IntroductionIndustrializationhaschangedsocietiesradically.Thispaperfocusesontraditionallow-techmethodsandtechniquesinMediterraneanareasthatappliedtocreateanaturallycontrolledinterioratmosphereinbuildings.Thermalcomfortisdefined,asthesensationofwellbeingofanindividual,istheconditionofmindthatexpressessatisfactionwiththethermalenvironmentandisassessedbysubjectiveevaluation[10].Acomfortableindoorenvironmentisaffectedbyairandradianttemperature,relativehumidityandairvelocity.Naturalventilation,whichistheprocessofsupplyingandcirculatingairinindoorspaces,withoutusingmechanicalsystems,isanimportantconsiderationinthedesignandconstructionofallbuildings.Naturalventilationinandaroundbuildingsemployedforthefollowingtasks(fig.01):

1.toprovideessentialairexchangeforhygienicreasons2.tocoolhumanskinbyacceleratingconductiveandevaporativelooswhenneeded3.tocoolinteriorspacewhendesirable4.tocoolbuildingfabricinoverheatedconditions5.toremoveundesirablemoisturefromthebuilding’sfabric,surfacesandmoisturespaces[1].

Abriefarchitecturalhistoricalreviewinformusthatthermalcomfortinsidebuildingswasbasicintheconstructionsoftheeraandtheso-calledtodaybioclimaticdesignprinciplesareusedsincetheancienttimes.Humankindhasused,foraverylongperiod,naturalforcestocreatethedesiredthermalenvironmentandtoadjustindoorquality.IntheMediterraneanclimatetherearemanyfamiliararchitecturalfeaturesapplied,fromthesmallhousestothebigbuildingcomplexes,inordertomaintainthehumidityoftheinterioratmosphereandtocreateagoodaircirculation,whichensuresthatoccupantsareincomfort.Thereistoomuchtolearnfromthetraditionalarchitectureandthebuilder’stalentforfittingtheirbuildingsintothenaturalsurroundings;applyingnaturaltechnologieswithsimplemeansandtechniques,creatinganenvironmentallyfriendlyarchitecture,etc.Traditionalcraftsmenmanagedtoensurethemaximumcomfortconditionsinsidethebuildings,takingintoconsiderationtheclimaticconditionsoftheregion,theorientation,theopenings,thevegetation,andlocalbuildingmaterials.

Semiopenspaces(yard,atrium,loggia)Thedesignofabuildingistheresultofmanyenvironmentalaspects,withanimpacttothemorphologyofthebuildingandit’selevations.Aninfinitedialoguebetween“inside–outside”andtheintermediatespacescharacterizesMediterraneanhouses.Therearenumbersofarchitecturalelementswhichsupportnaturalventilation;innercourtyard,localmaterials,windcatchers,etc.Semi-openspaces(atrium,yard,loggia)areusedinwarmclimates,tocontrolwindsandtemperaturechanges;theyhavetheroleofregulatorofthemicroclimateofthehouse.ThesefeatureshavebeenpresentintheGreeklandforfourmillenniums,sincetheKnossosPalacepremises;spaceswerearrangedaroundabigcentralrectangularyard.TheMinoans(1700B.C.)hadalreadyinventedwaystobringnaturallightandairintothelowestdepartmentsofthePalace.Theinterioropenspace(atrium,courtyard,etc.)playsanimmediateanddecisiveroleintheGreektraditionalarchitecture.Thecentralcourtyardwasthebasicelement-thecore-oftheGreekhousethatisitsmainsourceoflightandventilation.Roomsexchangefreshairwiththeyard,whichactsasalung[2].Thehotairisreplacedbycoolnightair,reducingtemperature

ofthesurroundingspacesduringthenightuntiltheearlymorninghours,tobeginagainitscircle.Thewholebuildingactslikeamachineandallthearchitecturalelementsareininteraction.AtriumisusedinallofMediterraneanregions;itstypologyandstylediverseaccordingtolocalcultures,climaticconditions,economicandsocialcircumstancesandpoliticalrealities.InMorocco,theatriumisnarrow,tocapturecoolnightair;keepingthespacecoolformuchoftheday,providingnaturalventilation,butnotallowingnaturallightorsandtoenter.Moreover,inhotplaces(MatmatainTunisia,MaterainItaly,PaternainSpain,CappadociainTurkey,SantoriniinGreece),cavedwellingswereorganized-dugintogroundthatwaseasytoexcavate-aroundacentralcourtyard,inordertoachievecooling,keeptheinertiaofthesiteandtoproduceacontrolledatmosphere.InsomeIslamicregionsthecourtyardislarger;itscharacterismoreconnectedtothecultureofprivacy[9].ResidentsinhousesintheGreekislandsusedtotransfertheirindoorlife,duringthesummer,intothecourtyardorinthecoveredbydensearbor,terrace[3].ThisisakeydesignelementthatpermitseverydaylifetobeextendedintotheopenspacesandsupportsthesociabilitythatcharacterizesMediterraneanlife.Asimilarfunctionalrolehasthefamousloggia,whichcharacterizesMediterraneanarchitecture.Hayat(loggia)isanoldfixtureofvernaculararchitecture,istheshelteredsemiopenspace,extensionoftheinnerspace/rooms.Fromanarchitecturalpointitconsistsastrongfeatureofplasticity;atthesametimeconstitutesakeyelementofthecomposition,aswellasanexternalcorridorthatconnectsthedifferentspacesofthehouse[3].Located,usually,onthesunsideofthehouse,protectsthebuildingduringthesummerfromtheintensesunofday,thenightbreeze,andfromtheextremewinterweatherconditions[3].TheHayat,exceptfromanexcellentshadingelement,maintainsthermalconditions,whilekeepsatalowlevelcoldairmassesthatcanbeusedforcoolingthebuilding.(fig.02,03,04)Sincetheancienttimes,gardenwallsareusedaswindscreens[4].Vegetationgeneratescoolairinthesummer,whilefunctioningasawindbreakduringwinter,reducesthespeedandintensityofthecoldnorthwinds.Theyalsomaintainthehumidityandactasacleaningfilteroftheair.Themostidealelementistheleavesoftreesorclimbingplants;theyallowthemovementoftheairtoalldirectionswithoutbeingtrapped.Thevinearbor,thebougainvillea,thestrawwattlearetechniquesofclimaticcontrol;theyletthebreezepassthroughthegaps,theyoffershade,butthey

