Rozwój osobowości we wczesnym dzieciństwie

(0-3 rok życia)Marta Chmyr

Joanna Gruszka

Wiek wczesnego dzieciństwa obejmuje przedziałwiekowy od urodzenia do 3 r.ż. Wyodrębniamy znim dwie fazy:

1. Przypada na 1 r.ż. nazywana wiekiem niemowlęcym

2. Przypada na 2-3 r.ż. – wiek poniemowlęcy.

• W okresie poniemowlęcym następuje rozwój odrębności psychicznej i poczucia własnego „Ja". Zdaniem wielu badaczy poczucie to wiąże się ze zrozumieniem pojęcia stałości przedmiotu oraz rosnącą samodzielnością dziecka, która staje się podstawą poczucia sprawstwa.

• Poczucie sprawstwa to przekonanie o wpływie na bieg wydarzeń. Wyraża się w poczuciu kontroli, własnej skuteczności, wolności i jest składnikiem pozytywnego obrazu własnej osoby. Długotrwałe pozbawienie poczucia sprawstwa rodzi zjawisko bezradności.

Pierwsze przejawy poczucia „Ja" to rozpoznawanie siebie w

lustrze.

• W badaniach proszono matki, aby trzymając dziecko na kolanach, na wprost lustra, niepostrzeżenie zaznaczały nos dziecka czerwoną farbą. Prawie żadne dziecko między 9. a 15. miesiącem życia, patrząc w lustro, nie chwytało się za nos, a więc nie rozpoznawało siebie w lustrze. Natomiast między 15. a 24. miesiącem robiło to 24% dzieci, a między 18. a 24. miesiącem - 88% dzieci. Dzieci te rozpoznawały więc siebie w lustrze (Lewis, Brooks-Gunn, 1979).

• Odwołując się do koncepcji C. H. Cooleya (1902), psychologowie badający rodzącą się samoświadomość dzieci podkreślają, że najważniejszym lustrem dla dzieci są inni ludzie i ich opinie, tzw. lustro społeczne.

• Kształtowaniu się poczucia odrębności zarówno fizycznej, jak i psychicznej sprzyja rozwój umiejętności komunikowania się umożliwiający rozmowę o przyczynach zdarzeń, o uczuciach i potrzebach, a także częste słyszenie własnego imienia.

• Tworzące się poczucie „Ja" wyraża się w używaniu słowa „ja", w tzw. pędzie posiadania (dziecko chętnie przywłaszcza sobie przedmioty oraz zaciekle broni własnych rzeczy przed rówieśnikami) oraz w dziecięcym negatywizmie.

• Dziecięcy negatywizm - przeciwstawianie się prośbom i poleceniom osób dorosłych, co przybiera formę oporu fizycznego lub stanowczej i konsekwentnej werbalnej odmowy (upór).

• W późniejszym rozwoju poczucie, Ja" staje się podstawą do budowania wiedzy o sobie, czyli samowiedzy, stanowiącej według wielu koncepcji jądro osobowości dziecka.

• W okresie poniemowlęcym następuje rozwój odrębności psychicznej i poczucia własnego „Ja". Zdaniem wielu badaczy poczucie to wiąże się ze zrozumieniem pojęcia stałości przedmiotu oraz rosnącą samodzielnością dziecka, która staje się podstawą poczucia sprawstwa.

• Poczucie sprawstwa to przekonanie o wpływie na bieg wydarzeń. Wyraża się w poczuciu kontroli, własnej skuteczności, wolności i jest składnikiem pozytywnego obrazu własnej osoby. Długotrwałe pozbawienie poczucia sprawstwa rodzi zjawisko bezradności.