Seray Öney Doğanyiğit Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi Uluslararası Medya Öğr.Üyesi: Prof. Dr. Yasemin İnceoğlu

RUS YAZILI BASININ’ DA HABER ALMA VE VERME ANLAYIŞI

RUS MEDYASI’NA GENEL BAKIŞ

1990’lı yıllar ile birlikte dünyada yaşanan ekonomik, sosyal ve kültürel değişim uzun süredir komünizm etkisinde yaşamış Rusya İçin birçok Avrupa ülkesine göre daha derinden ve sarsıcı olmuştur. Berlin Duvarı’nın yıkılmasıyla Avrupa’da komünist rejimlerin yıkılmaya başlaması, merkezden planlanan ekonomiler yerine serbest ekonomiye geçiş, küreselleşmenin hız kazanmasıyla batı kültürünün hakim olmaya başlaması ve teknoloji-iletişim ağının hızla gelişmesi ile bilgiye olan hızlı erişim Rusya’da da ardı ardına dönüşümleri beraberinde getirmiştir.

Glasnost (açıklık ve şeffaflık) ve Perestroika(yeniden yapılanma) Gorbaçov hükümetinde ortaya çıkan kavramlar olmakla birlikte dönemin demokratik reformlarının göstergesi olan; ifade,düşünce ve medya özgürlüğünün de geliştiği yıllar olması bakımından önemlidir.

Gorbaçov’un o zaman demokratik toplum yapısını hayata geçirmek için yaptığı çalışmalar kendi döneminde ve Avrupa’da komün bir hayattan çıkan bir milletin dönüşümü için attığı önemli adımlardır.

Fakat Rusya Putin döneminde dikkate değer bir ekonomik büyüme göstermiştir. Ancak ekonomik büyüme demokratik reformları beraberinde getirememiştir. Bununla paralel olarak ekonominin büyümesi ile birlikte Rusya’da halkla ilişkiler ve reklam sektörü büyük bir gelişim göstermiştir Fakat bu büyümenin nasıl bir eksende gittiği çalışmamızın ana konusu olan ‘’Rusya’da haber alma ve verme anlayışı’ sorusunun çıkış noktasını oluşturmaktadır. Ne yazık ki ’İfade ve medya özgürlüğü konusunda Rusya bu dönemde ciddi sıkıntılar yaşamaktadır. Devletçi bir ekonomik sistemin hakimiyeti ve katılımcı demokratik sistem yerine tek parti yönetiminin hakim olduğu siyasal bir sistemin mevcutluğu düşünce, ifade ve medya özgürlüğü üzerinde ağır baskılar oluşturmaktadır. Devlet bilginin üretilip yayılmasında en etkili aktördür.

Freedom House 2000’den önce Rusya’nın özgürlükler notunu “partially free”, 2004 yılından sonra “not free” seviyesine indirmiştir.

Rusya’nın genel sosyo-ekonomik ve kültürel durumu şu andaki görüntüsüyle; baskıcı, tek iktidarla yönetilen, mali ve politik gücü merkezileştiren, parlamentonun gücünü azaltan, medyayı kontrol altında tutan ve Rus milliyetçiliği söylemine dayalı eski siyaset anlayışına dönüşü kapsayan politik prensipler dizisi

1

içerisinde PUTİNİZM anlayışına dayalıdır1. (Dolayısıyla Rusya’da genel olarak yazılı basını inceleyeceğimiz bu çalışmamızda sınıflandırma yaparken artık kesin çizgilerle ayrılmış tandanslar görememekteyiz. Genel olarak ‘’ajans haberleri’’ ile yayın yapan gazeteler, iktidarın gücünü yeniden üretmek ve güç çanları çalmaktan öteye pek bir işlev görememektedirler...

RIA NOVOSTİ HAKKINDA2

Российское агентство международных новостей («РИА Новости») Rus Uluslararası haber ajansı sosyal-politik, ekonomik, bilimsel ve finansal konuları internet üzerinden yayınlayan bir ajanstır.