FROM THE CHIMNEY TO THE AIR CONDITIONING IN THE MEDITERRANEAN BUILDINGS

SabrielaKazaziFaniVavili

Focus 011

Fig. 1 – Natural ventilation, in and around buildings.

don’tletthehotsunpass.Thepositionofsuchelementscandeterminetheflowandthedirectionofthewind.Inhorizontalarrangement(arbor)createthenecessaryshadeinopenareas,whileinverticalarrangementactasinsulation(fig.05,06,07)[2].Inmodernarchitecture,transformingthoseoldtechniques,wehavecreatedtheactivelivinggreenwalls.The“biofilter”wallregulatestheairandtheheatinsidethebuilding,whilethroughcompletelynaturalprocessesofplants,producesfresh;withthesecertainsystemstheairisdistributedthroughthebuilding,enhancingtheindoorenvironment[13]-[5].

RoofventilationelementsRoofsarecomponents,whichcanprovidesignificantenergysavingsandimproveindoorthermalconditions.Theshapeoftheroof,whichcandifferfromregiontoregion(flat,pitched,vaulted)andthethermalresistivityofitsmaterials,canplayasignificantroleinthenaturalairflow.Aflatroofreceivessolarradiationcontinuouslythroughouttheday.Pitchingorarchingtheroofhasseveraladvantagesoveraflatstructure.Firstofall,theheightofthespaceisincreased,sendingthiswaythewarmrisingairabovetheinhabitantsheadandsecondly,paroftheroofisshadedfromthesun[6].Whenairpassesoverasphericalbody,ithasahigherspeed,

contributinginthecoolingofthespace.FlatandpitchedroofscanbefoundinthetraditionalGreekdwellings.Averysimplebuteffectiveelementistheeave,ahorizontalprojectionoftheroofthatprotectsthehousefromrainandsun.Chimneysareelementsthatinterruptthehorizontallineofaroof;agreatvarietyinshape,insizeandmaterialshaveconstructedthroughtime.Theycreatevarietyinthemonotonouslookofthefacadeandtheseprotrusionsusuallycorrespondtoafireplace.Thesecomponentsresultedclearlyfromconstructionneeds;characterizedbyplasticityanddecoration,dependingeachtimefromlocalmaterials[7].Theirshapecandifferfromcylindricaltoheavysquare.Traditionalcraftsmentooktheopportunitytoshowalltheirtalents,decorating,usually,theupperends;attheRodakishouseinAegina,typicalexampleofGreekfolkarchitecturewithastrongplasticity,atthecornersoftheroofareplaceddiagonally“heads”tothewindsrepresentations(fig.09).RooftopswithsculpturalchimneysarealsotypicaloftheAegeanislands(fig.08)[4].Thechimneysoffireplacescanbelistedinthosethataremadewithstone,andthosebuiltwithclay.Someofthemrestonrectangularbase,andotherareplaceddirectlyinthesurfaceofthetiles[11].Thephenomenonofthechimney,whichusecrossventilationprinciple,canbeused,also,instairways,patiosandskylights.Similararchitecturalelementsarethewindcatchers,whichareusedforpassiveair-conditioningofbuildings,throughouttheMiddleEast.Therearemanytypesofthiscomponent,fromtheunidirectional‘’malqaf’’’andthemultidirectional‘’badgir’’,dependingontheclimaticconditionsoftheregions.Itisaverticalcanalthatstartsfromtheceilinganddowntothebasement;itsexternalpartconsistsofentryporesorholesforthewind,tocoolandventilatesummerrooms[12].InEgypt,themalqaf,installedinthehouses(e.g..Cairo),toharnessthebreezeoftheNileforincreasingventilation(fig.10).Thisdeviceisashaftrisinghighabovethebuilding,constructedonthenorthsideofthebuilding,withanopeningfacingthewind,whichittrapsthecoolairandchannelsitdowntotheinterior.Themalqafisalsousefulinreducingthesandanddustsoprevalentinthewindsofhotregions.Theexternalairtemperaturedeterminesthesizeofthemalqaf.Badgirisamulti-directionalventilationdevicewithfouropeningstocapture

Focus012

Fig. 4 – Church hayat in Zagoria, Epeiros Greece.

Fig. 3 – House in Kastoria, Greece.

Fig. 2 – House in Ano Poroia, Macedonia, Greece.

Fig. 6 – Straw wattle.

Fig. 5 – Alley covered with vine arbor.

Fig. 7 – Drawing by C. Dekavallas.

thebreeze,andwithtwopartitionsplaceddiagonallyacrosseachother(fig.11).Closingoneormorescoops,whileclayporouspotisplacedtohelphumidifyandcoolingtheaircanadjustaircirculation[6].ItisarguedthattheoriginderivesfromthePersianarchitectural;howeverthereisevidencethattheideagoesbacktothePharaoh’speriods.

