Said Nursi. Fethullah Gülen

. ve " Lai� " Sempatizanlan

Annemin ve babamın aziz anısına ... A.l.

SaidNufsi Fetbullah Gülen

ve "Laik" Sempatizanlan

Alpaslan IŞJKLI

Mülki.yeliler Birliği Yayınlan

Mülkh(eJifer BirJiQt Yayınlan: 1 Konur Sk. No: 1 Kızılay � Ankara

Tel: 417 SS 72 Faks: 418 82 98

Birinci Baskı,

Temmuz 1998, Ankara

©Bu kitabın tüm yayın hakları Mülkiyelller Birligine aittir.

ISBN 975 - 6889 � 00 - 4

Kapak Tasarım

Serdar ŞAHINKAYA

Dizgi- Tasarım

trmok Basım Yayın Reklamcılık

Son. ve Tıc. ltd. ŞtL Tel: 384 44 00- 384 44 Ol

Baskı

Yeni Güneş Matbaası Tel: 384 42 59

SUNU Ş

Mülkiyeliler Birliği her dönemde ülkemizin ve halkımızın sorunlarına karşı duyarlı olmuş bir demokratik kitle örgütüdür.

Birliğimiz bugüne kadar yaptığı sayısız toplantı ile bu soıunları tartışmış, çözümler üretmiş ve bir sivil toplum örgütü olarak üzerine düşen görevlerini yerine getirineye çalışmıştır.

Bugün de, ülkemizin önemli sorunlarının başında demokratik­laik sosyal hukuk devletine yönelik bir takım saldırılar gelmektedir.

MülkiyelHer Birliği olarak bu konunun bugüne kadar işlenen biçimlerinin dışında farklı bir bakış açısıyla tartışılması gereğini düşünerek bir toplantı düzenlemiş bulunuyoruz.

Sizlere sunduğumuz bu çalışma birliğimizce düzenlenen SAİD NURSİ, FETULLAH GÜLEN VE ''LAİK'' SEMPATİZANLARI adlı toplantının ürünüdür. Bu toplantıda ülkemiz ve halkımız için yaşamsal önemde olan bu konuda yaptığı çalışmalar ve kararlı tavrı nedeniyle kendisiyle övündüğümüz değerli hocamız Alpaslan Işıklı, sözkonusu kişilerin kendi kaynaklarına dayanarak ve çarpıcı ön1ekler ortaya koyarak. etkili üslubu ile bizleri aydınlatmıştır.

Kendisine tüm Mülkiye topluluğu adına teşekkür ediyoruz. MülkiyelHer ve Mülkiye dostları da, 'bu toplantıya gösterdikleri

yoğun ilgi ve katılırola büyük destek vermişler ve bizleri böylesi önemli konularda düzenleyeceğimiz benzeri etkinlikler için cesaretlendirınişlerdir. Düzenlediğimiz bu toplantının gördüğü ilgi, konferansın yazılı hale getiril�rek tüm kamuoyuna duyurulması konusunda da bizlere bir görev yüklemiştir. Bugün bu görevi yerine getirmenin mutluluğunu yaşıyoruz.

Destek verenlere de Yönetim Kurulumuz adına şükranlarımızı sunuyoruz.

Mehmet Kesimoğlu Mülkiyeliler Birliği

Genel Başkanı

Giriş

Elinizdeki bu çalışma, Mülkiyeliler Birliği'nin düzenlediği ve 22 Nisan 1998 tarihinde Ankara'da Türk Harb-İş Sendikası salonunda verdiğiın aynı başlığı taşıyan konferans metni esas alınarak hazırlanınıştır. Söz konusu konferansa gösterilen yoğun ilgi de doğrulamış bulunuyor ki günümüzün teınel sorunları çerçevesinde ve ülkemizin genel çıkarları bakımından büyük önem ifade eden bir konuya eğilıniş bulunuyoruz.

Önce, ele aldığımız konuyu işlerken izlediğim planla ve yöntemle ilgili kısa bir açıklama yapmak isterim.

Elinizdeki çalışmada, bu iki kişilik, Said Nürsi ve Fetbullah Gülen, düşünce yapıları, ruhsal yapıları, ınücadeleleri ve bu mücadelelerinin sonuçları· itibarıyla ele alınacak ve tanıtıln:ıaya çalışılacak. Bu yapılırken, bu iki isim ekseninde bazı toplumsal ve siyasal sorunlar da ele alınacak; bu sorunlarla ve bu sorunların belirlediği çerçeve ile bu iki isim arasındaki ilişkiler tartışılmaya çalışılacaktır.

Benim yapacağıın şey aslında fazla karmaşık değil. Esas itibarıyla, ele aldığım bu iki kişinin yazdıkları, ortaya koydukları kendi özgün düşünceleri,· benim sunuşumun başlıca dayanağını teşkil edecektir. Yani, onlara karşı yazılmış kitaplar, onlara karşı hazırlanmış raporlar değildir benim bu çalışınamın hareket noktasını oluşturan. Doğnıdan doğluya, kendi yazdıklarından hareketle bir sunuş yapmaya çahşacağım . Bunlara ek olarak ele alınan, bu isirolerin kendi sen1patizanlarının (örneğin,, Şerif Mardin), bu kişiler

hakkında söylediklerinden ve yazdıklarından da yararlanacağım. Benin1 ortaya koyacağım açıklamaların, görüşlerin ve gözleınıerin dayanağı, esas olarak bunlar olacaktır.

Tabiatıyla, bu gözlemleri ortaya koyarken, yeri geldikçe kendi göıüşlerimi de olabildiğince belirlemeye ve kendi tespitlerimi ve vardığım sonuçlan da ortaya koymaya çalışacağım.

Said Nursi ve Fethullah Gülen, ülkemizin yakın tarihinde oldukça öneınli iki isim ... Cumhuriyetin iki önemli anti- _ tezi.

_.. Bunlardan önce Said Nursi 'nin yaşamıyla ilgili bazı

kısa açıklaınal ar yapmak istiyoruın.

Said Nursi' nin Yaşam Öyküs�

1873 yılında Bitlis'in Nurs Köyünde doğdu. Nursi ismi bu köye izafeten kendisinin soyadı �larak kullanilmaktadır. Kısa bir süre Molla Mehmet E�in ' den ders almış, düzenli bir eğitin1 görıneıniş, göreıneıniştir.

Sonıut anlamda başlıca çabası ve aınacı , doğuda, Kahiı·e'deki El Ezher benzeri Medrese-Tüz-Zehra adında bir ınedrese kuruhnasını sağlamaya yönelik olınuştur. Bunun ıçın 1897'de Padişah Abdülhamit'i ziyaret etıniş; düşünceleri padişah tarafından tehlikeli görülmüş, kabul edilınenıiş, 1 907 'de ikinci gelişinde tutuklanınış ve kısa bir süre akıl hastanesine gönderilıniştir. Serbest bırakılınca Selanik'e gitıniş, Meşrutiyet yanlılarıyla teması olnıuş, 1908'te ittibati Osmani Cemiyetinin kuruluşunda rol

2

oynamış, Tanin, Mizan, Serbesti, İkdam, Şark ve Kürdistan, Volkan gibi gazete ve dergilerde yazn1ıştır.

Tonaya 'nın ve başka bir kı sun tarihçilerio tespitlerine göre 31 Mart 'ın düzenleyicileri arasındadır1; ancak, kendisi bunu reddetmektedir. Yargılan1a sonucunda da heraat etmiştir.

1912 'de İttihatçıların gizli polis örgütii olan Teşkilat-ı Mahsusa' da görev almış; 1916 'da da savaşta Ruslara esir düşınüş; sonra, İstanbul ve Van' da yaşaınının bir kısn1ı geçıniştir. Van'da bir-süre sürgün olarak bulunmuştur.

Şeyh Said Ayaklanması üzerine, ayaklaııınaya katıldığı iddiasıyla İstanbul' a getirihniştir. Daha sonraki döneıni erde, Burdur, Isparta ve Bala' da sürgün hayatı yaşan1ıştır. Cumhuriyet döneminde birkaç kez tutuklanmıştır. 50'den sonra rahattır ve iktidarla iyi ilişkiler içerisindedir.

Said Nursi ile ilgili bazı kaynaklarda, onun yaşan1ının üç döneıne ayrılarak ineelendiğini gönuekteyiz:

Birinci döneın, doğumundan l926'ya kadar siyaset yoluyla din e hizınet olarak belirlenınektedir. İkincisi, 1926-1949 yıllarını kapsayan Risaıe .. i Nurların(nur kitapçıkları) yazıınıyla geçen döneındir. O günlerde gazete bile okumarlığını kendisi ve yandaşları zikretmektedirler. 1949'dan Ölün1üne kadar �yandaşı bazı yazarların beniınsediği tabirle- "siyasi/eri irşat (onlara yol göstermek)

1 Bkz. Tank Zafer Tunaya, Türkiye'de Siyasal Partiler, cilt:I) 2. Baskı, Hürriyet Vakfı Yayınları, 1988, s.l89-190.

3

tarildyle onlara doğru yolu göstermek ve onları dine hizrnetkar yapmak" olarak ifade edilen bir dönem yaşamıştır.2

Said Nursi'nin Yazdrklan Said Nursi ' nin yapıtlarının Türkçe harflerle yazılmış

olanlarını, doğrusunu isterseniz, öğrencilik yıllanından

itibaren okuyup anlamaya çalışmışımdır. Fakat, son derece

ağdalı, anlaşılmaz, kendine özgü bir üslubu olduğu için zaınan zaman acaba bendeki bir eksiklikten mi kaynaklanıyor diye düşündüğüm ohnuştur. O zamanlar, belki daha kolay anlaşılır un1uduyla Sözler isimli risalesini, Fransızca çevirisinden anlamaya da çahştıın.

Tüm bu çabalardan sonra, anlaşılaınaınasının asıl nedeninin, yazdıklarının hacn1ine oranla anlaşılacak çok az şey yazınış olmasından kaynaklandığı sonucuna vardığıını belirtmeliyim.

Nitekiın, Said Nursi'ye karşı takdir ve hayranlık duygularıyla dolu olanların da genellikle, bu duygulannın nedenlerini açıklamak bakımından, onun ne anlattığı, düşünsel plandaki katkılarının ne olduğu konusunda ikna edici bir gerekçe bulmakta güçlük çektikleri; onun yerine, anlaşılaınayacak kadar derin göıiişler ortaya koyduğu yolundaki balıanelerin arkasına sığındıkları görülür.

2 Necınettin Şahiner, Bilinmeyen Taraflarıyla

Bediüzzaman Said .. i Nursi, Yeni Asya Yayınları, İstanbul, 1979, s.335; Malmtsanj, Said .. i Nursi ve Kürt Sorunu, Doz Y ayınlan, İstanbul, I 991, s.21-24.

4

Esasen, nurculukta anianıanın önemi yoktur.- Zira, inanılınaktadır ki nurculukta anlamadan da aliın olınak mümkündür. Said Nursi 'ye göre, Risale-i Nurları okuyan bir kimse "hiç anlamasa bile, değil mi ki, Risale-i Nur talebelerinin rtıanevi bir kişilikleri vardır; öyleyse bu zamanın bir alimidir".3

Said Nursi, ayrıca, ifade etmektedir ki "Risale-i Nur bir elektriğe benzer. Son derece yüksek ve derin bir ilimdir o. Öyleyken ne tahsile, ne ders çalışmaya hacet kalmadan; zahmet bile çekmeden herkes onu anlayabilir. Ondaki derin bilgileri alabilir".4

Nursi'nin bazı risaleleri, yalnızca Arap harfleriyle yazılınıştır. Bu tür metinleri, Arap alfabesiyle yazılmış ınetinleri okuyabilen yazarların yazdıklarından ve aktarmalanndan yararlanarak değerlendirıneye çalıştım. Bunların içerisinde özellikle Sikke-i Tasdik-i Gaybi, Said' in

kendisini ve Nurculuğu nasıl gördüğünün anlaşılması bakunından önenılidir. Bu risale, Turan Dursun'un

Müslümanlık ve Nurculuk isiınli kitabında ayrıntılı bir biçimde incelenmiş ve aktarılınıştır. Turan Dursun' un bu yapıtında Sikke .. j Tasdik-i Gaybi başlıca kaynak olarak alınmış ve inandırıcılığı sağlayabihnek baknnından, kitabın arkasında Sikke-i Tasdik-i Gaybi'den yararlanılan bölümlerin fotokopileri de verilıniştir.

3 Said Nursi, Nur Meyveleri, s.66; Turan Dursun, Müslümanlık ve Nurculuk, İkinci Basını, Kaynak Yayınları, İstanbul, ı 966. (İlk baskısı, 197 ı 'de yapılmıştır.), s.51.

4 Said Nursi, Sikke .. j Tasdik .. j Gaybi (arap harfleriyle teksir), başlangıçta numarasız s.2; Turan Dursun, age, s.51

5

Turan Dursun, bu kit11bını mürnin bir müslüınan olduğu dönemde yazmış ve bu kitabında Said Nursi'yi ve nurculuğu İslamiyet açısından da irdeleıniştir.

Said Nursi'nin Önemi

Said Nursi'nin öneıni nereden kaynaklanıyor? Daha doğrusu, Said Nursi 'yi taraftarlarının gözünde neredeyse (bunun abartılı bir ifade olnıadığını sanıyorum) peygamber n1ertebesine çıkaran nedir? Turan Dursun' un, N ursi 'nin özgün kaynaklarından yaptığı aktannalara dayanarak bunları ortaya koyınaya çalışalım.

Nuı·si 'nin bu konudaki başarısının sırrı, esas olarak, kendi ifadesiyle Kuran' ı kendisine dayanak yapınak suretiyle ınüritlerinin ve taraftarlarının gözünde erişilınez bir yer kazanabiimiş olmasıyla açıklanabilir.

Bu çabasında Kuran'dan nasıl yararlandığun ifade ederken "Ben, Kur'an 'ı sözlerim/e övmüyorum, sözlerimi Kur'an 'la övüyorunı" demektedir. 5 Bunun için yaptığı, Kuran' daki bazı ayetleri alıp bunları, kendisini öven, kendisini öneınlileştiren yoruınlara kavuştun11aktır.

Örneğin, Kuran'da Nur Suresi'nde yer alan bir ayette , ateşsiz yanan nurdan bahis vardır. Said Nursi, burada nurdan bahsedihnesinden hareketle, Nur Suresi "flem işaret eder ki, Risafe .. i Nurların müellifi de ateşsiz yanar. Tahsil için külfet ve ders alma zorunluluğuna katianmadan nurlanır ve aliln

5 Said Nursi, age, s.221, Turan Dursun, age, s.62.

6

olur" diyebilmektedir. Yani, Nur Suresi'nde ateşsiz yanan bir alevden bahsedildiğine göre, buradan, kendisi de eğitim gönnedeı:ı nur gibi parıldayan bir insan olduğunun Kuran' da işaret edildiği sonucuna varınaktadır. 6

Hud Suresi'nin 105'inci ayetinde, ''içlerinde bedbaht olanlar da said olanlar da vardır" denilmektedir. Said sözcüğünün, Arapça'da mutlu anlaınına geldiğini öğreniyonız. Nursi, bu ayette, '"saicf' sözcüğünün yer almasına dayanarak, kendisinden söz edildiği sonucuna varınaktadır.

Kuran' dan bu şekilde kendisini yüceitici sonuçlar çıkarabihnek için, eskilerin "cifir" dediği yöntemden de yararlanmıştır. "Cifir", harfiere bazı sayılar izafe ederek geleceği bilme olarak ifade edilir. Çok saygın pek çok İslam bilgini, İslamiyede tanışıklı ğı olan, İbn-i Haldun' dan Ziya Paşa'ya kadar herkes, "cifir" yönteminin İslamiyet'le alakası olmayan uydurına bir metot olduğunda ınüttefıktirler.

Ziya Paşa'nın Harahat'ında "cifir'' yöntemini hicveden şöyle bir de mısrası da vardır:

''Müstakbele şimdi hükmolunmaz!

Gaipteki Cifir ile bulunmaz"

"Cifir", ne denli uydurma bir yol olsa da, kiınilerince­geleceği bilme yöntemi olarak kabul edilir. Gerçekte, Said Nursi'nin yaptığı çok daha garip bir çabadan ibarettir. Onun yaptığı, "cifir, ,yöntemiyle geleceği bilmek iddiasından

6 Said Nursi, age, s.60-70; Turan Dursun, age, s. 15.

7

farklıdır. Nursi'nin çabası, çoğu yerde, kendisiyle ilgili bazı olguların ve oluşumların, geçmişte, hen1 de Kuran'da öngöıiilmüş olduğunu ispat etmeye yöneliktir.

Ön1eğin, E nam Suresi'nin 161 i nci ayeti Peygambere

hitaben, uDe ki: Şüphesiz Rabbim, beni doğru yola iletmiştir" denilmektedir. Nursi, burada da kendisine hitap edildiği kanısındadır. Bu kanısının ilginç bir dayanağı vardır. Bu ayetin sayı değeri, -'"cifir" hesabına göre 13 I 6 'dır. Bu da Said ' in Nur Risalelerini hazırlamaya başladığı tarihtir; kendisinin kastedildiğini buradan çıkarsaınaktadır.

Bütün bunlarla ne anlatmak istediğin1 çok açık olmamış _ olabilir. Ne an latmak istediğiınİ ortaya koyınak bakımından, izninizle bir örnek vereyim. Örneğin, benim soyadın1, Işıklı olduğuna göre, Nursi gibi düşünecek olsaydım, Atatürk'ün sözlerinde nerede ışık sözcüğü geçiyorsa, orada beni kastettiği sQnucuna vam1akta haklı olabilirdiın.

Veyahut "Ey Türk Gençliği, birinci vazifen ... " diye başlay�n hitabı ele alırdım, oradan bazı harflere, bazı sayılar atfederek başka bazı sayılara giderdin1; o sayıları böler, çarpar, beniınle ilgili bir rakaına ulaşabilirdiın. Hiçbir şey bulan1asan1, bizim Aınasya' daki evin kapı numarasını çıkarabilirdiın, ön1eğin. Böylece, Atatürk'ün "Ey Türk Gençliği" derken, beni kastetmiş olduğu sonucuna varmakta haklı olabilirdim.

Nursi'nin izlediği böyle bir yönteındir ve bu yoldaki çabalarına dair verilebilecek ön1eklerin ,sonunu getirmek zordur.

Bakara Suresi'nin 269 uncu ve 151 inci ayetlerinde sözü edilen, ;'kendisine anlatılan, hikmet verilen, Jıilaneti öğreten

8

ve herkese bilmediği şeyleri bildiren kişinin n de kendisi olduğunu ileri sünnektedir.7

Bu örnekler artırılabilir. Tevbe Suresi'nin 33 ve Saff

Suresi ' nin 8 inci ayetlerind� sözü edilen nuıun da Risale-i Nur'un nuıu olduğundan emindir.8

Sadece Kuran' da değil, başka dinsel kaynaklarda da örneğin, Hazreti Ali ' nin sözlerinde de kendisinin işaret edildiğine dair kanıtlar bulınuştur. Hazreti Ali, Kaside .. i Ce]

Celutiyesi'nde ''Ey değeri yüce olan İsm-i Azamı taşıyan kişi Dövüş kor/anal Savaş; çekinme! o derken Said Nursi 'yi

kastetınişıniş. Nasıl anlıyor kendisinin kastedildiğini? Kitabı her açışında o sayfa kendiliğinden açılıyomıuş; bundan dolayı burada kastedilenin kendisi olduğundan emin ve nıüritleri de bundan şüphe etmiyorlar. 9

Abdülkadir Geylani de "Ey miiridim! sen zamanın Abdülkadir Geylani 'si ol, Tanrı ya içtenlikle yöne!, Said ve mutlu olarak yaşarsın " derken yine Said Nursi 'yi kastetınekteymiş. 10

Said Nursi'nin, çok önemli bir kişi olduğuna dair başka kanıtları da vardır. Ona göre, kendisinin çocukken çok gururlu olması, gelecekte önemli bir insan olarak ortaya çıkacağını önsezi yoluyla anlamasının sonuçlarıyınış.

7 Said Nursi, age, s.67; Turan Dursun, age, s. 18.

8 Said Nursi, age, s.Sl-84; Turan Dursun, age, s. 19.

9 S ai d N ursi, age, s. 119-125; Turan Dursun, age, s. 20.

10 Said Nursi, age, s.150; Turan Dursun, age, s.22.

9

Ayrıca, Nurs köylülerinin övünmeyi çok seven insanlar olmaları da, Said gibi böylesine önemli bir şahsiyetin aralarından çıkacağını gene önsezi yoluyla hissetmelerinden ileri gelmekteymiş. 1 1

Risale-i Nurların Önemi

Said Nursi 'nin yazdıklan, Risale-i Nur adı altında derlenerek yayınlanmıştır. Bunlar, Said-i Nursi'nin başlattığı Nurculuk tarikatının (veya Ceza Kanunu hükümlerine çarpmayacak bir deyimle, akımının) temel kaynaklarını oluşturmuştur. Said Nursi, Kuran 'ın çeşitli ayetlerinde Risale­i Nurların haber verildiği kanısındadır.

Hi cr Suresr nin 87 nci ayetinde "And olsun ki, sana her zaman tekrarlanan yedi ayet/i Fatihayı ve büyük Kuran 'ı verdik" denilmektedir. Nursi'ye göre, burada da Risale-i Nur'a işaret ediliyormuş.

