salah bey tar‹h‹’nde kÜltÜr, sanat gÖrÜntÜler‹ · ozan,dizi kitab›nda sanat...
TRANSCRIPT
![Page 1: SALAH BEY TAR‹H‹’NDE KÜLTÜR, SANAT GÖRÜNTÜLER‹ · Ozan,dizi kitab›nda sanat dünyam›zda denemeci Salah Birsel bir yaflananlar›, kültür tarihimizin ilginç olaylar›n›,](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041513/5e29883ecc49543cea0cebde/html5/thumbnails/1.jpg)
64
Büyük Yap›tlar›m›zKonur Ertop
OOzan, denemeci Salah Birsel birdizi kitab›nda sanat dünyam›zdayaflananlar›, kültür tarihimizin ilginçolaylar›n›, bütün bunlara sahne olmuflçevreleri anlatt›. Bu yap›tlar›n› “SalahBey Tarihi” ad› alt›nda toplad›.
SALAH BEYTAR‹H‹’NDEKÜLTÜR, SANATGÖRÜNTÜLER‹...
![Page 2: SALAH BEY TAR‹H‹’NDE KÜLTÜR, SANAT GÖRÜNTÜLER‹ · Ozan,dizi kitab›nda sanat dünyam›zda denemeci Salah Birsel bir yaflananlar›, kültür tarihimizin ilginç olaylar›n›,](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041513/5e29883ecc49543cea0cebde/html5/thumbnails/2.jpg)
65
sözcük hokkabaz›y›m.” diyen yazar,kendine özgü bir sözlük gelifltirmifltir.Çal›flma yöntemini, “Biz yeryüzündeolup biten f›rdalar› alt alta dizmektenbaflka bir fley yapm›yoruz. Ama onlar›süllüm-sako’lu, bidi-bidi bako’lu elek-ten geçirdikten ve sirke sar›msak veince çekilmifl cevize yat›rd›ktan sonraf›flt›kl›yoruz. Bir de yeni bir çeflni,
Befl kitapta tamamlanan bu diziyle ilgili olarak fluaç›kamay› yapm›flt›r: “Edebiyatç›lar›n toplaflt›klar›yerleri yazmak isterken Kahveler Kitab› ile AhBeyo¤lu vah Beyo¤lu ortaya ç›kt›. Ah Beyo¤lu...’nunson bölümü, Bo¤aziçi’nden bahseder; Ruflen Eflrefokulu as›p, yaya taa Beykoz’da oturan AbdülhakHâmit’i görmeye gider, onu anlatmakla bafllam›flt›mBo¤aziçi’ne, üç kitapta bitirdim;
BBo¤aziçi fi›ng›r M›ng›r, Sergüzeflt-i
Nono Bey ve Elmas Bo¤aziçi,
‹stanbul-Paris...
Dizide, gidip geldikleri kahveler,içkievleri, yaflad›klar› semtler anlat›l›r-ken yazarlar›n birbirleriyle iliflkileri,kiflilik özellikleri, yaflamlar›, yap›tlar›renkli çizgilerle canland›r›lm›flt›r.Yazar›n, Tanzimat dönemine kadaruzanan tarih olaylar›yla, geçmifl dö-nem insanlar›yla ilgili birbirinden il-ginç ayr›nt›lar için yüzlerce kaynaktanyararland›¤› görülür. Kitap sonlar›ndagösterilen “Kaynakça” bölümleri, top-lam 25 sayfay› bulmaktad›r.
Yazar nas›l çal›flt›¤›n› aç›klarken,“Biz gördüklerimizi ve duyduklar›m›-z› yaz›yoruz. Kendi düfl dünyam›zdanbir fleyler katm›yoruz. Yaln›z Türkçe-nin haddeden geçirilmiflini veriyoruz.Üstüne de yergi ve saraka tozlar› ser-pifltiriyoruz,” demektedir.
fiiirlerinde oldu¤u gibi, ozan›n dene-melerinde, “tarih”inde de anlat›m›alaysamal›d›r. Kendine özgü, e¤lendi-rici bir dil kurmufltur. “Ben sözcükle-rin ard›ndan koflan bir yazar›m. Bir
BD fiUBAT 2013
![Page 3: SALAH BEY TAR‹H‹’NDE KÜLTÜR, SANAT GÖRÜNTÜLER‹ · Ozan,dizi kitab›nda sanat dünyam›zda denemeci Salah Birsel bir yaflananlar›, kültür tarihimizin ilginç olaylar›n›,](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041513/5e29883ecc49543cea0cebde/html5/thumbnails/3.jpg)
yeni bir a¤›z kat›yoruz ki bu, on yüzbin y›l geçse kimsede kolay kolaygörünemez,” diye aç›klar...
