins-Smith C. (et al.), Foreign and Domestic Policy Belief Structures in the U.S. and British

Publics, “ Journal of Conflict Resolution” 2004, nr 8.

Jentleson B. W., The Pretty Prudent Public: Post Post-Vietnam American Opinion on the Use

of Military Force, “International Studies Quarterly” 1992, nr 1.

Jetly R., The Khalistan Movement ni Indi: The Interplay Of Politics And State Power,

“International Review of Modern Sociology” 2008, nr 1.

Jha N.K., Foreign Policy Making in Federal States : The Indian and Canadian Experiences,

“India Quarterly” 1999, nr 3-4.

Jha P. C., Federalism, Regionalism and State Paradiplomacy in India, (w:): Lbo L., Shah J.,

(red.), Federalism in India:Towards a Fresh Balance of Power, Rawat Publications,

Japiur 2014.

Johnston A. I., Thinking about Strategic Culture, “International Security” 1995.

Joly J., Dandoy R., Beyond the Water’s Edge: How Political Parties Influence Foreign Policy

Formulation in Belgium ,”Foreign Policy Analysis” 2018, nr 4.

Kaarbo J., A Foreign Policy Analysis Perspective on the Domestic Politics Turn in IR Theory,

“International Studies Review” 2015, nr 2.

Kaarbo J., Beasley R. K., Taking It to the Extreme: The Effect of Coalition Cabinets on Foreign

Policy, “Foreign Policy Analysis” 2008, nr 2.



javascript:;

320

Kaarbo J., Coalition Politics and Cabinet Decision Making: A Comparative Analysis of Foreign

Policy Choices, University of Michigan Press 2012.

Kaarbo J., Hermann M. G., Leadership Styles of Prime Ministers: How Individual Differences

Affect the Foreign Policymaking Process, “Leadership Quarterly” 1998, nr. 9.

Kahler M., Inventing International Relations: International Relations Theory after 1945, (w:)

Doyle M. W., Ikenberry J. G., (red.), New Thinking in International Relations Theory,

Westview Press, 1997.

Kailash K. K., Dhritarashtra’s embrace: big and small parties in Kerala and Tamil Nadu,

“Contemporary South Asia” 2019, nr 1.

Kailash K.K., Institutionalizing a Coalitional System and Games within Coalitions in India

(1996–2014), “Studies in Indian Politics” 2014, nr 2.

Kailash K.K., Regional Parties in the 16th Lok Sabha Elections Who survived and why?

“Economic and Political Weekly” 2014, nr 39.

Kaiser K., Transnational Politics: Toward a Theory of Multinational Politics, „International

Organization” 1971, nr 4.

Kaplan M., Is International Relations a Discipline?, “The Journal of Politics” 1961, nr 3.

Keman H., Experts and Manifestos: Different Sources—Same Results for Comparative

Research?, “Electoral Studies “2007, nr 26.

Keohane R., Nye J. S., Introduction: The End of the Cold War in Europe After the Cold War,

(w:) Keohane R., Nye J. S., Hoffmann S., (red.), International Institutions and State

Strategies in Europe, 1989–1991, Harvard University Press 1993.

Khan M.G., Coalition Government and Federal System in Indi’, “The Indian Journal of Political

Science” 2003, nr 3-4.

Khanna S., Economic Opportunities or Continuing Stagnation, “Seminar” 2005, nr 11.

Khemani S., Does Delegation of Fiscal Policy to an Independent Agency makes a Difference?

Evidence from Intergovernmental Transfers in India, “Journal of Development

Economics” 2007, nr 82.

Khilnani S., India as a Bridging Power, (w:) Khilnani S. (et al), India as a New Global Leader,

The Foreign Policy Centre, London 2006.

Khobragade V.F., Indian Approach Towards Sri Lankan Conflicts “The Indian Journal of


Kincaid J., Constituent Diplomacy in Federal Polities and the Nation-state: Conflict and Co-

operation, (w:) Michelman H. J., Soldatos P., (red.) Federalism and International

Relations: The Role of Subnational Units, Clarendon Press, Oxford 1990.

Kirk J.A., Indian-Americans and the US-India Nuclear Agreement: Consolidation of an Ethnic

Lobby?, “Foreign Policy Analysis”2008, nr 3.

Kohli A., The NTR Phenomenon in Andhra Pradesh: Political Change in a South

IndianState.”Asian Survey” 1988, nr 10.

Koo C., Davis J. T., A study of disputes between POSCO and local communities on POSCO's

steel mill development in India, “International Journal of Urban Sciences” 2012, nr 3.

Kothari R., Rajni , The Political Change of 1967, “Economic and Political Weekly” 1967,

nr. 2.

Kothari, R. The Congress 'System' in India , “Asian Survey” 1964, nr 4

Kotwal A., Economic Liberalization and Indian Economic Growth: What's the Evidence?,

“Journal of Economic Literature” 2011, nr 4.

Kozłowski K., Miejsce CHRL w międzynarodowej polityce energetycznej, "Studia i

Prace" Kolegium Ekonomiczno-Społecznego SGH, 2 (14)/2013.

Kozłowski K., Państwa w stosunkach międzynarodowych. Ujęcia krytyczne i ich użyteczność

w warunkach globalizacji, w: Osiński J., (red.) Współczesne państwo jako podmiot

polityki publicznej, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2014.

321

Krasner S., Power Politics, Institutions, and Transnational Relations, (w:) Bringing

Transnational Relations Back In: Non-State Actors, Domestic Structures and

International Institutions, (red.) Risse-Kappen T., Cambridge University Press,

Cambridge 1995.

Krishnakumar A., Some Questions in Tamil Nadu’, “Frontline” 2000, nr 11.

Kumar A., Electoral Politics in Punjab: Study of Akali Dal, “Economic and Political Weekl”y

2004, nr 14-15.

Kumar A., Domestic Politics of Bangladesh and India–Bangladesh Relations, “Strategic

Analysis” 2014, nr 5.

Kumar A., Impact of West Bengal Politics on India–Bangladesh Relations, “Strategic Analysis”

2013, nr 3.

Kumar Arora S., The Reorganization of the Indian States, “Far Eastern Survey”, nr 2, 1956, s.

27-30; Guha R., India after Gandhi, Picador, New Delhi 2007.

Kumar S., Patterns of Political Participation: Trends and Perspective, “Economic and

Kumar Sharma C., Federalism and Foreign Direct Investment in India GIGA Working Papers

5307/2017.

Kundu, S., BIMSTEC at 17: An Assessment of Its Potential, “India Quarterly” 2014, nr 3.

Kuszewska A., Indyjsko-pakistański konflikt o Kaszmir: kontekst etnoreligijny, (w:)

Zenderowski R., Wybranowski D., (red.) Religia w konfliktach etnicznych, KUL, Lublin

2016.

Lal R., Domestic world” of Peripatetic Kings: Babur and Humayun, c. 1494-1556, “The

Medieval History Journal” 2001, nr 1.

Layne Ch., Kant or Cant: The Myth of the Democratic Peace, „International Security” 1994,

nr 2.

Lefebvre B., Robin C., Pre-electoral Coalitions, Party System and Electoral Geography: A

Decade of General Elections in India (1999-2009), “South Asia Multidisciplinary

Academic Journal” 2009, nr 3, Special Issue Contests in Context: Indian Elections

2009.

Lewis D., Theorizing the Organization and Management of Non-Governmental Organizations.

Towards a Composite Approach. „Public Management Review” 2003, nr 3.

Madej M., Zagrożenia asymetryczne – istota, specyfika, faktyczna ranga strategiczna we

współczesnym świecie, (w:) Wojciechowski S., Fiedler R., (red.), Zagrożenia

asymetryczne współczesnego świata, Wydawnictwo Naukowe WNPiD UAM, Poznań

2009.

Maini T. S., Border Regions and India's neighbourhood linkages: a comparative study of Indian

Punjab and West Bengal, “Asian Ethnicity” 2013, nr 2.

Maini T. S., India's ties with the GCC: The Kerala angle, South Asia Democratic Forum, March

2017.

Maini T.S., The Politics of Centre-State Relations and the Formulation of India’s Foreign

Policy, Associate Paper, Future Directions International, 24 listopada 2011.

Malhotra J., Where Did India-Bangladesh Talks Go Wrong?, “The Wall Street Journal”

September 2011.

Malik F.A., Malik B.A., Politics of Coalition in India, “Journal of Power, Politics &

Governance” 2014, nr 2.

Manor J., Parties and the Party System, (w:) P. Chatterjee (red.) State and Politics in India,

Oxford University Press, Oxford 1998, s. 33.

Maoz Z., Russett B., Normative and Structural Causes of Democratic Peace, 1946–1986,

American Political Science Review” 1993, nr 3.

Markey D., Developing India’s Foreign Policy Software, “Asia Policy” 2009, nr. 8.

322

Marsh K., Obama's Surge: A Bureaucratic Politics Analysis of the Decision to Order a Troo

Surge in the Afghanistan War, “Foreign Policy Analysis” 2004, nr 3.

Mattoo A., Jacob H., Introduction, (w:) A. Mattoo, H. Jacob, (red.), Shaping India’s Foreign

Policy: People, Politics and Place, Har-Anand Publications, New Delhi 2010

Mattoo A., Jacob H., Republic of India, (w:) . Michelmann H. (red.), Foreign Relations in

Federal Countries, Montreal and Kingston: McGill-Queen’s University Press and

Forum of Federations, 2009.

Mattoo A., Medcalf R., Think-Tanks and Universities, (w:) Malone D. M., Mohan R.C.,

Raghavan S., (red.), The Handbook of Indian Foreign Policy, Oxford University Press,

Oxford 2015.

Mattoo A., The State of International Studies in India, “International Studies” 2009, nr 1-2.

Mayilvaganan M., The Re-emergence of the Tamil Nadu Factor in India's Sri Lanka Policy,


Mazumdar A., India’s Search for a Post-Cold War Foreign Policy: Domestic Constraints and

Obstacles, “India Quarterly” 2011, nr 2.

Mazumdar A., India’s Soft Power Diplomacy Under The Modi Administration: Buddhism,

Diaspora And Yoga, “Asian Affairs” 2018, nr 3.

Meena M.C., The Geopolitics of Sir Creek: An Evolution, “International Journal of Research

and Analytical Reviews” 2016, nr 4.

Mello P. A., Peters D., Parliaments in security policy: Involvement, politicisation, and

influence, “The British Journal of Politics and International Relations” 2018, nr 1.

Menon N., The Ayodhya Judgment: What Next?, “Economic and Political Weekly” 2011, nr 31.

Milner H., Resisting the Protectionist Temptation: Industry and the Making of Trade Policy in

France and the United States during the 1970s,”International Organization” 1987, nr

41.

Mishra M.K., India’s Contribution To International Peace And Security: a Human Security

Perspective, “World Affairs: The Journal of International Issues” 2014, nr 2.

Mishra R., The ‘Sir Creek’ Dispute: Contours, Implications and the Way Ahead, “Strategic


Mitra S. K., Enskat M., Parties and the people: India's changing party system and the resilience

of democracy, “Democratization” 1999, nr, 1.

Mitra S.K., Schöttli J., The new Dynamics of Indian Foreign Policy and its Ambiguities, “Irish

Studies in International Affairs” 2007, nr 18.

Mohan S., Democracy In Jammu And Kashmir 1947–2008, “ World Affairs: The Journal of

International Issues” 2012, nr 3.

Moravcsik A., Taking Preferences Seriously: A liberal theory of international politics,

“International Organization” 1997, nr 4.

Moravcsik A., The New Liberalism, (w:) Reus-Smit Ch., Snidal D., (red.) The Oxford

Handbook of International Relations, Oxford University Press 2008.

Muazzem Ali S., The Current and Future State of India–Bangladesh Relations, “Strategic


Mukherjee S., The Use and Abuse of Democracy in West Bengal, “Economic and Political


Mukherji R., India's Aborted Liberalization-1966, “Pacific Affair” 2000, nr 3.

Mukherji R., The State, Economic Growth, and Development in India, India Review”, 2009 nr

1, s. 81-106.

Muller H, Risse-Kappen T., From the outside in and the inside out: International relations,

domestic politics and foreign policy, (w:) Hudson V., Skidmore D., (red.), The Limits of

State Autonomy: Societal Groups and Foreign Policy Formulation,Westview, Boulder

1993.

https://www.tandfonline.com/author/Mukherji%2C+Rahul

323

Muller W., Strom K., (red.), Coalition Governments in Western Europe, Oxford University

Press, Oxford 2003.

Murthy P., India and Its Neighbours: The 1990s and Beyond, “Strategic Analysis”2000, nr 8.

Nadarajah S., Sriskandarajah D., Liberation Struggle or Terrorism? The Politics of Naming the

LTTE, „Third World Quarterly” 2005, nr 1.

Narang V., Staniland P., Institutions and Worldviews in Indian Foreign Security Policy, India

Review 2012, nr 2.

Navari C., The Great Illusion Revisited: The International Theory of Norman Angell, “Review

of International Studies” 1989, nr 4.

Navlakha G., Jammu and Kashmir: Winning a Battle Only to Lose the War?, “Economic and


Nazakat R., Nengroo A., Impact of Indus Water Treaty on J & K state: With special reference

to hydropower potential, “Journal of Recent Advances in Agriculture” 2012, nr 1.

Nitza-Makowska A., The role of political parties in building democracy in India and Pakistan.

Nye J. S., Keohane R. O., Transnational Relations and Word Politics: An Introduction, (w:)

Keohane R. O., Nye J. S., (red.),Transnational Relations in World Politics, Cambridge

1971, s. XII.

Nye J., Neorealism and Neoliberalism, “World Politics” 1988 nr 2.

Oktay S., Constraining or Enabling? The Effects of Government Composition on International

Commitments, “Journal of European Public Policy” 2014, nr 21.

Oppermann K., Brummer K., Patterns of Junior Partner Influence on the Foreign Policy of

Coalition Government, “British Journal of Politics and International Relations” 2014,

nr 16.

Østergaard-Nielsen E., Diasporas in World Politics, (w:) Josselin D., Wallace W., (red.), Non-

state Actors in World Politics, Palgrave Publishers, London 2001.

Ozkececi-Taner B., Reviewing the Literature on Sequential/Dynamic Foreign Policy Decision

Making, International Studies Review 2006, nr 3.

Ozkececi-Taner B., The Impact of Institutionalized Ideas in Coalition Foreign Policy Making:

Turkey as an Example, 1991–2002.” Foreign Policy Analysis” 2015, nr 1.

Pai S., Kumar A., Understanding the BJP’s victory in Uttar Pradesh, (w:) Rehman M., (red.),

Rise of Saffron Power: Reflections on Indian Politics, Routledge 2018.

