rozgryźć dziedzictwo · 2017. 3. 7. · dziedzictwo światowe, europejskie, polskie, regionalne,...

1

podręcznikdobrych praktyk

upowszechniania dziedzictwai edukacji o dziedzictwie

kulturowym

rozgryźćdziedzictwo

Warszawa 2016

podręcznikdobrych praktyk

upowszechniania dziedzictwai edukacji o dziedzictwie

kulturowym

rozgryźćdziedzictwo

Opracowanie Fundacja Plenerownia

Tekst Katarzyna Zarzycka

KOREKTA Monika Ślizowska

Projekt graficzny i skład Barbara Łepkowska

Współpraca merytorycznaMarta GraczyńskaPiotr Idziak Barbara ŁepkowskaMarta Sztwiertnia

© Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2016

Publikacja powstała w ramach realizacji Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2014-2017

3

Przystępując do pracy nad tym podręcznikiem, pomyśleliśmy, że powinien przypominać książkę kucharską, która pełna jest przepisów na różne oka-zje, podpowiada, co ugotować na obiad, gdy się ma pół godziny, a w lo-dówce zaledwie pięć składników, albo gdy jest się w kuchni żółtodziobem, któremu trzeba wytłumaczyć, na czym polega hartowanie śmietany, lub przeciwnie – doświadczonym kucharzem, który chce się popisać przed go-śćmi kulinarną sztuką.

Kuchnia i dziedzictwo kulturowe?

Przepis na smakowitą zupę, a dobre praktyki?

WSTĘP

4

Prawda, że coś w tym jest, chociaż na pierwszy rzut oka wydaje się, że to dwie różne bajki? W idei książki kucharskiej najbardziej pociągnął nas jej praktyczny charakter. Staraliśmy się więc przekuć ją na podręcznik, który podpowiada przepisy, podaje receptury, instruuje, a przede wszystkim in-spiruje, co zrobić, by przygotować smakowity i pełen wartości odżywczych projekt w zakresie edukacji o dziedzictwie kulturowym.

Nie zapominaliśmy przy tym, że gotowanie to czynność twórcza, pozwa-lająca łączyć i mieszać różnorodne składniki i sposoby podania, czerpać wzory z wielu źródeł, zmieniać proporcje, robić coś zgodnie z tradycją albo zupełnie inaczej. To jednocześnie proces, który dotyczy każdego z nas, słu-ży podstawowej potrzebie, jaką jest jedzenie, ale i bycie razem, miłe spę-dzenie czasu. Podobne rzeczy można powiedzieć o dobrze prowadzonej edukacji o dziedzictwie: jest kreatywna, przybiera różne formy w zależ-ności od okoliczności, skłania do poszukiwań i eksperymentowania, do-tyczy istotnego składnika naszego życia i rzeczywistości oraz sprawia, że czujemy się częścią wspólnoty. Aby nasz podręcznik naprawdę był źródłem pomysłów i zachęcał do próbowania z różnych „kuchni”, przygotowaliśmy go opierając się na przykładach z różnych zakątków świata: m.in. chłodnej Islandii i gorącej Ameryki Południowej, szacownej Wielkiej Brytanii i tem-peramentnej Hiszpanii, wielokulturowych Stanów Zjednoczonych Ameryki i nie mniej barwnej Europy Środkowej. Proszę się nie obawiać, mimo że zaproponowane w tej książce „dania” pochodzą z tak odmiennych krajów, wszystkie składniki są dostępne także i u nas. A ponieważ w kuchni ważne jest przede wszystkim działanie, staraliśmy się unikać długich wywodów i niepotrzebnego teoretyzowania.

5

edukatorów 9

animatorów kultury 9

nauczycieli 9

pracowników instytucji kultury 9

pracowników samorządu terytorialnego 9

pasjonatów 9

właścicieli i użytkowników zabytków 9

idealistów i tych już nieco zniechęconych 9

praktyków, którzy niejeden projekt mają już za sobą, 9

i amatorów, którzy dopiero zaczynają przygodę

z edukacją i dziedzictwem

dla tych z dużym zapleczem i tych zdanych na 9

własne siły

dla tych, którzy chcą mówić o obiektach z wielką 9

historią w tle, i tych, którzy chcieliby zrobić coś

niemal z niczego.

Ten podręcznik ma być użytecznym narzędziem dla ludzi takich jak my:

6

W pierwszej, zatytułowanej DZIEDZICTWO OD KUCHNI, omawiamy ogól-ne zagadnienia związane z dziedzictwem kulturowym i edukacją o nim. Znalazły się tu przydatne definicje i przykłady, kilka użytecznych list, grafik, tabel i mapa.

Uwaga: wszystko jest łatwostrawne!

W trakcie konsumpcji proponujemy wykonanie kilku ćwiczeń, co zasygnalizowano ikonką WOLNE MYŚLI.

Czasem na marginesie zanotowaliśmy DOBRE RADY.

Ze względu na zdrowie nas wszystkich: dziedzictwa, osób, które chcą się zabrać za edukowanie o nim, i odbiorców tej edukacji, w rozdziale starali-śmy się pomieścić wszystko to, co może posłużyć do przygotowania projek-tu z EDU-LOGICZNYCH elementów.

DOBRE RADY

WOLNE MYŚLI

CZĘŚĆ I

Podręcznik jest podzielony na trzy części.

7

Trzecia część, DANIA DO WYPRÓBOWANIA, to najbardziej smakowita część podręcznika. Przyda się każdemu, kto chce się zająć „gotowaniem” projek-tów z zakresu edukacji o dziedzictwie kulturowym. Zawiera wypróbowane przez innych przepisy, opracowane, pogrupowane i umieszczone na kar-tach, które można wyciąć i których można używać na kilka sposobów: jako narzędzie pomocne w burzy mózgów, w pracy zespołowej, ukierunkowu-jące działania, stanowiące podstawę lub inspirację dalszych poczynań. Dla wygody i łatwiejszej orientacji opracowaliśmy system ikon, które pozwolą znaleźć to, na co akurat mamy w danym momencie smak.

W części drugiej podręcznika, zatytułowanej EDUKACYJNE MENU, przy-glądamy się bliżej rozmaitym metodom i narzędziom stosowanym w edu-kacji, zwłaszcza tej dotyczącej dziedzictwa. Zaglądamy do szafek i szuflad, odkręcamy słoiki z mądrymi etykietami, sięgamy po kęsy z różnych talerzy, wąchamy, próbujemy i oceniamy: czy to danie nadaje się na obiad dla kla-sy dzieciaków? Czy naprawdę gotuje się je w 25 minut? Na jaką okazję je przygotować? Czy lepiej smakuje polane sosem czy podane sauté? A może trzeba je odrobinę doprawić?

CZĘŚĆ II

CZĘŚĆ III

9

CZĘŚĆ IDZIEDZICTWO OD KUCHNI

Losy narodów zależą od sposobów ich odżywiania.

Jean Anthelme Brillat-Savarin

11

Nazwa dziedzictwo wskazuje, że jest to coś, co odziedziczyliśmy po poprzednich pokoleniach, ale i dorobek naszych czasów, który zostawimy w spadku dla następnych generacji. Dziedzictwo to wartość – materialna i duchowa. Przymiotnik kulturowe wskazuje, że należą do niego wszyst-kie elementy tworzące i kształtujące naszą kulturę, a więc np. tradycje, dzieła sztuki, książki, wynalazki, budynki, filmy, wspólna historia, muzyka, kuchnia (istnieje nawet pojęcie dziedzictwa kulinarnego) i wiele innych.

Dziedzictwo kulturowe dzielimy na materialne i niematerialne

DZIEDZICTWO KULTUROWE NA WIDELCU, CZYLI CO TO WŁAŚCIWIE JEST?

Dziedzictwo materialne tworzą zabytki ruchome (czyli te, które teoretycznie można prze-nosić, np. moneta czy pierścień) i nieruchome (czyli te, których teoretycznie przenieść się nie da, np. dworek, zamek, kościół).

Dziedzictwo niematerialne jest bardziej nieuchwytne. To wie-dza, umiejętności, praktyki, idee, wartości, wyobrażenia, przekazy, również związane z nimi przed-mioty (np. palmy wielkanocne) czy miejsca (np. warsztat twórcy).

12

Dziedzictwo materialne

Cmentarz Zamek Królewski w Warszawie

Ołtarz Wita Stwosza

w kościele Mariackim w Krakowie

Dworek dokument

Pałac w Łańcucie

rynek starego miasta

z ratuszemi kamieniczkami

kopalnia soli w Wieliczce

kapliczka przydrożna

zbroja rycerska w muzeum

księga „O obrotach

sfer niebieskich

„

Mikołaja Kopernika

drewniany wiatrak

w skanseniepiramidy w Egipcie

bunkier z czasów II wojny

światowej

pociąg w skansenie

taboru kolejowego w Chabówce

osada w Biskupinie

stocznia w Gdańsku synagoga

kościół drewniany w Dębnie

Podhalańskim

pierścionek z orłem

w koronie

stara fotografia

pomnik armata nagrobek króla

stara moneta

partytura Stanisława moniuszki

opornik witraż kapelusz listy

13

Dziedzictwo niematerialne

tradycje legenda o smoku

wawelskim bajki gwara tradycje

muzyczne

jasełka widowiskakarnawałowe

gra na dudach zwyczaje obrzędy

wesela chrzciny rytuały gry i zabawy

przysłowia o pogodzie

sposoby spędzania

świątdożynki pieśni

i piosenki opowieści

i wspomnienia wierzenia

tradycyjne ziołolecznictwo rzemiosło kowalstwo chleb

na zakwasie oscypek

hafciarstwo koronkarstwo wycinankiludowe rękodzieło potrawy

regionalne

14

Można powiedzieć, że dziedzictwo to olbrzymia skarbnica tradycyjnych smaków, zapachów, składników i dań. Jednocześnie to obszar spotkania i wymiany oraz źródło inspiracji i twórczych eksperymentów. Zdarza się, że to, co stanowi dziedzictwo dla jednych, dla innych jest niezrozumiałe i obce. Zwykle dziedzictwo wartościujemy pozytywnie, ale warto mieć z tyłu głowy, że jego częścią są także tzw. negatywne zasoby kultury (jak np. te związane z bolesną historią XX wieku – wojnami, Holocaustem czy przesiedleniami, jak również te uważane za anachroniczne lub wstydliwe –dotyczące np. niektórych zjawisk związanych z ludowymi wierzeniami). Elementy składające się na dziedzictwo stale są wytwarzane, przekształ-cane i na nowo interpretowane. Przypomnijmy tylko, jakie emocje i spory wybuchały wokół dziedzictwa w XIX wieku, gdy formowało się pojęcie narodu. Nieraz manipulowano dziedzictwem, by udowodnić swoje racje (przykładem jest choćby polsko-niemiecki spór o Wita Stwosza). Aby dzie-dzictwo utrzymało swą wartość i znaczenie, wymaga od nas stałej uwagi i pracy.

DZIEDZICTWO – TRADYCJA I FUSION

16

Często możemy się spotkać z pojęciami: dziedzictwo światowe, europejskie, polskie, regionalne, moje.

moje dziedzictwokolekcja muzyki, zbiór fotografii, przepisy kulinarne, rodzinne tradycje • świąteczne, opowieści babci, stare książki...

dziedzictwo społeczności lokalnejprzydrożna kapliczka, krajobraz, zabytkowy wóz strażacki, oscypek, fa-• bryka...

polskie dziedzictwoZamek Królewski na Wawelu, hymn Polski, Tatry, bursztyn, bitwa pod • Grunwaldem, stanowisko archeologiczne w Biskupinie, twórczość Ada-ma Mickiewicza, kompozycje Karola Szymanowskiego, powiedzenie „Bez pracy nie ma kołaczy”, czekoladki Wedla...

dziedzictwo światoweteoria względności Einsteina, Biblia, Mount Everest, Puszcza Białowie-• ska, utwory Fryderyka Chopina, igrzyska olimpijskie, dramaty Szekspi-ra, starożytne piramidy w Egipcie, lot w kosmos, sztuka pradziejowa, kreskówki Walta Disneya...

DZIEDZICTWO – MOJE, TWOJE, NASZE

17

Miejsca, które mają wartość uniwersalną i są waż-ne dla ludzi niezależnie od ich pochodzenia, kultury, koloru skóry, przekonań religijnych itd., są wyróżnia-ne wpisem na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Lista ta jest prowadzona od 1972 roku.

Miejsca ważne dla kultury i historii europejskiej otrzymują Znak Europejskiego Dziedzictwa.

Dla dziedzictwa Polski szczególne znaczenie mają Pomniki Historii.

Na dziedzictwo „małych ojczyzn”, regionalne, składa-ją się zabytki i zjawiska dziedzictwa niematerialnego, które budują poczucie wspólnoty, wpływają na identy-fikację z miejscem i stanowią część tożsamości.

18

Organizacja Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury, czy-li UNESCO powstała 16 listopada 1945 roku, a więc krótko po zakończeniu II wojny światowej. W dokumencie założycielskim podkreślono, że ponieważ wojny rodzą się w umysłach ludzi, również w ich umysłach powinny być zwal-czane. W dziedzinie kultury organizacji przyświecają trzy strategiczne cele:

1. wypracowywanie i wdrażanie norm prawnych, ze szczególnym uwzględ-nieniem ochrony dziedzictwa kulturowego,

2. ochrona różnorodności kulturowej i budowanie dialogu między kulturami i cywilizacjami w oparciu o poszanowanie praw człowieka i demokrację,

3. wzmocnienie związków pomiędzy kulturą a rozwojem poprzez upo-wszechnianie dobrych praktyk i wymianę doświadczeń, np. w zakresie po-lityki kulturalnej.

UNESCO

No dobrze, dziedzictwo to wartość. Ale jakie znaczenie ma właśnie dla Ciebie? Dlaczego uważasz, że jest ważne?

WOLNE MYŚLI

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

19

Podane na surowo stwierdzenie „dziedzictwo to wartość” przypomina nieco spostrzeżenie, że „Słowacki wielkim poetą był”. Aby edukacja o dziedzictwie miała sens, nie wystarczy w kółko powtarzać, że zabytek jest ważny i kropka. Warto zdać sobie sprawę z tego, jak zapatrują się na dziedzictwo ludzie z różnych grup wiekowych czy społecznych, z jakich powodów dziedzictwo może mieć dla nich wartość, jaka idea może ich do dziedzictwa przyciągnąć. Wchodząc w buty innych, poznając ich zdanie oraz potrzeby, będziemy mogli skuteczniej trafić w ich gusta.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

20

WOLNE MYŚLI

Cześć. Jestem Marysia. Kolekcjonuję obrazy. Dziedzictwo jest dla mnie

ważne, bo...

PRZEZ ŻOŁĄDEK DO SERCA Przeczytaj, co mówią ci ludzie, i spróbuj dokończyć ich wypowiedzi w taki sposób, by odnosiły się do tego, o czym wspominają.

Dzień dobry. Jestem Jan. Prowadzę hotel Stare Zamczysko. Dziedzictwo

jest dla mnie ważne, bo...

Jak się macie? Jestem Dominik. Pracuję w agencji pr. Dziedzictwo jest

dla mnie ważne, bo...

Hej, jestem Agnieszka. Pracuję jako edukatorka w muzeum i prowadzę warsztaty dla dzieci oraz seniorów. Dziedzictwo jest dla mnie ważne, bo...

Dzień dobry, nazywam się Marek. Podobnie jak mój ojciec, dziadek i pradziadek jestem flisakiem. Dziedzictwo jest dla mnie ważne, bo...

Hej, tu Ewa. Było mi bardzo smutno, gdy dowiedziałam się, że te stare pomniki zostały zniszczone przez fanatyków,

a kolekcja starożytnych zabytków uległa rozproszeniu na skutek działań wojennych.

Dziedzictwo jest przecież takie ważne, gdyż...

21

Mam na imię Staś, mam 12 lat. Uwielbiam tajemnice, zagadki i starocie.

Dziedzictwo jest dla mnie ważne, bo...

Cześć, tu Franciszek. Wyjechałem z Polski w dzieciństwie. Dziedzictwo

jest dla mnie ważne, bo...

Dzień dobry, pracuję jako nauczyciel. Dziedzictwo jest ważne,

bo...

Hej, jestem Milena, prowadzę w telewizji program o podróżach.

Dziedzictwo jest dla mnie ważne, bo...

Szczęść Boże! Jestem ksiądz Tomek. Jestem proboszczem w parafii na południu Polski.

Nasz kościółek jest drewniany i liczy ponad 500 lat. Wewnątrz zachowały się piękne malowidła naścienne i średniowieczny

tryptyk. Dziedzictwo jest dla mnie ważne, bo...

Dzień dobry, jestem Karolina. Pracuję w Ministerstwie Kultury

i Dziedzictwa Narodowego. Uważam, że dziedzictwo jest ważne, bo...

Miło Was poznać. Nazywam się Joanna i jestem pisarką. Często jako tło akcji

moich książek wybieram wydarzenia historyczne. Myślę, że dziedzictwo jest

ważne, gdyż...

Nazywam się Janina. Jako dziecko zostałam wywieziona z mamą na Syberię.

Moją historię można usłyszeć w archiwum historii mówionej. Uważam,

że dziedzictwo jest ważne, bo...

22

Bohaterowie poprzedniego zadania uświadomili nam, jakie wartości drze-mią w dziedzictwie.

Dziedzictwo kulturowe mówi kim jesteśmy, opowiada o historii, po-zwala ją zrozumieć i wyciągać z niej wnioski, jest świadectwem tego, jak dawniej żyli ludzie, i jak toczyły się ich losy, przywraca pamięć o minionych wydarzeniach i osobach, zachwyca, uczy, dostarcza pomysłów i wzruszeń, jest źródłem przygód, rozbudza ciekawość.

Można je odkrywać, bawić się nim, mieszkać w jego otoczeniu, odpo- 9czywać w jego pobliżu, a nawet wykorzystywać do różnych zwykłych czynności, jak poruszanie się (jeśli to zabytkowy pojazd).

Można o nim czytać i pisać, kręcić o nim filmy, a nawet robić gry kom- 9puterowe na jego podstawie.

Bardzo wiele osób ma dzięki niemu pracę (wystarczy wspomnieć o kon- 9serwatorach, archeologach, przewodnikach, sprzedawcach pamiątek, obsłudze pensjonatów w miejscach turystycznych itd.).

Dziedzictwo jest celem podróży, wycieczek i pielgrzymek, dzięki niemu 9miejscowości rozkwitają.

Turyści przyjeżdżają oglądać lokalne atrakcje, kupują bilety wstępu i pa- 9miątki, jedzą obiad, nocują, a potem chwalą się znajomym, co widzieli i jak miło spędzili czas, dzięki czemu okolica staje się słynna.

ZDROWE KALORIE W DZIEDZICTWIE

23

Dziedzictwo jest naszą wizytówką – ileż razy słyszeliśmy: Poland? Ach, 9Chopin, Cracow, Walesa, John Paul II.

Wpływa na estetykę otoczenia i jego klimat. Może pełnić rolę lokalne- 9go centrum aktywności, integruje społeczność, daje poczucie wspól-noty, solidarności.

Sprzyja rozwojowi więzi międzypokoleniowych, rodzinnych, przyjaciel- 9skich.

Wpływa na decyzję o wyborze miejsca studiów, zamieszkania, zmiany 9miejsca pracy.

Służy nawiązywaniu kontaktów (np. sieci miast tworzone na podstawie 9podobnych typów dziedzictwa), współpracy (np. między organizacjami samorządowymi i wolontariuszami).

Pomaga zwolnić w mocno zabieganym świecie i rozsmakować się w życiu. 9

24

DZIEDZICTWO „TRZYGWIAZDKOWE„

Znak UNESCO można porównać do gwiazdek Michelina, przyznawanych najlepszym restauracjom na świecie (te naj, naj są wyróżniane trzema). Warto wyjaśnić jego symbolikę: środkowy kwadrat oznacza dzieła człowie-ka, a okrąg symbolizuje naturę, mamy więc dwa ściśle powiązane ze sobą obszary. Kulista forma nawiązuje równocześnie do kształtu Ziemi i przy-pomina nieco ręce, które coś obejmują, aby to chronić. Obecnie na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO znajduje się ponad 1000 obiektów. War-to przytoczyć, jakie kryteria decydują o wpisie na nią. Dobrze uświadamia-ją one, dlaczego dziedzictwo jest wartością.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

25

Dobro o charakterze kulturowym powinno:

1. stanowić wybitne dzieło twórczego geniuszu człowieka; lub 2. ukazywać znaczącą wymianę wartości, zachodzącą w danym okresie lub na danym obszarze kulturowym świata w dziedzinie rozwoju architektury lub techniki, sztuk monumentalnych, urbanistyki lub projektowania krajo-brazu; lub 3. nieść unikatowe lub co najmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kultu-rowej lub cywilizacji wciąż żywej bądź już nieistniejącej; lub 4. być wybitnym przykładem typu budowli, zespołu architektonicznego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, który ilustruje znaczący(e) eta-p(y) w historii ludzkości; lub 5. być wybitnym przykładem tradycyjnego osadnictwa, tradycyjnego spo-sobu użytkowania lądu lub morza, reprezentatywnego dla danej kultury (kultur); lub obrazującym interakcję człowieka ze środowiskiem, szczegól-nie jeżeli /dane dobro/ stało się podatne na zagrożenia wskutek nieod-wracalnych zmian; lub 6. być powiązane w sposób bezpośredni lub materialny z wydarzeniami lub żywymi tradycjami, ideami, wierzeniami, dziełami artystycznymi lub literac-kimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu (Komitet jest zdania, że kryte-rium to powinno być stosowane na ogół łącznie z innymi kryteriami).

26

Znak ten ma symbolicznie podkreślać wartość obiektów, które odegrały znaczącą rolę w historii i kulturze Europy, budowaniu tożsamości konty-nentu. Ma wzmacniać poczucie przynależności, na podstawie wspólnych wartości i elementów europejskiej historii i dziedzictwa kulturowego, a także uznania walorów różnorodności krajowej i regionalnej oraz pogłę-bienia dialogu międzykulturowego. Jego rola polega m.in. na zachęceniu młodzieży do zdobywania wiedzy o wspólnym dziedzictwie kulturowym, historii oraz wartościach i roli UE. Warto zaznaczyć, że ZDE, podobnie jak inne wyróżnienia przyznawane dziedzictwu, wspomaga rozwój turystyki kulturalnej, potencjalnie przynosząc korzyści gospodarcze. ZDE w Polsce otrzymały:

Unia Lubelska • (Lublin) – kościół pw. św. Stanisława wraz z klasz-torem Dominikanów, kościół pw. św. Trójcy, pomnik Unii Lubelskiej;

Historyczna Stocznia Gdańska• – obiekty związane z powsta-niem Solidarności, tj. budynek Sali BHP, Brama nr 2 i plac Solidarności z Pomnikiem Poległych Stoczniowców wraz z murem i tablicami in-skrypcyjnymi oraz Europejskie Centrum Solidarności;

Konstytucja 3 Maja• – oryginał dokumentu przechowywany w Ar-chiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie;

Cmentarz wojenny nr 123 Łużna• -Pustki – zabytkowy cmentarz na wzgórzu Pustki w Łużnej, jako reprezentant cmentarzy wojennych z okresu I wojny światowej w Małopolsce i na Podkarpaciu.

SMAKI EUROPY – ZNAK

DZIEDZICTWA EUROPEJSKIEGO

(ZDE)

27

Można powiedzieć, że to elita wśród zabytków w Polsce. Pomniki Historii to obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych oraz znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego naszego kraju. Do grona tego na-leżą obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub posta-ci historycznych oraz stanowiska archeologiczne.

W SOSIE WŁASNYM –POMNIKI HISTORII W POLSCE

Na wielu budynkach możemy zobaczyć znak Błękitnej Tarczy, która jest kulturowym odpowiednikiem Czerwonego Krzyża. Jest to symbol ochro-ny określony w Konwencji Haskiej z 1954 roku, dotyczącej ochrony dóbr kultury w razie wojny. Zgodnie z zapisami konwencji znak Błękitnej Tarczy służy do oznakowania obiektów kultury, aby zapewnić im ochronę przed atakiem w razie konfliktu zbrojnego. Znak zaprojektował Polak, profesor Jan Zachwatowicz.

Błękitna Tarcza jest również nazwą organizacji tworzącej sieć współpracy pomiędzy muzeami, archiwami, bibliotekami, a także instytucjami związa-nymi z obiektami zabytkowymi i miejscami dziedzictwa kulturowego oraz archiwizacją audiowizualną.

A NA DOKŁADKĘ...

BŁĘKITNA TARCZA

28

MAPA

ZABYTKÓW

UNESCO

I POMNIKÓW

HISTORII

W POLSCE

Pomniki Historii

Zabytki Światowego Dziedzictwa UNESCO

stan na 1 XII 2016

30

listy ZABYTKÓW

UNESCO I POMNIKÓW HISTORII

W POLSCE*

* Stan na 1 XII 2016, aktualne listy znajdują się na stronie: www.nid.pl

Zabytki Światowego Dziedzictwa UNESCO

Historyczne centrum 1. Krakowa

Królewskie Kopalnie Soli w 2. Wieliczce i Bochni

Puszcza Białowieska3.

Auschwitz-Birkenau4. , niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady /1940-1945/

Historyczne centrum 5. Warszawy

Stare miasto w6. Zamościu

Miasto średniowieczne w7. Toruniu

Zamek krzyżacki w 8. Malborku

Kalwaria Zebrzydowska9. : manierystyczny zespół architektonicz-no-krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy

Kościoły Pokoju w10. Jaworze i Świdnicy

Kościoły drewniane południowej Małopolski: 11. Binarowa, Blizne, Dębno, Sękowa, Haczów, Lipnica Murowana

Park Mużakowski12.

Hala Stulecia we 13. Wrocławiu

Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie 14. Karpat

31

pomniki historii

Biskupin1. – rezerwat archeologiczny

Bochnia2. – kopalnia soli

Bohoniki i Kruszyniany3. – meczety i mizary

Chełmno4. – Stare Miasto

Częstochowa5. – Jasna Góra – zespół klasztoru oo. Paulinów

Duszniki-Zdrój6. – młyn papierniczy

Frombork7. – zespół katedralny

Gdańsk8. – miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku

Gdańsk9. – Pole Bitwy na Westerplatte

Gdynia10. – historyczny układ urbanistyczny śródmieścia

Gniezno11. – katedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha

Gostyń-Głogówko12. – zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri

Góra św. Anny13. – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy

Grunwald14. – Pole Bitwy

Kalwaria15. – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymko-wego

Kamień Pomorski 16. – zespół katedralny

Kanał Augustowski17.

Kanał Elbląski18.

Katowice19. – Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego

Katowice20. – osiedle robotnicze Nikiszowiec

Kazimierz Dolny21.

Kołbacz22. – założenie dawnego klasztoru Cystersów, późniejszej letniej rezydencji książąt pomorskich i domeny państwowej

32

Kotlina Jeleniogórska23. – pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jelenio-górskiej

Kozłówka24. – zespół pałacowo-parkowy

Kórnik25. – zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym – nekropolią właścicieli

Kraków26. – historyczny zespół miasta

Krzemionki27. – kopalnie krzemienia z okresu neolitu

Krzeszów28. – opactwo cystersów

Ląd 29. – zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą

Legnickie Pole30. – pobenedyktyński zespół klasztorny

Leżajsk31. – zespół klasztoru oo. Bernardynów

Lubiń32. – zespół opactwa benedyktynów

Lublin33. – historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny

Łańcut34. – zespół zamkowo-parkowy

Łęknica35. – Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym

Łowicz36. – Bazylika Katedralna (dawna Kolegiata Prymasowska) pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Łódź37. – wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego

Malbork38. – zespół zamku krzyżackiego

Nysa39. – zespół kościoła farnego pw. św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki dziewicy i męczennicy

Ostrów Lednicki40.

Paczków41. – zespół staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfi-kacji

Pelplin42. – zespół pocystersko-katedralny

Poznań43. – historyczny zespół miasta

Racławice44. – teren historycznej Bitwy Racławickiej

Srebrna Góra45. – Twierdza Srebrnogórska – nowożytna warownia gór-ska z XVIII wieku

33

Stargard46. – zespół kościoła pw. Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta

Strzegom47. – kościół pw. św. św. Apostołów Piotra i Pawła

Sulejów48. – zespół opactwa Cystersów

Tarnowskie Góry49. – podziemia zabytkowej Kopalni Rud Srebrnonoś-nych oraz Sztolni Czarnego Pstrąga

Toruń50. – Stare i Nowe Miasto

Trzebnica51. – zespół dawnego opactwa Cysterek

Warszawa52. – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wila-nowem

Warszawa53. – Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya

Warszawa54. – zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powąz-kach

Wieliczka55. – kopalnia soli

Wrocław56. – zespół historycznego centrum

Wrocław57. – Hala Stulecia

Zamość 58. – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX wieku

Żagań59. – poaugustiański zespół klasztorny

Żyrardów60. – XIX-wieczna Osada Fabryczna

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

34

Najbardziej znanym drzewem w Polsce jest bez wątpienia Dąb Bartek, ros-nący w Zagnańsku, niedaleko Kielc. Bartek to celebryta wśród Pomników Przyrody, których przykłady z pewnością nieraz spotkaliśmy w czasie po-dróży nieopodal starego kościoła lub w parku podworskim. Dobrze mieć w pamięci, że prawną ochroną są otoczone także twory przyrody, które mają szczególną wartość naukową, zabytkową czy kulturową. Oprócz po-jęcia dziedzictwa kulturowego istnieje także kategoria dziedzictwa natu-ralnego, które tworzą m.in. parki, krajobrazy, góry, zwierzęta, rośliny czy rzeki. Obiekty natury znajdują się także na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, czego przykładem jest Puszcza Białowieska.

NATURALNE SKŁADNIKI

To przestrzeń, na której wygląd wpływ miały zarówno przyroda, jak i dzia-łania człowieka. Można go porównać do książki pt. Kuchnia polska, w której znajdziemy i barszcz ukraiński, i pierogi ruskie, i karpia po żydowsku. Z kra-jobrazu kulturowego, podobnie jak z książki kucharskiej, można wyczytać informacje o historii, a także współczesnym życiu danej okolicy. Krajobraz kulturowy również może być zabytkiem. Aby chronić jego szczególnie cen-ne przykłady, tworzy się parki kulturowe lub wpisuje się je do rejestru za-bytków.

KRAJOBRAZ KULTUROWY

35

W 2003 roku Konferencja Generalna UNESCO przyjęła Konwencję w spra-wie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, która stała się pierwszym międzynarodowym traktatem zapewniającym prawne, admini-stracyjne i finansowe ramy dla ochrony tego typu dziedzictwa. Obejmuje ono swym zakresem m.in. tradycje i żywe wyrazy kultury odziedziczone po przodkach i przekazywane kolejnym pokoleniom. Niematerialne dziedzic-two kulturowe reprezentuje nie tylko odziedziczone tradycje z przeszłości, ale także współczesne wiejskie i miejskie praktyki, w których uczestniczą różnorodne grupy kulturowe. Aby uwypuklić i podkreślić znaczenie dzie-dzictwa niematerialnego, Konwencja ustanawia dwie listy: Listę niema-terialnego dziedzictwa wymagającego pilnej ochrony w celu podjęcia odpowiednich środków ochronnych oraz Listę reprezentatywną niema-terialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości, której celem jest zwróce-nie większej uwagi na niematerialne dziedzictwo kulturowe oraz silniejsze uświadomienie jego znaczenia. Poza tymi listami ustanowiono również Re-jestr Dobrych Praktyk, które najlepiej odzwierciedlają zasady i cele Kon-wencji. Aby móc znaleźć się na jednej z tych list, w kraju powinien powstać wewnętrzny rejestr dziedzictwa niematerialnego. W Polsce takim spisem zjawisk z tego obszaru jest Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kul-turowego. Aby nowy element trafił na tę listę, powinien – oprócz spełnie-nia określonych kryteriów – zostać zgłoszony przez społeczność, dla której pozostaje żywy i ważny.

DOBRO NIEMATERIALNE

36

Zjawiska wpisane na Krajową listę niematerialnego

dziedzictwa kulturowego*

Rusznikarstwo artystyczne i historyczne – wyroby według 1. tradycyjnej szkoły cieszyńskiej

Szopkarstwo krakowskie 2.

Pochód Lajkonika 3.

Flisackie tradycje w Ulanowie 4.

Procesja Bożego Ciała w Łowiczu 5.

Język esperanto jako nośnik kultury esperanckiej 6.

Umiejętność wytwarzania instrumentu i gry na kozie 7.

Hafciarstwo kaszubskie szkoły żukowskiej 8.

Sokolnictwo – żywa tradycja 9.

Polskie tańce narodowe 10.

Uroczystości ku czci św. Rocha z błogosławieństwem zwierząt 11. w Mikstacie

Tradycyjna technika ludwisarska stosowana w ludwisarni 12. Felczyńskich w Taciszowie

Przywołówki dyngusowe w Szymborzu 13.

Gwara warmińska jako nośnik tradycji ustnych 14.

Zabawkarstwo żywiecko-suskie 15.

Bartnictwo 16.

Perebory – nadbużańskie tradycje tkackie 17.

