Áºõºíãèéí Ìýäýý2005 ºâºë: äóãààð 3 Çóðààñàí çóðãèéã Âëàäèìèð Ñìèðèí

Áºõºíãèéí ýêîëîãè, õàìãààëëûí òàëààð ìýäýýëýë, ñàíàë ñîëèëöîõ 6 õýë äýýð ýðõëýí ãàðãàæ áóé õýâëýë

Àãóóëãà

илрүүлэв

Калмыкии, Н 46, 2006 оны 2 сарын 1

4 сарын 14

үр дүнгээс

уу?

–Халимаг дахь ТНТ төсөл

Сэдэвт өгүүлэл –1 хуудас Э.Ж.Милнер-Гулланд, Анна Лущекина. Ящкулын бөхөн үржүүлэх төвийн зочдын танхимын нээлт

Шинэ мэдээ –2-3 хуудас Бөхөн хамгаалах холбоо байгуулагдав Нүүдэллэдэг зүйлүүдийг хамгаалах олон улсын конвенцийн амжилт – 2006 оны 9-р сард Алматад болох хурал Узбекистан бөхөн хамгаалах харилцан ойлголцлын гэрээнд гарын үсэг зурав Ростовын байгалийн нөөц газрын олон улсын хуралд бөхөнгийн талаар дурдав Халимагт “Талын мастер” тэмцээн болов Бөхөнгийн тухай кино шагнал хүртжээ Хятадын телевизээр үзүүлсэн бөхөнгийн тухай мэдээлэл Үр бүтээлтэй хяналт шалгалт Узбекистаны хилийн харуулууд хулгайн анчинг

Үргэнчид хулгайн анчид бөхөнгийн мах зардаг

Хэвлэлийн тойм –3-4 хуудас Б.Убущаев. Ирээдүйгээ буудаж байна. Известия

Ж.Байгуринов. Жемийн ойролцоо бөхөн байхгүй. Казахстанская Правда. Дугаар 8-89, 2006 оны

Эрдэм шинжилгээний өгүүлэл – 4-7 хуудас Ли Лишү. Хятадад бөхөн сэргээн нутагшуулах боломжтой нөөц газар Ким ба Жоел Бергер. Монгол бөхөн: Зэрлэг амьтан хамгаалах нийгэмлэгийн сүүлийн үеийн судалгааны

А.Д.Липкович. “Тал хээрийн зэрлэг амьдрал” нийгэмлэгийн үржүүлэх төвд бөхөнг гаршуулан тэжээж буй ажлын туршлага Е.Быкова, А.Есипов, Р.Мурзаханов. Устюрт дахь шингэн хийн ашиглал: Бөхөнд шинэ аюул занал болох

Төслийн эргэн тойронд – 7-8 хуудас Орлого олох гар урлалын төсөл Халимагт хэрэгжив. Бид ертөнцийг илүү сайн, эелдэг болгох ёстой

Оросын бөхөн хамгаалалд АНУ тусалдаг Халимаг дахь Дарвины санаачлагын шинэ төсөл Сүүлийн үед хэвлэгдэн гарсан бөхөнгийн талаарх хэвлэлүүд

ßùêóëûí áºõºí ¿ðæ¿¿ëýõ òºâèéí çî÷äûí òàíõèìûí íýýëò

Оросын холбооны улсын Халимагын бүгд найрамдах улсын ерөнхийлөгч Кирсан Илюмжинов Халимагийн Ящкул дүүрэг дахь Зэрлэг амьтдын төвийн зочдын танхимыг 2006 оны 5 сарын 15-нд албан ёсоор нээв. Зэрлэг амьтдын төвийн захирал Ю.Н.Арылов ба түүний эрдэм шинжилгээний ажилчдын нөр их хөдөлмөр, хүчин чармайлтаар энэ жил нээлтээ хийлээ. Орон нутгийн сургуулийн багш, сурагчид ардын дуу дуулж, бүжиг Зураг. Ерөнхийлөгч К.Илюмжинов, доктор бүжив. Халимагт бөхөнгийн баярыг В.Неронов нар тууз хайчилж байна. ирэх жил тэмдэглэх тухай ерөнхийлөгч Зургийг Э.Ж.Милнер-Гүлланд

албан ёсоор мэдэгдэв. Зочдын танхим нь бөхөнгийн экологи, хамгааллыг харуулсан үзүүлэн, Халимагийн соёл, ёс заншлын үзмэр, компьютерийн хэрэгсэл зэргээр хангагдсан. Үржлийн төв нь судлаачдад зориулсан багаж хэрэгсэл, сургуулийн хүүхдүүдэд зориулсан танхимтай. Орон нутгийн болон олон улсын боловсролын байгууллагуудтай нягт холбогдсон төдийгүй бөхөнгийн зан төрхийн

Зураг 2. Бүжигчид зочдын танхимын гадна талаар ажиглалт судалгаа хийх, тэжээн талд давтлага хийж буй нь. Зургийг үржүүлэх арга техникт суралцах үйл

Э.Ж.Милнер-Гүлланд ажиллагаа явуулах боломжтой.

Зэрлэг амьтдын төв нь бөхөн гаршуулан үржүүлж буй дэлхийд тэргүүлэгч байгууллага бөгөөд түүний дадлага туршлага хэрэгцээ шаарлагаа даган өсөж байна. Төв нь үйл ажиллагаагаа Халимагийн байгаль орчны боловсрол, үйл ажиллагааны төв болох зорилготойгоор цаашид үргэлжилнэ. Олон улсын олон байгууллага санхүүгийн тусламж үзүүлдгийн тоонд Английн засгийн газрын Дарвины санаачлага, SEPS, Том өвсөн тэжээлтэн амьтдын сан, Америкийн загас, зэрлэг амьтдын алба, Денверийн амьтны хүрээлэн, Амьтны хүрээлэнг дэмжих сан, Колорадогийн амьтны хүрээлэн, ITERA, TNT экспресс.

Зураг 3. Халимагийн ерөнхийлөгч Зэрлэг амьтдын төвийн захиралтай бөхөн хамгааллын талаар ярилцаж байна.

Зургийг Э.Ж.Милнер-Гүлланд

Э.Ж.Милнер Гүлланд, Лондоны эзэн хааны колледж, Анна Лущекина, UNESCO/ MAB. Илүү мэдээлэл авахыг хүсвэл: http://saigak.biodiversity.ru/news/250506.html хаягаар хандана уу.

Ðåäàêöèéí çºâëºë. Õÿòàä: Äîêòîð À.Êàíã, WCS-ûí Õÿòàä äàõü ñàëáàð (ygling@online.sh.cn); Êàçàõñòàí: Ñýòã¿¿ëèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëñýí:Ïðîôåññîð À.Áåêåíîâ, äîêòîð Ëó.À.Ãðà÷åâ, Àìüòàí ñóäëàëûí õ¿ðýýëýí (teriî@nursat.kz); Ìîíãîë: äîêòîð Á.Ëõàãâàñ¿ðýí, Äîêòîð Ë.Àìãàëàí, Áèîëîãèéí õ¿ðýýëýí (ecolab@magicnet.mn), . Îíîí, WWF Mongolia,(onon@wwf.mn); Îðîñ: Ïðîôåññîð Þ.Àðûëîâ, Õàëèìàã óëñûí Çýðëýã àìüòíû òºâ, äîêòîð À.À.Ëóùåêèíà, Ýâîëþöè áà ýêîëîãèéí õ¿ðýýëýí (mab.ru@relcom.ru); Òóðêìåíèñòàí: Äîêòîð Ä.Ñàïàðìóðàäîâ, Öºëèéí àìüòàí, óðãàìëûí õ¿ðýýëýí (desert@online.tm ; saparmuradov@mail.ru); Óçáåêèñòàí: Äîêòîð Å.Áûêîâà, äîêòîð À.Åñèïîâ, Àìüòàí ñóäëàëûí õ¿ðýýëýí (esip@tkt.uz) ; Íýãäñýí âàíò óëñ: Äîêòîð Å.Æ.Ìèëíåð-Ãóëëàíä, Ëîíäîíû ýçýí õààíû êîëëåäæ (e.j.milner-gulland@imperial.ac.uk).Áºõºíãèéí òàëààðõ ìýäýý, ìàòåðèàëûã 6 õýë äýýð õ¿ëýýí àâíà. Ìýäýý, ìàòåðèàëóóäàà esip@tkt.uz õàÿãààð èëãýýõ ýñâýë ðåäàêöèéí çºâëºëèéí ãèø¿¿äèéí õàÿãààð õàíäàæ áîëíî. Áèä æèëä õî¸ð äóãààð ãàðãàíà. Õýâëýãäñýí íèéòëýë¿¿äèéã http://saigak.biodiversity.ru/publication.html þìóó www.iccs.org.uk/saiganews.html õàÿãóóäààð íýâòðýí îðæ pdf ôàéë õýëáýðýýð àâàõ áà õýâëýëèéí ýõèéí õóóëáàðûã Àíãëè, Îðîñ, Õÿòàä, Ìîíãîë, Êàçàõ, Óçáåê õýë äýýð àâ÷ áîëíî.

Áºõºíãèéí ìýäýý

Øèíý ìýäýýØèíý ìýäýý ÎËÎÍ ÓËÑÛÍ ÁÎËÎÍ Á¯Ñ ÍÓÒÃÈÉÍ

Áºõºí õàìãààëàõ õîëáîî áàéãóóëàãäàâ

Áºõºí õàìãààëàõ õîëáîî íü áºõºí õàìãààëàõ ñóäëàõ àæèëä 15-ààñ äýýø æèë õàìòðàí àæèëëàñàí ñóäëàà÷ õàìãààëàã÷äûí ÷ºëººò ñ¿ëæýý þì. Òºâ Àçè, Êàñïèéí îð÷ìûí òàë õýýðò áºõºíã ñýðãýýí íóòàãøóóëàõ, òóñ àìüòíû íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí ¿íý öýíý, òàë õýýðèéí ýêîñèñòåìä áºõºíãèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã çýðãèéã îðîí íóòãèéí èðãýäýä òàíèóëàõ ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëæ áàéíà. Áèä áºõºíãèéí òàëààðõ òóðøëàãà, õàìãààëàõ ñàíàëàà ÷ºëººòýé õóâààëöàí õàìòðàí àæèëëàäàã. Áèä ººðñäèéí ¿éë àæèëàãàààãàà çàñãèéí ãàçàð, õàìãààëëûí íèéãýìëýã, äýëõèé íèéòèéí ºðãºí õ¿ðýýíä óõóóëàí òàíèóëäàã.

Áºõºí õàìãààëàõ õîëáîî íü ãèø¿¿äýä íýýëòòýé àëáàí ¸ñíû áóñ áàéãóóëëàãà áàéíà. ªºðººð õýëáýë áèä àæëûí óÿëäàà õîëáîîãîî òàíèóëàí, ñàéæðóóëàõ, õàìãààëëûí ¿éë àæèëëàãààíû à÷ õîëáîãäëûí äàðààëëûã áèé áîëãîõ, õàìãèéí ñàéí ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã îëîõ çýðýãò òóñàëíà. Äàðààõ âýáñàéòàä õàíäàí ìýäýýëýë àâíà óó http://www.iccs.org.uk/SaigaAlliance.htm. Áºõºíãèéí ìýäýý ñýòã¿¿ë íü Áºõºí õàìãààëàõ õîëáîîíû íýã ¿éë àæèëëàãàà þì. Õýðýâ òà òóñ õîëáîîíä ýëñýõèéã õ¿ñâýë áèäýíä ìýäýãäýíý ¿¿. Ñàÿõàí áºõºí õàìãààëàõ õîëáîî õàìãèéí ýõíèé òýòãýëýãèéã àâààä áàéíà. Òóñ òýòãýëýã Çýðëýã àìüòàí õàìãààëàõ ñ¿ëæýýíýýñ ãàðñàí áºãººä Åëåíà Áûêîâà 2006 îíû 10 ñàðä Ñàí Õîñåä áîëîõ Çýðëýã àìüòäûã õàìãààëàõ ýêñïîä Óçáåêèñòàí äàõü áºõºí õàìãààëëûí òàëàà𠺺ðèéí àæëàà òàíèëöóóëíà. Èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë Ý.Æ.Ìèëíåð ÿëëàíä (Ëîíäîíû ýçýí õààíû êîëëåäæ) e.j.milner-gulland@imperial.ac.uk, Åëåíà Áûêîâà (Óçáåêèñòàíû Àìüòàí ñóäëàëûí õ¿ðýýëýí) esip@tkt.uz íàðòàé õîëáîãäîíî óó.