Palkhivala N., A State without Nation?, „Statesman” z 30 maja 1996 r.

Palmer G., London T., Regan P., What’s Stopping You? The Sources of Political Constraints

on International Conflict Behavior in Parliamentary Democracies, “ International

Interactions” 2004, nr 30, s.1–24.

Palshikar S., Regional and Caste Parties, (w:) Kohli A., Singh P. (red.) Routledge of Indian

Politics, Abingdon: Routledge 2012.

Pant H.V., Indian Foreign Policy Challenges: Substantive Uncertainties and Institutional

Infirmities, “Asian Affairs” 2009, nr 1.

Paode, A., India’s Look East Policy: Relations with Myanmar, “World Affairs: The Journal of

International Issues 2013, nr 4

Park J., Korean FDI in India: Perspectives on POSCO-India Project, “Transnational

Corporations Review” 2011, nr 2.

Paterson, W. E. “Political Parties and the Making of Foreign Policy: The Case of the Federal

Republic.” Review of International Studies, 1981, vol. 7, no. 4.

Pattanaik S. S., Federalising India’s Neighbourhood Policy: Making the States Stakeholders,


Pattanaik S. S., Negotiating with the military government in Pakistan, , “Strategic Analysis”

1999, nr 9.

324

Pattanaik S.S., India–Bangladesh Land Border: A Flawed Inheritance and a Problematic

Future, “Strategic Analysis” 2011, nr 5.

Pattanaik S.S., Majoritarian State and the Marginalised Minorities: The Hindus in Bangladesh,

“Strategic Analysis“ 2013, nr 4.

Pietraś J.Z., Uczestnicy stosunków międzynarodowych, (w:) Łoś-Nowak T., (red.) Współczesne

stosunki międzynarodowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław

1997.

Pietraś M., Przestrzeń transnarodowa jako poziom analizy w nauce o stosunkach

międzynarodowych, (w:) Poziomy analizy stosunków międzynarodowych, Tom I, (red.)

E. Haliżak, M. Pietraś, Rambler, Warszawa 2013.

Pietraś M., Transnarodowość zagrożeń asymetrycznych, (w:) S. Wojciechowski, R. Fiedler

(red.), UAM, Poznań 2009;

Kuźniar R., Bieńczyk – Missala A., Balcerowicz B., Bezpieczeństwo międzynarodowe,

Warszawa 2012.

Plagemann J., Destradi S., Soft Sovereignty, Rising Powers and Subnational Foreign

Policymaking: The Case of India,”Globalizations” 201, nr 5.

Pohl B., The logic underpinning EU crisis management operations, “European Security” 2013,

nr 3, s. 307-325.

Ponniah J., Communal Violence in India: Exploring Strategies of its Nurture and Negation in

Contemporary Times, “Journal of Religion and Violence” 2017, nr 5.

Putman R., Diplomacy and Domestic Politics: The Logic of Two-Level Games, “International

Organization” 1998, nr 42.

Qaddos M., Sino-Indian Border Conflict and Implications for Bilateral Relations, “Policy

Perspectives” 2018, nr 2.

Rafiq D., Vijaykumar S., Indian Federalism and the Conduct of Foreign Policy in Border

States: State Participation and Central Accommodation since 1990, APARC, Stanford

University, 2005.

Rajan M.S., Golden Jubilee of the School of International Studies: An Assessment,

“International Studies” 2005, nr 3-4.

Rajan R., Make in India, Largely for India, “Indian Journal of Industrial Relations” 2015, nr 2.

Ramachandaran S., Who Handles India’s Foreign Affairs: States, Prime Minister’s Office or

the Ministry of External Affairs?, “The Round Table” 2014, nr 3.

Ramaseshan R., Uttar Pradesh Elections and Samajwadi Party's Victory, “Economic and


Ranjan A., Foreign Policy and Voting Pattern in India, ISAS Insights 2019, nr 541.

Rao S., Indo–Bangladesh Relations: rom Détente To Entente, “World Affairs: The Journal of

International Issues” 2012, nr 3.

Rathbun B., Steeped in International Affairs?: The Foreign Policy Views of the Tea Party,

“Foreign Policy Analysis) 2013, nr 1.

Régis Dandoy J., Beyond the Water’s Edge: How Political Parties Influence Foreign Policy

Formulation in Belgium ,”Foreign Policy Analysis” 2018, nr 4.

Risse T., Foreign policy analysis and the governance turn, (w:) Bynander F., Guzzini S., (red.),

Rethinking foreign policy, Routledge, London 2013.

Risse-Kappen Th., Bringing Transnational Relations Back In: Introduction, (w:) Risse-Kappen

T. (red.), Bringing Transnational Relations Back In: Non-State Actors, Domestic

Structures and International Institutions, Cambridge University Press, Cambridge

1995.

Risse-Kappen Th., Public Opinion, Domestic Structure, and Foreign Policy in Liberal

Democracies, World Politics

1991, nr 43.

javascript:;

325

Rodrigo N., Emerging Asia, SAARC and Regional Cooperation, “Policy Perspectives” 2012,

nr 1.

Rosecrane R., The Obsolescence of Territory, “New Perspective” 1995, nr 1.

Rosenau J., Citizencship in changing Global Order (w:) Rosenau J., Czempiel E.O.,

Governance without Government: Order and Change in World Politics, Cambridge

University Press, London 1992.

Rosenau J., International Studies in a Transnational World, Millennium, 1976, nr 1.

Rosenau J.N., Pre Theories and Theories of Foreign Policy,(w:) Rosenau J.N., The Scientific

Study of Foreign Policy, Frances Pinter and Nichols Publishing, Londyn 1980.

Roy N., Constraints and Opportunities in the India-Bangladesh Transit Dispute, “Indian

Journal of Asian Affairs” 2013, nr 102.

Rudolph L. I., Rudolph S. H., Iconisation of Chandrababu: Sharing Sovereignty in India’s

Federal Market Economy, “Economic and Political Weekly” 2001, nr 18.

Ryall D., The Catholic Church as a Transnational Actor. (w:) Josselin D., Wallace W., (red.),

Non-state Actors in World Politics, Palgrave Publishers, London 2001.

Sadandan A., Bridling Central Tyranny in India, “Asian Survey” 2012, nr 2.

Saez L., The Sarkaria Commission and India’s Struggle for Federalism, “Contemporary South

Asia” 1999, nr, 1.

Saha S., South Asian Association for Regional Cooperation (SAARC) and Social Development

in South Asia: A Study of Some Successful Experiences, “Indian Journal of Asian

Affairs” 2005, nr 2.

Sahu M., Biju Janata Dal in Odisha Politics, “The Indian Journal of Political Science” 2011,

nr 2.

Sailo L., Northeast India and Southeast Asia: Creating Tourism Synergy, Institute of South

Asian Studies Singapore (ISAS) 2013, nr 299.

Salisbury R.H., Interest Groups, (w:) Greenstein F.I., Polsby N.W., Addison-Wesley (red.),

Hanbook of Political Science Reading 1975.

Sarkar A., Political Economy of West Bengal: A Puzzle and a Hypothesis, “Economic and


Sarkar S., India-Bangladesh Trade Relations: View from West Bengal, (w:) Datta S., Sen

Mazumdar S., (red.) Political Economy of India’s North-East Border , Pentagon Press,

New Delhi 2015.

Sasikumar K., India-Pakistan Crises under the Nuclear Shadow: The Role of Reassurance,

“Journal for Peace and Nuclear Disarmament” 2019, nr 1.

Schakel A.H., Swenden W., Rethinking Party System Nationalization in India (1952-2014).

Government and Opposition, First View Article 2016.

Sengupta R., India's FTA Choices Get More Ambitious, “Economic and Political Weekly”

2011, nr 26-27.

Shah B.L., Conflict Resolution in International Politics: The Indo-China Cross Border Dispute

in Arunachal Pradesh, “The Indian Journal of Political Science” 2010, nr 2.

Shamir Y., Introduction: What is Public Opinion and Why is it Important to Conflict

Resolution?, “Palestine-Israel Journal of Politics, Economics and Culture” 2004-2005,

nr 3-4.

Sheth, D.L. (2005). “The Change of 2004”, Seminar, 545, Annual Number, January.

Singh B., India's Neighbourhood Policy: Geopolitical Fault Line of Its Nepal Policy in the

Post-2015 Constitution, “Journal of International and Area Studies” 2016, nr 1.

Singh R., Relevance of SAARC in South Asian Context.” “The Indian Journal of Political

Science” 2009, nr 1.

Singh R., Trans-boundary water politics and conflicts in South Asia: Towards ‘water for peace,

Centre for Democracy and Social Action, New Delhi 2008.

326

Singh S., NAM in the Contemporary World Order : An Analysis, “The Indian Journal of


Singla N., Subnational Diplomacy: Restructuring Constituent Foreign Policy of India?,

“Economic and Political Weekly” 2017, nr 22.

Sinha A., Economic Growth and Political Accommodation, “Journal of Democracy” 2007, nr

2.

Siyech M.S., The Pulwama Attack: Significance, Implications and the Way Forward, “Counter

Terrorist Trends and Analyses” 2019, nr 4.

Skidmore D., Hudson V. M., 1993. Establishing the Limits of State Autonomy: Contending

Approaches to the Study of State-Society Relations and Foreign Policy-Making, (w:)

Skidmore D., Hudson V. (red.), The Limits of State Autonomy: Societal Groups and

Foreign Policy Formulation, Westview Press, Boulder 1993.

Sleat M., Liberal Realism: A Liberal Response to the Realist Critique. “The Review of Politics”

2001 nr 3.

Smith T., Making the World Safe for Democracy in the American Century, “Diplomatic

History” 1999, nr 2, C. Seymour, Woodrow Wilson: A Political Balance Sheet,

“Proceedings of the American Philosophical Society” 1957, nr 2.

Smith T., Making the World Safe for Democracy in the American Century, “Diplomatic

History” 1999, nr 2,

Soldatos P., An Explanatory Framework for the Study of Federated States as Foreign-policy

Actors, (w:) Michelman H. J., Soldatos P., (red.) Federalism and International

Relations: The Role of Subnational Units, Clarendon Press, Oxford 1999.

Soroka S. N. , Media, Public Opinion and Foreign Policy, “The Harvard International Journal

of Press/Politics” 2001, nr 1.

Sridharan E., (red.) Coalition Politics in India: Selected Issues at the Center and the States

Academic Foundation, New Delhi 2014.

Sridharan E., Coalition Congruence in India’s Federal System, (w:) Albala A., Maria Reniu J.,

(red.), Coalition Politics and Federalism, Springer, 2018.

Sridharan E., Why are Multi-Party Minority Governments Viable in India? Theory and

Comparison, “Commonwealth and Comparative Politics” 2012, nr 3.

Sridharan K., Federalism and Foreign Relations: The Nascent Role of the Indian States, “Asian

Studies Review” 2013, nr 4.

Srikanth H., Construction and Consolidation of the Telangana Identity, “Economic and

Political Weekly” 2013, nr. 45-46.

Subramanyam P., Chalapathi B. V., Regional Political Party in Andhra Pradesh - a Stud, “The

Indian Journal of Political Science” 2006, nr 3.

Subramanyam P., Regional Political Party in Andhra Pradesh: Telugu Desam – A Study, (w:)

Bhuyam D., (red.), Role of Regional Political Parties in India, Mittal Publications, New

Delhi 2007.

Suri K.C., Andhra Pradesh: Politics Of Confrontation, “The Indian Journal of Political

Science” 1994, nr 3.

Suri K.C., Democracy, Economic Reforms and Election Results in India, “Economic and

Political Weekly” 2004.

Suri K.C., Democratic Process and Electoral Politicsin Andhra Pradesh, India, Overseas

Development Institute, London, Working Paper 180.

Swenden W., Centre-State Bargaining and Territorial Accommodation: Evidence from India,

“Swiss Political Science Review” 2016, nr 4, s.491–515ctober-December, nr 3.

Telhami S., Arab Public Opinion and the Gulf War,” Political Science Quarterly” 1993.

Tendulkar S.D., Political Economy of Indian Economic Policy, “Economic and Political




327

Tenerowicz R., Nowy liberalizm, w: Zięba R., Bieleń S., Zając J., (red.) Teorie i podejścia

badawcze w nauce o stosunkach międzynarodowych,wyd. WDiNP UW, Warszawa

2015.

Thakur R., Ayodhya and the Politics of India's Secularism: A Double-Standards Discourse,

“Asian Survey” 1993, nr 3.

Thomas C., Hrebenar R.J., Changing Patterns of Interest Group Activity: A Regional

Perspective, (w:) The Politics of Interests: Interest Groups Transformed, Westview

Press 1992.

Tillin L., Regional resilience and national party system change: India's 2014 general elections

in context, “Contemporary South Asia” 2015, nr 2.

Tortajada C., Nongovernmental Organizations and Influence on Global Public Policy, “Asia &

the Pacific Policy Studies” 2016, nr 2.

Trumbore P., Boyer M.A., International Crisis Decisionmaking as a Two-Level Process,

“Journal of Peace Research” 2000, nr 6.

Tsebelis G., Veto Players and Law Production in Parliamentary Democracies: An Empirical

Analysis, “American Political Science Review” 1999, nr 3.

Tummala K.K., Coalition Politics in India: 2004–2009, “Asian Journal of Political Science”

2009, nr 3.

Twining D., India‘s Foreign Policy toward East Asia and the Neighborhood under Modi:

Implications for Europe, NFG Policy Paper No. 10/2015.

Van Dyke V., The Khalistan Movement in Punjab, India, and the Post-Militancy Era:

Structural Change and New Political Compulsions, “Asian Survey” 2009, nr 6.

Vanaik A., Indian Foreign Policy and Security Perspectives: Past Practice and Future

Possibilities, (w:) Hasan M., Nakazato N., (red.), The unfinished Agenda, Manohar,

Delhi, 2001.

Vardhan Shringla H., India–Bangladesh Relations: An Indian Perspective, “Strategic


Verbeek B., Zaslove A., The Impact of Populist Radical Right Parties on Foreign Policy: The

Northern League as a Junior Coalition Partner in the Berlusconi Governments,

“European Political Science Review” 2015, nr 7.

Verma P.S., Jammu And Kashmir Politics: Religion, Region And Personality Symbiosis, “The

Indian Journal of Political Scienc” nr 4.

Wagner M., Non-State Actors, (w:) Wolfrum R., (red.), Max Planck Encyclopedia of Public

International Law, Oxford University Press 2009.

Waikar P., Prashant, Reading Islamophobia in Hindutva: An Analysis of Narendra Modi's

Political Discourse, “Islamophobia Studies Journal” 2018, nr 2.