Krakowska koronka klockowa 18.

Tradycje kulturowe Biskupizny 19.

Kolędowanie dziadów noworocznych na Żywiecczyźnie 20.

* Stan na 1 XII 2016, aktualna lista na stronie: www.niematerialne.nid.pl.

37

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

38

WOLNE MYŚLI

Zastanów się, czy jakiś element niematerialnego dziedzictwa kulturowego z twojej okolicy mógłby trafić na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Spróbuj wypełnić uproszczony for-mularz wpisu. Kompletny wniosek znajduje się na stronie www.niematerialne.nid.pl.

Nazwa elementu

Określenie grupy, wspólnoty lub w uzasadnionych przypadkach jednostki, których ten element dotyczy (proszę określić grupę lub osobę związaną z nominowanym elementem. Powinny to być wspólnoty/grupy/osoby, które uznają element za część swojego dziedzictwa, utożsamiają się z nim).

Występowanie/zasięg terytorialny elementu (proszę określić zasięg terytorialny i rozmieszczenie występowania elementu związanego z wnioskującą wspólnotą).

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

39

Dziedziny niematerialnego dziedzictwa kulturowego, do których należy element (proszę wskazać jedną lub więcej dzie-dzin, do których zalicza się element).

Tradycje i przekazy ustne (np. bajki, przysłowia, pieśni, oracje, opowie-• ści wspomnieniowe i wierzeniowe, historie, przemowy, lamenty po-grzebowe, zawołania pasterskie i handlowe), w tym język jako nośnik niematerialnego dziedzictwa kulturowego;Sztuki widowiskowe i tradycje muzyczne (np. tradycje wokalne, instru-• mentalne i taneczne; widowiska religijne, karnawałowe i doroczne); Praktyki społeczno-kulturowe (np. zwyczaje, rytuały i obrzędy dorocz-• ne, sytuacyjne i rodzinne: chrzciny, wesela, pogrzeby; ceremoniały lo-kalne i środowiskowe; zwyczaje odpustowe i pielgrzymki; gry i zabawy; folklor dziecięcy; sposoby świętowania; praktyki służące nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich, np. sposoby składania życzeń);Wiedza i praktyki dotyczące przyrody i wszechświata (np. tradycyjne • wyobrażenia o wszechświecie; meteorologia ludowa; tradycyjne spo-soby gospodarowania; tradycyjne sposoby leczenia; zamawiania: mi-łosne, medyczne);Wiedza i umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym (np. kowal-• stwo, tkactwo).

Opis elementu

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

40

Dlaczego element jest dla państwa ważny?

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

41

Określenie grupy, wspólnoty, stowarzyszenia,

organizacji lub osoby składającej wniosek.

W jaki sposób podtrzymywane jest społeczne trwanie

i funkcjonowanie elementu?

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

42

Znane jest powiedzenie niemieckiego filozofa Ludwika Feuerbacha: „Czło-wiek jest tym, co je”. Przekuwając tę myśl na potrzeby rozważań o dzie-dzictwie kulturowym, można by rzec: „Człowiek jest tym, co tworzy jego dziedzictwo”. Prawda? Prawda. Dziedzictwo umożliwia nam poznanie włas-nych korzeni, buduje naszą tożsamość. Pozwala odpowiedzieć na pytanie: „kim jestem?”, ale ponieważ nikt z nas nie jest samotną wyspą, mówi tak-że: „kim jesteśmy?”. My – mieszkańcy danej miejscowości lub kraju, człon-kowie grupy etnicznej albo narodu, wyznawcy danej religii lub pasjonaci danego gatunku muzycznego. Mahatma Gandhi powiedział kiedyś:

Nie chcę, by mój dom był otoczony ze wszystkich stron

murem, a okna zatrzaśnięte na głucho.

Chcę, by kultury z wszystkich krajów wiały swobodnie

wokół mojego domu. Ale nie zgadzam się,

by jakakolwiek zdmuchnęła mnie z nóg.

Na I Światowym Forum Dziedzictwa Młodych zorganizowanym przez UNE-SCO w Bergen, w Norwegii, w 1995 roku wystosowano petycję o nastę-pującej treści: „Dziedzictwo kulturowe i naturalne kształtuje środowisko, od którego człowiek zależy w sensie psychologicznym, religijnym, eduka-cyjnym i ekonomicznym. Ich całkowite albo nawet częściowe zniszczenie może zagrozić zachowaniu naszej tożsamości, przetrwaniu narodów i pla-nety. Odpowiadamy za ich zachowanie dla przyszłych pokoleń”.

DZIEDZICTWO I TOŻSAMOŚĆ

43

Co to jest zabytek? Pytanie to zadawaliśmy wielu różnym ludziom, a oto co odpowiedzieli:

SZCZYPTA WIADOMOŚCI O ZABYTKu

pamiątkarodzinna

dzieło człowieka, ale istnieją również zabytki przyrody; mówi się na nie

„pomniki przyrody„.

coś starego

dobro kultury

świadek dziejów

dzieło sztuki,antyk, pomnik

coś przekazywanego z pokolenia na pokolenie

obiekt o wartości historycznej,

artystycznej oraz naukowej

rzecz związana z ważnąosobą lub wydarzeniem

44

WOLNE MYŚLI

Zrób podobną burzę mózgów w swoim otoczeniu i dopisz inne skojarzenia.

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

45

Potocznie mówiąc, zabytek to dzieło człowieka lub element związany z jego działalnością, będący pamiątką przeszłości. Wielu ludziom zabytki kojarzą się z czymś wiekowym, co liczy sobie przynajmniej sto lat. Tym-czasem wiek nie przesądza o tym, czy dany obiekt może zostać oficjalnie uznany za zabytkowy. Niektórzy pytani o definicję zabytku odpowiadają, że to coś, co ma dużą wartość materialną, co także wcale nie musi być praw-dą. W Polsce to, czym jest zabytek, określa ustawa, która podkreśla, że zabytek to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich część bądź zespoły, świa-dectwo minionej epoki lub zdarzenia, którego zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Zabytek to coś ważnego dla jednostki bądź społeczności, co przypomina o historii rodziny, wspólnoty, miejsca. Często mówimy tak na drobiazgi, które nie wyróżniają się niczym szczególnym, mają jednak wartość emo-cjonalną i są np. pamiątką rodzinną.

Oprócz podziału zabytków na ruchome i nieruchome

możemy wyróżnić m.in. zabytki:techniki•

sakralne•

archeologiczne•

militarne•

architektury•

muzealia• , czyli przedmioty objęte inwentarzem zabytków w muzeum

zabytkowe układy urbanistyczne i ruralistyczne• , czyli układy zabudowy miejskiej i wiejskiej. Ochroną może być objęta także nazwa geograficzna lub historyczna oraz krajobraz kulturowy.

46

ZAGROŻENIA DLA DZIEDZICTWA

Dopisz swoje skojarzenia na tej tablicy.

Wandale• Czas• Globalizacja• kataklizmy• Zapomnienie• Brak zainteresowania • tradycją ze strony młodych

Konflikty zbrojne• Różne skrajne ideologie• Niewiedza• Niewłaściwe obchodzenie się • i korzystanie

Źle przygotowani fachowcy• Mcdonaldyzacja • i disneylandyzacja

Obojętność• Manipulowanie • i wykorzystywanie do celów

jednostki bądź grupy

Niezrozumienie znaczenia • i niedocenienie wartości

Najazd turystów• Niszczenie• złodzieje• Żądza nowości•

Deweloperzy• Gusta i guściki• Brak pomysłu na • zarządzanie

Skomplikowana • sytuacja prawna

Złe planowanie• Chęć zysku• Poszukiwacze skarbów• ............................................. • ............................................. • .............................................• ............................................. • ............................................. • ............................................. • .............................................• .............................................• ............................................. • .............................................• .............................................• ............................................. • ............................................. • .............................................• .............................................• .............................................•

WOLNE MYŚLI

47

OCHRONA zabytków I OPIEKA NAD nimiMiędzy tymi dwoma podobnymi pojęciami istnieje pewna różnica.

Ochrona zabytków sprawowana jest przez organy administracji publicz-nej i polega na zapewnieniu odpowiednich warunków do ich zachowania, utrzymania i zagospodarowania, czyli np. na wymyśleniu dobrego prawa w tym zakresie. To także zapobieganie grożącym im niebezpieczeństwom, np. kataklizmom i kradzieżom. Polega ona również na kontrolowaniu ich stanu oraz uwzględnieniu ich w planowaniu np. nowych dróg czy zabudowy.

Ustawa o zabytkach przewiduje następujące formy ochrony zabytków:

1. wpis do rejestru zabytków,

2. uznanie za Pomnik Historii,

3. utworzenie parku kulturowego,

4. wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa,

5. ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzen-nego, decyzji o warunkach zabudowy, o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, linii kolejowej, o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej i w zakresie lotniska użytku publicznego.

Pamiętaj, że przepisy prawa chronią wszystkie zabytki, nie tylko Pomniki Historii, parki kulturowe czy te wpisane do rejestru zabytków. Właściciele i posiadacze zabytków zobowiązani są do opieki nad nimi w sposób opi-sany w ustawie. Zabytki podlegają ochronie prawnej bez względu na swój stan zachowania, czyli zły stan zachowania obiektu nie przesądza o tym, że utracił on posiadane wartości zabytkowe.

JAK POR Z SELEREM,

CZYLI KILKA POJĘĆ, KTÓRE CZASEM SIĘ MYLĄ

48

Opieka nad zabytkami, sprawowana przez właściciela lub posiada-cza, ma wymiar bardziej indywidualny i możemy ją porównać do obowiąz-ków i odpowiedzialności spoczywających na rodzicach opiekujących się dzieckiem. W praktyce chodzi o zapewnienie jak najlepszych warunków do naukowego badania i dokumentowania zabytków, prowadzenie przy nich prac konserwatorskich, restauratorskich i budowlanych, zabezpiecze-nie i utrzymanie w jak najlepszym stanie zabytków i ich otoczenia, odpo-wiednie z nich korzystanie, popularyzowanie ich i upowszechnianie wiedzy o nich. Formą opieki nad zabytkami i dziedzictwem kulturowym w ogóle jest coś, co najbardziej nas w tej publikacji interesuje, czyli EDUKACJA.

Rejestr zabytków zawiera spis zabytków objętych ochroną prawną. To podstawowa forma ochrony zabytków. Do rejestru nie wprowadza się za-bytku wpisanego do inwentarza muzeum lub wchodzącego w skład naro-dowego zasobu bibliotecznego. Rejestr zabytków podzielony jest na trzy działy:

1. dla zabytków nieruchomych,

2. dla zabytków ruchomych,

3. dla zabytków archeologicznych.

REJESTR I EWIDENCJA ZABYTKÓW

9 9 9 9 9 9 9

49

Ewidencja zabytków przekazuje informację o wszystkich zabytkach, których karty ewidencyjne zostały włączone do ewidencji. To zbiór kart, które są podstawowym źródłem wiedzy o zabytkach. Można do nich sięg- nąć np. w wypadku uszkodzenia obiektu, aby wiedzieć, jak go odnowić, albo w przypadku kradzieży, aby policja wiedziała, czego szukać. Istnieje kilka rodzajów kart, tak jak różne są rodzaje zabytków (np. ruchome, nie-ruchome, archeologiczne, techniki itp.), ale wszystkie opierają się na po-dobnych wytycznych.

TRZY POZIOMY EWIDENCJI ZABYTKÓW

1. Krajową ewidencję zabytków, obejmującą zbiór kart ewidencyjnych za-bytków znajdujących się w wojewódzkich ewidencjach zabytków, prowa-dzi generalny konserwator zabytków, a w jego imieniu Narodowy Instytut Dziedzictwa*;

2. Wojewódzką ewidencję zbytków, obejmującą zbiór kart ewidencyjnych zabytków z terenu województwa, prowadzi wojewódzki konserwator za-bytków;

3. Gminną ewidencję zabytków, obejmującą zbiór kart adresowych zabyt-ków nieruchomych z terenu gminy, prowadzi wójt (burmistrz, prezydent miasta). Do tej ewidencji włącza się karty adresowe zabytków nierucho-mych wpisanych do rejestru, karty innych zabytków nieruchomych poło-żonych na terenie gminy, a znajdujących się w wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz karty zabytków nieruchomych wyznaczonych przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konser-watorem zabytków.

* Informacje dotyczące rejestru zabytków, wzory kart ewidencyjnych są dostępne na stronie: www.nid.pl.

DOBRE RADY

KART

a EW

IDEN

CYJN

a ZA

BYTK

U ru

chom

ego

1. N

azwa

2. m

ater

iał,

tec

hnik

a

3. m

iejs

cow

ość

4. a

dre

s i

mie

jsce

prz

echo

wyw

ania

5. p

rzyn

ależ

ność

ad

min

istr

acyj

na

woj

ewód

ztw

o

powi

at

gmin

a

6. w

łaśc

icie

l i

jego

ad

res

7. f

orm

y oc

hron

y

8. o

prac

owan

ie k

arty

ewi

den

cyjn

ej (a

utor

, d

ata,

pod

pis)

9. s

tyl

10. c

zas

pow

stan

ia11

. aut

or, sz

koła

, war

szta

t12

. wym

iary

13. l

iczb

a ob

iekt

ów

(wys

./sz

er./

głęb

./wag

a)

14. f

otog

rafi

a15

. opi

s (zn

aki,

syg

natu

ry, na

pisy

)

50

16. historia (w tym

prace konserwatorskie -

czas trwania i w

ykonawcy)17. stan zachow

ania i najpilniejsze postulaty konserwatorskie (d

ata, imiona i nazwiska w

ypełniających)

18. akta archiwalne, źródła ikonograficzne

19. adnotacje o inspekcjach, inform

acje o zmianach (d

ata, imiona i nazwiska w

ypełniających)

20. uwagi

51

52

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

53

Brzmi znajomo, prawda? Primum non nocere to zasada, którą kierują się lekarze, ale nie tylko oni (kucharze także ). To również podstawowe przykazanie w konserwacji zabytków, a przydać się może również w od-niesieniu do edukacji o dziedzictwie kulturowym. Ogólne normy postępo-wania konserwatorskiego po raz pierwszy zostały oficjalnie sformułowane w 1931 roku w dokumencie zwanym Kartą Ateńską. Jej postanowienia rozwinięto po II wojnie światowej w 1964 roku w tzw. Karcie Weneckiej, zredagowanej w trakcie posiedzenia Międzynarodowego Kongresu Archi-tektów i Techników w Wenecji. Ogólne założenia i zasady Karty Weneckiej do dziś pozostają aktualne i uniwersalne, choć muszą być uzupełniane.

Podejście do ochrony zabytków zawarte w Karcie Weneckiej, uzupełnio-ne o współczesny punkt widzenia, przejawia się w potrzebie zachowania obiektu jako świadectwa historii w jego pełnym wymiarze materialnym, jeśli jest to np. zabytek architektury, to również wraz z jego zabytkowym wyposażeniem, konstrukcją, techniką budowlaną, otoczeniem tworzącym krajobraz kulturowy, a także przekazem niematerialnym.

PO PIERWSZE NIE SZKODZIĆ

54

ZASADY POSTĘPOWANIA KONSERWATORSKIEGO

1. zasada primum non nocere, 2. zasada maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości (materialnych i niematerialnych),

3. zasada minimalnej niezbędnej ingerencji (powstrzymania się od dzia-łań niekoniecznych),

4. zasada czytelności i odróżnialności ingerencji,

5. zasada odwracalności metod i materiałów,

6. zasada wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie wraz z pełną dokumentacją wyników badań oraz przebiegu kolejnych działań.

Co to oznacza w praktyce? To, że w postępowaniu konserwatorskim nie chodzi o to, by zabytek wyglądał „jak nowy” i „ładnie”. Na pierwszym miej-scu stawia się autentyczność.

Zastanów się, jak zasady postępowania konserwatorskiego przekładają się na edu-kację o dziedzictwie kulturowym.

WOLNE MYŚLI

55

Zanim zaczniemy coś gotować, dobrze jest przyjrzeć się zawartości lodówki lub spiżarni. Co my tam mamy? Dwie marchewki, pietruszka, kilka ziem-niaków i koperek, a może trafią się dorodna dynia, intensywnie czerwone buraki lub słodkie bataty? Przystępując do edukowania o dziedzictwie kul-turowym, dobrze zrobić coś podobnego: rozejrzeć się po okolicy i spraw-dzić, jakimi zasobami dysponujemy. Na tej podstawie można zdecydować: co z takich składników przyrządzić? Zjeść w domu czy jechać do restaura-cji? Iść na zakupy czy wyczarować coś z tego, co jest pod ręką? Czy biesiad-nikom danie na pewno przypadnie do gustu i czy naprawdę będzie ono treściwe?

DZIEDZICTWO W „LODÓWCE„

Wypełnij ankietę znajdującą się na następnej stro-nie, a zobaczysz, jakimi zasobami dziedzictwa dyspo-nujesz. Możesz także stworzyć listę siedmiu cudów twojej okolicy, na wzór słynnej listy cudów sta-rożytnego świata.

LISTA siedmiu Cudów Świata Starożytnego

1. Piramida Cheopsa2. Wiszące ogrody Semiramidy w Babilonie 3. Świątynia Artemidy w Efezie 4. Posąg Zeusa w Olimpii 5. Mauzoleum w Halikarnasie6. Kolos Rodyjski7. Latarnia morska na Faros

WOLNE MYŚLI

56

Zabytki wpisane do rejestru 1.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

Pomniki Historii i miejsca uznane za światowe dziedzictwo2.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

Inne obiekty, które w potocznym znaczeniu można określić jako 3. zabytkowe (np. zbiory starych fotografii, sprzęty używane dawniej w gospodarstwie, obiekty ze starej szkoły)

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

ANKIETA

„MOJE DZIEDZICTWO„

57

Muzea, paramuzea, archiwa (państwowe, parafialne, inne) oraz izby 4. pamięci działające w okolicy

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

Elementy krajobrazu kulturowego5.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

Gdzie można poczuć „ducha miejsca”6.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

Szlaki kulturowe i turystyczne w okolicy7.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

58

Wydarzenia historyczne związane z okolicą8.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

Istotne wydarzenia zapisane w historii okolicy i życiu mieszkańców9.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

Osoby zapisane w dziejach okolicy10.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

Cmentarze11.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

59

Tradycje, zwyczaje i obrzędy12.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

Legendy13.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

Umiejętności i rzemiosło14.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

Język (przysłowia, gwara, legendy, wspomnienia, podania)15.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

60

Ludowi artyści16.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

Produkty tradycyjne z listy prowadzonej przez Ministerstwo Rolnictwa 17. i Rozwoju Regionalnego

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................Elementy z Krajowej listy niematerialnego dziedzictwa kulturowego18.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................Inne znaczące formy przeszłości, o których warto pamiętać19.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

61

Lista 7 cudów mojej okolicy

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

62

Aby sprawdzić, jakie zabytki z twojej okolicy są wpisane do rejestru, mo-żesz zajrzeć do zestawienia zabytków na stronie Narodowego Instytutu Dziedzictwa: www.nid.pl. Jeśli jesteś wzrokowcem, polecamy mapę Polski obejmującą wszystkie zabytki nieruchome i archeologiczne wpisane do re-jestru zabytków, Pomniki Historii oraz obiekty na Liście Światowego Dzie-dzictwa UNESCO: www.mapy.zabytek.gov.pl/nid/.

Aby baza dziedzictwa była jak najbardziej kompletna, powinna zawierać znajdujące się w okolicy elementy ze wszystkich kategorii dziedzictwa. Do-brze poprosić o pomoc ekspertów, organizacje pozarządowe, lokalnych lide-rów, animatorów kultury, nauczycieli, znajomych i wszystkich, którzy mogą nam pomóc.

DOBRE RADY

UWAGA, SERWUJEMY

Zastanawiając się nad edukacją opierającą się na dziedzictwie, dobrze po-myśleć także, jak jest nam ono „serwowane”. Dziedzictwo jest dla nas do-stępne na różne sposoby: spotykamy je w przestrzeni miejskiej i wiejskiej oraz w krajobrazie. Wystawiamy w muzeach, galeriach sztuki, izbach pa-mięci, skansenach. Mamy z nim kontakt w archiwum i bibliotece. Spotyka-my je na szlakach turystycznych. Często obcujemy z nim za pośrednictwem kultury popularnej: w trakcie festiwali, jarmarków, koncertów, lektury ksią-żek i czasopism, w filmach. To przedmiot naukowych opracowań i arty-stycznych prób. Dobrze pamiętać także o osobach, które są „nośnikami” dziedzictwa: ludowych artystach, rzemieślnikach, gawędziarzach, senio-rach, ale i kolekcjonerach, muzealnikach, edukatorach.

63

Przysłowia to ważna część naszego niematerialnego dziedzictwa kulturo-wego i jak wiadomo, kryje się w nich wielka mądrość. To zacytowane po-wyżej, krótko i konkretnie wyjaśnia, dlaczego o dziedzictwie trzeba edu-kować. Edukację można uznać za podstawową formę ochrony i opieki nad dziedzictwem, gdyż:

sprzyja budowaniu postawy odpowiedzialności i wrażliwości na dobra • kulturykształtuje postawę otwartości, tolerancji i poszanowania wobec innych • kulturpomaga budować most między przeszłością a przyszłością• przeciwdziała różnym zagrożeniom wobec dziedzictwa• uświadamia wartość i pożytki płynące z dziedzictwa• umożliwiania spotkanie, dialog i wspólne działanie• powoduje zanik agresji i uprzedzeń• poszerza horyzonty i wszechstronnie rozwija• pozwala zdobyć wiedzę i nowe kompetencje• jest źródłem doświadczeń i przeżyć• wzmacnia więzi• buduje tożsamość• pozwala dojrzeć jedność w różnorodności•

.........................................................................................................................•

.........................................................................................................................•

.........................................................................................................................•

.........................................................................................................................•

CZEGO SIĘ JAŚ NIE NAUCZY,

TEGO JAN NIE BĘDZIE UMIAŁ

Dopisz swoje skojarzenia.WOLNE MYŚLI

64

pozna legendę o smoku wawelskim•

będzie odwiedzał muzea •

pozna historię zabytku •

dowie się, że nie należy dotykać malowideł albo złoceń •

zrozumie wartość krajobrazu kulturowego •

odkryje, że dziedzictwo Polski współtworzyli przedstawiciele różnych • narodów, religii i grup etnicznych

pozna dziedzictwo swojej okolicy •

doświadczy wartości dziedzictwa •

Jeśli mały Jaś...

65

... to jako dorosły Jan

opowie ją swoim dzieciom

uczestnictwo w kulturze będzie dla niego naturalne

będzie czuł się za niego odpowiedzialny

będzie o tym pamiętał i pilnował, by inni także o nie dbali

będzie go szanował, przystępując do budowy swojego domu

będzie wyrażał się o nich z szacunkiem i traktował ich dziedzictwo jak swoje własne

z dumą będzie mówił o miejscu swojego pochodzenia

będzie chciał dzielić się tym z innymi

66

Podkreślmy grubą kreską: korzyści z edukacji na rzecz dziedzictwa odnoszą wszystkie strony, zarówno dziedzictwo, jak i osoby w nią zaangażowane.

MIEĆ I ZJEŚĆ CIASTKO: OBUSTRONNE KORZYŚCI Z EDUKACJI

WOLNE MYŚLI

Przeanalizuj jeszcze raz informacje na stronach 63-65 i sprecyzuj, jakie korzyści osiągają z edukacji o dziedzictwie osoby w nią zaangażowane.

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

...............................................................................

67

Według UNESCO postęp technologiczny oraz zwiększenie obiegu informacji między ludźmi wymaga zmiany w podejściu do edukacji. Niegdyś odbywa-ła się ona przede wszystkim w szkołach, gdzie młodzież przyswajała sobie wiedzę przekazaną przez nauczyciela i zdobywała umiejętności potrzebne do znalezienia pracy. Dziś podkreśla się, że edukacja to aktywność i pro-ces, który nie ma ściśle ustalonego początku i końca, odbywa się w spo-sób formalny – w szkołach i na uczelniach, oraz nieformalny – w domu, w pracy, w społeczności. W globalnej wiosce, w której mamy dostęp do nieskończenie wielu źródeł informacji, w której model telefonu dwa lata temu reklamowany jako supernowoczesny dziś jest już traktowany niemal jako przestarzały, musimy się uczyć i nauczać tak, by nadążać za stale zmie-niającą się rzeczywistością.

UNESCO oraz Komisja Europejska promują edukację przez całe życie, zwaną też edukacją permanentną, ustawiczną bądź całożyciową. UNESCO opiera ją na 4 filarach, które mają zapewnić nieustanny rozwój człowieka:

1. uczyć się, aby wiedzieć, tzn. aby zdobyć narzędzia rozumienia,2. uczyć się, aby działać, aby móc oddziaływać na swoje środowisko,3. uczyć się, aby żyć wspólnie, aby uczestniczyć i współpracować z innymi na wszystkich płaszczyznach działalności ludzkiej,4. uczyć się, aby być, dążenie, które jest pokrewne trzem poprzednim*.

* Edukacja. Jest w niej ukryty skarb, red. Jacques Delors, Warszawa 1998.

TRUDNY

ORZECH

DO ZGRYZIENIA: EDUKACJA XXI WIEKU

68

Edukacja oparta na dziedzictwie kulturowym to znakomity sposób, by roz-wijać wszystkie kompetencje kluczowe, chociaż może niektórym wydaje się niemożliwe, aby dotyczyło to tych związanych z matematyką, nauką, techniką, informatyką czy przedsiębiorczością. Podajemy kilka przykładów, aby pokazać, że nic bardziej mylnego.

Organy Unii Europejskiej wymieniają 8 kompetencji ważnych w procesie uczenia się przez całe życie:

1. porozumiewanie się w języku ojczystym,2. porozumiewanie się w językach obcych,3. kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne,4. kompetencje informatyczne,5. umiejętność uczenia się,6. kompetencje społeczne i obywatelskie,7. inicjatywność i przedsiębiorczość,8. świadomość i ekspresja kulturalna.

STRAGAN Z KOMPETENCJAMI

69

Kompetencja Aktywność edukacyjna w oparciu o dziedzictwo

1. porozumiewanie

się w języku ojczystym

Czytanie literatury; oglądanie sztuk teatralnych; odczytywanie inskrypcji; opisywanie zabytku; poznawanie nowych pojęć z za-kresu architektury czy sztuk plastycznych i muzycznych; porów-nywanie wydarzeń, strojów regionalnych, budowli; poznawanie pieśni, przysłów, gwary, powiedzeń; opowiadanie legend, historii zamku lub miejscowości; słuchanie wspomnień; relacjonowanie i ustalanie faktów; czytanie informacji o zabytku; opracowanie tekstów literackich dotyczących dziedzictwa.

2. porozumiewanie

się w językach obcych

Wszystkie powyższe, a ponadto: poznawanie kultury obszaru, gdzie ludzie porozumiewają się językiem, którego się uczymy, jako sposób wzbogacania słownictwa (np. czytamy o tradycjach świątecznych w Hiszpanii albo Wielkiej Brytanii); poznawanie za-bytków danego kraju jako sposób utrwalenia słówek, poznania zwrotów; podróżowanie do miejsc będących dobrami kultury jako okazja do ćwiczenia języka, porozumiewania się.

3.kompetencje

matematyczne i podstawowe kompetencje

naukowo--techniczne

Zdobywanie wiedzy o historii techniki, wynalazków i odkryć jako sposób poznawania zjawisk, natury, sposobu działania rzeczy i spożytkowania tej wiedzy na własny użytek; zwiedzanie zabytków techniki i poznawanie zasad ich działania; oglądanie używanych dawniej przyrządów i narzędzi; wykonywanie projektów w oparciu o zabytkowe konstrukcje; poznawanie brył i dokonywanie obliczeń w przestrzeni zabytkowej budowli lub przestrzeni miejskiej; po-znawanie pojęcia skali, proporcji, zasady złotego podziału w trak-cie oglądania obrazów; wykonywanie doświadczeń chemicznych i fizycznych w zaaranżowanej przestrzeni dawnego laboratorium; poznawanie życiorysu odkrywców, wynalazców z przeszłości jako inspiracja do działania; poznawanie właściwości różnych materia-łów używanych do wznoszenia budowli i innych konstrukcji oraz tworzenia sztuki; wykonywanie modeli budowli lub ich części.

70


4. kompetencje

informatyczne

Tworzenie prezentacji multimedialnych, stron internetowych, gier, programów, lapbooków, internetowych quizów itp. poświę-conych dziedzictwu; digitalizacja starych zdjęć bądź pocztówek; stworzenie wirtualnego muzeum albo archiwum społecznego; przeglądanie stron i zasobów internetowych poświęconych dzie-dzictwu; wykorzystanie programów graficznych do opracowania ulotki bądź przewodnika albo kart do gry miejskiej.

5. umiejętność uczenia się

Wszystkie powyższe, a ponadto: poszukiwanie informacji o dzie-dzictwie za pomocą różnych mediów; porównywanie, anali-zowanie, wyciąganie wniosków na podstawie różnych źródeł dotyczących dziedzictwa, np. książek, fotografii, eksponatów, dokumentów; nabywanie, przetwarzanie i przyswajanie nowej wiedzy o dziedzictwie i umiejętności z nim związanych, np. daw-nego rzemiosła, haftu, malowania na szkle, a także poszukiwanie i korzystanie ze wskazówek, np. poprzez udział w grze miejskiej.

6.kompetencje

społeczne i obywatelskie

Badanie, poznawanie, analizowanie zabytków związanych z róż-nymi grupami religijnymi, etnicznymi, narodowymi, państwami i miejscowościami; angażowanie się na rzecz wspólnej przestrze-ni, np. organizowanie spacerów po zabytkowej części miasta, porządkowanie starych nagrobków na cmentarzu; granie w gry dotyczące historii; udział w warsztatach muzealnych; nagrywanie wspomnień starszych ludzi; kultywowanie tradycji i zwyczajów; udział w obozie wolontariackim i pomoc w odnowieniu murów miejskich; uczestniczenie w festiwalu muzyki dawnej; czytanie dzieciom bajek i legend; organizacja izby regionalnej.

71


7.inicjatywność

i przedsiębiorczość

Organizacja zbiórki pieniędzy na odnowienie starego spichlerza i urządzenie w nim centrum kultury; oglądanie zabytków będą-cych pamiątką po złotym okresie w historii miasta, związanych z handlem, wydobyciem surowców lub produkcją towarów; od-grywanie ról w szkolnym przedstawieniu; zwiedzanie zamków ufundowanych przez Kazimierza Wielkiego, który zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną; obejrzenie wystawy fotogra-ficznej związanej z historią Centralnego Okręgu Przemysłowego; wizyta w Muzeum Miasta Gdyni i w kopalniach w Bochni i Wie-liczce; obejrzenie filmu „Ziemia obiecana” w reżyserii Andrzeja Wajdy; na lekcji plastyki tworzenie projektów koszulek turystycz-nych z użyciem motywów odnoszących się do kultury ludowej; przygotowanie do roli miejscowego przewodnika; poznawanie sylwetek wielkich władców i wodzów.

8.świadomość i ekspresja kulturalna

Wszystkie powyższe, a ponadto: udział w plenerach artystycz-nych prowadzonych w nawiązaniu do konkretnych dzieł sztuki czy w otoczeniu zabytków; udział w konkursie o twórczości Stanisła-wa Wyspiańskiego; zwiedzanie zabytków i poznawanie nowych kultur w czasie podróży; próbowanie różnych kuchni; pisanie re-lacji ze spektaklu teatralnego; przygotowanie jasełek; wykonanie wieńca dożynkowego i szopki krakowskiej.

72

Gdy myślimy o edukacji opartej na dziedzictwie w kontekście szkoły, do głowy od razu przychodzą nam lekcje historii, klasowa wycieczka czy wizy-ta w muzeum. Pamiętajmy jednak, że istnieje dużo różnych możliwości:

Dziedzictwo może być fantastyczną scenerią do prowadzenia różnych 9zajęć (np. nauczyciel omawia literaturę okresu baroku we wnętrzu kościoła z tego czasu; dzieci uczą się o średniowieczu w cieniu XIV- -wiecznych murów miejskich; uczniowie rozmawiają o różnych reli-giach i kulturach w zachowanej synagodze lub pośród starych nagrob-ków na cmentarzu).

Dziedzictwo może być wykorzystane na zajęciach w praktyczny spo- 9sób (np. uczniowie inspirują się detalem budynku, by stworzyć swoje zakładki do książek; uczniowie poznają matematykę w przestrzeni za-bytkowego budynku; uczniowie tworzą projekt kampanii promocyjnej lokalnego muzeum lub komiks na temat losów wybranego zabytku).

Dziedzictwo może być źródłem dobrej zabawy, inspiracji i snucia fan- 9tazji (np. uczniowie przygotowują regionalne puzzle dla młodszych kolegów, tworzą książki z miejscowymi legendami; biorą udział w grze miejskiej opartej na dziedzictwie; wcielają się w detektywów i poszu-kują określonych wizerunków lub przedmiotów w przestrzeni zabytku; przygotowują sztukę teatralną opartą na miejscowej historii; wymyśla-ją kryminał, którego akcja rozgrywa się w miejscowym zabytku).