Í¿¿äýëëýäýã ç¿éë¿¿äèéã õàìãààëàõ îëîí óëñûí êîíâåíöèéí ¿éë àæèëëàãàà – 2006 îíû 9-ð ñàðä Àëìàòàä áîëîõ õóðàë

Êàçàêñòàíû պ人 àæ àõóéí ÿàìíû îé, àãíóóðûí õîðîî “Áºõºíãèéí (Saiga tatarica tatarica) çîõèñòîé õýðýãëýý, ñýðãýýí íóòàãøóóëàëò” ñýäýâò õàìãààëàõàä ÷èãëýãäñýí õàðèëöàí îéëãîëöëûí ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðàõ àíõíû õóðëûã çîõèîí áàéãóóëàõ áîëñíûã CMS áîëîí CITES òà á¿õýíä ìýäýýëæ áàéãààäàà òààòàé áàéíà. Õóðàë 2006 îíû 9 ñàðûí 25-26-íä Êàçàêñòàíû Àëìàòàä áîëíî. Òàíûã ýñâýë òàíàé áàéãóóëëàãûã òóñ õóðàëä îðîëöîõûã óðüæ áàéíà. Õàðèëöàí îéëãîëöëûí ãýðýýíèé õóðëûí áàðèìò áè÷èã, óðüä÷èëñàí á¿ðòãýëèéí çàãâàðûã CMS-èéí åëåêòðîí õóóäñààñ àâàõ áîëîìæòîé http://www.cms.int/bodies/Agreement MoU Meetings.htm. Á¿ðòãýëèéí ýöñèéí õóãàöàà 2006 îíû 6 ñàðûí 30.

Õóðëûí çîðèëãî íü: 1. Òóñ òóñûí íóòàã äàõü áºõºí õàìãààëëûí áàéäëûí òàëààð ìýäýýëýë ñîëèëöîõ 2. Õàðèëöàí îéëãîëöëûí ãýðýý, ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººíèé òîéì áîëîí èðýýä¿éí íýí òýðã¿¿íèé ¿éë àæèëëàãààã òîäîðõîéëîõ 3. Õàðèëöàí îéëãîëöëûí ãýðýýíèé äàãóó òàéëàí áè÷èõ õýâ çàãâàðûã áàòëàõ 4. Õàðèëöàí îéëãîëöëûí ãýðýýã çîõèöóóëàõ ìåõàíèçìûí òàëààð õýëýëöýõ çýðýã áîëíî. CMS áîëîí CITES õàðèëöàí îéëãîëöëûí ãýðýýíèé õóðàëòàé õàìòðàí àæèëëàãñäûí ñàíàà÷ëàãà, òåõíèêèéí çºâëºãººíèéã ìºí

õóðàëäóóëàõààð òºëºâ뺺ä áàéíà. IUCN-èéí ç¿éëèéã õàìãààëàõ êîìèññèéí çýýðèéí ìýðýãæèëòíèé á¿ëýã áîëîí Åâðîïûí çîõèñòîé õýðýãëýýíèé ìýðýãæèëòíèé á¿ëýã ýíý õóðëûã õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëíà. Ǻâºë㺺í 2006 îíû 23-24-íä áîëíî. Òóñ çºâºë㺺íä îðîëöîõîî óðüä÷èëñàí á¿ðòãýë äýýð òýìäýãëýýðýé. Ǻâºë㺺í, õàìòðàí àæèëëàãñäûí ñàíàà÷ëàãà äàðààõ çîðèëãîòîé: 1. Áºõºíãèéí õàìãààëëûí ñòàòóñûí òîéì 2. Á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíèé áºõºíòýé õîëáîîòîé òºñºë, ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð õ¿ñíýãòýëñýí õóðààíãóé ãàðãàõ 3. Äóíä õóãàöààíû îëîí óëñûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéí ¿íäýñëýë áîëîõ àæëûí íýí òýðã¿¿íèé çîðèëòûã çºâëºí áàòëàõ 4. Áºõºíòýé õîëáîîòîé òºñºë, ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð ìýäýýëëèéã ãàðãàæ ñîíèðõîæ áóé áàéãóóëëàãóóäàä îéðûí õóãàöààíä òàðààíà. Èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë Ëàéë Ãëîâêà (CMS-èéí ãýðýýíèé àæèëòàí), Òîì äå Ìóëåíàð (CITES-èéí àõìàä ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëòàí) íàðòàé õîëáîãäîíî óó. Åëåêòðîí õàÿã: secretariat@cms.int.

Óçáåêèñòàí áºõºí õàìãààëàõ õàðèëöàí îéëãîëöëûí ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðàâ

Óçáåêèñòàí óëñààñ Ãåðìàí óëñàä ñóóãàà ýë÷èí ñàéä, íî¸í Áàõòèàð Ãóëÿìîâ “Áºõºíãèéí (Saiga tatarica tatarica) çîõèñòîé õýðýãëýý, ñýðãýýí íóòàãøóóëàëò” ñýäýâò õàìãààëàõàä ÷èãëýãäñýí õàðèëöàí îéëãîëöëûí ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðàâ. Óçáåêèñòàí íü Òóðêìåíèñòàíû äàðàà õàðèëöàí îéëãîëöëûí ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðñàí õî¸ðäîõ îðîí þì. 2005 îíû 11 ñàðä Çýðëýã àìüòäûí í¿¿äýëëýäýã ç¿éë¿¿äèéã õàìãààëàõ êîíâåíöèéí òàëóóäûí 8-ð õóðëààð òóñ ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðàõ ¿éë àæèëëàãàà ýõýëñýí. ÑMS-èéí ã¿éöýòãýõ íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Ðîáåðò Õåïâîðò õýëýõäýý: “Óçáåêèñòàí íü îðîí íóòãèéí õýìæýýíä õàðèëöàí îéëãîëöëûí ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðàõ CMS-èéí àíõíû ãèø¿¿í îðîí þì. Ýíý ¿éë ÿâäàë íü áóñàä îðíóóäûã CMS-èéí ãèø¿¿í îðîí áîëîõîä ò¿ëõýö áîëíî ãýäýãò áè èòãýæ áàéíà“ ãýëýý. Èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë Á¿ãä íàéðàìäàõ Óçáåêèñòàí óëñûí áàéãàëü õàìãààëëûí óëñûí õîðîîíû îëîí óëñûí õýëòñèéí àæèëòàí Èðèíà Áåêìèðçàåâàòàé envconf@uzsci.net

Çóðàã. Áàõòèàð Ãóëÿìîâ, Ðîáåðò Õåïâîðò íàðõîëáîãäîõ ýñâýë http://www.cms.int/news/PRESS/nwPR2006/May/nw230506_saiga_sign-

õàðèëöàí îéëãîëöëûí ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðæing.htm âåá ñàéòàä õàíäàíà óó.

áóé íü. Çóðãèéã CMS-èéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð.

Ðîñòîâûí áàéãàëèéí íººö ãàçðûí îëîí óëñûí õóðàëä áºõºíãèéí òàëààð äóðäàâ

Îðîñûí öººõºí îíãîí çýðëýã òàë õýýðèéí íººö ãàçðûí íýã Ðîñòîâûí áàéãàëèéí íººö ãàçðûí 10 æèëèéí îéí áàÿðò çîðèóëñàí îëîí óëñûí õóðàë 2006 îíû 4 ñàðûí 28 íä Îðëîâñêèé òîñãîíä áîëîâ. Îðîñ, ãàäààäûí 100 ãàðóé ìýðãýæèëòí¿¿ä òóñ õóðàëä îðîëöëîî. Õóðàëä òàë õýýðèéí áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàë, ýêîëîãè, õàìãààëëûí òàëààð èëòãýë¿¿ä òàâèãäñàíààñ áºõºíãèéí õàìãààëàë, ñóäàëãààíû òàëààð õàðèëöàí ìýäýýëýë ñîëèëöîâ. Íýìýëò ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë Ðîñòîâ áàéãàëèéí íººö ãàçðûí çàõèðàë Ë.Â.Êëåö gzr@orlovsky.donpac.ru. –òýé õîëáîãäîíî óó.

Áºõºíãèéí ìýäýý

Õàëèìàãò “Òàëûí ìàñòåð” òýìöýýí áîëîâ

Á¿ãä íàéðàìäàõ óëñûã õàìàðñàí òóñ òýìöýýí õ¿¿õýä, íàñàíä õ¿ðýã÷äèéí áàéãàëü îð÷íû áîëîâñðîë, áàéãàëü õàìãààëàõòàé õîëáîãäñîí øàøèí ø¿òëýãèéí ¿éë àæèëëàãààã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîòîéãîîð 2006 îíû ýõýýð çîõèîãäñîí. Òóñ òýìöýýíèéã ÁÍÕàëèìàã óëñûí ýêîëîãèéí òºâ òºñºë, Õàëèìàãèéí “Ãåäåí Øåääàï ×àï ×îé Êîðâèíã” Áóääûí øàøíû õèéä, ÁÍÕàëèìàã óëñûí îþóòíû ýêîëîãè-áèîëîãèéí òºâ õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëýâ. Áàéãàëü îð÷íû áîëîí øàøíû õàìãààëëûí õîëáîî ARS íü ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëñýí. 23 ñóðãóóëü, 9 ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãààñ ºðñºëäºã÷èä îðîëöëîî. Îðîëöîã÷èä îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð íýâòð¿¿ëýã õèéõ, õ¿¿õýä áîëîí íàñàíä õ¿ðýã÷äèéí ãàð óðëàëûí ñýäâýýð ºðñºëäºâ. “Àðä ò¿ìíèé óëàìæëàë, ò¿¿õ, óãñààòíû ç¿é, ýêîëîãè” ãýñýí ¿íäñýí ñýäâèéí äîð òýìöýýí ÿâàãäñàí áºãººä áºõºíãèéí õàìãààëëûí ñýäýâòýé õýä õýäýí ãàð óðëàëûí ç¿éë áàéëàà. Èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë ÁÍÕàëèìàã óëñûí ýêîëîãèéí òºñºë òºâèéí çàõèðàë Îëüãà Îíãåíîâà centercep@yandex.ru –òàé õîëáîãäîíî óó.

Çóðàã. Áºõºíãèéí áÿöõàí áàðèìàë (öààñ, êàðòîí öààñ). Äóíä ñóðãóóëèéí 5-ð àíãèéí ñóðàã÷

Æåëèëîâà Àëâèíà. Çóðãèéã Àííà Ëóùåêèíà.

Áºõºíãèéí òóõàé êèíî øàãíàë õ¿ðòæýý

“Òàë õýýðèéí Áºõºí-Êàðìà” ñýäýâò ýíýõ¿¿ êèíîã À.Ìèñàéëîâ, Ä.Øïèëåíîê íàð á¿òýýæýý (2005 îíä õýâëýãäýí ãàðñàí “Áºõºíãèéí ìýäýý-2”-èéã ¿çíý ¿¿). Òóñ êèíî UNESCO/MAB-èéí âåá êèíî òýìöýýíèé 3-ð áàéð ýçýëñýí áàéíà. Òóñ êèíîã çîõèîã÷ íàðò “Áºõºíãèéí ìýäýý” ñýòã¿¿ëèéí ðåäàêöèéí çºâëºëèéí ãèø¿¿äýýñ øàãíàë àâñàí ÿâäàëä õàëóóí äîòíî áàÿð õ¿ðãýæ áàéíà.