Wankhede H. S., The Political Context of Religious Conversion in Orissa, “Economic and

Political Weekly 2009, nr 15.

Weaver O., The Sociology of Not so International Discipline: American and European

Developments in International Relations, “International Organization” 1998, nr 4.

Weber T., Gandhian Nonviolence and Its Critics, „Gandhi Marg” 2006

Wedagedara A., The ‘Ethnic Question’ in India–Sri Lanka Relations in the Post-LTTE Phase,


Weiner M., The Regionalization of Indian Politics and Its Implications for Economic Reform,

(w:) Sachs J.D., Varshney A., Bajpai N. (red.), India in the Era of Economic Reforms,

Oxford 1999.

Willets P., Aktorzy transnarodowi i organizacje międzynarodowe w polityce globalnej, (w:)

Baylis J., Smith S., (red.),Globalizacja polityki światowej. Wprowadzenie do stosunków

międzynarodowych, Kraków 2008.

Wilson A., The Foreign Policies of India's Immediate Neighbours A Reflective Interpretation,

328

“Journal of Asian and African Studies” 1990, nr 1.

Wittkopf J., Kegley C., American foreign policy: pattern and process, St Martin’s Press, New

York 2012.

Wyatt A., Paradiplomacy of India’s chief ministers, “India Review” 2017, nr 1.

Wyatt A., Populism and Politics in Contemporary Tamil Nadu, “Contemporary South Asia”

2013, nr 4.

Wyatt A., Tamilnadu: Strategic Interaction and Alliance choices, (w:) Wallace P., (red.),

India's 2014 Elections: A Modi-led BJP Sweep, SAGE India, 2015.

Wyatt A., The fragmentation of political parties and the quality of Indian democracy, ECPR

Workshop: Democracy in the Third World - What Should be Done?, Mannheim, 26-31

marzec 1999.

Yadav M., Politics from Below, “Economic and Political Weekly” 2004, nr 51.

Yadav Y., Electoral Politics in the Time of Change: India’s Third Electoral System: 1989-99,

“Economic and Political Weekly” nr 34.

Yadav Y., Palshikar S., Between Fortuna and Virtu: Explaining the Congress Ambiguous

Victory in 2009, “Economic and Political Weekly” 2009, nr 39.

Yadav Y., Palshikar S., Party System and Electoral Politics in the Indian States, 1952-2002’,

(w:) DeSouza P. R., Sridharan E. (red.), India’s Political Parties, Sage, New Delhi 2006.

Yeravdekar V., Tiwari G., Internationalization of higher education in India: Contribution to

regional capacity building in neighbouring countries, “Procedia - Social and

Behavioural Sciences” 2014, nr 157.

Yhome K., Maini T. S.,Regionalism: SAARC and beyond, Rising “Powers Quarterly” 2017, nr

2.

Young O.R., Comment on Andrew Moravcsik, ‘A New Statecraft? Supranational Entrepreneurs

and International Cooperation, “International Organization” 1999, nr 4.

Zahid F., Profile of Jaish-e-Muhammad and Leader Masood Azhar, “Counter Terrorist Trends

and Analyses” 2019, nr 4, s. 1–5.

Zajączkowski J., Ewolucja i wyzwania system politycznego w Indiach, „Krakowskie Studia

Międzynarodowe” 2007, nr 1.

Zajączkowski J., Rola i znaczenie mediów w kształtowaniu modelu demokracji w Indiach,

„Global Media Journal” 2010 Wiosna

Zajączkowski J., Indie jako państwo wielokulturowe: teoria i praktyka polityczna, (w:)

Michałowska G., Nakonieczna J., Schreiber H., (ed.), Kultura w stosunkach

międzynarodowych, WUW, Warszawa 2014.

Zajączkowski J., Wybory parlamentarne w Indiach w 2014 r.: znaczenie dla polityki

wewnętrznej i zagranicznej, “Stosunki Międzynarodowe” 2015, nr. 1.

Zajączkowski J., Indyjska wizja państwa w indyjskiej teorii i praktyce politycznej (w:) Sułek

M., Symonides J., (red), Państwo w teorii i praktyce stosunków międzynarodowych,

WUW, Warszawa 2009.

Zajączkowski J., Schottli J., Thapa M., (red.) India in the Contemporary World: Economy,

Polity, International Relations, Routledge, New Delhi, London, New York, 2014.

Zgfeld A., Coalition Government and Party System Change: Explaining the Rise of Regional

Political Parties in India, “Comparative Politic” 2012, nr 1.

Ziętek A., Ewolucja sporów w regionie Azji i Pacyfiku (w:) A. Jarczewska, J. Zajączkowski

(red.) Region Azji i Pacyfiku w latach 1985-2015, Warszawa 2016.

Ziętek A., Globalization and Culture (w:) The faces of Globalisation, Pietraś M., (red.), Lublin

2002.

Ziętek A., Migration as Security Challenge Facing Europe (w:) Banus E., Branea C.(red.), X

Conference European Culture 2009, Barcelona 2012.

Ziętek A., New Public Diplomacy as a Consequence of the Information Age (w:) Szkarłat M.,

https://www.orfonline.org/people-expert/k-yhome/

https://www.orfonline.org/contributors/tridivesh-singh-maini

329

Mojska K. (red.), New Technologies as a Factor of International Relations, Cambridge

2016.

Ziętek A., Region Azji i Pacyfiku (w:) Pietraś M. (red.) Międzynarodowe stosunki polityczne,

Lublin 2006, 2007.

Ziętek A., Region Azji i Pacyfiku (w:) Topolski I., Dumała H., Dumała A., (red.) Regiony w

stosunkach międzynarodowych, Lublin 2009.

Ziętek A., Soft power Chińskiej Republiki Ludowej. Soft power z chińską specyfiką, „TEKA

Komisji Politologii i Stosunków Międzynarodowych”, 2011.

Zürn M., Globalization and Governance, (w:) Carlsnaes W., Risse T., Simmons B. A., (red.),

Handbook of International, Sage, London 2013.

Dokumenty i raporty

Admission to Alumni (A2A), ICCR Sponsorship Schemes, Indian Council for Cultural Relations

http://a2ascholarships.iccr.gov.in/home/getAllSchemeList

African Union Transitional Justice Policy Framework,

https://www.legaltools.org/doc/bcdc97/pdf/

Agreement on the Establishment of Sister Relations between Mumbai and Shanghai,Ministry

of External Affairs, Government of India, September 2014,

http://www.mea.gov.in/bilateral-

documents.htm?dtl/24012/List+of+Documents+signed+during+the+State+Visit+of+C

hinese+President+Xi+Jinping+to+India

ASEAN Vision 2025: Forging Ahead Together, ASEAN Secretariat Jakarta, November 2015.

Behind the Kashmir Conflict – Abuses by Indian Security Forces and Militant Groups Continue,

Human Rights Watch Report, July 1999,

http://www.hrw.org/reports/1999/kashmir/back.htm.

Brief on India-Sri Lanka relations, Ministry of External Affairs Government of India,

September 2019, https://mea.gov.in/Portal/ForeignRelation/IndSriLanka_2019.pdf

Center-State Investment Agreement (Prime Minister’s Office, Text of Prime Minister’s

Inaugural Address at Delhi Economics Conclave,


Constitution of All India Trinamool Congress, http://aitcofficial.org/party-constitution/

Deklaracja ASEAN, Bangkok 8 sierpnia 1967 roku: https://asean.org/the-asean-declaration-

bangkok-declaration-bangkok-8-august-1967/

Ease of doing business in India: https://www.investindia.gov.in/state/andhra-pradesh

Ease of doing business ranking, The World Bank, https://www.doingbusiness.org/en/rankings

Economic Survey of Maharashtra 2018-19, Directorate of Economics and Statistics, Planning

Department,Government Of Maharashtra, Mumbai:


Education Relations, Embassy of India, Beijing China,

https://www.eoibeijing.gov.in/education-relation.php

Elements of a Common Minimum Programme for a Congress-PDP Coalitions Government in

Jammu and Kashmir, http://jammukashmir.nic.in/govt/welcome.htm

FDI India, National Investment Promotion&Factilitation Agency https://www.fdi.finance/

Foreigners Act, 1947, Ministry of External Affairs,

http://www.mea.gov.in/Uploads/PublicationDocs/155_The-Foreign-Jurisdiction-Act-

1947.pdf

http://a2ascholarships.iccr.gov.in/home/getAllSchemeList

http://www.mea.gov.in/bilateral-%09%09%09%09%09%09%09documents.htm?dtl/24012/List+of+Documents+signed+during+the+State+Visit+of+C%09hinese+President+Xi+Jinping+to+India



http://www.hrw.org/reports/1999/kashmir/back.htm

https://mea.gov.in/Portal/ForeignRelation/IndSriLanka_2019.pdf


http://aitcofficial.org/party-constitution/

https://asean.org/the-asean-declaration-%09bangkok-declaration-bangkok-8-august-1967/

https://asean.org/the-asean-declaration-%09bangkok-declaration-bangkok-8-august-1967/


https://www.eoibeijing.gov.in/education-

http://jammukashmir.nic.in/govt/welcome.htm

https://www.fdi.finance/

http://www.mea.gov.in/Uploads/PublicationDocs/155_The-Foreign-Jurisdiction-Act-%091947.pdf

http://www.mea.gov.in/Uploads/PublicationDocs/155_The-Foreign-Jurisdiction-Act-%091947.pdf

330

India-administered Kashmir: Current situation, European Parlament

http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2019/640157/E

PRS_ATA(2019)640157_EN.pdf

India and the EU, European Union, External Action

https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/670/india-and-eu_en

India China Economic and Cultural Council:

http://www.icec-council.org/sample-page/introduction/

India Kashmir: BJP pulls out of controversial alliance, BBC,


India-China Relations Political Relations, Embassy of India in China,

India-Nepal Bilateral Relations, Ministry of External Affairs Government of India, February

2020.

India: Selected ISSUE, IMF Country Report nr. 18/255, International Monetary Fund, 2018.

https://mea.gov.in/Portal/ForeignRelation/India-Nepal_Bilateral_Brief_Feb_2020.pdf

India-Sri Lanka Educational Relations, Consular General of India, Hambantota Sri Lanka,

https://www.cgihambantota.gov.in/eoi.php?id=educational-relations

Invest India, Report on Tourism and Hospitality,

https://www.investindia.gov.in/sector/tourism-hospitality

Invest India, National Investment Promotion&Facilitation Agency,


Konstytucja Indii: https://www.india.gov.in/my-government/constitution-india

Maharashtra Human Development Report 2012: Towards Inclusive Human Development,

SAGE Publications India, 2014.

Make in India Week: http://www.makeinindia.com/mumbai-week

Mekong Ganga Cooperation (MGC) Plan of Action (2019-2022), Media Centre, Ministry of

External Affairs, Government of India, https://mea.gov.in/bilateral-

documents.htm?dtl/31712/Mekong+Ganga+Cooperation+MGC+Plan+of+Action+201

92022

Miklian J., Mishra A., The evolving domestic drivers of Indian foreign policy, “NOREF

Norwegian Peacebuilding Resource Centre”, 2016. Oslo: NOREF.

Ministry of Foreign Affairs, Q NO.687 SEPARATE DIVISION FOR CENTRE-STATE

RELATIONS,QuestionHours,https://mea.gov.in/loksabha.htm?dtl/24347/Q_NO687_S

EPARATE_DIVISION_FOR_CENTRESTATE_RELATIONS

Mishra A., Miklian J., The evolving domestic drivers of Indian foreign policy, NOREF

Norwegian Peacebuilding Resource Centre, Report January 2016.

National Commission to Review the Working of the Constitution Final Report (New Delhi:

National Commission to Review the Working of the Constitution, 2002),


Nepal Tourism Statistics 2017, Ministry of Culture, Tourism & Civil Aviation- Government of

Nepal. tourism.gov.np/files/statistics/2.pdf

North Eastern Region Vision 2020, Ministry of Development of North Eastern Region and

North Eastern Council, The Vision Report, Agartala, 2008.

Programy wyborczy partii regionlanych są dostępne na stronach internetowych:

AIADMK: https://www.aiadmk.website/

BJD: http://bjdodisha.org.in/downloads/manifesto.pdf

BSP: http://www.bspindia.org/

DMK: https://www.dmk.in/

JD(U): https://janatadalunited.online/

JKNC: http://www.jknc.in/

http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2019/640157/E%09PRS_ATA(2019)640157_EN.pdf

http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2019/640157/E%09PRS_ATA(2019)640157_EN.pdf

https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/670/india-and-eu_en

http://www.icec-council.org/sample-page/introduction/


https://mea.gov.in/Portal/ForeignRelation/India-Nepal_Bilateral_Brief_Feb_2020.pdf

https://www.cgihambantota.gov.in/eoi.php?id=educational-relations


http://www.makeinindia.com/mumbai-week

https://mea.gov.in/bilateral-%09documents.htm?dtl/31712/Mekong+Ganga+Cooperation+MGC+Plan+of+Action+201%0992022



https://mea.gov.in/loksabha.htm?dtl/24347/Q_NO687_S%09EPARATE_DIVISION_FOR_CENTRESTATE_RELATIONS

https://mea.gov.in/loksabha.htm?dtl/24347/Q_NO687_S%09EPARATE_DIVISION_FOR_CENTRESTATE_RELATIONS


http://tourism.gov.np/files/statistics/2.pdf

http://www.jknc.in/

331

JKPDP: https://jkpdp.org/manifesto-2014/

RJD: https://rjd.co.in/dev/

SAD: https://shiromaniakalidal.com/pa

Shiv Sena: https://shivsena.org/

SP: https://www.samajwadiparty.in/

TDP: https://www.telugudesam.org/

TMC: http://aitcofficial.org/

Progressive Punjab Investors Summit Report: https://progressivepunjab.com/

Protected and Restricted Areas, Ministry of Home Affairs- Government of India.


Special Economic Zones in India, Ministry of Commerce & Industry, Department of

Commerce :http://sezindia.nic.in/upload/uploadfiles/files/SEZAct2005.pdf

State Tourism Policy 2018, Department of Tourism and Civil Aviation- Government of Sikkim.


Statiscial Year Book, Ministry of Statistics and Programme Implementation:

http://www.mospi.gov.in/statistical-year-book-india/2018/

Tourism and Civil Aviation Department- Government of Sikkim, 1994-2015- 22 Years of

Serenity and Glory- Sikkim…Where Nature Smiles, Gangtok: Tourism and Civil

Aviation Department- Government of Sikkim.2016

The Soft Power 30- A Global Ranking of Soft Power 2018, Portland- Facebook-USC Centre

on Public Diplomacy.