Rusya, CIS ve 40’a yakın ülke ile networkü ve işbirliği bulunmaktadır.

Rıa Novosti’ nin tarihi 1941lere dayanır. O zaman ki amacı savaşla ilgili haberleri ve son durumları radyo, gazete ve dergilerden derleyip, sunmaktır. Bu Sovyet bilgi bürosu o zaman ki Bütün Sovyet Komitesi, Sovyet Kadınlarının Anti-Nazi komitesi ve benzeri komitelerdeki aktiviteleri yönetmiştir. Daha sonra büronun içerisinde yabancı ülkelerin propagandası için özel bir büro kurulmuştur.

1961’de Novosti Press ajansı olarak Sovyet cumhuriyetindeki bütün haberleri ve basını yöneten bir kurum haline gelmiştir.

Ajansın Mottosu: Ulusların Dostluğu ve Huzur için Bilgi. 120 ülkede ofise sahip olan ajans yaklaşık 60 gazete ve dergiyi 45 farklı dilde 4.3. milyon kopya ile yayınlamaktadır. 

Rıa Novosti ajans haberlerine göz attığımızda fark edilen; ajans olması dolayısıyla haberlerde objektif bir tavır sergilenmiş olmasıdır. Genellikle Amerikan haber ajanslarından direkt olarak alınan haberler kişilerin söylemlerinden alıntılarla verilmiş ve herhangi bir yorum yapılmamıştır. Özellikle İran haberlerini tararken, genel olarak Obama’nın röportajları ve söylemleri göz önüne alınmış İran olayları çoğunlukla Amerika’nın bakış açısından verilmiştir. Rusya çoğunlukla barışçıl ve ortada bir duruş sergilemeye çalışarak beri yandan Rusya’nın stratejik ortağı gibi davranmakta ve savaş çığırtkanlığı yapmamaktadır.

Fransa ile ilgili seçimleri takip ettiğimizde yine politik bir duruş sergileyen Putin her defasında Sarkozy ile olan dostluğuna vurgu yapmakta ama bu durumun yeni gelen başkan Hollande ile bir problem yaşatmayacağını anlamaktayız.

PRAVDA.RU HAKKINDA3

Pravda (Rusça: Правда, Gerçek), Rusya'da yayımlanan günlük gazete.

1991'de iktidardan uzaklaştırılıp yasadışı ilan edilmesine değin Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi'nin resmi yayın organı olmuştur. Kapanmasından hemen sonra eski çalışanları tarafından aynı adla tekrar kurulmuştur. llk kez 1908'de Lev Troçki yönetiminde Viyana'da basılmaya başlanarak, kaçak yollardan Rusya'ya sokulmaktaydı. 1912'de Petersburg'da gizli bir gazete olarak yayımlanmaya devam edilmiştir. Çarlık rejiminin polis örgütü tarafından sürekli olarak kapatılan gazete, her defasında başka bir adla yeniden

1 Russia’s Managed Democracy – Daniel Beer, 2009)2 http://ria.ru/3 http://www.pravda.ru/

2

çıkmış, sonunda 1917 Sovyet Devrimi'nden sonra partinin resmi yayın organı haline gelmiştir (1918).

Ağustos 1991'de Mihail Gorbaçov'un yönetimine karşı girişilen darbenin başarısızlığa uğramasının ardından, Boris Yeltsin tarafından çıkarılan bir kararnameyle Sovyetler Birliği Komünist Partisi kapatılmıştır. Bunun üzerine gazete çalışanları da Pravda'nın Komünist Partiyle olan ilişkisini kesmişlerdir. Pravda'nın logosundaki parti amblemleri çıkarılmış ve gazete bağımsız bir organ durumuna gelmiştir. Mart 1992'de yayımına ara verilen ve sonraki izleyen ay küçültülmüş boyutlarla yayımına yeniden başlamıştır. .1999'da internet üzerinden yayınlanmaktadır.