ElevationelementsThefaçadesofabuilding,inthepast,wasnotjustasimplearchitecturaldesign,butrathertheresultbasedoncertaintechnologicalknowledgeandprinciples.Themainelementsofafaçade,thewindows,weretheretoobtainakindofmaterializationofthesun’sluminousdiskandperhapstheyplayedaroleassociatedwiththecultofthesunorelselinkedtothehoursofthedayoftheseasons[8].Fromasimpleopeningforairandlight,thewindowwastransformedintoaframeofthesurroundinglandscape,alinkbetweenartificialspaceandnaturalscenery:thislinkwassimultaneouslystaticanddynamic[8].PaoloPortoghesiinhisbook‘’NatureandArchitecture’’discussesthesymbolicsignificanceofanopeningthatallowstheskytobeseenfromthedarkinterior,exercisingakindofmysteriousattractiononthefireandsmokeoftheheartintheyurta.Inthisframethe“yurta”isanimportantarchetype.Havingitsoriginsatancienttimes,itisthelivingplaceofthenomadtribesofcentralAsia(dismantledfortransport).Theyurtahasacylindricalbaseandaconicroofwithacharacteristiccentralhole.Thisholefunctionsasasourceoflightandair,aswellasaventilatorforthesmokefromthefirebelow.Therayoflightandcolumnofsmokematerializethe“axismundi”,theimmaterialtreeoflife,andexpressionofthe

centralholeofthehouseintheworldandthereforeofthemysteryofasacredpolycentricism,insinuatedintheexistenceofmenwhobelievedinthesamephilosophy[8].Thisphilosophyhasbeenappliedinthedesignofuniquebuildingse.g.thetempleofVenusinRome(fig.12).Generallyspeaking,theweather,personaltasteandlocalbuildingmaterialsareallincludedinthedesignofthewindows.TraditionalMediterraneanarchitectureischaracterizedbyahugevarietyofthebuildingopenings,inordertoprovide,also,thermalinsulation,shadeandventilation.Regardingtothesizeoftheopenings,researchconcludedthattheairinletandoutersizestobethesame,butnotinthesamelevel;knownintheMediterranean,smallopeningsinthenorthfaçadeareusedinordertoensureadequateventilationandtocontroltemperaturechanges.Asmallopeningalsoisusedatahigher-level-askylight-toevacuatethehotairandbringmorenaturallightin.SametechniqueswereusedinSiwa,Egypt,wheredwellings,duetothehotdryclimate,hadsmall

openings,orientedoppositetoeachother,forcrossventilation.Anothersignificantarchitectureelementisshadingdevices,whichreducesunheatinginthesummer,contributingtothecoolingoftheair.Timbershoutersaremoveableshadingsystems,whichamongothers(e.g.insulation),allowsventilation,withoutprecludingthenaturallightfromtheinteriorofthepremise.

CommentsArchitectshaveintegratedalltheseprinciplesandtechniques,testedovergenerations,withmoderntechnologyinordertoimprovetheinteriorenvironmentaswellasexteriorspaces.Neverthelesscourtyardsandatriumstoday,characterizethesynthesisofnewpublicconstructions(e.g.museums)andalmostforgotteninhouses.Weareobligedtounderlinethattherapiddevelopmentofthecities(urbanization,poverty,lowlivingconditions,etc.)haveintroducedairconditionsystemsforcooling(andheating).Thesedevices,addedaccordingtoindividualneeds,changethemorphologyofthesurfaces/volumesofthebuildings;theyworsenthem.Theaestheticsoftheurbanfabrichasbeendegradedandthefinalimpressionisthedominationoftheairconditionboxes(e.g.Cairo,Egypt).Today,constructiontechnologiesincludeagreatnumberoffactorsinthedesignofthesecomponents;spaceneeds,controlofenergy,ecologicalapproaches,naturalventilation,etc.Still,therearealotthatcanbestudiedandadaptedfromourarchitecturalpast.Acombinationofnewconstructiontechnologyandarchitecturalhistorycancreate,bytransforming,sustainablesmartbuildingsforourcommunitiesandthefuturegenerations.

REFERENCES[1]Packard, Ed., Kliment R., Ramsey S. (1989).Sleeper Architectural Graphic Standards,HohnWiley&sons,Canada[2] Μάντζιου,Λ.(2009).ΒΙΟ,ΒιοκλιματικήΑρχιτεκτονικήστηνΕλλάδα.εκδ.ΈργονIV,Εκδόσειςαρχιτεκτονικώνβιβλίων,Αθήνα[3] Λυγίζος, Γ. (1967). Η Διεθνής και η ΤοπικήΑρχιτεκτονική. Τέχνη και Κλίμα.ΤυπογραφείοΑδελφώνΓ.Ρόδη,Αθήνα[4] Rudofsky,B.(1964).ArchitectureWithoutArchitects.AshortIntroductiontoNonPedigreed Architecture.UniversityofNewMexicoPress[5] Μελικίδης,Α.(2015).Οι«κρεμαστοίκήποι»,στηνσύγχρονηεποχή.Ερευνητική εργασίαΑριστοτέλειουΠανεπιστημίουΘεσσαλονίκης, Πολυτεχνική Σχολή,Τμήμα Αρχιτεκτόνων.p.39&p.44[6] Fathy,H.(1986).Naturalenergyandvernaculararchitecture:Principlesandexampleswith referencetohotaridclimates.London:UniversityofChicagoPress[7] Μιχελής, Π.Α. (1960). Α’ Το Ελληνικό ΛαΪκόΣπίτι. Εκδόσεις Ε. Μ. Πολυτεχνείου,Αθήνα[8] Portoghesi,P.(2000).NatureandArchitecture.SkiraEditore,Milan[9] Casanovas, X. (2005):Rehabilitating TraditionalMediterranean Architecture. Marseilles, Collegid'AparelladorsiArquitectesTècnicsdeBarcelona.Barcelona[10]https://en.wikipedia.org/wiki/Thermal_comfort#Effects_of_natural_ventilation_on_thermal_comfort[11]http://www.halkidiki.biz/el/architecture-in-halkidiki[12]https://en.wikipedia.org/wiki/Windcatcher[13]http:www.nedlawlivingwalls.com[14]http:www.ecofriend.com

Focus 013

Fig. 9 – Rodakis house in Aegina.

Fig. 8 – Sculptural chimney of the Aegean islands.