Dizinin ilk ad›mlar›ndan Ah Beyo¤-lu Vah Beyo¤lu’ndan söz ederken,“Bu kitap Beyo¤lu’nu anlat›r. Ad›mbafl›nda p›k p›k gülmeler, ku¤urmalar,gürlemeler, vakvaklamalar, koflturma-lar, ahlamalar, kalg›malar, ifildeme-ler, cakcaklanmalar. Ama en çok daedebiyat kahveleri bafl› çeker. Yeriüst köfle olan ozanlar, ressamlar, ga-zeteciler, tiyatrocular, k›sacas› güzel
yazanlar, güzel konuflanlar çok var›r,çok gelir.
Bu kitaba bir edebiyat tarihi gözüile bak›lsa da yeridir. Çünkü bu kitap-ta yazarlar›n sanat anlay›fllar›ndan,edebiyat dergilerinden, fliir ak›mlar›n-dan da aç›lm›flt›r. Demek isteriz ki bukitap bir edebiyat kufla¤›n›n tarihidir,”diyordu.
Nisuaz Pastanesi’nde toplananyazarlardan tarihçi Emin Ali Çavl›,“kimsenin on sayfa tarih bilmedi¤ini”öne sürermifl. “Salah Bey Tarihi” ya-zar›, bu sözü de¤erlendiriyor:
“O günlerde bu söz pek ayk›r› ge-lir Birsel’e. ‹ri k›y›m yap›s›yla çevre-sindekilere korku salan bu ihtiyar› birdüflünce züppesi sayar. Sonralar› Bir-sel anlayacakt›r ki, Çavl›’n›n dedikle-rinde büyük bir gerçek vard›r. ‹nsan-lar›n bafl›na gelenler de¤il on sayfa,bir sayfa bile tarih bilmemekten do¤-maktad›r.”
Kendisini flaka yollu, “Efdal-ülmüellifin (yazarlar›n en üstünü) SalahEfendi” diye adland›ran yazar, nas›lbir yap›t kaleme ald›¤›n› son kitab›n
BD fiUBAT 2013
Bu kitaba bir edebiyattarihi gözüyle bak›lsa dayeridir. Çünkü bukitapta yazarlar›nsanat anlay›fllar›n-dan, edebiyatdergilerinden, fliirak›mlar›ndan daaç›lm›flt›r.
![Page 4: SALAH BEY TAR‹H‹’NDE KÜLTÜR, SANAT GÖRÜNTÜLER‹ · Ozan,dizi kitab›nda sanat dünyam›zda denemeci Salah Birsel bir yaflananlar›, kültür tarihimizin ilginç olaylar›n›,](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041513/5e29883ecc49543cea0cebde/html5/thumbnails/4.jpg)
S67
bitiminde yine flaka yollu anlatacakt›r:“Böyle bir tarih bir daha yaz›la-
maz. Ey ‹zmirli Salah Bey onu sen debir daha tartak martak getiremezsin.Çünkü o yaflad›klar›n›, bir daha yafla-yamaz, bir daha bilemezsin. (...) K›sa-cas›, ayr› bir dil, ayr› bir rüzgâr estir-dik. Bu kitap dünyan›n bir ibret evioldu¤unu belirlemek için yaz›ld›. Ak-l›yla düflünüp okuyacaklara yüz binselam.”
Salah Birsel’den “kahve kuflu” de-di¤i eski-yeni meslekdafllar›n›n kahveköflelerinde yüz y›l› dolduran serüven-lerini ö¤reniriz.
“Bunlar yataklar›n› al›p kahveyetafl›nmam›flt›r ama her gün kahvedeüç, befl saatlerini geçirmeden edeme-mifllerdir. Bu kahveler üzerine yapt›¤›incelemeyle bata¤›n bata¤›na sapla-nan bizim zavall› Salah Birsel’i sorar-san›z -ki art›k sorulmal›d›r-o da, lafde¤il, 22 y›l›n› -1940 ile 1962 aras›-ba¤›fllam›flt›r bu kahvelere,” der!
Kaynaklardan titizlikle derledi¤ibilgilerden sonra ken-di yaflam›ndan sayfa-lar açar:
1940’larda genç-yafll›, tutucu-ilericiedebiyatç›lar› biraradaa¤›rlayan Küllük kah-vesi, “Beyaz›t Camii’nin Aksaray’a bakankap›s› alt›nda kuytu,koltukalt› bir yer”dir.Yahya Kemal, FarukNafiz Çaml›bel, Ah-met Hamdi Tanp›nar,Abdülbaki Gölp›narl›,
Reflat Nuri Güntekin, Ahmet KutsiTecer, Suut Kemal Yetkin, Ataç, Abi-din Dino, Arif Dino, Asaf Halet Çele-bi, Arif Kaptan, Bedri Rahmi Eyu-bo¤lu, Sabahattin Kudret Aksal, Ce-lal S›lay, Sait Faik orada görünürler...