Pravda.Ru gazetesi eski Sovyet gazetesi olması bakımından günümüzde artık internet üzerinden haber yapmaktadır. Haberleri günlük bir sıralama ile vermeyip, genel olarak haberler yapılan röportajlar ile verilmektedir. İran olayında daha önce belirttiğimiz üzere Amerikan bakış açısı ile referans verirken daha çok Amerikan’ın uzlaşmaya çalıştığını fakat İran’ın hiçbir yaptırımı kesin olarak kabul etmeyeceği konusunda sert duruşundan taviz vermeyerek aktardığını görmekteyiz.Ermenistan haberlerinde ise daha taraflı bir yan çizdiğini ve Ermenistan’ı daha mağdur gösterdiğini söyleyebiliriz.

KOMMERSANT4

İlk olarak 1909 tarihinde yayınlanan gazete, 1917’de Bolşevik devrimini takiben, sansürcülük tanımıyla kapatılmıştır1989 yılında sahibi olan gazeteci ve iş adamı Vladimir Yakovlev tarafından tekrar yayımlanmıştır. Gazetenin Sovyet rejiminden daha fazla dayandığına dikkat çekmek için modern Rus alfabesinde sert bir sessiz olan ama cümle sonunda sessizce okunan bir harf olan (miyakkiznak) harfi ‘’kommersant’ın sonuna bir imza şeklinde konmuştur.2009 yılından beri gazete İngiltere’de de basılmaktadır.Gerek İran gerekse Suriye’ye karşı haberlerde olsun, diğer gazetelerde de gördüğümüz üzere Rusya Amerika’nın genel olarak savaş yanlısı olmadığı süreçleri sonuna kadar değerlendirdiği herhangi bir savaş söz konusu olduğunda elinden gelenin en iyisini yaptığı gibi bir izlenim oluşturmaya çalışmaktadır.Fransa seçimlerinde Putin’in tavrı Kommersant gazetesinde de aynı çizgiyle verilmektedir. Fransa seçiminde seçime dair istatistiki açıdan verdiği araştırma raporu Rusya’nın genel olarak stratejik ortaklık benimsediği ülkelerin farklı haber anlayışlarına yer verilmeyen Rus haber politikasında görmek adına ilginçtir. Kommersant’ ın biraz da olsa kuruluş amacına riayet eden araştırmacı gazetecilik anlayışına burada rastlamaktayız.5

SONUÇ

Genel olarak yazılı Rus basınında (Kommersant ve Pravda. Ru) dünya basınında sıcak ve önem arz eden haberlerin sıklıkla yayınlanmamakta olduğu görülmektedir. Yine haberlerin çoğunun Amerikan ajanslarından alıntı olduğu ve dolayısıyla eleştirel bir bakış sergilenmeksizin sadece haber vermekten ileri gidilmediği gözlemlenmiştir. Putin diktatörlüğü altında basının pek de gazete işlevi yapamadığını söyleyebilmekteyiz. Haber vermede her ne kadar objektif bir hava çerçeve çizseler ve 3. Tekil şahıs ve geniş zamanda cümleler kursalar da