Fig. 10 – Sketch of an Egyptian Malqaf, by Hassan Fathy.

Fig. 11 – Yazd, a city of wind towers (badgir).

Fig. 12 – Straw wattle.

SOURCESOFIMAGESfig.01.Packard,Ed.,KlimentR.,RamseyS.(1989).SleeperArchitecturalGraphicStandards,HohnWiley&sons,Canada.p.80fig.02.VaviliFaniownprivatecollectionfig.03.TsinikasNikosownprivatecollectionfig.04.VaviliFaniownprivatecollectionfig05.http://www.livedplace.co.il/101133/humanist-architecturefig.06.Μάντζιου,Λ.(2009).ΒΙΟ,ΒιοκλιματικήΑρχιτεκτονικήστηνΕλλάδα.εκδ.ΈργονIV,Εκδόσειςαρχιτεκτονικώνβιβλίων,Αθήνα,p.41fig.07.Μάντζιου,Λ.(2009).ΒΙΟ,ΒιοκλιματικήΑρχιτεκτονικήστηνΕλλάδα.εκδ.ΈργονIV,Εκδόσειςαρχιτεκτονικώνβιβλίων,Αθήνα,p.40fig.08.http://www.idanikospiti.gr/articles.asp?catid=18469&subid=2&pubid=554073fig. 09. http://www.saronicmagazine.com/?attachment_id=7440fig.10.https://syrianvoicesmediationandart.files.wordpress.com/2015/06/windtowers_fathy_s- study.jpgfig.11.https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d9/Yazd-Ab_anbar_4_badghirs.jpg fig12.http://www.monolithic.org/domes-more/the-pantheon-rome-126-ad/photos#8

ΕισαγωγήΗεκβιομηχάνισηέχειαλλάξειριζικάτιςκοινωνίες.ΤοκείμενοαυτόασχολείταιμεπαραδοσιακέςτεχνικέςκαιμεθόδουςχαμηλήςτεχνολογίαςστιςπεριοχέςτηςΜεσογείου,οιοποίεςεφαρμόζονταιγιαναδημιουργήσουνμιαφυσικάελεγχόμενηατμόσφαιραστοεσωτερικότωνκτιρίων.Ηθερμικήάνεσηαφοράτηναίσθησητηςευεξίαςενόςατόμου,καιεκφράζειτηνικανοποίησηστοθερμικόπεριβάλλον[10].Έναάνετοεσωτερικόπεριβάλλονεπηρεάζεταιαπότιςποικίλεςακτινοβολίες,τησχετικήυγρασίακαιτηνταχύτητατουαέρα.Οφυσικόςαερισμός,δηλαδήηδιαδικασίατηςπαροχήςκαιτηςκυκλοφορίαςαέρασεεσωτερικούςχώρους,χωρίςτηχρήσημηχανικώνσυστημάτων,είναιέναςσημαντικόςπαράγονταςστοσχεδιασμόκαιτηνκατασκευήόλωντωνκτιρίων.Οφυσικόςαερισμόςμέσακαιγύρωαπότακτίρια,είναιαπαραίτητοςγιατουςπαρακάτωλόγους(εικ.01):

1.ναπαρέχειουσιαστικήανταλλαγήαέραγιαλόγουςυγιεινής2.νασυμβάλλειστονδροσισμότηςανθρώπινηςεπιδερμίδαςεπιταχύνονταςτηνεξάτμιση3.ναδροσίζειτονεσωτερικόχώροότανείναιεπιθυμητό4.ναδροσίζειτηνεπιδερμίδατουκτιρίουσεσυνθήκεςυπερθέρμανσης5.νααφαιρείτηνανεπιθύμητηυγρασίααπότιςεπιφάνειεςκαιτουςχώρουςτουκτιρίου[1].

Μιασύντομηιστορικήαρχιτεκτονικήαναδρομή,μαςπληροφορείότιηθερμικήάνεσηστοεσωτερικότωνκτιρίωνήτανβασικόςπαράγονταςστιςκατασκευέςτουπαρελθόντοςκαιοιαποκαλούμενεςβιοκλιματικέςαρχέςσχεδιασμούτουσήμερα,αναπτύχθηκανκαιεφαρμόσθηκαναπότουςαρχαίουςχρόνους.Γιαέναπολύμεγάλοχρονικόδιάστημα,οιφυσικέςδυνάμειςυπήρξανηπηγήιδεώνγιατηδημιουργίατουεπιθυμητούεσωτερικούπεριβάλλοντος.Στομεσογειακόκλίμα,ανευρίσκονταιπολλέςκοινές,χαρακτηριστικέςαρχιτεκτονικέςεπιλύσειςπουεφαρμόζονται,απόταμικράσπίτιαμέχριταμεγάλακτιριακάσυγκροτήματα,προκειμένουναδιατηρηθείηυγρασίατουεσωτερικούχώρουκαιναδημιουργηθείμιακαλήκυκλοφορίατουαέρα,πουεξασφαλίζουντηνάνεσητωνχρηστών.Είναιπάραπολλάαυτάπουμπορούμεναμάθουμεαπότοπαρελθόντωνκατασκευώνκαιτοταλέντοκαιτηνευρυματικότητατουτεχνίτη,γιατηντοποθέτησητωνκτιρίωντουςστοφυσικόπεριβάλλον,μετηνεφαρμογήαπλώντεχνολογιώνκαιμιααρχιτεκτονικήφιλικήπροςτοπεριβάλλον,κοκ.