Õÿòàäûí òåëåâèçýýð ¿ç¿¿ëñýí áºõºíãèéí òóõàé ìýäýýëýë

2005 îíû ñ¿¿ëýýð Õÿòàäûí õàìãèéí íýð õ¿íäòýé, òîìîîõîí òåëåâèçèéí êîìïàíè áîëîõ ÑÑÒ ñóâàã Ãàíñ¿ ìóæèéí Õîâîð àìüòäûã ñóäëàõ òºâ ð¿¿ ººðèéí áàãèéã èëãýýæýý. Òýä Õîâîð àìüòäûã ñóäëàõ òºâ áîëîí áºõºíãèéí òàëààð êèíî õèéí 2006 îíû 2 ñàðûí 7-íä ÑÑÒÂ-ýýð ¿ç¿¿ëñýí áàéíà. Òóñ òºâä àæèëëàæ áóé ìàëûí ýì÷, ñóäëàà÷äààñ çýðëýã áàéãàëü äàõü áºõºíãèéí õàìãààëëûí ñòàòóñ áîëîí áºõºíä í¿¿ðëýæ áóé àþóë çàíàëûí òàëààð ñóðâàëæëàãà õèéí ÿðèëöæýý. Ýíý áîë Õÿòàäûí òåëåâèçýýð Õîâîð àìüòäûã ñóäëàõ òºâ áîëîí áºõºíãèéí òàëààð íýâòð¿¿ëñýí àíõíû ç¿éë þì. Àìüòäûã ¿ðæ¿¿ëæ áóé ¿éë àæèëëàãààíä õ¿ì¿¿ñèéí àíõààðëûã õàíäóóëàõ òºäèé áóñ ìºí ç¿éëèéí òàëààðõ ìýäýýëýë ñóðòàë÷èëãàà, ò¿¿íèé èðýýä¿éí òàëààð ìýäýýëýë ºãñºí þì.

¯ð á¿òýýëòýé õÿíàëò øàëãàëò

“Îõîòçîîïðîì”-ûí ñàëáàð Êàçàêñòàíû Êèçèëîðäàãèéí öàãäàà, áàéãàëü õàìãààëàã÷ íàð òèéì áóçàð ìóóõàé ç¿éëèéã ãýíýòèéí øàëãàëòèéí ¿åýð õàðíà ãýæ òºñººëººã¿é áàéíà. Òýä Êóìêîë Êèçèëîðäàãèéí õóðäíû çàì äýýð ÓÀÇ-469 ìàðêèéí ìàøèíûã çîãñîîæ 5 âèíòîâ áóó, àãíàñàí 13 áºõºíãèéí îîíî, øàðãà÷èí èëð¿¿ëñýí áàéíà. Ìàøèí, âèíòîâûã õóðààí óëñûí îðëîãî áîëãîñíîîñ ãàäíà 2.300.000 òåíãå (îéðîëöîîãîîð 19.000$) òîðãóóëü òàâüæýý. Á¿ãä Íàéðàìäàõ Êàçàêñòàí óëñûí ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 288 äóãààð ç¿éë (õóóëü áóñ àãíóóð) àíãèéí äàãóó ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãàä òàòààä áàéíà. Äàðààõ ñàéòàä õàíäàí äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë àâíà óó http://saigak.biodiversity.ru/news/020306.html.

Óçáåêèñòàíû õóëãàéí àí÷èíã Êàçàõèéí õèëèéí õàðóóëóóä èëð¿¿ëýâ

Áàòûñ ìóæèéí õèëèéí õàðóóëóóä 2006 îíû 4 ñàðä Êàçàêñòàíû áàðóóí õýñýãò áºõºíãèéí õóóëü áóñ àãíóóðûã èëð¿¿ëæ ÷àäëàà. Óçáåêèñòàíû õèëýýñ îéðîëöîîãîîð 20 êèëîìåòðò Êàçàêñòàíû íóòàãò õóëãàéí àí õèéæ áàéñàí 4 óçáåê èðãýíèéã ñààòóóëñàí áàéíà. Òýäíèé ìàøèíûã øàëãàí 11 áºõºí, íèëýýä õýäýí ýâýð, âèíòîâ áóó ñóìíû õàìò èëð¿¿ëæýý. Òóñ èðãýäèéã õàðèóöëàãàä òàòààä áàéíà. Êàçèíôîðìûí 13.04.2006 èíòåðíåò ìýäýýíýýñ àâàâ. Èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë äàðààõ õàÿãààð õîëáîãäîíî óó http://www.press-uz.info/index.php?id=2452.

¯ðãýí÷èä õóëãàéí àí÷èä áºõºíãèéí ìàõ çàðäàã

Óçáåêèñòàíû Õîðåñì àéìãèéí ¯ðãýí÷èä 2006 îíû 1 ñàðä áºõºíãèéí ìàõ õóäàëäààíä ãàðñàí íü òýìäýãëýãäæýý. Õóëãàéí àí÷èä áºõºíãèéí ìàõûã õîëîîñ àâ÷èðñàí íü òîäîðõîé þì. Ó÷èð íü ýíý ¿åä óëèðàëä áºõºí Õîðåçì àéìãààñ 600-700 êèëîìåòðèéí àëñàä Óñòþðòûí òàë õýýðò áàéðøäàã. Ñ¿¿ëèéí ¿åä Õîðåçìä áºõºíãèéí ìàõ çàðàãäàæ ýõýëñýí íü Óñòþðòûí òàë õýýðò õóëãàéí àí èõñýæ áàéãààãèéí íýã èëðýë þì. Ǻâëºëò çàñàã íóðàí óíàñíààñ õîéø Õîðåçìä Çóðàã. 2006.02.02. tigers.ru èíòåðíåò áºõºíãèéí ìàõ çàðæ áàéñàíã¿é. Èë¿¿ äýëãýðýíã¿é ¿çýõèéã õ¿ñâýë äàðààõ ñàéòàä õàíäàíà óó õóóäàñíààñ àâàâ. http://news.ferghana.ru/detail.php?id=240977376138.44,1891,2022197.

Õýâëýëèéí òîéìÕýâëýëèéí òîéì

Îðîñ: Èçâåñòèÿ Êàëìûêèè, äóãààð 46, 2006 îíû 2 ñàð (õóðààíãóé)Èðýýä¿éãýý áóóäàæ áàéíà

2005 îíä ßøêóë ä¿¿ðýãò 19 áºõºí õóëãàéãààð àãíàñàí õýðãèéã ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãàä òàòàâ. ßøêóë ä¿¿ðãèéí Õóëõóòà ìóæèéí îðøèí ñóóã÷ Ø.Õ.Ïàðèçåä 2004 îíû 12 ñàðûí 31-íû áàÿðûí øèðýýíäýý áºõºí á¿òíýýð íü òàâèõààð øèéäæýý. “Õàðàìñàëòàé” íü òýð Á¿ãä íàéðàìäàõ Õàëèìàã óëñûí Ðîññåëõîçíàäçîðûí çàõèðãààíû øàëãàëòààð áºõºíãèéí 6 îîíûí õàìò áàðèãäàæ øèíý æèëèéã òýìäýãëýí ºíãºðººæ ÷àäààã¿é þì. ßøêóë ä¿¿ðãèéí ø¿¿õèéí 2005 îíû 5 ñàðûí 27-íû øèéäâýðýýð ò¿¿íèéã øîðîíä õîðüæýý. Îðîñûí õîëáîîíû óëñûí ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 2 äóãààð õýñãèéí 258 äóãààð ç¿éëä çààãäñàí ãýìò õýðýã õèéñýí õýìýýí ø¿¿õ ¿çýæ ò¿¿íèéã 1.5 æèë çàñàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ àíãèä õîðüñîí áàéíà. Ò¿¿íèéã ìºí 36.000 ðóáëü (îéðîöîîãîîð 1.300$)-èéí íºõºí òºëáºðººð òîðãîæýý. Ýíý òîðãóóëü èðãýí Ì.Ò.Áåéñåíîâä ñóðãàìæ áîëñîíã¿é. Òýð Õóëõóòàãààñ õîëã¿é ãàçàð áºõºíãèéí îîíî õóëãàéãààð àãíàæ áàéãààä áàðèãäæýý. Ò¿¿íèéã çàñàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ àíãèä 2 æèë õîðèõ ÿëààð øèéòãýñýí áàéíà.

Áºõºíãèéí ìýäýý

2005 îíû 11 ñàðä áºõºí àãíàæ áàéñàí õóëãàéí àí÷èä õýðãèéí ãàçðààñ Õóëõóòà, Óòòà òîñãîíû ç¿ã çóãòàæ àìææýý. Õýðãèéí ãàçðààñ 12 áºõºí îëñíû çàðèìûíõ íü ãýäýñ äîòðûã ãàðãàí 纺âºðëºõºä áýëýí áîëãîñîí áàéëàà. Ýð áºõºíã èíãýæ îëíîîð àãíàõ íü ïîïóëÿöèéí ãåíåòèê îëîí ÿíç áàéäàëä õ¿íä öîõèëò áîëäîã ãýìò õýðýã þì. Áèä äýýðõ áàéäàëä õ¿ì¿¿ñèéã õàéõðàìæã¿é á¿¿ õàíäààñàé ãýæ õ¿ñýæ áàéíà. Áºõºíãèéí õóâü çàÿàíä ñàíàà çîâæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ Ðîññåëõîñíàäçîðûí çàõèðãààíä õóëãàéí àí÷äûí òàëààð ìýäýýëæ áàéõ õýðýãòýé. Õýðýâ òà îëîí æèëèéí òóðø ýðãýí òîéðîíäîî áºõºí õàðààã¿é áàéòàë ãýíýò íýã ºäºð õàðâàë áèäýíä ìýäýãäýíý ¿¿. Á¿ãä íàéðàìäàõ Õàëèìàã óëñûí Ðîññåëõîñíàäçîðûí çàõèðãààíû Îõîòíàäçîð ñàëáàðûí îðëîã÷ äàðãà Á.Óáóøàåâ.

Êàçàêñòàí: “Êàçàêñòàíñêàÿ ïðàâäà” ñîíèí, Äóãààð 88-89, 2006 îíû 4 ñàðûí 14.

Æåìèéí îéðîëöîî áºõºí áàéõã¿é Ýíý ãàçðààñ áºõºí óñòñàí þì øèã, ìàãàäã¿é á¿ð ¿¿ðä óñòàõ þì øèã ñàíàãäàæ áàéíà. Ó÷èð íü ò¿¿íèéã õàðñàí õ¿ì¿¿ñ ñýòãýëýýðýý ÷îíî ìýò ìàõ÷èí, øóíàëòàé áîëæ áàéíà. Òýä îëîí êèëîìåòð ¿ðãýëæèëñýí õ¿íèé ñóóðüøëûí çàõààð íóóãäàí, Äîíèæòàó óóëûí õýö òàãûã äàìæèí ºíãºð÷ óóëûí àð Ìàòàéêóìûí ýëñ, õèëèéí çóðâàñ íóòàãò àëñ õîë í¿¿äýëëýí áàéðøèæ áàéíà. Òýä áîë áºõºí.