Said Nursi 'nin ve nureniann Risale .. j N urlara aifettikleri önemin sınırı yoktur. Nursi 'ye göre, İkinci Dünya Savaşı 'na girnlemizi önleyen Risale-i Nur olmuştur; 12 Risale-i Nur

11 Said Nursi, age, s.57; Turan Dursun, age, s. 58-60.

12 Said Nursi, age, s.40� Turan Dursun, age, s. 43.

lO

okuyanların evi yangından kurtulur;13 Risale-i Nur'u çekirgeler, kuşlar bile dinler.14

Said-i Nursi bununla da kalmamakta, Risale-i Nurları sanki Kuran ile eşdeğerli veya onun benzeri bir kaynak olarak belirleınektedir.

Risale-i Nur'un, Said Nursi'ye Allah tarafından verildiği ileri sürülmektedir. 15 Oysa, İslaın'da Tanrı tarafından verildiğine inanılan kutsal kitapların sonuncusu Kuran'dır ve İslaın 'ın Peygamberine verilmiştir.

Said Nursi'ye göre 'jKur'an 'ı Kerinı'in ruhu, Risale-i Nur 'un cesedine girmiştir"; 16 ve uRisale-i Nur, Kur 'an 'ın bir aynasıdır".11 Öte yandan, uurcular inanırlar ki uRisale-i Nur, Kur'an 'ı Kerim 'den süzülmüştür";18 ondan bir u sızıntı "dır.

13 Said Nursi, Emirdağ Lahikası,Nur matbaası, Ankara, 1959, s.104-105; Turan Dursun, age, s.45.

14 Said Nursi, age, s.205; Turan Dursun, age, s.46.

, ıs, Said Nursi, Bediüzzaman Cevap Veriyor, Medeniyet Matbaası, Ankara, 1960, s.l22; Turan Dursun, age, s. 42.

16 Said Nursi, Emirdağ Lahikası, s.79; Turan Dursun, age, s.42.

17 Said Nursi, Sönmez Risalesi, s .29; Turan Dursun, age, s.41.

18 Zülfikar gazetesi, 14 Ağustos 1964, s.3, Turan Dursun, age, s.97:

ll

Rusale-i Nur hakkında ortaya konulan bu değerlendirmelerin,- Tann Hkelam"ı olduğuna inanılan Kuran'a eşit veya ortak olan bir başka şeyin varlığına inanmak anlamına geldiği açıktır. Böylece, Peygambere ve Kuran' a "ş irk" koşulmuş; yani, İslamiyet'in en büyük günah saydığı bir fiil işlenmiş olmaktadır. Çünkü, İslam'ın temel inançlarına göre, Hazret-i Muhammet en son peygamberdir ve Kuran, eşsizdir, benzeri yoktur.

Bu nedenledir ki Nurculuğu İslaın dininden ayrılmış veya sapmış bir akım olarak görenler, açık ve kesin bir haklılık kazanmış oln1aktadırlar.

Kerametierin Anlamı

Said Nursi 'nin ınüritleri, onun,�

çok çeşitli ve önemli kerametiere sahip olduğuna inanınaktadırlar. Bunların bir kısmını gördille Ancak, sıralanabilecek daha pek çok başka örnekler vardır.

Örneğin, Said Nursi 'nin geleceği bilınesi, müriderinin ısrarla belirttikleri bir özelliğidiı·. 19 Ayrıca, müritleri, onun yanında, sonsuz bir bereket sonucu olarak bazı besin ınaddelerinin_" tükeomediğini i leri sünnektedirler. 20

19 Said Nursi, Sikke-i Tasdik-i Gaybi, ·s.204-206; Turan

Dursun, age, s.75. 20 Turan Dursun, age, s.71.

12

Yıllar önce, sendikal eğitiın amacıyla gittiğinı bir Orta Anadolu kentinde karşılaştığım bir işçi arkadaş, bana, Said Nursi 'nin herhangi bir ınevsimde dilediği her türlü meyveyi yoktan var ederek teınin edebilecek güce sahip olduğunu anlatmıştı. Kendisi gözleriyle görmüş değildi, aına bunun doğruluğuna saınimiyetle inandığında şüphe yoktu. Kendisiyle tartışmış, böylelikle düşüncelerini değiştirebileceğimi sanınıştıın. En ufak bir kınııldaına sağlaınam mümkün olnıadı. Şiındi, bu durnındaki bir insanla tartışmanın fazla bir anlamı olmadığını daha iyi görüyoruın.

Çalışmanın daha sonraki bölüınlerinde , Fetbullah Gülen ile Ügili olarak da bu türden keramet iddialarının bulunduğunu göreceğiz.

Kiıninle ilgili olursa olsun, keramet konusunda anlaşmak genellikle ınümkün değildir. Ancak, bir noktada anlaşınak gerekir. Bir kiınsenin bu tür kerametiere sahip olduğuna İnanmak,, onun her söylediğinin tartışnıasız doğıu olarak kabul edilmesini zorunlu kılınaz.

Bir örnekle açıklamak gerekirse, Said Nursi'nin veya Fetbullah Gülen 'in keranıetlerine inanan bir insana bunlann saçnıa şeyler olduğunu ispata kalkışmak, çoğu zaınan, abesle uğraşınak anlanuna gelebilir. Çünkü onun böyle şeylere inanması, mantığa dayalı bir ispatlama çabasının sonucu değildir ki aynı yolla aksini ispat etn1ek n1üınkün olsun.

Genel olarak keramet iddiaları, bir başka deyişle, biliınsel olarak açıklanması en azından şimdilik müınkün oln1ayan bazı olayların veya yetenekierin bulunduğuna 'ilişkin iddialar, tartışmalı bir alan olan parapsikolojiyi ilgilendirir. Bir an için bu konularda ileri süıülen iddiaların, parapsikolojiyle

13

ilgilenenlerin gerçekliğine ihtimal verdikleri, "durugörü" (clairvoyance), "önceden görme" (prevoyance) veya "düşünce ile eşyaya uzqktan hükmetme" (telekinesie) tiiründe olgular olarak kabul etsek bile, Nursi'nin bir "dini lider", "din

bilgini", "bediüzzaman11 • • olduğu yolunda bir sonuca varmak için bunlann yeterli olduklannı sôyleyemeyiz. Çünkü gene parapsikolojiyle ilgilenenler bilirler ki bu tür yetilere sahip olanlar, zeka ve karakter düzeyleri bakımından çok değişik türde insanlar arasından çıkabilmektedir.

Ayrıca, böyle yetilere sahip olduklarına inanılanlar arasında Yaşar Kemal'in Yer Demir, Gök Bakır'ındaki Taşbaş gibi kendisine başkalarının keramet atfettiği n1asum kişilikler, Rusya'daki Rasputin gibi esrarengiz isimler, düpedüz şartatanlar veya Amerika'da çok görülen türde tehlikeli sözde tarikat şeyhleri ... de bulunabilınektedir

Dolayısıyla, bir kimsenin keramet sahibi olduğuna İnananlar, oriwı her söylediğini tartışmasız bir doğru olarak kabul etmek ve herkesin bunu böylece kabul etmesini bekleınek hakkına sahip olmamalıdırlar. Gene konumuzia il$ili somut öneklere dönecek olursak, Said Nursi söylediği için Atatürk'e "decca/"21 demenin veya Fetbullah Gülen savunduğu için ABD ile entegrasyona gitmenin22 doğruluğunu kabul etmek elbette ki mümkün olamaz. Çünkü

21 Deccal, bazı kaynaklara göre, ahır zanıanda ortaya çıkacağınainanılan ve fitnenin ve fesadın başı olan kiınsedir.

22 Gülen'in. bu konudaki göıiişleri için bkz: Zaman, 4

Eylül 1997; Aydınlık, 7 Eylül 1997, s.S.

14

hiç bir keramet iddiası, akıl ve ınantık kurallarını, tarihsel gerçekleri ve ülke yararlarını g'örınezlikten gehneyi haklı çıkaram az.

Nurculuğun Güncelleştirilmesi

Said Nursi, daha sonra göreceğimiz, nurculuğun günümüzdeki önde gelen temsilcileri olan F ethullahçılara kıyasla, yerli çizgileri daha ağır basan bir hareket başlatmış ve sürdürmüştür. Nurculuğun uluslararası bağlantıları, Said Nursi' nin ölümünden sonra ve özellikle de son dönemlerde yoğunlaşmıştır.

Bu durum, son dönemlere damgasını vuran, Yeni Dünya Düzeni olgusuyla ve onun özünü oluşturan "küreselleşme" dayatmalarıyla yakından ilgilidir. Bu çerçevede Said Nursi 'nin ve nurculuğun, esasen gündemden hiç bir zaman silinmemiş olan yerinin, yeni bir vurgu kazandığına tanık olmaktayız.

Sovyetlerin çöküşüne kadar, İslamiyet'ten Sovyetleri kuşatma altında tutmada yararianmış olan güçler, haliyle farklı arayışlar içine girmiş bulunuyorlar. Bir başka deyişle, artık ünlü "yeşil kuşak" stratejisinin varlık nedeni kalmamıştır. Öte yandan, yeryüzünü, avuçlannın içine sığdırabilecekleri bir küresel köye dönüştürmek isteyen uluslararası güçler, yalnızca Sovyetleri yıkınakla emellerine ulaşmış olamayacaklannı görmektedirler. Bunun için ve hepsinden önemli olarak, Atatürk'ün deyimiyle "1nazluın milletler"in kurtuluş umudunun tümüyle ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bu da Kemalizm'i tarih sahnesinden silmeden başarılabilecek bir iş değildir.

15

Küreselleşme, 70'li yıllardan bu yana derin bir bunalıma

yuvarlanınış olan uluslararası sermayenin, bu bunalımı aşn1ak için oluşhırduğu evrensel modelin önemli bir yönüdür. Küreselleşme, "egemenlik kayıtsız şartsız milletindir�� ilkesi yerine ııegemenlik kayıtsız şarts_zz uluslararası sermayenindir" demektir. Bunun için, sosyal devletin

ortadan kaldırılmak istendiği bir tarih aşamasında, onunla birlikte, ulusal devlet, demokrasi ve ülkeıniz gerçekleri

çerçevesinde bütün bunları somutlaştıran bir tarihsel çizgi olarak Keınalizn1, yoğun saldırılada karşı karşıyadır.

Keınalizn1, ortadan kaldınln1aya çalışılırken onun yerini neyin alacağına da karar vermişlerdir . "llımlz İs/amır bunun

için icadedilıniştir. İslam sıfatının arkasına sığınan bu akıının ılıınhlığı, efendileriyle ilişkileri çerçevesinde söz konusudur. Yoksa, Keınalist değerler ve devriınler(öıneğin kadın hakları)

karşısında daha ıhınh oluoacağına dair bir anlam içerınen1ektedir.

CIA'nın Orta Doğu Masası şeflerinden Fuller,- yeni stratejilerinin işaretini şöyle vernuştır: 11/lımlı İstdmı benimseme, Atatürk'ün görüşlerinden vazgeçme, Ortadoğu ve Kafkaslar'da serbest piyasanın ve ABD 'nin tavsiye ettiği . 73 Islamı yaymak".-·

Esasen Fuller, Mustafa Kemal'in eserlerinin ve

düşüncelerinin si lindiğine dair hükınünü vern1iştir bile. Ufuk

2� "Refah Partisi $ Suud i Bağlantısı", İkibine Doğru, 8 Kasın1 1992.

16

Güldemir ile yaptığı mülakatında bu göıüşünü şöyle anlatıyor:

"Ancak dünyada hiç bir lider ne George Washington, ne

Nehru, ne Lenin, ne Gandi sonsuza kadar yaşayabilecek bir ürün veremedi. Oysa İncil ve Kur'an veriyor. Liderler ölüyor. 6nce bedenleri, sonra zaman içinde düşünceleri siliniyor. Oysa Kur,an ve İncil yaşıyor. İşte Mustafa Kemal'in başına gelen de her tarih yazmış lideri n başına · gelenden

farklı değildir. "24

Böylece Fuller, Atatürk'ün, Cumhuriyet'in "ilelebet

(sonsuza kadar) yaşayacağı yolundaki düşüncelerini yanıtlamaya çalışmış olmaktadır. Zira, Mustafa Kemal'in "sonsuza kadar" yaşayacağını söylediği 11ürün" Türkiye Cumhuriyeti'nden başka bir şey değildir.

Keınalizm' e ve Cumhuriyet e karşı "!lım lı İslam" rolünü oynama görevinin, Nurculuğa ve özellikle de bu akımın Fethullah Gülen tarafından teınsil edilen kanadına verildiği anlaşılmaktadır.

Bu çerçeveye oturtulduğunda, Said Nursi'nin gündemdeki yerine yeni vurgular getirmek amacıyla Batı' da ve özellikle Atiantik ötesinde gerçekleştirilen çabaların anlamını kavramak biraz daha kolaylaşn1aktadır. Gerçekten de Nurculuğa ve Said Nur�i'ye, ünlü Moon tarikatına benzer bir ağırlık kazandırmak için akıl almaz çabalar sarf edilmektedir. Risaleleri bazı Batı dillerine çevrilmekte; değişik kurumlarda bunlar inceleıne konusu yapılmakta; örneğin,

24 Cumhuriyet, 26 Şubat 1990.

17

Kaliforniya 'nın El Cerrito kentinde görüldüğü üzere, yalnızca bu amaca yönelik araştırma kurumları o luştUnılmaktadır.

Said Nursi'yi ve Nurculuğu güncelleştirmek ve uluslararası düzeyde önemli kılmak yönündeki çabalar, Şerif Mardin'in tam da HYeni Dünya Dazeni"nin doğuşuyla birlikte piyasaya sürülen, Said Nursi hakkındaki kitabıyla yeni bir halkaya kavuşmuştur. 25

Halen Amerika'da Washington Üniversitesinde görev yapmakta olan Şerif Mardin, 1998 Mart ayı başında Türkiye 'ye geldiğinde, basına yansıyan açıklaınaların dan anlaşıldığına göre, daha özgür olduğu için Amerika' da yaşadığını ifade etmiştir. Oysa, Türkiye'de özgürlüklerin en çok kısıtlandığı 12 Mart ve 12 Eylül dönemlerinde bile, biilindiği kadarıyla, bu zatın başına en ufak bir şey gelmiş değildir. Said Nursi'yi ve nurculuğu Kemalizm karşısında göklere çıkaran kitabı da Türkiye'de özgürce basılmış ve sa tı ımıştır.

25 Şerif MARDİN, Bediüzzaman Said Nursi Olayı (Çev: Metin ÇULHAOGLU), İletişim Y., 2.Baskı, İstanbul,Kasıın I 992, 406 s.(Mardin'in bu kitabı ilk olarak 1989'de Amerika' da ingilizce olarak yayınlanmıştır); Bu kitap hakkında bkz: Alpaslan Işıklı, ""Said Nursi" Şerif Mardin 'in Bir Kitabı Üzerine", Mülkiyeiii er Birliği Dergisi, cilt:

XVITI, sayı: 155, Mayıs 1993, s. 57-62; Alpaslan Işıklı, Küreselleşme ve Demokratikleşme, İkinci Baskı, Tüze Yayıncılık, Ankara, 1996, s.l62-174.

18

Bütün bunlardan sonra, Şerif Mardin 'in kendisini Aksoy'lar, Üçok ' lar, Mumcu'lar ... safında bir özgürlük kahramanıymış gibi göstermeye kalkışınası biraz garip kaçnuyor mu!

Ayrıca sorulması gerekir: Şerif Mardin, Martin Luther King gibi veya Kennedy kardeşler gibi, Amerika' da mevcut özgürlüklerin sınırlannda dolaşmasını gerektiren bir şeyler ıni yapınıştır ki orada daha özgür olduğu sonucuna varabilmiştir?

Bütün bunlara rağınen, açıklamadığı ve açıklayamadığı türdeki ve dozdaki bazı etkinlikleri bakımından, Amerika'nın Türkiye'den daha elverişli ve tatminkar bir ortam oluşturduğunu ve daha zengin olanaklar sunduğunu ifade etınek istemekteyse, buna karşı söylenecek söz bulmak kolay değildir.

Şerif Mardin'in Said Nursi Hayranhğr

Şerif Mardin'in anılan kitabında yapmış olduğu, Said Nursi'ye doğrudan değinmiş olduğu her yerde hayranlığını dile getiren ve derin övgüler içeren bazı ifadeler sıralamaktan ibarettir. Bm1lan kanıtlamak veya bu hayranlığa gerekçe olan olgulan açıklığa kavuşturmak, onun sorunu değildir

Yazarın bu tür değinmelerini, şöyle sıralayabiliriz:

19

"Said Nursi, zamanımızda Müslümanlar için uygun düşen tavrın ilkelerini Kur'an'dan çıkaran bir İslam bilimleri uzmanı olarak görülebilir. "26

"Said Nursi'nin mesajının modernleşme akımlarından birini oluşturduğu söylenebilir. "27

"Said Nursi'nüı Aydınlanma felsefesinin içinden doğmuş fikirleri kendi sistemine yedirmesi . .. "2s

"Said Nursi'nin kişiliğini oluşturan ve kendisi henüz gençken belirgbıleşen özellikler arasında, E.Erikson'un Luther'e atfettiği karakter özelliklerini anımsatan bir kararlılık da bulwunaktadzr.Resmi biyografisine göre, çocukluk dönemi inatçılığından anlaşılabileceği gibi, sahip olduğu misyon çok erken yaşlarda belirgineşmiştir; bunda bir velinin hayatında gereken vurguyu görmemiz mümkündür. "29

"Çünkü o, kendisini millet' e din le ve devlet'e adamış bir ki . d' ,30 şıy ı.

ll l k b. d "'[ 1 ,31 ... para ır ag ı çocuK ...

26 Şerif Mardin, age, s.34.

27 Aynı eser, s.43.

28 Aynı eser, s.65.

29 Aynı eser, s.l 08

Jo Aynı eser, s.l32

31 Aynı eser, s.l64.

20

" ... geleneksel İslam bağnazfığının hantallığını yok etmiş ve modern Avrupa düşüncesinde görüldüğü biçimiyle doğanın yasalarını kavramaya yönelik bir akım başlatmıştır. "32

"Said Nursi'nin büyülü üslubu ( ... ) Said Nursi'nin kıvraklığının, sarsıcı üslubunun ve gramer kurallarına aykırı ciünlelerinin çekici etkisi ( ... ) Türkçe cünılelerine özel bir ahenk veren Arapçalaş1nış zengin kelime hazinesi ( . .) Said Nursi'nin, retoriğinde, Kıil·'an üslubunu çağrıştıran yönler bile bulunmaktadır. "33

Said Nursi'ye böylesine cömert övgüler sıralan1ış olan yazar, onun hakkında olumsuz eleştiri anlaınına gelebilecek tek bir sözcüğe kitabında yer vem1en1iştir. Tam tersine, Said Nursi'nin kişilik yapısı hakkında kuşku uyandıı·abilecek bazı iddiaları yalanlaınakta özenli davrandığı görühnektedir. Örneğin, Nursi'nin Sultaı1 tarafından akıl hastanesine kapattırıln1ış olmasıyla ilgili olarak "yapılan muayeneler sonunda akli dengesinin yerinde olduğu açıkça ortaya çıkmıştır"34 demektedir.

Bütün bunlardan sonra, Mardin'in kitabında - Nursi'nin kişilik yapısı ile ilgili olarak çok ustaca bir üslupla ve ima yollu bazı eleştiriler ortaya konulduğuna dair görüşleri anlamak büsbütün olanaksızlaşmaktadır. Kitap üzerinde tartıştığımız kiınileri, Mardin'in bu tavrına kanıt olarak

32 Aynı eser, s.277-8.

33 Aynı eser, s.280.

34 Aynı eser, s. 132.

21

aşağıdaki cümlelerini bir örnek olarak ileri sürmüşlerdir: 11Belirttiğine göre, özel dunyasının yarısı annesinin ölümü ile kaybolup gitmişti; A bdurrahman 'ın ölümü ise, özel evreninin diğer yarısının da yokolması anlamına geliyordu. Buna rağmen, Abdurrahman 'ın ölümü ile ortaya çıkan kayıp, kısa bir süre sonra, kendisini Said Nursi 'nin hizm

-etine ve

yazılarının propagandasına adayan bir başka genç tarafından telafi edilecekti. "35 Ancak, benim görüşüm, bu türden satırların Nursi ile ilgili küçültücü bir ima amacı taşımadıkları doğrultusund

.adır.

Şerif Mardin' e Göre, Sait Nursi'nin Kerametleri

Mardin, böylesine derin hayranlık ifadeleriyle andığı Nursi ile ilgili bazı "keramet" iddialarını da hiç bir eleştiri süzgecinden geçirmeye ve bu iddialara inanmarlığına dair herhangi bir kayıt koymaya gerek duymaksızın(örneğin, iddiaları tırnak içine almak gibi) olduğu gibi nakletmiştir.

Mardin'in naklettiklerine göre, Nursi'ye medrese öğrenciliği çağlarındaki bir rüyasında "Hazreti Muhammedi

görme izni" tanınmıştır.36 Nursi, gençlik yıllarına ait bir başka rüyada da "Kadiri tarikatının kurucusu Abdükadir Geylani 'yi gördü". Mardin, bu olayı bir 1 1dini lider" olarak

35 Aynı eser, s . 1 53 .

3 6 Aynı eser, s. 1 13 .