Οιπαραδοσιακοίτεχνίτεςκατάφερανναεξασφαλίσουντιςμέγιστεςσυνθήκεςάνεσηςστοεσωτερικότωνκτιρίων,λαμβάνονταςυπόψητιςκλιματολογικέςσυνθήκεςτηςπεριοχής,τονπροσανατολισμό,ταανοίγματα,τηβλάστηση,καιτατοπικάοικοδομικάυλικά.Ημιυπαίθριουχώροι(αυλή,αίθριο,χαγιάτι)Οσχεδιασμόςενόςκτιρίουείναιτοαποτέλεσμαπολλώνπεριβαλλοντικώνπαραμέτρων,μεεπιπτώσειςστημορφολογίατουκτιρίου,στιςόψειςτουκτλ.Έναςατελείωτοςδιάλογοςμεταξύτου"μέσα-έξω"καιτωνενδιάμεσωνχώρωνχαρακτηρίζειταμεσογειακάσπίτια.Υπάρχουνπλήθοςαρχιτεκτονικώνστοιχείωνπουενισχύουντονφυσικόαερισμό:Ηεσωτερικήαυλή,τατοπικάυλικά,oiπύργοιανέμου,κ.λπ.Ημι-υπαίθριοιχώροι(αίθριο,αυλή,χαγιάτι)χρησιμοποιούνταισεθερμάκλίματα,γιατονέλεγχοτωνανέμωνκαιτιςθερμοκρασιακέςμεταβολές:έχουντορόλοτουρυθμιστήτουμικροκλίματοςτουσπιτιού.Ταστοιχείααυτάήτανπαρόνταστηνελληνικήγηεδώκαιτέσσεριςχιλιετίες,όπωςγιαπαράδειγμασταανάκτορατηςΚνωσσουόπουοιχώροιδιατάσσονταιγύρωαπόμιαμεγάληκεντρικήορθογώνιααυλή.ΟιΜινωίτες(1700π.Χ.)είχανήδηεφεύρειτρόπουςγιαναφέρουντοφυσικόφωςκαιτοναέρασταχαμηλότερατμήματατουανακτόρου.Οεσωτερικόςανοιχτόςχώρος(αίθριο,αυλή,κλπ)διαδραματίζεικαταλυτικόρόλοστηνελληνικήπαραδοσιακήαρχιτεκτονική.Ηκεντρικήαυλή,τοβασικόσυνθετικόστοιχείο-οπυρήναςτουελληνικούσπιτιού,αποτελείταυτόχρονατηνκύριαπηγήφωτόςκαιαερισμού.Ταδωμάτιαανταλλάσσουνκαθαρόαέραμετηναυλή,ηοποίαλειτουργείωςπνεύμονας[2].Οθερμόςαέραςαντικαθίσταταιαπότοδροσερόνυχτερινόαέρα,μειώνονταςτηθερμοκρασίατωνγύρωχώρωνκατάτηδιάρκειατηςνύχταςμέχριτιςπρώτεςπρωινέςώρες,γιαναξεκινήσεικαιπάλιτονκύκλοτης.Ολόκληροτοκτίριολειτουργείσανμιαμηχανήκαιόλατααρχιτεκτονικάστοιχείαβρίσκονταισεαλληλεπίδραση.ΤοαίθριοχρησιμοποιείταισεόλεςτιςπεριοχέςτηςΜεσογείου.Ητυπολογίατουποικίλειανάλογαμετουςτοπικούςπολιτισμούς,τιςκλιματικέςσυνθήκες,τιςοικονομικέςκαικοινωνικέςσυνθήκεςκαιτηνπολιτικήπραγματικότητα.ΣτοΜαρόκο,τοαίθριοείναιστενό,γιαναπαγιδεύειτοδροσερόαέρατηνύχτα,διατηρώνταςτοχώροδροσερόγιατομεγαλύτερομέροςτηςημέρας,παρέχονταςταυτόχροναφυσικόαερισμό,αλλάμηεπιτρέπονταςστοφυσικόφωςήστηνάμμοναεισέλθουν.Επιπλέον,σεζεστέςπεριοχές(MatmataστηνΤυνησία,MateraτηςΙταλίας,PaternaστηνΙσπανία,ΚαππαδοκίαστηνΤουρκία,ΣαντορίνηστηνΕλλάδα),υπόσκαφεςκατοικίεςοργανώθηκανγύρωαπόμιακεντρικήαυλή,σεέδαφοςπουήτανεύκολονασκαφτεί,μεσκοπότηνεπίτευξηψύξηςκαιτηςελεγχόμενηςατμόσφαιρας.Σεορισμένεςισλαμικέςπεριοχέςηαυλήείναιμεγαλύτερηκαιταχαρακτηριστικάτηςείναιπερισσότεροσυνδεδεμέναμετηντοπικήκουλτούραπερίιδιωτικότητας[9].Σταελληνικάνησιά,οικάτοικοισυνήθιζανναμεταφέρουν,κατάτηδιάρκειατουκαλοκαιριού,τουςεσωτερικούςχώρουςτηςκατοικίαςστηναυλήήστηνκαλυμμένηαπόπυκνήκληματαριάβεράντα[3].ΑυτόείναιέναβασικόσχεδιαστικόστοιχείοπουεπιτρέπειτηνεπέκτασητηςκαθημερινήςζωήςστουςανοιχτούςχώρουςκαιυποστηρίζειτηνκοινωνικότηταπουχαρακτηρίζειτηζωήστηΜεσόγειο.Έναπαρόμοιορόλοέχειτοχαρακτηριστικό,καιτηςμεσογειακήςαρχιτεκτονικής,χαγιάτι.Τοχαγιάτιείναιέναπαλιόστοιχείο,είναιοστεγασμένοςημιυπαίθριοςχώρος,προέκτασητουεσωτερικούχώρου,δωμάτιο.Βασικόσυνθετικόστοιχείο,κυριαρχείστηνπλαστικότητατουόγκου,καιείναιεπίσηςέναςεξωτερικόςδιάδρομοςπουσυνδέειτουςδιάφορουςχώρουςτηςκατοικίας[3].Τοποθετείταισυνήθωςστηνηλιόλουστηπλευράτουσπιτιού,γιαναπροστατεύσειτοκτίριοκατάτηδιάρκειατουκαλοκαιριούαπότονέντονοήλιοτηςημέρας,τηδροσιάτηςνύχτας,καιαπόταακραίακαιρικάφαινόμενατουχειμώνα[3].Τοχαγιάτι,εκτόςαπόέναεξαιρετικόστοιχείοσκίασης,διατηρείτιςθερμικέςσυνθήκες,ενώδιατηρείσεέναχαμηλόεπίπεδοτιςκρύεςαέριεςμάζεςπουμπορούννα