Dziedzictwo to także drobiazgi, zjawiska nieoczywiste, miejsca, które 9codziennie mijamy, opowieści ludzi, których znamy. To nie tylko tzw. kanon kultury narodowej!

NIE TYLKO CHLEB I WODA

73

Dziedzictwo jest dostępne! To nie jest przywilej dużych miast, takich 9jak Warszawa, Kraków, Gdańsk, Wrocław czy Poznań, pełnych zabyt-ków, muzeów, placówek kultury. W każdej okolicy da się znaleźć zabyt-ki, lokalne muzeum, izbę regionalną, warsztat twórcy, rzemiosło, trady-cje kulinarne, które z powodzeniem można wykorzystać jako miejsce, motyw, pretekst do przeprowadzenia ciekawych zajęć.

Dziedzictwo jest elementem życia każdego z nas. Czasem słyszymy od 9dzieci: „Nie, to mnie nie obchodzi. To jest nudne, nie moja sprawa. Mam lepsze rzeczy do roboty. Po co komu ten staroć?”. Nie kwitujmy takich wypowiedzi wzruszeniem ramion i machnięciem ręki. Pomóżmy młodym nawiązać osobistą relację z dziedzictwem, wzbudzić w nich poczucie dumy z tego, co odziedziczyli po przodkach, i odpowiedzial-ność za to, co mają przekazać przyszłym pokoleniom.

Przywykliśmy myśleć, że edukacja to coś skierowanego do dzieci. Tymcza-sem zgodnie z opisanymi powyżej trendami jej odbiorcami są także doro-śli. Edukację w oparciu o dziedzictwo kulturowe można z powodzeniem prowadzić dla wszystkich grup wiekowych: małych dzieci i ich rodziców, uczniów szkół wszystkich typów, studentów, dorosłych w wieku 30+ oraz seniorów. Oczywiście wykorzystamy w tym celu różne metody, środki i na-rzędzia, za pomocą których przekażemy to, na czym nam zależy. Warto pamiętać, że edukacja w oparciu o dziedzictwo powinna być dostępna dla osób z różnych środowisk i grup społecznych, w tym także dla niepełno-sprawnych.

74

A od czego zacząć edukację w oparciu o dziedzictwo kulturowe?

Wszystko zależy: gdzie pracujemy, czym się zajmujemy, jakie mamy przygo-towanie? Czy chcemy edukować o dziedzictwie światowym, europejskim, polskim czy lokalnym? Jakie cele nam przyświecają i jakie rezultaty chcemy osiągnąć? Czy działamy sami czy w grupie? Czy mamy wsparcie instytucji i dysponujemy odpowiednim zapleczem i środkami finansowymi, a może dopiero musimy je zdobyć? Jakie narzędzia i metody chcemy wykorzystać? Czy chcemy edukować, informując, czy poprzez aktywne włączenie uczest-ników w działania? Co musimy przygotować? Gdzie wszystko się odbę-dzie?

Podobnych pytań jest jeszcze wiele.

GOTOWANIE CZAS ZACZĄĆ

Przystępując do pracy nad projektem edukacyjnym, dobrze wypełnić pro-ponowaną wcześniej ankietę MOJE DZIEDZICTWO*. Pomoże nam to oce-nić lokalne zasoby i kontekst.

* s. 56.

WOLNE MYŚLI

75

W teorii prowadzenie edukacji opartej na dziedzictwie wygląda bardzo prosto i w zasadzie sprowadza się do odpowiedzi na pytania:

Co? (Co chcemy zrobić? Jakich zasobów dziedzictwa to będzie dotyczyło?)

Dla kogo? (Kto będzie odbiorcą?)

Dlaczego? Po co? (Cele i rezultaty naszego działania)

Jak? (Za pomocą jakich narzędzi, metod, etapów itd.)

Z kim? (Kto to będzie robił? Kto pomagał?

Czy przewidujemy udział wolontariuszy?)

Gdzie? (Miejsce lub miejsca, gdzie wszystko będzie się odbywać)

Za co? (Czy projekt wymaga nakładów finansowych?

Skąd zorganizować pieniądze? Ile ich potrzeba?)

Kiedy?(Terminy i czas trwania naszych działań)

ABY SZŁO JAK PO MAŚLE

76

W praktyce warto mieć zanotowanych kilka rzeczy:

Do instytucji, które w Polsce zajmują się dziedzictwem kul-

turowym, należy Narodowy Instytut Dziedzictwa,

powołany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Naro-

dowego w celu m.in. gromadzenia i upowszechniania wie-

dzy o dziedzictwie. NID gromadzi dokumentację rejestru

zabytków oraz karty Krajowej Ewidencji Zabytków prze-

kazywane przez wojewódzkich konserwatorów zabytków.

Zajmuje się przeciwdziałaniem zagrożeniom dla dziedzic-

twa, zwraca uwagę, jak właściwie o nie dbać, koordynuje

również Europejskie Dni Dziedzictwa w Polsce i prowadzi

Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Wiele ważnych informacji dotyczących dziedzictwa kultu-

rowego znajduje się na stronach administrowanych przez

NID.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

77

www.nid.pl – oficjalna strona Narodowego Instytutu Dziedzictwa 9

http://edd.nid.pl – portal poświęcony Europejskim Dniom Dziedzic- 9

twa

http://niematerialne.nid.pl – portal poświęcony niematerialnemu 9

dziedzictwu kulturowemu www.zabytek.pl – portal umożliwiający dostęp do opisów, cyfro-

9wych wizerunków (zdjęć, filmów i modeli 3D) wybranych zabytków oraz informacji o ich lokalizacji www.mapy.zabytek.gov.pl – portal umożliwiający analizowanie

9danych przestrzennych zabytków nieruchomych i archeologicznych wpisanych do rejestru

www.cumulus.zabytek.gov.pl – portal umożliwiający przeglądanie 9

chmur punktów pochodzących ze skaningu laserowego www.park-muzakowski.pl – portal poświęcony Parkowi Mużakow-

9skiemu – miejscu światowego dziedzictwa UNESCO

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

78

Wykaz osób, instytucji i urzędów, z którymi warto podjąć

współpracę w kwestii tworzenia wykazu lokalnego dziedzictwa:

wojewódzki konserwator zabytków właściwy terytorialnie dla 9

obszaru gminy (zabytki nieruchome, zabytki ruchome, krajobraz

kulturowy),

samorządowy konserwator zabytków, o ile działa na terenie gmi- 9

ny lub powiatu (zabytki nieruchome, zabytki ruchome, krajobraz

kulturowy),

diecezjalny konserwator zabytków (zabytki nieruchome, zabytki 9

ruchome, muzealia),

Narodowy Instytut Dziedzictwa (zabytki nieruchome, zabytki ru- 9

chome, zasób archiwalny, krajobraz kulturowy, dziedzictwo nie-

materialne),

Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, 9

Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 9

specjaliści z zakresu dziedzictwa kulturowego

9(np.: zabytki nieruchome – historycy, histo-

rycy sztuki, historycy architektury, archeolo-

dzy, regionaliści; zabytki ruchome – history-

cy, historycy sztuki, archeolodzy, regionaliści;

muzea i muzealia – muzealnicy; zasób archi-

walny i księgozbiory – archiwiści, historycy,

regionaliści; krajobraz kulturowy – architekci

krajobrazu, urbaniści, historycy architektury;

dziedzictwo niematerialne – etnografowie,

regionaliści, antropolodzy, socjolodzy kultury,

etnolingwiści, etnomuzykolodzy),

79

władze kościelne i przedstawiciele związków wyznaniowych 9(zabytki nieruchome, zabytki ruchome, muzealia, zasób archi-walny i księgozbiór, dziedzictwo niematerialne),

organizacje pozarządowe działające w zakresie dziedzictwa kul- 9turowego na terenie gminy (zabytki nieruchome, zabytki rucho-me, muzealia, zasób archiwalny i księgozbiór, krajobraz kulturo-wy, dziedzictwo niematerialne),

regionalne organizacje turystyczne (zabytki nieruchome, muze- 9alia, krajobraz kulturowy, dziedzictwo niematerialne)*.

uczelnie wyższe (zabytki nieruchome, zabytki ruchome, 9

muzealia, zasób archiwalny i księgozbiór, krajobraz kultu-rowy, dziedzictwo niematerialne),

muzea i paramuzea (zabytki ruchome, muzealia, zasób ar- 9

chiwalny i księgozbiór, dziedzictwo niematerialne); biblioteki (zasób archiwalny i księgozbiór),

9

archiwa (zasób archiwalny, zabytki nieruchome, zabytki 9

ruchome, dziedzictwo niematerialne),

instytucje kultury działające na obszarze gminy (dziedzic- 9

two niematerialne),

* Dziedzictwo obok mnie – poradnik zarządzania dziedzictwem w gminach, red. A. Chabiera, A. Kozioł, B. Skaldawski, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa 2016.

80

Wsparcia merytorycznego mogą udzielić nam m.in. różne stowarzy- 9szenia, fundacje, towarzystwa itd.

Środki finansowe można zorganizować, przygotowując projekt do 9programów Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, np. „Edukacja kulturalna”, „Edukacja artystyczna”, „Kultura ludowa i tradycyjna”, „Kultura dostępna”, „Ochrona zabytków”, „Ochrona zabytków archeologicznych”. NID prowadzi program „Wolonta-riat dla dziedzictwa”, którego celem jest ułatwianie i generowanie społecznego zaangażowania w poznawanie własnego dziedzictwa kulturowego oraz w system opieki nad zabytkami, we współpracy z organizacjami pozarządowymi, samorządami, służbami konserwa-torskimi, wolontariuszami i społecznościami lokalnymi.

Działania z zakresu edukacji o dziedzictwie można prowadzić także 9w ramach stypendium MKiDN.

O wsparcie finansowe na działania można starać się w urzędach wo- 9jewódzkich lub innych lokalnych instytucjach, a także od sponsorów czy fundacji działających przy dużych przedsiębiorstwach jak Funda-cja Orange, Fundacja BOŚ Banku, Fundacja Warty itp.

Ciekawe i pożyteczne informacje można znaleźć na stronach: 9

www.zabytek.plwww.nid.plwww.zabytkomaniak.pl

81

Dobrze wiedzieć o tym, że jedną z form społecznego zaangażowania 9w ochronę zabytków jest możliwość ustanowienia społecznego opiekuna zabytków. Społecznym opiekunem zabytków może być osoba, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, nie była karana za przestępstwa popełnione umyślnie oraz posia-da udokumentowaną wiedzę w zakresie ochrony zabytków i opie-ki nad zabytkami. Społecznego opiekuna zabytków ustanawia, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, starosta właści-wy dla miejsca zamieszkania (siedziby) kandydata na społecznego opiekuna zabytków. Rolą opiekunów jest wspomaganie działalności organów ochrony zabytków, współpracują również ze starostą. Ich zadaniem jest informowanie służb o nagłych wydarzeniach, stanie zachowania zabytku, np. w miejscowościach oddalonych od urzę-dów, nieprawidłowościach, ale również edukacja i propagowanie idei ważnych dla ochrony zabytków.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

83

CZĘŚĆ IIEDUKACYJNE MENU

Przyprawą potrawy jest głód.

Cyceron

85

Edukacja, także ta w obrębie dziedzictwa kulturowego, może odbywać się na drodze formalnej, czyli poprzez udział w zorganizowanym systemie kształcenia: na lekcjach szkolnych, kursach, uczelniach itd. Wyróżnikiem edukacji formalnej jest to, że kończy się ona uzyskaniem rodzaju zaświad-czenia, np. certyfikatu, dyplomu, świadectwa. Duże znaczenie, jeśli chodzi o dziedzictwo kulturowe, ma edukacja pozaformalna (pozaszkolna), zorga-nizowana instytucjonalnie, ale nie kończąca się zdobyciem dyplomu. Opie-ra się ona na praktyce i aktywności ucznia, który uczestniczy w zajęciach dobrowolnie, kierując się chęcią samorozwoju i biorąc odpowiedzialność za swój proces uczenia się. Jej przykładem są m.in. wszelkiego rodzaju warsztaty i szkolenia. W procesie nauki przez całe życie istotna jest eduka-cja nieformalna, czyli nabywanie wiedzy, umiejętności i kompetencji spo-łecznych, a także kształtowanie postaw w toku różnorodnych aktywności poza zorganizowanymi formami kształcenia się. To w zasadzie proces od-bywający się w ciągu całego życia, bazujący na codziennym doświadczeniu oraz wychowawczym wpływie środowiska (np. rodzina, sąsiedzi, rówieśni-cy, praca, rozrywka, mass media).

NA PRZYSTAWKĘ O FORMACH W EDUKACJI

86

Według obecnych tendencji projektowania wnętrz współczesna kuch-nia często jest pomieszczeniem otwartym na salon. Otwarte przestrzenie sprzyjają integracji podczas wykonywania codziennych czynności – wspól-nego gotowania czy rozmowy z przyjaciółmi. Goście nie są oddzieleni od gospodarzy ścianą, w każdej chwili mogą włączyć się w działanie, nie sie-dzą sztywno przy stole, oczekując, aż pojawi się na nim gotowe danie. Po-dobne trendy można zaobserwować w obszarze kultury oraz dziedzictwa, gdzie od kilku lat mówi się o partycypacji. W kontekście, który nas intere-suje, znaczenie ma zwłaszcza model partycypacyjnego muzeum* oraz par-tycypacji społecznej w gospodarowaniu dziedzictwem.

Partycypacja polega na zaangażowaniu publiczności/społeczności w działania instytucji np. kultury czy władzy na poziomie tworzenia zało-żeń i wyznaczania celów oraz przebiegu i realizacji projektów. Co poprze-dziło powstanie modelu instytucji partycypacyjnej?

– zmiany w postrzeganiu muzeum, które ze „strażnika kolekcji” stało się in-stytucją, która ma służyć społeczeństwu i jego rozwojowi, dzieląc się wie-dzą za pomocą wystaw, lekcji czy wydawnictw,

– nowe podejście do nauczania, które przestało być traktowane tylko jako przekazywanie informacji, ale także jako kształtowanie postaw, zachowań i rozwinięcie umiejętności,

* Koncepcja muzeum partycypacyjnego została opisana przez Ninę Simon w książce The Participatory Museum, wydanej w 2010 roku.

KUCHNIA OTWARTA NA GOŚCI,

CZYLI O PARTYCYPACJI

87

– konieczność zmiany wizerunku, aby przyciągnąć nową publiczność,

– zróżnicowanie źródeł finansowania,

– rozwój przemysłu czasu wolnego, w tym „przemysłu doświadczenia” (jak np. park Disneyland),

– rozwój nowych technologii, które umożliwiły nieograniczony dostęp do różnorodnych treści oraz zarządzanie nimi.

W świecie Wikipedii, YouTube’a i polubień na Facebooku mechanizm, w którym grono specjalistów prezentuje opracowany przez siebie temat w murach szacownej instytucji, a publiczność pełni jedynie rolę bierne-go odbiorcy, „pustego naczynia”, które należy wypełnić wiedzą, przestał się sprawdzać. W obliczu nowych potrzeb instytucje kultury, w tym tak-że te prezentujące dziedzictwo kulturowe, musiały na nowo określić swą rolę i stały się bardziej zorientowane na wymianę wiedzy i doświadczeń z użytkownikami. Instytucja partycypacyjna to miejsce, w którym goście aktywnie uczestniczą, współtworzą, kształtują i przetwarzają treści, wcho-dzą w interakcję i dialog między sobą i wokół prezentowanych treści. Co istotne, goście mogą także decydować o tym, co ma dla nich wartość jako dziedzictwo, a więc i je tworzyć.

Zaangażowanie jednostek, mobilizacja i samoorganizacja społeczna ma ko-losalne znaczenie dla ochrony dziedzictwa kulturowego i opieki nad nim. Dzięki partycypacji społecznej można zrobić coś, by zachować zabytek, przywrócić mu blask, znaleźć nową, właściwą funkcję, zadecydować o tym, jak nim efektywnie zarządzać.

88

Proces partycypacji na wiele sposobów wiąże się z edukacją:

Różne metody i narzędzia edukacyjne wymagają różnego stopnia za-• angażowania, a więc partycypacji uczestników, która może być bierna, umiarkowana albo aktywna.

Edukowanie o dziedzictwie może być etapem partycypacji społecznej • i służyć rozwiązaniu jakiegoś problemu.

Edukacja w oparciu o dziedzictwo może służyć kształtowaniu modelu • instytucji partycypacyjnej, np. dzięki zaangażowaniu jako edukatorów osób „z zewnątrz”, które podzielą się swoją wiedzą i umiejętnościami dotyczącymi danego tematu z resztą publiczności.

Umożliwienie uczestnictwa szerokiemu gronu osób może być formą • edukacji o lokalnym dziedzictwie i opieki nad nim np. dzięki zaprosze-niu mieszkańców do współtworzenia wystawy poprzez zbiórkę pamią-tek związanych z danym miejscem.

Partycypacja może się przyczynić do rozwoju zasobów informacji/wie-• dzy na temat dziedzictwa np. dzięki społecznej akcji digitalizacji zabyt-ków.

89

Mówiąc prosto, metoda nauczania to sposób, w jaki nauczyciel/prowadzą-cy zajęcia pracuje z uczniami/uczestnikami po to, by osiągnąć zamierzony cel. Nauczyciele i pedagodzy doskonale wiedzą, że istnieje wiele różnych schematów klasyfikacji metod nauczania w szkole. Zdecydowaliśmy się przytoczyć tutaj jeden z nich, opracowany przez Wincentego Okonia*, ze względu na to, że wydał się najbardziej czytelny, przydatny i porządkujący, jeśli chodzi o obszar edukacji o dziedzictwie kulturowym. Po prostu do-brze wiedzieć, że takie modele funkcjonują, i wziąć je pod uwagę w swojej pracy (np. przy opracowaniu oferty ekomuzeum, cyklu lekcji muzealnych, warsztatów).

* Wincenty Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2007.

SMAŻYĆ, GRILLOWAĆ CZY DUSIĆ,

CZYLI O METODACH W NAUCZANIU

Metody nauczania

Podająceuczenie się przez

przyswajanieProblemowe

uczenie się przez odkrywanie

waloryzacyjneuczenie się przez

przeżywanie

praktyczneuczenie się przez

działanie

90

PODAJĄCE (uczenie się przez przyswajanie)

wykład w muzeum 9

zapoznanie się z przewodnikiem po danym miejscu 9

PROBLEMOWE (uczenie się przez odkrywanie)

warsztat w zabytku 9

tworzenie makiety średniowiecznego zamku 9

wizyta w wiosce tematycznej połączona z odgrywaniem 9ról i wykonywaniem zadań

WALORYZACYJNE (uczenie się przez przeżywanie)

gra miejska 9

quest 9

podróż szlakiem turystycznym bądź trasą kulturową 9

udział w jarmarku tradycyjnego rzemiosła 9

PRAKTYCZNE (uczenie się przez działanie)

tworzenie lokalnego archiwum historii 9

akcja porządkowania otoczenia zabytków 9

pokaz i nauka tańców ludowych 9

Metody nauczania

91

Na potrzeby tej publikacji dokonano przeglądu różnych metod stosowa-nych w dziedzinie edukacji o dziedzictwie i aby je przybliżyć, stworzono prosty model, który grupuje je, jeśli chodzi o podobny charakter i formę działania. Pozwoliło to uwydatnić najważniejszy rys każdego z narzędzi, co wydało się sprawą pierwszorzędną.

W schemacie zastosowano podział na metody o charakterze wydarzenio-wym, zajęciowym, mające postać publikacji, w tym multimedialnych, in-ternetowych i materiałów edukacyjnych oraz działania w przestrzeni.

Nazwy grup mają znaczenie jedynie porządkujące. Równie dobrze za wy-darzenie można byłoby uznać grę miejską, ważniejsze jednak było dla nas to, co jest sednem tego narzędzia, a więc działanie w pewnej określonej przestrzeni.

Model odwołuje się do konceptu stołu szwedzkiego, zastawionego róż-nymi potrawami i napojami, które każdy może nałożyć na talerz, kieru-jąc się osobistymi preferencjami i apetytem. Rozwiązanie to wskazuje na otwartość, możliwość mieszania i dobierania narzędzi według gustu. I tak przykłady określone jako zajęciowe mogą być dopełnione metodami o for-mie publikacji albo stanowić uzupełnienie narzędzi o charakterze działania w przestrzeni. Chodziło nam o stworzenie modelu, który pozwalałby „na gorąco” zorientować się, czym w edukacji o dziedzictwie można się w ogó-le posługiwać.

SZWEDZKI STÓŁ

W EDUKACJI O DZIEDZICTWIE

92

Warto pamiętać, że edukacja polega nie tylko na przygotowaniu oferty za-jęć bądź udziale w nich. Edukowanie, a więc także upowszechnianie wie-dzy oraz kształtowanie określonych postaw i wrażliwości na dziedzictwo kulturowe może się odbywać także poprzez organizację:

Akcji, programów i kampanii społecznych • (np. kampania społeczna NID „Chroniąc zabytki – wybierasz przyszłość

„).

Konkursów • (np. konkurs Generalnego Konserwatora Zabytków na najlepszy projekt edukacyjny o dziedzictwie, konkurs filmowy o dziedzictwie „Zabytkomania

„ organizowane przez NID).

Imprez lokalnych• : festynów, jarmarków, festiwali, koncertów, spektakli, happeningów, rekonstrukcji historycznych, targów, rajdów, zlotów, świąt lokalnych; konferencji, wystaw (np. koordynowane przez NID Europejskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, organizowane przez Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie Forum Dziedzictwa Europy Środkowej w Krakowie).

AKCJA REAKCJA, CZYLI WYDARZENIE

93

Przy organizacji imprez lokalnych warto zadbać o:

dobre wykorzystanie infrastruktury i organizację atrakcji w różnych 9miejscach,

zapewnienie oprawy artystycznej z wykorzystaniem potencjału lokal- 9nych twórców i artystów,

zadbanie o jakość i spójność kulturową (nie może być przypadkowej 9muzyki, dekoracji, występów),

stworzenie możliwości zakupu lokalnych wyrobów i posmakowania 9potraw lokalnej kuchni,

stworzenie dla uczestników propozycji aktywnego spędzenia czasu 9(warsztaty rzemieślnicze, gry terenowe, quizy, konkursy),

zapewnienie materiałów promocyjnych, informujących o walorach lo- 9kalnego dziedzictwa i ofercie okolicy, promocję wydarzenia w mediach lokalnych (gazety, radio), podanie informacji na stronie internetowej władz lokalnych oraz instytucji i partnerów wydarzenia.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

94

Uatrakcyjnieniem różnych imprez lokalnych mogą się stać rekonstrukcje historyczne. Są to działania, podczas których uczestnicy odtwarzają w stro-jach i za pomocą artefaktów (wytworzonych współcześnie lub oryginal-nych) konkretne wydarzenia z przeszłości (najczęściej bitwy i turnieje) lub różne aspekty życia w wybranym okresie historycznym. Zwykle rekonstru-uje się zdarzenia w miejscu, w którym do nich doszło (przypadek bitwy pod Grunwaldem), ale nie jest to regułą (przykładem rekonstrukcja bitwy pod Chocimiem w Nowym Wiśniczu ze względu na udział w tym historycznym wydarzeniu Stanisława Lubomirskiego, z którym związane są najważniej-sze zabytki małopolskiej miejscowości). Grupy rekonstruktorów odtwarza-ją nie tylko wydarzenia, ale i sposób życia z danej epoki, np. funkcjono-wanie warsztatu rzemieślniczego czy turniej rycerski. Podczas inscenizacji odbywają się niekiedy dodatkowe zajęcia dla uczestników, np. warsztaty dawnych tańców itp.

UWAGA! Ważne, aby inscenizacja była związana z postacią, historią czy tradycją danego regionu. Istnieje duże niebezpieczeństwo, że rekonstruk-cja stanie się dla widzów tylko spektaklem, formą rozrywki i tak naprawdę wyniosą z niej niewiele. Chcąc przekazać edukacyjne treści, należy zadbać, by na pewno miały one możliwość dotarcia do widzów. Ryzyko, że element ludyczny zupełnie przesłoni cele edukacyjne, wiąże się również z organiza-cją innych imprez, które w założeniu mają dotyczyć dziedzictwa.

95

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

96

Z metod tych korzysta edukacja formalna i pozaformalna.

Chodzi o:

lekcje muzealne•

warsztaty•

oprowadzania tematyczne •

wykłady, prelekcje, spotkania, seminaria • (np. w ramach Akademii Dziedzictwa prowadzonej przez Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie)

obozy wolontariackie • (np. w ramach programu NID „Wolontariat dla dziedzictwa

„)

kursy, szkolenia • (np. z zarządzania dziedzictwem lokalnym organizowane przez NID)

Ważne miejsce w tym obszarze zajmuje edukacja muzealna, będąca formą upowszechnienia zbiorów (do czego muzea są zobowiązane ustawowo), ale i sposobem budowania społeczności wokół instytucji, aktywizowania jej i włączania w działania. W ofercie edukacji muzealnej pojawiają się różne rodzaje zajęć: lekcje muzealne poświęcone konkretnym tematom, warsz-taty, których elementem jest twórcza praca uczestników, oprowadzania po wystawach lub oddziałach, skupione wokół danego tematu, wykłady,

WŁASNYMI RĘKOMA,

CZYLI ZAJĘCIA

97

prelekcje, spotkania oraz różnego rodzaju szkolenia. Tradycyjną grupą od-biorców edukacji muzealnej są uczniowie szkół wszystkich szczebli. Zbiory muzealne stanowią wspaniały kontekst do ciekawego realizowania i uzu-pełniania programów nauczania różnych przedmiotów, łączenia odmien-nych dziedzin, poszerzania wiedzy i zdobywania nowych kompetencji. Na podkreślenie zasługuje fakt, że edukacja muzealna jest kierowana również do dzieci w wieku 1-3 lat, rodziców z dziećmi, osób w wieku produkcyjnym oraz seniorów. Ponadto przybiera ona różne oblicza, nie tylko zajęciowe. Miejscem prowadzenia edukacji o dziedzictwie kulturowym w oparciu o metody zajęciowe nie musi być jednak wcale muzeum. Doskonale na-dają się do tego różnego rodzaju zabytki (np. kościoły, dwory), pracownie, archiwa, biblioteki i inne instytucje kultury, przestrzeń miejska i wiejska, obszar krajobrazu kulturowego.

Poszczególne metody zajęciowe łączą i wykorzystują różne formy przeka-zywania wiedzy, w tym narzędzia multimedialne, karty zadań i inne ma-teriały edukacyjne. Wykorzystując je w praktyce, dobrze posiłkować się wspomnianym wcześniej schematem W. Okonia.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

98

Do narzędzi edukacyjnych, które zaliczają się do tej grupy, należą:

książki, przewodniki, informatory itp.•

broszury, ulotki•

filmy•

portale internetowe, blogi, aplikacje multimedialne•

pomoce i materiały dydaktyczne, np. gry planszowe, • komputerowe, karciane, zestawy klocków, plansze edukacyjne, scenariusze zajęć, karty pracy itd.

Z KSIĄŻKĄ LUB TABLETEM W DŁONI,

CZYLI PUBLIKACJE

d z i e d z i c t w o

ek u l t u r o w

99

Przy opracowywaniu materiałów z tej grupy należy pamiętać:

Aby były rzetelne pod względem merytorycznym (warto • zasięgnąć rady specjalisty z wybranej dziedziny), zostały poddane redakcji oraz korekcie;

Aby były przygotowane w sposób estetyczny (dotyczy to zwłaszcza ja-• kości zdjęć, ilustracji, liternictwa);

Kto jest ich odbiorcą i jaka forma dla tego odbiorcy będzie adekwatna;•

Aby spełniały określony cel, a nie były jedynie efektownym dodatkiem • do innych działań;

Aby były przygotowane w taki sposób, by odbiorca mógł z nich łatwo • i chętnie korzystać;

Aby były dostosowane do potrzeb odbiorcy;•

Aby faktycznie pełniły funkcję edukacyjną w obszarze dziedzictwa kul-• turowego;

Aby materiały tworzone przez jedną instytucję wzajemnie do siebie • odsyłały, tak by użytkownik miał możliwość korzystania z wygodniej-szych dla niego form odbioru treści lub też z kilku form i narzędzi rów-nocześnie.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

100

W świecie, gdzie niemal każdy posiada smartfona, warto wziąć pod uwagę możliwości aplikacji multimedialnych. Apli-kacje mogą spełniać różne funkcje i mieć różną formę. Do najbardziej rozpowszechnionych należą mobilne przewod-

niki i gry, które stanowią urozmaicenie tradycyjnego sposobu zwiedzania. Aplikacje mogą korzystać z zaawansowanych technologii, np. poszerzonej rzeczywistości (Augmented Reality), co pozwala po skierowaniu aparatu na określony obiekt obejrzeć jego zdjęcia historyczne, rekonstrukcje itp. Nie do przecenienia są dostępne za pomocą narzędzi multimedialnych audioprzewodniki, które umożliwia-ją łatwiejszy odbiór treści grupie, także osobom nie-widomym lub słabowidzącym, np. Aplikacja OpenArt. http://siodmyzmysl.org/index.php/open-art-sztuka-wspolczesna-dla-wszystkich

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

101

Wszystkie wymienione w tej grupie narzędzia spełniają funkcje edu-kacyjne poprzez aktywności w terenie, uwzględniając i prowokując podróżowanie, przemieszczanie się po jednym bądź między kilkoma miejscami. Niektóre, jak ekomuzea bądź wioski tematyczne, mogą oferować różnego rodzaju zajęcia i materiały edukacyjne; inne – jak questing czy gry terenowe – mogą towarzyszyć lokalnym imprezom.

PORA NA PRZECHADZKĘ,

CZYLI DZIAŁANIA W PRZESTRZENI

Szlaki kulturowe•

Ścieżki dydaktyczne•

Szlaki turystyczne•

Spacery i objazdy tematyczne•

Questing•

Gry terenowe•

Geocaching•

Wioski tematyczne•

Ekomuzea•

102

Szlaki kulturowe• to tematyczne propozycje tras (np. architektury drewnianej, rzemiosła) obejmujące swoim zasięgiem więcej niż jedną miejscowość. Szlaki kulturowe prezentują dziedzictwo kulturowe (ma-terialne i niematerialne).

Ścieżka dydaktyczna albo edukacyjna• organizuje ruch po najciekawszych miejscach i obiektach na wyznaczonym obszarze, np. gminy lub parku narodowego. Dostarcza informacji i wiedzy na temat terenu, zjawisk przyrodniczych, flory, fauny, obiektów i miejsc histo-rycznych itp.

Niestety, zdarza się, że ścieżka dydaktyczna nie pełni swojej roli. O czym pamiętać, by zachęcić do wędrowania nią?

ścieżka powinna dostarczać rzetelnej wiedzy 9

informacje na tablicach powinny być zrozumiałe i opatrzone ilustracja- 9mi dobrej jakości

warto wkomponować pytania lub proste zadania, bo wtedy ścieżka jest 9atrakcyjniejsza i uczestnicy mają motywację do przejścia całej trasy

trzeba regularnie przeprowadzać konserwację ścieżki, dbać o jej do- 9stępność, wygląd i weryfikację informacji

CO TO takiego...

Szlak kulturowy powinien mieć swoją markę, która bę-dzie przekazywała informację o jego „osobowości”, przedstawiała i wyróżniała go. Dzięki temu szlak i zwią-zana z nim oferta przyciągną turystów.

103

Szlaki turystyczne• to wyznaczone trasy wycieczkowe, które po-wstają w celu ułatwienia turystom dotarcia do najciekawszych miejsc regionu. Szlaki turystyczne prezentują przede wszystkim dziedzictwo przyrodnicze oraz walory krajobrazowe.

Spacery i objazdy tematyczne• to propozycja poznawania dzie-dzictwa kulturowego i przyrodniczego zgodnie z określonym zagadnie-niem – motywem przewodnim trasy.

Questing• to metoda odkrywania dziedzictwa miejsca, polegająca na tworzeniu nieoznakowanych tras, które można zwiedzać, podążając za wskazówkami zawartymi w wierszowanych wskazówkach – czyli quest. Każdy quest ma swój punkt startu, a kolejne miejsca na trasie odnaj-duje się dzięki odgadnięciu zagadki i wyszukaniu w terenie miejsca pa-sującego do rozwiązania – może to być grupa pięciu drzew albo licz-ba, która jest datą powstania jakiegoś budynku, rzeźba w terenie czy specyficzny detal architektoniczny. Na końcu szlaku uczestnicy znajdu-ją skarb, np. skrzyneczkę z pamiątkową pieczątką. Quest to opowieść o miejscu i ludziach, którą sami odkrywamy i poznajemy, prowadzeni poetycką narracją.

104

Gry terenowe• (miejskie, wiejskie) to rodzaj rozgrywki między druży-nami lub pojedynczymi osobami, prowadzonej na określonym terenie i na określonych przez twórców gry zasadach, opartej na scenariuszu wykorzystującym lokalną historię, legendy i tradycje. Narracja gry może prowadzić uczestników przez różne miejsca warte odwiedzenia. Gry terenowe przypominają trochę podchody i inne harcerskie zabawy.