22

Nursi 'nin "ortaya çıkışı yalnızca bir tesadüf sayılmamalıdır" yolundaki görüşünün kanıtı olarak ileri sürmektedir.37

Mardin, ayrıca, 1 890'lann başında, elleri kelepçeli olarak Bitlisıe gönderilirken "Nezaretçileri, ibadet için yürüyüşlerine ara verdiklerinde, Molla Said 'in her nasılsa kelepçelerinden kurtulmuş biçimde ibadete hazırlandığını görmüşlerdir1138

diye yazınaktadır. Öte yandan, gene Mardin'in naklettiğine göre, Said Nursi, ertesi gün kendisine sonılacak sorulan "önceden malum olma yoluyla " bilme yetisine sahiptir.39

Bütün bunlardan sonra, çok açık bir biçimde, inanmış bir

nurcunun kitabını okuduğumuz izlenimine varabiliriz. Ancak, bazı zihinleri kanştıran şu hususu da görmezlik edemeyiz: Böyle bir kitabın yazılmasında, bir takın1 laik Batılı bilim adamlannın tahlillerinin ve kuramlarının açıklamasına geniş bir yer ayrılmış olması ye bunların, kitapta ortaya konulan bazı görüşlerin dayanaklan olduklan yolunda bir sanı uyandınna gereksinimi duyulmuş olması şaşırtıcıdır. Zira, keramet sahibine inanan insanların, bu yolda biliınsel kanıtlaınalara gereksiniınİ _ olmamak gerekir. Acaba, kendisinin inanmadığı bazı konulara, bilimsel kaygıları olan çevreleri inandırmak veya en azından ilgilerini çekmek isteyen birisi ile mi karşı karşıyayız?

37 Aynı eser, s. l l 9.

38 Aynı eser, s. 1 23 .

39 Aynı eser, s. l 30.

23

Şerif Mardin' e Göre, Nurculuk ve Kemal izm

Mardin'in anlatımında nurculuk ııe denli olumlu bir çizgiyse Ken1alizm de onun karşısında o - denli bir oluınsuzluğun ifadesi olarak belirmektedir.

Mardin'in Kemalistler ile ilgili şikayetleri, öncelikle, nurculuğun �"sosyolojik dinamiğini anlamak'A-O yerine, Nursi 'ye "gerici", ııdüzenbaz'' ve "istirmarcı "4 1 gibi sıfatlarla karşı çıkınalarıyla ilgilidir. Bununla, kimleri kastettiği belli değildir. Öte yandan, Nursi 'nin Kemalistler ve Mustafa Kemal hakkında Münazarat ve Şualar isimli risalelerinde kullandığı bazı sıfatlar da ilginçtir: "günalıkarlar1 1 , 1 1seyyiesiz" , "Süfyan '\ ��Nefreti ammeye ttiyık adam ıı , ı ıDeccal", "İslanun en büyük fitne-i diniyelerinden biri "42 • • •

Mardin, nurcuların bu tür küfürlerle ortaya çıkmalarında rahatsız edici bir yan bulınamış olacak ki sorunun bu yanına hiç değinıneıniştir;

Mardin, daha düne kadar, laikleştirici reformları; "kişiyi söndüren İslanıi ahlak ve enıirler " karşısında ve uBatı toplumunun özgürlükçü ve yaratıcı kimliğine �� ulaşmanın yolu olarak görmekteydi .43 Mardin, bugün geldiği noktada ise

40 Aynı eser, s .69.

41 A l l ynı eser, s. .

42 Çetin Özek , Türkiye'de Gerici Akımlar ve

Nur�uluğun İçyüzü, Varlık Y., İstanbul, 1 964, s.26 1 -2.

43 Ş. Mardin, Din ve Siyaset, s.65-75 ; Bkz: Bülent Tanör, Kuruluş, Cuınhuriyet Yayını, ı 997, s. ı 05- 1 06.

24

Ketnalizmin başlattığı "kişiliksizleştirmeıı sürecının, geleneksel Osn1anlı sistemini hedef aldığı göıiişündedir.44

Demek oluyor ki daha düne kadar Ken1alizın 'i kişiyi söndüren İslam karşısında gönnekte iken, bugün Kemalizm'in İslami Osmanlı toplumu karşısında kişiliksizleştinci etkilerinden söz eder oln1uştur. Mardin ' in bu evrimini, Amerika'nın özgür( ! ) havasına borçlu olduğu düşünülebilir.

Oysa, Mardin'in bir zamanlar Keınalizın 'i İslamiyet karşısında göstermesi kadar, bugün de İslaıniyet'i Kemalizm karşısında · göstermesi de herhangi · bir ınantıksal ve tarihsel temeli olmayan boş bir iddiadan ibarettir.45

Mardin'e göre, ':Nurcu hareket gücünün bir bölümünü ' Cumhuriyet döneminin başarısızlıklarından aldı (.. .) Söz konusu başarısızlık, Batı- uygarlığının artık bir yenilgi olarak algılamaya başladığı sanayi toplumuna özgü bir olgu olarak güçlü inanç bağlarının yok/uğu ve bezginlik' ile koşuttur "46

Göriildüğü üzere, Mardin, Kemalizm ' e yönelik eleştirilerinde, Kemalizm' i sanayi toplumu olgusuyla özdeşleştinnek gibi, kendisine kolaylık sağlar gibi göriinen ve fakat geçerli hiç bir mantıksal dayanağı bulunmadığı için asla sağlam olmayan bir yol tutmuştur.

44 Şerif Mardin, Bediüzzaman . . . , s.26.

45 Kemalizm ve din ilişkileri hakkında bkz: Alpaslan Işık h; Kemalizm, Sosyalizm ve Din, Tüze Yayıncılık, Ankara, , 1 997, s. l 5 1 -207 .

46 6 Aynı eser, s.4 .

25

Sanayi toplumu olgusuyla Kemalizın'i özdeşleştinne çabası ila1a edici olabilseydi, bundan, bazılannı pek sevindirecek, şöyle bir sonuç sağlanmış olabilirdi: Kemalizm gibi, yeryüzünden izleri her şeye rağınen silinemeıniş olan bir anti-emperyalist akınu, 11garbın G.falanı saran çelik zırhlı duvarn ile barışık bir çizgi gibi göstennek ınüınkün olabilirdi .

Oysa, "bilimsel felaketlerimizin en sonuncusu sanayileşmedir" diyen Fourrier'den, günüınüzün çevrecilerine kadar çok değişik akımların karşı çıktıkları ve kuşkuyla baktıkları sanayi toplumunun bazı oluınsuzluklarından Kemalizm'i sorumlu tutmanın anlaşılır hiç bir yanı yoktur. Sanayi toplumunun doğurduğU çetin sorunlan şimdiye kadar kim çözebilıniş ki Kemalizm çözebiimiş olsun. Amerika'nın sadık hizmetkarı Suudi Arabistan mı çözmüştür? Mardin'in "ldşiliksi�leştirme" sürecının karşıtı olarak gördüğü Osmanlılığın diriltilmesi mümkün olsa, bugünün koşullarında, Suudilikten çok farklı bir şey mi ortaya çıkacaktır? Osmanlılık, kendisini silip süpürmüş olan bir sürecin sonuçlarına nasıl çare olacaktır?

Ş. Mardin'e göre, Said Nursi'nin ve nurculuğun mücadele yolu, kendi deyimiyle "Kemalist Jakobeniznı"den41 farklıdır. Fazla irdeleıneye ve kanıtlamaya gerek duymaksızın "Kemalizm, yüzeysel ve toplumla organik bağlardan

47 Aynı eser, s. l O.

26

voksun "48 bir hareket olarak takdim edilmekte; buna karşın, .nurculukta "toplum seferberliğine tanınan önem uin49 varlığı ileri süıülmektedir. Oysa, gerçeğin bunun taın tersi o lduğu, bizatihi Mardin'in kitabında anlatılanlardan çıkınaktadır.

Said Nursi , eylem çizgisinin tümü boyunca, egemenlerle işbirliği içinde alınaya büyük özen göstenniş ve aınaçlarını gerçekleştiımede, esas olarak, egemen konumda olanlardan sağlayacağı desteğe güvenıniştir.

Said Nursi'nin, egeınenlerle işbirliğine gösterdiği özen, 1 9 1 3 'te Bitlis'te patlak veren bir isyanı bastırarak güçlerini kanıtlamalarından heınen sonra, Jön Türkler'in gizl i servisine katılmasında açıkça görülür. "Said Nıtrsi, ittifak devletleri safinda savaşa katılınmasına dair beş cihad fetvasının hazırlık çalışmalarına da katıldı. ı ı 50

Nursi'nin yeri , genellikle , egemenlerin yanıbaşındadır. 1 890'1arda Van val isinin maiyetindedir.5 1 Abdülhamit'in

kuşçubaşısı Mustafa Bey'in konağında uzun süre yaşaınıştır. Bu zatın oğlu, Jön Türklerin gizli servisinin önde gelen kişilerindendir ve Nursi'nin yakın arkadaşidır.52

48Aynı eser, s.269 . Kemalizm' in demokratikliği ve toplumla bütünleşmesi konusunda bkz: Alpaslan Işıkh, age, s.28-56.

49 Aynı eser, s . l 64.

50 Aynı eser, s . l 44.

5 1 Aynı eser, s. 1 26.

52 Aynı eser, s . 1 28-9.

27

Said Nursi'nin amaçlarını gerçekleştirme yolundaki çabalarında, sultaniara yazdığı mçktuplar önemli bir yer tutar. Abdülhamit'e sunduğu bir dilekçeyle, doğuda, Kahire'deki EI .. Ezher modelinde bir medresenin kurulmasını önermiştir.53 Aynı içerikte bir dilekçeyi daha sonra Sultan Reşat'a

sunmuşti.ır. 54 Görülüyor ki Nursi 'nin mücadele yöntemi, bir

"toplum seferberliğine" dayanınanın çok uzağındadır ve kralların desteğiyle toplumu değiştirmeyi amaçlayan 1 9 .yüzyıl ütopistlerinin çizgisini anımşatmaktadır.

Gerçekte Mustafa Kemal ile ters düşınesi de kendisinin değil; Mustafa Kemal'in tutuın ve tercihlerinin zorunlu kıldığı bir durum olarak görünmektedir. Keza, Şeyh Said ayaklanmasına katılmadığını beyanda özen göstermesi55 ve yazdıklarında 1 1karşıtlarının bir Kürt milliyetçisi olduğu yolunda kel?disine yönelttikleri suçlamaları haklı gösterecek hiçbir şey" bulunmaması56 da Cuınhuriyet yönetimiyle iyi geçinme çabalarının kanıtlarından biri olarak görülebilir.

Mardin'e göre, Nurculuğun stratejisinde "toplum seferberliğine tanınan önem ( . .) Cumhuriyet reJımı yöneticilerini muhtemelen en çok endişe/endiren özelliğidir".51 Buradaki birinci yanlışlık, Cumhuriyet rejimi

53 Ayın eser, s.36, ı 30- ı . 54 Aynı eser, s. 142.

55 Aynı eser, s. ı 55.

56 Aynı eser, s . 1 4 1 .

57 Aynı eser, s . 1 64. 28

yöneticilerini homojen bir bütünlük gibi göstererek hepsini aynı tarhaya koyma eğilimindedir. İkinci olarak, bazı

Cuınhurjyet rej iıni yöneticilerinin, Sabahattin Ali'ye, Nazım'a veya 1 2 Mart'ta ve 1 2 Eylül'de DİSK yöneticilerine ve çoğu aj an provokatörler tarafından tuzağa düşürülınüş olan çocuk denecek yaştaki insanlara yaptıklan anıınsanacak olursa, Nurculuğuıı Cuınhuriyet rejimi yöneticilerini en çok endişelendireri bir akın1 o lduğu yolundaki iddia, bir hayli ha va da kalınaktadır.

Kuşkusuz, düşünce ve inançlarından dolayı bir kiınseye yapılan baskılar hiçbir şekilde onaylanaınaz . Ancak, Nursi'n in tek parti döneınİnde l l ay kadar hapse ınahkunı edilmiş ve Batı'da oturmaya ınecbur edilıniş ohnasını, adeta, ülkemizde göıiiln1üş tek ve en ağır bir baskı uygulan1as.ı olarak gösterıneye yönelik son zan1anl arda sürdürülen kaınpanyaları anlaınak da zordur.

Nursi , I 950'den sonra iktidara geçen Demokrat Parti yöneticileriyle on1uz oınuzadır. 1 9601da Ölümünden sonra, izleyicilerinin, MSP'yi değil de egcınen güçlerin partisi niteliğini daha çok taşıyan AP'yi destekiemiş alınaları da daima egemen çizgi doğıultusunda belinniş olan temel yönelişinin bir uzantısı gibidir. Bu desteğin, 1 2 Eylürden sonra geniş ölçüde Özal 'a ve ardından Çiller'e kaydığı bi 1 İnınektedir

Nihayet, Ş .Mardin'in kitabı, bu zincirin önemli bir halka daha kazanmasına yeni ve öneınli bir katkı sağlamakta; nurculuğun, ülke egeınenlerinin ötesinde Okyanus ötesindeki dünya egeınenleriyle bağlannın güçlenınesine yardımcı olmaktadır. Ş .Mardin'in, Nurculuk konusunda yeterince açık olmadığı konulardan biri , nurculuğun iktidara damgasını

29

vurduktan sonraki dönemde tutacağı yolla ilgilidir. Mardin'in kitabından, Said Nursi'nin bu çok önemli konuya ilişkin görüşlerint Cenap Şahabettin'in aynı konudaki görüşlerine ilişkin bazı açıklamalara dayanarak dalaylı bir biçimde ve ancak çok sınırlı olarak çıkarsaınaktayız. Oysa, Cenap Şahabettin, Nursi'ye yanıt olarak yazdığı bir yazıda "dini vecibelerin yerine getiribnesi üzerindeki denetinıin sıkılaştırılmasıyla, İslamiyet 'in nasıl korunabi leceğini anlamadığını belirtmekteydi" . 58

Nurculuk ve Pozitif Bil imler

Said Nutsi'nin pozitif bilin1ler konusundaki düşünceleri çelişkilerle

-doludur. Bir yanda, "hayatta en hakiki mürşit

ilimdir" düşüncesini anımsatırcasına 1 1Elbette nev-i beşer, ahir vakitte ülunı ve fünuna dökülecektir. Bütün kuvvetini ilimden alacaktır. Hüküm ve kuvvet ise, ilmin eline geçecektir"59 der. Bir başka yerde ise artık "doğal olguların doğal nedenlerle açıklanması gerektiğine" inanmarlığını ve "nedenlerle birlikte sonuçların da A llalı 'ın doğrudan, dolayımsız ürünü" olduğu göıüşünü taşıdığını öğrenmekteyiz.60 Said Nursi'nin bu gonışu o noktaya vardırıln1ıştır ki "Mesela, Erzurum 'da bir eseri hakkında

58 Aynı eser, s. 1 46.

59 Aynı eser, s.326. 60 Aynı eser, s . l 5 1

30

taldbat yapıldığı için, lıararet -18 'e diişmüştiirıı

den i lebihniştir. 6 1

S aid Nursi, pozitif biliınlerden, Allah'ın varlığının kanıtıanınası yolunda yaradanılınası işaretini venniştir. Bir Müslüınan için Allah'ın varlığının aınpri k ol arak veya bi lim ve teknik yoluyla kanıtianınası çabasının, inanç dünyasının gerç-ekleriyle ve İslaıniyet'in özüyle çeliştiği yolundaki tartışınalaı·a burada değinıneye gerek alınadığı kanısındayıın.

Tanrı 'nın varlığının gözleın yoluyla araştırılması

yönündeki eğilin1, Nursi'nin izleyicileri tarafından, ınotorlerin çıkardıkları seste veya insanın kalp atışında ' 'zikir" anlaını aranınası gibi çabalara dönüştürülınüştür. Esasen, Nursi ' nin kendisine göre "kedinin mırmırları ' Ya Rahirn ! Ya Rahim ! Ya Rahin1' dir".62

Bir kısıın nurcular, son yıllarda Tanrı 'nın varlığına biliınscl kanıtlar bulına çabalarına koşut olarak, pozitif biliınlerin değişik dallarını ilgilendiren yayınlar yapınışla : dır. Ş. Mardin bu yayınların "son derece üst düzeyde" olduklannı

yazn1aktadır.�3 Böylece, Mardin'in, yalnızca toplumbiliın alanında değil, sibernetikten biyolojiye, morfolojiden astronomiye . . . kadar tünı pozitif bil inılerle ilgili konulardaki yapıtların _ "son derece üst düzeyde " olduklannı

6 1 . . Ç.Ozek, age, s .249 .

62 M. Fethu1lah Gülen, Fasıldan Fasıla, cilt 2, Nil Yayınları, İzmir, l 996 , s .2 1 3 .

63 Ş. Mardin, age, s .34 1 .

3 1

değerlendirebilecek ölçüde bilgi ve kavrayış sahibi olduğunu( ! ) öğrenmekteyiz.

Nurculuk ve Batı Uygarlığı

Nurculuk, Batı uygarlığı karşısında da çelişkiler içinde yüzmektedir. Said Nursi , bir yanda, .. Bana deli dediler. Fakat ben acı hakikati gördüm ve anladım Id, İslamlar yaşadığımız devrin medeniyelinden geri, çok geri kalmışıı64 diye yakınmaktadır

Diğer yanda ise Batı uygarlığına saldırırken, kendine özgü üslubuyla, hiçbir yeni ve özgün yanı bulunmayan malnın "bir hırka. bir lokma" felsefesini şöyle savunn1aktadır: uBedevilikte beşer üç-dört şeye m uhtaç oluyordu. O üç-dört hacatını tedarik etmeyen, on adette ancak ikisiydi. Şimdiki Garp medeniyet-i ziUilne-i hlizırası, su-i istinu1lat ve isr{ıjat ve hevesatı tehyic ve hav{iic-i gayr-i zaruriyeyi, zaruri hacetler hükmüne getirip, görenek ve tiryakilik cihetiyle, şimdiki o medeni insanın tam muhtaç olduğu dört haceti yerine, yirmi şeye bu zamanda muhtaç oluyor. O yirmi hacatı tam bir tarzda tedarik edecek, vinniden ancak ikisi olabilir. Demek bu meden(vet-i Juizıra in� anı çok fakir ediyor . . . ' '65

64 Aynı eser, s. l 34.

65 Aynı eser, s. 1 60.

32

Said Nursi ve Kadın

Ş.Mardin, kitabında, çağdaş toplumbilimin kavram ve kurarn sorunlarının ufuklarında bir uçtan bir uca koşup dururken, Nurculuğun kadın sorununa ilişkin göıüşlerine değiılıneyi adeta unutmuştur. Bu konuda 1 1Kadınlara özel bir

yer tanınması, İslami cinsel ahlaka yapılan özel vurgu ve cinslerin . ayrılması, Nurcu/arın hiç ödün vermedikleri konular arasındadır''66 demekle yetinmiştir.

Oysa, kadınlara tanınan yer konusunda, Mardin'in hiç değinınemiş olmasına karşın, Nursi'ye ait çok geniş açıklaınalar vardır. Said Nursi, yaşamı boyunca kadınlardan kaçmış olduğunu İslamiyetİn gerekli saydığı bir başanymışçasına anlatır.

B itlis'e sürgün gelen Said Nursi, Vali Ömer Paşa tarafından konağında misafir edilir. Said Nursi iki yıl kaldığı bu konakta valinin kızlanndan hiçbirini tanımadığını öğünerek anlatır. 67

Said Nursi, evlenıneye de karşıdır; "evlenme adetini terkettinı ki, ta çok haramZara ginneyeyim " demektedir.68

66 Aynı eser, s .68 .

67 Hulusİ Turgut, "Bediüzzaman Said Nursi 'den Fethullah Gülen H o ca 'ya N ur Hareketi " , Sabah, 1 8 . 1 . 1 997, s .20.

68 Said Nursi, Hanımlar Rehberi. s.24; Sina Akşin, "Türkiye 'de Ortaçağın Güncelliği �� ( 12-14 Kasım 1 997' de toplanan 5. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresine sunulan bildiri) .

33

Oysa, İslanıiyet'te evlenmeyi haram sayan tek bir satır dahi yoktur. Örtünme konusunda da bir hayli ilginç bir gerekçesi vardır. Nursi 'ye göre "örtünmek uygundur. Yoksa 8-9 dakikalık bir zevk yüzünden 8-9 ay 'ağır bir veled yükü ', hamisiz bir veledin terbiyesiyle 8-9 yıl geçirilecektir".69

Deınek oluyor ki örtünıneyen kadınların heınen hamile kalınalarının kaçınılmaz olduğundan Said'in hiç bir kuşkusu yoktur.

Bu arada, Said Nursi' nin izleyicilerinden olan bir yazara

göre, "kadın heyecanlı olduğu için tanıklığının erkeğe göre yarı değerde olması doğrudur". 70 Bu takdirde heyecanlı erkeklerin tanıklığı ne olacak sorusunun yanıtı güçleşınektedir. Örneğin, ekrandan anlaşıldığına göre, Fetbullah Gülen de heyecanlıdır. Bu duruında oıuın tanıklığı taın sayılabilir ini?

Bu konuyu kapatırken, Nursi'nin kadın konusuna ilişkin olarak yaznuş olduklarından kısa bir bölüınü, Mardin'in deyişiyle, "büyiileyict ve "sarsıcı 11 üslubunun bir örneği ve 1 1modernleşme akımlarından birini oluşturan meScıjınınu bir ifadesi olarak aktarıyoruz:

"A çık hacağıyla dehşetli bıçaklarla e/ıli imana saldırıyorlar. Nikdh yolunu kapamağa, fulıuşlıane yolunu genişlettirmeğe çalzşarak, çokların nejislerini birden esir edip ve kalp ve ruhlarını kebair ile yaralıyorlar. Belki o

69 Said Nursi , age, s .46; Sina Akşin, age.

70 A. Vehbi V akkasoğlu, Bilinmeyen Kadın, 3 . Baskı, Yeni Asya Y. , İstanbul, 1 980,s.62-5 ; Sina Akşin, age.

34

kalplerden bir kısmını öldürüyorlar. Birkaç sene ndmalırem hevesatma göstermenin tam cezası olarak o bıçaklı · hacaklar cehennemin odunları olup, en evvel o hacaklar yanacak/arını ve dünyada emniyet ve sadakati kaybettiği için hilkaten çok istediği ve fıtraten çok muhtaç olduğu münasip kocayı daha bulamaz. Bulsa da başına bela bulur. Hatta bu halin neticesi olarak: O d/ur zamanda bazı yerlerde nikdha rağbetsizlik ve riayetsizlik yüzünden kırk kadma bir erkek nezaret edecek derecede elıemniyetsiz, sahipsiz, kıynıetsiz bir surete gireceği hadisin rivayelinden anlaşılıyor. "71

Nurculuğun Fethul lah Gülen Dönemi F ethullah Gülen, Nurculuğun günün1üzdeki önde gelen

teınsilcilerinden biri dir ve herhalde en önde gelen

temsilcisidir. Acz Mendiler veya Yeni Asya gıubu olarak tanınan topluluklar da kendilerini Said Nursi 'nin izleyici leri

olarak tanıtınakta veya öyle bilinn1ektedirler. Ancak, Fethullahçıların bunlar içerisinde en güçlü topluluğu oluşturdukları anlaşılınaktadır. Özellikle, kazandıkları enten1asyonal kimlik ve bağlar nedeniyle ve bu çerçevede taşıdıkları I <Jlımlı İsianı " ınisyonu dolayısiyla çok ayrı bir boyuta sahip olduklarında kuşku yoktur.