Ãýâ÷ ººðèé㺺 õàìãààëàõ ÷àäâàðã¿é áîëñîí áºõºíãèéí ñýã ãàçàð ñàéã¿é òîõèîëääîã. Àþóë çàíàë çºâõºí ãàçðààñ áóñ àãààðààñ áàñ èðäýã. Òàë õýýðò íèñäýã òýðýã, ìîòîöèêë, à÷ààíû ìàøèí ÌÀÇ, ÊÐÀÇ áîëîí áóñàä “ìóó ¸ðûí òºìºð ñ¿íñ”-íèé í¿ðãýëýõ ÷èìýý õàäàæ øºíèéí õÿäëàãà ¿ðãýëæèëæ áàéäàã. Òîëãîéíîîñîî õºëèéí õóðóó õ¿ðòëýý ñ¿¿ëèéí ¿åèéí äýýä çýðãèéí-

Çóðàã. Áèë÷ýýðëýæ áóé øàðãà÷èí. Çóðãèéã Æàí ñîëèîòîé áóó, øºíèéí äóðàí, õºäºë㺺íò õîëáîîíû õýðýãñëýýð çýâñýãëýñýí “ñààê” íýã íü õ¿ð÷Ôðàíñóà Ëàãðîò ÷àäàõ Óñòþðòûí çýë¿¿ä óóäàì òàëä áóóí ÷èìýý àíèðã¿éã ýâäýí öóóðèàòàæ áàéíà.

Äèàð, Ìèàëè, Îéìàèò áîëîí áóñàä òîñãîíû îðøèí ñóóã÷äûí õýí íü ÷ õýäýí çóóí êì-ûí äîòîð áºõºí õàðàãäàõã¿é áàéãààã “áè ýíý íÿäëàãàä îðîëöñîí” ãýæ õýëæ ç¿ðõëýõã¿é. Áºõºíãèéí áýë÷ýýð íóòàã îéðõîí áàéäàã Àòèðàóñ, Ìàíãèñòàó, Êûçûëîðäà àéìàã áîëîí Óçáåêèñòàíû çýðãýëäýýõ òîñãîíû îðøèí ñóóã÷èä ãîëäóó áºõºí àãíàäàã ãýæ öàãäàà íàð ìýäýýëæ áàéíà. ¯¿íèéã ä¿¿ðãèéí çàõèðàã÷ íî¸í Áåðäèõàí Êåìåøîâ áàòëàí õýëæýý. Òýðýýð õýëýõäýý: “ýíý àìüòíû òîî òîëãîé ýð÷èìòýé áóóðñàí, áîäèò áàéäàëä óñòàõ àþóë òóëãàðààä áàéíà. ªìíº íü áºõºíãèéí ñ¿ðýã Æåì òýð ÷ á¿¿ õýë Êàðàóëêåëäèéí îéðîëöîîõ óñò öýãýýñ óíäààëäàã áàéñàí. Ìàø òîì ñ¿ðýã Êîïà áîëîí Çàðêàìèñ òîñãîíûã äàéðàí ãàð÷ áàéëàà. Îäîî ýíý àìüòíû óë ìºð õàðàãäàõã¿é áîëæýý” ãýâ. Òîñãîíû õ¿ì¿¿ñ ººðèéí ãýðèéí îéðîëöîî îëîí áºõºí õàðàãäàõàä íèíæèí ñýòãýë ãàðãàõã¿é. Õýðýâ ãàðò íü áóó áàéâàë øóóä äàéðàí àãíàíà. ªìíº íü áºõºíã ñïîðòûí ñîíèðõëîîð àãíàæ áàéëàà ãýâ÷ á¿õ àìüòäûã áóóäààä, ýâðèéã íü òàéðàí àâ÷ áèåèéã íü ºìõèéð¿¿ëýí õàÿõ íü ñïîðò ñîíèðõîë áèø. Èéìýðõ¿¿ õ¿í ìàíãàñíóóä áàéãàà íü àéäàñ òºð¿¿ëæ áàéíà. Òýä ºíäºð àëáàí òóøààëä äóðòàé áºãººä ººðèé㺺 õàìãààëàõ ÷àäâàðã¿é áºõºíã àãíà÷èõààä áàðäàìíàí ñàéðõàíà. Ýâðèéã íü õàð çàõ äýýð çàðæ êèëîãðàìì á¿ðýýñ 300-500 äîëëàð öîõèíî. Àíãèéí áàéöààã÷ õÿíàëò øàëãàëòûí õóãàöààíäàà Áàèæàí ä¿¿ðãèéí õóëãàéí àí÷äûã ñóäàëæ èõýíõ æèæèã ãàðûí õóëãàéí àí÷äûã áàðèìòààð íîòîëæýý. Ýäãýýð íü Àòèðàó, Ìàíãèñòàó òîñãîíû àæèëã¿é îðøèí ñóóã÷èä þì. ªíãºðñºí îíû 9 ñàðä ìàø îëîí áºõºí àãíàæýý. Ìàíãèñòàóãèéí îðøèí ñóóã÷ Á.Íóðìàãàíáåòîâ, Àòèðàóãûí îðøèí ñóóã÷ Ê.Êàçèáàåâ íàðààñ 50 øèðõýã äàéç, áºõºíãèéí 10 ýâýð, “Óðàë” ìàðêûí ìîòîöèêë õóðààí àâ÷ óëñûí îðëîãî áîëãîñîí. Òýä íèéòäýý 16 áºõºí àãíàæ 2 ñàÿ õ¿ðòýëõ õýìæýýíèé òåíãå (îéðîëöîîãîîð 17.000$)-èéí õîõèðîë ó÷ðóóëæýý. Ìóæèéí àíãèéí áàéöààã÷ çºâõºí ãýìò õýðýãòýí ñààòóóëàõ ¿åäýý îðîí íóòãèéí öàãäààä õàíäàæ òýäíèé ýñðýã ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñäýã. Òóñ ä¿¿ðýãò àíãèéí áàéöààã÷ òºäèéã¿é îðîí òîîíû áóñ àæèëòàí ÷ áàéõã¿é. ªíººäºð ýäãýýð õ¿ì¿¿ñ çàéëøã¿é õýðýãöýýòýé áàéãàà þì. Ýíý ñàíàëûã á¿ñ íóòãèéí òºâ ð¿¿ èëãýýñýí áàéãàà. Ä¿¿ðãèéí öàãäààãèéí àæèëòíû õàíãàìæ ìàø ìóó. Çàìûí óíààíä äàéãäàí ýñâýë ÿâãàíààð õÿíàëò øàëãàëò õèéäýã, õîëáîî, óíàà òýðýãã¿é èéì àæèëòàí áàéíà ãýýä òà òºñººëººä ¿ç äýý. Ò¿¿íèé õÿíàõ òàëáàé ìàø òîìü áàðàã Óéë ä¿¿ðãèéí íóòàã äýâñãýðòýé òýíöýíý. Ìàø ñàéí òîíîãëîãäñîí ãýìò õýðýãòíèéã õýçýý ÷ áàðèõ áîëîìæã¿é íü ãàéõàõ ç¿éë áèø. Èéì ºðãºí óóäàì íóòàãò øàëãàëò õèéæ ÿâàà áàéöààã÷èéã äóóäàí õ¿ëýýõ íü óòãàã¿é. Áºõºíãèéí ýâðèéí õóäàëäàà õºãæèí äýâøýýä áàéãàà ãîë øàëòãàà íü ýíý. Ãàëò òýðýãíèé çîð÷èã÷äîä áºõºíãèéí ìàõûã àìòëààä ¿çýõèéã ñàíàë áîëãîñîí îðîí íóòãèéí ”õóäàëäàà÷èä” õºðø çýðãýëäýýõ àéìãèéí çîãñîîëóóäàä áàéãàà íü øºíèéí àíèð ÷èìýýã¿éã ýâäýí áóóäàæ áóé ìýò… Áàéãóðèíîâ Çóáàíèø

Äýëãýðýíã¿é õóâèëáàðûã http://www.earthwire.org/cache.cfm?aid=109992 –ààñ àâíà óó.

Ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýëÝðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýëÕÿòàäàä áºõºí ñýðãýýí íóòàãøóóëàõ áîëîìæòîé íººö ãàçðûí òàëààð

Ëè Ëèø¿Çýðëýã àìüòàí õàìãààëàõ íèéãýìëýã

Øèà Ýðêñèë áàéãàëèéí íººö ãàçàð (öààøèä Øèà Ýðêñèë ÁÍà ãýõ) íü Õÿòàäûí Øèíæàí àâòîíîìèò ìóæ, Áîðòàëûí ìîíãîëûí ººðòºº çàñàõ îðíû Àëàòàó óóëûí õîéä áýëä E81.43.82.33 N45.07.45.23 ñîëáèöîëä îðøäîã. Õîéä òàë íü Êàçàõñòàíòàé õèëëýíý. Òóñ á¿ñ íóòãèéí áèîëîãèéí òºðºë ç¿éë íèëýýä ñàéí õàìãààëàãäñàí íü óðò õóãàöààíû òóðø õ¿íèé íºëºº áàéõã¿éòýé õîëáîîòîé. Èéì îíãîí áàéäàë Òºâ Àçè áîëîí Ìîíãîëûí îéðîëöîîõ íóòàãò õîâîð òîõèîëäîíî. Õÿòàäûí Êàçàõñòàíòàé õèëèéí îéðîëöîîõ Àëëà Ïàññ ìóæèéí 58 êì.êâàäðàò òàëáàéã Øèà Ýðêñèë ÁÍÃ-ûí ìýäýëä áàéäàã. ͺºö ãàçðûí áàðóóí ºìíºä áîëîí ºìíº îðøèõ Õàðèòóðåãèéí îéí 36 êì.êâàäðàò òàëáàé ìºí Øèà Ýðêñèë ÁÍÃ-ò õàìààðíà. Èéìä Øèà Ýðêñèë ÁÍà òàëáàéãàà 220 êì.êâàäðàòààñ 314 êì.êâàäðàò áîëòîë ºðãºæ¿¿ëñýí íü áàéãàëèéí íººö ãàçðûí àíãèëëààñ ¿íäýñíèé áàéãàëèéí íººö ãàçàð áîëîõ òàëààð õ¿ñýëò òàâèõàä õ¿ðãýýä áàéíà.

Øèà Ýðêñèë ÁÍÃ. Çóðãèéã Àëè Êàíã

Áºõºíãèéí ìýäýý

Øèà Ýðêñèë ÁÍÃ-íü áºõºíãèéí í¿¿äëèéí çàì áîëîí áºõºí òîãòâîðòîé áàéðøäàã ò¿¿õýí íóòàã ãýæ òýìäýãëýãäñýí áàéäàã. Ç¿¿íãàðûí ñàâ ãàçàðò àìüäàðäàã ìàë÷èä áºõºíãèéí ñ¿ðýãòýé 1950-èàä îíä ãàçàð ñàéã¿é äàéðàëääàã áàéæýý. Ãýñýí õýäèé ÷ ò¿¿íýýñ õîéø áºõºíãèéí ïîïóëÿöè àíãèéí äàðàìòààñ áîëæ àëãà áîëñîí áºãººä ýíý íü ìºí áóñàä çýðëýã àìüòäàä íºëººëñºí. 1960-ààä îíîîñ õîéø Ç¿¿íãàðûí ñàâ ãàçàð äàõü áºõºí àëãà áîëñîí. Øèíæàíû Èõ Ñóðãóóëèéí Áèîëîãèéí òýíõìèéí ïðîôåññîð Õåéíã õýëýõäýý: “Àëëà Ïàññûí îéðîëöîîõ Øèà Ýðêñèë ÁÍÃ-ò øèíýýð òýëæ áóé áºõºíãèéí íóòàã áîë íýãýí íàðèéí êîðèäîð þì” ãýæýý. Ýíýõ¿¿ íóòàãò áºõºíãèéí ãîë èäýø òýæýýë áîëîõ Stipa-õÿëãàíà, Artemisia-øàðèëæ ç

Ìîíãîë áºõºí: ÇÀÕÍ-èéí áºõºíãèéí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í