Myśląc o wykorzystaniu gry jako narzędzia edukacyjnego, można wziąć pod uwagę RPG i LARP. RPG (ang. role-play-ing game) to dosłownie gra z odgrywaniem ról, ale zwykło się ją przedstawiać po prostu jako grę fabularną. W RPG gracze wcielają się w wymyślone lub historyczne posta-

cie i wspólnie przeżywają przygody w wyimaginowanym świecie, czasa-mi inspirowanym realiami danej epoki. Osobą prowadzącą rozgrywkę jest mistrz gry. To on opracowuje scenariusz (ramowy plan obejmujący główne wydarzenia, wątki i postacie) i nadzoruje, by wszystko odbywało się w zgo-dzie z realiami i mechaniką gry. Gra jest oparta na dialogu gracze – mistrz gry. Istnieją różne odmiany RPG, np. komputerowe. Formą RPG jest także LARP (ang. Live Action Role Playing), czyli odgrywanie ról na żywo. LARP-y są podobne do improwizowanej sztuki teatralnej: gracze stają się aktorami i odgrywają przydzielone im role w tworzonej wspólnie historii. Ich słowa, czyny, gesty, uczucia składają się na zachowanie i akcje prowadzonych przez nich postaci. Gra toczy się w plenerze albo we wnętrzach z odpowiednią zaaranżowaną scenografią, z wykorzystaniem kostiumów i artefaktów.

105

Geocaching• to zabawa w poszukiwanie skarbów za pomocą odbior-nika GPS. Uczestnicy dążą do znalezienia ukrytego wcześniej w terenie pojemnika (nazywanego geocache) i odnotowanie tego faktu na spe-cjalnej stronie internetowej. Geocaching odwołuje się do dziedzictwa miejscowości bądź regionu. Jest to forma, która doskonale nadaje się do „ożywiania” zabytków i szlaków. Wciąga ludzi w każdym wieku, nie-jednokrotnie skłaniając ich do przejechania tysięcy kilometrów i uda-nia się w miejsca, do których inaczej pewnie nigdy by nie trafili.

Wioska tematyczna• to działanie na wielu poziomach, którego ce-lem jest integracja mieszkańców wokół danego obszaru, także (choć nie tylko) związanego z lokalnym dziedzictwem jak rzemiosło, produkt, historia, kultura i rozwój miejscowości.

Dobrze, aby wioska tematyczna oferowała różne formy aktyw-ności, np. questy, gry, zajęcia.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

106

Doświadczenie bycia w ekomuzeum jest formą edukacji samą w sobie, ale sprzyjają jej także:

istnienie centrum informacyjno-dokumentacyjnego 9

oferta warsztatów i pokazów 9

sieć obiektów i miejsc, oznakowanych ścieżek i szlaków 9

bogaty kalendarz imprez. 9

Ekomuzeum• , inaczej muzeum rozproszone, to sieć rozproszonych w terenie obiektów, które tworzą żywą kolekcję, obrazującą warto-ści przyrodnicze i kulturowe regionu oraz dorobek jego mieszkańców. Ekomuzeum bada i wykorzystuje całe dziedzictwo danej społeczności, a także zarządza nim, uwzględniając środowisko naturalne i otoczenie kulturowe. Pozwala nie tylko na aktywną ochronę, kultywowanie lo-kalnych tradycji (np. zwyczaje, wytwórczość), lecz także na kreowanie ofert turystycznych i edukacyjnych.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

107

Specyficznym narzędziem służącym edukacji na rzecz dziedzictwa kulturo-wego jest interpretacja dziedzictwa. Teoria interpretacji dziedzic-twa została opracowana przez Freemana Tildena w latach 50. XX wieku, ale w Polsce wciąż nie jest powszechnie znana i stosowana. Tymczasem np. w Wielkiej Brytanii należy do najbardziej popularnych metod w edukacji, nie tylko muzealnej. Jest to doskonałe narzędzie umożliwiające doświad-czenie, zrozumienie i osobiste potraktowanie dziedzictwa. Tilden określił interpretację jako aktywność edukacyjną, co należy rozumieć jako czyn-ne włączenie się jej uczestników w poznawanie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, a za ich pomocą pewnych zjawisk, procesów, które mają miejsce we współczesnym świecie. Interpretacja to sposób opowiadania historii, „ożywiania” treści, umiejętnego prezentowania ich odbiorcom po to, by oprócz przekazania im konkretnej informacji przede wszystkim ich zaciekawić, zainspirować i pomóc zrozumieć. Z tego względu interpreta-cja odwołuje się do życia – doświadczenia, wiedzy, zainteresowań zwie-dzającego. Tilden określił sześć podstawowych zasad interpretacji, ale nie traktował ich jako nienaruszalnego kanonu. Podkreślał, że gdyby istniała tylko jedna zasada, byłaby to szeroko rozumiana miłość, czyli zaangażowa-nie, dzięki któremu dziedzictwo może się stać „naszym dziedzictwem”.

MIĘDZY USTAMI A BRZEGIEM PUCHARU,

CZYLI O INTERPRETACJI DZIEDZICTWA

108

Sześć podstawowych zasad teorii interpretacji dziedzictwa

wg Freemana Tildena

1. Interpretacja dziedzictwa (to, co prezentowane, opisywane, opowiada-ne) powinna odnosić się do tego, co już znane odbiorcom, np. do osobi-stych doświadczeń zwiedzającego.

2. Interpretacja nie jest informacją, choć zawsze zawiera informacje. Inter-pretacja opiera się na informacjach i prowadzi do własnych odkryć doko-nywanych przez zwiedzającego.

3. Interpretowanie jest sztuką, której można się nauczyć, i czerpie z wielu dyscyplin naukowych oraz artystycznych, np. historii czy architektury.

4. Głównym celem interpretacji jest „prowokowanie” (np. inspirowanie do samodzielnego myślenia) w przeciwieństwie do „instruowania” (np. edukowania jako przekazywania informacji).

5. Interpretacja stara się odnosić do życia człowieka jako całości. Czyli in-terpretowanie polega na szukaniu takich ujęć tematu, dzięki którym można zrozumieć czy odkryć złożone, szerokie zjawiska, związane z człowiekiem, a nie tylko poznać rzeczy i ich właściwości.

6. Interpretacja skierowana do dzieci (osoby do około 12. roku życia) wy-maga innego sposobu prowadzenia niż interpretacja dla osób dorosłych*.

* Na podstawie: Sebastian Wacięga, wpis na Muzeoblogu Małopolskiego Instytutu Kultury, Freeman Tilden i jego reguły interpretacji dziedzictwa, http://muzeoblog.or-g/2012/03/20/tilden/. Stan na 1 XII 2016.

109

Interpretacja dziedzictwa może polegać przykładowo na:

stworzeniu „autobiografii” obiektów, które opowiadają o sobie • i skłaniają zwiedzającego do rozwiązania zadań, wykonania okreś-lonych czynności – cel: uważne spojrzenie na obiekt, potraktowa-nie go w sposób indywidualny;

umożliwieniu zapoznania się z warsztatem twórcy, wypróbowania • narzędzi z artystycznego warsztatu, a nawet dotknięcia wybranych dzieł – cel: docenienie trudu włożonego w powstanie dzieła oraz ludzi, którzy odpowiadali za jego powstanie, i ich geniuszu, wytwo-rzenie osobistej więzi z obiektem;

zachęceniu do utożsamienia się z historycznymi postaciami, pró-• by zmierzenia się z podobnymi problemami, dylematami, podjęcia decyzji na ich miejscu – cel: doświadczenie historii na „własnej skó-rze”, pokazanie, że świat dawniej i dziś rządzi się podobnymi pra-wami, a ludzie z różnych epok stają przed podobnymi dylematami.

Freeman Tilden urodził się w 1883 roku w sta-nie Massachusetts w Stanach Zjednoczonych. Zmarł w 1980 roku. Drogę zawodową zaczynał od dziennikarstwa, następnie zaczął pisać opowiada-nia i sztuki teatralne. W latach 40. XX wieku zajął się tematyką parków narodowych, co stało się dla

niego impulsem do opracowania zasad interpretacji dziedzictwa, które sformułował w słynnej książce Interpreting Our Heritage, wydanej w 1957 roku. To z niej pochodzi cytowane często zdanie:

przez interpretację - rozumieć; przez rozumienie - docenić; przez docenienie - chronić.

110

Z interpretacją dziedzictwa wiąże się szczególne miejsce, zwane centrum interpretacji dziedzictwa/zabytku. Celem takiej instytucji jest umożliwienie doświadczenia miejsca, jego kultury, poznania jego historii oraz zrozumie-nie płynących z niego wartości, a w terminologii kulinarnej – stworzenie atmosfery do swobodnej degustacji i delektowania się smakami dziedzic-twa. W centrach interpretacji stosuje się różne metody prezentacyjne: wystawy stałe i czasowe, instalacje przestrzenne czy multimedia i zinte-growane z przestrzenią zabytku aplikacje mobilne. Centra służą turystom, ale i mieszkańcom, będąc przestrzenią, gdzie można twórczo spędzić czas i działać w kontekście zabytku. Organizowane są tu wykłady, projekcje filmów, koncerty tematycznie nawiązujące do historii obiektu, warsztaty i projekty edukacyjne.

Uzupełnieniem oferty szlaków kulturowych, imprez, gier, ekomuzeum może być gawędziar-stwo (storytelling). Opowieści, legendy, aneg-doty z danego regionu, opowiedziane barwnie i angażujące słuchaczy, mogą być motorem

rozwoju turystyki. Dobrze opowiedziana historia o danym miejscu czy anegdota z nim związana mogą być wartością do-daną w promowaniu i uatrakcyjnianiu regionu turystycznego. Opowieści przekazują stare historie, dają gościom poczucie współudziału w odkrywaniu tajemnicy miejsca.

111

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

CZĘŚĆ IIIdania do wypróbowania

Wino nie tylko się pija. Wino się wącha, obserwuje, podziwia, smakuje, sączy, delektuje i o winie się mówi.

Król Edward VII

Każdemu smacznego, według smaku jego.

przysłowie polskie

114

Warto się zdefiniować, aby móc znaleźć swoją drogę edukacji

Typ dziedzictwa

Przestrzeń

Czas realizacji

lekcja projekt proces dowolnie

materialne niematerialne

wewnątrz pozabudynkiem

115

Finanse

umiarkowane średnie duże

Grupa docelowa

Flaga państwa, zktóregopochodziprojekt

poziom zaawansowania

początkujący doświadczony ekspert

wszyscydzieciimłodzież dorośli

116

Smakować, a nie zaliczyćAKCJA: Zacznij rysować

wyzwanie

pomysł

działanie

Niestety, w dzisiejszych czasach ludzie zapominają, żedziedzictwemmożnasiędelektować.Częstotraktująjejakoszybkąprzekąskę i tłodozdjęć,któresekundępowykonaniu wrzucają do sieci. Jeśli chcesz zrobić coś,byinnizatrzymalisięizłapalifokusnato,cochceszimpokazać,możeszzachęcićichdorysowania.NapomysłwpadłoRijksMuseum, którew2015 roku zainauguro-wało kampanię „Zacznij rysować”, której celem byłoskłonieniepublicznościdoaktywnegozwiedzania,uważ-negopatrzeniaipoznawaniakolekcji,wodpowiedzinamasowe, bezmyślne fotografowanie i modę robieniasobieselfiezeksponatami. Rysowaćmożnaindywidual-nie–wtrakciezwiedzania,albowgrupie–naspecjalnieorganizowanych warsztatach z profesjonalistami, spo-tkaniach z kustoszami, a takżewydarzeniach,w czasiektórych wspólnie rysują uczestnicy ze wszystkich grupwiekowych.

dziedzictwomaterialne

wewnątrz dowolnyczasrealizacji

finanseumiarkowane

dlawszystkich Holandia początkujący

117

ZALETY

akcja twórczo radzi sobie z problemem, jakim jest banalizacja 9dziedzictwa, zalew bodźców wizualnych, poszukiwanie ciągłychwrażeń,brakgłębszegozainteresowaniadziedzictwem,traktowa-niegojakojeszczejednejatrakcjidozaliczenia,

akcjaskłaniadoskupienia,bacznegoprzyglądaniasię,osobistego 9kontaktuzdziedzictwem,mawalorynietylkoedukacyjne,aletak-żepomagazdobyćnowe,twórczedoświadczenie,

jestskierowanadoszerokiegogronaodbiorców,socjalizujedzie- 9dzictwo,odwołującsięjednocześniedoumiejętności,któradaw-niejwchodziławkanonedukacjimłodzieży,wykorzystujemetodę,którąsamąwsobiemożnauznaćzaczęśćdziedzictwa,

madużemożliwościzastosowania,niemusiwymagaćdużychna- 9kładówfinansowych.

http://hyperallergic.com/256575/rijksmuseum-asks-visitors-to-stop-tak-ing-photos-and-start-sketching-the-art*

*StanwszystkichpodanychstroninternetowychwczęściIIIna1XII2016.

118


i niematerialne

finanseśrednie

UNESCOproces ekspertdlawszystkichwewnątrzinazewnątrz

Chceszdotrzećzprzekazemnatematdziedzictwakulturowe-gododużej liczbyodbiorców?Chciałbyśporuszyć ludzi,skło-nićichdozaangażowanialubpoprostuzwrócićimuwagę,jakważnejestdziedzictwo?Widziałeśnamieścieznakomityplakatzachęcającydosolidarnościzpotrzebującymiimyśliszsobie,żecośtakiegoprzydałobysiętakżewkwestiidziedzictwa.Czemunie? Inspiracjędopodobnychdziałańmożestanowićkampaniaspołeczna„Unite4Heritage”zorganizowanaprzezUNESCO.Im-pulsemdoniejsązagrożenia,zwłaszczawojenne,wobecdzie-dzictwakulturowego.Jejcelemjestzachęceniedosolidarno-ścizdziedzictwemkulturowym,uwrażliwienienajegolosy,copodkreślająwykorzystanewniejfotografie,ukazująceludzkietwarzepołączonezrzeźbionymiwizerunkamizróżnychkultur.Kampaniamocnooddziałuje,nietylkowizualnie,poprzezuka-zaniespecyficznejwięziczłowiekaidziedzictwaorazosobistyton,alenajbardziejgodnepoleceniajestto,żepodajesposoby,jakmożnasięwniąaktywniewłączyć,cowprzypadkuwielupodobnychprzedsięwzięćniejestmożliweanioczywiste.Może

wyzwanie

pomysł

działanie

Solidarni z dziedzictwem

Unite4Heritage

119

tobyćwpiswmediachspołecznościowych,wyrażającyosobistąopinięnatemattego,dlaczegodziedzictwojestważne, formazainteresowaniasięlokalnymdziedzictwem,odwiedzinywlokalnychzabytkachwpisanychnalistęświatowegodziedzictwa,organizacjawydarzenia,którepodkreślisoli-darnośćzatakowanymiiniszczonymizabytkamiibędącegorodzajemhoł-dudladziedzictwa,jegoświęta.

www.unite4heritage.org/en/news/unite4heritage-7-ways-to-get-involved

ZALETY

szerokioddźwięk, 9

zwrócenieuwaginaproblemydziedzictwaświatowego,adziękitemu 9takżenalosydziedzictwazwłasnegopodwórka,połączenielokalnościiwielkiegoświata,

możliwośćuczestniczeniawakcjiomasowymzasięgu, 9

odwołaniesiędopoczuciasolidarności,wymiaruosobistego,dosad- 9nezwrócenieuwaginapotrzebęzachowaniadziedzictwa,uczynienieztegowspólnejsprawy,

podobnakampaniamadużemożliwościadaptacji. 9

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

120


i niematerialne

wewnątrzinazewnątrz

Polska odpoczątkującego,po eksperta

lekcja,proces,

dowolnie

ŚWIĘTO ZABYTKÓW

Europejskie Dni Dziedzictwa

wyzwanie

pomysł

działanie

Zdarza się, że prowadzimy działania na rzecz upowszechnianiadziedzictwaiedukacjiodziedzictwiekulturowym,aleniemożemydotrzeć z tą informacjądo szerokiegogronaosób,nie jesteśmywstanieprzyciągnąćlicznejgrupyuczestnikówalboniemożemysięprzebićznasząofertą.Wartopomyślećwówczasopołączeniusił i przygotowaniu czegośwewspółpracy zosobamibądźpod-miotami,któremogłybynampomóclubzajmująsiępodobnądonasdziałalnością.DobrympomysłemjesttakżeudziałwEuropej-skichDniachDziedzictwaKulturowego.Odbywająsięcorokuwewrześniu.Ichideanarodziłasięw1985rokuwGranadzie,wHiszpanii,podczasIIKonferencjiRadyEuro-py,naktórejministerkulturyFrancjizaproponowałzorganizowa-niew całej Europie zainicjowanychweFrancjiw1984 rokuDniOtwartychZabytków.Wówczaspo razpierwszybezpłatnieudo-stępniono zwiedzającym obiekty, do których dostęp dotychczasbyłograniczony. Inicjatywacieszyłasiętakdużymzainteresowa-niem,żew1991rokuzainspirowałaRadęEuropydoustanowieniaEuropejskichDniDziedzictwa.WPolsceEDDodbywająsięod1993roku.Kolejneedycjemająswojehasłoprzewodnie,wnawiązaniu

dlawszystkichfinanseodumiarkowanych

dodużych

121

doktóregoorganizatorzy(amogąbyćnimiinstytucjekultury,szkoły,osobyprywatne,organizacjeitp.)udostępniajądozwiedzaniaszerokiejpublicz-ności zabytki i miejsca kultury, przygotowują festyny, jarmarki, imprezyplenerowe, inscenizacje, turnieje rycerskie, wystawy, odczyty naukowe,konkursy,spotkaniaztwórcamikulturyiwieleinnychimprezoróżnorod-nymcharakterze,skierowanychdoróżnychgrupspołecznychiwiekowych.EDDmają uniwersalny charakter. Ich głównym celem jest promowanieregionalnegodziedzictwakulturowegoorazprzypominanieowspólnychkorzeniach kultury europejskiej. KoordynatoremEDDwPolsce jestNID,którym.in. prowadzi stronę internetową, gdziemożna znaleźć aktualneinformacjeorazformularzzgłoszeniadlaorganizatorówwydarzeń.

http://edd.nid.pl

ZALETY

szerokizasięgimożliwośćdotarciadoszerokiegogronauczestników, 9

dużepoledopopisudlaorganizatorów, 9

działanieumożliwiającewłączeniesięiwspółpracęwieluróżnychor- 9ganizatorów,

cykliczność, 9

umożliwieniedostępudodziedzictwanaco 9dzieńniedostępnego,

akcjadoskonaleupowszechnia zagadnienie 9dziedzictwakulturowego,

bogatyprogram,wydarzeniaodbywająsię 9zarówno w dużych miastach, obiektachznanych, jak imałychwsiach izabytkach,którepowszechnieniesąkojarzone,

atmosferaświęta. 9

122


i niematerialne

finanseśrednie

Polskaproces ekspertdlawszystkichwewnątrzinazewnątrz

Edukacja o dziedzictwie polega również na upowszechnianiuwiedzyonim ipromowaniugo.Warto to robićwprzemyśla-nysposóbizklasą. Dobrymwzorcemmogąbyćdziałaniapo-dejmowanew tymzakresieprzezwojewództwomałopolskie.Przykłademtegosąm.in.kampaniereklamowe,którewinteli-gentnysposóbodwołująsiędoróżnychaspektówregionalnegodziedzictwa. Wyrażają dumęmieszkańców regionu, pokazująjegotożsamość,zachęcającinnych,byodkryli„smakiMałopol-ski”.Odwołująsiędoznajomościpewnegokulturalnegokodu,sąestetyczne,nienachlane.Zaprzykładmogąposłużyćplakatyzobwarzankiemalbokoralami inawiązaniemdohejnałuma-riackiego,atakżeseriagadżetówpromocyjnych,któreodnosząsiędotradycyjnegorzemiosłaisztuki.Funkcjęedukacyjnąspeł-niająniejako„przyokazji”,promując,upowszechniając,atymsamymugruntowującwśródmieszkańcówpoczucieobowiązkuwzględemdziedzictwa.Częściąkampaniiwizualnychsą zresz-tą inne działania, jak np. nagroda im. Mariana Korneckiego,przyznawana za szczególne zaangażowanie na rzecz architek-

wyzwanie

pomysł

działanie

PROMOWAĆ DZIEDZICTWO

smaki Małopolski

123

turydrewnianej,organizacjaMałopolskichDniDziedzictwaKulturowego,świetnadziałalnośćMałopolskiego InstytutuKultury, doskonałewydaw-nictwa, niebanalne przedsięwzięcia odkrywające różne twarze regionu.Województwostarasięwychowaćswojąpubliczność, cochybasięuda-je,czegoświadectwemjestchoćbywysokipoziomznajomościlokalnegodziedzictwawśróddzieciimłodzieży.

ZALETY

dziedzictwo pokazane jest jako część tożsamości, powód do dumy, 9częśćkodukulturowego,cośwartościowego,cozachęcainnychdopo-znaniaregionu,amieszkańcówdodbaniaolokalnezasoby.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

124


i niematerialne


finanseodumiarkowanych

dodużych

USAprojekt,proces

doświadczonydlawszystkich

Wedukacjiwoparciuodziedzictwokulturoweczęstowpadamywpułapkęmonotonii.Odgrzewamywczorajszedania,czasemtylkoserwujemyjeniecoinaczejalbozinnymidodatkami. Tym-czasemjesttyledoodkrycia!Sposobemnaprzybliżenieświato-wegodziedzictwa,atakżedziedzictwaróżnychzakątkówPolskiiukazanialokalnychzasobówwnowymkontekściesąmiesiąceróżnychkultur,obszarówdziedzictwaihistorii.Takiewydarze-niasąorganizowanem.in.wUSA–tyglukultur.Sąpoświęconedziedzictwuhiszpańskiemu,archeologicznemu, Indianamery-kańskich, czarnejhistorii itd.Oferująuczestnikomaktywnościdla różnychgrupwiekowych,przykładowowarsztatygotowa-niatradycyjnychpotraw,odczyty,parady,pokazyinaukętrady-cyjnychtańców,wizytywmuzeach,wspólneczytanieliteraturyzwiązanejzdanąkulturą iwiele innych.Miesiącedziedzictwaskłaniajądoodkrywania swoichkorzeni i pomagająbudowaćtożsamośćwoparciuodziedzictwo.

www.smithsonianeducation.org/heritage_month/index.html

wyzwanie

pomysł

działanie

Miesiąc z dziedzictwem

jest tyle do odkrycia

125

ZALETY

organizowaniecoroczniedanegowydarzeniawychowujepubliczność, 9

zwrócenieuwaginaróżnekulturyi 9 ichdziedzictwo,

odwołaniesiędohistoriiwłasnejrodziny,korzenisłużyzainteresowa- 9niudziedzictwemkulturowymwszerokimwymiarzeiuświadamiapo-trzebęjegozachowaniaikultywowaniajakoelementutożsamości.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

126


nazewnątrz finanseodśrednichdodużych

ekspertdlawszystkichprojekt,proces

Holandia

Częsty problem z dziedzictwem polega na tym, że jest onowjakimśstopniuodseparowaneodludzi.Pozostajezamkniętewmuzeumlubinnejinstytucjiipewnegowysiłkuwymaga,bydoniegodotrzeć.Wielerobisię,bydostępdokultury,awięcidziedzictwabyłjaknajprostszyimożliwydlaszerokiegogronaosób,alejednocześnieludzitrzebadotegozachęcić,zainspiro-waćipoinformować,żetakaopcja istnieje. BardzociekawymsposobemnatowszystkosądwiepropozycjezterenuHolan-dii:„ParadaBoscha”orazhappening/flashmobdotyczącyob-razu„Strażnocna”Rembrandta.„ParadaBoscha”odbywasięcorocznie, od 2010 roku,w czerwcu nawodach kanału Her-togenbosch. To wielkie widowisko, przedstawiające na żywopostaci, sceny, kompozycje znane z dzieł Hieronima Boscha.Gromadzitłumy,oczymoczywiściedecydujenazwiskotwórcy,jakiniesamowitycharakterjegosztuki.Happening/flashmobdotyczący obrazu „Straż nocna” Rembrandta zorganizowałoRijksMuseumw… galerii handlowej.W pewnymmomenciepośród tłumu kupujących pojawili się aktorzy ubrani jak po-

wyzwanie

pomysł

działanie

Efektowne happeningi

Parada Boscha, Straż nocna

127

stacizobrazuiodegraliscenę,któraukazałatytułowychstrażnikówwak-cji–pościguzazłodziejem.NakońcuaktorzyzastygliwpozachznanychzdziełaRembrandta, tworzącżywyobraz. Dziedzictwo,wtymwypadkusztuka,dosłowniewkroczyław życiewspółczesnych ludzi, zmuszającdozatrzymaniasię,budzączaciekawienieiwtensposóbzachęcającdowizytywgaleriisztukiczymuzeum.Napodkreśleniezasługuje,żeobieodnoszącesiędomalarstwainicjatywysąbardzoefektowne,nowoczesne,aprzedewszystkiminteligentne.Sąskierowanedoszerokiegogronaosób,amimotoniestająsięludycznewcharakterze.Czyniązdziedzictwaczęśćżycia,będącstarannieprzygotowanymwidowiskiem.Sprawiają, że tradycyjniepojmowanedziedzictwo–obraz–wychodzizram,zmieniaswojąfunkcję,wartość. To przykład nadawania dziedzictwu nowych treści, szerokiegokontaktowaniaznimspołeczeństwa,fantastycznainicjatywazachęcającaludzidopoznawaniasztukiizwiedzaniamuzeówwogóle.Wyobraźmyso-biewpodobnejsytuacjinp.dziełaMatejki…

www.boschparade.nl/english

ZALETY

efektowność,możliwośćdotarciadodużejilościludzi,ciekawaforma, 9otymsięmówi,zapadawpamięć,zachęcadopójściawdanemiejsce,poznaniazabytku,malarzaitp.

UWAGI

Określeniemflashmobprzyjęłosięnazywaćsztucznytłum ludzigroma-dzącychsięniespodziewaniewmiejscupublicznymwceluprzeprowadze-niakrótkotrwałegozdarzenia,zazwyczajzaskakującegodlaprzypadkowychświadków.Wakcji uczestnicząnieznani sobie ludzie, znający jedynie jejtermin iplanowanedziałanie.Zazwyczajakcje takieorganizowanesą zapośrednictweminternetulubSMS-ów.

128


i niematerialne



dodużych

Finlandiaprojekt początkującydorośli

Niestety,dziedzictwowielukojarzysięzczymśzakurzonym,starym,skostniałym,małoekscytującym,„babcinym”,na-dającymsiętylkodoumieszczeniawmuzealnejgablocie,pozbawionymżycia imałozabawnym.Ludziepodchodządoniegozpowagą,szacunkiemi jednocześniechłodnymdystansem.WFinlandii spróbowanoodczarowaćtakiwi-zerunekdziedzictwaakcją„Hakujswojedziedzictwo”.Jestto program ciekawy zewzględu na to, że łączy dziedzic-twoinowetechnologie.Angażujeprogramistów,artystów,designerów,edukatorów,humanistówiwszystkich,którzymająpomysłnato,jakopierającsięnaotwartychzasobachdziedzictwa,stworzyćnoweprodukty,kreacjeartystyczne,koncepty,np.gry,aplikacje,sztukęwideo. Najlepszeprzy-kłady twórczych i nowatorskich rozwiązań są ocenianewramachkonkursuwkilkukategoriach,m.in.:Art&De-sign,Datavisualisation, DigitalStorytelling, Education.

www.hack4.fi

wyzwanie

pomysł

działanie

Dziedzictwo w kuchni molekularnej

Hakuj swoje dziedzictwo

129

ZALETY

projektbudziszerokiezainteresowaniedziedzictwemkulturowym,po- 9kazuje,żeonowciążżyje,możnajetwórczowykorzystywać,

projektnieboisięzabawyzdziedzictwem,zachęcadoniestandardo- 9wegomyślenia,kreatywnegopodejścia;angażujenarzeczdziedzictwaróżnetwórczeumysły,

nawetjeśliwdużejmierzepoleganazabawie,topozwalanainspira- 9cję,wymianęmyśli,umiejętności,zmianęskostniałychprzyzwyczajeń,odbiciamyśli,uzyskaniaopiniiosóbznającychsięnarzeczy,znalezieniapartneradodalszychdziałań.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

130


i niematerialne


Polska ekspertlekcja,proces,

dowolnie

Pozytywny przekaz

brama poznania

wyzwanie

pomysł

działanie

Mówićodziedzictwienowocześnie,zpasją,nietuzinkowoiwtakisposób by stawało się bliskiewspółczesnemu odbiorcy…Wzor-cowo,odbywasiętowPoznaniu,gdziedziałaCentrumTurystykiKulturowejTRAKT.InstytucjatazarządzaBramąPoznania–pierw-szymw Polsce centrum Interpretacji dziedzictwa, oraz TraktemKrólewsko-Cesarskim–miejskimszlakiemturystycznym(naktó-rymzresztąBramaPoznaniasięznajduje).Naszczególnąuwagęzasługujesposób,wjakiobie inicjatywymówiąohistoriimiastai jegomieszkańcach, używając słów, które rzadkow kontekściedziedzictwaspotykamy:sukces,motywacja,pozytywnaopowieść,wyzwanie,pokonywaniecodziennychprzeciwności,inspiracjadodziałaniairealizowaniawłasnychcelów.Toprzykładtego,jakza-ciekawićprzeszłością,umożliwiającjejodkryciepoprzezperspek-tywęidoświadczeniawspółczesnychludzi.BramaPoznaniatomiejsce,którezapomocąnowychtechnologiiłączyopowieśćodziejachkatedralnejwyspy,rozwojumiastaPo-znania z narracją o początkachpaństwapolskiego –wspólnoty,którejkolebkąjestOstrówTumski.Realizujetozam.in.zapomocąekspozycji,warsztatówitematycznychwycieczek,którepozwalają

dlawszystkichfinanseodumiarkowanych

dodużych

131

uczestnikomwczućsięwrolępostaci zhistorii („Przepisnasukces.Wy-cieczkasłodko-gorzka”–duchyzprzeszłości,np.Dąbrówki,PrzemysłaII,wsekreciezdradzająturystomprzepisynasukcesiskłaniajądowypróbo-wania różnychmetodosiągania celu; „Jesteśmywkontakcie.Wycieczkapodwysokimnapięciem”–uczestnicyzakładająbiałerękawiczki imogąpoczućsię,jakkoneserzysztuki,biorącdorękizabytkoweprzedmiotyido-tykającich.Odkrywająprzytym,jakwielewspólnegołączyichzhistorią;„Cudaitwórcy.Wycieczkazwielkimuszanowaniem”–pozwalaodkryćhi-storięiludzi,którzystalizapowstaniemkatedralnychzabytków).