The Gazette of India, http://egazette.nic.in/WriteReadData/2019/210407.pdf

The Gazette of India , The Jammu And Kashmir Reorganisation Act, 2019 , Ministry of Law

and Justice, http://egazette.nic.in/WriteReadData/2019/210407.pdf

Tourism, BIMSTEC. https://bimstec.org/?page_id=272

UP Investors Summit – Powering New India: http://upinvestorssummit.com/htm/01/index.html

Vision 2025 for Odisha’s Industrial Development dostępny na stronie Invest

Odisha: https://investodisha.gov.in/investible-projects/

Vision Tamil Nadu 2023, Strategic Plan for Infrastructure Development in Tamil Nadu,

http://www.spc.tn.gov.in/pdfs/TN_Vision_2023.pdf

West Bengal Industrial Development Corporation: https://www.wbidc.com/

Zasoby internetowe

About India-Nepal Relations, Embassy of India, Nepal,

https://www.indembkathmandu.gov.in/page/about-india-nepal-relations/

Acharya A., Imagining a Global IR Out of India, Observer Research Foundation, Styczeń 2018,

nr 224: https://www.orfonline.org/research/imagining-a-global-ir-out-of-india/

After J&K bifurcation, hill parties want Darjeeling to be Union territory, “The Economic

Times”, August 2019

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/after-jk-bifurcation-

hill-parties-want-darjeeling-to-be-union-

territory/articleshow/70549669.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=tex

t&utm_campaign=cppst

Aggarwal V., Solano G., Singh P., Singh S., Inter State Migrant Policy Index (IMPEX). Ann

Arbor, MI: Inter-university Consortium for Political and Social Research

Ahmed Rid S., The Iron Curtain Starts to Melt, “The News” October 2012,

All eyes on China’s reachout to Mamata Banerjee, “The Economic Times” June 2018,

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/all-eyes-on-chinas-

https://jkpdp.org/manifesto-2014/

https://shiromaniakalidal.com/pa

https://shivsena.org/

http://aitcofficial.org/






http://sezindia.nic.in/upload/uploadfiles/files/SEZAct2005.pdf



http://www.mospi.gov.in/statistical-year-book-india/2018/






http://upinvestorssummit.com/htm/01/index.html

https://www.wbidc.com/

https://www.indembkathmandu.gov.in/page/about-india-nepal-relations/

https://www.orfonline.org/research/imagining-a-global-ir-out-of-india/

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/after-jk-bifurcation-hill-parties-want-darjeeling-to-be-union-territory/articleshow/70549669.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst





332

reachout-to-mamata-

banerjee/articleshow/64641814.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=tex


Andhra Pradesh Gets India's Largest FDI At $ 3.5 Billion, “Outlook India” January 2019,

https://www.outlookindia.com/website/story/india-news-andhra-pradesh-gets-indias-

largest-fdi-at-35-billion/323257

Arunachal leaders rubbish China's "transgression" charge, “The Economic Times” April

2018,https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/arunachal-

leaders-rubbish-chinas-transgression-charge/articleshow/63684632.cms?from=mdr

Bagchi I., Bangladesh PM Sheikh Hasina rejects Mamata's plan, wants only Teesta, “The

Economic Times” April 2017, https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-

and-nation/bangladesh-pm-sheikh-hasina-rejects-mamatas-plan-wants-

onlyteesta/articleshow/58124261.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=t

ext&utm_campaign=cppst

Bangladesh Applauds Mamata Win, The Hindu, May 2011, at

http://www.thaindian.com/newsportal/politics/bangladesh-applauds-mamata-

win_100535974.html

Bansh Jha H., Addressing the Kalapani Issue between Nepal and India, “Raisina Debates”,

Deccember 2019, ORF, https://www.orfonline.org/expert-speak/addressing-the-

kalapani-issue-between-nepal-and-india-59377/

Barooah Pisharoty S., Rising Anger in Assam Over Centre's Decision To Grant Citizenship To

Hindu Migrants From Bangladesh, “The Wire” October 2016,

https://thewire.in/politics/rising-anger-in-assam-over-centres-decision-to-grant-

citizenship-to-hindu-migrants-from-bangladesh

Bhambhri C. P., Indian Foreign Policy: Foreign or Provincial, “The Economic Times” March

2012,http://articles.economictimes.indiatimes.com/2012-03-

31/news/31266594_1_foreign-policy-upa-government-dmk

Bhai V., Bhadur A., Dam of consequences , India Water Portal 2018,


Bhatta N., Morch M., Citizenship, Identity and Nepal’s Contested 2015 Constitution, “The

Diplomat”, September 2019, https://thediplomat.com/2019/09/citizenship-identity-and-

nepals-contested-2015-constitution/

Bhonsale M., Religious Tourism as Soft Power: Strengthening India’s Outreach to Southeast

Asia, ORF Special Report No. 97, September 2019, Observer Research Foundation.,

https://www.orfonline.org/research/religious-tourism-as-soft-power-strengthening-

indias-outreach-to-southeast-asia-55674/#_edn5

Bhushan R., The Real Story Of Dabhol, “Outlook” April 2000.,

www.outlookindia.com/magazine/story/the‐real‐story‐of‐dabhol/211469

Biji Ahuja N., China should not interfere in the northeast, “The Week” July 2017,

https://www.theweek.in/theweek/cover/china-should-not-interfere-in-the-

northeast.html

BJD, Congress Hold Rallies over Vedanta, POSCO, “Indo Asian News Service”

www.yahoo.com/news/bjd‐congress‐hold‐rallies‐over‐vedantaposco.html

Buddhist Circuit Tourist Train, https://www.irctcbuddhisttrain.com/mahaparinirvan-express-

train

CAB set to be law as RS passes it 125-99, indefinite curfew and Army in Guwahati , “The

Times of India” December 2019,

http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/72481979.cms?utm_source=contentofi

nterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst

Centre’s wrong foreign policy undoing relations: Mamata Banerjee, “Indian Express” July




https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/arunachal-%09leaders-rubbish-chinas-transgression-charge/articleshow/63684632.cms?from=mdr

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/arunachal-%09leaders-rubbish-chinas-transgression-charge/articleshow/63684632.cms?from=mdr

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/bangladesh-pm-sheikh-hasina-rejects-mamatas-plan-wants-onlyteesta/articleshow/58124261.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst




http://www.thaindian.com/newsportal/politics/bangladesh-applauds-mamata-win_100535974.html

http://www.thaindian.com/newsportal/politics/bangladesh-applauds-mamata-win_100535974.html

https://www.orfonline.org/expert-speak-category/raisina-debates-review/



https://thewire.in/politics/rising-anger-in-assam-over-centres-decision-to-grant-citizenship-to-hindu-migrants-from-bangladesh

https://thewire.in/politics/rising-anger-in-assam-over-centres-decision-to-grant-citizenship-to-hindu-migrants-from-bangladesh

http://articles.economictimes.indiatimes.com/2012-03-31/news/31266594_1_foreign-policy-upa-government-dmk

http://articles.economictimes.indiatimes.com/2012-03-31/news/31266594_1_foreign-policy-upa-government-dmk

https://www.indiawaterportal.org/author/vimal-bhai


https://thediplomat.com/2019/09/citizenship-identity-and-nepals-contested-2015-constitution/

https://thediplomat.com/2019/09/citizenship-identity-and-nepals-contested-2015-constitution/

http://www.outlookindia.com/magazine/story/the‐real‐story‐of‐dabhol/211469



http://www.yahoo.com/news/bjd‐congress‐hold‐rallies‐over‐vedantaposco.html

https://www.irctcbuddhisttrain.com/mahaparinirvan-express-%09train

https://www.irctcbuddhisttrain.com/mahaparinirvan-express-%09train

http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/72481979.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst

http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/72481979.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst

333

2017, https://indianexpress.com/article/india/centres-wrong-foreign-policy-undoing-

relations-mamata-banerjee-4755222/

Cenzus 2011: https://censusindia.gov.in/2011census/migration.html

Chandrababu Naidu for remarks on Pak view on Pulwama, “The Economic Times” February

2019,https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/amit-shah-

lambasts-chandrababu-naidu-for-remarks-on-pak-

viewonpulwama/articleshow/68099349.cms?utm_source=contentofinterest&utm_med

ium=text&utm_campaign=cppst

Chakraborty J., Elections and Casteist Politics, “Economic and Political Weekly” 2000, nr 43-

44

Chaitanya Vadlamannati K., A Race to Compete for Investment among Indian States? – An

Empirical Investigation,https://www.investingintamilnadu.com/wp

content/uploads/2019/TN-GIM-Investors_Guide-16.01.2019.pdf

Chapter 4, Electoral Processes and Political Parties, Ministry of Law and Justice,


Chatterjee M., Hasina, Mamata Bond over Hilsa and Sandesh, “The Times of India” January

2010,http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-01-

13/india/28117092_1_hasina-hilsa-mamata-banerjee

Chatterji R., Basu A., Chaudhury R., Basu P., Banerjee S., India-Bangladesh Connectivity: a

year after Modi’s visit, Observer Research Fundation:

http://www.orfonline.org/wpcontent/uploads/2016/06/ORF_SpecialReport_14.pdf

China 'firmly opposes' Modi's Arunachal visit , “The Economic Times” February 2019,

https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/modis-arunachal-pradesh-visit-

would-aggravate-border-

disputechina/articleshow/67914364.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium

=text&utm_campaign=cpps

Chinmay T., India is not being overrun by immigrants, “Live Mint” July 2019,

https://www.livemint.com/news/india/india-is-not-being-overrun-by-immigrants-

1564334407925.html

Chun Chun Ke: PM Modi Warns Pak, Rips Into Opposition At Bihar Rally, NDTV, March

2019,https://www.ndtv.com/india-news/theres-a-competition-to-abuse-the-chowkidar-

but-hes-fully-alert-pm-at-poll-campaign-launch-in-bihar-2001929

Coronavirus might be by-product of biological weapons by China: Shiv Sena,

https://nenow.in/health/coronavirus-might-be-by-product-of-biological-weapons-by-

china-shiv-sena.html

CPI-M importing Maoists from Nepal: Mamata, “Hindustan Times” November 2009,

https://www.hindustantimes.com/india/cpi-m-importing-maoists-from-nepal-

mamata/story-mY84IlcCeid0zXhzx0STKO.html (dostęp 23.03.2020)

Department for Promotion of Industry and Internal Trade


Das M., Mamata Banerjee cancels her visit to China, says Chinese side could not confirm

meetings, “The Economic Times” June 2018,

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/mamata-banerjee-

cancels-her-visit-to-china-says-chinese-side-could-not-confirm-

meetings/articleshow/64697299.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=te

xt&utm_campaign=cppst

Department for Promotion of Industry and Internal Trade: https://eodb.dipp.gov.in/

De S., Internal Migration in India Grows, But Inter-State Movements Remain Low, World

Bank Blogs December 2019, https://blogs.worldbank.org/peoplemove/internal-

migration-india-grows-inter-state-movements-remain-low



https://censusindia.gov.in/2011census/migration.html

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/amit-shah-lambasts-chandrababu-naidu-for-remarks-on-pak-viewonpulwama/articleshow/68099349.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst




http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-01-13/india/28117092_1_hasina-hilsa-mamata-banerjee

http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-01-13/india/28117092_1_hasina-hilsa-mamata-banerjee

https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/modis-arunachal-pradesh-visit-would-aggravate-border-disputechina/articleshow/67914364.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cpps




https://www.livemint.com/news/india/india-is-not-being-overrun-by-immigrants-1564334407925.html

https://www.livemint.com/news/india/india-is-not-being-overrun-by-immigrants-1564334407925.html

https://www.ndtv.com/india-news/theres-a-competition-to-abuse-the-chowkidar-%09but-hes-fully-alert-pm-at-poll-campaign-launch-in-bihar-2001929

https://www.ndtv.com/india-news/theres-a-competition-to-abuse-the-chowkidar-%09but-hes-fully-alert-pm-at-poll-campaign-launch-in-bihar-2001929




https://eodb.dipp.gov.in/

https://blogs.worldbank.org/team/supriyo-de

https://blogs.worldbank.org/peoplemove/internal-migration-india-grows-inter-state-movements-remain-low

https://blogs.worldbank.org/peoplemove/internal-migration-india-grows-inter-state-movements-remain-low

334

Dikshit S., India, Bangladesh to Resume Talks on Teesta Treaty, “The Hindu”, February 2012,

http://www.thehindu.com/news/national/india-bangladesh-to-resumetalks-on-teesta-

treaty/article2876246.ece

DMK, AIADMK Want India to Skip Commonwealth Meet in Colombo, “Times of India” March

2013, http://timesofindia.indiatimes.com/india/DMK-AIADMK-want-India-to-skip-

Commonwealth-meet-in-Colombo/articleshow/19192257.cms

DMK, Congress responsible for genocide of Sri Lankan Tamils, “The Hindu” September 2018,

https://www.thehindu.com/news/national/tamil-nadu/dmk-congress-responsible-for-

genocide-of-sri-lankan-tamils/article25042821.ece

DMK expresses happiness over Xi Jinping's visit to Mahabalipuram, “New Indian Express”

October 2019,

https://www.newindianexpress.com/states/tamil-nadu/2019/oct/08/dmk-expresses-

happiness-over-xi-jinpings-visit-to-mahabalipuram-2044687.html

Dossani R., Vijaykumar S., Indian Federalism and the Conduct of Foreign Policy in Border

States State Participation and Central Accommodation since 1990, “International Law

and Conflict Resolution” 2016, Stanford Journal of International Relations,


Dutta D., India-Sri Lanka ferry service to take off soon: Union minister, “The New Indian

Express” February 2020, https://www.newindianexpress.com/states/tamil-

nadu/2020/feb/27/india-sri-lanka-ferry-service-to-take-off-soon-union-minister-

2109389.html

Environmental Vulnerability Index http://www.vulnerabilityindex.net/

Eyben V., Learning from History: Renegotiating the India Nepal Treaty


Farooq M.U., Adding new hurdles to a deteriorating peace process, “The Hindu” August

2015,

Frolovskiy D., China’s education boom, “The Diplomat” December 2017,

https://thediplomat.com/2017/12/chinas-education-boom/

Ganai N., (2016, January 9). Will Mehbooba go Mufti’s way in shaking hands with BJP?,

Dailyo.In, March 2016, http://www.dailyo.in/politics/jammu-and-kashmir-mufti-

mohammad-sayeed-mehbooba-pdp-bjp-nhpc-beefban-afspa-ram-madhav-piyush-

goyal/story/1/8369.html

Ganguly S., Modi's Foreign Policy Revolution? In India, Radical Change Is Hard to Come By,

“Foreign Affairs”,https://www.foreignaffairs.com/articles/india/2018-03-08/modis-

foreign-policy-revolution?cid=nlc-fa_fatoday-20180308

Ghose D., Stalled Buddhist Circuit: E-visas for China Matters Little Given State of Indian

Tourism. “Firstpost” May 2015, http://www.firstpost.com/world/stalledbuddhist-

circuit-e-visas-china-matters-little-given-state-indian-tourism-2248616.html

Ghosh B., Trafficking in women and children in India: nature, dimensions and strategies for

prevention, “The International Journal of Human Rights” 2009, nr 5.