Buna karşılık, Fethullah Gülen' in Nurculuk akın1ının izleyicisi veya teınsilcisi olduğunu fazlaca görünür kılınaınaya ayrı bir özen gösterdiği hemen dikkat

7 1 S aid Nursi, Gençlik Rehberi, 1 95 1 , s . l 6; Ç. Özek, age, s.27 1 .

35

çekn1ektedir. Bunun nedeninin, Nurculuğun bir tarikat sayılması suretiyle, kendisinin de Ceza Y asa\sının kapsamı içine sokulması tehlikesine karşı bir tedbir olduğu tahmin edilebilir.Gene de Fetbullah Gülen, kitaplarında Said Nursi 'yi an dığı her yerde ondan "üstad', veya �'Bediüzzanıan"

(zamanın güzelliği) olarak bahsetmekte kusur etmemiştir. Ona göre, Said Nursi "çağın bir numarah insanı"dır.12

Fethullah Gülen, bununla da kalmamakta, Risalei Nurlar hakkında "Bu eserler Kur 'an 'ın malıdır" demektedir.73

Ayrıca, Fetbullah Gülen' in Said Nursi 'nin adını açıkça anmadığı bazı yerlerde de, onu neredeyse peygamber düzeyinde gördüğünü gizlemeınektedir. Örneğin, Fethullah, kulun kalbinde iman ışığını yakma hizmetinin kin1 tarafından yerine getiıildiği sorusuna yanıt olmak üzere şunlan yazınaktadır:

" . . . nıebde ' itibariyla bu hizınet, tanıanı en Allah Resulü 'ne aittir. Md nd açısından ele alınınca da 20.asırda Efendimiz 'in

izdüşümü olarak kuvve�i kudsiye sahibi bir zat zuhilr etmiş ve bu misyonu o yüklenmiştir. "74

72 M. Fetbullah Gülen, Fasıldan Fasıla, 3. Baskı, cilt:2, Nil Yayınlan, İzmir, 1 996, s.200.

73 M. Fetbullah Gülen, age, cilt: 1 , 5. Baskı, Nil Yayınları, İznlir, 1 996, s.2 l l .

74 M . Fethullah Gülen, Prizma, Zaınan Y., İstanbul, 1 997, s .58.

36

Nitekim. Fetbullah Gülen ' in göıiiş ve düşüncelerinin Said Nursi 'ninkilerin uzantısından ibaret olduğunu göreceğiz. Özellikle, nurculuğun kendine özgü çizgilerinin belirginleştiği Atatürk ve kadının yeri gibi konularda bu benzerlik tartışılmayacak kadar açıktır. Bunu ortaya koyarken, Bülent Ecevit'in, her şey gibi Fetbullah Gülen' in de değişmiş olduğu yolundaki savunınasını nazara alarak, en son yazdıkları ve söyledikleri esas alınacaktır.

Bütün bu benzeriikiere karşın, Nursi 'nin nurculuğq. ile Gülen' inkiler arasında önemli farklar bulunmaktadır. Bu farklılıklar, düşüncelerinin özüyle ilgili olmayıp ortaya çıktıklan dönen1in ve koşulların değişik olmasının sonucudur.

Daha önce de değindiğimiz üzere, Nurculuk, "Yeni Dünya Diizeni''nin ihtiyacı olan "Ilımlı İslam'' misyonm1a layık görülmüştür. Bu amaçla, Şerif Mardin ' in yaptığı gibi yalnızca Said Nursi 'nin düşüncelerinden yaradanılınakla - yetinilmemiş; ayrıca, Nurculuğun bu misyona daha uygun bir versiyonu olarak Fethullahçılık in1al edilıniştir. Dolayısıyla, Fethullaçılığın Nurculuk akımı içindeki yerini belirleyen ayıncı özelliğinin başlıca kaynağı, HYeni Dünya Düzeni"nde kendisine biçilıniş olan bu ınisyonda aranmalıdır.

1 2 Eylül ve Fethtil lahç1 l ık

Öte yandan, gene " Yeni Dünya Düzeni"niyle Hintili bir unsur olarak, bu evrensel dönüşün1ün ülkemizdeki yansımalarından başka bir şey olmayan 1 2 Eylül rej in1i de Fethullahçılığa, Said Nursi dönen1i Nurculuğunun görmediği bir güç kazandınnıştır.

37

1 2 Eylül, kendisini Atatürkçülükten ilham alan bir hareket olarak gösterıneyi başardığı ölçüde, çeşitli çevrelerde, Atatürk'ten uzaklaşn1a ve hatta Atatürk' e düşman akınılar yaratına sonucunu tahrik etn1ıştır. Bu tür çevreler, ''düşmanınım düşmanı dostumdur" gibi varsayıınla hareket ettikleri için akıl almaz yanlışlıklara düşüıiilıneleıi münıkün olabilmiştir.

Kuşkusuz, Keınaliznı ' in tanı anlaınıyla karşıtı olan Evrenizm'i onunla özdeşıniş gibi göstennek olağanüstü bir başarıdır. Bu sağlandığı ölçüde, yalnızca, nükteli bir dille de olsa "Ben A tatiirkçü değilim'' diye haykıran Nadir Nadi değil, değişik gençlik gnıpları, değişik solcu akın1lar . . . ne kadar anti-Keınalist olurlarsa o kadar i lerici ve çağdaş olabilecekleri sanısına kapılınışlardır. Bir bakıına, ''ikinci cunıhuriyetçilik" de, PKK seıupatizanlığı da bu ortaında yeşerıniştir.

Yaratıcı ve eleştirel düşünceden yeterince nasibini alınamış ve şablonlarla düşünnıekten kurtulaınaınış olnıak, kiıni çevrelerde, Atatürk ' e karşı olan ne varsa onunla Hyol

arkadaşlığı" arayışı içine ginne kolaycı lığına kadar varınıştır. Böylesine bir arayışın gereğini, Ömer Laçiner' den di nleyel iın:

" Yen i bir saflaşma olacaktır ve bunu şimdiden 'bilmek ', buna göre davranmak ve müstakbel yol arkadaşlarının dilini

38

öğrenmeye, hatta ortak bir dil oluşturmaya çalışmak herhalde ertelenenıez. " 75

Memnunlar

Ancak, Fetbullah Gülen'in bir kısıın çevrelerden ve kişilerden gördüğü desteği açıklaınak bakımından, 1 2 Eylülün kabarttığı anti-Kemalist dalga da yeterli değildir. Çünkü, Gülen, Atatürkçü üne sahip olanlardan da destek gönnektedir. Örneğin, Atatürkçü olarak tanın1lanan kesimin son dönemlerdeki önde gelen isimlerinden Toktamış Ateş, bu destek ve yakınlığını şöyle açıklan1aktadır:

"Sayın Gülen 'in Tür/dye Müsliimanlığı yitklaşl!nı benim de yıllardır. . . savımduğum bir yaklaşımdır. Aynı görüşü paylaşmaktan son derece mutlu oldum. Ayrıca bu turda dolaşırken birçok noktada benzer duygular içinde olduğumu memnuniyetle gördüm. "76

Gülen ile ilgili o larak uyanan bu ilgi ve takdir, kuşkusuz, Toktamış Ateş ' le sınırlı değildir. Laçiner,e göre, "en son Zaman 'da yayınlanan 1Jfuk Turu 'ndan sonra bu ilginin hayli geniş bir yelpazede övgü ve benimsemeye, neredeyse ' intisaba ' hazır bir havada olduğunu gördük. Gazetenin mülakat hakkında görüşlerini aldığı hayli geniş bir yelpaze

75 Ömer Laçiner, "Seçkinci bir geleneğin temsilcisi olarak Fethullah Hoca Cemaati " , Birikim, no:77, Eylül 1 977, s . 1 0.

76 Aynı makale, s .7 .

39

oluş turan yazar, düşün ür ve akademisyenlerin hemen , hepsi

takdirlerini ifade etnıekteydi" .

Laçiner, ayrıca, bu tabioyu doğuran nedenlerle ilgili olarak da şu açıklan1aları ilave etmektedir:

"Fethullah J-Ioca 'nın kendi deyimiyle 'memnun 'lar kategorisine dahil bu çeşitli zevdtın memnuniyetlerinin asli nedeni, Şerif Mardin 'in de gayet-yerinde tespitiyle onun. çevre koşulları ile liman ' arasında önemli bir bağ kuran

k[ d n77 ya aşımı ır.

Burada sözü edilen 'çevre koşulları ile iman arasında bağ kuran yaklaşım ' ile neyin kastedildiğini anlamak kolay değildir; ayrıca, post-n1odemlerde sıkça görülen bir üsluba bağlı kalınarak anlaşılmaınak üzere söz edilmiş olması da ihtimal dahilindedir.

Ne var ki burada kastedilen ne olursa olsun, Gülen ' in Nursi 'den farklı olarak strateji ve taktik konusunda çok başarılı olduğunu çıkarsan1ak ve kabul etınek gerekir. Gülen'in bu başarısının, danışman kadrosu bakımından Nursi

ile n1ukayese edilen1eyecek kadar donanıınh olmasından ve üstelik bu donanımının ülke sınırlarını aşan boyutlara varınış bir destekle bütünlenmesinden kaynaklandığını söylemek yanlış görünn1en1ektedir.

Bu sayededir ki işaret edilen bu "nıemnunlar" kategorisine' Bülent Ecevit gibi etkin ve önemli bir ismin dahil edilmesi bÜe ınümkün olabilmiştir. Üstelik, bildiğimiz kadarıyla

77 Aynı yer.

40

Ecevit, yukarıda sözü edilen tura da katıln1amıştır. Onu ayrıca görmen1iz gerekecektir.

Taktik ve Tedbir

Fetbullah Gülen' in kendisi, taktik ve stratej isinin önemli bir unsunınu şöyle açıklıyor:

"Taktik ve stratejiler söylenmez. Söylendiği an, onun bir taktik olma hüviyeti ortadan kalkar, stratejiler sadece tatbik edilir. Bazan da bu strateji, işin başında bulunan insandan başka hiç kimse tarafindan bilinmemesi gerekir. "78

Öte yandan, Gülen "hal'Aın adet ve itiyat haline getirdiği bir takını bi d 'atlara birden karşı çıkmak doğru değildir" demekte ve Haksiyoncia zamanlama " öğütlemektedir.79

Türk Dil Kuıumu sözlüğü, "bidat"ı, "İslam dininde I-Iz. Muhammet zamanından sonra ortaya çıkan değişik yargılar ve ilkeler. Sonradan türeyen şey olarak" ta"nımlamaktadır. Buna göre, halkın Atatürk sevgisine ve laiklik ilkesine zamanı geldiği ölçüde karşı çıkıln1ası, aksiyanda zaınanlaınanın gereği olabilir.

Bu durumda, bir din adamı olduğu iddia edilen Fetbullah Gülen ' in yazıp söylediklerinin hangisini -doğru, hangisinin

78 Şemseddin Nuri, Küçük Dünyam (Fethullah Gülen i le hatıraları üzerine röportaj), s . l2 1 .

79 M . Fetbullah Gülen, Fasıldan Fasıla, age, ci lt: 1 , s.84.

4 1

aksiyanda zamanlamanın gereği olduğunu belirlemek bir hayli güçleşmektedir.

Nitekiın, Gülen' in okullarında yetişmiş iki öğrencinin itiraflannda, bunlardan bir tanesinin H Gülen 'in şimdiki düzenle ilgili söylenı/eri bir takıyye mi? " sorusuna verdiği aşağıdaki yanıt da bu yargıyı doğrulamaktadır:

� � ce,naat bunu takıvye olarak değil tedbir olarak vasıjlandırır. Kısaca şöyle açıklamak istiyorum: 'Nihai hedefe varana kadar, yani sonuca ulaşana kadar, her yönteın her yol mübalıtır. ' Bunun içerisine yalan söylenıek de insanları aldatmak da girer. "80

Esasen, Gülen' in yönteminde iknanın, tartışmanın, eleştirinin yeri pek yok gibidir. Bizzat kendisi "vesveseye esas teşkil edecek hususularen dağmaması için çok iyi beyin yıkamaya inanıyorum" deınekle bunu ifade etıniştir.8 1

80 HOCANIN oKULLARI (206 sivil toplunı kuıuluşunun desteğiyle yayınlanınıştır), İÜ Basımevi, İstanbul 1 998, s .28.

8 1 Latif Erdoğan, Fetbullah Gülen Hocaefendi "Küçük Dünyam"(Gülen ile röportaj) , AD Yayıncılık, İstanbul, Eylül 1 995, s .67 ,68.

42

Peygamber Soyundan Gelen Aile

1 93 8 yılında Erzurum Pasinler i lçesi . Korucuk köyünde doğmuşhır. Babası Ramiz adında cami imamı, annesi ise ev hanunıdır.

Altısı erkek, ikisi kız olınaz üzere sekiz kardeştirler.

Her ikisi de .Küçük Dünyam isn1ini taşıyan ve bazı ufak farklılıklada kendisiyle yapıln1ış röportaj ları içeren kitaplarda Gülen' in peygamber soyundan geldiği iddiası yer alır.

HPeygaınber Soyundan Gelen Aile" iddiası N�zlı Ilıcak' İn Fetbullah Gülen hakkında Akşam gazetesinde_ yayınlanan yazı dizisinin 1 5 Mart 1998 tarihli bölümünüıi :manşetini oluştunnuştur.82

--·-

İlahiyatçı yazar İsmail Nacar, bu iddialara - yan�f olarak, Ebu Lehep' in de Peygamber' in an1cası oldugunu anırn.satır.83 Ebu Lehep, işlediği günahlardan dolayı, Kuran'da, hakkında -en ağır lanetierin yağdırıldığı zengin bir kişidir. - Peygamberin aıncası alınası onu kurtannamıştır.

82 Bkz: Nazlı Ilıcak-Coşkun Çokyiğit, "21. Yüzyıla yeni bir ­ses . . . Fethullah Gülen ", Akşam, 1 2-24 Mart 1 998 .

83 "İsmail N acar Fethullah Gülen 'i Anlatıyor: Durmadan Ağlayan Ada1n ", Cumhuriyet, 22 Ağustos 1995, s . 1 O.

43

Ders Ald1ğ1 Hocalar

B iyografilerinde Fetbullah Gülen ' in Erzurum ' da iken çok

değişik hocalardan ders aldığı yazılmaktadır. Bunlar içinde Alvar İmaını olarak andtğı kişinin, Gülen üzerindeki etkilerinin çok derin ve kalıcı olduğu anlaşılmaktadır.

Anı larında ' 'Bu arada ailemin dışında Alvar imamının da tesiri çok büyüktür( . .) Benim o zatla bütünleşme/n için bütün sebepler ortadaydı"84 demektedir.

Ancak, bu etkinin ·ne gibi bir dinsel ve eğitin1sel temelde biçiınlendiğini, Al var İinan1ı 'nın genç Fethul lah ' a ne tür bir

bilgi ve görgü kazandırdığını Fetbullah ' ın anılarından çıkarn1ak olanağı yoktur. Bu anılarda, Fethullah'ın . Alvar İınan1ı 'na karşı tutku yüklü bir eğiliınle bağlı olduğunu ve aralarında çok derin bir duygusallık kurulınuş olduğunu anlan1aktayız.

Alvar İman1ı hakkında yazdığı uzun ve heyecan dolu pasaj lardan aktaracağpnız aşağıdaki cün1leler, aralarındaki ilişkinin olağan dışılığı konusunda belli bir fikir verebilir:

"Efendimize benziyordu. Kaşıyla mı , gözüyle mi, yüzüyle mi ? Bu deruni hisler içinde O 'na hayranlık duyar(. . . ) O 'nun cazibe-i kutsiyesi ve benim şuuraltı müktesabatım sık sık kesişir, kucaklaşır ve bana rengarenk anlar yaşatırlardı(. . . ) her başım ı okşayışında, o günidi lıislerimle kendimi sağlam bir emniyet noktasına ulaşmış hisseder, ruhumu bir inşirahın sardığını duyardım. A radan bunca zaman geçmiş olmasına

84 L1tif Erdoğan, age, s .27 .

44

rağrnen hala onun ipekten ellerini kulaklarımda hisseder, h b ' . ' h d "' d d uRS ru umu ır ınşıra ın sar ıgını uyar ım.

Alvar İmaını öldüğünde Fetbullah 1 6 yaşındadır. O olayı şöyle anlatınaktadır:

"Ben sabah namazından sonra biraz uzanmıştun. Birden "Efe öldü " diye bir ses duydum( . . . ) gittim( . . . ) Efe hazretleri vefat etmişti( . . .) İnleme ve ağlamalar günlerce aylarca sürdü. Sessiz ağlayışzmzz ise hala devam etnıektedir. "86

Burada şunu sonnakta haklı olabiliriz. Acaba, Gülen'in eleranda sık sık tanık olduğumuz ağlaınaları, bu sessiz ağlayışın dışavurumu mudur?

Gülen' in yaşamında önemli bir yeri olduğu anlaşılan bir diğer hoca da Vehbi El malı' dır. Onunla ilişkilerini de gene kendi ağzından dinleyelim :

' 'Burada söylemeden geçemeyeceğim bir isim de Vehbi · Elma/ı 'dır. Yaş olarak A lvar İnıarnı 'ndan büyüktür ve onun öz kardeşidir. Ancak onda sukutilik hakimdir. Derya bir insandı. BaŞ akşamalarından değişik şekildeki latifelerine kadar onun da insan ruhunda meydana getirdiği dalgalanmalar

l d ? "117 o ur u . . .

85 Aynı eser, s.28.

8 6 Aynı eser, s .36 .

8 7 Aynı eser, s. 29.

45

Sonraki Yri iar ve Kozadan Ç1k1ş

Fethullah gülen, askerliğini Ankara Mamak'ta ve İskenderun' da yapmıştır.

-

Askerlik öncesinde ve sonrasında Edirne' de 4 yıl imam hatiplik görevi yaptı. Ardından, 1 966'da İzmir'e vaiz olarak atandı. Kestanep-azarı camiinde vaizlik ve Kuran kursu yöneticiliği yaptı.

1 97 1 ' de 1 2 Mart döneminde hakkında- kavuşturma sürdürüldü ve bir süre tutuklu kaldı. Af Kanunuyla davası düştiL

Daha sonra, Balıkesir'de, Manisa'da ve Bornova'da vaizlik yaptı.

1 2 Eylül'de hakkında - tutuklama- emri verildi, 6 · yıl çalışmalarına ara verdi ve tutuk! aninamayı başardı. I 986 'da DGM ' den takipsizlik kararı sağladı.

1 989' dan 1 992 ye kadar İzmir . ve İstanbul' da, fahri olarak vaizlik yaptı.

1 992 ' de Yaşamında "kozadan çıkış" olarak belirlenen biı misyon dönem başladı. Bu " Yeni Dünya Düzeni" nde "1/ımlı İslam"ı oluşturma ve sürdürme misyonudur. Okulların açılınası, Samanyolu televizyonunun kurulması, bu -dönemde gerçekleşti . Gülen hiç evlenmedi.

46

Gülen ' in Rüyaları

Fetbullah Gülen, kendisinden "fakir" diye söz eder; ekranda görüldüğü üzere, konuşurken boynunu iç burkucu bir tevazu ile büker. Aına bütün bunlar, onun kendisini peygamberler ile aynı düzeyde görmesine engel değildir.

Anlattığına bakılırsa, Gülen ' in yaşaınında rüyalann öneınli bir yeri vardır. Önemli, önemsiz pek çok kararını kendi gördüğü :veya bazen de başkalannın kendisi hakkında gördüğü rüyalara dayandırarak verdiğini anlatmaktadır. Kitaplarındaa bu konuda sayısız örnekler veri lebilir.

Evlenınerne karanın nasıl verdiğini şöyle anlatır:

"Bir ara içimden 'Acaba eviense ıniydinı? ' diye geçti. Katiyyen düşünmek şeklinde değil, şimşek süratinde gelip geçen bir fikir." Ertesi gün bir arkadaşı gelir ve Fetbull ah' a akşan1 gördüğü riiyayı nakledir:

" . . . rüyamda efendinlizi gördü1n. Size selanı söyledi ve ' evlendiği gün ölür ve cenazesine de gelmem ' buyurdu. Bu bir rüya idi, rüya ile a1nel edilmeyeceğini de biliyordum, ama

şahsım adına bu işarete saygılı olmaya çalıştım. "fi8

Burada, anıınsanması gereken husus, İslam dininde Peygambere tanınmış olan yerdir. Peygaınber, İslamiyet açısından asla ·herhangi bir insan değildir; "fahri kainat"tır; yani evrenin gururudur. Müslümanlar tarafından, böylesine üstün bir yere ve misyona sahip bir varlık olduğu kabul edilen Peygamber, öldükten sonra, öbür alemden Fethullah'ın

88 Şemse.ttin Nuri, Küçük Dünyam, age � s.65 .