4 http://www.kommersant.ru/5 Bknz: http://www.kommersant.ru/doc/1888341

3

Rusya’nın İran ve Suriye olayında olduğu gibi Amerika ile stratejik bir ortaklık yürüttüğü görülmektedir. Suriye olayların daha ne kadar en büyük silah alıcıları olması bakımından en başta destekçi görünselerdi bu diğer ülkelere gövde ve güç gösterisi yapmaktan başka bir şey değildir. Kaldı ki daha sonra yüzünü Amerika’ya çeviren Rusya bu konudaki tezimizi haklı çıkarmaktadır. Ekonomik büyüme ile birlikte finansal ilişkiler, hissedarlarla ilişkiler, yatırımcılarla ilişkiler gibi alanlarda büyük ilerlemeler kaydedilmeye devam eden Rusya ana akım medya ve sosyal medya alanında yatırımlarda yapmaya devam etmektedir . Ana akım medya dışında sosyal medya uygulamaları için ayrılan bütçe 2009 yılında 10 milyon dolar iken bu rakam 2010 yılında ise 25 milyon dolara yükselmiştir. Ülkede 40 milyon Facebook ve Vkontakte kullanıcısı, 80.000 Twitter kullanıcısı bulunmaktadır6.Genellikle kritik zamanlarda Putin’in basın karşısına çıkarak kendi ağzından yaptığı duruma dair konuşmalar, şu anda ülkemizde de örneğini gördüğümüz ‘’halkın inandığı ve ihtiyaç duyduğu lider’’ anlayışından uzak değildir. Propaganda, taktik teknikleri, mezenfermasyon ve dezenfermasyonun oldukça yaygın kullanıldığı basında Putin hakkında herhangi bir kötü habere rastlanamamaktadır. Özellikle seçim dönemlerinde kendisi hakkında eleştirel haber veren basın organlarını kapattığı bilinmektedir.7

Özetle; bugün PUTİNİZM adı altında anılan Rus ekonomisi ve Rus devleti Putin diktatörlüğünün ve siyaset anlayışının ötesine geçememektedir. Dolayısıyla devletin bütün ideolojik aygıtları Putin hükümetine hizmet etmektedir. Halkı ekonomik olarak daha güçlü, daha çıkarcı bir Rusya anlayışı ile yönlendiren liderin aşağıda Putin’in bu yıl tekrar seçimle geldiği görevinden hemen sonra Rusya’nın dış politikası ve tavrı hakkında yaptığı konuşma buraya kadar anlattıklarımızın bir son sözü olarak yorumsuz yayınlanmaktadır…

РОССИЯ И МЕНЯЮЩИЙСЯ МИР8 (Rusya ve Değişen Dünya)

Rusya Başbakanı Vladimir Putin batının Arap Baharı'nı kendi çıkarları için desteklediğini belirterek Suriye'ye karşı askeri güç kullanılmaması ve İran'a saldırılmaması uyarısında bulundu. MOSKOVA.A.A Rusya Başbakanı Vladimir Putin batının Arap Baharını kendi çıkarları için desteklediğini belirterek Suriye'ye karşı askeri güç kullanılmaması ve İran'a saldırılmaması uyarımında bulundu. Putin Moskovskıy Novosti gazetesinde bugün yayımlanan makalesinde Arap Baharı'nın söz konusu ülkelerde demokrasiyi geliştirmek yerine dini aşinalığı daha da artırdığını ifade ederek batının Arap Baharı ihtilallerini kendi çıkarları için kullandığını kaydetti. Suriye lideri Beşşar Esad'ın muhalifleri güç kullanarak dağıtmasını kınayan bir BM kararını Çin üye veto etme kararlarını destekleyen Putin şunları kaydetti." Moskova NATO'nun hava saldırılarıyla Muammer Kaddafi karşıtlarına yardım ettiği Libya'daki olayların benzerinin tekrarına izin veremez. Bu deneyimden aldığımız ders yüzünden Suriye'deki iç sürece askeri müdahale sinyali gibi algılanabilecek her türlü BM Güvenlik Konseyi kararına karşıyız." BM'nin onayı alınacak bir askeri harekat kararının her şeyden önce BM'nin üstlendiği rolün altını dinamitleyeceğini ve küresel güvenliğe zarar vereceğini

6 Fadeeva, E. (2008). The true scale of PR in Russia. http://www.ipra.org/secciones.p hp?sec=7&fid=191&mes2=08&anio2=20097 http://metinunder.wordpress.com/2012/02/29/rusyada-yine-medyaya-mudahale/8 http://putin2012.ru/