Giri A., What’s Wrong with India’s Efforts to Check Human Trafficking? , The Diplomat

January 2019, https://thediplomat.com/2019/01/whats-wrong-with-indias-efforts-to-

check-human-trafficking/

Government of India, Ministry of External Affairs, Statement by Foreign Secretary on the

Strike on JeM training camp at Balakot, (26 February 2019).

https://www.mea.gov.in/press-

releases.htm?dtl/31091/Statement_by_Foreign_Secretary_on_26_February_2019_on_t

he_Strike_on_JeM_training_camp_at_Balakot

Govt Fast‐tracks Plan to Revamp Urban Infra, NDA‐ruled states to benefit, “Hindustan Times”

http://www.thehindu.com/news/national/india-bangladesh-to-resumetalks-on-teesta-treaty/article2876246.ece

http://www.thehindu.com/news/national/india-bangladesh-to-resumetalks-on-teesta-treaty/article2876246.ece



https://www.thehindu.com/news/national/tamil-nadu/dmk-congress-responsible-for-genocide-of-sri-lankan-tamils/article25042821.ece

https://www.thehindu.com/news/national/tamil-nadu/dmk-congress-responsible-for-genocide-of-sri-lankan-tamils/article25042821.ece

https://www.newindianexpress.com/states/tamil-nadu/2019/oct/08/dmk-expresses-happiness-over-xi-jinpings-visit-to-mahabalipuram-2044687.html

https://www.newindianexpress.com/states/tamil-nadu/2019/oct/08/dmk-expresses-happiness-over-xi-jinpings-visit-to-mahabalipuram-2044687.html


https://www.newindianexpress.com/author/Debjani-Dutta/24

https://www.newindianexpress.com/states/tamil-nadu/2020/feb/27/india-sri-lanka-ferry-service-to-take-off-soon-union-minister-2109389.html



http://www.vulnerabilityindex.net/




https://thediplomat.com/2017/12/chinas-education-boom/

http://www.dailyo.in/politics/jammu-and-kashmir-mufti-mohammad-sayeed-mehbooba-pdp-bjp-nhpc-beefban-afspa-ram-madhav-piyush-goyal/story/1/8369.html



https://www.foreignaffairs.com/articles/india/2018-03-08/modis-foreign-policy-revolution?cid=nlc-fa_fatoday-20180308

https://www.foreignaffairs.com/articles/india/2018-03-08/modis-foreign-policy-revolution?cid=nlc-fa_fatoday-20180308

http://www.firstpost.com/world/stalledbuddhist-circuit-e-visas-china-matters-little-given-state-indian-tourism-2248616.html

http://www.firstpost.com/world/stalledbuddhist-circuit-e-visas-china-matters-little-given-state-indian-tourism-2248616.html

https://thediplomat.com/2019/01/whats-wrong-with-indias-efforts-to-check-human-trafficking/

https://thediplomat.com/2019/01/whats-wrong-with-indias-efforts-to-check-human-trafficking/

https://www.mea.gov.in/press-releases.htm?dtl/31091/Statement_by_Foreign_Secretary_on_26_February_2019_on_the_Strike_on_JeM_training_camp_at_Balakot



335

December 2017, <www.hindustantimes.com/india‐news/govt‐fast‐tracks‐plan‐

torevamp‐

Guha R., Adivasis, Naxalites and Indian Democracy, “Economic and Political Weekly” 2007,

nr 32.

Gupta S., After Kartarpur, Pakistan gives green signal to open Sharda Temple corridor, “India

Today” March 2019,

Gupta S., Foreign direct investment in India: Policy reform and politics, “Canadian Foreign

Policy Journal” 2006, nr 2.

Hashmi T., Blame Thy Neighbour: Perspectives on Indo-Bangladesh Relations, BIPSS,

http://www.bipss.org.bd/pdf/Blame%20Thy%20Neighbour.pdf

Hazarika S., Give Northeast a Voice in India’s Foreign Policy, “Sunday Guardian”,

http://www.sunday-guardian.com/analysis/give-northeast-avoice-in-indias-foreign-

policy

Habib H., Historic Opportunity to be Part of New Future, “The Hindu”, August 2011,

http://www.thehindu.com/opinion/lead/article2409574.ece

Haidar S., A bridge across the India-Pakistan abyss, “The Hindu July” 2019,

https://www.thehindu.com/opinion/lead/a-bridge-across-the-india-pakistan-

abyss/article28691824.ece

Human Trafficking, Ministry of External Affairs, Government of India,

https://mea.gov.in/human-trafficking.htm

Hussain M., Internally Displaced Persons in India's North-East, “Economic and Political

Weekly” 2006, nr 5

If they want to rehabilitate illegal migrants from Bangladesh, Hindu or Muslim, let them do

so outside Assam, “The Telegraph” April 2016, https://www.telegraphindia.com/7-

days/if-they-want-to-rehabilitate-illegal-migrants-from-bangladesh-hindu-or-muslim-

let-them-do-so-outside-assam/cid/1314624

I feel happy to be in Pakistan: Nitish Kumar, „Rediff,” November 2012,

https://www.rediff.com/news/report/i-feel-happy-to-be-in-pakistan-says-nitish-

kumar/20121110.htm

India delegation visits Xiamen, “Daily China” September 2019,

http://xiamen.chinadaily.com.cn/2019-09/12/c_407248.htm

India extends 30 million aid to Nepal to build educational institution, “Jargan Josh” May

2019,https://www.jagranjosh.com/news/india-extends-30-million-aid-to-nepal-to-

build-educational-institution-149217

India and China discuss education cooperation, possibility of mutually recognising

qualifications, “India Today” October 2019, https://www.indiatoday.in/education-

today/news/story/india-china-discuss-education-cooperation-at-first-joint-working-

group-meet-1610062-2019-10-16

India, Nepal Discuss Cooperation to Check Cross Border Crimes, “Indian Express” , January

Institute for Economic and Peace, Global Terrorism Index 2019, Measuring the impact

of terrorism, http://visionofhumanity.org/reports/

Internal Displacement Monitoring Centre,

https://www.internal-displacement.org/countries/india

Investing in The Buddhist Circuit- Enhancing the spiritual, environmental, social and economic

value of the places visited by the Buddha in Bihar and Uttar Pradesh, India, Incredible

India- International Finance Corporation. https://www.ifc.org/errorpage.html

IPL cricket: India’s Tamil Nadu bars Sri Lanka players, BBC March 2013,


http://www.bipss.org.bd/pdf/Blame%20Thy%20Neighbour.pdf

http://www.sunday-guardian.com/analysis/give-northeast-avoice-in-indias-foreign-%09policy

http://www.sunday-guardian.com/analysis/give-northeast-avoice-in-indias-foreign-%09policy

http://www.thehindu.com/opinion/lead/article2409574.ece

https://www.thehindu.com/opinion/lead/a-bridge-across-the-india-pakistan-abyss/article28691824.ece

https://www.thehindu.com/opinion/lead/a-bridge-across-the-india-pakistan-abyss/article28691824.ece

https://mea.gov.in/human-trafficking.htm

https://www.telegraphindia.com/7-days/if-they-want-to-rehabilitate-illegal-migrants-from-bangladesh-hindu-or-muslim-let-them-do-so-outside-assam/cid/1314624



https://www.rediff.com/news/report/i-feel-happy-to-be-in-pakistan-says-nitish-kumar/20121110.htm

https://www.rediff.com/news/report/i-feel-happy-to-be-in-pakistan-says-nitish-kumar/20121110.htm

http://xiamen.chinadaily.com.cn/2019-09/12/c_407248.htm



https://www.indiatoday.in/education-today/news/story/india-china-discuss-education-cooperation-at-first-joint-working-group-meet-1610062-2019-10-16



http://visionofhumanity.org/reports/

https://www.internal-displacement.org/countries/india



https://www.ifc.org/errorpage.html


336

Iwanek K., Which Indian Opposition Politician Has the Best Chance of Defeating Narendra

Modi?, “The Diplomat” April 2020, https://thediplomat.com/2020/04/which-indian-

opposition-politician-has-the-best-chance-of-defeating-narendra-modi/

Iwanek K., Ladakh, Jammu and Kashmir Are India’s Newest Union Territories. What Does

That Mean in Practice?, “The Diplomat” April 2020,

https://thediplomat.com/2020/04/what-exactly-does-union-territory-status-in-the-

republic-of-india-mean/

Iwanek K., What Does the Maharashtra Crisis Mean for India’s Ruling Party?, “The Diplomat”

December 2019, https://thediplomat.com/2019/12/what-does-the-maharashtra-crisis-

mean-for-indias-ruling-party/

Iwanek K., The End of India’s Nehru-Gandhi Dynasty? , “The Diplomat” July 2019,

https://thediplomat.com/2019/07/the-end-of-indias-nehru-gandhi-dynasty/

Iwanek K., S. Jaishankar: The Right Man for the Job at India’s External Affairs Ministry , “The

Diplomat” June 2019, https://thediplomat.com/2019/06/s-jaishankar-the-right-man-

for-the-job-at-indias-external-affairs-ministry/

Iwanek K. ,5 Kings and 1 Queen: Who Are they? March 2019,

https://thediplomat.com/2019/03/5-kings-and-1-queen-who-are-the-most-powerful-

state-leaders-in-india/

Iwanek K., The Curious Stories of Indian Party Symbols, “The Diplomat” November 2016,

https://thediplomat.com/2016/11/the-curious-stories-of-indian-party-symbols/

Iyer P.V., Article 370 inviolate, AFSPA negotiable in PDP–BJP govt pact, “Indian Express”,

March 2016, from http://indianexpress.com/article/india/india-others/article-370-

inviolate-afspanegotiable-in-pdp-bjp-govt-pact/

Jacob H., Putting The Periphery at the Center Indian States’ Role in Foreign Policy, Carnegie

Endowment for International Peace, October 2016,

https://carnegieindia.org/2016/10/10/putting-periphery-at-center-indian-states-role-in-

foreign-policy-pub-64724

Jaspal D.S., An Opportunity for Two Punjabs, “The Tribune” May 2012,

http://www.tribuneindia.com/2012/20120501/edit.htm#6

Jayanth J., Oh Teesta! The River Which Gives Bangladesh Heartburns, “Hindustan Times”,

czerwiec 2015, http://www.hindustantimes.com/india/oh-teesta-the-river-which-gives-

bangladesh-heartburns/storymehLzuY0iFvcU9bjpXQ8FI.html

Jha G., Modi government denies permission to Nitish Kumar to visit Nepal, “India Today”,

May 2015, https://www.indiatoday.in/mail-today/story/centre-asks-nitish-kumar-to-

defer-trip-to-nepal-251419-2015-05-05

Joshi H., Uttarakhand is building a dam over an area larger than Chandigarh – and people

are protesting, “Scroll.In” https://scroll.in/article/848010/uttarakhand-is-building-a-

dam-spread-over-an-area-larger-than-chandigarh-and-people-are-protesting

Karki R., India's Demands Grind Nepal to a Standstill,

Australian Institute of International Affairs 2015,

http://www.internationalaffairs.org.au/australianoutlook/indias-demands-grind-nepal-

to-a-standstill/

Kartarpur corridor: PM Modi thanks Imran Khan Niazi for understanding India’s sentiment,

“The Economic Times”, November 2019.

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/kartarpur-corridor-pm-

modi-thanks-imran-khan-niazi-for-understanding-indias-

sentiment/videoshow/71984161.cms

Kathuria S., Rizwan N., How South Asia can become a free trade area,

https://blogs.worldbank.org/endpovertyinsouthasia/how-south-asia-can-become-free-

trade-area

https://thediplomat.com/2020/04/which-indian-%09opposition-politician-has-the-best-chance-of-defeating-narendra-modi/

https://thediplomat.com/2020/04/which-indian-%09opposition-politician-has-the-best-chance-of-defeating-narendra-modi/

https://thediplomat.com/2020/04/what-exactly-does-union-territory-status-in-the-%09republic-of-india-mean/

https://thediplomat.com/2020/04/what-exactly-does-union-territory-status-in-the-%09republic-of-india-mean/

https://thediplomat.com/2019/12/what-does-the-maharashtra-crisis-%09mean-for-indias-ruling-party/

https://thediplomat.com/2019/12/what-does-the-maharashtra-crisis-%09mean-for-indias-ruling-party/

https://thediplomat.com/2019/07/the-end-of-indias-nehru-gandhi-dynasty/

https://thediplomat.com/2019/06/s-jaishankar-the-right-man-%09for-the-job-at-indias-external-affairs-ministry/

https://thediplomat.com/2019/06/s-jaishankar-the-right-man-%09for-the-job-at-indias-external-affairs-ministry/





https://carnegieindia.org/2016/10/10/putting-periphery-at-center-indian-states-role-in-foreign-policy-pub-64724

https://carnegieindia.org/2016/10/10/putting-periphery-at-center-indian-states-role-in-foreign-policy-pub-64724

http://www.tribuneindia.com/2012/20120501/edit.htm#6

http://www.hindustantimes.com/india/oh-teesta-the-river-which-gives-bangladesh-heartburns/storymehLzuY0iFvcU9bjpXQ8FI.html

http://www.hindustantimes.com/india/oh-teesta-the-river-which-gives-bangladesh-heartburns/storymehLzuY0iFvcU9bjpXQ8FI.html



https://scroll.in/article/848010/uttarakhand-is-building-a-dam-spread-over-an-area-larger-than-chandigarh-and-people-are-protesting

https://scroll.in/article/848010/uttarakhand-is-building-a-dam-spread-over-an-area-larger-than-chandigarh-and-people-are-protesting

http://www.internationalaffairs.org.au/






https://blogs.worldbank.org/team/sanjay-kathuria

https://blogs.worldbank.org/team/nadeem-rizwan



337

Kesalu S., Genesis and Evalutation: Political Parties in India, “International Relations and

Social Sciences”. 2013, nr 2, s. 56-62, IJSS/Archive/v2/i2/10.ISCA-IRJSS-2012-

014.pdf

Khan R., Köllner P., Foreign Policy Think Tanks in India: New Actors, Divergent Profiles,

GIGA Focus Asia, February 2018 nr 1, https://www.giga-

hamburg.de/en/publication/foreign-policy-think-tanks-in-india-new-actors-divergent-

profiles?utm_source=GIGA+Hamburg+%7C

Kolappan B., What next for the DMK after Karunanidhi, “The Hindu”,

https://www.thehindu.com/news/national/tamil-nadu/what-next-for-the-dmk-after-

karunanidhi/article24726900.ece

Krishnan V.B., What is the biggest reason for migration in India? , “The Hindu”, July 2019,

https://www.thehindu.com/data/india-migration-patterns-2011-

census/article28620772.ece

Kumar Nath H., Cong govts in Punjab, MP, Rajasthan, Chhattisgarh, Puducherry won't

implement CAA: Harish Rawat, “India Today” December 2019,

https://www.indiatoday.in/india/story/cong-govts-in-punjab-mp-rajasthan-

chhattisgarh-puducherry-won-t-implement-caa-harish-rawat-1630219-2019-12-20

Kumar S., Internally Displaced People and Internal Conflict in India, Symbiosis Law School

Hyderabad; National Law School of Indian University

Kumar Singh V., India and Internally Displaced Persons: Current Legal Avenues and New

Legal Strategies, “International Journal of Refugee Law” 2012, nr 3.