47

evlenıne işiyle uğraşmaktaysa, bu durum, Fethullah'ın da olağanüstü bir varlık olduğunu göstenuez mi? Zaten Fethullah'ın anlatmak istediği de bu olsa gerektir.

Esasen, anlattığına göre, Peygamber dört halifesiyle birlikte Fethullah' ın köyünü ziyaret etmiştir.89

Sürekli olarak, Peygamberin kendisiyle meşgul olduğuna dair ıiiyalar anlatmaktadır. Anlattığına göre, gençlik yıllarında bir gün arkadaşlanyla birlikte ders çalıştıkları günlerde de Peygamber kendisiyle ilgilenniiştir. Bu olayı da ondan dinleyelim:

HEirgün bu arkadaşlardan biri rüya görüyor. Hatice validerniz kapının dışında. Efendimiz de içerde oturuyor. Ders yaptığımız bu dört-beş kişiyi kastederek Hatice valide1niz, efendhnize: 'Ya Resuluilah ' bunlar 'Bizden hoşnut musun Ya Resuluilah ' diye soruyorlar diyor. Ve Efendimiz 'den cevap geliyor: 'Evet hoşnuduın. Hele birisi, hele birisi l . . . ' diyor. "90 Dikkat edilirse, Fethullah, tevazu göstermekten de geri kalmamakta; burada sözü edilen "hele

birisi"nin kendisi olduğunun anlaşılınasını okurlara bırakınaktadır.

Fetbullah Gülen, saka! bırakmama kararını bile gördüğü bir ıüyaya dayalı olarak aldığını şöyle anlatınaktadır:

"Çok erken yaşlarda Hz Peygamberi örnek abnak arzusuyla saka! bırakmayı düşündüm. Bir rüya görmüştüm.

89 Aynı eser, s. 9.

9 0 Aynı eser,s .9 1 .

48

İtimat ettiğim bir kişi, rüyamda 'Sakal bırak ' dedi. Hakkında iyi düşüncelerim olan birine 'Bu rüyanzn tabiri nedir? ' diye sordum. O kişi de l3ırakmamak manasına gelir ' dedi. O gün bugün kestinı " 91

Gülen'in Kerametleri

Fethullah Gülen' in anılarında, birbiri ardından sıraladığı sayısız keraınetleri vardır. Taın anlamıyla, keraıneti kendinden menkul birisidir.

Kestanepazarı 'nda görevli olduğu günlerde, Hacca gitmek dileğini ifade eden n1ektuplar yazarak Peygambere gönderiyor. Ardından, o Sırada Diyanet İşleri Reis Muavini

, olan Lütfi Doğan, Gülen' i Hacda görevlendiriyor. Gülen,buradan, ınektupların muhatabına ulaştığı ve dileğinin kabul edildiği sonucuna, vanyor. 92 -

İlk Hacca gidişinde bir arkadaşının adressiz olarak Fethullah'a gönderdiği mektuplar, geliyor Hacda kendisi;ni buluyor.93 Gülen, bu konuda biraz fazla övünmüş olacağını ve inandırıcı olaınayacağını düşünmüş olacak ki Oral Çalışlar ile mülakatında bu olayın, kendisinin değil de

9 1 Nazlı Ilıcak-Coşkun Çokyiğit, "Fethullah Gülen-4 ", Akşam, 15 Mart 1 998, s. l 5.

92 Latif Erdoğan, Küçük Dünyam, age, s. l S- 19 .

9 3 Şeınsettin Nuri, Küçük Dünyam, age, s. I 37 .

49

arkadaşının kerametinin bir sonucu olduğunu belirtmeyi ihn1al etmiyor.94

Kabe'de Harem bölümünde 1 5 gün kadar hiç ayrılmadan kalıyor. Bu zaman zarfında pek bolca alınalanna karşın, tek bir sinek bile Fethullah'ı sokmuyor.95 Oysa, 1 2 Mart hapishanesinde sinekler, farklı bir tutum sergilemişlerdir. Bu yüzden aynı kitapta "sinek/er, ah onlardan öyle rahatsızdık ki . . . _ pencereyi kapasan boğuluyorsun, açsan onların istilasına ·uğruyorsun" diye yakınmaktadır.96 Bu farkı

- açıklamak gereğini duymuyor. Acaba Fethullah'ın kerameti mi eksilıniştir; yoksa, sinekierin algılama düzeyleri n1i farklıdır?

Olaylarla Uyarı lar

Fetbullah Gülen ile ilgili her olay, ilahi bir uyarı niteliği taş ı ınaktadır.

Camide Cemal Tural'ı öven bir konuşma yaptığı için düşınüş, kaburga kemiğini kırını ş . 97

94 Oral Çahşlar, "Fethullalı Gülen Dosyası-2 ", Cumhuriyet, 1 5 Mart I 998.

95 Şemsettin Nuri, age, s. 1 37.

96 Aynı eser, s . 1 69.

97 Latif Erdoğan, age, s .S0-8 I .

50

Necip Ağa'nın tarlasını su basması, Fethullah' ın kazlarını dövmesindenmiş. 98

Ancak nedeni açıklanmayan bazı olaylar da anlatınakta. Örneğin, teype bir Kuran bantı koyarken arabayı devirmiş.99

Bunun anlaını da din gibi ciddi bir konuda, biraz fazla serbest davranınasından dolayı yapılan bir uyan olmasın �

Şeytanla Konuşma

Kabe'de sabah namazında ikinci kat mahfile çıkıyor. Orada Şeytan 'ın kendisine seslendiğini duyuyor ve Şeytan ' la konuşuyor: I tHele buradan aşağıya bir kendini at " diyor, Şeytan. Gülen itiraz ediyor. Sonuçta Şeytan başaramıyor, Gülen kendini aşağıya atınıyor. 1 00

Bunu da okuduktan sonra, Mülkiye' den-sınıf arkadaşımız

Veli'yi anmadan eden1eyeceğiın. Sıkıntılı bir yaşamı oldu. Bu dünyadan erken göçtü. � � Yeni Dünya Düzenf'ne yetişen1edi . Y etişseydi, belki onu da destekleyen bir güç çıkar, o da rahat yüzü göıürdü.

Üstelik o, şeytanla da değil, doğrudan doğruya Tann ile konuştuğunu söylemekteydi. O dönemlerde Mülkiye'de

98 Şeınsettin Nuri, age, s.43 .

99 Latif Erdoğan, age, s . 1 26. 1 00 Şemsettin Nuri, age; s. l 37 .

5 1

öğrencilik yapanlar anın1sayacaklardır. Bu yüzden, kendisine "Peyganıber Veli" denilirdi .

Özellikleri Olan Bir Ruh

Fethullah Gülen' in, kendine özgü bir ruhsal yapıya sahip olduğunda kuşku yok. SüreJ<:li olarak Peygaınberden uyarılar aldığlnı vurgulayan; şeytanla tartıştığını söyleyen; sinekler tarafından ayrıcalıklı muameleye tabi tutulduğunu ileri süren ve peygaınberleri anJ:msatan daha nice olayın başından

geçtiğini anlata anlata bitiremeyen bir insanın, sıradan bir insanda bulunmayan bazı özellikler taşıdığı elbette ki yadsınamaz.

Acaba, Fethullah Gülen 'in böylesine değişik özellikleri ­olan ruhsal yapısı n1ısıl açıklanabilir? Bu konuda da gene bizatihi kendisinin yazdıklarının, en aydınlatıcı ip uçlarını verdiği göriilüyor.

Gülen ' in bu yönünü anlamak için, teyzesi ile ilgili olarak aniattıklarından başlaınak yanl ış ohnayacaktır.

Fetbullah Gülen ' in "bir iki defa hayatında delinniş" diye bahsettiği bir teyzesi vardır. Anlattığına göre, teyzesi bir gece tesbih çekerken kendiliğinden yerden bir ınetre kadar yükseliyor, yani uçuyor. Bir başka deyişle, bir kısıın parapsikologların gerçekliğini iddia ettikleri ve adına "levitation" dedikleri bir olay cereyan etnliştir. Bunun üzerine eniştes i, teyzesini hacağından tutup geri çekiyor. GiHen ,e

52

göre, teyzesinin delinnesine, bu olayın yanlış ele alınınası neden olmuştur. 1 0 1

Gülen, kendisine yöneltilen "Teyzenizin cinnet geçirmesinin psikolojik bir tahlili var mı?" soıusuna, kendisi

ile ilgili şu tahlilleri yaparak yanıt venniştir:

"Bende de iki defa bu hale yakın bir hal oldu. İlki, Seyyid Kutub 'u anlatırken oldu. Hani Hamide Kutup, N asır 'ın köpekleri tarafindan ırızan tasallut edildiği zaman: ��Ağabey " diye bağırıyor! . . . O da Katlanacağız kardeşim buna ' diye cevap veriyor. Tam bunu anlatırken beynim preslenip kafatasuna yapıştınlıyor gibi bir hal yaşadım. Bir _ başka zaman da öyle olmuştu. Ender bir hadisedir. Bunu biraz ileriye götürdilğünüz zaman da zannediyorum ciddi bir kontak atması olur.

t /102

Burada anlattıklarına göre ve televizyon ekranında sık sık

ağlanıasınnı da gösterdiği üzere, Fethullah Gülen, çok hassas

ve kırılgan bir ıuhsal yapıya sahiptir. Bazı olaylar karşısında derin bir sarsıntı geçirmektedir. Üstelik, herhangi bir insan açısından da bir hayli sarsıcı olabilecek olaylarla da karşılaşınıştır. Yukarıdaki olayı anlatırken "bir başka zaman da öyle olmuştu" demektedir. Aynı kitabın bir başka yerinde kendisini çok sarstığı anlaşılan bir başka olaydan bahsetmektedir.

Genç yaşta, ilk imanılık görevi dolayısıyla Erzurum' dan Edirne'ye gelmiştir. Orada, kendi anlayışına göre, kadın yüzü

10 1 Aynı eser, s .25 . 1 02 Aynı eser, s.27.

53

görüp günaha girmekten kurtulmak için, mahalle içindeki evi terk edip cami penceresinde yatıp kalktığı günlerde başına iğrenç bir olay gelir. ·Bu olayı kendisi şöyle anlatır:

· "Ayrıca, vazife yaptığım caminin arka maksurelerinden birinde otururken, Tıpkı Hazreti Yusuf'a (a.s. ) olduğu gibi, birileri tarafindan taarruza uğradığımı ve Rabbimin inayeliyle kendimi pencereden içeri attığını ve mütecarrizienin arzusunu yüzüne çarptığım için, (Burada öyle perişaniyelin/e kal, geber ' diyen birisini de hayal-meyaZ hatırlıyorunı. - .,103

Bu alıntı da "Tıpkı Hazreti Yusuf'a olduğu gibi" ifadesinin ­altını özellikle çizmiş bulunuyorum. Çünkü burada kendisini bir peygambere benzetmesi sonucunu doğuran ilginç bir nedensellik b ağlantısı kurulmuştur. Çok ender görülebilecek derecede ağır bir psikopatça saldırının ürünü de olsa, kimin başına .geleceği kestirilemeyecek türden bir olay, niçin kendisini Hazreti Yusuf' a benzetmesir.e vesile olabilmektedir?

Besbelli ki bu tür benzetmeler kurmaya ınuhtaçtır. Yaralanmış , travmaya uğraınış kırılgan ruhunun acısını dindirebilınek için kendisini peygamberlerle �ynı düzlen1e

, taşın1ak ihtiyacını duyn1aktadır. Kendisini oralarda gördüğü, oralarda gösterdiği ölçüde sükunet bulacağını un1maktadır.

B ütün bunlardan sonra, Fetbullah Gülen' i n böylesi ne peygan1berce bir göriinüme bürünme çabasının, psikolojik bir nedenle değil de tümüyle, bir tür rol icabı olarak, kitleler

ı o3 A 64 ynı eser, s . .

54

üzerinde etkili olınak için benimsediği yöntemin bir parçasından ibaret olduğunu ileri sürenler de elbette ki olabilir.

Belki de akla gelen bu ihtiınallerin hepsi aynı zamanda söz konusudur ve dolayısıyla, Gülen' in bell i psikolojik özellikleri olduğu için bu role münasip görüldüğünü söylemek, doğı;.ıya daha yakındır.

Ayrıca, olabilir ki önceleri durum farklı da olsa, düşünce ve davranışıanna hükmeden hayaile gerçeğin sınırlarını, Fetbullah Gülen' in kendisi de bir noktadan sonra göreınez

olmuştur.

Fethu l lah Gülen'e Göre Kad1n

Fetbullah Gülen' e göre, bir kadına ın uhatap olması, istenmeyen, prensipleriyle ve dini düşünceleriyle bağdaştınlması mümkün olmayan ve ancak, bazı zonınluluklar dolayısıyla katlanılması gereken bir duıumdur. İzmir' de bir imam hatip okulunun yapımı için bağış toplamak maksadıyla bir kadınla görüşmüş olınayı, "İstemediğim halde bir kadınla da 1nuhatap olmak zorunda kamıştz!C' diye

. anlatnıaktadır. Aynca, bu durumu öğrenen taraftarlarından birisinin Gülen ' in bu davranışını, prensipleri ve dini düşünceleri karşısıJıda bir "fedakarlık" olarak gördüğünü nakletrnektedir. 1 04

1 04 Latif Erdoğan, age, s. l l l .

55

Burada sözü edilen prensipierin ve dini düşüncelerin kaynağını İslamiyet' te aramak, boşuna bir' zahmet olur. Çünkü İslamiyet'te, Mevlana'nın deyişiyle "kadın hak

nurudur" 1 05 ve kadina muhatap olmanın İslamiyet'e aykırı bir tarafının bulunduğunu söylemek mümkün değildir.

Son zamanlarda, Nazlı Ilıcak gibi Nevval Sevindi gibi kadınlara sık sık muhatap olan Gülen'in, kaynağı ne olursa olsun, prensiplerinden ve dini düşüncelerinden çok öneınli tavizler verdiğini, "fedakarlık"ta bulunduğunu görmekteyiz. Bu dunımu, Ecevit' in Gülen' i savunurken ileri sürdüğü gibi, bir u değişip gelişme , olarak değerlendirmek106 mümkün değildir. Zira, Fetbullah Gülen, Ecevit'in bu savunmasından daha sonraki bir tarihte, 6 Nisan 1 998 tarihinde Samanyolu televizyonunda yayınlanan, üstelik bir kadın gazeteci ile yaptığı söyleşide kadın konusunda bilinen görüşlerindeki ısrarını sürdürmüştür.

Gülen, anılan söyleşisinde bir kadın gazetecinin kadın eli sıkmanın caiz olup olmadığına ilişkin soıusuna verdiği çok dolaınbaçlı yanıt içinde de bu konudaki asıl düşüncesini uygun bir dille ortaya koyn1uştur. Bu soruya yanıt olarak, Gülen, önce kadın eli sıkmanın demokrasiyle ne alakası var ­gibi bir tepki göstenniştir(Oysa, kadın eli sıkmanın deınokrasi ile çok yakın ilgisi vardır. Toplumun yansını eli dahi sıkılınayacak yaratıklar olarak gören bir anlayış üzerinde

1 05 Bkz: Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlana, Varlık Yayınları, İstanbul, 1 954, s.66.

1 06 Bkz: "Gülen 'i savundu ", Hürriyet, 29 Mart I 998.

56

sağlıklı bir deınokrasi nasıl temellenebilir?) � Ardından, kadın eli sıkmanın modernite ile alakası var gibi ne anlanıa geldiği açık alınayan bir yanıt ekleıniştir. "Modenıite"yi Keınalist Batıcılık ile özdeş bir kavram olarak kullandığİ tahmin edilebilir. Günümüzde, ınodemitenin, sağlam dayanaklarının bulunınadığını anlatınak için olacak, - modernitenin post ınodernizın tarafından ağır bir biçimde, hatta anarşist bir yaklaşıınla eleştiriidiğini ifade etmiştir. Böylece, Fetbullah Gülen, kadın eli sıkmanın yanlışlığını ortaya koyabilmek için moderniteye, anarşistce ve post-modern bir yaklaşımla karşı çıkanların desteğinden yararlanmak istemiştir.

Gülen 'in, aynı televizyon söyleşisinde kadın konusunda, nurculuğun geleneksel tavrını sürdürdüğünü ortaya koyan daha net açıklanıaları da olınuştur. Edinıe ' de görevli iken canıide yatnıasının isabetini annnsatınış; bu konuda, başka mülahazalarının olduğunu, ınahallenin içine girip çıkınama gibi nıülahazalannın olduğunu ifade etnıiştir.

Gülen, sözünü ettiği bu mülahazalarını, iki üç yıl kadar önce yayınlanan anılarında şöyle anlatınaktadır:

"Bilhassa yaz günleri de olduğu için mahallenin kız ve kadınları gayet serbest bir şekilde gecenin geç saatlerine kadar vakitlerini sokak ortasmda oturarak geçiriyorlardı. Evime varmak için onların arasından geçmek zorundaydım. Her geçişte hamama girmiş gibi terliyordum. 15 gün kadar böyle gidip geldim. Ancak mahalle sakinlerinden bir kaç laz _

ben gelip geçerken laf atmaya başladılar. "

Fethul lah Gülen , Sezen Aksu' nun Halı seni yerler" isiınli parçasının klibindeki sahneleri anunsatan bu durunıa daha fazla dayanaınaz . Bir süre, n1ahalleli sokaktan çekildikten

57

sonra evine dönmeyi dener. O da olmaz. HOnun için korunmanın tek çaresini caminin penceresine sığınmakta" bulur ve orada yatıp kalkmaya devam eder. "Başka türlü, genç. kuvvetli, enerjik bir gencin iffetini koruyabilnıesi zahiri şartlar açısından 1nümkün değildir" diye düşünür. 1 07 Ne var ki genç imam, bu defa da yukanda aktardığımız iğrenç saldınya maruz kalır.

Fetbullah Gülen, erotik unsurlan ortadan kaldırabilmek için, kadınlara ders verirken sakal bırakmakta ve ders esnasında kadınlara "Ben konuşurken, önünüze bakın, benim yüzüme bakmayın" uyarısında bulunmaktayınış. 1 08

Gülen, ayrıca, zina yapan kadınların recm edilmelerini (taşlanarak öldüıülmelerini) İslam' ın kabul edilmesi zorunlu olaı1 bir kuralı saymaktadır. 1 09

Fetbullah Gülen, türban, bir başka deyişle, baş örtüsü konsuncia gayet açıktır. Ecevit, Gülen ' den söz ederken "türbanda çok ılımlı tavırları var" 1 1 0 diyebilınektedir. Buna

rağınen, Gülen, ' ' 'Günümüz dünyası ondaki hikmet harikasını kimbilir ne kadar sonra idrak edecek" 1 ı ı den1ek suretiyle baş örtüsünü, · bir tür eşya fetişizminin nesnesı haline

1 07 Latif Erdoğan, age, s.49-50. 1 08 Aynı eser, s.92.

1 09 M. Fethullah Gülen, Fasıldan Fasıla, age, ci lt : 1 , s . l4.

1 1 0 İsmet Solak, "Ecevit, Gülen 'i kararlılıkla savunuyor ", Hürriyet, 30.3 . 1 998.

1 1 1 Aynı eser, s.32 1 .

58

getirmektedir. Oysa, İslam, fetişizmin her türlüsünü yıkın · başlıca hedef saymıştır. "Derviş/ik baştadır, taç da deği/d;�! diyen bir inanışı, günüm�zde ilkel Afrika kabilelerine öz� bir anlayışa hapsetmeyi Islamiyet açısından da savunmanın anlaşılabilir bir gerekçesi elbette ki bulunamaz.

Fetbullah Gülen, yalnızca, kadınların örtünmeterini öğütlemekle kalmamakta; erkeklerin de ll'J.ii�n olduğunca eve kapanmalannı savunmaktadır. · : : • · ,

Fethullah Gülen "hanım/ar karşısırıa:a-:?;(genclere tavsiyele rde" bulunmaktadır:

şu

tıa. İşleri biriktirip, dışarı çıkıldığında bi '"""'Ju.xron1rn.vl1 görmek.

b. Bir kısım işlerimizi her gün çeşitli sei'Jen,lP.r çıkma m ecburiyetinde olanlara gördürmek.

c. Sokağa yalnız çıkmayıp, bir veya iki kişi il çıkmak. . . n

Bu noktada, şu hususlan belirlemek zorundayız. karşı cinsle ilişkilerinde elbette ki kendisine uygun nn_yo,J'Ii�-� davranış kalıbına bağlı kalması, kendi özel tercihleriyle ······-·;,·'"''(""'tl bir konudur ve buna kimsenin kanşma hakkı oıınaınallıdıt;)/:g Ancak, kendi özel tercihlerinden hareketle dinsel

uydurmaya ve toplumsal yaşamı bu kurallar üzerine . oturtmaya da kimsenin hakkı olmamalıdır.

Başka bazı ülkelerin çocuklannın, kız erkek demeden,

genç yaşta Himalayalar' dan Ekvator' a dek dünyanın dört bir yanını gezerek görerek büyüdükleri bir çağda yaşıyoruz. Böyle bir çağda bizler, Fetbullah Gülen ' iı;-ı tavsiyesine uyarak,

59

' ço�ukl arımızı evlere kapatırsak bundan doğacak sonuç ne olur? Ezen, hep onlar olurlar; bizler de ezilen olarak kalınz.