TraktKrólewsko-CesarskiwiedzieprzeznajciekawszezabytkiPoznania.Or-ganizatorzyprzedstawiajągojakospektakl,wktórymbohateramisąmiastoi40pokoleńmieszkańców,którzyjebudowali.Podrodzespotykamykolej-nychświadkówhistoriiPoznania:władców,biskupów,arystokratów,miesz-czan, rzemieślników itd., a także zabytki. Ideą szlaku jest odpowiedźnapytania:DlaczegoPoznańwyglądadziśtak,anieinaczej?Jakąmentalnośćmająpoznaniacyizczegotowynika?Jakzrealizowaćzpowodzeniemto,cosobiezaplanowaliśmy?Czymydziśżyjemyinaczejniżludziekiedyś?Czymamyinneambicje,plany,marzenia?Zainteresowanimogąuczestniczyćwspecjalnychwycieczkach, zajęciachedukacyjnych, zwiedzać indywidual-niezprzewodnikiemwdłoni,atakżeskorzystaćzciekawychmateriałównastronieinternetowej.

www.poznan.pl/mim/trakt/centrum-turystyki-kulturowej-trakt,p,3162.html

http://bramapoznania.plhttp://trakt.poznan.pl

132

ZALETY

innowacyjnysposóbupowszechnianiadziedzictwa, 9

pozytywnaimotywującaopowieśćohistoriimiastaijegomiesz- 9kańcach,

wykorzystanieteoriiinterpretacjidziedzictwaF.Tildena, 9

znalezieniedoskonałegosposobunabliskiespotkaniezmiastem, 9

włączeniedoopowieściodziedzictwiewątkówiperspektywy,na 9którerzadkozwracasięuwagę,

dziedzictwoukazanezludzkiejperspektywy,wsposóbciekawydla 9współczesnegoczłowieka,

dziedzictwopotraktowanejestjakokopalniapomysłów,inspiracja 9imotywacjadodziałania,spełniarolęswoistegocoacha,

bogataistarannieprzemyślanaoferta,kierowanadoróżnychgrup 9odbiorców(istniejenawetopcjazakupuwycieczkijakoprezentu),

potraktowaniedziedzictwamiastajakocałościiukazaniegowści- 9słejrelacjidowspółczesności,

dziedzictwospełniarolęspołeczną,kształtującwięzi,będącmiej- 9scemodpoczynku,wzmacniającpoczucieprzynależności,

umożliwienieaktywnegodoświadczenia,aprzezdoświadczenie– 9docenieniadziedzictwa,

dbałośćoestetykę, 9

podkreśleniezwiązkówmiędzyprzeszłościąateraźniejszością. 9

133

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

134

Zastanawiaciesię,jakprzyciągnąćludzidoswojejinstytucjiorazwjakisposóbprzekonaćich,żedziedzictwotowspól-nasprawa?Chceciewłączyćpublicznośćwswojedziałania,zamiastpodawaćjejgotowedanianatacy? Możezainspi-rujewasprogram„Dodajhistorię”,zrealizowanyprzezMu-zeumMiastaGdyni,będącydoskonałymprzykłademparty-cypacjiwmuzeach.MuzeumzaprosiłoobecnychidawnychmieszkańcówGdynidowspółtworzeniaekspozycji„Gdynia–dziełootwarte”.Chętnimoglipodzielićsięm.in.osobisty-miirodzinnymihistoriamizwiązanymizhistoriąXXwieku,udostępnićnaekspozycjęprzedmioty,któreilustrująhisto-rięGdyni,sąświadectwemcodziennegożyciajejmieszkań-ców i niezwykłych wydarzeń, fotografiami gdyńskich bu-dynków,projektamiurbanistycznymi iarchitektonicznymi,elementamiwyposażeniamieszkań,szkół,urzędów,zakła-dówpracy,materiałamio lokalnejprzedsiębiorczościorazdokumentamiżyciaspołecznego.

www.muzeumgdynia.pl/projekty/kampania-dodaj-historie

Wspólne gotowanie z nutką osobistą

dodaj historię

wyzwanie

pomysł

działanie


i niematerialne

nazewnątrz finanseodumiarkowanych

dodużych

Polskaprojekt doświadczonydlawszystkich

135

ZALETY

kampania znakomicie przyczynia się do upowszechniania lokalnego 9dziedzictwaihistorii,atakżejegoocalenia,

kampania nie jest tylko zwykłą ekspozycjąmuzealną, ale procesem; 9dziękisprawczości,możliwościwspółtworzenia,ludziezapewnesięniązainteresująiniebędąobojętninainnepropozycjemuzeumanilosylokalnegodziedzictwa,

akcja nadaje dziedzictwu osobisty charakter, ukazuje je jako dobro 9wspólne,częśćżyciakażdegomieszkańca,

przysyłanemateriały są analizowane i weryfikowane przezmuzeum 9posiadająceodpowiedniąkadrę.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

136

Masz poczucie, że czas ucieka, a chciałbyś zrobić coś, by ocalićczyjąśhistorięalborzeczodzapomnienia?Wiesz,żesąsiadwspa-niale opowiada o czasach swojejmłodości, imasz świadomość,żetylkobabciapotrafirozpoznać,kogoprzedstawiastarafotogra-fia?Chciałbyś,abydziecizobaczyły,jakniegdyśwyglądałaszkoła,wktórejsięuczą,albojakkilkadziesiąt lattemuprezentowałsiępark,wktórymlubiąsiębawić?Jesteśwposiadaniuarchiwalnychzdjęć,dokumentówlubprzedmiotów,któreukazują, jakwciągudekad zmieniało się życie w twojej miejscowości? Amoże ktośwokolicymacośpodobnego?Rozwiązaniemmożebyćdigitaliza-cjaistworzeniearchiwumspołecznegoalbowirtualnegomuzeum.Tonarzędziesłużącenietylkoocaleniudziedzictwaizachowaniagodlaprzyszłychpokoleń,aletakżeświetnienadającesiędowy-korzystaniawedukacji,np. jakopomocwlekcjachregionalnych.PromotoremakcjitworzeniaarchiwówspołecznychwPolscejestOśrodekKarta.Jaknapisanonastronieinternetowejwww.archi-wa.org/as_o_projekcie.php?co=info: „Archiwa społeczne istniejązazwyczaj przy stowarzyszeniach, fundacjach, bibliotekach jakointegralna choć często niewyodrębniona sfera ich działalności.Gromadząfotografie,wspomnienia,nagranerelacje,dokumenty

Ziarnko do ziarnka, a zbierze się miarka

archiwa społeczne

wyzwanie

pomysł

działanie


i niematerialne



dodużych

Polskadowolnyczasrealizacji

początkujący,ekspert

dlawszystkich

137

życiaspołecznego.Wkraczająnaobszaryzwyklepomijaneprzezarchiwapaństwowe,ocalająchistoriężyciacodziennego,dzieje lokalne,opowie-ścizwykłychludzi.Niektóreztegorodzajuarchiwów,istniejącewielelat,zgromadziłypokaźnezbioryitewspółpracująnaogółzpaństwowąsłużbąarchiwalną.Większośćtojednakinicjatywyczystolokalne,znanejedyniewąskiemugronu,osamotnione.Prowadzoneczęstoprzezpasjonatów,wo-lontariuszy,którzymimobrakuwsparciazczasemstająsięspecjalistamiwswojejdziedzinie”.

ZALETY

tego rodzaju inicjatywydzięki temu, żeodwołują siędodziedzictwa 9bliskiegodanymspołecznościom,dającimmocsprawcząiodwołującsiędopoczuciaobywatelskości, znakomicieprzyczyniają siędoupo-wszechnieniaświadomościnarzeczpotrzebyzachowaniadziedzictwa,dbaniaonieiprzekazująnajegotematmnóstwoinformacji,docierajądodużejgrupyludzi,poszerzająwiedzęnatematdziedzictwa,przyczy-niająsiędojegozachowania,

jest to doskonałe narzędzie do prowadzenia działań edukacyjnych 9odziedzictwielubzwykorzystaniemjegoelementównp.przeznauczy-cieli.

UWAGI

Tworzącarchiwumlubwirtualnemuzeum,wartopamiętaćoweryfikowa-niuinformacjiorazopisywaniumateriału,segregowaniugoiodpowiednimeksponowaniu.Pozwoli touniknąćbałaganu,któryutrudniaeksploracjęzasobu lubdoniej zniechęca.Archiwumcyfrowe to duże wyzwanie techniczne.Warto wybrać rozwiązania tanie i łatwew aktualizacji, można wykorzystać np.platformyspołecznościowejakFacebookczyFlickr.

138


i niematerialne


finanseprzynajmniejśrednie

Polskaproces ekspertdlawszystkich

Znanepowiedzeniemówi:„Cudzechwalicie,swegonieznacie”.Zgadzaszsięznimichciałbyśzrobićcoś,abyzmienićtenstan? ŚwietnymwzoremdlaciebiemogąbyćMałopolskieDniDziedzic-twaKulturowego.TojednoznajwiększychcyklicznychwydarzeńukazującychipromującychbogactwokulturoweMałopolski.Coroku,podczasdwóchmajowychweekendów,możnanieodpłat-niezwiedzićkilkanaściewybranychobiektów,korzystajączmate-riałówprzygotowanychspecjalniewtymcelu,atakżepoznawaćprzeszłośćitradycjeregionu,uczestniczącwlicznychimprezachtowarzyszących. Wśród udostępnianych zabytków znajdują sięobiektymało znane lub na co dzień niedostępne, pozostająceczęstowrękachprywatnych.Prezentacjiwybranychzabytkówto-warzyszyfachowy,interesującyioryginalnywformiekomentarz,którynie tylkoopisuje, ale równieżodkrywahistorięMałopol-ski.Corokuwybierasięmotywprzewodni,najciekawszytematzwiązany z prezentowanymi obiektami iwokół nich budowanyjestprogramwydarzenia.Uzupełnieniewydarzeniastanowipor-talwww.dnidziedzictwa.pl,którypokazujewszystkiezabytkoweobiekty,jakiepojawiłysięwdotychczasowychedycjach.Można

wyzwanie

pomysł

działanie

Wielkie odkrycia na wyciągnięcie ręki

Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego

139

tuznaleźćopisyzabytków,mapyzichlokalizacją,fotografie,przewodnikiiobszernąbibliografię.MałopolskieDniDziedzictwaKulturowegopowsta-ły z inicjatywy ZarząduWojewództwaMałopolskiego, a realizowane sąprzezMałopolskiInstytutKultury.

www.dnidziedzictwa.pl

ZALETY

prezentacja różnych kategorii dziedzictwa, połączona wspólnym ha- 9słem,

działaniaprowadzonesąwdużychiwmałychmiejscowościach, 9

inicjatywaumożliwiadostępdoobiektów,któreczęstosąnacodzień 9niedostępne,pozwalanaodkrywanieregionu,dziedzictwa,którepo-zostajenieznane,zapomniane,

wydarzeniutowarzysząwysokiejklasymateriałyedukacyjne,fachowa 9obsługaprzewodnicka,

wydarzenieintegrujespołecznośćMałopolskiwokółdziedzictwaregio- 9nu,ludziebardzochętniewnimuczestniczą,

projektprzekraczaadministracyjnegraniceMałopolski,dotyczyregio- 9nuwsensiehistorycznym,

toświętolokalnegodziedzictwa,swoistalokalnatradycja,którapozwa- 9lamieszkańcomzwrócićuwagęnaswojeotoczenieicieszyćsięnim.

140

Czasem może nam się wydawać, że w miejscowości, w którejmieszkamy, nie ma nic ciekawego. Po głębszym namyśle możesię jednak okazać, że ktoś ma w domu ciekawą kolekcję starychpocztówek, w sąsiedztwie działa dobry rzemieślnik lub artysta,w kamienicy obok na klatce schodowej zachował się pięknymłodopolski witraż, a w domu dwie ulice dalej w czasie II wojny

światowejorganizowanotajnenauczanie. Przykładem,jakztakichmaleńkich elementów utkać coś wyjątkowego, są PodgórskieDni Otwartych Drzwi, organizowane w Krakowie. Jest to ini-cjatywa lokalnych aktywistów ze stowarzyszenia podgórze.pl.Od kilkunastu lat zakłady rzemieślnicze, domy, kamienice, fa-bryki,punktyusługoweotwierająswojedrzwi,bypokazaćma-terialne, jak i niematerialnedziedzictwo krakowskiej dzielnicyPodgórze. Impreza funkcjonuje niemal bezbudżetowo (poza plaka-tami i programem), gdyż siłą sprawczą są ludzie, którzy bezpłatnieprezentująswojąpracęimiejsca,zktórymisązwiązani.Wydarzenieodbywa się wweekend. Sobota to dzień „otwartych drzwi” – całyczas luboumówionychgodzinachmożnaodwiedzaćm.in. pracow-

wyzwanie

pomysł

działanie

Zachwycić się własnym podwórkiem

podgórskie dni otwartych drzwi


i niematerialne


projekt dlawszystkich Polskafinanseśrednie

doświadczony

141

nie pozłotnicze, zakład sztukaterii, elektrownię wodną, Centrum Szkła i Cera-miki, historyczne kamienice iwille, kościoły, dawne budynki fabryk iwiele in-nych. W drugi dzień odbywają się spacery tematyczne po różnych częściachPodgórza. Warto zainspirować się inicjatywą, nawet na dużo mniejszą skalę.

http://podgorze.pl/xv-pdod-pelny-program/

ZALETY

przedsięwzięcie pozwala odkryć dzie- 9dzictwomiejsca,

łączy ludzi iwpływana ichwięźzmiej- 9scem,

prostypomysł,któryowocujewspaniałąimprezą. 9

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

142


i niematerialne

nazewnątrz Hiszpania ekspertdlawszystkichfinanseśrednie

projekt,proces

Wiemy,żeistniejepotrzebaedukowaniaodziedzictwiekulturo-wym,aleczymamypomysłnato,odczegowzasadziezacząć?W którym iść kierunku? Do kogo kierować nasze działania?Jakiesąwtymzakresierzeczywistepotrzeby?Zkimnawiąże-mywspółpracę?Cozrobić,bynaszedziałaniabyłyefektywne?Wtymwypadku,podobniejakiwinnychsytuacjachsprawdzasięodpowiedź: trzebasporządzićplan. Ażedotyczytokażdegoprzypadku,dowodziprojektpodnazwą„NarodowyPlanEduko-waniaoDziedzictwieKulturowym”opracowanyprzezInstitutodel Patrimonio Cultural de España (Hiszpański Instytut Dzie-dzictwaKulturowego).Jakmożnaprzeczytaćwzałożeniach,matobyć skutecznenarzędziekoordynującewspółpracęmiędzyadministracjąpaństwowąainstytucjamiwdrażającymiprogra-myedukacyjnezwiązanezdziedzictwem,któreprzyczynisiędozwiększenia jego obecnościw szkolnictwie. Celem programujestzebraniedanychnatematedukacjiodziedzictwiewHisz-panii,zainicjowaniebadańwtymobszarze,aprzedewszystkimuczynieniezedukacjiodziedzictwiepriorytetuwplanachMini-sterstwaEdukacji,KulturyiSportuorazwładzposzczególnych

wyzwanie

pomysł

działanie

Plan bez planu się nie uda

Narodowy Plan Edukowania o Dziedzictwie

9 9 9 9 9 9 9

143

prowincjiautonomicznych,cowdalszejperspektywiemasięprzyczynićdozwiększeniaświadomościnatematwalorówipotrzebyzachowaniadzie-dzictwawśródspołeczeństwa.Wramachprogramuzaplanowanoopraco-waniemateriałówedukacyjnychodziedzictwieizwiększenieilościinicja-tywupowszechniającychwiedzęiświadomośćnajegotemat.

www.ipce.mcu.es/pdfs/PNEducPatrimonio.pdfwww.patrimonioculturayninos.blogspot.com/2015/01/plan-nacional-de-educacion-y-patrimonio.html

ZALETY

tego rodzaju plan to podstawowe narzędzie, które pozwala określić 9wytycznewedukacjiodziedzictwie,ocenićjejpotrzebyiodpowiedniona nie odpowiedzieć; odpowiednio kieruje edukacją o dziedzictwie;jestwyraźnymdowodemnajejpotrzebęiwagę,

planinicjujewspółpracęmiędzyinstytucjamizajmującymisiędziedzic- 9twem a ministerstwem oświaty; może stanowić punkt odniesienia;pozwalazainicjowaćszereginicjatyw;łączyszkolnictwoidziedzictwowspólnymcelem.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

144


i niematerialne

nazewnątrz finanseumiarkowane

Polskaprojekt doświadczonydorośli

Zajmujemysięedukacjąodziedzictwieichcielibyśmyspotkaćludzi,którzyrobiątosamo.Chcielibyśmypodzielićsiętym,corobimy, opowiedzieć o problemach, sukcesach i potrzebach,zainspirowaćsię,nawiązaćwspółpracę. Możedobrympomy-słem byłoby zorganizowanie przedsięwzięcia podobnego docyklu dorocznych konferencji „Sztuka edukacji”, organizowa-nychprzezZachętę–NarodowąGalerięSztuki?Inicjatywajestskierowanadonauczycieliorazanimatorówkulturyiedukato-rówpracujących lubwspółpracującychz instytucjamikulturyi organizacjami pozarządowymi działającymiwobszarze kul-tury,awięczajmującychsiętakżedziedzictwemkulturowym,chociażpriorytetem jestwtymwypadkuwspółczesnakultu-ra i sztuka. Ich celem jest prezentacjamożliwości włączeniatychdziedzinwszkolneprogramynauczaniaiprzedstawieniedobrych praktyk współpracy między środowiskami. Co rokukonferencjaodbywa sięw innymmieście,na terenie innegowojewództwa.Zakażdymrazemdowspółpracyzapraszanisąpartnerzyzinnegomiasta.Miejscekolejnychedycjijestwybie-ranewporozumieniu zMinisterstwemKultury iDziedzictwaNarodowego.

wyzwanie

pomysł

działanie

Edukatorzy mają głos

konferencja: Sztuka edukacji

145

ZALETY

inicjatywaprezentujemożliwościwłączeniadoszkolnychprogramów 9działańdotyczącychkultury,

stwarza szansęnawiązaniawspółpracy,wymianydoświadczeń, przy- 9czyniasiędointegracjiśrodowiskdziałającychwobszarzekultury,

działaniasąprowadzonewróżnychwojewództwach. 9

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

146


i niematerialne



dodużych

UNESCOChile

projekt, proces doświadczonydzieciimłodzież

Zastanawiaszsię,jakzaangażowaćnarzeczdziedzictwamło-dzież?Toprzecieżkonieczne,gdyżtoodniejzależyjegoprzy-szłość… A może chciałbyś skorzystać z młodzieńczej energiiiświeżegospojrzeniaalbomarzysz,byzobaczyćkolorowytłumdziewczynichłopakówwkoszulkachznapisem„Kochamdzie-dzictwo”? Podpowiedzią, jakwcielićwżycieteśmiałewizje,mogąbyćŚwiatoweForaDziedzictwaMłodych,organizowa-neprzezUNESCOod1995rokuwróżnychzakątkachświata. Tospotkanieuczniów,nauczycieliiprofesjonalistówzajmują-cychsiędziedzictwem,służącewymianiemyśliidoświadczeń,nawiązaniukontaktów,propagowaniudobrychpraktyk,upo-wszechnieniu tematu. Impreza jest częścią Światowego Pro-gramuEdukacjioDziedzictwie.Wartopodkreślić,żeinicjaty-wapączkuje,gdyżpodobne, lokalnespotkaniaodbywająsięnp.wChilepodnazwą„Młodziidziedzictwo”.

www.whc.unesco.org/en/youth-forumwww.monumentos.cl/jovenesypatrimonio/#programa

wyzwanie

pomysł

działanie

Energetyzujące spotkania młodzieży

Młodzi i dziedzictwo

147

ZALETY

młodzimająmożliwośćspotkanianowychludzizróżnychkrajów,do- 9wiedzeniasięczegośoichdziedzictwieikulturze,wymianydoświad-czeń, omówienia problemów i określenia swojej roli w zachowaniudziedzictwa;zyskująszansędziałania,

dla nauczycieli to szansa na dyskusję na temat edukowania o dzie- 9dzictwie,możliwośćzainspirowaniasię,zdobycianowychmateriałówiprzećwiczeniawpraktyce,jakznichkorzystać,wymianyspostrzeżeń,stworzeniasiecikontaktów,

dziedzictwozyskujeambasadorów,wydarzeniezwracauwagęnapro- 9blemydziedzictwaiedukowaniaonim,

to od młodych zależy przyszłość dziedzictwa, dobrze więc ich edu- 9kować,dawaćgłos, zachęcaćdokontaktów iwymianydoświadczeń;dziękitakimspotkaniommłodziczująsiędocenieni,zauważeni,wysłu-chani;edukatorzymogąusłyszeć,coichinteresuje,czegopotrzebują,wczymchętniewzięlibyudział;spotkaniasłużąbudowaniuspołeczeń-stwaobywatelskiego.

Idziedzictwokulturowe

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

148

Czyniemacieczasemwrażenia,żemłodychcoraztrudniejczymśzainteresować,azwłaszczajeślisątozabytki?Czyproponowali-ścieimkiedyświzytęwmuzeum,awodpowiedziusłyszeliście,żepoco,skorowszystkojestwinternecie?Amożeopadływamręce,gdyodkryliście,żesłowo„galeria”młodzieżykojarzysięprzedewszystkim zwielkim centrumhandlowym? Każdemu,ktopracujezmłodympokoleniem,zdarzyłosięponarzekać,żedziecinicnieobchodzi,robiącośtylkodlaocen,amyprzecieżstajemy na głowie, aby nieść kaganek oświaty… A gdyby tejmłodzieżynietraktowaćtylkojakopubliczności,słuchaczyalbowidzów,tylkozaproponowaćjejrodzajwspółpracy?Gdybyśmychoćnachwilęprzestali ją„karmić”,azaprosilidowspólnego„gotowania”?Inspiracjąmożebyćkonkurs„IoAmoiBeniCul-turali” – „Kochamdobra kultury”. Jego zadaniem jestnawią-zanie kontaktów iwspółpracymiędzy szkołami średnimi i in-stytucjamikulturyzobszaruprowincjiEmilia-Romagna,którejednoczą siły,działająw szkolno-instytucjonalnych zespołach,realizującwspólnyprojektwoparciuodziedzictwokulturoweina jegorzecz.Projektnastępniepodlegaocenie iotrzymuje


i niematerialne


lekcja,projekt

finanseumiarkowane

młodzieższkolna

Włochy doświadczony

Jak zaciągnąć dzieciaki do muzeum i nie zwariować

konkurs: kocham dobra kultury

wyzwanie

pomysł

działanie

149

dofinansowanienarealizację.Efektemkonkursumogąbyćnp.e-bookipo-święconekolekcjom,projektygadżetówdlalokalnegomuzeum,wirtualnerekonstrukcjedawnejzabudowymiejskiej,projektypromocjiturystycznejmiejsca,wystawyiichkatalogi.Pomysłyzespołówsąnajróżniejsze:jednazeszkółwBoloniiitamtejszaGaleriaMiejskaprzygotowałytorbyzarchi-walnychulotekreklamującychwystawy;wForliuczniowiestworzylifiszkiskłaniającedozapamiętanianajważniejszychobiektówzkolekcjiMuzeumEtnograficznego; w innychmiejscowościach uczniowie opracowali blog,wystawę i trasę oprowadzania po lokalnymmuzeumdlamałych dzieci,poznawalitechnikidrzeworytniczeitworzylizichwykorzystaniemswojedzieła, robilifilmynapodstawiekolekcji,pisaliprzewodnikpomiejskichparkach na podstawie dokumentów z lokalnego archiwum, pomagaliwwykopaliskachianalizieznalezionychobiektówitd.

www.ibcmultimedia.it/en/theme/i-love-ibc/www.bib-cec.eu/ioamoibeniculturali/index.php?date=6

ZALETY

projektwykorzystujepotencjałedukacyjnyinstytucjikultury,kolekcji, 9pomnikówiinnychzasobówlokalnegodziedzictwa,

zachęcadobezpośredniegokontaktumiędzyinstytucjami/opiekunami 9dziedzictwaaszkołami,

wykorzystujekreatywnośćuczniów,pozwalaimzdobyćnowedoświad- 9czeniaikompetencje,edukujeodziedzictwiepoprzezaktywności,

manamacalneefekty–instytucjedziękikontaktowizmłodzieżązysku- 9jąświeżespojrzenie,nowemateriały,któremogąpraktyczniewykorzy-stywać,amłodzimająkonkretnypunktwswoimCV.

UWAGI

Ważnejestdobreprzygotowanieuczniówdopracy,zaangażowaniepostronienauczyciela/opiekuna.

150


nazewnątrz finanseumiarkowane

Finlandiaprojekt początkującymłodzieższkolna

Rozglądaszsięponajbliższymotoczeniu,alewydajeci się, żenicciekawegownimniema.Sądzisz,żegdybyśtylkomieszkałwKrakowiealboprzynajmniejwKazimierzunadWisłąnapew-nozrobiłbyśjakąśfajnąlekcjęodziedzictwie,jakiśsuperprojektalboniesamowitewydarzenie. Przekonajsięjednak,żeczasemwystarczy naprawdęniewiele, by osiągnąćdobry efekt.Udo-wodnilitotwórcykonkursudladzieciimłodzieżynanajlepszeopowiadaniebędąceprzykłademdziedzictwaprzemysłowegoi technologicznegopt.„Opowiadaczehistorii”.Konkurszorga-nizowanowFinlandiiwramachEuropejskichDniDziedzictwa2015.Zadaniemuczestnikówbyłostworzenieopowiadaniado-tyczącegohistoriiwybranegoproduktu,np. starego telefonu,żelazka, windy, czekolady albo nawet kuchennego ręcznika. Wytycznekonkursupodpowiadały im, jakmają zabrać siędopracy,gdzieszukaćinformacji,jakzilustrowaćhistorię.Najlep-szepracenagradzanofinansowo.

www.kulttuuriperintokasvatus.fi/wp-content/upload-s/2015/04/Cultural-Heritage-Makers2015_Instructions.pdf

wyzwanie

pomysł

działanie

Na początek coś zwykłego

konkurs: Opowiadacze historii

151

ZALETY

wykorzystaniepopularnejformykonkursu, 9

pokazaniedziedzictwaprzezpryzmatzwyczajnychrzeczy, 9

dzięki zwróceniu uwagi na historie przedmiotów znanych dzieciom, 9będącychczęściąichżyciaiotoczeniauczestnicykonkursumielimoż-liwośćnietylkopoznaćhistorięichprodukcji,wytwarzania,aletakżezwróciliuwagęnaindywidualnelosyosóbznimizwiązanych,aprzeztozainteresowalisiędziedzictwem,zabytkamiiprzeszłościąwszerszymzakresie.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

152


i niematerialne

wewnątrz finanseśrednie

Kanadaprojekt początkującydlawszystkich

Szkołastwarzaróżnemożliwości,jeślichodzioedukacjędotyczą-cądziedzictwakulturowego,choćjednocześniewiążąsięztymrozmaite ograniczenia, jak np. konieczność realizacji podstawyprogramowej, problemy z organizacjąwyjść lubwycieczek. Je-ślichciałbyśzwiększyćobecnośćtematykizwiązanejzdziedzic-twemwśrodowiskuszkolnym,a jednocześniewzbogacić lokal-neżyciekulturalne,doskonałympomysłemdlaciebiemogąbyćdziałaniaodbywającesięwprowincjiNowyBrunszwik,wKana-dzie.ChodzioorganizowanewszkołachTargiDziedzictwa.Wy-darzenia składające się na to przedsięwzięcie odbywają się naterenieszkołylubpozanią.Uczniowiesamodzielnie,podokiemnauczycieliprzygotowująwystawy,pokazy,przedstawieniaiinneinicjatywy związane z lokalnym dziedzictwem. Odbiorcami ichdziałańjestcałaspołeczność,cowartopodkreślić,gdyżwPolscewiększość uczniowskich projektów ma charakter wewnętrzny. Wkanadyjskimprzypadku istotne jest to,żepracauczniówzy-skujeoddźwiękśrodowiska.Abyumożliwićszerokiejpublicznościudziałwwydarzeniu,tworzysięgrafikwydarzeń,swoistyafisz,udostępnianyna stronachnajważniejszych lokalnych instytucji.

wyzwanie

pomysł

działanie

Dziedzictwo w szkole

Targi Dziedzictwa

153

Wartowspomnieć,żeimprezajestwspieranaprzezmiejscowysamorząd,aszkołymogąuzyskaćdofinansowanienaorganizacjęposzczególnychele-mentówskładającychsięnaprogramwydarzenia.

Napolskimgrunciepróbą realizacjipodobnegowydarzenia jestkonkursdlaszkółnaorganizowaniewydarzeńwramachSzkolnychDniDziedzictwa,będącyczęściąprojektu„Sztukanakółkach”StowarzyszeniaHistorykówSztuki i Fundacji Plenerownia.W trakcie pierwszej edycji szkoły przygo-towywałym.in. gry terenowe, lapbooki, specjalnewarsztaty i spotkaniazwiązanezlokalnymdziedzictwem,akademieiwystawy.Planujesięreali-zacjękonkursutakżewnastępnychlatach.

ZALETY

inicjatywazachęcadopoznawaniadziedzictwawpraktycznysposób, 9wprowadzadziedzictwodoszkoły,dajeuczniommożliwośćpracypro-jektowej, samodzielnej kreacji, niestandardowego zdobycia wiedzy,umiejętnościinowychkompetencji.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

154


i niematerialne


początkującylekcja finanseodmałychdodużych

Polska,Francja

dlawszystkich

Gdziemożna skorzystać z bogatej oferty zajęć związa-nychzdziedzictwem? Najlepiejsprawdzić,jakwyglądaonawlokalnychmuzeach.Podajemyjakoprzykładofer-tęMuzeumNarodowegowKrakowieorazfrancuskiegoLuwru, alewarto pamiętać, żew każdej, nawetmałejplacówcemuzealnejsąprowadzonedziałaniaedukacyj-nekierowanedogruporazosóbindywidualnych,atak-żerodzinzdziećmi,seniorów,osóbzniepełnosprawno-ściami,dostosowanedowiekuuczestników,oszerokiejtematycezróżnychdziedzin.Dziękiróżnymprogramomwniektórychznichmożnauczestniczyćbezpłatnie.

www.mnk.pl/edukacja-w-mnkwww.louvre.fr/ateliers

wyzwanie

pomysł

działanie

Warsztaty muzealne

bogata oferta zajęć

155

ZALETY

wysokipoziom,różnenarzędziaimetody,szerokiwachlarzofertyedu- 9kacyjnej,regularnydostęp.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

156


i niematerialne


projekt Polska ekspertdlawszystkichfinanseśrednie

Dziedzictwozwyklewartościujemypozytywnie i traktujemyjakswoje,niejesttojednakreguła.Edukacjanarzeczdzie-dzictwapolega takżenakształtowaniupostawyotwartości,tolerancji, szacunku i ciekawościwobec różnychkultur,wy-znań, obyczajów, grup. Przykładem, jak to robić,może byćwielkieprzedsięwzięcieMuzeumHistoriiŻydówPolskichPO-LIN – trzyletni program edukacyjno-kulturalny „Żydowskiedziedzictwokulturowe”. W jego ramach zaplanowano3 ty-siącewydarzeń,m.in.warsztaty,wykłady,debaty,spotkania,inicjatywymiejskie,działaniawprzestrzenimiejskiej,wysta-wyczasoweiobjazdowe,rezydencjeartystyczne,publikacje,aplikacjenaurządzeniamobilne,wirtualnespacery,gryedu-kacyjne. Toprzykład tego, jakwoparciuo zasobydziedzic-twa kształtować postawy społeczne, uczyć funkcjonowaniawwielokulturowymświecieinaróżnesposobyczerpaćzdo-robkuminionychpokoleń.

wyzwanie

pomysł

działanie

Budowanie postaw w oparciu o dziedzictwo

Żydowskie dziedzictwo kulturowe

157

ZALETY

opracowanykompleksowyprogramdziałańobejmujewieleróżnorod- 9nychnarzędziiformedukacyjnych,jestskierowanydoszerokiegogro-naodbiorców,bardzodobrzeprzygotowanymerytorycznie,wizualnie,promocyjnieitd.,coumożliwiaskutecznezwrócenieuwaginadziedzic-twopolskichŻydów ikształtowanieza jegopomocąpostawyotwar-tości, tolerancji,ale takżepoczuciaobywatelskiegowyrażającegosiętroskąofragmentdziedzictwaPolski.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

158

finanseumiarkowane

projekt doświadczonydziedzictwomaterialne

nazewnątrz Polskadlawszystkich

Jakożywićlokalnezabytki,wykorzystaćichpotencjałedukacyj-nyiwłączyćwtoknauczaniaszkolnego?Jakkształtowaćwśródmłodychpoczucieodpowiedzialnościzadobrakulturyorazspra-wić,bybylidumnizmiejscapochodzenia?Jakpokonaćbarierywdostępiedokultury,gdysięjestmieszkańcemmałejmiejsco-wości?Jakprzekonaćmieszkańców,żemająusiebieprawdziweskarby,ipokazaćim,jakoniedbać? Podpowiedzią,jaktozrobić,możebyćprojekt„Sztukanakółkach”.Polegaonnaorganizowa-niuwarsztatówdlamłodzieżyszkolnejimieszkańców,swoistych„lekcjimuzealnych”wzabytkachpołożonychwmałychmiejsco-wościach.Wwiększościsątokościoły–zracji ichdostępnościorazwalorów historycznych i artystycznych. Zajęcia prowadząhistorycy sztuki z przygotowaniem pedagogicznym. Ich kon-tekstem jest regionalne dziedzictwo kulturowe, które umożli-wiaprzekazanie szereguwiadomości zeświatakulturywogó-le.Uczestnicy uczą się przedewszystkimpatrzeć, dedukować,pracowaćsamodzielnieiwgrupie.Zdobywająnowekompeten-cjeidoświadczenia,stającsięświadomymiodbiorcamikultury.Poznająm.in.pojęciazzakresuarchitektury,ucząsięopisywaćdziełasztuki,identyfikująichtemat,tropiąśladyróżnychepok,

wyzwanie

pomysł

działanie

Ożywić lokalne zabytki

sztuka na kółkach

159

którezostawiłynabudowliswepiętno.Dowiadująsię,jakozabytekdbać,zastanawiają,dlaczegojestważnydlamiejscowości,ijaksprawić,byinnichętnie go odwiedzali i doceniali. Warsztaty mają formę interaktywną,prowadzącywykorzystująróżnemetodyoraznarzędziaedukacyjne,m.in.kartypracy.Dziecizregułynajbardziejinteresujetzw.kuferekMonyLisy,wktórymzgromadzonoróżneprzyrządyimateriałyzwiązanezpracąar-tystyikonserwatora.Zabytekjestbaządoszeregudziałańtwórczych,np.tworzeniaplakatumiejscowości,komiksuolosachzabytkuitd.Projektjestrealizowanyod2009rokuprzezStowarzyszenieHistorykówSztukiiFunda-cjęPlenerownia.www.sztukanakolkach.pl

ZALETY

projektedukujeodziedzictwiewnajbliższymotoczeniuipoprzeznie, 9sprawia,żeprzestajeonobyćczymśabstrakcyjnym,astajesięprzed-miotemwspólnejtroskiiczymśosobistym,edukacjakulturalnaodbywasięw 9 oparciuopotencjałlokalnegodzie-dzictwa,któreczęstopozostajezapomniane,nierozpoznane,niedoce-nione;mawymiarpraktyczny;projektwprowadzadziedzictwowtoknaukiszkolnej,

dzięki udziałowi w projekcie odbiorcy postrzegają dziedzictwo jako 9częśćswejtożsamości,stająsiędumnizmiejscazamieszkania,

odbywasięwterenie,przedewszystkimwmałychmiejscowościach, 9gdziejestutrudnionydostępdotakichinicjatyw,

jest toprzykładdlanauczycieli, żemogąprowadzićwzabytkachpo- 9dobnezajęcia,projektuczyich,jaktociekawiezrealizować,

jestbezpłatnydlauczestników. 9

160

wyzwanie

pomysł

działanie

Dziedzictwo przekracza próg szkoły

Zaproś Szlak TeH2O do swojej szkoły!