Êèì áà Æîåë Áåðãåð Çýðëýã àìüòàí õàìãààëàõ íèéãýìëýã

Çýðëýã Àìüòíûã Õàìãààëàõ Íèéãýìëýã (WCS)-èéí Õîéä Àìåðèêèéí õºòºëáºðèéí ñóäëàà÷ Êèì áà Æîåë Áåðãåð íàð Ìîíãîëûí ØÓÀ-èéí Áèîëîãèéí õ¿ðýýëýíãèéí ñóäëàà÷ íàðòàé õàìòðàí 2005 îíû 10 ñàðä áàðóóí Ìîíãîëûí áºõºí, ò¿¿íèé àìüäðàõ îð÷íû òàíäàõ ñóäàëãààã õèéæ ýõëýâ. Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû çîðèëãî íü áºõºí õàìãààëëûã ñàéæðóóëàõàä ÷èãëýãäñýí 3-5 æèëèéí õóãàöààòàé òºñëèéí àæëûã ÿâóóëàõ áîëîìæèéã ¿íýëýõ ÿâäàë áàéëàà. Ãîë çîðèëòóóä íü: 1. Áºõºí õàìãààëàõ òàëààð õóâü õ¿ì¿¿ñ áîëîí àëáàí áàéãóóëëàãóóäûí îäîîãèéí ñîíèðõëûã òîäîðõîéëîõ; 2. Áèîëîãèéí ìýäýýëýë öóãëóóëàõ áîëîìæèéã ñóäàëæ, óã ìýäýýëýë íü áºõºí, ò¿¿íèé àìüäðàõ îð÷íûã õàìãààëàõàä òóñàëæ ÷àäàõ ýñýõèéã ¿íýëýõ çýðýã àñóóäëóóä áàéëàà. Ýíýõ¿¿ òàíäàõ ñóäàëãààã Çýðëýã Àìüòíûã Õàìãààëàõ Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí äàðãà Àìàíäà Ôàéíåòàé õàìòðàí ÿâóóëàâ. Ñóäàëãààíû áàã Øàðãà-Ìàíõàíû ÁÍÃ, Õàð-Óñ íóóð áîëîí Õ¿éñèéí ãîâèéí ÁÖÃ-óóäààð õýýðèéí ñóäàëãààã ãóðâàí äîëîî õîíîãèéí õóãàöààíä õèéæ ã¿éöýòãýñýí (çóðàã). Ñóäàëãààíû ÿâöàä 10 ñàðûí 10-19 õîîðîíä íèéò 460 áºõºí òýìäýãëýñýí. Äàðâè ñóìûí áºõºí õàìãààëàã÷ (Ä.×èí-¯íýí) ìºí òýð õóãàöààíä áèäíèé ÿâààã¿é Øàðãà-Ìàíõàíû ÁÍÃ-ûí áàðóóí õîéä õýñýãò íýìýëò 100 áºõºí òîîëñîí. Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû çîðèëãî íü öààøäûí õýýðèéí ñóäàëãààíä çîðèóëæ áºõºí àìüäðàõ áîëîìæèò ãàçàð íóòãèéã ¿íýëýõ ÿâäàë áàéñàí áºãººä ÿìàð íýã òîäîðõîé ìàðøðóòààð õèéãäýýã¿é. Èéìýýñ ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í Ìîíãîë áºõºíãèéí îäîîãèéí ïîïóëÿöèéí õýìæýýã íàðèéâ÷ëàí ãàðãàõ ÿâäàë áàéãààã¿é. Ãýñýí õýäèé ÷ ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í íèëýýä òîîíû áºõºí áàéãàëü äýýð ¿ëäñýíèéã õàðóóëæ áàéãàà áºãººä ýíý íü áºõºí áîëîí áºõºíãèéí àìüäðàõ îð÷íû õàìãààëëûí àæëûã öààøèä

Çóðàã. Áàðóóí Ìîíãîëä áºõºí òýìäýãëýñýí íóòàã¿ðãýëæë¿¿ëýõ õýðýãòýé ãýäãèéã õàðóóëæ áàéíà. Íýìæ õýëýõýä ñóäàëãààíû áàã 4 äºðâºí äîëîî õîíîãèéí òóðø õàìãèéí ÷óõàë òîäîðõîéã¿é àñóóëòóóäàä õàðèóëò îëæ àâàõ, áºõºíã õàìãààëàõàä øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã áàéãàëü õàìãààëàõ áàéãóóëëàãóóäûí áîëîí áºõºíãèéí òàëààð ñóäàëãàà õèéæ áóé ãîë ìýðãýæèëòí¿¿äòýé óóëçàæ îëæ àâëàà. Óã óóëçàëò Óëààíáààòàð áîëîí Õîâä, Ãîâü-Àëòàé àéìãóóäàä áîëñîí áà óóëçàëòàíä International Snow Leopard Trust, Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìèéí Áèîëîãèéí õ¿ðýýëýí, Õàð-Óñ íóóðûí ÁÖÃ, Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Ñàí, Steppe Forward Programme, ͯÁÕÕ-èéí Àëòàé Ñàÿíû òºñºë, Áàéãàëü Îð÷íûã Õàìãààëàõ Àãåíòëàã, Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü, Õîâäûí Èõ Ñóðãóóëü çýðýã áàéãóóëëàãóóä áîëîí áàéãàëü õàìãààëàã÷èä îðîëöîâ. Ýäãýýð óóëçàëòóóäààð äàðààõ ç¿éë¿¿ä äýýð àíõààðàâ. ¯¿íä: 1) óëèðëûí øèëæèëò õºäºë㺺í áîëîí í¿¿äýë, ÿëàíãóÿà õàõèð ºâºë õýðõýí í¿¿äýëëýäýã òóõàé; 2) õ¿í àì áàãà áîëîí ºíäºð íÿãòøèëòàé íóòàãò áºõºí áîëîí ìàëûí õîîðîíäûí èäýø òýæýýëèéí ºðñºë人í; 3) áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí áàéäëûã ¿íýëýõ áîëîâñðîíãóé àðãà ç¿éã áîëîâñðóóëàõ; 4) áèå ã¿éöñýí áºõºí áîëîí ÿíçàãàíû ¿õýë õîðîãäîë ò¿¿íä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ; 5) ãåíåòèê; 6) áºõºíã óñòàæ ¿ã¿é áîëñîí íóòàãò íü ñýðãýýí íóòàãøóóëàõ áîëîìæ; 7) Ìîíãîëûí ñóäëàà÷èä, îþóòíóóä, áàéãàëü õàìãààëàã÷äàä ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëæ òýäãýýðèéí ÷àäàâõèéã íýìýãä¿¿ëýõ, îðîí íóòãèéí õ¿ì¿¿ñä áºõºí õàìãààëëààñ àøèã õ¿ðòýõ áîëîìæèéã õºãæ¿¿ëýõ çýðýã áîëíî.

“Wildlife of the steppe” íèéãýìëýãèéí áºõºí ãàðøóóëñàí òóðøëàãà À.Ä.Ëèïêîâè÷. Ðîñòîâ ìóæèéí “Wildlife of the steppe” íèéãýìëýã

2004 îíä Ðîñòîâ ìóæèéí Îðëîâ ä¿¿ðýãò áàéðëàõ Êóíäó÷åíñêèé òîñãîíä áºõºí ãàðøóóëæ ýõýëñýí. Óã ñóäàëãààíû àæèë íü “Wildlife of the steppe” íèéãýìëýã áîëîí Îðëîâ ìóæèéí çàñàã çàõèðãààíû äýìæëýãòýéãýýð ÿâàãäàæ áàéíà. Øèíæëýõ óõààíû çºâëºõººð Îðîñûí Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìèéí ªìíºäèéí Òºâ àæèëëàæ áàéãàà áºãººä õàðèí ñàíõ¿¿æèëòèéã “Áàøíåôò-Þã” êîìïàíèóäûí á¿ëýã õèéæ áàéíà. Õàëèìàãèéí Çýðëýã Àìüòíû Òºâ (ÇÀÒ) äýõ áºõºí ¿ðæ¿¿ëãèéí ãàçðààñ 2004 îíû 10 ñàðûí 9-íä òàâàí ñàðòàé 5 ýð, 5 ýì íèéò 10 áºõºíã ÇÀÒ-ûí çàõèðàë Þ.Í.Àðûëîâûí óäèðäëàãààð àâ÷èðñàí.

Áºõºíãèéí ìýäýý

Ýäãýýð àìüòäûã òîð àøèãëàí áàðüæ, õ¿ëýýä òàéâøðóóëàõ òàðèàãààð òàðüæ, ºâñ çàññàí à÷ààíû ìàøèíààð òýýâýðëýí àâ÷èðñàí. Áºõºíãèéí ÿíçàãàíóóäûã 15õ18 ì-èéí õýìæýýòýé òºìºð äýýâýð á¿õèé çàäãàé ãóðâàí ÷èíãýëýãò ñóëëàí òàâüñàí. Ýäãýýð ÷èíãýëýãí¿¿ä íü ÿíçàãà ãýìòýõýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëñýí çóóâàí õýëáýðòýé. Àæèãëàëò ñóäàëãàà õèéõýä çîðèóëñàí öàìõàãèéã òºâ ÷èíãýëýãíèé îéðîëöîî áàéðëóóëñàí. Ýõíèé äîëîî õîíîãò òýýâýðëýëòýýñ áîëæ õî¸ð ýì ÿíçàãà ¿õñýí. Çàäëàí øèíæèëãýýãýýð îëîí òîîíû öóñ õóðàëò áîëîí ñòðåññýä îðñíûã òîãòîîæýý. Ýð ÿíçàãàíû ãóðàâ íü äîãîëîí: òýäãýýðèéí íýã íü õºë äýýðýý çîãñîæ ÷àäàõã¿é áàéñàí. ¯ëäñýí ýì ÿíçàãàíóóäûí íýãíèéõ íü óðä õºë õóãàðñàí. Áèäíèé áîäëîîð áîë ÿíçàãà áàðèõ ÿâöàä àâñàí ãýìòëýýñ áîëñîí. Ó÷èð íü àìüòäûã òîðîíä îðòîë íü õººñºí áºãººä òîðîíä îðñíû äàðàà ÿíçàãàíóóä ñóëëàí òàâèõ õ¿ðòýë çóãòàõûã îðîëäîí òèé÷èëæ áàéñàí. Àìüòäûã ñóëëàí òàâüñíû äàðàà ºäºð á¿ð àæèãëàëò ñóäàëãàà õèéñýí. Ñýð¿¿ îðæ ýõëýõýä ÿíçàãàíóóäûí ºâëèéí ¿ñ óðãàæ äóóññàí áà ¿¿íèéã áèåèéí æèíãèéíõ íü ººð÷ëºëòººñ õàðàõàä èëýðõèé þì. Îðîîíû ºìíºõºí 11 ñàðûí 13-íä Õàëèìàãààñ áèå ã¿éöñýí áºõºíãèéí îîíî àâ÷èðñàí áà óã îîíûã ãóðâàí øàðãàã÷èí á¿õèé õàøààíä ñóëëàí òàâüñàí. 12 ñàðûí 27-íä îîíî øàðãàã÷èíãóóäûã ýýðýõ ¿éëäýë ¿ç¿¿ëýõýý áîëüñîí. 1 ñàðûí 12-15 íû õîîðîíä áºõºí ìàëëàã÷ õºë íü õóãàð÷ ýäãýðñýí øàðãàã÷èí Æåéäè îðîîíä áýëýí áîëñíûã îëæ õàðñàí. 1 ñàðûí 12-íû ºã뺺 òýæýýë òàâüæ áàéõ ¿åä óã øàðãà÷èí ÷àíãààð îðèëæ áàéñàí áà ¿¿íä íü áèå ã¿éöñýí îîíî õàðèó ºã÷ áàéñàí. Òºìºð õàíààð òóñãààðëàãäñàí çàëóó îîíîíóóä ÷àíãààð îðèëîí ÷èìýý ãàðãàæ áàéñàí. Æåéäè áàãà çýðýã îíãîðõîé áàéñàí õàøààíû õààëãûã ýâäýõèéã îðîëäñîí áºãººä ýíýõ¿¿ çàí òºðõ ºìíº íü òýìäýãëýãäýæ áàéãààã¿é. Õºë íü äîãîëîí íýã îîíîíû áèåèéí áàéäàë áóñäààñàà òààðóó áàéñàí õýäèé ÷ 1-ð ñàðä çàëóó îîíîíóóä õîîðîíäîî ìºðãºëäºí òîãëîæ ýõýëñýí. Ãóðâàí øàðãàã÷èí á¿ãäýýðýý õýýë àâñàí. Àíõíû ÿíçàãà 5 ñàðûí 17-íû 18 öàãò òºðñàí áà 1 öàã 30 ìèíóòûí äîòîð õºë äýýðýý çîãñîí äóóãàð÷ ýõýëñýí. Õî¸ðäàõü ÿíçàãà 5 ñàðûí 19-íä òºðñºí áà õàðèí Æåéäè 6 ñàðûí 14-íä ÿíçàãàëñàí.