χρησιμοποιηθούνγιατηνψύξητουκτιρίου.(εικ.02,03,04)

ΒλάστησηΑπότηναρχαιότητα,οιτοίχοικήποιχρησιμοποιούνταιωςανεμοφράκτης[4].Ηβλάστησησυμβάλλειστηνδημιουργίαδροσερούαέρατοκαλοκαίρι,ενώλειτουργείωςανεμοφράκτηςκατάτηδιάρκειατουχειμώνα,μειώνονταςτηνταχύτητακαιτηνέντασητωνψυχρώνβόρειωνανέμων.Διατηρείεπίσηςτηνυγρασίακαιενεργείσανφίλτροκαθαρισμούτουαέρα.Τοπιοιδανικόστοιχείοείναιτοφύλλωματωνδέντρωνκαιτααναρριχώμεναφυτάπουεπιτρέπουντηνκίνησητουαέραπροςόλεςτιςκατευθύνσειςχωρίςνατονεγκλωβίζει.Ηκληματαριά,ημπουκαμβίλια,ηαχυρένιακαλαμωτήαποτελούντεχνικέςκλιματικούελέγχου,αφήνουντοδροσερόαέραναπεράσειμέσααπότακενά,προσφέρουνσκιά,αλλάδενεπιτρέπουντοπέρασματουζεστούήλιου.Ηθέσηαυτώντωνστοιχείωνμπορείνακαθορίσειτηροήκαιτηνκατεύθυνσητουανέμου.Σεοριζόντιαδιάταξη(κληματαριά)δημιουργούντηναπαραίτητησκιάστουςανοιχτούςχώρους,ενώσεκάθετηδιάταξηλειτουργούνωςμόνωση(εικ.05,06,07)[2].Στησύγχρονηαρχιτεκτονική,μεταφράζονταςαυτέςτιςπαλιέςτεχνικές,έχουμεδημιουργήσειτουςενεργούςπράσινουςτοίχους.Οτοίχος«βιοφίλτρο»,ρυθμίζειτοναέρακαιτηθερμότηταστοεσωτερικότουκτιρίου,ενώμέσααπότιςφυσικέςδιεργασίεςτωνφυτών,συμβάλλειστηνανανέωσήτου.Μεσυγκεκριμένασυστήματαοαέραςδιανέμεταιμέσαστοκτίριο,βελτιώνωνταςτοεσωτερικόπεριβάλλον[13]-[5].

ΣτοιχείααερισμούοροφήςΟι στέγεςαποτελούνσημαντικάστοιχείαεξοικονόμησηςενέργειαςκαιβελτίωσηςτωνεσωτερικώνθερμικώνσυνθηκών.Τοσχήματηςοροφής,ηοποίαμπορείναδιαφέρειαπόπεριοχήσεπεριοχή(επίπεδη,κεκλιμένη,θολωτή)καιηθερμικήαντοχήτωνυλικώντης,παίζουνσημαντικόρόλοστηφυσικήροήτουαέρα.Μιαεπίπεδηστέγηδέχεταιηλιακήακτινοβολίασυνεχώςκατάτηδιάρκειατηςημέρας.Ηθολωτήστέγηέχειαρκετάπλεονεκτήματασεσύγκρισημεμιαεπίπεδηκατασκευήόπωςότιτούψοςτουχώρουαυξάνεται,στέλνονταςμεαυτόντοντρόποτονθερμόαέραπάνωαπότοανθρώπινούψοςκαι,ότιμόνοτμήματηςοροφήςσκιάζεταιαπότονήλιο[6].Ότανοαέραςπερνάπάνωαπόένασφαιρικόσώμα,έχειυψηλότερηταχύτητα,συμβάλλονταςστηνψύξητουχώρου.Επίπεδεςκαικεκλιμένεςστέγεςπαρατηρούνταιστιςπαραδοσιακέςελληνικέςκατοικίες.Έναπολύαπλόαλλάαποτελεσματικόστοιχείοείναιτογείσο,μιαοριζόντιαπροβολήτηςστέγηςπουπροστατεύειτοσπίτιαπότηβροχήκαιτονήλιο.Οικαμινάδεςείναιστοιχείαπουδιακόπτουνμιαοριζόντιαοροφή.Παρουσιάζουνμεγάληποικιλίαωςπροςτοσχήμα,τομέγεθοςκαιταδομικάυλικά.Τασυγκεκριμέναστοιχείαπροέκυψανσαφώςαπόκατασκευαστικέςανάγκες,συνήθωςαντιστοιχούνσεκάποιοτζάκι,δημιουργούνποικιλίαστη,συχνά,λιτήήκαιμονότονηόψη.Χαρακτηρίζονταιαπόπλαστικότητακαιδιακόσμηση,ανάλογαμετατοπικάυλικάκαιτηνοικονομικήευχέρειατωνιδιοκτητών[7].Τοσχήματουςμπορείναδιαφέρειαπόκυλινδρικόμέχριτετράγωνο.Ο ι π αραδοσιακοίτεχνίτεςείχαντηνευκαιρίαναδείξουνόλατουςταταλέντα,διακοσμώντας,συνήθως,ταάνωάκρααυτώντωνστοιχείων.ΣτοσπίτιτουΡοδάκηστηνΑίγινα,τυπικόπαράδειγματηςελληνικήςλαϊκήςαρχιτεκτονικήςμεέντονηπλαστικότητα,στιςγωνίεςτηςστέγηςτοποθετούνταιδιαγώνια"κεφάλια"ωςαναπαραστάσειςτωνανέμων(εικ.09).ΣτέγεςμεγλυπτικέςκαμινάδεςείναιεπίσηςχαρακτηριστικότωννησιώντουΑιγαίου(εικ.08)[4].Οικαμινάδεςτωντζακιώνμπορούνναδιακριθούνσεεκείνεςπουκατασκευάστηκανμεπέτρα,καιεκείνεςπουκατασκευάστηκανμεπηλό.Κάποιεςστηρίζονταισεορθογώνιαβάση,ενώάλλεςτοποθετούνταιάμεσαστηνεπιφάνειατωνκεραμιδιών[11].Τοφαινόμενοτηςκαμινάδας,τοοποίοχρησιμοποιείτηναρχήτου

