RUPELSTREEK ZATERDAG 15 NOVEMBER 2014

OP ZOEK NAAR BAKSTEENHISTORIE

Er zijn nog gebieden in onze streken waar de restanten van de nijverheid(heden) van weleer grote impact hebben gehad op de huidige ruimtelijke ordening van die gebieden. Zo’n gebied is Noeveren, deel van Boom, waar wij afspraak hadden aan het Bezoekerscentrum van het Booms Steenbakkerijmuseum (BStM), gelegen in ‘root 67’= een rij van kleine huisjes gebouwd in functie van de aanpalende steenbakkerij (=geleeg). Gevolg : wie geen GPS heeft met huisnummer-herkenning (nog steeds de meeste automobilisten), komt daar in Noeveren aardig in de problemen, want praktisch alle straatjes heten daar ‘Noeveren nr…’, terwijl de bewoners spreken van ‘de waterroot’, de ‘blauwe pan’, de ‘averechtse root’ of ‘de plein’.

Gids Jelle Mostien van het BStM liet ons eerst in de bovenzaal van ’t Baksteentje een filmpje zien van de evolutie van de baksteennijverheid in de Rupelstreek: eerst een paar eeuwen veldovens, paapovens en klampovens (16de tot begin 20ste eeuw), om vanaf einde 19de eeuw aan de bouw van ringovens te beginnen. Waar de eerste 3 soorten ovens de (zeer milieuverontreinigende) steenbakgassen slechts vanop enkele meters hoogte de (plaatselijke) lucht injoegen, werden de vrijkomende gassen bij de ringovens naar schoorstenen geleid, aanvankelijk tot 65 m. hoog gebouwd, zodat naburige steden vaak ‘de volle laag’ kregen.

Daarom werden de schouwen in de 20ste eeuw verplicht gehalveerd van hoogte, zodat vooral de omgeving van Boom in de slechte lucht bleef zitten. De ringovens, met een grote capaciteit van 20 tot 25 ‘kamers’ (1 kamer= ongeveer de inhoud van 1 klampoven), gebouwd om in principe 200 jaar te functioneren, geraakten vrij snel in onbruik gezien de opkomende concurrentie van de Kempische, machinale steenbakindustrie.

Bij ons bezoek werden we rondgeleid in de ringovens van steenbakkerijen Frateur (23 kamers) en Lauwers (21 kamers). Machtige bakstenen bouwwerken, thans deels in gebruik als expositieruimten. De installaties van de deels heropgebouwde steenbakkerij Frateur konden eveneens worden bezocht op ‘de plein’, zodat machines als ‘Broyeur’ en ‘Malaxeur’ te zien waren, alsmede de afgraafmachine met transportband en kleischupjes, de stoominstallaties en de droogloodsen. De Rupelstreek diende zich dus aan te passen en dank zij deze ‘machinale’ steenbakkerijen kende de baksteennijverheid in deze streek zijn hoogtepunt rond 1950 : waar vroeger een steenmaker tot 8.000 stenen per dag ‘vormde’, ging het machinaal tot 3 maal meer. Ooit waren er in de Rupelstreek 147 steenbakkerijen, om vanaf 1955 gaandeweg terug te lopen tot een twintigtal einde ’70 en slechts een vijftal in de jaren ’90. Thans is er nog 1 grote (wereld)groep actief in de Rupelstreek, nl. Wienerberger die in Rumst de steenbakkerij Swenden-VDPlancken runt.

Om 12u30 verlieten we Noeveren, om ons te begeven naar industriezone ‘Hoek 76-Z3’van Boom. In brasserie ’t Steencaycken, de gerenoveerde meesterwoning van de voormalige steenbakkerij Van Herck, werd een speciaal voor de streek gebrouwen biertje, de ’Klinkaert’, geproefd en gevolgd door een lekker dagmenu.

Tegen 15u reden we naar Terhagen (Rumst) voor bezoek aan het museum Rupelklei. Deze vzw werd opgericht in 1972 door toedoen van burg. Is.Egelmeersch met de bedoeling het bakstenen-verleden van Terhagen te bewaren voor het nageslacht.

Enerzijds geeft dit museum een overzicht van de manuele (hand) fabricage van bakstenen en pannen in de streek (periode tot na WO 1):

- het steken van de klei, het handvormen van kleistenen, het afdragen daarvan, het droogproces.

- we gaan in een nagebouwde klampoven en merken het juist stapelen der gedroogde stenen, afgewisseld met lagen kolen.

- we maken kennis met de diverse werktuigen en hun onderhoud (o.a. de hoefstal voor het beslagen van paarden en de pannenbank voor de vervaardiging van diverse pannen).

Anderzijds bevat dit museum een unieke fossielenzaal met prachtige vondsten (oa. een reeks haaientanden en –wervels) uit de verschillende geologische periodes, waaronder de Rupeliaan, waarnaar de rivier werd genoemd, waarlangs de rechteroever de kleilagen zich in de loop der tijden (28 à 33 miljoen jaar geleden) hebben gevormd. Een film vertelt de vorming en evolutie van de ‘lagen van Terhagen’, die geleid hebben tot de vele steenbakkerijen in de streek, zoals deze van De Beuckelaer, waarvan de vroegere smidse het museum herbergt. Het bezoek aan beide musea gaf ons een duidelijk beeld van wat werken en leven in deze streek van steenbakkers voorstelde. Maar daarnaast waren ook de scheepsbouw en –onderhoud in de Rupelstreek goed ontwikkeld, gezien het transport van de bakstenen lange tijd over het water gebeurde. Deze industrie kan een volgende keer aan bod komen.

Gezondheid! Roger VAN MALDER Onze fotografe van dienst, Veerle Blommaert, heeft zovele mooie foto’s gemaakt…geniet nog even mee.

Ja, op een dag vind je de job van je leven!

Dit is nu wat er op jullie maag ligt…een baksteen.

En dit verhaal is allicht voor volgend jaar. Tot dan!