2005 îíû 10 ñàðûí ýõýýð áºõºí ¿ðæ¿¿ëýõ òºâä “Ñòåïíîé” íººö ãàçðààñ 5 ñàðä áàðüñàí 5 ñàðòàé 10 ÿíçàãûã òýýâýðëýí íýìæ àâ÷èðñàí. Øèíýýð àâ÷èðñàí ÿíçàãàíóóäûã õàëààãóóð á¿õèé õîðîãäîõ áàéðòàé çàäãàé òàëáàéä òóñàä íü õàøñàí. 2005 îíû 12 ñàðä ºìíºõ æèëèéí îîíîíóóä ò¿ðýìãèé çàí òºðõ ¿ç¿¿ëæ ýõýëñýí. Òýäãýýðèéí íýã áîëîõ áóñäààñàà ìýäýãäýõ¿éö òîì áèåòýé îîíî èëò äàâàìãàéëàí ò¿ðýìãèéëæ ýõýëñýí. 12 ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð õàìãèéí ñóë äîðîé îîíî ¿õñýí áà çàäëàí øèíæèëãýýãýýð öóñ õóðàëò áîëîí øàðõ àâñàí óë ìºð èëýðñýí. 2005 îíû 12 ñàðûí 24-íä àìüòäûí áèåèéí áàéäëûã ¿çýõýä á¿ãä ñàéí áàéñàí. Çóðãààí øàðãàã÷èíã øèæë¿¿ëýí íýã îîíîíû õàìò çàäãàé òàëáàéä õàøñàí. Îîíî îðîîíû ¿åèéí çàí òºðõ ¿ç¿¿ëñýí áà ¿¿íèé íýã íü ñ¿ðýã ¿¿ñãýõ ÿâö áºãººä õàðèí çàëóó îîíîíóóä ìºí ë õîîðîíäîî ìºðãºëäºæ òîãëîæ ýõýëñýí. 2005 îíû 12 ñàðûí ñ¿¿ë÷ ãýõýä áºõºí ¿ðæ¿¿ëýõ òºâä íèéò 14 áºõºí áàéëàà.

Çóðãèéã À.Ëèïêîâè÷. Çàëóó áºõºíä òýæýýë òàâüæ áàéíà

Óñòþðòûí òýãø ºíäºðëºã ãàçàð äàõü áàéãàëèéí õèéã àøèãëàõ íü áºõºíãèéí øèíý àþóë çàíàë ìºí ¿¿?

Åëåíà Áûêîâà1, Àëåêñàíäð Åñèïîâ1, Ðóñòàì Ìóðçàõàíîâ2

1Óçáåêèéí Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìèéí Àìüòàí ñóäëàëûí õ¿ðýýëýí 2 “Àðìîí” Ýêîëîãèéí õóóëèéí òºâ

Óçáåêñòàí óëñ áàéãàëèéí õèéí íººöººðºº äýëõèéä 8-ð áàéð ýçýëäýã. Íèéò 2.44 òðèëëèîí êóá.ì áàéãàëèéí õèéí íººöòýéãýýñ 1.7 òðèëëèîí êóá.ì-íü Óñòþðòàä áàéäàã. Ýíýõ¿¿ òýãø ºíäºðëºã ãàçàð 250 ç¿éë ñýýðòýí àìüòàä á¿õèé áàõàðõìààð õîñã¿é áàéãàëèéí áàÿëàãòàé. Ýäãýýðèéí ò¿ëõ¿¿ð ç¿éë àìüòäûí íýã áîë áºõºí þì. Ýíýõ¿¿ íóòàã ìàø àëñëàãäìàë, ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí òºâøèí äîîãóóð, õàðüöàíãóé áàãà õºíäºãäñºí õîñã¿é ýêîñèñòåìòýé. Õýäèé òèéì ÷ “Àðàë” äàëàéí áàéãàëèéí ãàìøèã íü ýäèéí çàñãèéí õ¿íä íºõöºë áàéäëûã õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí ò¿âøèíã äîðîéòóóëàõ çàìààð óëàì äîðäóóëæ, óëìààð àæèëã¿éäýë ¿¿ñ÷ ýíý íü çýðëýã áàéãàëüä õàëäàõ ãîë øàëòãààí áîëñîí. ßëàíãóÿà áºõºíã õóëãàéãààð àãíàõ ÿâäàë ýðñ èõýññýí. Ãýñýí õýäèé ÷ áºõºíãèéí õóâüä õóëãàéí àí áîë äàí ãàíö àþóë çàíàë áèø þì. Îðîñ, Óçáåêñòàíû õàìòàðñàí òºñë¿¿äèéí õýðýãæèëòýýð îðîí íóòãèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðûí õºãæèë äýýøèëæ áàéãàà áºãººä ýíý íü áºõºíãèéí ïîïóëÿöèä ó÷èð÷ áîëîõ áîëîìæèò àþóë çàíàë þì.

Õî¸ð õèé äàìæóóëàõ õîîëîé (Òºâ Àçè-Òºâ, Áóõàð-Óðàë)-ã Óñòþðòûí òýãø ºíäºðëºã äóíäóóð áàðüæ áàéíà. Êèð-Êóç, Òóëåé, Êàðàêàëïàêèà, Êóáëà-Óññóð ãýñýí äºðâºí õèé øàõóóðãûí ñòàíö ýíä ¿éë÷èëäýã. ¯¿íýýñ ãàäíà Óçáåêñòàíû ¿íäýñíèé òîìîîõîí êîìïàíè áîëîõ “Óçáåêíåôòåãàç”-íü Îðîñûí ãîë êîìïàíèóä áîëîõ Ëóêîèë áîëîí Ãàçïðîì-òàé õàìòðàí Óñòþðòûí òýãø ºíäºðëºã ãàçàðò èõ õýìæýýíèé áàéãàëèéí õèé îëáîðëîõîîð òºëºâëºæ áàéíà. Ëóêîéë êîìïàíè íü Êóíãðàäûí õýñýãò õàéãóóë ñóäàëãàà õèéõýýð áîëñîí áºãººä õèéí áîëîí õèìèéí öîãöîëáîð, õî¸ð øàõóóðãûí ñòàíö, 200 êì õèéí ãîë õîîëîé áîëîí õî¸ð ¿éëäâýðëýëèéí õýñãèéã 2010 îí ãýõýä áàðèõààð òºëºâëºæ áàéíà. ¯íäýñíèé òîìîîõîí êîìïàíè áîëîõ Óçáåêíåôòåãàç áîëîí Îðîñûí Ãàçïðîì êîìïàíèóä Óñòþðòûí òýãø ºíäºðëºã ãàçàð äàõü õèéí íººöèéã ñóäëàõàä õàìòðàí àæèëëàõ, ìºí ò¿¿í÷ëýí áàéãàëèéí õèé òýýâýðëýõ òóõàé õîîðîíäûí ãýðýýíä 2002 îíä ãàðûí ¿ñýã çóðñàí. Øàðïàò äàõü õèéã áîëîâñðóóëàõ òóõàé ãýðýýíä àëü õýäèéí ãàðûí ¿ñýã çóðñàí. Óðãà, Êóàíèø áîëîí Àê÷àëàêèéí õèé îëáîðëîõ òóõàé äàðàà÷èéí ãýðýýã 2006 îíû äóíäóóð áàéãóóëàõààð òºëºâëºæ áàéíà. Ãàçïðîì êîìïàíè íü Åâðîï ðóó ýêñïîðòîëæ áóé áàéãàëèéí õèéí ºñºí íýìýãäýæ áóé õýðýãöýýã õàíãàõûí òóëä Òºâ Àçèéí õèéã îëáîðëîõ øààðäëàãàòàé ãýíý. ¯¿íèé òóëä Òºâ Àçè-Òºâèéí õèé äàìæóóëàõ ãîë õîîëîéí Óçáåê äýõ õýñãèéã çàñâàðëàæ

Òóëåé õèéí áààçûí îéðîëöîîõ õèéí äýëáýðýëò. Çóðãèéã À.Åñèïîâ Óçáåêèñòàíû õèé äàìæóóëàõ ñ¿ëæýýã øèíý÷ëýõýýð òºëºâëºæ áàéíà. 2007 îíû ýõýýð Ãàçïðîì êîìïàíè õèé äàìæóóëàõ õîîëîéí ºðãºòãºë àæëûã õèéæ ýõýëíý.

Óçáåêèñòàí äàõü Îðîñûí ººð íýãýí áèçíåñ áîë ºìíº íü British Trinity Energy-ä õàðúÿàëàãääàã áàéñàí UzPEC LTD êîìïàíè þì. Óçáåêíåôòåãàç áîëîí UzPEC LTD êîìïàíèóä Óñòþðòûí òºâ õýñýãò õèéí íººöèéã ñóäëàõ àæëûã õèéõýýð òºëºâëºæ áàéñàí áà àæèë íü àëü õýäèéí ýõýëæýý. Ýíý á¿ãäýýñ ¿çýõýä Óñòþðòûí òýãø ºíäºðëºã ãàçàðò îéðûí èðýýä¿éä áàéãàëèéí õèéí îëáîðëîëò áîëîí ò¿¿íòýé õîëáîîòîé áóñàä ¿éë àæèëëàãààíóóä íü õ¿íä äàðàìòûã áèé áîëãîíî. Óëìààð óã á¿ñ íóòãèéí áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàëä àñàð õóðäòàéãààð íºëººëæ ýõëýõ íü çàéëøã¿é þì. Óñòþðòûí òýãø ºíäºðëºã ãàçðûí Êàðàêàëïàê õýñýã áîë Êàçàõñòàíààñ í¿¿äýëëýí èðñýí áºõºí ºâºëæäºã ãîë íóòàã þì. Óã á¿ñ íóòàãò ãàçðûí òîñ áîëîí áàéãàëèéí îëáîðëîëò õóðäàöòàé õºãæèæ áàéõ 1960-1970 ààä îíû ¿åä õèé äàìæóóëàõ õîîëîéíä çîðèóëæ óõñàí øóóäóóíä áºõºí óíàæ ¿õñýí òîõèîëäîë èõýýð á¿ðòãýãäýæ, ýíý íü áºõºíãèéí ¿õýë õîðîãäëûí äèéëýíõ õóâèéã ýçýëæ áàéñàí. Ãåîëîãè÷èä ãàçðûí òîñ áîëîí õèéí õàéãóóë ñóäàëãàà õèéæ áàéõ ¿åäýý áºõºíã õóëãàéãààð èõ õýìæýýòýé àãíàæ áàéñàí íü òýìäýãëýãäñýí áàéäàã. Òýð ¿åä áºõºíãèéí á¿õýë á¿òýí ñ¿ðãèéã çºâõºí çóãàà áîëãîí àãíàæ áàéñàí íü õàðãèñ õÿäëàãûã ñàíàãäóóëäàã.