Fethu l lah Gülen'e Göre Evl i l ik

Hiç evlenmemiş olan Fethullah Gülen' in bu konudaki kararını , bir arkadaşının ıiiyasında gördüklerine dayanarak verdiğini görnıüş bulunuyoruz.

Geçnıişte evlilik konusunda beliren ihtimalleri kesin olarak reddetn1iş, gerçekleşmesine karşı çıkmıştır. Bu konuda anılannda anlatılan bazı örnekler vardır.

Tekkesine mensubolduğu Rasim Baba isınindeki şeyhin kendisini 'damat yapınak istemesi söylentisi çıkınca, s oğumuş ve bir daha o tekkeye uğraınaınıştır. ı ı 2 Bir başka olayda da Edirne ' de kendisine kızlarını vennek isteyen bir aileyi ziyarete ikna ediliyor. uAncak ben buram buram terledim.

Kafanu kaldırıp etrafı ma bakamadım, , hemen sa1fı n azar ettim ve bir daha böyle bir şeye teşebbüs etmeme . . . " kararı aldını deınektedir. 1 1 3

Ev 1enınenıe konusunda gene peygamberlerden örnekler vermektedir. ' 'Peyganıberlerden evlenmeyenler var. Mesela bizim bildiğimiz Hz. Mesih ve Hz. Yahya . . . '' diye

ı ı 2 Şemseddin Nuri, age, s .40.

ı u Aynı eser, s . 64.

60

yazınaktadır. 1 1 4 Buna karşın, aynı kitabında "Hz. Süleyman 'ın bir gecede 90 küsur hanznı la mübaşerette bulunmasz"nı bir üstün l ük göstergesi olarak belirtnıekten de geri kalnıamıştır. 1 1 5

Gülen, evlenıneyi ve çoluk çocuk edinıneyi, İslaın ' ın uygun -gördüğü bir yaşaın tarzı veya bu yaşam tarzının bir gereği olarak gönnekten ziyade� isianı 'dan sonra gelınesi gereken unsurlar olarak görn1ektcdir. Gülen 'e göre, İslaın, evlenınenin, çoluk-çocuk edinmenin "önünde yer almalldır". 1 1 6 Anlaşılıyor ki G üi en ' in kafasında isi mn ' ın, bu tür sonuııluluklarla ve uğraşlada bir arada yaşanınası ınüınkün alınayan veya bunlara alternatif oluşturan bir yeri bulunnıaktadır.

Bütün bunlardan sonra. evli l ik konusunda Fethul lah Gülen tarafından belirlenıni� bulunan ve Said Nursi 'nin devan1ı olan çizginin, ön1ür boyu bekar kalınayı ilke cdinnıiş olan katol ik rahiplerin yolunu annnsattığı herhalde gönnezlikten gel ineınez.

1 1 4 M. Fetbullah Gülen, Fasıldan Fasıla, age, cilt: ·ı , s. S-9.

1 1 5 Aynı eser, s .269 .

1 1 6 Aynı eser, s. 9 1 .

6 1

Fethul lah Gülen' e Göre Bilim ve Akı l

Taassubun bilim ve felsefeyi reddeden geleneksel tutumu, Fetbullah Gülen 'de bütün ağırlığıyla devam etmektedir. Gülen ' e göre, "Bediüzza�tıanın en fes tespitlerinden biri de; kalbf ve ruhf hayata yelken açmatnış liı"mselerin, aklf ve felsefi meseleler/e iştigal etmesinin hem bir hastalık emaresi, hem de hastalık yapan bir virüs olduğu gerçeğidir". Gülen, bu göıüşünü güçlendirmek için, Said Nursi 'nin Nur

külliyatından "Otu.zuncu Söz ve Lemaat"dan şunlan aktarmaktadır: "Demek ki manevi hastalıklar insanları aklf ililnlere sevketmekte . . ve akliyat ile iştigal edenler de emraz-ı kalbiyeye müptela olmaktadır" 1 1 7 Yani, akıllarını kullanmayı gerektiren bilimsel çalışmalarda bulunanlar, manevi anlamda kalp hastalıkianna yakalanmaktadırlar.

Kuşkusuz, dinle ilgili kcnular, esas olarak, kalp ve iman alanına girerler. Ancak, hiçbir konu veya uğraş, aklın, mantığın ve muhaken1enin tümüyle rafa kaldırılmasına haklılık kazandırmaz.

Fetbullah Gülen, "Karşılaştığınız her görüşü Kur'an ve hadfs süzgecinden geçirin. Mutabakat varsa alın. Yoksa

temkinli olun" demektedir. 1 1 8 Oysa, "yerler gökler ayetler/e doludur" diyen bir dinin, gerçeği bulmanın kaynaklarını böylesine bir çerçeveyle sınırlandırmış olması elbette ki

1 1 7 Aynı eser, cilt :2,s .2 1 2.

ı ı8 A · ı I ynı eser, cı t: , s .xxı.

62

düşünülemez. Eğer öyle olsaydı, İslamiyet açısından, insanın

deneyimler kazanması, olgunlaşması için böylesine bir dünyada yaşaınak üzere yaratılmasına gerek olmazdı.

Kaldı ki akıl, mantık ve muhakeıneden yararlanmaksızın, Kur'an ve hadisleri doğru bir biçimde anlamak da mümkün olamaz.

Nitekiın, bu yüzden olacak ki Fethullah Gülen ' in de

Kuran' ı yorumlamada, İslam' ın tarihinde sayısız örnekleri görülınüş bulunan yüzeysellikten kendisini kurtaramadığını görmekteyiz. Bir örnek vermek gerekirse, Gülen ' in, Kuran 'da geçen "azabın miijdelelunesi" ifadesinin, "istihkar ve tehekküm"(aşağılama ve alay) anlamı taşıdığını ileri sürmesini gösterebiliriz. Oysa din felsefesinin özüne herhangi

bir yolla birazcık yaklaşmış olan ve akıl, mantık ve ınuhakemeye sırt çevirmemiş olan herkes bilir ki İslamiyet' e göre "esirgeyen ve bağışlayan" Tanrı, kullarıyla alay etmez ve onları aşağılamaz; zaten onları yaratmış olan odur. Bu

ifadede sözü edi len "nıüjdelenıe"niıı anlamına, " 'azcl[/"ın İslami düşünce açısından amacı düşünülıneden varılamaz.

İslamiyet' e göre, her türlü "hayır ve şer" gibi azap da Tanrı'dandır; Tann'nın kullanna azap vermesi daha iyi, daha mükeınınel olmalarını sağlamaya yöneliktir; dolayısıyla, azap, onu hak etıniş olanlara, sonunda sevinmelerini gerektirecek kazanımlar sağlayacağı için, ınüjdelenmesi gereken bir lütuftur.

Fetbullah Gülen, çağdaş bilimin ışığında, akıl, mantık ve muhakeme yoluyla çözülmesi gerekli ve mümkün olan pek çok sorunu, geçmişte yaşamış, önemli bulduğu bir kısım

63

dinsel otoritelere atfen aktardığı hükünllerle çözıneye çalışmaktadır. Bunların bazıları şöyle sıralanabilir:

-Diş kalıplarının altından oln1ası, İman1 Ebu Hanefi ' ye göre mahzurluymuş . 1 19

- istiınna caiz nlidir? Yusuf el Kardavi, İınan1 Ahıned ibn H :ı n heL istin1na caizdir der. Başka bazıları demiyormuş . 1 :w

-Cü ı ı up il< e ölen ne olur? 12 1

-Doınuz eti yağı katılınış yağla beslenen balık yenir ıni? 1 22

-Kan aldırmak, sakal bırakmak sünnet nli, değil ıni? 1 23

I-Ialkıınızın - Hlıanı sofuluk" dediği . olguının gündeme getirdiği bu türden sorunlar ve tartışınalar, asırlar önce� Nasrettin 1-Ioca, Bektaşi, ineili Çavuş fıkralarıyla gerekli yanıtlarını fazlasıyla almış bulunuyorlardı. " Yeni Dünya Düzeni" i le birlikte yeniden kabaran bu tür eğiliınler, bilinen bir Nasrettin Hoca fıkrasını anın1san1aınızı zonınlu kılıyor.

Hoca 'ya bir gün sorn11ışlar: "He lada sakız çiğnem ek günah

mıdır?"

' 'Bana ne soruyorsun, aklın ı kullan " deıncıniş aına, aynısını daha etki li olacak bir biçünde şöyle i fade ctn1iş :

1 1 9 Aynı eser, c il t :2, s.299. 1 20 Aynı eser, s 296. 1 2 1 1\ynı eser, .o:: .282. 122

Aynı eser. s .277 .

ı n Avnı eser, ci l t :2, s.298.

64

" Günah değildir, günah olmasına, ama, görenler başka şey sanırlar" demiş.

Fethul lah Gülen ve Tarihi Maddeci ler

Fethullah Gülen , bütün bunlardan sonra tarihi maddecilere akıl vern1eyi de ihınal etıniyor.

" Tabii" hiçbir hiidise ayniyle yaşanmamaktadır. Çünlı:ii hiçbir hadise ayni olarak cereyan etnıez. Tarihi maddecilerin bu mevzudaki yanıimalarını hatırlatıp geçelim n diyor. 1 24

Ne Marks'ın, de Engels' in, ne de bir başka. tarihsel n1addeci filozofun, olayların aynen cereyan ettiği anlaınına gelen bir göıüş ortaya koyduğunu bilmiyorum. Ancak, Marks ' ın Napolyonlarla ilgili olarak söylediği bir sözü bu

_ noktada hatırlamak gerekiyor. Marks " Tarihte her şey iki defa cereyan eder, birincisi trajedi, ikincisi komedi olarak" denliştir. Bu tespit, Nurculuğun iki dönemi (Nursi dönemi, Gülen döneıni) bakımından da yanlış göıünmüyor.

1 24 Aynı eser, ci lt: 1 , s .234.

65

Kendince Bir Din

Fethullah Gülen, "Yeni Dünya Düzeni" ile ve onun bir parçasını oluşturan neo-liberal anlayışla tümüyle uyum içindedir. Bu yüzden, dinsel kavrarnlara da bu tutumuna ve yaklaşımına uygun bir anlam ve içerik yüklemektedir.

Örneğin, "Melekler rantabl çalışırlar. daha doğrusu çalıştırılırlar" 1 25 demektedir.

Bilindiği üzere, "rantabl çalış1na" ifadesi, bir ınal veya paranın emek verilmeden sağladığı geliri ifade eden rant kavramı ile ilintilidir. Meleklerin rantabl çalışmasından söz etmek, onların da birer mal veya para _ gibi görülmesinden başka bir anlama gelmez. Dolayısıyla, işçiyi ve emeği metalaştıran kapitalist anlayış, bu ifadeyle yeni ve çok değişik bir boyuta sıçramış olmaktadır.

Fethullah Gülen, · islam' ın özgün ve geçerli kaynaklarında bulunmayan pek çok kural icat etmiştir. Örneğin, İslan1'da kime şehit denileceği bellidir. Gülen, buna bir ilave yapıyor ve diyor ki HA ids virüsü gayri meşru yollar dışında kaza ile kan nakli gibi en direk yollarla bulaşırsa ve insan da bundan ölürse. ŞEHİD olur". 1 26 Bu takdirde, birisi çıkıp "hepatitten difteriden . . . ölenlere haksızlık olmuyor mu. aids ' e niçin ayrıcalık tanınıyor?" derse, buna ne yanıt verilecektir?

Bunun gibi , Gülen, Deniz Gezmiş' in dinsel törenle gömülmüş olmasını da eleştirmektedir. Ne var ki böyle bir

1 25 Aynı eser, cilt: 3 , 2. baskı, s. l 3 .

ı ı6 A � · ı 1 ynı eser, cı t: , s.287 .

66

eleştirinin de İslam dini açısından geçerli bir dayanağı yoktur. 1 27

Gülen, nereden bu sonuca vannışsa "Kalıkaha, bir küfür sıfatıdır. Mümin tebessüm eder, kahkaha atmaz, 1 18

demektedir. Neyse ki Müslümaniann pek çoğu bu görüşte değildir ve "Allah giilmekten ayırmasın" duasını dillerinden eksik etmezler. Böyle bir anlayışın benzeri, evine giderken bir şarkı ınırıldananı veya ınutfağında bir parca reçel bulunduranı, dünya zevklerine kendisini kaptırdığı gerekçesiyle hapsettiren bazı Ortaçağ hristiyan papazlarının tutumunda görülmüştür.

Fethullah Gülen , bir yerde, "Böyleleri 50 ciltlik kitap yazsalar, ruhi yönden çobandan farksızdır" 1 29 diye yazmaktadır. Ecevit' in ' 'Gördüm ki, tasavvuf kültürünü öziimsemiş" 1 30 dediği Gülen, işte bu anlayıştadır. İnsanları ekonomik ve mesleki konuıniarına göre, ruhsal açıdan değerlendinneye tabi tutan böyle bir anlayışın İslam' da _ yeri olabilir mi? " Yetmiş iki 1nillete hak diyen" İslam tasavvufunda da böyle bir anlayışa yer olamaz. Böyle bir anlayış, olsa olsa, "Tanrı zenginleri sever" diyen Özal'ın anlayışıyla bağdaşır.

Gülen'e göre "Cennete ilk defa alimler, vaizler veya hocalar değil, hak ve hakikati neşr uğruna malını ve canını

1 27 Aynı eser, s.236. 1 28 Aynı eser, s.285. 1 29 Aynı eser,s.226. 1 30 İsınet Solak, agm.

67

hak yolunda bezleden esnaf, tüccar ( . . . ) girecektir" 1 3 1 deınektedir. K.iınsenin kendi kendisini Cennetin teşrifatçısı veya rezervasyon görevlisi tayin etmeye hakkı olnıayacağına

göre, Gülen, bu sınıflandınnayı neye . göre yapınaktadır.? Gülen ' in "malını hak yolunda bezleden"ler kategorisine

soktuğu kişilerin başında, herhalde, kendi vakıflarına bağış yapan zenginler gelecektir. Böyle olunca, Ortaçağ'da

endüljans den ilen belgeler satarak, Cennette yer tahsisi yapan kilise erbabının uygulaınalarını anınısaınaınak elde değildir.

Sol ve Hoşgörü

Hoşgörü, Fetbullah Gülen ' in başında göıündüğü hareketin

sinıgesi _veya teınel sloganı haline getiriln1ek isten'en bir

sözcük. Gülen, uzunca bir zaınandır, hoşgörü çağrılan yapıyor; hoşgörü ödülleri dağıtıyor. - Bu ödüJ �eri alanlar

arasında, Cuınhurbaşkanı Denıirel, Biilent Ecevit. . . gibi isiınler de yer aldı. Bazı basın organlarına yansırlığına göre, Genelkurınay Başkanı Karadayı, bu ödülü kabul etnıedi .

Elinizdeki çalışınaya ten1el oluşturan konferansı verdiğiın günün hen1en öncesinde Gülen' in güdünüindeki Santanyolu televiyonunun akşam prograınında hoşgörii üzerine konuşan

Nevval Sevindi, Berlin duvarının yıkıldığı bir aşan1ada aran1ızda ınevcut duvarlardan yakınn1aktaydı .

J J 1 M. Fetbuilah Gülen, age, cilt :2, s . l 02.

68

Ne var ki Gülen'in hoşgöıiisü, kendi kabul ettiği sağla

sınırlıdır; solda sıfırdır.

Gülen' in sola karşı hoşgörüsüzlüğü, topluınu solcular ve Müslüınanlar olarak ikiye böhnesiyle-1 32 başlar. Böyle hir bölünınenin Qneınli bir yan ürünü de Miislüınanların solcu olamayacakları gibi yanlış bir varsayıını da içeriyor oln1asıdır.

Özellikle bir din adaını bakın1ından kabul edi lnıesi olanaksız bir tutuınla, topluınu iki ayrı cephe halinde görür. O kadar ki Anadolu'nun yetiştirdiği büyük fi lozof ve eylcnı adanıı Şeyh Bedrettin Sinıavlı' dan "karşı cephenin

içimizdeki bir adamt olduğu sö.plenir" n3 diye söz etmektedir.

Fetbullah Gülen, Deniz Gezmiş' ten söz ederken de ""öldürülüyor. Ama sonra da dini merasinıle gömülii_vor. Bu ne perlıiz, bu ne lafıana turşusu" 1 34 diyor. Aynı kitabın bir başka sallifesinde hoşgöıü edebiyatını sürdürnıekte ve " "kalplerimiz her türlü düşmanlığa kapalı olmalıdırı:.s, deınckten de geri kalınaınaktadır. Bu dunnnda ası l kendisine sonnak gerekir: Bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu !

Fetbullah Gülen, sık sık, bir sineği bile ezeıneyecek karakterde olduğunu açıklar. Ne var ki bu duyguları� solcular söz konusu olduğunda kaybolur. Sola karşı şiddet kul lanınakla ün yapnuş bir arkadaşından bahsederken, bir din

1 32 Latif Erdoğan, age, s . l 33 . 1 3 3 M.Fethullab Gülen, age, c i lt : 1 , s . l l 3 .

1 34 Aynı eser, cilt2, s .236. 1 35 Aynı eser,s . 1 38 .

69

adamına asla yakışmayan bir dil kullanmakta sakınca görmez. Gülen, "Halil Kol adındaki ülkücü arkadaş beş-on komünistin arasına girip hepsinin hakkından gelecek kadar bileği ve ·yüreği olan biri�miş" derken, Sedat Bucak'ın Çatlı 'yı övınesini anımsatır. 1 6 -

F ethullah Gülen, yurdun bazı köşelerinde kurdurduğu kampların faaliyetinin askeri yöntemlere dayalı olduğunu, hiç bir kuşkuya yer bırakmayacak ölçüde _ açık bir dille kendisi ifade etmektedir. Denıektedir ki "kanıplarda askeriyenin

disiplini, tekkenin edebi, medresenin ilmi bütünleşiyor . . . Komünizmin gemi azıya aldığı bir dönemde ona karşı, hetn de böyle nizami bir mücadele, geleceğin milliyetçi ve maneviyatçı tarihçilerini derin derin düşündürecektir''. 1 37

Ülkede "nizami bir mücadele" ile karşı konulması gereken bir tehlike _ varsa, bunun için Cumhuriyetin kendisinin meşru ve nizarnİ ordusu vardır. Öte yandan, neye karşı "nizanıi mücadele" gereklidir sorusunun yanıtını vermek Fethullah

- Gülen' in yetkisinde değildir. Ayrıca, mevcut meşru ve nizami ordunun dışındaki bir "nizanıi nıücadele"nin ne gibi bir komuta kademesinden emir alacağı da açıklanmış değildir.

Fetbullah Gülen, 1 2 Martta sola karşı yapılanların tümünden hoşnutluk duyduğunu gizlememektedir. Gülen'e göre "Solun liderliğine soyunanların bir çoğu miistehak oldukları için, }vfüslümanlardan birçoğu da sırf denge için

1 36 Latif Erdoğan, age, s. 1 39.

1 37 Aynı eser, s. 1 22.

70

tutuklanmış ve gözaltına alınmış !ardı. " 1 3 8 Gülen ' in tutuklanmayı hakettiklerini ifade ettiği isimler arasında Aksoy, Talas, Alacakaptan, Mumcu ve daha nice yurtsever

aydın buhn1maktadır.

Gülen, Doğan Avcıoğlu ve İlhan Selçuk gibi ender

yetişen değerlerin , işkence gördükleri Ziverbey köşkündeki uygulamalan da- onaylamaktadır. "Nitekinı, Ziverbey soruşturmasında hepsinin maskesi düşmüş ve menfur düşünceleri bir bir ortaya çıkmıştır" demektedir. 1 39

Gülen ı 2 Mart ile ilgili bu görüşlerini 6 Nisan ı 998 tarihinde Samanyolu televizyonunda yayınlanan söyleşisinde de tekrarlamıştır. Üstelik, Gü1en' in, televizyonda anlattıklanna göre, 1 2 Martta kendisi hakkında tutuklama karan veren yargıçla daha sonra bir akşam yemeğinde karşılaşmışlar. Yargıç, kendisine, o kadar o taraftan aldık; biraz da sizden almışsak çok n1u demiştir. Gülen, bu açıklama ile ilgili tepkisini , "bir dengeleme yapmış/arsa helal olsun milletinıe!'' diyerek ortaya koymuştur.

Göıülüyor ki, Ecevit' in iddiasının aksine, Gülen bu konuda da değişmiş değildir.

1 2 Mart, Ecevit' in politik yaşamında önemli bir tarih oluşturur. Ecevit, o dönemde İsınet Paşa ile ters düşmek pahasına 1 2 Marta karşı çıkmıştı; şimdi ise 1 2 Martı anayiayan Fethullah Gülen'i, değişmiş olduğunu ileri sürerek

1 38 Aynı eser, s. 1 33.

1 39 Aynı yer.

7 1

savumnakta, onun eli nden ' "hoşgörü" ödülleri alnıaktadır. 1 40

Bu dıuı.nnda, açıkça göıülüyor ki değişen, Gülen değil ; Ecevit' tir.

Kuşkusuz, bütün bunlar, bazı politikacıların Fetbullah Gülen konusunda çek innıelerini gerekti ren bir duruın

bulunduğu olasılığını akla getinniştir. Böyle bir olasılık, Gülen 'in şu sözleri üzerin de düş ünnıeyi gerektiriyor: "İstesek biz de cinlerle meşgul olabilir ve onları bazılarının üzerine salar, lıalta akılları ile de oynayabiliriz" 14 1 denıektedir.

Eğer, Gülen 'i bir kı sını politikacı lar üzerinde böylesine etkin kı lan, cinlerden duyulan korku ise; bu cinlerin alelade türden cinler olnıayıp ; ' "Yeni Dünya Düzeni"ne özgü ve bu düzenin üzerine kanat gerıniş cinler olınası gerekir.