Przypuśćmy,żestworzyliśmyszlakkulturowy.Jakprzyciąg-nąćdoniegoszkoły?Jakjezaktywizować?Jakimopowie-dziećodziedzictwienatymszlaku,abyzachęcićichdojegoodwiedzenia?NadobrypomysłwpadlioperatorzySzlakuWody,PrzemysłuiRzemiosłaTeH2OwBydgoszczy.Wymy-śliliprogramdlaszkółpn.„ZaprośSzlakTeH2Odoswojejszkoły!”. Projekt został skierowany do uczniów starszychklasszkółpodstawowychorazgimnazjów.Opierasięnajed-nejgodzinielekcyjnej,podczasktórejsąprezentowanewy-braneobiektySzlakuWody,PrzemysłuiRzemiosłaTeH2OwBydgoszczy.Centralnympunktemzajęćjestkuferzawie-rający artefakty z obiektów szlaku. Edukator prowadzącyzajęcianaichpodstawieopowiadaobydgoskimdziedzic-twieindustrialnym.Uczniowielosująprzedmiotyzeskrzy-ni,aedukatorwyjaśnia, z jakimmiejscemsięonewiążą,przybliżajegohistorię,anastępniewspólniezuczestnika-mizastanawiasię,jakobiektyzeszlakuwpłynęłynażyciemieszkańcówBydgoszczy.Podsumowaniemzajęćjestwrę-


i niematerialne

wewnątrz dlawszystkich Polska doświadczonylekcja finanseumiarkowane

161

czeniemateriałówinformacyjnychnatematszlakuorazlegitymacji„KlubuFanówSzlakuTeH2O”,wktórejuczniowiemogązbieraćpieczątkipodczaswycieczekszkolnychiindywidualnych.

ZALETY

świetnysposóbnaupowszechnieniedziedzictwaiofertyedukacyjnej 9wszkole,możliwośćdotarciadouczniów,

ciekawysposóbprowadzeniazajęć. 9szkoła

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

162

wyzwanie

pomysł

działanie

Kulturalny dialog wczoraj z dzisiaj

kod architektury

Czasemwpadamywpułapkę:zadziedzictwouważamywiekowezamki, pałace, pomniki, stare kościoły i tym podobne obiekty.Trudnonamprzyjąć,że jegoczęściąsąrównieżblokizaoknem,place miejskie czy budynek huty. Przecież są takie… nowocze-sne. Co w nich takiego szczególnego? Nie mają nawet stu lat.Problemtakiegopostrzeganiadotykadziedzictwawielumiejsco-wości.Ojegowartościtrzebaprzekonywaćnawetsamychmiesz-kańców.Abypodejrzeć,cowtakimwypadkurobić,odsyłamydoStalowejWoli,miasta,którepowstałowramachbudowyCentral-negoOkręgu Przemysłowegow latach 30. XXwieku. DziałającetamMuzeumRegionalne stara się twórczopropagowaćmoder-nistycznedziedzictwoiwykorzystywaćjedoprowadzeniawielo-torowej edukacji kulturalnej.W 2014 roku zrealizowało projekt„Kodarchitektury”,którymiałnacelunowoczesnąedukacjęprze-strzennąiarchitektonicznąnaprzykładziehistorycznejzabudowyiurbanistyki.Programuczyłszacunkudohistoriimiejsca imałejojczyzny. Pokazywał miasto w szerszym aspekcie, prowokowałdodyskusjioproblemachwspółcześniedotykającychprzestrzeń,uczył nowychpojęć z zakresuarchitektury i kształtowaniaprze-


i niematerialne


Polskafinanseśrednie

doświadczonylekcja,projekt

dzieciimłodzież

163

strzeni,atakżeumożliwiałodkrycie,jakwielełączyarchitekturęzróżny-midziedzinamiżycia inauki.Naprogramskładałosię5modułówtema-tycznych/warsztatowych:„Kodarchitektury”–architekturawkontekściesztuki,matematyki,historii;„Jedendzieńzżyciamiasta”–rolazmysłówwodbiorzeprzestrzeni;„Szklanedomy”–architekturaiwzornictwowli-teraturze;„Miastonamedal”–procespowstawaniamiasta i czynnikówwpływającychnajegorozwój;„Wmiejskiejsieci”–ćwiczenianaorientacjęwterenie,czylianalizyplanówimap.Każdyblokzajęćposiadałoddzielnieopracowanekartypracydlaucznióworazkonspektydlanauczycieli.Wpo-znawaniukoduarchitekturyuczestnikompomagała12-letniaHania,któ-rejpamiętnikstanowiłczęśćkartpracywykorzystywanychwewszystkichmodułach zajęć.Dziewczynkaopisywała swoje spostrzeżenia iprzygody,którychtłembyłapowstającaStalowaWolaijejarchitektura.Haniazosta-łatakżebohaterkąksiążeczkipt.Miasto na medal,wzbogacającejprogramedukacyjny i opowiadającej o początkach miasta. Program uzupełniałainteraktywnawystawapolskichdesignerówprojektującychtekturoweza-bawkiarchitektonicznepn.„Papierowemiasto”.ProjektzostałwyróżnionywXXXVedycjiKonkursunaWydarzenieMuzealneRokuSybilla2014wka-tegoriiedukacja.

ZALETY

twórczepodejściedodziedzictwamiejsca iwy- 9korzystaniegodoszerokiejedukacjikulturalnej,

powiązanie dziedzictwa ze współczesnością, 9umożliwienieichprzenikaniasię,

bogatyprogram,złożonyzkilkuelementów,oddziaływającychindywi- 9dualnieorazłącznie,

edukacja o dziedzictwie umożliwia zdobycie szeregu kompetencji 9iumiejętności,

integracjaspołecznościwokółdziedzictwa, 9

znalezieniesposobunamówienieodziedzictwie,któreniejestłatwe 9wodbiorze,znaneipowszechniepozytywniewartościowane.

164

lekcja doświadczonydziedzictwomaterialne

nazewnątrz WielkaBrytania,Islandia,Polska


dodużych

młodzieższkolna

Jeśli szukasz pomysłu na ciekawe zajęcia dotyczące dziedzic-twa, może pomyśliszoczymśzwiązanymzarcheologią?Inspira-cjąmogąbyćdwieinicjatywy:„HeritageHeroes”–„Bohaterowiedziedzictwa”zWielkiejBrytanii i„Szkołaarcheologiidladzieci”zIslandii.Obieangażująszkołyorazlokalneinstytucjezwiązanezdziedzictwem,zachęcającw tensposóbuczniów inauczycie-li doodkrywaniadziedzictwa znajdującego sięnawyciągnięcieręki. Polegają na organizowaniu warsztatów edukacyjnych dlauczniów w różnym wieku (głównie 6-15 lat), dających szansęwyjściapozaklasęizyskanianiezapomnianychprzeżyć.WIslan-diizajęciaodbywająsięczęściowonaterenieszkoły,aczęściowowterenie.Zapoznająztym,czymjestarcheologia,czymsięzaj-muje,naczympolegapracaarcheologa.(Wartowspomnieć,żeichorganizator,IslandzkiInstytutArcheologiczny,oferujeponad-tomiesięcznykursarcheologicznydlachętnychstudentówzcałejEuropyiUSA).ProjektszkockijestorganizowanyprzezorganizacjęArcheologyScottland.Jegoistotnączęściąsąspecjalneszkoleniadlanauczycieli, przygotowującedo interpretowania i używaniazasobów dziedzictwa w klasie. Tematyka oferowanych warsz-tatówróżnisięwzależnościodrodzajuzabytków,któremożna

wyzwanie

pomysł

działanie

Czas na archeologię

Bohaterowie dziedzictwa

165

znaleźćwdanymregionie.Dzieciucząsiętechnikdokumentacyjnych,eks-plorująmiejscepodokiemfachowców,sporządzająopisyizdjęcia,biorąudziałwzaaranżowanychwykopaliskacharcheologicznych,wykonująróż-neobiektyprzyużyciudawnychtechnik,ucząsięczytaćhistorycznemapy,fotografielotniczeinaichpodstawieodkrywająokolicę.Nastronachorga-nizacjisądostępnescenariuszezajęćorazbroszuradlanauczycieli.Insty-tucjaproponujetakżeedukacyjnezestawydowypożyczanianapotrzebyszkół,np.poświęconeepoceżelaza.

Wartowspomnieć,żeinagrunciepolskimpowstająpodobneinicjatywy,czegoprzykłademjestprojekt„ObjazdoweMuzeumArcheologiczne”re-alizowanyprzezMuzeumOkręgowewSandomierzu.

www.archaeologyscotland.org.uk/our-projects/heritage-heroeswww.archaeologyscotland.org.uk/learningwww.instarch.is/english/index.htmlwww.archeologia-sandomierz.pl/?sekcja=objazdowe_muzeum_archeolo-giczne

ZALETY

projektumożliwiazdobycienowychdoświadczeńiumiejętności, 9

projekt umożliwia kontaktmiędzy różnymi ludźmi, profesjonalistami 9i amatorami,

projekt stwarzamożliwośćnaukipozaklasą,od- 9krywania dziedzictwa, a dzięki temu budowaniasilnych społeczności, świadomychswej tożsamo-ściidumnychzmiejscazamieszkania,

projektupowszechniadobrepraktyki,odczarowu- 9jearcheologię,umożliwiakontakt zprofesjonali-stamiw tej dziedzinie, uczy dobrych praktyk naprzyszłość.

166


i niematerialne



dodużych

doświadczonylekcja Hiszpaniadlawszystkich

Ofertazajęćpozalekcyjnych,zktórychmogąkorzystaćdzieci,jestbardzoszeroka:judo,robotyka,ceramika,językchiński.Rozma-itewarsztatymogątakżestanowićuzupełnienie lekcjiwszkolelubedukacjiprzedszkolnej.Jeśliposzukujeszczegośoryginalne-goipożytecznego, możepomyśliszozajęciach„Dziedzictwodladzieci”? Takicyklpn.„Patromonioparaniños”jestorganizowanywHiszpaniiprzezstudioARAE.Zasługujenauwagęzewzględunapraktycznywymiarproponowanychzajęć,gdyżwiększośćztych,któredotyczątematykidziedzictwa,zazwyczajjestbardziejopar-tanateorii.Woferciestudiasąm.in.warsztatybudowaniatra-dycyjnychdomów,robieniagargulcówimozaik. ARAEposzukujesposobów,byprzybliżyćdziedzictwowspółczesnemuczłowieko-wi,wykorzystującróżnenowoczesneśrodkiinarzędzia.Głównymcelemwarsztatówjestuspołecznienie,socjalizacjadziedzictwa,uczynieniezniego„rzeczywspólnej”.Warsztatymającharakterkomercyjnyorazodbywająsięześrodkówpublicznych.

www.araepatrimoniokids.wordpress.com/2014/10/01/nuestro-s-paisajes-culturales-la-barraca-valenciana/comment-page-1/#comment-14

wyzwanie

pomysł

działanie

Budujemy, układamy, lepimy

Dziedzictwo dla dzieci

167

ZALETY

atrakcyjnaformazajęć,aktywna,wykorzystującatechnikiartystyczne, 9opartabezpośrednionazasobachlokalnegodziedzictwa,copraktycz-nieupowszechniaświadomośćnajegotemat,

dziękisamodzielnemuwykonaniuróżnychobiektówuczestnicynabiera- 9jąosobistegostosunkudodziedzictwa,stajesięono„rzecząwspólną”.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

168


i niematerialne



dodużych

lekcja dlawszystkich ekspertWielkaBrytania

Częstonarzekasię,żewpolskichszkołachzadużojestteorii,azamałopraktyki.Uczniowie siedzą znosemwpodręcznikach, za-miastuważnie rozglądać siędookoła. Lekcjepolskiego,historii,plastykiimatematykinajczęściejodbywająsięwklasie.Owszem,uczniowie jeżdżąwprawdzienawycieczki,ale ichprogramnie-rzadko dotyka chorobamacdonaldyzacji czy disneylandyzacji –zamiastmiejsciwydarzeńoprawdziwejwartościzpunktuwidze-nianauczaniaodziedzictwie,naichtrasiepojawiająsiępunkty,którewięcejwspólnegomajązrozrywką,choćstarająsiętoukryćpodpłaszczykiemedukacji(wrodzajuwizytynazamkuistrzelaniazplastikowegołuku).Napewnosporomożnajeszczezrobić,abyusprawnićwspółpracęnaliniiszkoła–instytucjazwiązanazdzie-dzictwem. Wzorcowoodbywasię towWielkiejBrytanii, gdziewyjściezeszkołynazajęciajesttraktowanejakocośnaturalne-go,oczywistego,będącegokonsekwentnymuzupełnieniemlekcjiwklasieiważnączęściąprogramuszkolnego.Przykładem,jaktozorganizować,możebyćdziałalnośćorganizacjiEnglishHeritage,któraopiekujesięnajważniejszymiangielskimizabytkami(zamka-mi,mostami,pomnikami,ogrodami,architekturąmiejską,ruina-

Modelowa współpraca ze szkołą i nie tylko

Działalność English Heritage

wyzwanie

pomysł

działanie

169

mirzymskimiitd.),m.in.Stonehenge,oferującbogatyprogramedukacyjnydlaszkół.Genialnymrozwiązaniemjestto,żenauczycielzapomocąkilkukliknięćmyszkąmożezaplanować,gdziezabraćuczniówwzależnościodtematu,jakiomawianalekcji.Nastronieinternetowejmożnaznaleźćpro-pozycjewycieczekprowadzonychprzezekspertów,indywidualnychwycie-czekdlanauczycieli,umożliwiającychimwcześniejszeprzygotowanielekcji,pakietymateriałówedukacyjnychdowykorzystaniaiwypożyczenia,wtymkonkretnepropozycjewarsztatówzwiązanychzlekcjamigeografii,historiiitd.orazkształceniazwieludziedzin.Przykażdymtemaciezajęćznajdujesięinformacjaowiekuuczniów,którzymogąznichskorzystać,atakżein-formacje praktyczne. Proponowanewarsztaty pozwalają na odgrywanieról,eksperymentowanie,doświadczanie,zanurzeniesięwdanejepoce.Sąinteraktywne,wykorzystująszeregrekwizytów,umożliwiająinterpretacjęisamodzielnełamaniekodówkulturowych.Odpowiedniaofertajestkiero-wanatakżedlaturystówindywidualnychorazrodzinzdziećmi.

www.english-heritage.org.uk/learn/school-visits

ZALETY

mądraoferta,wysokajakośćdziałań,odpowiedzialność,dbałośćoza- 9bytki na wszystkich obszarach, a dzięki temu dawanie znakomitegoprzykładu,otwartośćnaludzi,włączanieichwdziałania,

niematumowyorobieniuzzabytkuDi- 9sneylanduczyotaniejrozrywcewstro-jachrycerzynatlezamku; jestpoledomądrego spotkania z ludźmi, umożli-wienie im rozrywki, ale inteligentnej,nawysokimpoziomie,owalorachedu-kacyjnych;instytucjawychowujeswojąpubliczność.

9 9 9

170


nazewnątrz Peru,Norwegia

projekt doświadczonydlawszystkichfinanseodumiarkowanych

dodużych

wyzwanie

pomysł

działanie

Zadbać o dziedzictwo

OŻywiam swoje dziedzictwo

Opiekąnadzabytkamiiichochronązajmująsięróżnepowołanedotegoinstytucje,aleniesąonewstaniedotrzećwszędzieiwszystkimsięzająć.Dobrostandziedzictwakulturowegozależywdużejmierzeod lokalnychspołeczności,któremogązadbaćchoćbyoporządko-wanieterenuwokółhistorycznegoobiektu. Dobrywzorzecstanowiąprzedsięwzięciapolegającenaedukowaniu i kształtowaniupostawwobec dziedzictwa dzięki konkretnej pracy na jego rzecz, którychprzykładem jest kampania „Yo doy vida ami patrimonio” – „Oży-wiam swoje dziedzictwo”, organizowana w Peru, oraz akcja „Im-proveaheritagesite”–„Dbamohistorycznemiejsca”,realizowanawNorwegii.PierwszainicjatywazostałapodjętaprzezwładzeCuzco,miastapełnegopamiątekprzeszłości.Mieszkańcy,wtymuczniowieszkółróżnychstopni,sązachęcanidotego,bysamodzielniezadbaliohistoryczneotoczenie,podejmującpraceporządkowew rodzajuusunięciamchuczybazgrołówzfasadbudynków,oczyszczeniazna-pisów i nieczystości kamiennych inkaskichmurów, porządkowaniaskwerówwokół pomników i ulic itp. Druga inicjatywa odbywa sięna obszarze Norwegii i polega na angażowaniu dzieci imłodzieżyszkolnejwdbanie omiejsca o historycznym znaczeniu, przy czymwdużejmierzesątoobiektyregionalne,niewielkie,np.porzuconeruiny,pomniki,grobowce,fragmentykrajobrazukulturowego.Mło-dzi ludzie porządkują ich otoczenie, dbają o to, by były dostępne

171

(np.koszątrawniki,pieląotoczeniezchwastów,zbierająśmieci,dbają,byznakinformacyjnybyłdobrzewidoczny), szerząna ich tematwiedzę (np.przygo-towują ulotki,mapki, organizują akademie, spotkania). Przedsięwzięcie jestorganizowaneprzezNorwegianHeritageFoundationod2000 roku.W2012roku zyskałoGrand Prixw konkursie EuropeanUnion Prize for CulturalHe-ritage,organizowanymprzezstowarzyszenieEuropaNostra(zajmujesięonodbaniemodziedzictwokulturoweinaturalneEuropy)wkategorii„Edukacja,Ćwiczenie,Podnoszenieświadomości”. Jurynagrodypodkreśliłopedagogicz-newaloryakcjiizaangażowaniauczniównarzeczdziedzictwa,którewinnymwypadkupopadłobywzapomnienieiniszczałoby.Aktywnapracauświadamiamłodym,żewichotoczeniuznajdująsięprawdziweskarby,którychwartośćnapierwszyrzutokaczęstopozostajeniedoceniona.Wartoprzypomnieć,żewPolscekiedyśteższkołydbałynp.ostarecmentarze,pomniki.Dobrzetegorodzajuzwiązkimiędzyszkołąadziedzictwemkontynuować.

www.infoans.org/en/sections/news/item/1505-peru...www.youtube.com/watch?v=PD7-Qyajz9Mwww.europanostra.org/awards/93/

ZALETY

korzystająobiestrony:zabytki,lokalnedziedzictwo,którejestutrzymywa- 9newdobrymstanie,żyje;októreludziedbają,orazosobyangażującesięwprojekt,któremająmożliwośćpogłębieniawiedzyohistoriiokolicy,po-znaniajejdziedzictwa,sprawdzeniasięwpraktycznejpracy,

młodziucząsiędobrychnawykównaprzyszłość,wspólnedziałanietodla 9nichrodzajzabawy,widząefektyswojejpracy,mogąpoczućdumęzsiebie,swojejokolicy,budowaćwoparciuodziedzictwoswojątożsamość.

UWAGA

Wprzypadkutegorodzajuinicjatywwartoskontaktowaćsięzkimś,ktomożeudzielićfachowychradodnośniepodejmowanychdziałań,abyniewyrządziłyoneszkody.

172


i niematerialne

nazewnątrz finanseśrednie

NiemcyIslandiaRumuniaSłowacjaTurcja

WielkaBrytaniaprojekt ekspertdlawszystkich

Chciałbyś wykorzystać potencjał edukacyjny lokalnego dzie-dzictwa?Amożemyśliszozaangażowaniuwolontariuszywja-kieś przedsięwzięcie związane z dziedzictwem, np. prace przykonserwacjizabytków? Dobrzejestpołączyćjednozdrugim,copotwierdzaprogram„EngagingVolunteers inEuropeanHerita-geDiscovery”–„Angażujemywolontariuszywodkrywanieeu-ropejskiegodziedzictwa”. Pozwalaonwolontariuszomzróżnychkrajów na włączenie się w różne zadania związane z historiąi dziedzictwem, np. wwykopaliska archeologiczne, konserwa-cjędziełsztuki,rewitalizacjęprzestrzenizabytkowych,badania,szkolenia, prowadzeniewarsztatów, oprowadzanie grup i innepodobneakcjenabaziedziedzictwa,apoprzeztedziałanianazdobycienowychkompetencjiiumiejętności. Projekt skierowa-ny jest do studentów,nauczycieli orazwszystkich, którzy chcąuzupełnićwykształcenie,zdobyćnoweumiejętności i rozwinąćkarierę. JestrealizowanyprzezorganizacjęnonprofitGrampusHeritageandTraining ze środkówpozyskanych zUnii Europej-skiej (organizacja zajmuje się m.in. promowaniem programu

wyzwanie

pomysł

działanie

Sposób na wolontariat

Angażujemy wolontariuszy w odkrywanie europejskiego dziedzictwa

173

uczeniasięprzezcałeżycieLeonardoDaVinciTrainingProgramme).Łączypartnerówzróżnychkrajów.Przykładowedziałaniapodjęteprzezpartne-rówwramachEVEHD:działaniawobrębietradycyjnegobudownictwa–naterenieNiemiec,Słowacji iWielkiejBrytaniiorganizowanoszkoleniapo-święconebudownictwuzgliny;wRumuniiwypalaniuwapna iwykorzy-staniugodotworzeniamalowidełnaściennych;naIslandiipracowanonadrekonstrukcjądomostwaWikingówztradycyjnychmateriałów;ciekawympomysłembyłyszkoleniapoświęconetradycyjnejkuchni,tekstyliom,ana-wetpogańskimwierzeniomróżnychkrajów.Organizatorzychcąwesprzećindywidualnezainteresowaniakandydatóworazichkompetencjewsekto-rzekreatywnymikulturalnym.Dziękizdobytymwiadomościomidoświad-czeniomuczestnicymogąpracowaćpotemjakonp.lokalniprzewodnicy.

www.grampusheritage.co.uk/projects/evehd

ZALETY

możliwośćwymianydoświadczeń,zdobycianowejwiedzyiumiejętno- 9ści,poznanianowychmiejsciludzi,ważnypunktwCV,rozwójosobistyizawodowy,

konkretnapracanarzeczdziedzictwa i jegokultywowania,uświado- 9mieniejegoproblemówwpraktyce.

174


nazewnątrz finanseodumiarkowanych

dodużych

WielkaBrytania

proces doświadczonydlawszystkich

Nieraznatrafiamynaniegowtrakciepodróży.Czasemznajdujesięw naszym sąsiedztwie.On. Zabytek zaniedbany, zapomnia-ny,zostawionynapastwęczasu,zielskaiwandali,samotny,niewzbudzający w nikim, prócz pasjonatów, zapaleńców i innychmaniaków, cienia uśmiechu. Jest na to recepta! Jest nią akcja„AdoptaMonument”–„Zaadoptujzabytek”,polegającana„ad-opcji” zabytków archeologicznych przez grupy wolontariuszy,któremogązaopiekowaćsięnimi,wzamianzatozyskującmoż-liwośćpogłębienia swoich zainteresowań.Topomysłna to, jakzaangażowaćpasjonatównarzeczlokalnegodziedzictwa. Celemogólnymprogramujestpoprawastanuzabytku,dostępudonie-goorazumożliwieniejegointerpretacjiszerokiemugronuosób.Wpraktyce chodzi np. o zadbanie o otoczenie zabytku,moni-torowanie jegostanu,opracowaniemateriałówinformacyjnychiupowszechnieniewiedzynajegotematnp.poprzezorganizacjęodczytówczywarsztatów. Organizatorakcji,CouncilforScottishArchaeology(CSA),oferujepomocworganizacjiśrodkównaba-daniaczykonserwację,wnawiązaniuwspółpracyzodpowiedni-mi specjalistami, opracowaniu planu działań konserwatorskichczy projektu funkcjonowania obiektuw przyszłości. Proponujerównieżpraktyczneszkoleniadlaopiekunówzabytków.

Wszystkie ręce na pokład

Zaadoptuj zabytek

wyzwanie

pomysł

działanie

175

Todobrypomysłnaożywienieideispołecznychopiekunówzabytków.

www.archaeologyscotland.org.uk/our-projects/adopt-monumentwww.archaeologyscotland.org.uk/sites/default/files/Chapter%2013.pdf

ZALETY

programangażujewolontariuszyidziękiichpracypozwalazachować 9lokalnedziedzictwo,

wolontariuszezdobywająnoweumiejętnościiwiedzę, 9

zaangażowaniewprogramumożliwiazdobycieśrodkówfinansowych 9nakonserwację(osobyzatrudnioneprzyprogramiepomagająapliko-wać o środki); sprawia, że zabytki nie są pozostawione same sobie,alokalnespołecznościmająwsparcie,konkretnąpomoc,zabytekniejestdlanichciężarem.

UWAGI

Ważne, aby adopcja odbywała się przy zaangażowaniu specjalistów, jakilokalnejspołeczności.Adopcjatodobraokazjadowymianywiedzyipasjipomiędzynimi.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

176

ekspertdziedzictwomaterialne

nazewnątrz Francja,Albania

finanseśrednie

dlawszystkichprojekt

Czyznaszskądśtenschemat:wzabytkuwtwojejmiejscowościpracują konserwatorzy, coś robią, ale dokładnie co, nie widać,gdyżwszystkoodbywasięzazasłoną.Pozakończeniuprackon-serwatorzyznikają,zabytekjestwprawdzieodnowiony,alenicsięwnimszczególnegoniedzieje. Amożezorganizowaćtowszyst-koniecoinaczej?Tak,byumożliwićkontaktnaliniikonserwato-rzy–mieszkańcy–zabytek?Możeszpomyślećorozwiązaniach,które stosują dwie organizacje: francuska Rempart i działającanaobszarzeBałkanówCulturalHeritagewithoutBorders–Dzie-dzictwokulturowebezbarier, iwycisnąć zprocesukonserwacjimaksimumedukacyjnychsoków.Obastowarzyszeniazapraszajądoprac renowacyjnychprzy zabytkachwolontariuszy z różnychkrajów.Mogątobyćosobyindywidualneorazgrupy,np.młodzieższkolna.Obozywolontariackiepołączonesązkursamiiwarszta-taminatematdziedzictwa.Ichuczestnicyzdobywająwiedzęzza-kresusztuki,architektury,historiikonserwacji,dziedzictwaeuro-pejskiegoorazpraktyczneumiejętnościm.in.rysunkuczytechnikkonserwatorskich.Wspólnapracaumożliwiaimspotkanieidialogponadpodziałami,comaznaczeniezwłaszczawmiejscachtakich

wyzwanie

pomysł

działanie

Dziedzictwo łączy

Rempart i Dziedzictwo Kulturowe bez barier

177

jakBałkany.Istotnączęściądziałańjestzaangażowaniewprzedsięwzięcielokalnychspołeczności,coumożliwiaiminterpretacjęizyskanieświeżegospojrzenianaswojedziedzictwo.Propozycjesąnajróżniejsze:odsztukite-atralnejnatematmiejscapoksiążeczkidladzieci.Mieszkańcybiorąudziałwburzymózgówdotyczącejfunkcjonowaniamiejscapozakończeniukon-serwacjiiangażująsię,byprzygotowaćnp.programedukacyjnydlaszkółzuwzględnieniemodnowionegozabytku.Tomasens.

www.rempart.com/en/n/training_programmes/n:120061www.europanostra.org/awards/144/www.chwb.org/albania/activities/community-heritage-engagement-en-gaging-locally-with-interpretation/

ZALETY

możliwośćudziałuwciekawym,wartościowymprzedsięwzięciu,które 9nietylkojestprzygodą,aleiumożliwiazdobyciekonkretnychumiejęt-ności,wiedzyidoświadczenia,nawiązanienowychznajomości,atakżepogłębienieznajomościjęzyka,

możliwość pracy podokiem fachowców, propagowanie dobrych po- 9stawinawyków,

połączenieprackonserwatorskich zdziałaniamiedukacyjnymi iupo- 9wszechniającymiwiedzęnatematzabytku,wktórymtocząsięprace,jestwartościąniedoprzecenienia,

umożliwienie interpretacji dziedzictwa mieszkańcom, włączenie ich 9wdziałania.

178


nazewnątrz finanseduże

ekspertdlawszystkichprojekt,proces

WielkaBrytania

Jeśli szukamy nowych sposobów upowszechniania wiedzyizainteresowaniadziedzictwemkulturowym, tomożepomyś-limyo…telewizji?Jeślinawetniejesteśmywstaniezaangażo-waćcałejwielkiejtelewizyjnejmachiny,tomożeurządzinaschociaż kanał na YouTube? Inspiracją do tego typu działańmożebyćprogramBBC„AntiquesRoadshow”,cowwolnymtłumaczeniumożnabyłprzetłumaczyćna„Objazdowyshowantyków”.Autorkaprogramu,zapraszawszystkichmieszkań-ców okolicy, którą odwiedza, by przed kamerą opowiadaliorodzinnychskarbach,różnychprzedmiotach,któreprzecho-wująwdomu,achcielibypokazaćświatu.Mogątobyćan-tyki,fragmentykolekcji,rzeczyoznaczeniusentymentalnym,zktórymisązwiązanesmutneiwesołehistorie.Doprogramuzapraszanisąspecjaliści,którzyoglądają,opisująobiekty,da-tująje, identyfikują,opowiadająoichgenezie,materiałach,technicewykonania,anawetmówią,ilesąwarte.Wyobraź-mysobieKrystynęCzubównęwtegorodzajupopularnejseriinagrunciepolskim–efektedukacyjnyniedoprzecenienia…

wyzwanie

pomysł

działanie

Dziedzictwo na ekranie

BBC Antiques Roadshow

179

Choćoczywiściepolskiezasobywyglądajądużoskromniejniżbrytyjskie.Pomysłjednakmożnaadaptowaćdokrajowychwarunków.

www.bbc.co.uk/programmes/b006mj2y/clips

ZALETY

dużamożliwośćoddziaływania,dotarciadodużejilościodbiorców, 9

kształtowaniezainteresowań,postaw,przekazywaniewiedzywpopu- 9larnej,przystępnejformie,

programczynizdziedzictwaelementpowszechnegozainteresowania, 9stawiajewświetlejupiterów,zachęcadouważnegorozglądaniasiępootoczeniu,

zwracającuwagęnato,coludziemająwzasięguręki,mówiodziedzic- 9twiewogóle,czynizniegotematrozmów,coś,conamtowarzyszyprzyśniadaniuczypopołudniowejherbatce.

b b c

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

180


i niematerialne

nazewnątrz finanseśrednie

Portugalia ekspertdlawszystkichprojekt,proces

Jeśliszukamysposobunakształtowanieświadomości,po-stawiedukowaniaodziedzictwie, wartozerknąćwstronęodbiornika radiowego.W Portugalii od kilku lat na ante-niedużejstacjiradiowejTSFjestemitowanydowszystkichkrajówportugalskojęzycznychprogram„Spotkania z dzie-dzictwem”.Poruszaszerokątematykęzwiązanązdziedzic-twem:odarcheologiiprzezkonserwacjępoekonomicznąrolędziedzictwawdzisiejszymspołeczeństwie.Opowiadaoróżnychmiejscach:kopalniach,szpitalach,muzeach,po-mnikach,koleiitd.Jestrealizowanywewspółpracyzprofe-sjonalistamiiosobami,któredziałająnarzeczdziedzictwabardziejamatorsko,wterenie.Programzostałw2014rokuwyróżnionynagrodąEuropaNostraEuropeanUnionPrizeforCulturalHeritagewkategorii„Edukacja,SzkolenieiPod-noszenie Świadomości” jako przykład działania godnegonaśladowania,jeślichodzioedukacjęnarzeczdziedzictwakulturowego.

www.europanostra.org/awards/147

wyzwanie

pomysł

działanie

W radio

Spotkania z dziedzictwem

181

ZALETY

dużamożliwośćoddziaływania,dotarciadodużejilościodbiorców, 9

kształtowaniezainteresowań,postaw,przekazywaniewiedzywpopu- 9larnej,przystępnejformie.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

182

Hiszpaniadlawszystkichfinanseśrednie

projekt doświadczonydziedzictwomaterialne

wewnątrz

Rozglądasz się za nowoczesnymi środkami, któ-remogą służyć popularyzacji tematyki związanejzdziedzictwem? Acopowiesznablog? Wzorcemmoże być tworzony w Hiszpanii „Arqueoblog”,który, jak wskazuje nazwa, dotyczy archeologii.W2014rokublogzostałuznanyzanajlepszyspo-śród hiszpańskich blogów poświęconych nauce.Autor porusza na nim różne zagadnienia, m.in.zajmujesiętematemochronydziedzictwapoprzezedukowanieonim.Blogpodzielonyjestnasekcjepoświęconem.in. pracy archeologa,wielkimod-kryciom,osobowościomwdziedziniearcheologiiitd.

www.arqueoblog.com

wyzwanie

pomysł

działanie

Blogerzy w akcji

Arqueoblog

183

ZALETY

wykorzystaniepopularnegonarzędziadozajmowaniasię tematyką 9związanązdziedzictwem;osobistytonzachęcadolektury,trafiadoosóbzainteresowanychtematembądźposzukującychinformacjinatematarcheologii; informacjepodanesąwprzystępnysposób,jas-no,coułatwiaichprzyswojenieizachęcadopowrotu;informacjesąprzefiltrowaneprzezosobistedoświadczenieautora,copomaga…

UWAGA

…aleczasemmożeniepomagać,gdyżsubiektywnestanowiskoza- 9wszeniesieryzyko,żepropagowanebędąjakieśpoglądyczypostawyniekoniecznieakceptowaneprzezoficjalneinstytucje.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

184

Każdej osobie zainteresowanej edukacją o dziedzictwie napewnoprzydadząsię różnemateriały,broszury,podręcznikiiinnepublikacje,dotyczącetematu.Dostępdonichpowinnimiećzwłaszczanauczyciele,zewzględunato,żetoonimająnajwiększemożliwościkształtowaniadobrychpostawwśródmłodegopokolenia–przyszłych strażnikówdziedzictwa.Naedukacjęodziedzictwiepowinnosięznaleźćmiejscewklasie.Tokorzyśćdlawszystkich:nauczycielmaświetnenarzędzie,bymotywowaćuczniów,rozbudzać ichentuzjazm,zaintere-sowania,aprzyokazjiprzekazywaćwiadomości zpodstawyprogramowej, także przekraczając granice poszczególnychprzedmiotów,zkoleiuczniowiezyskująnowąwiedzę,umie-jętności i kompetencje. Mamykilkapodpowiedzi, do jakichmateriałówzajrzeć,najakichwartobazowaćiwzorowaćsięwswojejpracy.