Focus014

κατακόρυφουαερισμού,μπορείναχρησιμοποιηθεί,επίσης,σεσκάλες,αίθριακαιφεγγίτες.Παρόμοιααρχιτεκτονικάστοιχείαείναιτα«windcatchers»(πύργοιανέμου),ταοποίαχρησιμοποιούνταιγιατονπαθητικόκλιματισμότωνκτιρίων,σεόλητηΜέσηΑνατολή.Υπάρχουνπολλοίτύποιαυτούτουστοιχείου,ανάλογαμετιςκλιματικέςσυνθήκεςτωνπεριοχών,όπωςτομονήςκατεύθυνσης''malqaf'''καιτοπολλαπλώνκατευθύνσεων'badgir''.Πρόκειταιγιαένακάθετοκανάλι,τοοποίοξεκινάαπότηνοροφήκαικαταλήγειστουπόγειο.Τοεξωτερικόμέροςτηςαποτελείταιαπόπόρουςεισόδουήοπέςγιατονάνεμο,γιατονδροσισμόκαιτοναερισμότωνθερινώνχώρωνδιαμονής[12].ΣτηνΑίγυπτο,το«malqaf»,τοποθετείταιστασπίτια(π.χ.Καΐρου),γιανααξιοποιείτηναύρατουΝείλουστηνενίσχυσηαερισμού(εικ.10).Ησυσκευήαυτήτοποθετείταιστηβόρειαπλευράτουκτιρίου,μεέναάνοιγμαπροςτονάνεμο,τοοποίοπαγιδεύειτοδροσερόαέρακαιτοκατευθύνειπροςτακάτω,προςτοεσωτερικότου.Τοmalqafείναιεπίσηςχρήσιμοστηαποφυγήεισχώρησηςτηςάμμουκαιτηςσκόνης,γνωστόφαινόμενοτωνθερμώνπεριοχών.Ηεξωτερικήθερμοκρασίατουαέρακαθορίζειτομέγεθοςτηςmalqaf.ΤοBadgirείναιμιασυσκευήαερισμούπολλώνκατευθύνσεων,μετέσσεραανοίγματαγιαναπαγιδεύσειτηναύρα,καιμεδύοχωρίσματατοποθετημέναδιαγώνια(εικ.11).Κλείνονταςέναηπερισσότεραανοίγματα,ενώέναπορώδεςδοχείοαπόπηλότοποθετείταιγιαναβοηθήσειτηνυγροποίησηκαιτηνψύξητουαέρα,τοBadgirρυθμίζειτηνκυκλοφορίατουαέρα[6].Υποστηρίζεταιότιηπροέλευσηαυτούτουστοιχείουπροέρχεταιαπότηνπερσικήαρχιτεκτονική.Ωστόσο,υπάρχουνστοιχείαπουυποστηρίζουνότιηιδέααυτηςτηςκατασκευήςείναιπαλαιότερη,ίσωςτηςπεριόδουτουΦαραώ.

ΣτοιχείααερισμούόψηςΟιπροσόψειςτουκτιρίου,στοπαρελθόν,δενήταναπλάένααρχιτεκτονικόστοιχείο,αλλάαποτέλεσμαβασισμένοσεσυγκεκριμένεςτεχνολογικέςγνώσειςκαιαρχές.Τακύριαστοιχείατηςπρόσοψηςενόςκτιρίου,ταπαράθυρα,ήτανεκείγιαναεξασφαλίσουνμιασύνδεσηκαιυλοποίησημετοφωτεινόδίσκοτουήλιουκαιίσωςνασχετίζονταικαιμετηλατρείατουήλιουήκαινασυνδέονταιμετιςώρεςτηςημέραςκαιτωνεποχών[8].Απόένααπλόάνοιγμαγιατοναέρακαιτοφως,τοπαράθυροείχεμετατραπείσεέναπλαίσιογιατοεξωτερικόπεριβάλλον,μιασύνδεσημεταξύτουτεχνητούχώρουκαιτοφυσικότοπίο:ησύνδεσηαυτήήτανταυτόχροναστατικήκαιδυναμική[8].ΟPaoloPortoghesiστοβιβλίοτου''ΦύσηκαιΑρχιτεκτονική»,ασχολείταιμετησυμβολικήσημασίατουανοίγματοςπουεπιτρέπει,απότοσκοτεινόεσωτερικό,ναδειςτονουρανό,ασκώνταςμιαμυστηριώδηέλξηαποτηνφωτιάκαιτονκαπνότηςYurta.Στοπλαίσιοαυτόη"Yurta"είναιένασημαντικόαρχέτυπο.Έχονταςτιςρίζεςτηςστηναρχαιότητα,είναιοχώροςζωήςτωννομάδωντηςκεντρικήςΑσίας(αποσυναρμολογείταιγιαναμεταφερθεί).ΗYurtaέχειμιακυλινδρικήβάσηκαιμιακωνικήστέγημεχαρακτηριστικήκεντρικήοπή.Αυτήηοπήλειτουργείωςπηγήτουφωτόςκαιτουαέρα,καθώςκαισανεξαεριστήραςγιατονκαπνότηςφωτιάςαποκάτω.Ηακτίνατουφωτόςκαιηστήληκαπνούυλοποίούντο«axismundi»,τοάυλοδέντροτηςζωήςκαιωςεκτούτουτομυστηρίοτηςπολυκεντρικότητας,καιτωνανθρώπωνπουπίστευαντηνίδιαφιλοσοφία[8].Αυτήηφιλοσοφίαέχειεφαρμοστείστοσχεδιασμόμοναδικώνκτιρίωνπ.χ.οναόςτηςΑφροδίτηςστηΡώμη(εικ.12)Σεγενικέςγραμμές,οκαιρός,τοπροσωπικόγούστοκαιτατοπικάδομικάυλικά,αποτελούνστοιχείαταοποίαπεριλαμβάνονταιστοσχεδιασμότωνπαραθύρων.Ηπαραδοσιακή/λαϊκή,κτλ.αρχιτεκτονικήτηςΜεσογείουχαρακτηρίζεταιαπόμιατεράστιαποικιλίαανοιγμάτων,μεσκοπότηνεπίτευξηθερμικήςμόνωσης,σκιάςκαιεξαερισμού.Έρευνεςπουέχουνπραγματοποιηθείσχετικάμετομέγεθοςτωνανοιγμάτων,έχουνκαταλήξειότιταμεγέθηεισόδουκαιεξόδουτουαέραπρέπειναείναιίδια,αλλάόχιστοίδιοεπίπεδο.ΕιναιγνωστόστηνΜεσόγειο,ότιταμικράανοίγματαστηβόρειαόψη