Áºõºíãèéí ìýäýý

Îäîî ¿åä õèé äàìæóóëàõ õîîëîéí ñàëáàðóóäûã ãàçàð óõàí ñóóëãàñàí íü áºõºíãèéí í¿¿äýëä òèéì ÷ íîöòîé ñààä õààëò áèø þì. Ãýñýí õýäèé ÷ áºõºíãèéí òîî òîëãîé öººðñººð áàéãàà áà áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí ¿õýë õîðîãäîëä íºëººëºõ áóñàä õ¿÷èí ç¿éëñèéã òîãòîîõ íü ÷óõàë þì. Áèä äýýð äóðäñàí áºõºíãèéí í¿¿äëèéí çàìä áàéðëàõ Óðãà áîëîí Êóàíèøè, ìºí áºõºíãèéí ºâºëæäºã ãàçàðò áàéðëàõ Øàõïàòèéí áàéãàëèéí õèéí îðä ãàçðóóäûã îíöëîí àíõààð÷ áàéíà. Óññóð äàõü áºõºíãèéí ïîïóëÿöèä áàéãàëèéí õèéí îëáîðëîëò õýðõýí íºëººëæ áóéã ñóäëàõ íü øèéäâýðëýõ à÷ õîëáîãäîëòîé áºãººä óëìààð áºõºíä íºëººëæ áóé ñºðºã íºëººã áàãàñãàõ áîëîìæòîé. Õýðýâ ýíýõ¿¿ ñºðºã íºëººã áàãàñãàõ àðãà õýìæýýã àâàõã¿é áîë áèäíèé òààìàãëàæ áóéãààð ýäãýýð òºëºâëºãäñºí òºñë¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãààãààð áºõºíãèéí ¿ðæäýã, í¿¿äýëëýäýã, ºâºëæäºã öºì íóòãóóä äîðîéòîëä îðíî. ¯¿íèé òóëä äýýðõè õèé áîëîí ãàçðûí òîñ îëáîðëîäîã êîìïàíèé àæèë÷èä áîëîí óäèðäëàãóóäàä ýêîëîãèéí áîëîâñðîë îëãîæ, áàéãàëü õàìãààëàëä òàòàí îðîëöóóëàõ õýðýãòýé. Îðîñûí Ëóêîéë áîëîí Ãàçïðîì êîìïàíèóä áàéãàëü îð÷èíä àíõààðëàà õàíäóóëæ, áºõºí õàìãààëàõ ¿éë õýðýãò õàìòðàí àæèëëàíà ãýäýãò áèä íàéäàæ áàéíà.

Òºñëèéí ýðãýí òîéðîíäÒºñëèéí ýðãýí òîéðîíä

Õàëèìàãèéí èðãýäèéí àìüæèðãààã ñàéæðóóëàõ òºñºë õýðýãæèæ áàéíà Íèéãýì ýäèéí çàñãèéí 1990 îíû õÿìðàëààñ áîëæ Õàëèìàãèéí ìàëûí òîî òîëãîé îãöîì áóóð÷, õ¿í àì ÿäóóðàëä îðñîí. Àìüæèðãààíû ò¿âøèí áóóðñàí íóòãèéí èðãýä õóëãàéí àí õèéõýä õ¿ð÷ ýíý íü áóñàä õ¿÷èí ç¿éëòýé õàìòðàí áºõºíãèéí ïîïóëÿöèä àñàð ìóó ¿ð äàãàâàð àâ÷èð÷ àþóëòàé áàéäàëä îðñîí. Ýíý íºõöºë áàéäëûã ñàéæðóóëàõûí òóëä “¯õðèéã Õàëèìàãèéí áºõºíã õàìãààëàõ õýðýãë¿¿ð áîëãîõ íü” ñýäýâò Íýãäñýí Âàíò Óëñûí Áàéãàëü îð÷íû ñàëáàðûí ÕÕÀß-íû “Áàéãàëü Îð÷íû Æèæèã Òºñë¿¿äèéí õ¿ðýýíä ñàíõ¿¿æèãäýæ áóé òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Ñóäàëãààíû áàãèéã Õàëèìàãèéí Çýðëýã Àìüòíû Òºâèéí çàõèðàë Þðèé Àðûëîâ óäèðäàí ÿâóóëæ, Íýãäñýí Âàíò óëñûí Ýçýí Õààíû êîëëåæ õàìòðàã÷ààð íü àæèëëàæ áàéíà. Õàðèí Ìîñêâà äàõü Áðèòàíû ýë÷èí ñàéä óã òºñëèéã óäèðäàæ áàéíà. Äàðâèíû ñàíàà÷ëàãà òºñºë (“Áºõºíãèéí ìýäýý” ñýòã¿¿ëèéí 2005 îíû 1-ð äóãààðûã ¿ç) õýðýãæèæ áàéõ ¿åä áèä “×¸ðíûå Çåìëè” øèì ìàíäëûí íººö ãàçðûí îéðîëöîî àìüäàðäàã íóòãèéí èðãýäýýñ õ¿ì¿¿ñèéí àìüæèðãààã ñàéæðóóëàõûí òóëä þó õèéâýë çîõèñòîé âý ãýæ àñóóæ áàéñàí. Îðîí íóòãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí ãîë õ¿÷èí ç¿éë áîë ìàë àæ àõóéã ñàéæðóóëàõ ÿâäàë ãýæ èõýíõ õ¿ì¿¿ñ õàðèóëñàí. Õºãæëèéí àãåíòëàãóóäûí õýðýãæ¿¿ëæ áàéñàí “rotating cow” ñèñòåìèéã àøèãëàí èðãýäèéí àìæèðãààã ñàéæðóóëàõààð øèéäñýí. Ýíýõ¿¿ òºñëèéí õ¿ðýýíä îðîí íóòãèéí èðãýäèéí ººðñ人 ñîíãîñîí ãýð á¿ë¿¿äýä òºñ뺺ñ ¿õýð îëãîñîí. Õýðýâ òîõèðîëöñîí õóãàöààíä ýì òóãàë òºðâºë ò¿¿íèéã “cow bank” ðóó èëãýýæ òýíäýýñýý äàðààãèéí ãýð á¿ëä òàðààæ ºãºõ

Òºñëèéí ãàçàðò. Ç¿¿í òàëààñ: Þðèé Àðûëîâ, Àííà Øóãàëèåâà, Ìèëíåð-ÿëëàíä, Öåáèêîâèéí ãýð á¿ë. Çóðãèéã Àííà Ëóùåêèíà (ç¿¿í); ªã뺺íèé ñààì. Çóðãèéã Þðèé

Àðûëîâ (áàðóóí)çàìààð òºñëèéí ¿éë àæèëëàãààã ýðãýëòýíä îðóóëñàí. Òîñãîíîîñ ñîíãîãäñîí ýäãýýð á¿ë¿¿ä íü òýäãýýðèéí õýðýãöýý, øààðäëàãà áîëîí áºõºíã õóëãàéãààð àãíàõ ÿâäàëòàé òýìöýõ òàë äýýð çºâøèëöñºíèé ¿íäñýí äýýð ñîíãîãäñîí. Áèä ßøêóë ä¿¿ðãèéí çàõèðãààòàé õàìòðàí óóëçàëò çîõèîæ íèéãýì ýäèéí çàñãèéí ñóäàëãàà õèéãäñýí áºõºíãèéí òàðõàö íóòàãò îéðõîí áàéðëàäàã õî¸ð òîñãîíä óã òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çñýí. Êóëêóòà òîñãîí íü “׸ðíûå çåìëè” øèì ìàíäëûí íººö ãàçðààñ õîéä ç¿ãò 30 êì çàéòàé áà õàðèí Òàâàí-Ãàøóí íü íººö ãàçðûí áàðóóí õîéä õèëä îéðõîí áàéðëàäàã. Òîñãîí á¿ðýýñ ñîíãîãäñîí íýã á¿ëä ¿íýý îëãîõ áà ñàðàâ÷ áàðèõ, òýæýýë áîëîí áóñàä øààðäëàãàòàé ç¿éëñèéã õóäàëäàí àâàõ, ìºí ìàë ýìíýëãèéí ¿é÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ òóñëàìæààð õàíãàãäñàí. Ýõíèé ãóðâàí æèëä ãàðñàí òóãàëíóóäûã òºñºëä õ¿ëýýëãýí ºãíº. Òîñãîíû èðãýä óã òºñºëä àëü õýäèéí èäýâõòýé îðîëöîæ ýõýëñýí áºãººä ¿¿ãýýð áºõºí õàìãààëàë áîëîí èðãýäèéí àìüæèðãààã ñàéæðóóëàõàä íºëºº ¿ç¿¿ëíý ãýäýãò áèä èòãýæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ òºñëèéí õî¸ðäàõü á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã íü “Çýðëýã Àìüòíû Òºâ”-ä ñóóðèëñàí áºãººä òºñëèéí ¿íäñýí ñ¿ðãèéã õî¸ð ¿íýý, íýã áóõ á¿ðä¿¿ëíý. Ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áîëîâñðóóëàí öàãààí èäýýã îðîí íóòãèéí ñóðãóóëü, öýöýðëýãò íèéë¿¿ëäýã. Òºñºë 2007 îí õ¿ðòýë ñàíõ¿¿æèãäýõ áà òºñëèéí õóãàöàà äóóñàõàä áèäíèé áóé áîëãîñîí ýíýõ¿¿ õºäºëãºõ õ¿÷ íü öààøäûí òîãòâîðòîé èðýýä¿éã àâ÷ðàíà ãýäýãò íàéäàæ áàéíà. Èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë Õàëèìàãèéí “Çýðëýã àìüòíû òºâ“-èéí òºñëèéí çîõèöóóëàã÷ Þ.Àðûëîâ (kalmsaiga@elista.ru), Õàëèìàãèéí Ýêîëîãèéí òºñë¿¿äèéí òºñâèéí àæèëòàí, óã òºñëèéí õàìòðàã÷ Îëüãà Îáãåíîâà (centercep@yandex.ru), Ëîíäîíû Ýçýí Õààíû Êîëëåæèéí Å.Æ Ìèëíåð Ãóëëàíä (e.j.milner-gulland@imperial.ac.uk) íàðòàé õîëáîî áàéðèíà óó!

Áèä åðòºíöèéã èë¿¿ ñàéí, ýåëäýã áîëãîõ ¸ñòîé – Õàëèìàãèéí TNT òºñºë

2003 îíû ýõýýð TNT-Express êîìïàíè íü Õàëèìàãèéí “Çýðëýã Àìüòíû Òºâ”èéí ¿éë àæèëëàãààíä ñàíõ¿¿æèëò îëãîâ. Óã ñàíõ¿¿æèëò íü øèíýýð òºðñºí áºõºíãèéí ÿíçàãàíä ÷àíàðòàé òýæýýë òàâüæ ºãºõ, õàøààã íü ñóíãàæ ÿíçëàõ, îðîí íóòãèéí èðãýäèéí áàéãàëü õàìãààëëûí òàëààðõ ìýäëýãèéí ñàéæðóóëàõàä çàðöóóëàãäàíà. ¯¿íýýñ ãàäíà óã êîìïàíè ººðñäèéí ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äèéã áºõºí õàìãààëàëä òàòàí îðîëöóóëæ “Áºõºíã õàìãààë” ñýäýâò òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.