‹kbal K›raathanesi, NuruosmaniyeCaddesi’nin bitiminde sol köflede, ca-minin karfl›s›ndad›r. Mütarekede Der-gâh Dergisi yazarlar›n›n (Yahya Ke-mal, Mustafa Nihat Özön, Mustafafiekip Tunç, Ahmet Hamdi Tanp›narHasan Âli Yücel, Ataç vb.) u¤rak yeriolmufltur. 1951’de Adana’dan ‹stan-bul’a göç etmesinden sonra OrhanKemal’in arkadafllar›yla birlikte ençok gelip gitti¤i yerlerden biridir. An-kara Caddesi ile Ebussuut Caddesi’nin kesiflti¤i köfledeki Meserret, Ser-vetifünunculara kucak açm›flt›r. NecipFaz›l, Reflat Nuri, Osman Cemal Kay-g›l›, Nizamettin Nazif, Sait Faik, S.K. Aksal orada görünürler.
Tepebafl›’nda Kanuni esasi K›-raathanesi, yine orada fiehir Tiyatro-
BD fiUBAT 2013
Markiz Pastanesi
![Page 5: SALAH BEY TAR‹H‹’NDE KÜLTÜR, SANAT GÖRÜNTÜLER‹ · Ozan,dizi kitab›nda sanat dünyam›zda denemeci Salah Birsel bir yaflananlar›, kültür tarihimizin ilginç olaylar›n›,](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041513/5e29883ecc49543cea0cebde/html5/thumbnails/5.jpg)
68
sunun tam karfl›s›nda Pelit Kahvesi,Asmal›mescit’te Elit Kahvesi, ‹stiklalCaddesi’yle Kumbarac› Yokuflu’nunbirleflti¤i köflede Lebon Pastanesi,onun karfl›s›nda Markiz Pastanesi,‹stiklal Caddesinde büyük bir binan›n(flimdilerde Akbank Genel Müdürlü-¤ü) alt kat›n› bafltan bafla kaplayanNisuaz Salah Birsel’in anlatt›¤› yerle-rin yaln›zca birkaç›d›r.
1950’lerin sonunda “sosyal realiz-m”i savunan Atilla ‹lhan’›n yerleflti¤iBaylan Pastanesinde Ahmet Oktay,Y›lmaz Gruda, Güner Sümer, AsafÇi¤iltepe gibi gençler, onun çevresin-dedir. Demir Özlü, “Bunalt› edebiyat›”n›n bir temsilcisidir. Solcularla tutucu-lar›n kap›flt›¤› Dram Tiyatrosu olay›-n›n tezgâhland›¤› yer buras›d›r!
Tepebafl› Bahçesi, Taksim bahçesi,Cennet Bahçesi de edebiyatç›lara evsahipli¤i yapm›fl yerlerdendir.
Dizinin sonraki kitaplar›, art›k geniflbiçimde Bo¤aziçi semtlerinde, burada-ki yal›larda yaflananlar› göz önüneserecektir. Elbette alçakgönüllü, yok-sul yazarlar bu gösteriflli çevreye pek
de yaklaflmam›flt›r.Bo¤aziçi fi›ng›r M›ng›r kitab›na
yazar flu sözlerle bafllam›flt›r:“Bu kitap Bo¤aziçi’nin insan ha-
ritas›n› verir. Ona Bo¤aziçi’nin GizliTarihi desek de olur.”
Elbette “vükela (vekiller, devletadamlar›) tarlas›” diye tan›mlad›¤›Bo¤aziçi’nin gösteriflli yal›lar›, dona-n›ml› bahçeleri, mehtap e¤lencelerialçakgönüllü, yoksul edebiyatç›lar›ndünyas›na yak›n de¤ildir:
“Gerçekte Bo¤az, edebiyatç›larakollar›n› pek açmaz. Havafifleklerini,çanakmehtaplar›n›, püskürmelerini,çark›feleklerini onlardan boyuna ka-ç›r›r. Bo¤az padiflahlar›n, ya da padi-flah bendelerinin tarlas›d›r.”