Zacznijmyodpodręcznikadlanauczycieli, powstałegow la-tach 2012-2005wwynikuwspółpracy partnerów z różnych

wyzwanie

pomysł

działanie

Coś dla edukatorów

publikacje


i niematerialne


projekt

Holandia, Niemcy,Francja,Włochy,Polska, Chile,

UNESCO,Peru,WielkaBrytania doświadczonydlawszystkichfinanse

odumiarkowanychdodużych

185

krajóweuropejskichwramachprojektuonazwie„HEREDUC” (skrywająsiętutajsłowaheritage–dziedzictwo,orazeducation–edukacja).Autorzychwaląsię,żebył topierwszyprojekt,któryzająłsięedukacjąnatematdziedzictwa w kontekście europejskim. Jego głównym celem było pod-niesieniekwalifikacjinauczycieli, jeślichodzionauczanieodziedzictwie.Narzędziami, które miały im to ułatwiać, były strona internetowa orazwspomnianypodręcznik.Publikacjadostępnaon-linetopraktycznenarzę-dzie,podającepodstawowewiadomościnatematdziedzictwaorazszeregprzykładów lekcji i aktywności dla szkoły podstawowej i szkółwyższychstopni,dostosowanychdokształceniazwieluprzedmiotówiścieżekmię-dzyprzemiotowych.Wystarczyprzeczytaćkrótkiewprowadzenie,bywie-dzieć,żeautorzypodeszlidotematuzwyobraźnią.Mowatamopomniku,któryuczeńmijawdrodzedoszkoły,wyobrażeniachpotworówwkościele,dziwnychobiektach,podróżywczasie,anawetmorderstwiewspokojnejmiejscowości…Tewszystkieelementysączęściądziedzictwaijeślizwróci-mynanieuwagę,napewnozarazimydzieciciekawościąiuczynimyznich„zabytkomaniaków”.

www.hereduc.net/hereduc/i18nfolder.2005-04-15.4053752876www.schoolweb1.gemeenschapsonderwijs.be:8101/Files/HereducCom-plete.pdf

NagrunciepolskimpodobnewartościoweinicjatywypodejmujeFunda-cja Centrum Edukacji Obywatelskiej. Wystarczy wspomnieć publikacjepowstałewramachprogramu„Śladyprzeszłości–uczniowieadoptująza-bytki”czy„EtnoLog”,obiedostępnenastronieinternetowej.Wprzystęp-ny sposóbpodająwiadomościdotyczącedziedzictwakulturowegoorazkulturyludowej,przykładyróżnychszkolnychprzedsięwzięć,definicjeisąładnieopracowanegraficznie.

www.glowna.ceo.org.plwww.ceo.org.pl/pl/zakonczony-etnolog

186

KolejnyprzykładpochodzizChileijestwynikiemwspółpracymiędzytam-tejszymMinisterstwemEdukacji i Regionalnego BiuraUNESCO.Nosi ty-tułPrzewodnik po aktywnościach związanych z dziedzictwem kulturowym i jest częścią szeroko zakrojonego programu „Dziedzictwo edukacyjne/Tożsamość iprzyszłość/Od/S-twarzammojątożsamość”.Celeszczegóło-weprojektuto:dostarczenienauczycielomnarzędzidopracymetodolo-gicznej,odnoszącychsiędodziedzictwa i tożsamościnarodowej, rozwójdziałańzwiązanychzeznajomością,opiekąizaangażowaniemspołecznymnarzeczdziedzictwakulturowego.Wartoprzytoczyćkilkapropozycjizdo-stępnegowsieciPrzewodnika,abyprzekonaćsię,jaknowatorskiepodej-ścieprezentująjegoautorzy:„Albumrodzinnyjakorejestrhistoryczno-spo-łeczny”,„Graffitiimurale–znakiekspresjispołecznej”,„Wpisaniemiejscanalistędziedzictwanarodowego”,„Mojeotoczeniemoimdziedzictwem”.Coistotne,publikacjaodnosisięrównieżdodziedzictwanaturalnego.

www.unesdoc.unesco.org/images/0018/001868/186826S.pdf

OnauczycielachpomyślałotakżeperuwiańskieMinisterstwoKultury,któ-reproponujedościągnięciazeswojejstronyzestawedukacyjnynatematdziedzictwa.Składasięon z7 części:dziedzictwoarcheologiczne,histo-ryczne,niematerialne,antologia,przewodnikdlanauczyciela,galeriaob-razówigry.Dziękitemuzpomocytejmogąkorzystaćzarównouczniowie,jak i nauczyciele.Nauwagę zasługuje zestawmultimedialnych ćwiczeń/gierzawartynakońcupublikacji,którepozwalająmłodzieżynadrodzeza-bawy uporządkować zdobytewiadomości. Zestaw zawiera podstawowewiadomościzwiązanezdziedzictwemkulturowym,wtymdefinicjeiprzy-kładydziedzictwamaterialnegoiniematerialnego.Totakipodręcznikwpi-gułce.

www.cultura.gob.pe/es/defensapatrimonio/kiteducativonpcwww.cultura.gob.pe/sites/default/files/Kit-flash/MENU.swf

187

Bardzo dobrymmateriałem jest broszura przygotowana przez UNESCO,będącaczęściąogólnoświatowegoprogramuedukacjiodziedzictwie,za-inicjowanegow1994roku.NosionatytułŚwiatowe dziedzictwo w rękach młodzieży.Jestdostępnaw37językach(polskiegoniema).Porazpierw-szyopublikowanojąw2002roku.UNESCOokreślająjakojedenznajważ-niejszychpunktówprogramu,którymauwrażliwićmłodychnapotrzebęochronydziedzictwa.Jesttomateriałskierowanygłówniedonauczycieli,omawiającym.in.edukacyjnewalorydziedzictwa,zagadnienierelacjimię-dzydziedzictwemiśrodowiskiem,tożsamością,turystyką,atakżekulturąpokoju.Zaproponowanownimróżnemetodypracyzuczniami,atakżepo-danoinformacjepraktyczne:czydanąaktywnośćmożnawykonaćwklasieczypozanią,ileczasunaniąpotrzeba,jakiedodatkowemateriałymożnawykorzystaćitd.Bardzopomocnesąwzoryarkuszypracydlauczniów,któ-remożnawykorzystaćprzedwizytą,w jej trakcie ipowizyciewdanymmiejscu,np.wmuzeum.UzupełnienietegozestawustanowiąDVDwję-zyku angielskim i francuskim.UNESCOpodkreśla, żemateriałŚwiatowe dziedzictwo w rękach młodzieży tworzyplatformękontaktumiędzymło-dymi ludźmi, nauczycielem, specjalistami zajmującymi się dziedzictwemorazinnymiludźmi,dziękiczemumogąsięodsiebieuczyć,doceniaćswojei światowedziedzictwo,kształtując równocześniepełnąszacunkuposta-węwzględemniego.WpublikacjiprzypomnianyjestbohaterzwanyPatri-monito,postać,którąwymyślonowczasiepierwszegoŚwiatowegoForumDziedzictwaMłodychwBergenw1995rokuwNorwegii.Patrimonitowję-zykuhiszpańskimoznacza„małedziedzictwo”.

http://whc.unesco.org/uploads/activities/documents/activity-54-19.pdf

188

Doskonałym wzorcem zasobników dla nauczycieli, pełnych wiadomościipropozycjiaktywności jestpolskiportal„Teatrotekaszkolna”.Każdyza-interesowanytematemmadostępdomiejsca,gdziemożeznaleźćszeregprzydatnychmateriałów.Sątampodanekonspektylekcji,ćwiczenia,pro-pozycjeaktywnościdlaodbiorcówwróżnymwiekuorazmateriałydoty-czącem.in.sztuki,literatury,społeczeństwa,współpracy,bezpieczeństwa.Dziękitemu,bazującnasztuceteatralnej,nauczycielmożeprowadzićlek-cje na rozmaite tematy, pokazując uniwersalnewartości, jakie kryją sięwdziedzictwiezwiązanymzteatrem.

wwwteatrotekaszkolna.pl

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

189

ZALETY

inicjatywysąskierowanedoszkółinauczycieli,azaichpośrednictwem 9domłodychludzi,którzybędąwprzyszłościstrażnikamidziedzictwa,

są profesjonalnie przygotowane, proponują konkretne rozwiązania, 9zaopatrująnauczycieliwpotrzebnąwiedzęinarzędzia,byedukowaćodziedzictwie,

zregułymateriałysączęściąwiększychprogramów,kierowanychprzez 9główneinstytucjewpaństwach,angażująministerstwakulturyiedu-kacji,

dziękitympropozycjommłodziucząsię,zdobywająnowekompeten- 9cjeiumiejętności,kształtująswojepostawy,mogądziałaćiodgrywaćkluczowąrolęwochroniedziedzictwa,

sądostępnedlawszystkich. 9

190

Gdymyślimyoedukacjiodziedzictwie,dogłowyprzychodzinamodrazuszkoła.Aletoniejedynemiejsce,gdzietakąedu-kacjęmożnaprowadzić. Informacjenatemattego,czymjestijakiewartościkryjąsięwdziedzictwie,jaksięnimopiekowaćinacozwrócićuwagęchoćbywczasiepodróży,kiedyogląda-mymnóstwo zabytków i kupujemy różnepamiątki, powinnybyćskierowanedoszerokiegogronaodbiorców. Prostymspo-sobemsąrozmaitedrukiczystronyinternetowe. PrzykłademmogąbyćbroszuryNie kradnij przeszłościoraz10 rzeczy, które powinieneś wiedzieć o ochronie dziedzictwa kulturowego,obiedostępne na stronach peruwiańskiegoMinisterstwa Kultury.Pierwsza (przygotowana wspólnie z UNESCO)ma formę ko-miksu,któregobohateramisąmłodziludzie.Dziękitejformieprzystępnieprzekazuje,cotojestdziedzictwo,jakieniesiewar-tości,comuzagraża,dlaczegoważnejestzaangażowanieoby-watelskienarzeczjegoochrony.Drugapublikacjawdziesięciupunktachprzedstawianajważniejszefaktynatematdziedzic-twa:m.in.żejestdelikatne,nieodnawialne,żeistniejeprawo,którejechroni,żedobrakulturysięrejestruje.Jesttobardzopożytecznypodręcznikdla zwykłegoodbiorcy. Inny typdzia-

wyzwanie

pomysł

działanie

Do poczytania dla wszystkich

broszury o ochronie dziedzictwa


i niematerialne


projekt dlawszystkich Peru,WielkaBrytania

ekspertfinanseśrednie

191

łańtoportal„Chrońswojedziedzictwo”,którystworzyłostowarzyszenieHistoricEngland.Jeśliktośchciałby,aleniewie,jakzabraćsięzaochronędziedzictwa,toznajdzietupoprostukonkretneprzykładyiradywrodza-ju:możeszwesprzećdziałanianarzeczdziedzictwaindustrialnego,dowie-dzieć się, jakwpłynąćnawyglądulic, po których chodzisz, jakochronićbudynek,któremuzagrażazniszczenie,pomócopiekowaćsiępomnikamiwojennymi,wesprzećposzukiwaniazaginionychdziełsztuki(iniechodzituwcaleostratywojenne,alepowojennedziełaartystów,tworzonedoprzestrzenipublicznych).Wystarczykliknąćnaktóreśzhasełidostajemykonkretnepodpowiedzi.Jesttobardzopożytecznenarzędziedlakażdegoobywatela.

http://unesdoc.unesco.org/images/0022/002269/226971S.pdfhttp://www.cultura.gob.pe/sites/default/files/content_type_archivos/ar-chivosPDF/2015/09/10_cosas_que_debes_saber-1.pdfhttps://historicengland.org.uk/get-involved/protect/

ZALETY

tegorodzajumateriałykrótko,zwięźleinatemattłumacząobywate- 9lowi,czymjestdziedzictwo,dlaczego jestważne,comuzagraża icomożnazrobić,byjechronićalboupowszechniać.

.pdf

192

Zapomocąjakichśrodkówwzbogacićlekcjęzwiązanązdzie-dzictwemkulturowym?Jaksprawić,byuczniomzapadłaonawpamięć?Czyichzaciekawić?Jakupowszechnićwiedzęoza-sobachdziedzictwa i pomócnauczycielom? JakoodpowiedźnatepytaniawWielkiejBrytaniiniektóremuzeaiorganizacje(np.EnglishHeritage,ArcheologyScottlandorazBirminghamMuseums) tworząpakietymateriałówdowypożyczania. Ze-stawysąpomyślanejakopomocdlanauczycieli,którzymogąjewykorzystaćwtrakcieswojejlekcji.WBirminghamnazywa-jąsię„Muzeumwpudełku”.Zawierająreplikiartefaktówzko-lekcji,nawetprehistorycznych.Opróczzestawuistniejemoż-liwośćwypożyczeniarównieżkostiumówzepoki,copozwalanadaćlekcjiniepowtarzalnycharakter.Jeślichoćprzezchwilęmasięmożnośćobcowaniazdziedzictwemprzezdotyk,przezbliskiespotkanie,napewnonieprzechodzisiępotemkołonie-goobojętnym…

http://www.birminghammuseums.org.uk/schools/museum-in-a-box-outreach

wyzwanie

pomysł

działanie

Materiały do wypożyczania z muzeów

muzeum w pudełku


ekspertfinanseśrednie


WielkaBrytania

dlawszystkichlekcja

193

ZALETY

naukaprzezzabawę,możliwość interpretacjidziedzictwa,dotknięcia 9go,choćnieworyginale.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

194

Wymagającągrupąodbiorców,azarazemuczestnikówedukacjiodziedzictwiesądzieciwwiekuprzedszkolnymiuczęszczającedoszkołypodstawowej. Opróczspecjalniedlanichprzygoto-wywanychzajęćpomocnemogąbyćnarzędziaocharakterzemultimedialnym.Dobrymprzykłademsą:aplikacja„Opowieścizmuzeum”,dostępnanastronieinternetowejLuwruorazseriakreskówekstworzonaprzezUNESCO,którychbohateremjestwspominany jużbohaterzwanyPatrimonito. Pierwszenarzę-dzietotrochęgra,atrochękreskówka,złożonazkilkuodcin-ków.Wykreowanowniejwnętrzegabinetupierwszegodyrek-toraLuwru,Dominique’a-VivantaDenona,wktórymznajdujesięmnóstwoskarbówzmuzealnejkolekcji.Mamywięcelementprzygody,tajemnicy–wielkiskładdziwówiartefaktów.Gdyna-jedziemymyszkąnaznajdującesięwtejprzestrzeniprzedmio-ty–eksponaty,uczonyopowiadanamzwiązaneznimihistorieianegdoty.Todonasnależywybór,októrymobiekciechcemyposłuchać. Forma jest atrakcyjnawizualnie, przypomina filmanimowanywodcinkach.

wyzwanie

pomysł

działanie

Małe co nieco dla dzieci

opowieści, aplikacje i bajki dla dzieci


i niematerialne


projekt Francja,UNESCO ekspertfinanseodumiarkowanych

dodużych

dzieciimłodzież

195

Patrimonitotopostać,którąwymyślonowczasiepierwszegoŚwiatowegoForumDziedzictwaMłodychwBergenwNorwegiiw1995roku.Patrimo-nitowjęzykuhiszpańskimoznacza„małedziedzictwo”.Postaćtapojawiasięwseriikreskówekpt.Patrimonitoijegoprzygodyzeświatowymdzie-dzictwem.Seriazapoznajenajmłodszedziecizproblememochronydzie-dzictwaiprzybliża im,cotowogólejest, jakiesąjejformy.PatrimonitoodwiedzaróżnemiejscawpisanenaListęŚwiatowegoDziedzictwaUNE-SCO ipokazuje,dlaczego są takieważne i jakoniedbać.Bajkadotyczynietylkodziedzictwakulturowego,aleinaturalnego.Większośćodcinków(każdytrwaok.2,5min.)jestdostępnawjęzykuangielskim,niektóretakżem.in.pohiszpańsku,francuskuczyrosyjsku.Animacjajestdośćprosta,alebardzosugestywnaiświetniewyjaśniadzieciomtrudnezagadnienia.

www.louvre.fr/en/tales-of-the-museumhttp://whc.unesco.org/en/patrimonito/

ZALETY

atrakcyjnaformadladzieci, 9

dobrysposóbwytłumaczeniatrudnychzagadnieńiprzekazywaniain- 9formacji,

naukaikształtowaniepostawprzezzabawę, 9

możliwość wielokrotnego odtwarzania, używania w różnym kontek- 9ście.

196

Próbując dotrzeć do młodego odbiorcy, chętnie sięgamypo nowoczesne technologie. Pomimo ich niezaprzeczalnejatrakcyjności dobrze, żenie zapominamyo tym, jakąprzy-jemnościąjestczytanie.Książki,atakżekomiksystanowiąna-dalważnenarzędzie,któresłużytemu,byprzekazaćmłodyminformacjęozabytkach,historii,kulturze, legendach.Robiątownajróżniejszysposób:snującwciągającąopowieść,pro-ponującwykonanieokreślonychzadańirozwiązywaniezaga-dek,umożliwiająctwórczązabawę,aprzyokazjiprzemycająckonkretnąwiedzę.Mająpięknąszatęgraficznąisądostępnenietylkowformiefizycznej,alerównieżwinternecie.Przy-kłademmogąbyć:

Kronika Zabytkomaniaka • (wydawca:NID) – książkazak-tywnościami w formie kryminału, której bohaterowie,Staś i Helenka, pomagają dzieciakom poznać różne za-gadnieniazwiązanezmaterialnyminiematerialnymdzie-dzictwemkulturowym:www.nid.pl/pl/Dla_specjalistow/Wydawnictwa

wyzwanie

pomysł

działanie

Książki, komiksy

publikacje edukacyjne


i niematerialne


projekt Polska ekspertdzieciimłodzieżfinanseodumiarkowanych

dodużych

197

Komiks • Sztukmistrz z Lublina(wydawca:OśrodekBramaGrodzka)–ko-miksprzybliżającypostaćnajsłynniejszegolublinianina,rozsławionegoprzezksiążkęIzaakaSingera:https://issuu.com/lubelskapracowniako-miksu/docs/sztukmistrz_z_lublina

O wzgórzu, mnichach i historii• (wydawca:Fundacjawpaski)–obrazko-wahistoriawzgórzaiopactwabenedyktynówwTyńcu

Kto to widział? Przewodnik dla dzieci po Łazienkach Królewskich• (wy-dawca: Ośrodek Edukacji Muzealnej Muzeum Łazienki KrólewskieorazWydawnictwoDwieSiostry)–przewodnikiksiążkadorysowaniawjednym,możnawnimrysować,pisaćibazgrać,aprzyokazjipoczy-taćoOgrodzieŁazienkowskimijegozabytkachorazkróluStanisławieAuguście

Młodzi odkrywcy na Szlaku• (wydawca:Wydział KulturyUrzęduMar-szałkowskiegoWojewództwaŚląskiego)–toprzewodnikdlanajmłod-szychpasjonatówprzemysłowejhistoriiŚląska,którypowstałnabaziewywiadówprzeprowadzonychwobiektachSzlakuZabytkówTechniki.Podzielonogona9działówtematycznych,poświęconychposzczegól-nymobiektomiichcharakterystycznejdziałalności.Wwersjielektro-nicznejkażdymożeściągnąćprzewodnikizestrony:www.zabytkitech-niki.pl, zzakładki„Odkryjwięcej”.

ZALETY

atrakcyjnaformapomagawszerzeniutematykizwiązanejzdziedzic- 9twem,

naukaprzezzabawę. 9

198


i niematerialne


Polska ekspertlekcja,proces,

dowolnie

Dziedzictwo na smartfonie i tablecie

daily art, Lublin 2.o

wyzwanie

pomysł

działanie

Dlawszystkich, którzy są zainteresowaniwykorzystywaniemno-wychmediówwzakresieupowszechnianiaizwiększaniadostępudozasobówdziedzictwa,inspirującemogąokazaćsiędwapomy-sły:aplikacjaDailyArtorazprzewodnikLublin2.0,umożliwiającyzwiedzaniemiastazwykorzystaniemtechnologiiposzerzonejrze-czywistości.DailyArt,projektwłasnypolskiejfirmyMoiseum, toaplikacjaprzeznaczonanaiPhone’yiiPady,przeznaczonadlakaż-dego,ktointeresujesięsztukąikulturą,wtymtakżedlauczniów,którzychcielibyzabłysnąćnalekcjachpolskiego,historiiiwiedzyokulturze.Bezpłatnaaplikacjajestdostępnawwersjiangielskiejorazpolskiej.Jejużytkownicydwarazywtygodniuotrzymująin-formacjeojednymdzielesztukizeświatowychipolskichmuzeówwrazzkrótkąhistoriąnajegotematiopisem.Wartowspomnieć,żew2014rokuzapomocąaplikacjiprezentowanoobrazyznajdu-jącesięwbaziestratwojennychMKiDN.ProjektLublin2.0zostałzrealizowanyprzezOśrodekBramaGrodz-kaTeatrNN.Wprzewodniku,udostępnionymwaplikacjiLayar,za-proponowano14traszwiedzaniaLublinazwykorzystaniemposze-rzonejrzeczywistości,copozwalaopróczzapoznaniasięzopisami

dlawszystkichfinanseodśrednichdodużych

199

poszczególnych miejsc m.in. porównać współczesną przestrzeń miejskąz jejstanemzprzeszłości,obejrzećarchiwalnezdjęcia,zobaczyćmodele3Dnieistniejącychzabytków,anawetposłuchaćPoematu o mieścieJóze-fa Czechowicza. Przewodnik oferuje następujące trasy: Zabytki Lublina,Żydowski Lublin (równieżwwersji angielskiej), LublinodUnii LubelskiejdoUniiEuropejskiej,Lublin1918roku,LublinHartwigów,LublinStefanaKiełszni, Architektura poprzemysłowa w Lublinie, Szlak trasą Poematu o mieścieLublinieJózefaCzechowicza,Modele3D,WierszeoLublinie,Hi-storieMówioneoLublinie,LublinUniiLubelskiej,LublinRenesansuLubel-skiego,MuraleFestiwalu„MiastoPoezji”.Użytkowniksamwybieraścieżkiimożewybieraćinteresującegopunktyzróżnychtrastematycznych.

ZALETY

otwartydostępdozasobówdziedzictwa, 9

nowatorskieformyupowszechnianiadziedzictwa,atrakcyjnezwłaszcza 9dlamłodychludzi,

łatwośćobsługi, 9

wprzypadkuprzewodnikawrozszerzonejrzeczywistościmamymożli- 9wośćporuszaniasiępodzisiejszymmieścieijednoczesnejeksploracjidawnegomiasta,naktórepatrzymyprzezekrantelefonu,

możliwośćprzypominaniaodziedzictwieutraconym, 9

uczynieniezprzestrzenimiejskiejswoistej„księgi”,którąodczytywać 9możnanawielupoziomach,

możliwość tworzenia wielu ścieżek zwiedzania 9iopowiadaniaodziedzictwie,nietylkotymuzna-nym(np.ozabytkachwpisanychdorejestru)alerównieżbardziejindywidualnym(np.danejulicy,kamienicy,zakątka).

200

Edukacjisprzyjadobrzewyposażonezaplecze.Jeślimamypodręką bogatą bibliotekę, obszerny zbiór rozmaitych pomocy,atakżeinternet,gdziemożnaznaleźćdosłowniewszystko,bę-dziemyw stanie przygotować coś nawysokimpoziomie, cie-kawego i atrakcyjnego. Pomocnew upowszechnianiuwiedzyo dziedzictwie są dlatego wszelkie repozytoria – olbrzymiezdigitalizowanezasobyzbiorówmuzealnych,archiwalnych,bi-bliotecznych,którestanowiądoskonałąbazęedukacyjną.Przy-kłademmoże być Uniwersytecka Bibliotekaw Heidelbergu –ogromne cyfrowe repozytorium naukowe zawierające m.in.bibliografie, słowniki, encyklopedie, prace oraz czasopismanaukowe, rękopisy, starodruki, literaturę fachową oraz takżeplatformęcyfrowązotwartymdostępemdotreści,pozwalają-cączłonkomuniwersytetunabezpłatnepublikacjeichbadań.Otwartydostępdotreścinaukowych,możliwośćczytaniaon--lineorazdrukowaniapublikacjijestnieoceniona.Rocznaliczbawizytnaelektronicznejstroniebibliotekimierzonajestwkilkumilionachodsłon.Wramachswoichdziałańbibliotekaorgani-zujeszkoleniadlastudentów,naukowców,nauczycieliiuczniów

wyzwanie

pomysł

działanie

Dobrze zaopatrzona spiżarnia

repozytoria cyfrowe


i niematerialne

wewnątrz dlawszystkich ekspertfinanseodśrednichdodużych

Niemcy,Polska,świat

201

dotyczącetego,jakefektywniekorzystaćzzasobówiwykorzystywaćmoż-liwości platformy, a także kursye-learningowe.WPolscepodobnąbazęreprezentuje Federacja Bibliotek Cyfrowych, która zbiera, opracowujeiudostępniainformacjeozbiorachelektronicznychpolskichinstytucjikul-turalnychinaukowych,dostępnychon-line(http://fbc.pionier.net.pl/).

InnymprzykładempodobnejinicjatywyjestGoogleArtProject–repozy-toriumcyfrowedziełsztukizcałegoświata,reprodukowanychwwysokiejrozdzielczości.DziałArts&Cultureobejmujemateriałypochodzącezpo-nad 1000wiodącychmuzeów i archiwów. Dziełamożna powiększać dobardzo dużych rozmiaróworaz odbywać tzw.wirtualnewycieczki. Dzię-kifunkcjiCreateanArtworkCollectionkażdyużytkownikmożestworzyćswojąprywatnąkolekcjępracidzielićsięniązeznajomymilubinnymiin-ternautamiorazkomentowaćjeiudostępniaćlinkidoodpowiednichzbio-rówmuzealnych.Swojegaleriemożnatworzyćwgróżnychkluczy:artysta,technika,nurtywsztuce,miejsca,czas,koloritp.,lubskorzystaćzpropo-nowanychprzezportal,np.„Upadekżelaznejkurtyny”: www.google.com/culturalinstitute/beta/project/fall-of-the-iron-curtain?hl=pl

ZALETY

ogromnabazadanych,otwartydostępdomateriałównaukowychon- 9-line,wysokipoziom,

możliwydostępzkażdegomiejscawświecie, 9

wysokajakośćzdjęćpozwalającadostrzecszczegółytrudnedozauwa- 9żeniagołymokiem,

możliwośćróżnorodnegozastosowania. 9

202


i niematerialne



dodużych

lekcja dlawszystkich WielkaBrytania,

USA

Chybanikogonie trzebaprzekonywaćozaletachnaukiprzezzabawę.Dotyczytorównieżedukacjiodziedzictwiekulturowym.Zabawamożeprzybieraćróżneformyiwykorzystywaćrozmaitenarzędzia,m.in.gryimultimedia.Wartorozejrzećsięzatakimimateriałamiwswoimotoczeniu.Jakoprzykładpodajemytrzypropozycjezzagranicy.PierwszetokartydogryprodukowaneprzezfirmęowielemówiącejnazwieHeritagePlayingCardsCompany.Pomysłjestprosty,aletrafny:firmaproponujesze-rokiwachlarztematycznychkartdogry,np.zindiańskimiple-mionami,wizerunkamiwładcówWielkiejBrytanii,monarchamiSzkocji,historycznymibudowlami,związanezhistoriąLondynuitd.Dziękitemu,żenakarciemamywizerunekzopisem,zdo-bywamywiadomościdotycząceszerokopojętegodziedzictwa.Wykonaniejestestetyczne,amożliwościzastosowańbezliku.Ponadtotocośdlamłodszychistarszych.

Drugienarzędzietograkomputerowapt."NeverAlone/KisimaIngitchuna". Zostałaonastworzonawewspółpracyzzamiesz-kującymAlaskęplemieniemIñupiat–pomagałojątworzyćaż40przedstawicielistarszyzny.Graopierasięnatradycjachoraz

Gramy, bawimy się, tworzymy

karty do gry, gra komputerowa, portal

wyzwanie

pomysł

działanie

doświadczony

203

przekazieustnym,łączącdziedzictwomaterialneiniematerialne.Tobar-dzo ciekawenarzędzie, starannieopracowane takżepodwzględemgra-ficznym,którewykorzystującmityikulturęludnościetnicznej,przyczyniasiędozachowaniaorazzainteresowaniadziedzictwemIñupiat.

BardzoatrakcyjnieprezentujesiębrytyjskiportalShow.Me,gdziemożnaznaleźć…dosłowniewszystko.Toprzedewszystkimserwisdlarodzin,dzie-ci i nauczycieli. Prezentuje obiekty z różnychmuzealnych, archiwalnychigaleryjnychkolekcji,pozwalającodrobićpracędomowąalbopoprostupobawić się,np.projektując swojąperukęnapodstawie zbiorówVikto-riaandAlbertMuseum.Możnatamznaleźćrzeczydoczytania,oglądania,działania,pytaniadozastanowienia,atakżeuwagidlanauczycieli.Ciostat-nimogąstworzyćnapodstawieudostępnionychmateriałów,wykorzystu-jączasobydziedzictwa,doskonałąlekcję.

www.heritageplayingcards.com/index.php/english-titles/history-herita-ge.htmlwww.youtube.com/watch?v=DMUFw7kKXd0www.show.me.ukwww.show.me.uk/interactive_game/4717-design-a-wig

ZALETY

narzędziabawiąc,uczą;sąprzykłademnieszablonowego,nowoczesne- 9gomyśleniaodziedzictwieiedukowaniaonim.

204

Nauczycieleiinneosoby,którechcąprowadzićzdziećmiimło-dzieżązajęciadotyczącedziedzictwakulturowego,potrzebująmateriałów,któremoglibywykorzystywaćnalekcji,spotkaniachkółek regionalnych, przy projektach uczniowskich, w trakcieszkolnychwycieczekitd. Przykłademtakichpomocyjestpakietedukacyjnypn.„PrzenośneCentrumInterpretacjiDziedzictwa”,wydanyprzezNarodowyInstytutDziedzictwa,orazgra„Straż-nicy tajemnic” przygotowana przez Fundację Chronić DobroOpactwaBenedyktynówwTyńcu.Obanarzędziaświetniena-dająsiędomotywowaniadopoznawaniadziejówwybranegozabytku,odkrywaniahistoriimiejscaijegomieszkańców,trady-cjiizwyczajów.Skłaniajądouważnegopatrzeniaiinterpretacji,ćwicząsamodzielnemyślenie,atakżepracęwgrupie.Ichatu-temjestto,żemogądotyczyćdziedzictwakulturowego–zarów-nomaterialnego,jakiniematerialnego–dowolniewybranegoobszaru. IdeaPCIDnawiązujedoteoriiinterpretacjidziedzictwaF.Tildena.Zawartośćtworzą:woreczekz50tabliczkamizna-zwami różnychelementówdziedzictwa,blok50kart zposta-ciami,którezróżnychpunktówwidzeniazwracająuwagę,dla-

wyzwanie

pomysł

działanie

Na lekcję, wycieczkę i nie tylko

strażnicy tajemnic


i niematerialne


dlawszystkich Polska doświadczonylekcja,projekt

finanseumiarkowane

205

czegodziedzictwokulturowejestważne,mapadziedzictwakulturowegowPolsce,płytaDVDztzw.moNIDłami– tablicamimultimedialnymi,któreumożliwiajązobaczenielokalnegodziedzictwawrozmaitychkontekstach,gra„Odkrywcydziedzictwa”orazksiążeczkazprzykładowymiscenariusza-mizadań.ProjektPCIDzostałwyróżniony wIogólnopolskimkonkursienamateriały edukacyjne o dziedzictwie kulturowym dla szkół, ogłoszonymprzezNID.PakietjestrozsyłanydoszkółwcałejPolsce.