Krishnakumar A, ‘Some Questions in Tamil Nadu’, Frontline, 17(11), May27–Jun 9, 2000,

http://www.hinduonnet.com/fline/fl1711/17110220.htm

Kumar A., Bihar pins hope on foreign minister Jaishankar’s Nepal visit for relief from flood

woes, “Hindustan Times” August 2019, https://www.hindustantimes.com/india-

news/bihar-pins-hope-on-foreign-minister-jaishankar-s-nepal-visit-for-relief-from-

flood-woes/story-mnw8WNrruoywx01kFZqpxL.html

Lahore Chamber of Commerce, PHD ink MOU to Promote Trade, “The Indian Express”,

December 2011, http://www.indianexpress.com/news/lahore-chamber-of-commerce-

phd-ink-mou-to-promotetrade/883817

Lalu Yadav blames Modi for Nepal crisis, “Kathmandu Post” December 2015,

https://kathmandupost.com/national/2015/12/02/lalu-yadav-blames-modi-for-nepal-

crisis

Madhavan V., Controversy over land acquisition bill…. “New Indian Express” March 2015,

http://www.newindianexpress.com/nation/Controversy-Over-Land-Acquisition-Bill-

All-You-Needto-Know/2015/03/07/article2701536.ece

Make in India: http://www.makeinindia.com/about

Maini T. S., Can Soft Power Facilitate India’s Foreign Policy Goals?, “The Hindu Centre”,

August 2016 https://www.thehinducentre.com/the-arena/current-

issues/article8943319.ece

Maini T.S., Increasing influence of regional parties in foreign policy, ORF,

https://www.orfonline.org/research/increasing-influence-of-regional-parties-in-

foreign-policy/

Maini T. S., Indian states reach out to the world: Chinese example could be salutary, “South

Asia Monitor” October 2016 Online at: http://southasiamonitor.org/news/indian-

statesreach-out-to-the-world-chinese-example-could-be-salutary/emerging/20155

Maini T. S., Infusing a New Dynamic to Sister Cities, “The Hindu Centre” March 2015,


Maini T. S., Multi-Track Diplomacy in South Asia: A Case Study of the Punjabs, Institute for

https://www.thehindu.com/news/national/tamil-nadu/what-next-for-the-dmk-after-karunanidhi/article24726900.ece

https://www.thehindu.com/news/national/tamil-nadu/what-next-for-the-dmk-after-karunanidhi/article24726900.ece

https://www.thehindu.com/data/india-migration-patterns-2011-census/article28620772.ece

https://www.thehindu.com/data/india-migration-patterns-2011-census/article28620772.ece

https://www.indiatoday.in/india/story/cong-govts-in-punjab-mp-rajasthan-chhattisgarh-puducherry-won-t-implement-caa-harish-rawat-1630219-2019-12-20

https://www.indiatoday.in/india/story/cong-govts-in-punjab-mp-rajasthan-chhattisgarh-puducherry-won-t-implement-caa-harish-rawat-1630219-2019-12-20

http://www.hinduonnet.com/fline/fl1711/17110220.htm

https://www.hindustantimes.com/columns/arun-kumar






https://kathmandupost.com/national/2015/12/02/lalu-yadav-blames-modi-for-nepal-crisis

https://kathmandupost.com/national/2015/12/02/lalu-yadav-blames-modi-for-nepal-crisis

http://www.newindianexpress.com/nation/Controversy-Over-Land-Acquisition-Bill-All-You-Needto-Know/2015/03/07/article2701536.ece

http://www.newindianexpress.com/nation/Controversy-Over-Land-Acquisition-Bill-All-You-Needto-Know/2015/03/07/article2701536.ece

http://www.makeinindia.com/about




https://www.orfonline.org/research/increasing-influence-of-regional-parties-in-foreign-policy/


http://southasiamonitor.org/news/indian-statesreach-out-to-the-world-chinese-example-could-be-salutary/emerging/20155

http://southasiamonitor.org/news/indian-statesreach-out-to-the-world-chinese-example-could-be-salutary/emerging/20155


338

Multi-Track Diplomacy, December 2007,

http://www.imtd.org/index.php/publications/papers-and-articles/81-publications/143-

multi-track-diplomacy-in-south-asia-a-case-study-of-the-punjabs

Maini T. S., The State of Indian Federalism After the BJP’s Election Victories , “The Diplomat”

March 2017, https://thediplomat.com/2017/03/the-state-of-indian-federalism-after-the-

bjps-election-victories/

Maini T.S., Increasing influence of regional parties in foreign policy, ORF,

https://www.orfonline.org/research/increasing-influence-of-regional-parties-in-

foreign-policy/

Maini T.S., Global Investors Summit, “The Diplomat” January 2015,

https://thediplomat.com/2015/01/making-investor-summits-more-effective/

Maini T.S., The Two Punjabs: One Step More Toward Closer Cooperation?,” East Asia Forum,

November 2012,http://www.eastasiaforum.org/2012/11/14/the-two-punjabs-one-step-

more-toward-closercooperation/

Maini T.S., ‘‘Regional Leaders and Foreign Policy.’’ Seminar June, 2012,

http://www.india-seminar.com/2012/634/634_comment.htm

Manikandan M., DMK, PMK slam Lanka govt over decision to suspend playing of national

anthem in Tamil, “Hindustan Times” December 2019,

https://www.hindustantimes.com/india-news/dmk-pmk-slam-lanka-govt-over-

decision-to-suspend-playing-of-national-anthem-in-tamil/story-

fqgtKXA8wrPzLCmblxSumL.html

Manmohan says Mamata assented to Teesta deal, “The Hindu” June 2016,

http://www.thehindu.com/news/national/manmohan-says-mamata-assented-to-teesta-

deal/article2433343.Ece

Mattoo A., Jacob H., Republic of India, (w:) . H. Michelmann (red.), Foreign Relations in

Federal Countries.

McGann J., TTCSP Global Go To Think Tank Index Reports, University of Pennsylvania,

2008–2018, nr 1–13, https://repository.upenn.edu/think_ tanks/

Mishra V., New law to counter human trafficking in India, “Asia Times” February 2020,

https://asiatimes.com/2020/02/new-law-to-counter-human-trafficking-in-india/

Modak S., India Needs to Keep the Indus Waters Treaty Intact, “The Diplomat” March 2019,

https://thediplomat.com/2019/03/india-needs-to-keep-the-indus-waters-treaty-intact/

Modi government’s foreign policy in Nepal a failure: Indian opposition parties, “Nepal

Foreign Affairs” November 2015, http://nepalforeignaffairs.com/warning-

htmlspecialchars-charset-utf-7-not-supported-assuming-utf-8-in-

homenepalforeignaffapublic_htmlwp-includesformatting-php-on-line-3438-2/

Mohan R., BJP leader’s illogic on boundary issue with Bangladesh, ORF 2014,

http://www.orfonline.org/research/bjp-leaders-illogic-on-boundary-issue-with-

bangladesh/

Mooney E., The Concept of Internal Displacement and the Case for Internally Displaced

Persons as a Category of Concern’. “Refugee Survey Quarterly” 2015, nr 3, s. 9-26; M.

Mandal, Internal Displacement in India: Status, Condition & Prospects of Return, “Refugee

Watch” 2009, nr 33.

Muralidhar Reddy B., “Eagerly Waiting to Visit India,” “The Hindu”, March 2005,

http://www.thehindu.com/2005/03/16/stories/2005031605081100.htm

Nanak D. B., Don’t interfere in Kashmir, stop ‘eyeing’ Punjab: Amarinder Singh to Pakistan,”

Hindustan Times” November 2019, https://www.hindustantimes.com/india-news/don-

t-interfere-in-kashmir-stop-eyeing-punjab-amarinder-singh-to-pakistan/story-

2vIBtF1rPVSboMH1lVjodN.html

Narendra Modi Delivers First Address to Lok Sabha, Talks About Centre’s Commitment to

http://www.imtd.org/index.php/publications/papers-and-articles/81-publications/143-multi-track-diplomacy-in-south-asia-a-case-study-of-the-punjabs

http://www.imtd.org/index.php/publications/papers-and-articles/81-publications/143-multi-track-diplomacy-in-south-asia-a-case-study-of-the-punjabs

https://thediplomat.com/2017/03/the-state-of-indian-federalism-after-the-bjps-election-victories/

https://thediplomat.com/2017/03/the-state-of-indian-federalism-after-the-bjps-election-victories/



https://thediplomat.com/2015/01/making-investor-summits-more-effective/

http://www.eastasiaforum.org/2012/11/14/the-two-punjabs-one-step-more-toward-closercooperation/

http://www.eastasiaforum.org/2012/11/14/the-two-punjabs-one-step-more-toward-closercooperation/

http://www.india-seminar.com/2012/634/634_comment.htm

https://www.hindustantimes.com/india-news/dmk-pmk-slam-lanka-govt-over-decision-to-suspend-playing-of-national-anthem-in-tamil/story-fqgtKXA8wrPzLCmblxSumL.html





https://repository.upenn.edu/think_%20tanks/

https://asiatimes.com/2020/02/new-law-to-counter-human-trafficking-in-india/

https://thediplomat.com/2019/03/india-needs-to-keep-the-indus-waters-treaty-intact/

http://nepalforeignaffairs.com/warning-htmlspecialchars-charset-utf-7-not-supported-assuming-utf-8-in-homenepalforeignaffapublic_htmlwp-includesformatting-php-on-line-3438-2/



http://www.orfonline.org/research/bjp-leaders-illogic-on-boundary-issue-with-%09bangladesh/

http://www.orfonline.org/research/bjp-leaders-illogic-on-boundary-issue-with-%09bangladesh/

http://www.thehindu.com/2005/03/16/stories/2005031605081100.htm

https://www.hindustantimes.com/india-news/don-t-interfere-in-kashmir-stop-eyeing-punjab-amarinder-singh-to-pakistan/story-2vIBtF1rPVSboMH1lVjodN.html



339

Serve the Poorest of the Poor, http://www.narendramodi.in/narendra-modi-delivers-

first-address-tolok-sabha-talks-about-centres-commitment-to-serve-the-poorest-of-the-

poor-6296

Nataraj G., Sekhani R., Land Acquisition Bill: The key to making in India, “Financial Express”

March 2015, http://www.financialexpress.com/article/fe-columnist/land-acquisition-

billthe-key-to-making-in-india/55513/Natrajan

National Crime Records Bureau, Crime in India Table Human Trafficking 2016,

https://ncrb.gov.in/crime-india-table-human-trafficking-2016

Niazi S., India restricts university collaborations with China, “The University World News”

October 2019

https://www.universityworldnews.com/post.php?story=2019101013182324

Noorani A.G., A treaty to keep. Frontline 2002, nr 8,

http://www.frontline.in/static/html/fl1908/19080830.htm

Odisha Top Destination for FDI in India, “The Indian Express” August

2012,http://archive.indianexpress.com/news/odisha‐top‐destination‐for‐fdi‐inindia/

993878/

Odisha CM Patnaik invites Chinese team for investors’ meet in November, “The Statesman”

August 2018, https://www.thestatesman.com/cities/odisha-cm-patnaik-invites-chinese-

team-for-investors-meet-in-november-1502672787.html

Open Indo-Nepal Border Cause of Concern: Akhilesh Yadav, “The Times of India” April 2012,

http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-04-

16/india/31349493_1_antinational-state-police-mega-city

Paul T.V., Indian International Relations Studies: The Need for Integration with Global

Scholarship, Observer Research Foundation Grudzień 2017, nr 219:

https://www.orfonline.org/wp-

content/uploads/2017/12/ORF_Issue_Brief_219_India_IR_Global.pdf

PM Modi skipped critical issues during his China visit, says Shiv Sena, “Indian Express”,

https://indianexpress.com/article/india/pm-modi-skipped-critical-issues-during-his-

china-visit-says-shiv-sena-5157841/

PM Seeks Jayalalithaa’s Support Again to Implement Nuclear Project in Kudankulam, “Times

of India”, October 2011, accessed June 25, 2016,

http://www.weeklytimesofindia.com/india-news/pm-seeks-jayalalithaa%E2%80%99s-

supportagain-to-implement-nuclear-project-in-kudankulam/

PM’s Visit to Dhaka for Key Water-Sharing Agreement Cancels, Shows Political

Mismanagement, The Economic Times, September 2011,

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/pms-visit-to-dhaka-

for-key-water-sharing-agreement-cancels-shows-political-

mismanagement/articleshow/9878341.cms

Press Information Bureau, Government of India, Ministry of Home Affairs, Combating Drug

Trafficking’ for BIMSTEC Partner Nations, New Delhi, February 2020,

https://pib.gov.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=199348

PS Golay takes oath as chief minister of Sikkim, “Hindustan Times”, May 2019,

https://www.hindustantimes.com/india-news/ps-golay-takes-oath-as-chief-minister-of-

sikkim/story-P396D3TqPMTgbxPkLpTADI.html

Pushpita Das, Drug Trafficking in India: A Case for Border Security, IDSA Occasional Paper

No. 24, 2012.