Atatürk

Fetbul lah Gülen' in "tedbir" ve '"aksiyonda zamanlama" baknnından en çok özen gösterdiği konunun Atatürk olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle, son zanıanlarda değişik vesi lelcr1 e, Atatürk 'e karşı hiç söz söyl etınediğini i fade etnıiş ve "'A ta türk 'ii n, Türkiye 'nin başına gelmiş � idari ve askeri deha" olduğu yolundaki açıklaınaları bas ma yansnnıştır.

Buna karşılık, son zatnanların Atatürk ' e yönelik en ağır iftira ve saldırılarını içeren ' 'Bize Nasıl Kıydılar" filınini fi nanse

1 40 . Isınet Solak, agnı.

1 4 1 M.Fethullah Gülen, Fasıldan Fasıla, ci l t :2, s.99.

72

eden ünlü bir boldingin Fethullahçı - oldu�ruını da gene basından öğreniyoruz.

Gülen ' in, - son zatnanlarda yayınlanan kitaplarında Atatürk'e doğrudan doğruya değinınetne yolunu yeğlediği<> göıiilüyor. N e var ki, neredeyse, ne kadar Atatürk düşnıanı varsa veya Atatürk'ün karşı olduğu ne varsa, onlardan yana olduğunu da gizleıniyor.

Cunıburiyet dönenıinin en önde gelen Atatürk düşınanlarından Said Nursi 'nin sadık izleyicisi olduğunu ve ona karşı derin hayranl ık duygularıyla dolu oldu&rıınu gön1ıüş

bulunuyoruz. Önde gelen anti-Kenıalistlerden Necip Fazıl hakkında da çok oluınlu bir tavrı vardır; o da hayran olduğu kişilerdendir. 1 42

Gülen ' in anlattığına göre, Necip Fazı l, bir konferansında "'Kabakçı Mustafa, lvfustafa Reşid, A lemdar Mustafa .. ve daha

ne Mustqfalar'' der demez-'"'millet ne anladıysa salon alkış

tufanına boğulmuş". Bunu yazıyor, takıyye yapınanı denıesine karşın, "tedbir,'i elden bıraknıadığı için hemen ardından ekliyor: "Anıa bilmenı ki bu ne ifade ederdi?'' diyor. 143 Böylece, Necip Fazıl 'ın Atatürk ' le ilgili tavrına katılınanuş olduğunu gösterdiğini sanıyor. Bu gibi taktiklerinde bir hayli başarılı olmuş olacak ki Ecevit' in bil e savunınanlığından yararlanabiliyor; Ecevit, Fethullahçıların

1 42 Latif Erdoğan, age, s . 97-98.

1 43 M. Fetbul lah Gülen, age, s .3 1 4.

73

"laik cumhuriyete yatkın bir cemaat" olduklarını savunuyor. 1 44

Fetbullah Gülen, Osmanlı 'ya hayrandır; Osmanlı'da yetişenierin "mükemmel fercl" olduklan görüşündedir. 145 İstanbul 'un İslam aleminin merkezi olması özlemini ifade eder. 1 46

Gülen, yazdıklarında Atatürk'ten hemen hiç bahsetmezken, Abdülhamit' i övmek için bir hayli zorlanmaktadır. Abdüllhamit' in, kendi başkentinde, kendi Peygamberine hakaretler içeren bir piyesi yasaklatabilmiş olmasını görülmemiş bit kahramanlık gibi göstermeye kalkışacak kadar ölçüyü kaçınnıştır. Abdülhamit'in Batılı devletlerin kuklası durumuna düştüğünü unutmakta; Fransızlara "aslanlar gibi kükreyerek " Peygamber hakkındaki bir piyesin İstanbul' da aynanmasını engellediğini anlatmaktadır. 1 47

Gülen' e, göre, Osmanlının yıkılışını, "Cennetnıekan Sultan

Il. Abdülhamid han" geciktirmiştir; 1 48 ve Abdülhamit "dört

başı mamur" bir idarecidir. 1 49

1 44 İsmet Solak, agm.

145 M. Fetbullah Gülen, age, cil t: 1 , s .2 17 . 146 Aynı eser, s.22 1 .

147 Aynı eser, s.5.

1 48 A 1 7 ynı eser, s . .

1 49 Aynı eser, s.230.

74

Vahdettin'e gel ince, " 'yalan söyleyen tarih ' e kanıp o vatan haini ilan edilmenıelidir" diye yazn1aktadır. 1 50 Bilindiği üzere, Vahdettin' in ne olduğu Nutuk'ta da anlatılır.

Gülen' in Atatürk dönemini "boş dönemler" olarak gördüğünü, kendisine özgü ifade tarzından çıkarabiliyoruz. Babasını anlatırken "doğuın tarihi 1905 olduğuna göre, o boş dönemleri idrak etmiş ve boş dönemlerde yetişmiş" diye yazn1aktadır. 1 5 1 Gülen' e göre Atati.irk döneıni ... Hiç kinısenin dini hakikatler adına bir şey söylemeye cesaret edemediği en kabuslu döne1nler''e dahildir. 1 52 Gülen i leri sürmektedir ki "o dönemler Kuran öğrenmenin ve öğretrnenin yasak olduğu"153 döneınlerdir. Oysa, Atatürk'ün Kuran'ın öğrenilmesini sağlan1ak amacıyla Türkçeleştirilmesi için büyük Çaba gösterdiği; ayrıca, dine karşı bir tavır almadığı, ancak, din adamı kisvesine bürünınüş vatan hainleri ile de ınücadele ettiği açık bir tarihsel gerçektir. 1 54

Fethullah Gülen, Kemalizm karşıtlığını onu çağrıştıran olgular ve simgeler karşısında da ortaya koyınaktadır. Öıneğin, Cuınhuriyet ordusunun siperlikli şapkasııia karşı derin bir tepki içindedir; buna karşılık, Aınerikanvari keplere karşı sen1patisi vardır. Bu tavrını, ·ilk gördüğü, Arnerikanvari

1 50 Aynı eser, s.298.

1 5 1 L"t "f E d - 2'J a ı r ogan, age, s . .. .

1 52 M. Fethullah Gülen, age, cilt:2, s .207 .

1 53 Latif Erdoğan, age, s.23.

· 1 54 Bkz: Alpaslan Işık h, age, s . l S l -207.

75

kep taknuş asker olan Ebu Talib ile karşılaştığı zaman, içinde kabaran duygulan _ açıklarken şöyle ortaya koymaktadır:

"Fakat yeni yeni sipersiz Amerikanvari kepler de vardı. Ben sebebini bilmediğim bir çağrışımla bu sipersiz keplere daha bir sempati duyuyordum . . . Ebu Talib 'i görmüş olmanın mutluluğunu yaşıyorum. . . bu askere hayran hayran bakıyorum. Çünkü onun başındaki kepki ben onu bere olarak düşünüyorum bütün difser sıperli kep giyeniere karşı bir baş kaldzrışın ifadesidir. ni 5

Gülen'in Kemalizın karşısındaki duyguları, Kemalizn1' in günüınüzdeki uzantıları olarak gördüğü ıçın olacak, günüınüzün paşalarını d a kapsan1ına alan bir tavra dönüşmüşür. Gülen' e göre, günüınüzün paşaları, padişahtan da ve Abdülhamit'in paşalanndan da daha fazla lüks içindedirler. 1 56

Sait Nursi'nin Atatürk'e, ahır zamanda ortaya çıkacağına inanılan fitne ve fesadın başı olan kişi anlamına gelen " 'Deccal" sıfatını yakıştırdığını görmüş bulunuyoruz. Ayrıca, GÜlen' in okullarında yetiştİkten sonra ifşaatta bulunan iki ogrencının açıklamalanndan ogreniyoruz ki Fethullah ceınaatinde Cuınhuriyet' in adı "kefere düzeni", Atatürk'ün adı ise "Deccal"dir. 1 57

1 55 Latif Erdoğan, age, s . 43 .

1 56 M. Fethullah Gülen, age, cilt: 1 , s . l 2.

1 57 HOCANIN OKULLARI, age, s .29,30.

76

Acaba, · bu konuda, Fethullah Gülen 'in kendisi ne demektedir? Bu konuya ilişkin olarak kendi anlattığı bir

anısını aktarmakla yetineceğiz.

Gülen, askerliği sırasında Erzurum' a gider. Komünizınle Mücadele Derneği 'ne destek olur. "Deccal" de mücadele konuları içindedir. Ş in1di Fetbullah ' ı dinleyelin1:

"Bir de 'deccal 'i anlatacağmı diye, Ramazan 'ın sonuna kadar anons ettim. Cenıaat hergün pür heyecan beni dinliyordu. Ben ise mevzuyu son gün aniatmayı düşünü.yordum. Mahkum edilmekten korkum yoktu. Ancak Ramazan 'ın ilk gününde hapishaneye girersem vaaz edemem düşüncesiyle Deccal hakkındaki vaazı son güne bırakmıştım. (. . .) Deccal hakkında ne biliyorsam anlattım. Cami miting meydanına dönmüştü(. . .) Meğer istihbarat erkenden gelip kürsünün etrafını almış ve belki de konuşmaları kaydetmişler . . . Sonradan öğrendim ki Deccal ile ilgili konuşmamdan sonra , emniyet yetkililerinin bir kısmı benim tutuklanmamı istemiş; ancak(. . .) sonradan vazgeçmiş/er. "1 58

M isyon

Cumhuriyet, Kemalizm'in en büyük eseridir ve diğer tüm kazanııularının bileşkesidir.

158 Latif Erdoğan, age, s.79.

77

Kemalizm, tarihi boyunca sürekli olarak ve değişik türden saldırılada karşı karşıya kalmıştır. Ancak, özellikle iki önemli dönüın noktasında bu sald.ırılann yoğunlaştığı göıülınüştür.

Bunlardan birincisi, Cuınhuriyetin kuruluşu aşamasında görülmüştür. Kemalizm'i bu ınücadelesinde başarısızlığa uğratınak için yedi düvel ayağa kalknuştır.

Ken1alizm' e yönelik ikinci büyük saldırı da içinde bultınduğuınuz tarih aşamasında ortaya çıknuş bulunuyor. Uluslararası sern1aye, 70' li yıllardan bu yana derinleşerek sünnekte olan bunalımını aşn1ak an1acıyla, dünya üzerindeki egemenliğini görülınemiş boyutlarda artırmakta ısrarlıdır. Bu emelini gerçekleştirmek, dünyayı kendi egen1enliğinde bir küresel köy haline getirebilmek için önüne çıkan tüm engelleri yıkmak gereğini duyn1aktadır. Bu nedenledir ki ulusal devlet ve onunla birlikte, ülkemizin soınut gerçekleri çerçevesinde ulusal devletin teınelini oluşturan Keınalizm, ağır saldırılara uğratılmaktadır. Kısacası, Keınalizın, Cumhuriyetin kuruluşu aşamasında en büyük sınavlarından b irini verıniştir; Şitndi de içinde yaşadığıınız " Yeni Dünya Düzeni" aşamasında Cumhuriyeti yıkıln1aktan kurtarabilınek için, bir büyük sınav daha vem1ek zoıundadır.

Kemalizm' e yönelik saldırılar, her dönemde din kisvesine büıiinn1üş unsurların önemli desteğini görn1üştür. Bu çerçevede, Nurculuğun çok özel ve belirleyici bir rolü olduğunu görüyoıuz.

Kemalizın' e yönelik saldıı"Ilann yoğunlaştığı Cuınhuriyetin kuruluş yıllarına tekabül eden, işaret ettiğiıniz birinci aşaınada, Nurculuğun kurucusu ve temsilcisi olarak Said Nursi sahnededir. İçinde bulunduğumuz uYeni Dünya

78

Düzeni" aşanıasında ise, nurculuğun "llımlı İslam" rolüne soyundurulınuş olan kanadının teınsilcisi olarak Fethullah Gülen ' i görmekteyiz.

Kuşkusuz, Nurculuğun nıisyonu, bu iki dönem arasında da devaınlılık göstern1İştir. Bu noktada, özellikle, S aid Nursi 'nin

DP iktidarına sağladığı desteği unutmamak gerekir. Nurculuk, DP 'nin iktidarını sağlaınada yararlandığı din sönıüıüsünün belirleyici bir unsurunu oluştumıuştur. Bu sayededir ki ezanın Arapça okunmasına dönühnüş . . . ve DP iktidarı döneminde Türkiye, dış politikada tam bağımsızhkçı Kenıalist çizgiden B atı 'nın yöıüngesine hızla süıüklenmiştir.

" lhmlı islam"ın lhmhhğı Fetbullah Gülen, Keınalizın' in karşısındadır. Kenıalizın'in

başta gelen kazanımlarını oluşturan bağımsızlık, kadın hakları gibi konularda, ayrıca ıiiya ve keraınet gibi konularda Kemalizm ile bağdaştırılması olanaksız bir tavır içindedir. Ancak, Gülen, Kemalizm karşıtı her akınıla da uyum içinde değildir.

Fethullah Gülen , Refah çizgisiyle _ hiç bir zaınan uyum içinde olmanuştır. Gülen, bir televizyon söyleşisinde bu duruınu ronıantik bir falcı üslubuyla şöyle açıklamaktadır:

l iKalpten kalbe giden yol tıkalı. Aramızda bir ruh uyuşmazlığı var. Bu ruh uyuşmazlığı siyaseti de etkiliyor. "159

1 59 � �Hoca 'ya Hz. Ömer telkin i " , Radikal, 1 8 .4. 1 997.

79

Öte yandan, Ecevit' in belirlemelerine göre, Gülen, "İran'daki köktendinci akınıa kesinlikle karşı, Vahabiliğe

yani Suud i Arabistan anlayışına çok soğuk bakıyor ". 160

Ancak, Fethullah Gülen'in ılımlı bir yaklaşım gösterdiği, hoşgörüyle baktığı ve hatta taın bir güven ve teslimiyet duygulan beslediği güçler de vardır.

Gülen, İsrail ve Yahudiler hakkında, · geleneksel İslam fanatizıninden çok farklı bir tu tu ın sergileınektedir. · Gülen ' e

göre '"Böyle bir kavmin -yani Yahudilerin- yaratılış sebebi .

l ..., kki . b k 1 k . . d ' " 1 6 1 ınsan ıgın tera sıne zem ere o ma � ıçın ır. Gülen, Kudüs'ün İsrail ' in elinde bulunınasını ıneşru

kılacak ilginç bir dinsel gerekçe de buhnuştur: ' 'Yahudiler, Kur 'an 'ın beyanına göre kıyamete kadar zillet ve meskenet içinde olacaklardır. Şu kadar ki ilgili ayetin devamında belirtildiği gibi bu zillet ve meskenet, insanların ve A llah 'ın himayesinde olmamalarına bağlıdır. Yani Ya.Jıudiler Filistin 'e nıaddi çıkarları uğruna değil de, Beni İsrail 'e ait peygamberler.z"n eserlerine sahip çıkma adına girdikleri için çok çabuk tokat yenıeyebilir. . . Bediüzzaman - da Kudüs ' ün Yahudilerin elinde olmasına bu zaviyeden bir açıklık

. . I d. , 1 62 getırmış er ır. Öte yandan , J=<ethullah Gülen ' in ABD'ye güveni ve

hayranlığı taındır. Bu tavrın kanıtı; Aınerikanvari kep takan askere duyduğu hayranlıktan ibaret değildir. Küçük Diinyam isiınli söyleşi kitabına konulan bir kaç fotoğraftan birisi,

1 60 İsmet Solak, agm. 1 6 1 M. Fetbullah Gülen, age, s. 14.

1 62 Aynı eser, s .7 .

80

Gülen ' i bir bina önünde poz verirken göstermektedir. Bu bina Kab e değil; Beyaz Saray' dır. Ancak , Gülen' in bu konuda bundan çok daha açık ifadeleri vardır.

Gülen, 4 Eylül 1 997 tarihli Zaman gazetesinde yaptığı açıklamada bakın ne diyor:

"Bu manada inannıış bir insanın Batı karşısında, Amerika 'yla entegrasyon karşısında olması katiyyen düşiinületnez. "163

Mevcut koşullarda Amerika'yla entegrasyonun, Mütareke yıllarında Aınerikan ınandası isteyenlerin özlemlerini hortlatınaktan başka bir anlaını olanıaz. Bundan sağlayacağınıız yararın da, Kızılder�lilerin Anıerikal ılardan sağladığı yarardan farklı olacağının hiÇ bir güvencesi yoktur.

ABD 'de Beyaz Saray 'ın önünden geçerken . . . Yukandaki fotoğraf alt yazısdle birlikte "Fethullalı Gülen Hoca

Efendi - KüçiJk Dünyanı " adlı kitaptan alınmıştır.

1 63 Aydınlık, 7 Eylül 1 997, s .5 .

Bütün bunlardan sonra, Fethullahçılığa niçin "Ilımlz İslam" denilınekte olduğunun nedeni de ortaya çıkn1aktadır.

"Ilımlı İslam"ın ılımlılığı, gerçekte, her biri İslam' dan belli bir anlamda sapma özelliği taşıyan diğer dinci fanatik akımlardan farklı oluşundan kaynaklanınaınaktadır. ' 'llımlı İslam"ın, ülkemizdeki bu tür aknnların ortak özelliğini oluşturan, kadını bir günah yuınağı sayma, Keınalizm'e karşı olına türünden geleneksel eğilimleri aynen korumakta olduğunu; bu konularda herhangi bir ılıınlılık taşımadığını, daha önce göm1üş bulunuyoruz.

Burada ise görmüş bulunuyoruz ki "!lım/ı İslam"ın ılınılılığı, yeryüzünün egemenleri karşısındaki uyun1lu tavrında yansımaktadır; bu tavır, Aınerika söz konusu olduğunda tam bir testirniyete dönüşmektedir.

Kimin Okullan?

Fethullah Gülen' in açıklamaları içinde, doğruluğunu tartışınasız kabul etınemiz gereken bir tanesi var. Bunu, 6 Nisan 1 998 tarihinde Samanyolu'nda yayınlanan söyleşisinde de tekrarlaınıştır. Gülen, yurt içine ve yurt dışına yayılmış ınuazzam bir okul ve yurt ağının kendisiyle bir bağlantısı olmadığını ısrarla vurgulan1aktadır. Gerçekten de evlenıne veya sakal bırakınama kararını bile rüyalarına göre veren bir kimsenin, böylesine dev boyutlu bir organizasyonu ve finansınanı sağlaınası ve yürütn1esi akıl alacak şey değildir.

82

Fethullahçı olarak bilinen, yurt içinde, 1 03 okul, 460 dershane, 500 yurt ; Orta Asya cumhuriyetlerinde ı 26 lise. Azerbaycan, Moğolistan, Gürcistan, Kazakistan , Dağıstan ve Türkn1enistan'da birer üniversite bulunınaktadır. Ayrıca, dünyanın başka bölgelerinde (Kanada, Uzakdoğu, Orta Asya cuınhuriyetleri, Batı Avrupa, Alınan ya . . . ), oralara uygun stratej iler izlemektedirler 164. Besbelli ki uluslararası boyutlu ve kendi aınaçları bakımından son derece başarılı bir girişiınle karşı karşıya buhınınaktayız.

Fethullahçı olarak bilinen okulların gördüğü yardıın ve desteğin çok geniş ve değişik boyutlu olduğu anlaşılıyor. Türk hüküıneti ve özellikle dışişlerine bağlı bazı kurumlar, bu okulların yardıınındadır. İçerideki bazı zenginlerin sağladığı destekten daima övgüyle bahsedilmektedir. Zengin işadan1larının desteği yalnızca parasal değildir. Başka türlü yardımları da olabiln1ektedir. Örneğin, ' "Moskova 'daki Türk Lisesi 'nin ıznını M us evi işadamı Üzeyir Garih" çıkarınıştır. 1 65

Tüm bu yardımlan asıl yöntendirenin ve değedendirenin hangi güç olduğu sorusunlll1 yanıtını buln1ak ise kolay değildir.

Öyle görünüyor ki "başkasının taşıyla, başkasının kuşunu vunna"nın çok ustaca kotarılmış örneklerinden birine tanık oln1aktayız. Gülen' in buradaki fonksiyonu ise esas olarak

164 Bkz: jjFethullah Gülen Dosyası-4 ", Cumhuriyet, ı 7 Mart ı 998.

1 65 Hulusİ Turgut, agm, Sabah, 28. 1 . 1 997, s.2 1 .

83

vıtrın göreviyle sınırlıdır ve bu görevini başarıyla sürdürmektedir. Perde gerisinde. faaliyet gösterenler ise başkalarıdır. K.ısacası, bu işin uzmanlarının kullandıkları deyimle, başarılı bir "covert action" (örtülü eylem) söz konusudur.

Nitekim, Aydınlık'ın belirlemelerine göre (İ Özbekistan 'daki Fethullahçı 18 okulun yöneticisi, dönemin Milli Eğitim Bakanı Sağlam ve MİT yetkililerinin de bulunduğu toplantıda, A merika 'nın bu ülkeye diplomatik pasaport/u 70 öğretmen gönderdiğini �· ve "Fethullahçıların bu CIA ajanlarını ingilizce öğretmeni ı olarak barındırdığını " açıklan1ışlardır. 1 66

Gene Aydınlık'ın daha yakın tarihlerde verdiği bir habere göre ise yurt dışında "Fethullahçı" olarak bilinen okullarda, yaJnızca devlet görevlilerine verilen 1·esn1i pasaport sahibi ABD'li öğretınenlerin sayısı 3 bine ulaşınıştır. 1 67

Gülen 'e göre, " Yurtdışında açılan okullar bir zamanlar Batı 'n m yaptığı gibi, misyoner görevi görmektedir". 168 Bu bir yönüyle doğrudur. Ancak, misyoner görevini sürdürenlerin, gene başkaları olduğunu bilmek zonındayız.