χρησιμοποιούνταιπροκειμένουναεξασφαλιστείεπαρκήςαερισμόςαλλάκύριαγιατονέλεγχοτωνθερμοκρασιακώνμεταβολών.Έναμικρόάνοιγμα,σεέναυψηλότεροεπίπεδο–οφεγγίτης-βοηθάστηνδιαφυγήτουθερμούαέρααλλάκαιστηνεισαγωγήφωτόςκαιαπόέναάλλοεπιπεδο.ΑξίζεινασημειωθείότιπαρόμοιεςτεχνικέςχρησιμοποιήθηκανστηSiwaτηςΑιγύπτου,όπουλόγωτουζεστούξηρούκλίματος,οικατοικίεςείχανμικράανοίγματα,προσανατολισμένατοένααπέναντιστοάλλο,γιααύξησητουαερισμού.Τέλος,έναακόμασημαντικόαρχιτεκτονικόστοιχείοείναιτασκίαστρα,ταοποίαμειώνουντηνάμεσηπρόσπτωσητουηλίουτοκαλοκαίρι,συμβάλλονταςστηνμείωσητηςθερμοκρασίαςτουαέρα.Ταποικίλακινητάσυστήματασκίασης(πχ.Ταξύλιναπατζούρια),επιτρέπουν,μεταξύάλλων(π.χ.μόνωση),τοναερισμό,χωρίςναεμποδίζουντοφυσικόφωςναεισέλθειστοεσωτερικότωνχώρων.

ΣχόλιαΟιαρχιτέκτονεςέχουνενσωματώσειόλεςαυτέςτιςαρχέςκαιτιςτεχνικές,δοκιμασμένεςαπόγενιάσεγενιά,στησύγχρονητεχνολογίακατασκευής,μεστόχοτηβελτίωσητουεσωτερικούπεριβάλλοντοςκαθώςκαιτωνεξωτερικώνχώρων.Γιαόλααυτάαυλέςκαιαίθρια,χαρακτηρίζουντησύνθεσητωνσύγχρονωνκτιριακώνσυγκροτημάτων(π.χ.μουσεία)ενωέχειξεχασθείοτύποςτηςαρχαίαςελληνικήςκατοικίαςμεαυλήστοσχεδιασμότους.Πρέπεινατονισθείότιηταχείαανάπτυξητωνπόλεων(αστικοποίηση,ηφτώχεια,οισυνθήκεςχαμηλήςδιαβίωσης,κλπ)έχουναναπτύξειπολλούςτύπουςσυστημάτωνκλιματισμούψύξης/θέρμανσης.Οισυσκευέςαυτές,πουδενεγκαθίστανταιοργανωμέναστακτίρια,αλλάπροκύπτουνσύμφωναμετιςατομικέςανάγκες/τονατομικόχρόνοαπόφασης,μεταβάλλουντηνμορφολογίατωνεπιφανειών/όγκωντωνκτιρίων,τηνχειροτερεύουν.Ηαισθητικήτωνπολεώνμαςέχειυποβαθμιστείκαιητελικήεντύπωσηείναιηκυριαρχίατωνκουτιώνaircondition(π.χ.Κάιρο).Σήμερα,οιτεχνολογίεςκατασκευήςπεριλαμβάνουνέναμεγάλοαριθμόπαραγόντωνστοσχεδιασμότέτοιωνστοιχείων/κατασκευών:τιςανάγκεςτουχώρου,τονέλεγχοτηςενέργειας,τιςοικολογικέςπροσεγγίσεις,κλπΘεωρούμεόμωςότιυπάρχουνπολλάακόμαγιαναδιερευνηθούνανατρέχονταςκαιστοαρχιτεκτονικόπαρελθόνμας.‘Ισωςέναςσυνδυασμόςνέωντεχνολογιώνκαιστοιχείωντηςαρχιτεκτονικήςτουπαρελθόντοςμπορείναδώσει,καινέεςπροσεγγίσειςστηνσυνεχήαναζήτησητωναρχιτεκτόνωνκαιτωνμηχανικώνγενικά,γιαβιώσιμαέξυπνακτίριαγιατιςκοινωνίεςμαςκαιτιςμελλοντικέςγενιές.

Focus 015