Pyi Taw N., Look East’ Policy Now Turned Into ‘Act East’ Policy: Modi, “ The Hindu”

November 2014, http://www.thehindu.com/news/national/ look-east-policy-now-

turned-into-act-east-policy-modi/article6595186.ece

Qureshi S., I walked 4 km into China when I was defence minister, says Mulayam, “India

http://www.narendramodi.in/narendra-modi-delivers-first-address-tolok-sabha-talks-about-centres-commitment-to-serve-the-poorest-of-the-poor-6296



http://www.financialexpress.com/article/fe-columnist/land-acquisition-billthe-key-to-making-in-india/55513/Natrajan

http://www.financialexpress.com/article/fe-columnist/land-acquisition-billthe-key-to-making-in-india/55513/Natrajan

https://ncrb.gov.in/crime-india-table-human-trafficking-2016

https://www.universityworldnews.com/post.php?story=2019101013182324


https://www.thestatesman.com/cities/odisha-cm-patnaik-invites-chinese-team-for-investors-meet-in-november-1502672787.html

https://www.thestatesman.com/cities/odisha-cm-patnaik-invites-chinese-team-for-investors-meet-in-november-1502672787.html



https://www.orfonline.org/wp-content/uploads/2017/12/ORF_Issue_Brief_219_India_IR_Global.pdf

https://www.orfonline.org/wp-content/uploads/2017/12/ORF_Issue_Brief_219_India_IR_Global.pdf

https://indianexpress.com/article/india/pm-modi-skipped-critical-issues-during-his-china-visit-says-shiv-sena-5157841/

https://indianexpress.com/article/india/pm-modi-skipped-critical-issues-during-his-china-visit-says-shiv-sena-5157841/

http://www.weeklytimesofindia.com/india-news/pm-seeks-jayalalithaa%E2%80%99s-supportagain-to-implement-nuclear-project-in-kudankulam/

http://www.weeklytimesofindia.com/india-news/pm-seeks-jayalalithaa%E2%80%99s-supportagain-to-implement-nuclear-project-in-kudankulam/

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/pms-visit-to-dhaka-for-key-water-sharing-agreement-cancels-shows-political-mismanagement/articleshow/9878341.cms



https://pib.gov.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=199348

https://www.hindustantimes.com/india-news/ps-golay-takes-oath-as-chief-minister-of-sikkim/story-P396D3TqPMTgbxPkLpTADI.html

https://www.hindustantimes.com/india-news/ps-golay-takes-oath-as-chief-minister-of-sikkim/story-P396D3TqPMTgbxPkLpTADI.html

340

Today” September 2013, https://www.indiatoday.in/featured/story/china-defence-

minister-mulayam-singh-yadav-210589-2013-09-10

Rai P D, Why is Sikkim’s merger with India being questioned by China?, “Klimpong News”

July 2017, http://kalimpongonlinenews.blogspot.com/2017/07/why-is-sikkims-merger-

with-india-being.html

Rajamohan C., After Attari., “The Indian Express” April 2012,

http://www.indianexpress.com/news/after-attari/937097

Rajopadhye H., India-Pakistan Peacemaking: Beyond Populist Religious Diplomacy, ORF

Issue Brief nr 343, March 2020, https://www.orfonline.org/research/india-pakistan-

peacemaking-62226/

Ramakrishnan S., TN CM Karunanidhi Deputes DMK MP’s to Meet Lankan President at Delhi,

“Asian Tribune”, June 2010, http://www.asiantribune.com/news/2010/06/07/tn-

cmkarunanidhi- deputes-dmk-mps-meet-lankan-president-delhi

Ramakrishnan T., Tamil Nadu, Fujian Province to establish 'sister-state relations, “The

Hindu,” October 2019, https://www.thehindu.com/news/national/tamil-nadu-fujian-

province-to-establish-sister-state-relations/article29667267.ece

Rampal N., Maximum immigrants from Pakistan and Bangladesh entered India more than 30

years ago, “India Today” December 2019,

https://www.indiatoday.in/diu/story/maximum-immigrants-pakistan-bangladesh-

entered-india-more-30-years-ago-1628313-2019-12-14

Ravichander A., Mukhopadhyay B., Do India’s foreign policy think tanks need to wield more

power?, On ThinkTanks, https://onthinktanks.org/articles/do-indias-foreign-policy-

think-tanks-need-to-wield-more-power/

Rawat N., Naxalite Insurgency in India and Need for Holistic Counter Responses, “Counter

Terrorist Trends and Analyses” 2019, nr 5.

Realizing the Promise of Regional Trade in South Asia, The World Bank,

https://www.worldbank.org/en/news/feature/2018/10/09/realizing-the-promise-of-

regional-trade-in-south-asia

Reserve Bank of India: https://www.rbi.org.in/

Rossow R.M., Race to the Top: Indian State Business regulations in Second Quarter of 2016,

www.livemint.com/Opinion/C98hp1NCw6EYWfkyutvtFJ/Race‐to‐the‐top‐Indian‐

state‐business‐regulations‐in‐second.html

Sahya Singh S., Bagchi S., Want to settle all issues in a friendly ambience: Hasina, “The

Hindu” May 2019, https://www.thehindu.com/news/national/want-to-settle-all-issues-

in-a-friendly-ambience hasina/article23994739.ece

Sanotra H., Jain S., The Power Fallout “India Today”, August 1995,http://

indiatoday.intoday.in/story/shiv‐sena‐bjp‐alliance‐scraps‐enron‐power‐project‐at‐

dabholcongress‐playssafe/1/289301.html

Sanyal A., India Gets 3 Sister Cities in China, and One Sister Province NDTV May 2015,

https://www.ndtv.com/india-news/india-gets-3-sister-cities-in-china-and-one-sister-

province-763295

Sarkar D., Mamata Banerjee still silent on heavy influx from Nepal through porous border,

“The Economic Times” July 2014,

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/mamata-banerjee-still-

silent-on-heavy-influx-from-nepal-through-porous-border-

/articleshow/38614964.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_

campaign=cppst

Schaffer T. C., Schaffer H., When India’s Foreign Policy Is Domestic, The Brookings

Institution, April 2013 https://www.brookings.edu/blog/up-front/2013/04/02/when-

indias-foreign-policy-is-domestic/

https://www.indiatoday.in/featured/story/china-defence-minister-mulayam-singh-yadav-210589-2013-09-10

https://www.indiatoday.in/featured/story/china-defence-minister-mulayam-singh-yadav-210589-2013-09-10

http://kalimpongonlinenews.blogspot.com/2017/07/why-is-sikkims-merger-%09with-india-being.html

http://kalimpongonlinenews.blogspot.com/2017/07/why-is-sikkims-merger-%09with-india-being.html

http://www.indianexpress.com/news/after-attari/937097

https://www.orfonline.org/research/india-pakistan-%09peacemaking-62226/

https://www.orfonline.org/research/india-pakistan-%09peacemaking-62226/

https://www.thehindu.com/news/national/tamil-nadu-fujian-province-to-establish-sister-state-relations/article29667267.ece

https://www.thehindu.com/news/national/tamil-nadu-fujian-province-to-establish-sister-state-relations/article29667267.ece

https://www.indiatoday.in/diu/story/maximum-immigrants-pakistan-bangladesh-entered-india-more-30-years-ago-1628313-2019-12-14

https://www.indiatoday.in/diu/story/maximum-immigrants-pakistan-bangladesh-entered-india-more-30-years-ago-1628313-2019-12-14





https://www.rbi.org.in/

https://www.ndtv.com/india-news/india-gets-3-sister-cities-in-china-and-one-sister-province-763295

https://www.ndtv.com/india-news/india-gets-3-sister-cities-in-china-and-one-sister-province-763295

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/mamata-banerjee-still-silent-on-heavy-influx-from-nepal-through-porous-border-/articleshow/38614964.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst




https://www.brookings.edu/author/teresita-c-schaffer/

https://www.brookings.edu/author/howard-schaffer/

https://www.brookings.edu/blog/up-front/2013/04/02/when-%09indias-foreign-policy-is-domestic/

https://www.brookings.edu/blog/up-front/2013/04/02/when-%09indias-foreign-policy-is-domestic/

341

Sengupta S., Didi’s policy soars Bengal FDI fortune, “The Pioneer” November 2018,

https://www.dailypioneer.com/2018/india/didi---s-policy-soars-bengal-fdi-

fortune.html

Sharma M. S., The Delhi-Dhaka Distance, “Indian Express” July 2011,

http://www.indianexpress.com/news/the-delhidhaka-distance/812740

Sharma R., Mamata Divorces UPA – But Economic Reforms May Come of Age, “The

Diplomat” September 2012, https://thediplomat.com/2012/09/mamata-divorces-upa-

but-economic-reforms-may-come-of-age/

Shashi S., Narandra Modi’s foreign policy vision,

http://www.niticentral.com/2013/10/18/narendra-modis-foreign-policy-vision-

147714.html

Singh Maini T., If two fronts fail, “The Hindu”, June 2018,

https://www.thehindu.com/opinion/op-ed/if-two-fronts-fail/article23437400.ece

Singh P., The idea of Punjabiyat, “Himal South Asian” May 2010,

http://www.himalmag.com/component/content/article/173-theidea-of-punjabiyat.html

Sobhan F., A next step called Teesta, “Indian Express” December 2015,

http://indianexpress.com/article/opinion/columns/a-next-step-called-teesta/

Sorry Modi ji: Mamata Banerjee decides not to attend PM's swearing-in, cites BJP's Bengal

murder charge, “India Today” May 2019,

https://www.indiatoday.in/india/story/mamata-banerjee-modi-swearing-ceremony-

attend-may-oath-prime-minister-1537424-2019-05-29

Sridhar S., Kashmir and water: Conflict and cooperation,

https://www.ideals.illinois.edu/handle/2142/15473

State Participation and Central Accommodation since 1990, “International Law and Conflict

Resolution” 2016 2016, Stanford Journal of International Relations,


Swami P., A treaty questioned. Frontline 2002, nr 9,


Samajwadi Party cautions Narendra Modi against China's 'policy' of pushing troops, “The

Economic Times” September 2014,

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/samajwadi-party-

cautions-narendra-modi-against-chinas-policy-of-pushing-

troops/articleshow/42802795.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text

&utm_campaign=cppst

Samajwadi party supremo Mulayam Singh Yadav expresses grief over Nepal earthquake,

“The Economic Times” April 2015,

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/samajwadi-party-

supremo-mulayam-singh-yadav-expresses-grief-over-

nepalearthquake/articleshow/47053448.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medi

um=text&utm_campaign=cppst

Sandeep Kumar S., Naidu wants China to take the silk route via Visakhapatnam, “The Hindu”

November 2015, https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/cm-wants-

china-to-take-the-silk-route-via-visakhapatnam/article7908791.ece

Sarkar D., Mamata Banerjee still silent on heavy influx from Nepal through porous border,

“The Economic Times” July 2014,

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/mamata-banerjee-still-

silent-on-heavy-influx-from-nepal-through-porous-border-

/articleshow/38614964.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_

campaign=cppst



http://www.indianexpress.com/news/the-delhidhaka-distance/812740

http://www.niticentral.com/2013/10/18/narendra-modis-foreign-policy-vision-%09147714.html

http://www.niticentral.com/2013/10/18/narendra-modis-foreign-policy-vision-%09147714.html

https://www.thehindu.com/opinion/op-ed/if-two-fronts-fail/article23437400.ece

http://www.himalmag.com/component/content/article/173-theidea-of-punjabiyat.html

http://indianexpress.com/article/opinion/columns/a-next-step-called-teesta/

https://www.indiatoday.in/india/story/mamata-banerjee-modi-swearing-ceremony-attend-may-oath-prime-minister-1537424-2019-05-29

https://www.indiatoday.in/india/story/mamata-banerjee-modi-swearing-ceremony-attend-may-oath-prime-minister-1537424-2019-05-29

https://www.ideals.illinois.edu/handle/2142/15473







https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/samajwadi-party-supremo-mulayam-singh-yadav-expresses-grief-over-nepalearthquake/articleshow/47053448.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&utm_campaign=cppst




https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/cm-wants-china-to-take-the-silk-route-via-visakhapatnam/article7908791.ece

https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/cm-wants-china-to-take-the-silk-route-via-visakhapatnam/article7908791.ece





342

Shah S.K., India and Its Neighbours: Renewed Threats and New Directions, Vij Books India

Pvt Ltd 2017;

Sharma R., Forget SAARC, if Pakistan does not cooperate, India will come up with 'BBIN',

“First Post” May 2015 https://www.firstpost.com/world/forget-saarc-if-pakistan-does-

not-cooperate-india-will-come-up-with-bbin-2121773.html

Shiv Sena criticises PM Modi’s China trip, asks if he is adopting Nehru’s Panchsheel policy,

https://www.hindustantimes.com/mumbai-news/shiv-sena-wallops-bjp-for-pm-modi-s-

no-agenda-meeting-with-chinese-president-xi-jinping/story-

XG2tg6Sb6NWz4x15GDes6J.html

Shiv Sena takes dim view of PM Modi's China visit in Saamna

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/shiv-sena-takes-dim-

view-of-pm-modis-china-visit-in-saamna

editorial/articleshow/47326490.cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=tex


Singh N., Doka A., La standoff, India's poor infrastructure along China border in Uttarakhand

may be cause for alarm, “First Post” August 2017,

https://www.firstpost.com/india/amid-doka-la-standoff-indias-poor-infrastructure-

along-china-border-in-uttarakhand-may-be-cause-for-alarm-3916147.html

Singh Mann S., Shiromani Akali Dal Amritsar does not support THIS (Theocratic Hindu Indian

State) starting a land dispute with a land locked country like Nepal,

http://akalidalamritsar.in/shiromani-akali-dal-amritsar-does-not-support-this-

theocratic-hindu-indian-state-starting-a-land-dispute-with-a-land-locked-country-like-

nepal-simranjit-singh-mann/

Sinha A., Ganguly A., Dam Spared Death Knell, “The Telegraph”, September 2011,

www.telegraphindia.com/1110906/jsp/bengal/story_14470290.jsp

Teesta Stares at Loan and Land Challenges, “The Telegraph”, September 2011,

http://www.telegraphindia.com/1110909/jsp/bengal/story_14484638.jsp

Thapa S., If the NRC Is Extended to West Bengal, Indian Gorkhas May End Up Suffering, “The

Wire”, https://thewire.in/rights/if-nrc-is-extended-to-west-bengal-indian-gorkhas-also-

face-a-grim-possibility

Treść przemówienia S. Jaishankara wygłoszonego podczas Ramnath Goenka Lectures:

https://mea.gov.in/Speeches-

Statements.htm?dtl/32038/External+Affairs+Ministers+speech+at+the+4th+Ramnath+

Goenka+Lecture+2019

Tripathi S., Illegal Immigration From Bangladesh to India: Toward a Comprehensive Solution,

Carnegie India June 2016, https://carnegieindia.org/2016/06/29/illegal-immigration-

from-bangladesh-to-india-toward-comprehensive-solution-pub-63931

Trivedi A., UKD threatens protests over Pancheshwar dam , “Hindustan Times”, February