1 66 ' 'Fethullah 'ın okullarında CIA ajanı öğretmenler ", Aydınlık, 7.9. 1 997.

1 67 Doğan Uyar, "CIA, Fethullah 'ın öğretmenlerine resmi pasaport veriyor", Aydınlık, 1 .3 . 1 998.

1 68 "Hoca 'ya Hz. Ömer telkini " , Radikal, 1 8 .4. 1 997.

84

Kuşkusuz, burada söz konusu olan ınisyon , eskiden göıiildüğü türde bir haçlı nlisyonu değil; neo-liberal dogn1alara dayalı yeni bir tür küresel totalitarizn1i kurn1a ve sürdün11e bakımından gerekli olan n1İsyondur.

Uluslararası güçler, egeınenliklerini sürdürınek

bakın1ından din söınürüsünden ilk defa yararlanınıyorlar. Geçınişte, ülkemizdeki An1erikan kolejlerinde görüldüğü üzere, bunun sayısız örnekleri vardır. (Kuşkusuz, bu kolej lerden, asıl gözetilıneyen bir yan ürün olarak ülkeıniz

bakunından yararlı çok .değerli aydınlar da yetişmiştir. Ancak, asıl an1acın bu olduğu herhalde söylenemez. Bu okulların, geçınişte, yeri geldiğinde Em1eni isyan ı gibi eylemlerde bir üs

olarak kullanıldıkları bile göıiiln1üştür. )

Fethullahçı okullar, daha ince bir stratej inin eseridir. Bu okullarda örtü olarak kullanılan, geçınişte olduğu gibi Hıri stiyan dini değildir. Doğıudan doğıuya, faaliyet gösterilen ülkenin dininden yararlanıhnak istennüştir. Bu açıdan, İslam ./· dini bozulınaınış · haliyle pek elverişli görüln1emiş olacak ki "Jlımlı İslam " icat ediln1iştir.

Papa'y1 Ziyaret

Fetbullah Gülen, bu yıl, Şubat ayının ilk yarısında Ron1a'ya uçtu, Papa ile görüştü. Gülen' in bu ziyaretinde kendisini, Türkiye ' nin Vatikan ' daki Büyükelçisi karşıladı; akşam yemeğinde ağırladı. Dışişlerinin tepesinde DSP' H bir bikanın bulunduğu nazara alınacak olursa, Vatjkan' daki Büyükelçinin bu i lgisini de Ecevit' in Gülen'e yönelik

85

desteğinin önemli bir halkası olarak yoruınlamak yanlış olmaz.

Bu ziyaret 'Ve görüşme, iç ve dış basında geniş yer buldu. Fethullah Gülen ' in, Papa'nın, Patrik'in veya Hahambaşı'nın İslaıni versiyonu niteliğindeki bir konuma pompalandığı izlenin1i çok insanın zihninde uyandı.

Besbelli ki İs lanı' da ruhhan sınıfının ve bir dinsel liderlik kuıumunun olınayışı, bazılarının işini zorlaştınnaktadır. Ülkedeki tüm Müslünıanların bağlı oldukları bir kişi olsa, o bir kişiyi avucunun içine alan bir gücün, tüın ülkeye ve hatta dalaylı olarak başka bazı ülkelere hükmetmesi, çok daha kolay bir yolla sağlanmış olabilirdi. Doğrusu, "hocaefendilik" makaını, bu iş için biçilıniş bir kaftan gibi göıün

-mektedir.

Kimilerinin, Gülen ' in gerek Papa ile gerekse Patrik Bartholomeos ile ilişkileri çerçevesinde yüklennıiş olduğu bu rolden büyük bir hoşnutluk duydukları anlaşılnıaktadır. Ünlü CIA görevl isi Graham Fuller, Zaman gazetesinde, bu konuda kendisine yöneltilen bir soruyu yanıtlarken Gülen hakkında çok övücü bir dil kullanınıştır. Ful l er' e göre, "Batı, Fethullah Gülen gibi örnekleri görünce çok umut/anıyor. Çünkü Gülen, modern devlet ve toplumda İslam 'ın nasıl bir rol aynaması konusunda geniş bir vizyonu temsil ediyor ". 169

Bu nedenledir ki Gülen ' in Papa'yı ziyaretinin, herhangi bir kişinin ziyaretinin çok ötesinde anlaınlan bulunınaktadır.

1 69 Bkz: "CIA es�'i ajanı Fuller, Zaman 'dan TSK'ya saldırdı ��, Aydınlık, sayı : 567, 3 1 M ayıs 1 998, s . 1 1 .

86

Bu ziyaretin gerçekleşınesi için gösterilıniş olan çabalar da bu yüzden, olağanüstü düzeyde ve boyutta olmuştur.

Gülen 'in Papa ile buluştuasında baş rolü, ABD 'nin eski Ankara Büyükelçisi Morton Abromowitz oynaınıştır. Gülen, 8 Şubat Pazar günü Vatikan ' a hareketinden önce yaptığı açıklan1ada "Bir kaç ay önce A bromowitz cenaplarının yardırnıyla bu buluşma gerçekleşti" demiştir.

Aydınlık' a göre "ABD eski Savunma Bakan Yardımcısı, 'Karanlıklar Prensi ' Richard Perle, FBI ve MOSSAD 'zn

paravan örgütü Ayrımcılıkla Mücadele Birliği(Anti­Defamation League/ADL) ve Moon tarikatı bu buluşmayı kotaranlar arasındaydı'' .

Milliyet gazetesi Washington muhabiri Yasemin

Çongar'ın 3 1 Ağustos 1 997 tarihli haberinden anlaşıldığına göre "Gülen 'i, Washington yakınında geçirdiği ,günlerde bazı Amerikalı diplomat ve akademisyenler ziyaret" etıniştir; Gülen' in kendisi Morton Abromowitz ile göıüşınesini anlatırken '"müşterek dostumuz Kasu11 Gülek Bey vasıtasıyla onu tanzyordum. Toplum hadiselerinin sebepleri ve sonuçları üzerinde konuştuk. Daha sonra teşekkür mektubu yazdı" demektedir; ayrıca "Gülen, Abromowitz 'e Ortadoğu ve Türkiye konusunda yazdığı kitap için yardım etme sözü

• • H 170 vermıştır .

_ 1 70 Sinan Onuş/ Doğan Duyar, "Fethullah ile Papa 'yı Yahudi lobisi buluşturdu ", Aydınlık, 1 5 Şubat 1 998.

87

Ecevit'in Takdirleri

Ecevit, Fetbullah Gülen konusunda oldukça iyimser ve olumlu düşünceler taşımakta. Bunların bir kısmına, buraya kadar yeri geldikçe değinmiş bulunuyoruz. Ancak, Ecevit' in Gülen ile ilgili takdirlerine temel oluşturan bir tespiti daha var ki onun ayrıca ele alınması geTekir.

Ecevit' e göre, Fethullahçı denilen kurumlar eliyle gerçekleştirilen "Bu gayret olmasaydı, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve özellikle Azerbaycan, İran 'daki köktendinci rejimin nüfuzuna, Suud i Arabistan 'ın etkisine girebilirdi" . 1 7 1

Fethullahçı denilen kurumlar, kuşku yok ki sözü edilen ülkelerde hızlı bir büyüme göstermişler ve yoğun bir etkinlik içindedirler. Ne olursa olsun, bu ülkelerin İran veya Suudi Arabistan kaynaklı gerici akımların etkisine ginnemiş alınalarının nedenini, Fethullahçıların "gayret"i ile açıklamak, biraz fazla taraflı bir tavrın ifadesi oln1aktadır.

Böyle bir açıklamada gerçekçi bir yan bulabilınek için, sözü edilen ülkelerde, daha önceden, dış kaynaklı din sömüıüsüne karşı dunnalarını mün1kün kılacak, sağlıklı hiç bir kültürel birikiınİn bulunınadığı varsayımından yola çıkınış olınak gerekir. Oysa unutınamak gerekir ki bu ülkeler, yıllarca, bütün çarpıklığına rağınen, daha önceki rejin1in laik ve Marksist kültürel politikasının etki alanı içinde bulunınuşlardır.

1 7 1 İsınet Solak, agm.

88

Ayrıca, bu ülkelerin her biri , kendilerine özgü ve canlılığını korunıakta olan zengin bir kültürel ve sanatsal birikime sahiptirler. Bu ülkelerin ortak değerleri arasında yer alan Ahmet Yesevi, laikliğe temel oluşturabilecek güçlü bir ıniras bırakmıştır.

Üstelik, bu ülkeler üzerinde Atatürk' ün de azımsanınayacak etkileri vardır. O kadar ki öu ülkeler, biziın bazı politikacılarımıza Atatürkçülük dersi verebilecek kadar Atatürk'ü özürusemiş devlet adanılarına sahiptirler.

Kazakistan Başbakanı Akejan Kajgeldin, ülkenıizi ziyaretinde onuruna verilen yemekte, Başbakan Erbakan' ın Yesevi 'yi övmesi üzerine, şu açıklaınalarda bulunmak gereğini duymuştur:

"Eskiden Hoca Alınıet Yesevi varsa, şimdi de Mustafa Kemal A tatürk var. A tatürk büyük bir - devlet adamı olarak denzokrasinin yolunu tuttu. Biz de O 'nun yolunu

l ' ,,] 72 tutma ıyız.

Öte yandan, bir ozan olarak Ecevit' in bilmesi gerekir ki söz konusu- ülkeler arasında, işaret ettiğimiz açılardan, Azerbaycan' ın eksik kalan bir yanı yoktur; tam tersine, "'özellikle Azerbaycan", yetiştirdiği Fuzuli gibi , Sa bir . . . gibi . dinsel bağnazlığa karşı etkin bir panzehir oluşturabilecek erişilmez kültürel ve sanatsal değerlere sahiptir.

Fethullah' ın bütün bunlar arasındaki yeri, devler ülkesindeki Gulliver' den farksızdır.

1 72 ll Konuktan Atatürk der si " , · Hürriyet, 5 .3 . 1 997

89

Tüm bu gerçekiere karşın, söz konusu ülkelerde, tarihin değişik döneınıerinden süzülüp gelen değişik kültürel değerlerin, İran ve Suudi etkisi karşısındaki önemini gönnezlikten gelen ve bu konuda her şeyi Fethullahçılann son bir kaç yıldaki belli bir yaş grubuna yönelik "gayret"ine bağlayan bir değerlendirnienin, anlaşılır bir yanı bulunmamaktadır.

Time dergisi, İran' daki rej im değişikliğine rağmen, hala Amerika'yı "büyük şeytan" olarak gören İran gizli servis elemanlarıyla Amerikan gizli servis elemanları arasında, Orta Asya' da cereyan eden örtülü bir mücadeleden · söz

etmektedir. 1 73 Biz, bu mücadelede taraf olmak zoıunda değiliz ve olmamalıyız. "Bir koyup üç almak" umuduyla bulaştırıldığıınız Körfez krizinin başımıza neler açtığını vaktinde görebilmiş olan Ecevit' in, şin1di benzer bir konudaki bu tavrı bir hayli şaşırtıcıdır.

Öte yandan , biz ulus olarak, hangi amaçla olursa olsun, dini siyasete alet etme doğrultusundaki hiç bir girişİnıden herhangi bir yarar gelıneyeceğine, üstelik bırnun felaket getireceğine dair sayısız deneyiıniere sahip bulunnıaktayız. Amerika gerçekten biziın doshımuzsa, onun peşinde gözü kapalı olarak sürüklenınekten başka yapabileceğimiz şeyler olnıahdır. İslaıniyet' le oynaınanın ateşle oynamaktan farksız olduğunu, ihtiyacı olan herkese anlatmalıyız.

1 73 Paul Quinn-J udge, H Stalking Satan ", · Time, 30 Mart 1 998, s.2 1 .

90

Bu konudaki acı ama öğretici olaylardan biri de, yakın tarihte İran' da yaşann1ıştır. İkinci Dünya Savaşı eıiesinde İran' da başa geçen - sosyal deınokrat başbakan Musaddık, Angio-Amerikan sermayesinin mollalan kışkııiarak siyaset sahnesine çekınesi sayesinde devrilınişti. Bunun sonucunda, fazla sürınedi, rüzgar ekenin fırtına biçeceği bir kere daha göıiildü; mollalar, bu defa içlerinden çıkan Humeyni 'nin öncülüğünde Amerikancı şah rejimini yıkınakla kaln1adılar; görülınen1iş ölçüde bağnaz bir anlayışın teınsilcileri olarak topluma ve siyasete egemen oldular.

Tarih, bu türden, hiç bir yonun gerektirmeyecek kadar açık derslerle doludur.

Sorular

Elinizdeki çalışınaya temel oluşturan konferansıının bitiminde, izleyicilerin sorulan için de zan1an ayrıldı. Bu çerçevede, Fethuiıahçı olduğu anlaşılan izleyicilerden de sorular geldi. :Stınlardan bazıları, aynı zaınanda kendi görüşlerini de ortaya koydular.

Bunlardan birisi , H5816 Sayılı Kanun haklanda ne düşünüyorsunuz?" gibi bir soru yöneltti . 58 1 6 S ayılı Kanunun "Ata-türk Aleyhine İşlenen Suçlar Haklanda Kanun" olduğunu kendisine öğretmişlerdi. Ancak, bu Kanunun Atatürk'e "hakaret etmeyi" ve "sövnıeyi" yasaklad!ğını; buna karşılık, Atatürk 'ü eleştim1eyi suç sayan hiç bir kanunun bulunmadı�ını; üstelik, Atatürkçülüğün herhangi bir kişiiıi11,bu arada, bizatihi Atatürk 'ün kendisinin tabulaŞtırılmasırüi1 imkan vermeyeceğini bilnliyo�du.

9 1

"Devrimcilik" ilkesini benimsemiş ve "özgürlük - benim karakterimdir" anlayışı üzerinde temellenmiş olan bir . dünya göriişünün, başka türlü olması elbette ki nıümkün olamazdı.

. Aynı izleyici, bu sorusuna ek olarak yaptığı açıklamalar çerçevesin,de, benim konuşmamda ortaya koyduğum - kendi ifadesiyle- "bu serbestliğin sebebi"ni, ele aldığım kişilerle

ilgili olarak 58 1 6 Sayılı Kanunun benzeri bir kanunun bulunmayışına bağladığını ifade etmiştir.

Böylece, birbirine bağlı bir kaç yanlışlığı birden sergilediğinin ve bağlı olduğu anlayışla ilgili bazı vahim itiraflarda bulunduğunun farkında olmadığını ortaya koymuştur.

Her şeyden önce, konuşmamda kimseye ne sövmüş, ne de hakaret etmiş bulunuyonım. Dolayısıyla, konferansımda söylediklerimi, herhangi bir kimse hakkında yürürlüğe konulacak, 58 1 6 sayılı Kanun benzeri bir Kanunla yasaklama imkanı yoktur.

Buna karşılık, kişilere hakaret etmek, sövmek, 58 1 6 sayılı Kanını veya benzeri başka bir kanuıı olmasa da zaten yasaktır. Yürürlükteki Ceza Kanunu da kime karşı olursa olsun bu tür fıilleri suç sayar. Yalnızca Fethullah'a değil, Fethullah' ın ruhen aşağı saydığını gördüğümüz çobana da hakaret etmek suç tur.

Öte yandan, bu baylar, günün birinde Said Nursi 'yi ve Fetbullah Gülen ' i eleştirmeyi yasaklayan bir kanun çıkarmayı hayal ediyorlarsa, gene yanılıyorlar. Atatürkçülerin, hiç bir zaman gelmeyecek olan öyle bir zamanda bile, bazılannın sebebini anlayanıayacakları bir "serbestlikle", eleştiriden geri

- kalmayacaklannı bilmelidirler. Çünkü Atatürkçüler takiyye

92

nedir bilmezler. İçinde bulundukları "vaziyetin imkan ve şeraiti" ne olursa olsun, gerekeni yaparlar.

Rüya

Gene Fethullahçı olduğu tahınİn edilebilecek bir izleyiciden şu soru geldi(hiç dokunmadan, düzeltmeden aktarıyoruın):

"İs/ama göre peygamberimizin olduğu rüyalar sahihtir. Yani gerçek gibidir. Rüyasında kendisine evlenn-ıemesini söylediğinde bunun gerçek olduğuna her müslüman inanır. Bunun yalanla ne ilgisi var? "

Herkesin kendisine göre bir Müslümanlık icat etmesinin sonuçlarına dair, dehşet ve ibret verici örneklerden birini daha böylece görmüş oluyoruz.

Kolej li görünüınlü, şık giyinimli genç izleyicilerden birisine ait olduğunu sandığıın bu yazılı soru, Fethullahçı okulları ziyaret edenler, oralarda "laikliğe ayları bir öğrenim sistemi bulunmadığını gördüler( . .) İrtica bunun neresinde?(. .. ) Bu saygın kuruluşlarda o ülkelere irtica mı taşınmak isteniyor?" 1 14 diye soran Sayın Ecevit ' in dikkatlerine sunulur.

1 74 İsmet -Solak, age.

93

Peygamberi rüyamda gördüm diyen herkesin

söylediklerine inanacak olursak, bunun sonu nereye varır? Bu durumda, Peygamberi rüyamda gördüm, seninle evlenınemi istiyor, diyerek Fadime'yi iğfal etmiş olan, sözde tarikat şeyhi Ali Kalkancı, bir bakıma, çok masuın kalmaktadır. O, bu yolla bir genç kızı · ikna etmiştir; Fetbullah Gülen ise bütün bir ulusu ilmaya kalkışıyor.>

Geri Kalmışl iğ ın lntikamı

Sözün sonuna geldiğimiz bu aşamada, ele aldığımız konunun hüzün verici yanlarının ağır bastığını düşünmekteyim.

Ünlü Fransız roınancısı ve düşünürii Antoin de St.

Exupery, Cezayir'de gördüğü geri kalmışlık nıanzaraları içinde kendisine en çok çocukların dunınıunun hü�ün verdiğini artlatır. Bir romanında "bunlarda öldürülen Motzart 'Zara acıyorum" diye yazınaktadır. Çocukların her birinin özünde var olan üstün yeteneklerin, olanaksızlıklar ve .çevre koşullarının elverişsizliği dolayısıyla daha doğnıadan öleceğİnden acı duyınaktadır.

Bazen yetenekierin dağınadan ölnıesiı)den daha acı olan sonuçlar da doğabilir; yetenekler, aşaınadıkları engeller yüzünden, ulaşanıadıkları gerçek ve 'doğru mecralarının

94

dışında yanlış yönlerde ve yanlış ınecralarda akıp gidebilirler. Bu arada, geçtikleri yerlerde ve yörelerde ananlması güç

yıkunlara da neden olabilirleı:. ·

Gerek S aid Nurs i ' nin, gerekse Fethullah Gülen ' in ender bulunan yeteneklerle donanmış birer çocuk olarak yaşama adım attıklarından kuşku duyınuyonıın. Her ikisinde de çok belirgin olan, insanları etkileıne gücü ve çok derin bir misyon duygusu, kolay bulunabilecek türde ve düzeyde değildir.

Said Nursi 'yi düşüneliın. Bitlis 'in bir köyünde yaşama gözlerini açmış, insanlığın yarısı olan kadınlan _ adeta bir günah kuyusu gibi gören bir terbiye ve ahlak anlayışının cenderesi içinde yet�şıniş, kendileri himınete ınuhtaç bir takını hocaların elinde bazı kırık dökük bilgiler edinıniş ve bu donanıınıyla isianı dinini, yeni bir yonınıla, toplutnun ve insanların hiznıetine sunmak gibi bir büyük iddianın peşine tak ılınıştır.

Bir bakıma, Atatürk de Cumhuriyetin kuruluş yıllarında, Kuran'ı çevirecek, dini safsatarlan kurtaracak bir din adaını

aranıaktadır. Bunun için Mehmet Akif'ten yardım uınınuş; Kuran' ı ona çevirtmek istenıiş; o ise gericilerin baskısıyla

Mısır'a kaçmıştır.

S aid Nursi, dışarıdan bir bakışla bu boşluğu dolduracak çabalar içinde gibidir, ama, gerçekte bambaşka yerlere savıulnıaktaiı kuıtulamamıştır. Sanki Ziya Paşa'nın deyişiyle - "'bu terazi bu kadar sık! eti çekmez" sözünü anımsatan bir süreç geçirmiştir.

Nursi'nin başlattığı akım, çok değişik yönlerde ve yerlerde gelişıniş; dünyanın en güzel çiçeğini yetiştinnek umuduyla da

95

olsa, - onun ektiği tohumlardan acayip bir bitki ortaya çıkmıştır.

Fethullah Gülen ' in draını da çok farklı değildir. Onun, Pasinler' in bir köyünde başlayan yaşamında, Edime' de, özellikle kadının toplutndaki yeri bakımından farklı özellikler taşıyan bir ortamla karşılaşmaktan doğan şokun etkileri, daha bariz bir biçimde gözlemlenn1ektedir.

Gülen ve Nursi, ülkemizin bozuk gelir dağılımı çerçevesinde , geri kalınışlıkta en önde yer alan iki ayn bölgesinden çıkmış; bütün ülkeyi etkileyecek güce erişmişlerdir.

O bölgeleri, uygarlığın nimetlerinden yararlandınnamış; okulsuz, tiyatrosuz, kütüphanesi�· · · bırakmış olmanın sonuçlarını yaşıyor gibiyiz . Denilebilir ki Doğu' nun ve _Güney Doğu'nun geri kalmışlığı, bağnndan çıkardığı bu iki insanın, ülkenin kaderi üzerinde oynadığı rolle bütünlenmektedir. Sanki geri kalmışlık, intikamını almaktadır.

96