Gra„Strażnicy tajemnic”poleganaukładaniuzagadekwgrupach,ana-stępnierozwiązywaniuichprzezpozostałedrużyny.Przeznaczonajestdlaosóbod12.rokużycia.Ważnymjejaspektemjestpracawgrupach.Każdagrupawymyślajednązagadkę,awdrugiejfaziegrypróbujeodgadnąćjaknajwięcejzagadekpozostałychgrup.Grazostałaprzygotowanawtakispo-sób,bymożnabyłowniązagraćwdowolnymobiekciedziedzictwakultu-rowego,niezależnieodtego,czybędzietozabytekznanyirozpoznawalnywcałejPolsceczylokalnyizapomniany.

GręmożnawypożyczyćwopactwieBenedyktynówwTyńculubpobraćzestrony i samodzielniewydrukować: http://kultura.benedyktyni.com/gra-straznicy-tajemnic/

ZALETY

wielorakośćzastosowań, 9

narzędzia motywujące do poznawania dziedzictwa, umożliwiające 9edukacjęprzezzabawę,

narzędziaodnosząsiędodziedzictwamaterialnegoiniematerialnego, 9światowego,polskiegoiregionalnego,

dostępność, 9

przystosowanedopracyzuczniamiwszkole, 9zawierająwskazówkidlanauczycieli.

206

wyzwanie

pomysł

działanie

Dziedzictwo a przedsiębiorczość

gry: chłopska szkoła biznesu, oil city

Wpowszechnymmniemaniuedukacjaodziedzictwiemożeodbywaćsiętylkonalekcjachhistorii.Wieluludziomtrud-nowyobrazićsobie,żenauczaniewoparciuodziedzictwomożeprowadzićdozdobywaniakompetencjimatematycz-nych czy inicjatywności i przedsiębiorczości. Nic bardziejmylnego. Dowodem na to jest seria gier symulacyjnychinspirowana historią gospodarczą Małopolski, tworzonaprzezMałopolski InstytutKultury.Do tejporyukazały siędwie gry: „Chłopska Szkoła Biznesu” i „Oil City – galicyj-ska gorączka czarnego złota”. Oba produkty adresowanesą przedewszystkimdo szkół.W grachmoże brać udziałnawet30osób.W„Chłopskiej SzkoleBiznesu”uczniowiewcielająsięwrolehistorycznychprzedsiębiorcówzAndry-chowa(piekarza,kowala,tkacza),wytwarzajątowary(chle-by,bryki,płótna),handlują ze sobą iorganizująwyprawyhandlowedomiastEuropy.Wygrywagracz,któremuudasię zgromadzić największy kapitał.W „Oil City” grają po-staciamigalicyjskichprzedsiębiorcównaftowych.Graprzy-


i niematerialne

wewnątrz dlawszystkich Polska doświadczonylekcja,projekt

finanseumiarkowane

207

pominaokresgalicyjskiej„gorączkiczarnegozłota”wdrugiejpołowieXIXwiekuikilkanaściemałopolskichmiejscowości(np.Siary,Bóbrka,Schodni-ca),którebyływażnymiośrodkamigalicyjskiegoprzemysłunaftowego.

ZALETY

graczerozwijająkompetencjespołeczne,przedsiębiorczość,kreatyw- 9nośćiumiejętnościnegocjacyjne,

graczepoznająpodstawowepojęciazzakresuekonomiiifinansów, 9

grapozwalana integracjęgrupyszkolnej lubpracowniczej,zapewnia 9graczomciekawedoświadczeniaiinterakcjezinnymi,

gryprzypominająohistoriiregionuijegodziedzictwie, 9

mająświetnąszatęgraficzną. 9

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

208

Jak urozmaicić zwiedzanie i zachęcić do eksplorowaniamiejsca?Dobrympomysłemsągryterenoweiquesty.Każ-dyznaslubizagadki,tajemnice,szyfry,poszukiwanieskar-bów,podchodyorazrywalizację,ateinicjatywyzapewniająmnóstwo zabawy, przy zaangażowaniu dziedzictwa miej-sca,itonietylkotegooczywistego,widocznego,znanego.Ztegorodzajunarzędzimożnakorzystaćnaszlakualbonie-zależnie odniego. Przykładami są grymiejskie „Pozbierajzabytki”wTrójmieścieczy„Podróżdoprzeszłości”wOpoluorazquestyodnoszącesiędodziedzictwaMałopolski,np.„Spacer po Krzywaczce”, „Święci od Świętego” – Kraków,„Dziedzictwosolne”–Wieliczka,„Bobowawczoraj idziś”,„HistoriaBieczaod średniowiecza”, oraz innych regionówPolski,np.„ŚladamiKrzyżakówwDebrznie”,„ŚladamiBo-rutypoTopolskiejkrainie”wmiejscowościTopolaKrólew-ska, „PolRoŻyNie” – powielokulturowej Łodzi, „Wyprawaodkrywców”–obronaNiemczy1017.

wyzwanie

pomysł

działanie

Terenowe granie fajne niesłychanie

gry miejskie i wiejskie


i niematerialne


projekt dlawszystkich Polska ekspertfinanseodumiarkowanych

dodużych

209

ZALETY

nauka poprzez zabawę, uspołecznienie dziedzictwa, zainteresowa- 9nienimwżywy,ciekawysposób,skłonieniedoodwiedzeniadanegomiejsca,możliwośćzwróceniauwaginaróżnezagadnienia,problemy,aspektyzwiązanezdziedzictwem.

http://bestquest.pl/quests/malopolskiehttp://dziecko.trojmiasto.pl/Pozbieraj-zabytki-gra-miejska-imp412031.htmlhttp://blog.otwartezabytki.pl/podroz-do-przeszlosci-warsztaty-i-gra-miejska-w-opolu/

1NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

210

Jakedukującodziedzictwie,umożliwićuczestnikominter-akcję, odgrywanie ról, eksperymentowanie i doświadcza-nie?Wjakisposóbwykorzystywaćprzytymeksponatyin-teraktywne:manualne,ruchowe,działającenazmysły lubintelektualne? Miejscem,gdzietosiędzieje,sąwioskiihi-storyczneparkitematyczne,którymprzyświecaidea living history – „ożywiania przeszłości”. Przykładami mogą byćMuseetRibesVikinger–wioskaWikingówzDanii,będącarównocześnieskansenemzwysokiejklasyekspozycją,orazkanadyjskiLangPioneerVillage–wioskapierwszychosad-ników i FortWilliam, rekonstrukcja fortu, zamieszkiwane-goprzezhandlarzyfutrami. Wwielumiejscachmożnatamspotkaćosoby„zepoki”,któreopowiadająoswoichzwy-czajach, prezentują ówczesne techniki warsztatowe i po-zwalająpoeksperymentowaćwwytwarzaniu,posługiwaniusię narzędziami na wzór tych historycznych. Zwiedzającymożepozostaćbiernymobserwatorem„żywejekspozycji”,oglądając zaaranżowanepomieszczenia z krzątającymi się

wyzwanie

pomysł

działanie

Być Wikingiem choć przez jeden dzień

ożywianie przeszłości


i niematerialne


projekt dlawszystkich Dania,Kanada ekspertfinanseśrednie

211

ponichaktorami,alboskorzystaćzbogatejofertyedukacyjnejiwarszta-towej,przymierzyćdawnestroje,wziąćudziałwlicznychimprezach.

http://ribesvikinger.dk/en/children/dagmar-and-valdemar/http://www.langpioneervillage.ca/education-tours/education-programs/http://fwhp.ca/

ZALETY

możliwośćujrzeniahistorycznycheksponatówwichnaturalnymkon- 9tekście,wużyciu,spróbowaniaswoichsiłwposługiwaniusięnimi,

dziedzictwostajesięprzeżyciem,doświadczamygowróżnysposób, 9wszystkimizmysłami,

naukaprzezzabawę,zainteresowaniedziedzictwemdużejliczbyosób, 9wróżnymwieku,

„ożywienie” dziedzictwa, uspołecznienie go, gdyż widzimy w nim 9żywych ludzi, stworzenieszerokiegotłado interpretacji; zobaczeniedziedzictwaprzezkontekst ludzisprawia,żestajesięonoczymśbli-skim,osobistym,przyswojonym.

UWAGI

Niestety, tego typu przedsięwzięcia mogą zostać zdominowane przezaspektrozrywkowy.

212

Cozrobić, jeślina lokalnedziedzictwoskładają się zabytki,zabudowa, przyroda i unikatowa historia? A także ludzie,wykonujący tradycyjne rzemiosło i będący skarbnicą opo-wieści?Jaknajlepiejzaprezentowaćcałebogactwookolicy? Świetnymrozwiązaniemw takiej sytuacji jestekomuzeum.PrzykłademmogąbyćMuzeumPrzyrodyiTechniki„Ekomu-zeum” im. J. Pazdura w Starachowicach oraz EkomuzeumRzemiosławDobkowienaDolnymŚląsku. MuzeumPrzyrodyiTechniki„Ekomuzeum”im.JanaPazdu-raobejmujekilkahektarówpostindustrialnychterenów,naktórychzlokalizowanokilkawystawstałychzwiązanychm.in.ztechnologiąXIX-wiecznegohutnictwa,górnictwemrudże-laza,poświęconąhistoriiFabrykiSamochodówCiężarowych„Star”orazpaleontologii istarożytnemuhutnictwu(Arche-opark). Tym samym ekomuzeum prezentuje najważniejszeelementy składające się na dziedzictwomiejscowości orazregionuświętokrzyskiego.Muzeumoferujeudziałwwarsz-tatach,organizujewystawyczasoweorazliczneimprezy.

wyzwanie

pomysł

działanie

Duch miejsca

ekomuzeum


i niematerialne


dlawszystkich Polska ekspertfinanseśrednie

projekt,proces

213

EkomuzeumRzemiosławDobkowietworząróżneobiekty,przedewszyst-kimarchitekturaponiemieckiejwsi,galerie ipracownieceramiczneorazwalory naturalne KrainyWygasłychWulkanów – Pogórza Kaczawskiego.MiejscowośćchwalisięwygranąwplebiscycienanajpiękniejsząwieśDol-negoŚląskaw2011rokuorazoryginalnązabudową–odIIwojnyświatowejwybudowanotuponoćzaledwiekilkanowychdomów.Namiejscumoż-naskorzystaćm.in.zwarsztatówceramicznych,pospacerować ipozwie-dzać,spędzićczasnaćwiczeniachispróbowaćinnychatrakcji.WDobko-wieotwartoniedawnoSudeckąZagrodęEdukacyjną,zwanądolnośląskimCentrumNaukiKopernik,gdziemożnazapoznaćsięzhistoriąitradycjamigeologicznymiregionu.

http://www.ekomuzeum.pl/http://ekomuzeum.info/

ZALETY

ekomuzeumwykorzystujeipodkreślawszystkiewalorylokalnegodzie- 9dzictwa,

umożliwiawspółpracęmiędzymiejscowościami,instytucjami,ludźmi, 9

oferujeróżneatrakcjeimożliwościspędzeniaczasu, 9

umożliwiapoznanie 9 genius loci.

214

Jakajestnajlepszametodaedukowaniaodziedzictwie? Nie machybanic,comogłobyzastąpićbezpośrednieobcowa-nieznim.Dotyczytozarównodzieci, jak idorosłych. Jakmówiznanepowiedzenie,„podróżekształcą”inikogochy-banietrzebaprzekonywać,żetoprawda.Poniżejprezentu-jemykilkaoryginalnychpomysłównaszlakikulturowe:

SzlakBaśniowy–wNiemczechutworzonoszlakopar-•ty na baśniach braci Grimm. Inicjatywa dotyczywięcdziedzictwaniematerialnego i jest skierowanaprzedewszystkimdodzieci i rodzin.Obejmujemiejsca,gdziebracia Grimm zbierali materiały do utworów, którebyłypierwowzorem ichopowieści.Na trasie znajdująsię zamki,muzea,domybajek,alepodróżującymogątakżekierowaćsięchęciąwzięciaudziałuwjakimśwy-darzeniunaszlaku,np.przedstawieniu,opowiadaniu,czytaniubaśni,tygodniubajkowym.

http://www.deutsche-maerchenstrasse.com/en/

wyzwanie

pomysł

działanie

Komu w drogę, temu czas

szlaki kulturowe


i niematerialne

nazewnątrz projekt dlawszystkich

Polska, Hiszpania,Niemcy,Islandia

ekspertfinanseodśrednichdodużych

215

Podróżezdrutami–sąorganizowanenaIslandiiiw2013rokudostały•nawetgłównąnagrodęwkonkursienanajlepszyproduktturystyczny.Pomysł łączydwaw jednym:poznawaniekraju i różnorodnychtech-nikrobienianadrutach,cowIslandiimadługątradycję.JegoautorkąjestdesignerkaHélèneMagnússon,copozwalawidziećwnimtakżetwórcząkontynuację,przetwarzanie tradycji inadawanie jejnowychwartości.

http://icelandicknitter.com/en/knitting-tours/

EuropejskiSzlakDziedzictwaPrzemysłowego–połączyłsieciązabytki•związane z przemysłem i technikąw różnychpaństwach Europy.Nastronie internetowejmożna znaleźćwyczerpujące informacje na ichtemat,powiązanewyrazistąmyśląprzewodnią,sylwetkiwynalazcówi twórców przemysłu, ładne zdjęcia, informacje praktyczne. Projektprofesjonalnieprzygotowano iprzeprowadzonowlatach2002-2007,wokresiegdyuczonosiędopierodoceniaćdziedzictwoprzemysłowe.

http://www.erih.net/index.php

SzlakJęzykaKastylijskiego–Caminode la lenguaCastellanatoprzy-•kładszlakupoświęconegojęzykowi,awięcjednemuzprzejawównie-materialnegodziedzictwakulturowego,choćprowadziprzezmiejsca,gdzie znajdują sięwspaniałe zabytkihistorii hiszpańskiej, jaknajbar-dziejmaterialne.Ideaszlakuwróżnorodnej,takżejęzykowo,Hiszpaniijestbardzociekawa.Przemawiaonnietylkodomiejscowych,aleidotysięcystudentów,którzyprzyjeżdżająuczyćsięjęzykahiszpańskiego.Znakomiciewykorzystuje„duchamiejsca”,czarzabytków,propagującprzyokazjihiszpańskąliteraturę,tradycje,zwyczaje.BędącwSalaman-ce ioglądająctamtejszezabytki,napotykając informacjęoszlaku,ażsięchceprzysiąśćwcieniukatedryipoczytaćnoweleLa CelestinaczyLazarillo de Tormes.

http://www.caminodelalengua.com/

216

MałopolskiSzlakTradycyjnegoRzemiosła–szlakirzemiosłaistniejąjuż•wkilkuwojewództwachwPolsce.Małopolskibyłjednymzpierwszych.Szlak powstał po to, by pokazaćwspółczesnych twórców ludowych,trudniącychsięrzemiosłemwtradycyjnysposób.Projektprzygotowa-nozmyśląoturystach,chcącychnamapieMałopolskiodnaleźćzapo-mnianejużzawodyitradycjeorazodkryćjenanowo.CorokuwlipcuorganizowanyjestnaszlakufestiwalEtnoMania,którybardzopopula-ryzujekulturętradycyjną.Szlakmakilkatras.

http://szlakrzemiosla.pl/

SiećszlakówkulturowychRadyEuropy–szlakiRadyEuropyzasługują•nauwagęprzedewszystkimzewzględunawartości,którepropagująizewzględunaktórewtensposóbjewyróżniono.Naliścieznajdująsięm.in.szlakidoSantiagodeCompostelawHiszpanii,drogiMozar-ta,szlakiWikingówiFenicjan,św.Marcina,franciszkańskie,cysterskieorazkluniackie,architekturyromańskiej,anawetdrzewkaoliwnego.Natęprestiżowąlistędanyszlakmożetrafić,jeślireprezentujeokre-ślonewartości,tj.prawaczłowieka,kulturowądemokracjęiróżnorod-ność,wzajemnezrozumienieiposzanowanieponadgranicami.

http://culture-routes.net/cultural-routes/list

217

ZALETY

szlakikulturoweipodróżponichprzypominaniegdysiejszą 9 grand tour odbywanąjakoelementuzupełniającyedukacjęwdomacharystokra-tycznych;wędrówkaponichtonietylkookazjazdobyciawiedzy,alemożliwośćzobaczenia,przeżycia,doświadczenia,zrozumienia,spotka-nia,zdobyciatzw.kulturalnejogłady,

sentymentalny,przygodowywalor,atakżesamprocespodróżyspra- 9wia, żedziedzictwo staje się czymśbliskim, znanymosobiście, aniepoprzeznp.książkęczytelewizor,ludziezaczynająmiećznimzwiązanewspomnienia,

skupieniepodobnychzabytkówczyzjawiskzobszarudziedzictwana 9jednymszlakumawiększąmożliwośćprzyciągania,mocoddziaływa-nia.

NOTATki

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

218

Indeks

Błękitna tarcza 27

Digitalizacja70,88,136,200

Dziedzictwo3,4,5,6,7,9,11,14,16,17,18,19,20,24,35,38,42,46,48,53,55,56,62,64,65,66,69,70,71,72,73,75,78,79,80,85,86,88,94,96,105,107,107,108,109,110,117

kulturowe3,4,6,7,11,18,22,26,27,34,35,38,39,42,54,55,60,63,68,74,76,79,85,87,89,91,92,97,99,102,103,107,114,118,120,121,124,138,140,144,156,158,170,176,178,186,190,192,195,202,204-205 materialne 11,12,116,118,120,122,124,126,128,130,134,136,138,142,144,146,148,150,152,154,156,160,162,164,166,168,170,172,174,176,178,180,182,184,186,190,192,194,196,198,200,202-203,205,206,208,210,212,214 naturalne34,171,186 niematerialne11,13,17,35,38,39,78,79,118,120,122,124,128,130,134,136,138,140,142,144,146,148,152,154,156,160,162,166,168,172,180,184,186,190,194,196,198,200,202-203,204,206,208,210,212,214

219

Edukacja63,72,73,85,88,91,92,96,97,98,102,108,117,120,122,139,142-143,144,146-147,148-149,152,154-155,156,158-159,160-161,162-163,164-165,168,177,180,184-185,186,190,192,194,200,202-203,210,214

Interpretacja107,108,109,110,130,169,174,177,193,204,211,218

Inwentarz 45, 48

Karta zabytku50

Krajobraz kulturowy27,30,31,34,45,53,57,64,78,79,97,170

Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego35

Kultura14,17,18,25,26,27,34,35,42,43,62,63,65,68,69,71,72,73,79,80,86,87,97,105,108,110,118,120,121,124,125,126,139,142,144,145,147,148,149,156,158,162,169,173,185,186,187,189,190,196,197,198,203,205,206,216

Lista Skarbów Dziedzictwa 47

Mała ojczyzna17,162

Muzeum12,20,45,48,57,70,71,72,73,78,79,86,89,90,96,97,101,106-107,108,110,124,126-127,128,134-135,136-137,148-149,154,156,158,162-163,165,180,187,192,194,197,198,200,201,203,212-213,215

220

Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID)49,62,76,77,78,80,96,196,204,205

Okoń Wincenty 89, 97

Park kulturowy34,47

Partycypacja 86, 88

Pomnik12,20,26,28,30-31,34,43,149,162,168,170,171,180,185,191 historii17,27,28,31,31-33,47,56,62 przyrody43

Projekt 4,5,6,7,69,71,72,74,75,77,80,86,92,110,114,115,124,126,128,129,134,139,140,142,144,146,148,149,150,152,153,156,158,159,160,162,163,164,165,170,171,172,174,176,178,180,182,184,185,186,190,194,196,198,203,204,205,206,208,210,212,214,215,216

Rejestr zabytków47,48,49,56,62,76,77,186,190,199

Ruralistyczny27,45

Skansen12,62

Spis zabytków 48-49

221

Społeczność 16,23,35,45,67,80,86,96,106,119,137,139,152,163,165,170,175,177

Szlak57,62,90,101,102,103,105,106,110,130,131,160,161,199,197,208,214-217

Tilden Freeman107-109,204,218

Tożsamość17,26,42,63,122,123,124,125,159,165,171,186-187

UNESCO17,18,24,28-30,34,35,42,62,67,77,118,146,184,186,187,190,191,194,195

Zabytek19,30,43,45,48-49,53,54,56,64,62,69,70,71,72,73,76,77,78-81,87,88,90,92,94,97,105,110,119,120-121,127,131,138-139,148,151,158-159,164,168-169,170-171,172,174-176,176-177,185,190,196-197,199,204-205,208-209,212,215,217 archeologiczny48,62 ruchomy45,48,50,78,79 nieruchomy45,48-49,62,78,79

Znak Dziedzictwa Europejskiego ZDE (European Heritage Label) 17,26

222

Fundacja Plenerownia

Katarzyna Zarzycka–historyczkasztuki,animatorkakultury,autorkareportaży,wydawnictwimateriałówdotyczącychdziedzictwakulturowe-go,edukacyjnychksiążekdladzieci,programówiprojektówedukacyjnych,kuratorkawystaw.

Barbara Łepkowska–historyczkasztuki,absolwentkaedukacjiarty-stycznejASPwKrakowie,animatorkakultury,edukatorkamuzealna,gra-ficzkakomputerowa,autorkawieluprojektów imateriałówdotyczącychdziedzictwakulturowego.

NAJWAŻNIEJSZE REALIZACJE

Projektedukacyjny„Sztukanakółkach”wewspółpracyzeStowarzy-•szeniemHistorykówSztuki–wyróżnionyw2011rokuprzezNarodoweCentrumKulturyw ramachprojektówz zakresuedukacji kulturalnejorazw2015rokuwkonkursieGeneralnegoKonserwatorazabytkównadziałaniaedukacyjnewzabytkach.

Projektedukacyjny„Kodarchitektury”wewspółpracyzMuzeumRe-•gionalnymwStalowejWoliiinnymiautorami–wyróżnionywXXVkon-kursienawydarzeniemuzealnerokuSybilla2014).

Wystawa„MadeinPoland”wMuzeumRegionalnymwStalowejWoli–•wyróżniona w XXV konkursie na wydarzenie muzealne roku Sybilla2014oraze-plebiscycienaWydarzenieMuzealneRoku2014,organi-zowanymprzezMuzeumHistoriiPolski.

Projekt„PrzenośnegoCentrumInterpretacjiDziedzictwa”–wyróżnie-•niewIogólnopolskimkonkursienamateriałyedukacyjneodziedzic-twiekulturowymdlaszkół,ogłoszonymprzezNID.

W2014rokuBarbaraŁepkowskaiKatarzynaZarzyckaotrzymałyodznakę„ZasłużonydlaKulturyPolskiej”,aw2016rokuwyróżnieniewramachMa-grodyWojewództwaMałopolskiegoim.MarianaKorneckiegozawybitneosiągnięciawdziedzinieopieki iochronyarchitekturydrewnianejMało-polski.

223

współpraca merytoryczna

Marta Graczyńska – historyczka sztuki, edukatorka i pracowniczkadziałuEdukacjiwMuzeumNarodowymwKrakowie.PrezesFundacjiwpa-ski.Organizatorkawieluprojektówzzakresuedukacjikulturowej.Autorkawystaw.SpecjalistkawzakresiedziedzictwasztukiśredniowiecznejEuropyŚrodkowej.

Piotr Idziak–absolwentkierunkupolitykarozwojuobszarówwiejskichEuropy naUMKw Toruniu, Akademii Innowatorów Społecznych stowa-rzyszeniaASHOKAorazetnologiinaUJ.PracujewMałopolskimInstytucieKultury.Zaangażowanywtworzeniewystaw,ścieżekedukacyjnych,scena-riuszyzajęć,gierterenowychiplanszowych.Zajmujesiętworzeniempro-duktówturystycznychbazującychnadziedzictwiekulturowym.

Marta Sztwiertnia–historyczkasztuki,menadżerkakultury,pracujewFundacjiChronićDobrowOpactwieBenedyktynówwTyńcu.Autorkawieluprojektówedukacyjnychdotyczącychdziedzictwa,wtymwzakresiewolontariatudladziedzictwa.Specjalizujesięwgrywalizacji.StypendystkaMKiDN.

9 9 9 9 9 9 9

na deser

dziedzictwo kulturowe jest dla mnie ważne, bo...

Dziedzictwokulturowejestprzestrzeniącałkowitejwolności:tak,jakniktniemożezmusićdoprzyjęciaspadku,takniktniemożenakazać,abyuznaćcośzaswojedziedzictwo.Wjednymmiejscu(miejscowości,regionie,kra-ju)różneosobyczygrupymogązupełnieinaczejpostrzegaćwłasnedzie-dzictwo–ztegopowodujestonociągleidentyfikowane,interpretowane,redefiniowane,waloryzowane. Nawetw przypadku poczuciawspólnotydziedzictwa–np. regionalnego– różnegrupy interesariuszymogąmiećdoniegoodmiennystosunek.Ztegopowodudziedzictwotoobszarciągłejnegocjacji.Możnazaryzykowaćstwierdzenie,żejesttoswoisteuniwersumrozpiętepomiędzylicznymipodmiotami,wrażliwenakażdedrgnieniesiat-kinapięć.

DziedzictwokulturowemożebyćzarównoŚwiętymGraalem,jakipuszkąPandory. Służy budowaniu tożsamości, pomaga odnaleźć swojemiejscewświecie,kreowaćkompetencjekulturowe.Możebyćnajwyższąwarto-ścią.Staje się jednakgroźne, jeśli służydobudowaniapoczuciawyższo-ścinadinnymi,dajeprzekonanie„bycialepszym”.Miarąbezpieczeństwawsferzedziedzictwajestszacunekdladziedzictwainnych,ajedynąakcep-towanąpostawęwtejmierzenajłatwiejscharakteryzowaćsłowamiAnty-gony:„Współkochaćprzyszłam,niewspółnienawidzić”.

ŁukaszGawełZastępcaDyrektorads.Strategii,RozwojuiKomunikacji

MuzeumNarodowewKrakowie

224

Odziedzictwiekulturowym–moimdziedzictwie–mogęmówićnapozio-machmakroimikro,zktórychtenmikrojestdlamniechybaważniejszy,bobardziejosobisty.

Napoziomiemakrobędzie tym, z jakiegokraju sięwywodzę,wraz jegozawiłąiczęstobolesnąhistorią,religią,obyczajowością,językiem,tekstamikultury,architekturą i sztuką.Mamichświadomość,umiemnimiwytłu-maczyćniektóreprocesy zachodzącewPolsce iwokółmnie;dlatego sąważne,choćniezawszesięznimiidentyfikuję.

Poziommikrotomojedziedzictwo.To,zczymjasięidentyfikuję,zczegowyrosłamicodlamnieosobiściejestważne.Wiem,skądpochodzę–po-chodzęzKielc,wktórychwlipcu1946r.miałmiejsceokrutny,bestialskipogrom,wwynikuktóregośmierćiranyponiosłokilkudziesięciupolskichŻydów.Mojanieżyjącajużbabcia,doświadczonaprzezlosihistoriękobie-ta,wniewielkiejmiejscowościniedalekoKrakowamieszkałaprzedwojnąwjednymdomuzżydowskąrodziną,poktórejpozostałtylkośladmezuzynadrzwiach.Miejscowośćtęidombabciodwiedzamidziś;rzekaNida,bło-nianadrzeką,sypiącesięjużdomywtypowejdlaprzedwojniasztetlowejzabudowie;XIV-wiecznykościółufundowanyprzezKazimierzaWielkiego.Mójdziadek…–takbardzochciałgraćworkiestrze,żejako10-latekprze-był napiechotę20-kilometrowądrogę ze swojejmiejscowości doKielc,żebywstąpićdoorkiestrykolejowej.Przebywałją3-krotnie,bozakażdymrazemodsyłanogozpowrotem,dopierozatrzecimrazem,wporozumie-niu z jego ojcem, pozwolono zostać. Powojnie był jednym z założycieliOrkiestrySymfonicznejwKielcach.Moirodzice–bardzodlamnieważni.Miejsce,wktórympracuję,historia,októrejmówimy.Osoby, zktórymipracuję;któresamewsobiesąchodzącymDziedzictwem.

Tomojedziedzictwo.Dlamnienajważniejsze.

JolantaGumulaZastępcaDyrektora

MuzeumHistoriiŻydówPolskichPolinWarszawa

225

Dziedzictwokulturowetoważnaczęśćnaszejtożsamości,przynależnościdodanegomiejscaispołeczności.Todziedzictwonaszychprzodków,pa-miątkiponich,czasemdrobneprzedmioty,któreczęstotylkodlanassta-nowiąnajświętszeinajcenniejszerodzinnerelikwie.

Moimdziedzictwemkulturowym jestprzedewszystkimhistoria rodziny,mocnoosadzonawhistoriiPolski.Związanaodconajmniejpięciuset latzKatedrąWawelską,DzwonemZygmuntaiWzgórzemWawelskim.Czującsię zobowiązanywobecprzodków,nadalkontynuujęposługędzwonnikazygmuntowskiego.Wtejchwiliprzekazujętradycjęrodzinnąsynowi,któ-ryobecnie jestterminatoremdzwonniczym.MojeżyciepoprzezhistorięrodzinyzwiązanezostałozeWzgórzemWawelskimiuważamjezadrugidom–tamjest„mójświat”,tujestem„swój”iprzynależędotegomiej-sca.Najcenniejsze,cootrzymałemiprzekażęnastępnympokoleniom,todziedzictwoDzwonuZygmunta.Jakodzwonnikmamświadomość,żetakjakmoiprzodkowiewkatedrze,takijabyłemijestemświadkiemiuczest-nikiemnajważniejszychwydarzeńzhistoriikościołaikraju.

Dziedzictwemrodzinnymjestdlamnierównieżrzemiosłopłatnerskieorazwiedzawtymzakresie.Odkilkudziesięciupokoleńmieszkańcymoichro-dzinnychŚwiątnikGórnychbylipłatnerzami,ślusarzamiikowalami.„Miłośćdometalu”,wiedzę,poczucieestetykiorazpewneumiejętnościtechnicz-nezaszczepiliwemniedziadekitata,atajemnicezawoduprzekazaliimichdziadkowie,którzyprzed IIwojnązajmowali sięprodukcjąoporządzeniakawaleryjskiego.Wmojejrodziniejesttonaturalneisamoczynne,naukaiumiejętności„przychodząwrazzwiekiem”.Obecniezajmujęsiępłatner-stwem,aspuściznąpomoichprzodkachjestznajomośćfachuirzemiosła,któreotrzymałemodnichwdarze.Moimobowiązkiemwprzyszłościjestprzekazanietejwiedzynastępnympokoleniomwnaszejrodzinie.

WitoldSzczygiełKustoszMuzeumŚlusarstwaim.MarcinaMikuływŚwiątnikachGórnych,

dzwonnikkatedrykrakowskiej;historyk,wieloletninauczycielhistorii

226

227

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

228

Rozgryźć dziedzictwo. Podręcznik dobrych praktyk upowszech-niania dziedzictwa i edukacji o dziedzictwie kulturowym.

Atrakcyjnaformułapodręcznikapozwalanałatwiejszezrozumie-nie,czymjestdziedzictwo i jakonimnowocześnieedukować.Publikacjanietylkoporządkujewiedzęwtymzakresie,aleteżpokazujenaprzykładach,jakmożnainteresującoitwórczoopo-wiadaćodziedzictwie.Autorzy sprawnieporuszają siępomię-dzyzagadnieniamizzakresusztuki iedukacji,udowadniają,żeodkrywaniedziedzictwamożebyćzabawne ikształcące.Tocozwracaszczególnąuwagę,towyjątkowoprzystępnyjęzykpubli-kacji,któryłatwoiprzyjemnieprowadziczytelnikaprzezskompli-kowanygąszczprzepisówidefinicji.Ciekawymmożeokazaćsięzamieszczanie przy każdym rozdziale ćwiczeń skłaniających dosamodzielnejikreatywnejzabawy,aleimyśleniaodziedzictwielokalnym.Bardziejzainteresowaninapewnosięgnądodobrychrad po więcej praktycznych informacji w temacie. Niewątpli-wymatutemprzewodnika jestbardzociekawaoprawagraficz-na.Wskazanebyłoby,abytawartościowapublikacjaznalazłasięwwielunaszychbibliotekach,byładostępnaszerszemuogółowiczytelników, zwłaszcza nauczycielom, animatorom kultury, re-gionalistom,pasjonatom,wreszciewłaścicielomzabytków.

LucynaMizeraDyrektor

MuzeumRegionalnewStalowejWoli

rozgryźć dziedzictwo · 2017. 3. 7. · dziedzictwo światowe, europejskie, polskie, regionalne,...

Documents