2017,https://www.hindustantimes.com/dehradun/ukd-threatens-protests-over-

pancheshwar-dam/story-QuIA3Lr7t0uPTnaDU0aNvN.html

Talukdar S., Land swap to ensure Assam security: Modi. “The Hindu” March 2015,

TDP pulls out of NDA, to move no-confidence motion today, “India Today” March 2018,

https://www.indiatoday.in/india/story/at-meeting-today-tdp-to-likely-take-final-call-

on-leaving-nda-alliance-backing-no-confidence-motion-1190655-2018-03-16

Tewari F., Pant H.V., Paradiplomacy and India: Growing Role of States in Foreign Policy,

Observer Research Foundation, December 2016, https://www.orfonline.org/expert-

speak/paradiplomacy-and-india/

Traders Resent Positive List for Wagah, “The Tribune”, April 2012,

http://www.tribuneindia.com/2012/20120407/punjab.htm#9

Trading in red chili, mangoes, herbs to hit after cross LoC trade shut, “Live Mint” April 2019,

https://www.google.pl/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Dr.+S+K+Shah%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

https://www.firstpost.com/world/forget-saarc-if-pakistan-does-not-cooperate-india-will-come-up-with-bbin-2121773.html

https://www.firstpost.com/world/forget-saarc-if-pakistan-does-not-cooperate-india-will-come-up-with-bbin-2121773.html

https://www.hindustantimes.com/mumbai-news/shiv-sena-wallops-bjp-for-pm-modi-s-no-agenda-meeting-with-chinese-president-xi-jinping/story-XG2tg6Sb6NWz4x15GDes6J.html










https://thewire.in/rights/if-nrc-is-extended-to-west-bengal-indian-gorkhas-also-face-a-grim-possibility

https://thewire.in/rights/if-nrc-is-extended-to-west-bengal-indian-gorkhas-also-face-a-grim-possibility




https://carnegieindia.org/2016/06/29/illegal-immigration-from-bangladesh-to-india-toward-comprehensive-solution-pub-63931

https://carnegieindia.org/2016/06/29/illegal-immigration-from-bangladesh-to-india-toward-comprehensive-solution-pub-63931

https://www.hindustantimes.com/columns/anupam-trivedi

https://www.hindustantimes.com/dehradun/ukd-threatens-protests-over-pancheshwar-dam/story-QuIA3Lr7t0uPTnaDU0aNvN.html

https://www.hindustantimes.com/dehradun/ukd-threatens-protests-over-pancheshwar-dam/story-QuIA3Lr7t0uPTnaDU0aNvN.html



https://www.orfonline.org/expert-%09speak/paradiplomacy-and-india/

https://www.orfonline.org/expert-%09speak/paradiplomacy-and-india/

http://www.tribuneindia.com/2012/20120407/punjab.htm#9

343

https://www.livemint.com/news/india/trading-in-red-chili-mangoes-herbs-to-hit-after-

cross-loc-trade-shut-1555665486860.html

Trinamool Congress recognised as national party, The Hindu , September 2016,

https://www.thehindu.com/news/national/Trinamool-Congress-recognised-as-national-

party/article14620149.ece

Two crore illegal Bangladeshi living in India: Govt, „Business Standard” November 2016,

https://www.business-standard.com/article/pti-stories/two-crore-illegal-bangladeshi-

living-in-india-govt-116111601110_1.html

UP fast tracks Ayodhya, Kushinagar airports to boost religious tourism, “Business Standard”

March 2019 https://www.business-standard.com/article/economy-policy/up-fast-

tracks-ayodhya-kushinagar-airports-to-boost-religious-tourism-119030600920_1.html

UP govt misleading people in name of investors summit, “Outlook” July 2019,

https://www.outlookindia.com/newsscroll/up-govt-misleading-people-in-name-of-

investors-summit-akhilesh/1584360

urban‐infra‐nda‐ruled‐states‐to‐benefit/story‐cjQyB5nLiVr0QRNCY7ptgJ.html

Vaishnay M., The Complicated Rise of India’s Regional Parties, Carnegie India Endowmant

for International Peace, https://carnegieendowment.org/2013/11/13/complicated-rise-

of-india-s-regional-parties-pub-53585

Varshney A., India’s Democratic Challenge, “Foreign Affairs” 2007, www.foreignaffairs.com/

articles/62451/ashutosh-varshney/indias-democratic-challenge

Wendling Z.A., Emerson J.W., Esty D.C., Levy M.A., de Sherbinin A.,2018 Environmental

Performance Index, New Haven, Yale Center for Environmental Law & Policy.


West Bengal's untold story: An investment destination growing in stature, and significance,

“Business Today” February 2019, https://www.businesstoday.in/impact-

feature/corporate/west-bengal-untold-story-an-investment-destination-growing-in-

stature-and-significance/story/316813.html

Will oppose FDI, as it will kill Indian brands: Mamata Banerjee, “The Indian Express” June

2016, https://indianexpress.com/article/india/india-news-india/will-oppose-fdi-as-it-

will-kill-indian-brands-west-bengal-cm-mamata-banerjee-2872269/

www.firstpost.com/politics/modi-sings-mamatas-tunes-on-teesta-issue-was-

bangladesh-the-ice-breaker-theyneeded-2283612.html

Xavier C., Chaba A., Dang G., Is India still the neighbourhood’s education hub?, Brookings

March 2020, https://www.brookings.edu/research/is-india-still-the-neighbourhoods-

education-hub/ (dostęp: 12.04.2020)

Watson S., India’s Centre-State divide on China, “Raisina debates”, July 2016, ORF

https://www.orfonline.org/expert-speak/indias-centre-state-divide-on-china/

Willing to stay in Kashmir to help find solution: Mamata Banerjee, “India Today”,

https://www.indiatoday.in/elections/lok-sabha-2019/story/willing-to-stay-in-kashmir-

to-help-find-solution-mamata-banerjee-1488943-2019-03-28



https://www.thehindu.com/news/national/Trinamool-Congress-recognised-as-national-%09party/article14620149.ece

https://www.thehindu.com/news/national/Trinamool-Congress-recognised-as-national-%09party/article14620149.ece

https://www.business-standard.com/article/pti-stories/two-crore-illegal-bangladeshi-living-in-india-govt-116111601110_1.html

https://www.business-standard.com/article/pti-stories/two-crore-illegal-bangladeshi-living-in-india-govt-116111601110_1.html




https://www.outlookindia.com/newsscroll/up-govt-misleading-people-in-name-of-investors-summit-akhilesh/1584360

https://www.outlookindia.com/newsscroll/up-govt-misleading-people-in-name-of-investors-summit-akhilesh/1584360

https://carnegieendowment.org/2013/11/13/complicated-rise-%09of-india-s-regional-parties-pub-53585

https://carnegieendowment.org/2013/11/13/complicated-rise-%09of-india-s-regional-parties-pub-53585


https://indianexpress.com/article/india/india-news-india/will-oppose-fdi-as-it-will-kill-indian-brands-west-bengal-cm-mamata-banerjee-2872269/

https://indianexpress.com/article/india/india-news-india/will-oppose-fdi-as-it-will-kill-indian-brands-west-bengal-cm-mamata-banerjee-2872269/

http://www.firstpost.com/politics/modi-sings-mamatas-tunes-on-teesta-issue-was-bangladesh-the-ice-breaker-theyneeded-2283612.html

http://www.firstpost.com/politics/modi-sings-mamatas-tunes-on-teesta-issue-was-bangladesh-the-ice-breaker-theyneeded-2283612.html

https://www.brookings.edu/experts/constantino-xavier/

https://www.brookings.edu/author/aakshi-chaba/

https://www.brookings.edu/author/geetika-dang/



344

Aneks

Tabela nr 1. Charakterystyka stanów wybranych do studium przypadku

Nazwa

stanu Stolica

Język

oficjal

ny

Powierzch

nia

Liczba

mieszkańc

ów

Doch

ód

per

capita

Liczba

izb

parlame

ntu

Dominujące,

uwzględnione

w analizie

partie

regionalne

Andhra

Pradeś Amaravati Telugu

275 068

km2 84 665 533

2450

USD 2

Telugu Desam

Party (TDP)

Bengal

Zachodni Kolkata

Bengal

i 88 752 km2 91 347 736

1690

USD 1

All India

Trinamool

Congress

(TMC)

Bihar Patna Hindi 99 200 km2 103 804 63

7

640

USD 2

Janata Dal

(United) JD (U)

Rashtiya Janata

Dal (RJD)

Dźammu

i Kaszmir

Srinagar

(Lato)

Jammu

(Zima)

Urdu 101 387

km2 12 541 302

1450

USD 2

Jammu and

Kashmir

National

Conference (JK

NC)

Jammu and

Kasmir Peoples

Democratic

Party (JKPDP)

Maharasz

tra Mumbai

Marath

i

307 690

km2

112 372 97

2

2800

USD 2 Shiv Sena

Odisha Bhubanes

war Oriya

155 707

km2 41 947 358

1500

USD 1

Biju Janata Dal

(BJD)

Pendżab Chandigar

h

Punjab

i 50 362 km2 27 704 236

2300

USD 1

Shiromani

Akali Dal

(SAD)

Tamilnad

u Ćennai Tamil

130 058

km2 72 138 958

3000

USD 1

Dravida

Munnetra

Kazhagam

(DMK)

All India Anna

Dravida

Munnetra

Kazhagam

(AIADMK)

345

Uttar

Pradeś Lucknow Hindi

243 286

km2

199 581 47

7

920

USD 2

Bahujan Samaj

Party (BSP)

Samajwadi

Party (SP)

Źródło: opracowanie własne na podstawie literaury przedmiotu.

Tabela nr 2. Chadaktersytka partii regionlanych wybranych do studium przypadku

Nazwa partii Skrót Stan/Terytorium

związkowe

Rok

powstania Założyciel Lider

All India

Trinamool

Congress

TMC Bengal Zachodni 1998 Mamata

Banerjee

Mamata

Banerjee

Dravida

Munnetra

Kazhagam

DMK Tamilnadu 1949 C.N.

Annadurai M.K. Stalin

All India Anna

Dravida

Munnetra

Kazhagam

AIADMK Tamilnadu 1972

Maruthur

Gopala

Ramachandran

K. Palaniswami

i O. S.

Panneerselvam

Telugu Desam

Party TDP Andhra Pradeś 1982

Nandamuri

Taraka Rama

Rao

Nara

Chandrababu

Naidu

Samajwadi

Party PS Uttar Pradeś 1992

Mulayam

Singh Yadav

Akhilesh

Yadav

Bahujan Samaj

Party BSP Uttar Pradeś 1984 Kanshi Ram

Kumari

Mayawati

Shiv Sena SS Maharasztra 1966

Balasaheb

(Bal)

Thackarey

Uddhav

Thackarey

Jammu and

Kashmir

National

Conference

JKNC Dźammu i

Kaszmir 1932

Sheikh

Muhammad

Abdullah

Farooq

Abdullah

Jammu and

Kasmir Peoples

Democratic

Party

JKPDP Dźammu i

Kaszmir 1998

Mufti

Mohammed

Sayeed

Mehbooba

Mufti

Janata Dal

(United) JD (U) Bihar 2003

George

Fernandes,

Nitish Kumar,

Sharad Yadav

Nitish Kumar

Rashtriya

Janata Dal RJD Bihar 1997

Lalu Prasad

Yadav

Lalu Prasad

Yadav

https://en.wikipedia.org/wiki/George_Fernandes

https://en.wikipedia.org/wiki/George_Fernandes

https://en.wikipedia.org/wiki/Nitish_Kumar

https://en.wikipedia.org/wiki/Sharad_Yadav

346

Biju Janata Dal BJD Odisha 1997 Naveen

Patnaik

Naveen Patnaik

Shiromani

Akali Dal SAD Pendżab 1920

Sukhbir Singh

Badal vs.

Sukhdev Singh

Dhindsa

Źródło: opracowanie własne na podstawie literaury przedmiotu.

Tabela nr 3. Wyniki partii regionlanych w wyborach do Lok Sabha w latach 1991-2019

Nazwa partii Skrót 1991 1996 1998 1999 2004 2009 2014 2019

All India Trinamool

Congress TMC - - - 8 1 19 34 22

Dravida Munnetra

Kazhagam DMK 0 17 5 26 39 18 0 38

All India Anna

Dravida Munnetra

Kazhagam

AIADMK

11 0 18 10 0 9 37 1

Telugu Desam Party TDP 13 16 12 29 5 6 16 3

Samajwadi Party PS 3 11 5 14 19 21 0 10

Bahujan Samaj

Party BSP - 16 18 26 36 23 5 5

Shiv Sena SS 4 15 6 15 12 11 18 18

Jammu and Kashmir

National Conference JKNC 0 0 3 4 2 3 0 3

Jammu and Kasmir

Peoples Democratic

Party

JKPDP - - - - 1 0 3 0

Janata Dal (United) JD (U) - - - - 8 20 2 16

Rashtriya Janata Dal RJD - - 17 7 21 4 4 0

Biju Janata Dal BJD - - 9 10 11 14 20 12

Shiromani Akali

Dal SAD 0 8 8 10 8 4 4 2

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Komisji Wyborczej Indii.

https://en.wikipedia.org/wiki/Naveen_Patnaik



347

Mapa nr 1. Stan Andhra Pradeś


11.02.2020)

Mapa nr 2. Stan Bihar


11.02.2020)

348

Mapa nr 3. Stan Bengal Zachodni


11.02.2020)

349

Mapa nr 4. Terytorium Związkowe Dźammu i Kaszmir


11.02.2020)

Mapa nr 5. Stan Maharasztra

Źródło: Mapy dostępna na oficjalnej stronie Survey of India http://www.surveyofindia.gov.in/ (dostęp:

11.02.2020)

350

Mapa nr 6. Stan Odisha


11.02.2020)

351

Mapa nr 7. Stan Punjab


11.02.2020)

352

Mapa nr 8. Stan Tamilnadu


11.02.2020)

353

Mapa nr 9. Stan Uttar Pradeś


11.02.2020)

354

Mapa nr 10. Konflikt graniczny Indii z Pakistnem i Chinami na obszarze terytotrium

związakowego Dźammu i Kaszmir oraz Ladakh.

Źródło: BBC, https://www.bbc.com/news/world-asia-52852509 (dostęp: 12.03.2020).

Mapa nr 11. Konflikt graniczny Indii z Chinami

Źródło: The Economist, https://www.economist.com/asia/2020/05/16/the-chinese-and-indian-armies-settle-a-

clash-by-fisticuffs (dostęp: 12.03.2020).

355

Mapa nr 12. Konflikt graninczy Indii z Nepalem (Kalapani)

Źródło: BBC, https://www.bbc.com/news/world-asia-52967452 (dostęp: 12.03.2020).

Mapa nr 13. Korytarz Kartarpur

Źródło: Advance Punjab, https://advancepunjab.com/kartarpur-corridor/(dostęp: 12.03.2020).