4

belirten Putin ‘’ABD ve diğer ülkelerin bu üzücü deneyimden ders çıkarmalarını ve Suriye'de güç kullanımına dayalı bir senaryoya yönelmemelerini ümit ederim. Ben bu savaş arzusunu anlayamıyorum’’ ifadesini kullandı. Suriye'de hem iktidar hem de muhalif güçlerin kan akmasını durdurmak için yerleşim birimlerinden çıkmaları gerektiğini kaydeden Putin batının Esad karşıtlarından böyle bir talepte bulunmamasının da alaya bir durum oluğunu vurguladı Putin. Arap Baharı yaşanan ülkelerde Rus şirketlerinin zemin kaybettiğini ve onların yerini söz konusu ülkelerdeki rejim değişikliğini destekleyen ülkelerin şirketlerinin aldığını belirterek şu yorumda bulundu." Bu da bu trajik olayların insan haklan konusunda duyulan endişe ne deniyle değil piyasaların yeniden dağıtılması arzusu yüzünden yaşandığı görüşlerinin baskın olmasına yol açıyor’’ Biz bunu ilahi bir sakinlikle izlememeliyiz." Rusya'nın başkalarının kendisine dikte ettiği hedefler yerine geleceğiyle ilgili kendi çıkar ve amaçlan bulunduğunu kaydeden Putin." Rusya sadece güçlü olduğunda ve kendi ayaklan üzerinde durduğu zaman saygı duyulan bir ülke olur. Rusya her zaman bağımsız dış politika izleme ayrıcalığının semeresini aldı ve bunu böyle yapmaya da devam edecek. Küresel güvenliğin sadece Rusya ile işbirliği yapılarak mümkün olacağına inanıyorum ‘’ ifadesini kullandı. NATO ve ABD'nin Avrupa'daki füze kalkanı projesine ve NATO'nun genişlemesine de değinen Putin şöyle devam etti." Bu planlar Rusya sınırına yakın bölgelerde meydana gelmeseydi ve eğer bu durum genel olarak güvenlik ve küresel istikramı altını dinamitlemeseydi bu konulara değinmeyecektim. Bizim argümanımız son derece iyi bilinmekte ve ben bunları bir kez daha tekrarlamayacağım." Putin İsrail Filistin çatışmasına da değindiği konuşmasında tarafların yemden müzakere masasına dönüp nihai bir çözüm bulmaları hedefinden vazgeçmenin mümkün olmadığını belirterek." İsrailli ve Filistinli liderlerle yakın işbirliğimiz göz önünde bulundurulduğunda Rus diplomasisi Arap Birliği ile koordinasyon içinde barış sürecinin hem ikili hem de Ortadoğu Dörtlüsü temelinde yeniden başlaması için çalışmalarını sürdürecek ‘’ifadesini kullandı. İran'ın hala uluslararası gündemin odağındaki ülkelerden biri olduğunu kaydeden Putin." Rusya'nın İran'a karşı bir askeri saldın olasılığının giderek artmasından endişeli olduğunu saklamak yersiz. Eğer böyle bir şey olursa bunun sonuçlan felaket olur’’ değerlendirmesinde bulundu. Putin İran konusunun tamamen barışçıl yollardan çözülmesi gerektiğini belirterek." Biz İran in uranyum zenginleştirmesi de dahil sivil nükleer program geliştirme hakkının tanınmasını öneriyoruz. Ancak bu tamamen Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun UAEK denetimi altında yapılmalı. Eğer bu yapılırsa İran'a karşı tek taraflı olanlar da dahil tüm yaptırımlar askıya alınmalı. Size 19.veya 20.yüzyılda olmadığımız hatırlatayım’’ ifadesini kullandı. Kuzey Kore'nin nükleer programıyla ilgili konunun da son derece ciddi olduğunu belirten Putin Pyonyang' ın Kuzey Kore Nükleer Silahının Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması'nı ihlal ederek çok açık bir şekilde atom silahı geliştirdiğini açıkladı. Konuşmasını sonlandırırken ancak bağımsız ve kendi diş politikasını izleyen, kendi milliyetçi değerlerine sahip çıkan toplumların ilerleme kaydedeceğini vurguladı…

5