Edebiyatç›lar›n Bo¤aziçi’ne birucundan yaklaflan yaflam› pek s›n›rl›-d›r: “Yazarlar Bo¤az’da lenger olmufl-larsa, kira evlerinde olmufllard›r. Buköflklerin ya da yal›lar›n ço¤u da eski-mifl, eprimifl fleylerdir. (...) Onlar sa¤a,sola pata çakmad›klar›, hep do¤rubildiklerinin do¤rultusunda yürüdük-leri için, birçok büyükten büyük fieh-zade kap›lar, kendilerine kilitli kalm›fl-t›r”
Birsel’in anlatt›klar› tarih araflt›r-mac›lar›n›n kitaplar›ndakilerden ol-dukça ayr›d›r. Ozan-denemeci bu öl-çülü biçili kaynaklardan çekip ç›kar-d›¤› bilgiyi, günümüz okuruna, flakagibi sunmufltur. Diliyle, anlat›m›ylakurallara yançizmekten hofllanm›fl;kiflileri, olaylar› ince bir alayc›l›klakitaplar›na tafl›m›flt›r.
“Biz bu kitapta Bo¤az’›n fl›ng›r›n›anlat›yoruz. Ne ki, zaman zaman, ara-
BD fiUBAT 2013
Dizinin sonrakikitaplar›, art›kgenifl biçimdeBo¤aziçi semtle-rinde, buradakiyal›lardayaflananlar› gözönüne serecektir.
![Page 6: SALAH BEY TAR‹H‹’NDE KÜLTÜR, SANAT GÖRÜNTÜLER‹ · Ozan,dizi kitab›nda sanat dünyam›zda denemeci Salah Birsel bir yaflananlar›, kültür tarihimizin ilginç olaylar›n›,](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041513/5e29883ecc49543cea0cebde/html5/thumbnails/6.jpg)
S
69
ya padiflahlar›n, vükelan›n ve tüm pa-flalar›n t›ng›r›n› da s›k›flt›rd›¤›m›zagöre, Ahmet Esat Paflan›n sadrazam-l›ktan nas›l al›nd›¤›n› da sergileyelimki, çok gülünsün, çok a¤lans›n...”
Salah Birsel kahvelere girip ç›kan,Bo¤az semtlerinden gelip geçen ede-biyatç›lar› konu edinirken onlar›n ya-p›tlar›ndan kiflilik çizgilerini ortayaserer: “Gerçekte Orhan Veli gözba¤c›olmasa bile ad›n› üne kavuflturmakiçin geceyi gündüze katarak planlardüzer. Bu planlar kimi zaman Kad›köyHalkevinde yapt›¤› konuflma s›ras›ndamasan›n üsüne boylu boyunca uzan-mak, kimi zaman da Ahmet Hamdi ileSar›yer’de kay›k safa-s›na ç›km›flken kay›¤›devirip denize düflmekbiçiminde sonuç verir.Hele Orhan Veli, buikinci haber türündenolanlar›n gerçekle il-gisi olmad›¤›na ald›r-maz, sadece bu habe-rin gazete sütunla-r›nda yer almas›nadikkat eder.”
Böylece Sait Faik,‹lhan Berk, Cahit Ir-gat, Orhon Murat Ar›-burnu, Salim fiengil,Nezihe Meriç, Leyla Erbil, SevimBurak, Özdemir Asaf, Cemil Meriç,Oktay Akbal, Faz›l Hüsnü Da¤lar-ca, Sait Faik, Behçet Necatigil, Saba-hattin Kudret Aksal, Rüfltü Onur gibiyazarlar›n kiflilik dü¤ümleri çözülür,yap›tlar› ayd›nlanm›fl olur.
Çevresindeki yazarlardan söz edi-
lirken öne ç›kan, ço¤unlukla SalahBirsel’dir! Cahit S›tk›’n›n Ziya Osma-n’a yazd›¤› bir mektubun Salah Birselile ilgili sat›rlar› sözkonusu olunca“Gerçi o mektup Salah Birsel’i mem-nun edecek nitelikte say›lmaz ama,biz de burada Salah Birsel’in flakflak-ç›l›¤›n› yapacak de¤iliz.” dese de hepbir ad›m önde görünen, biraz dahahakl› ç›kan Birsel’in kendisidir. “Salah Bey Tarihi”ni elefltirel dü-flünce beslemifltir. Yazar meslekdafl-lar›na elefltiriyle yaklafl›rken gülümse-meyi, gülümsetmeyi elden b›rakmaz.Zaman zaman dalg›nl›¤a düflmemiflde¤ildir. Ancak bunlar› önemsemez.“Yaflas›n anakronizm” (yanl›fl zaman-
lama) der! “Salah Bey Tarihi”ndeyazar›n anlat›m›, anlatt›klar›n›n önünegeçmifltir.
Kültürsanat dünyam›za iliflkin bubefl büyük cilt, farkl› kuflaklar, farkl›kültür birikimi olanlar için ö¤retici,e¤lendirici bir kaynakt›r. •
BD fiUBAT 2013
‹lhan Berk, Edip Cansever, Salah Birsel