TNT-Express êîìïàíè íü ººðñäèéí ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èääýý “¯éë÷ë¿¿ëýã÷èéí øóäàðãà àðãà õýìæýý” ìàÿãòûã èëãýýæ ýðãýæ èðñýí ìàÿãò òóòìààñ 20 åâðîã Õàëèìàãèéí “Çýðëýã Àìüòíû Òºâ”ä õàíäèâëàæ áàéíà. Æèë èðýõ òóòàì îëîí òîîíû ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ ýíýõ¿¿ òºñºëä èäýâõòýé íýãäýæ áàéíà. Èë¿¿ ìýäýý àâàõûã õ¿ñâýë UNESCO/MAB-èéí Àííà Ëóùåêèíà (mab.ru@relcom.ru)-òàé õîëáîî áàðèíà óó.

____________________________________________

Áºõºíãèéí ìýäýý

Îðîñûí áºõºíã õàìãààëàõàä ÀÍÓ òóñàëæ áàéíà

Áºõºíãèéí ìýäýý ñýòã¿¿ëèéí 2-ð äóãààðò íèéòýëñíèé äàãóó Àìåðèêèéí “Fish and Wildlife Serivce” àëáà íü Îðîñûí áºõºí õàìãààëàëä çîðèóëæ òýòãýëýã îëãîñîí. Ýíýõ¿¿ òýòãýëýã íü “׸ðíûå çåìëè” øèì ìàíäëûí áàéãàëèéí íººö ãàçðûí áàéãàëü õàìãààëàã÷äûã ðàäèî áîëîí õýýðèéí áàãàæ òåõíèêýýð õàíãàõ, íººö ãàçðûí ýðãýí òîéðîíä õèëèéí òýìäýã áîñãîõ çýðýãò çàðöóóëàãäàíà.

Ýíýõ¿¿ áºõºíãèéí õàìãààëëûã ñàéæðóóëñàí áàéãàëèéí íººö ãàçàðò áàðóóí õîéä Êàñïèé îð÷ìûí áàðàã á¿õ áºõºíã¿¿ä îðîî áîëîí òºëëºëòèéí ¿åä Ẻãíºðäºã. USFWS áàéãóóëëàãà íü “Large Herbivore Foundation” áîëîí áóñàä èâýýí òýòãýã÷èäòýé õàìòðàí ñàÿõàí íýýãäñýí ßøêóëûí áºõºí ¿ðæ¿¿ëýõ òºâ äýõ çî÷èä õ¿ëýýí àâàõ òàíõèìûí áàðèëãûã ìºí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýâ. Èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë UNESCO/MAB-èéí Àííà Ëóùåêèíà (mab.ru@relcom.ru)-òàé õîëáîî áàðèíà óó.

ÁÍÃ-ûí õèë äýýð. Çóðãèéã Àííà Ëóùåêèíà

Õàëèìàã äàõü Äàðâèíû ñàíàà÷ëàãûí øèíý òºñºë

Äàðâèíû ñàíàà÷ëàãà íü Ëîíäîíû Ýçýí Õààíû Êîëëåæ áîëîí ò¿¿íèé Õàëèìàã äàõü õàìòðàã÷èäàä ñàíõ¿¿æèëò îëãîñíîî çàðëàñàí áà ¿¿ãýýð “Õàëèìàãèéí áºõºí õàìãààëàëä îëîí íèéòèéí îðîëöîîã ¿íýëýõ” òºñëèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ áºãººä óã òºñºë 2006 îíû 5 ñàðûí 1-íýýñ 2007 îíû 12 ñàðûí 31 õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëíý. Ýíýõ¿¿ òºñ뺺ð ºìíº íü õýðýãæ¿¿ëæ áàéñàí Äàðâèíû òºñºë áîëîõ 2003 îíû 4 ñàðààñ 2006 îíû 3 ñàð õ¿ðòýëõ õóãàöààíä ¿ðãýëæèëñýí “Áºõºí õàìãààëëûã ò¿øèãëýí íóòãèéí èðãýäèéí àìüæèðãààã ñàéæðóóëàõ” òºñëèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýõýýð áîëîâ. Óã òºñºë íü áèäíèé ýõíèé òºñëèéí ¿ð ä¿íã ¿íýëæ äàðààãèéí çîðèëãîäîî õ¿ðýõ àìæèëòûí ¿íäýñ áîëñîí.

Øèíý òºñëèéí çîõèöóóëàã÷ààð Å.Æ Ìèëíåð Ãóëëàíä àæèëëàõ áîëíî. Õàðèí Õàëèìàãèéí òàëààñ òºñëèéí çîõèöóóëàã÷ààð Ýêîëîãèéí òºñë¿¿äèéí òºâèéí Îëüãà Îáãåíîâà (centercep@yandex.ru) àæèëëàíà. Òºñëèéí õàìòðàã÷ààð Õàëèìàãèéí Çýðëýã Àìüòíû Òºâ, “׸ðíûå Çåìëè” øèì ìàíäëûí íººö ãàçàð, Äàðìà òºâ, ßøêóëûí ñóðãóóëü, Àðøàíû Õ¿¿õäèéí òºâ áîëîí Ñòåïíîé Çàêàçíèê çýðýã áàéãóóëëàãóóä àæèëëàíà. Äîêòîð À.Ëóùåêèíà óã òºñëèéí çºâëºõººð àæèëëàõààð áîëîîä áàéíà. Ýíýõ¿¿ òºñëèéí çîðèëãî íü: 1/ Áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí ýêîëîãè áîëîí õóëãàéí àíãèéí ñóäàëãààã ¿ðãýëæë¿¿ëæ, ýäãýýð ìýäýýëëèéã áîëîâñðóóëàõ ìýäýýëëèéí ñàí áèé áîëãîõ 2/ ßøêóë äàõü áºõºí ¿ðæ¿¿ëýõ òºâèéí ¿éë àæèëëàãàà, ÿëàíãóÿà çî÷äûí òºâ áîëîí ¿õýð ¿ðæ¿¿ëãèéí òºñëèéã äýìæèõ 3/ Óëñûã õàìàðñàí ºðãºí õýìæýýíèé, õ¿÷èðõýã áîëîâñðîëûí õºòºëáºðèéã õºãæ¿¿ëýõ, ÿëàíãóÿà ýêñêóðñ, ýêîëîãèéí êëóá, õ¿¿õäèéí óðàëäààíûã õºãæ¿¿ëýõ 4/ Áºõºí õàìãààëàëä îðîí íóòãèéí èðãýäèéí ÷èã õàíäëàãûã òîäîðõîéëîí á¿ñ íóòãóóäûí áºõºí õàìãààëàõ àðãà çàìóóäûí õîîðîíäûí ÿëãààã ñóäàëæ, óëìààð õàìãààëëûí ¿ð àøèãòàé õýëáýðèéã òºëºâëºõ 5/ Îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí õýðýãñýë, òàðààõ ìàòåðèàë àøèãëàí áºõºí õàìãààëëûã ñóðòàë÷ëàõ, ÿëàíãóÿà Áóääûí øàøíû ñ¿ñýã áèøðýëèéã áàéãàëü õàìãààëàëä àøèãëàõ 6/ Íýãäñýí âàíò óëñ áîëîí Õàëèìàã äàõü áàéãàëü õàìãààëàõ á¿ëã¿¿äèéí õàìòûí àæèëëàãààã 2007 ýõýýð õºòºëáºð ñîëèëöîîíû øóãàìààð ýð÷èìæ¿¿ëýõ

Èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë Ëîíäîíû Ýçýí Õààíû Êîëëåæèéí Å.Æ Ìèëíåð Ãóëëàíä (e.j.milner-gulland@imperial.ac.uk)-òàé õîëáîî áàðèíà óó!

Áºõºíãèéí òàëààð ñàÿõàí íèéòëýãäñýíÁºõºíãèéí òàëààð ñàÿõàí íèéòëýãäñýí á¿òýýëèéí òîéìá¿òýýëèéí òîéì

Â.Ì Íåðîíîâ, Þ.Í Àðûëîâ, Â.Ñ Áàäìàåâ, À.À Ëóùåêèíà. Òàë õýýðèéí áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ò¿ëõ¿¿ð ç¿éëèéí õàìãààëëûí ýêîñèñòåìèéí áîëîí ãàçàð íóòãèéí õýëáýð (áºõºíãèéí ñóäàëãàà). Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàëä òóñãàé õàìãààëàëòàé ãàçðóóäûí ¿¿ðýã. Ðîñòîâ ìóæèéí Îðëîâñê òîñãîíä 4 ñàðûí 26-28 íä áîëñîí Ðîñòîâñêèéí ÁÍÃ-ûí 10 æèëèéí îéä çîðèóëñàí îëîí óëñûí ýðäýì øèíæèëãýý îíîë-ïðàêòèêèéí õóðëûí á¿òýýë. Ðîñòîâûí Èõ Ñóðãóóëèéí õýâëýõ ¿éëäâýð. 2006. Õóóäàñ 74-77. Áºõºí äýýð ¿íäýñëýí ýíýõ¿¿ ºã¿¿ëýë íü òàë õýýðèéí áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàë, ò¿ëõ¿¿ð ç¿éëèéã õàìãààëàõ, òîî òîëãîéã íºõºí ñýðãýýõýä ýêîñèñòåì áîëîí ãàçàð íóòãèéã õàìãààëàõ õýðýãòýé ãýæ ¿çýæ áàéíà. Èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë Âàëåðèé Íåðîíîâ (mab.ru@relcom.ru)-òîé õîëáîî áàðèíà óó!

Ã.È Ýðäíåíîâ, Ï.Ê Ëóêáàíîâ, Á.Ñ Óáóøàåâ, À.À Ëóùåêèíà, Å.Æ Ìèëíåð- Ãóëëàíä. “Black grounds” ÁÍà äàõü áºõºíãèéí òºëëºõ áîëîí îðîîíû ¿åèéí îíöëîã. Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàëä äàðõàí öààçàò ãàçðóóäûí ¿¿ðýã. Ðîñòîâ ìóæèéí Îðëîâñê òîñãîíä 4 ñàðûí 26-28 íä áîëñîí Ðîñòîâñêèéí ÁÍÃ-ûí 10 æèëèéí îéä çîðèóëñàí îëîí óëñûí ýðäýì øèíæèëãýý îíîë-ïðàêòèêèéí õóðëûí á¿òýýë*. Ðîñòîâûí Èõ Ñóðãóóëèéí õýâëýõ ¿éëäâýð. 2006. Õóóäàñ 344-347.

“׸ðíûå çåìëè” ÁÍÃ, ìºí ò¿¿íèé õºðø çýðãýëäýý ãàçàð íóòãóóäàä 2004-2005 îíä ÿâóóëñàí Äàðâèíû ñàíàà÷ëàãà ñàí (Äóãààð 10/028) áîëîí ÈÍÒÀÑ (äóãààð 03-51-3579) áàéãóóëëàãóóäûí ñàíõ¿¿æ¿¿ëñýí áºõºíãèéí òºëëºëò, îðîîíû ¿åèéí õýýðèéí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í. Ýíýõ¿¿ ºã¿¿ëýë íü áºõºíãèéí îðîî áîëîí òºëëºëò áîëäîã ãàçàð íóòãóóä íü åðºíõèé人 äàâõöäàã áà áàðóóí õîéä Êàñïèéí ðàéîíä òàðõñàí áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí 70-80% íü ýíýõ¿¿ íóòàãò òºëëºäºãèéã õàðóóëæ áàéíà. Èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë Àííà Ëóùåêèíà (mab.ru@relcom.ru) õîëáîî áàðèíà óó! *

*ÁÍÃ-ûí 10 æèëèéí îéä çîðèóëñàí îëîí óëñûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé ïðàêòèê èõ õóðëûí á¿òýýëèéã ÁÍÃ-ûí çàõèðàë íî¸í Ë. Êëåç (gzr@orlovsky.donpac.ru) -ýýñ çàõèàëàí àâ÷ áîëíî.