Univerzitet u Banjoj Luci Tehnoloki fakultet

STRUNI ISPIT

SANACIJA DEPONIJA

Kandidat: Sveto Cviji, dipl. in. tehnologije

1

SADRAJ

SADRAJ..........................................................................................................................2 UVOD................................................................................................................................3 OPTI PODACI O OTPADU ..........................................................................................5 Vrste i definicije otpada ............................................................................................6 Kuda s otpadom? ......................................................................................................7 Zakonodavstvo EU ...................................................................................................9 UTICAJ NEPROPISNO ODLAGANOG VRSTOG OTPADA NA ZDRAVLJE STANOVNITVA..........................................................................................................10 OPIS I SVRHA SANACIJE DEPONIJE........................................................................13 Nain sanacije i rada deponije.................................................................................13 UTICAJ ZAHVATA NA IVOTNU SREDINU...........................................................17 Mjere zatite na ivotnu sredinu..............................................................................18 PROGRAM PRAENJA (MONITORINGA) STANJA IVOTNE SREDINE TOKOM SANACIJE I ZATVARANJA DEPONIJE.....................................................................21 Program monitoringa tokom sanacije deponije.......................................................21 Program monitoringa nakon zatvaranja deponije....................................................21 ISKUSTVA PRI SANACIJI SMETLJITA I IZGRADNJI SANITARNE DEPONIJE KOMUNALNOG OTPADA "SMILJEVII" U SARAJEVU.......................................23 Opti podaci o bivem smetljitu "Smiljevii" i sanacionim radovima ..................23 Monitoring na savremenoj deponiji komunalnog otpada "Smiljevii" ..................26 Proizvodnja elektrine energije iz deponijskog gasa ..............................................27 PRILOG...........................................................................................................................29

2

UVODDonoenjem Zakona o zatiti ivotne sredine, Zakona o zatiti prirode, Zakona o vodama, Zakona o zatiti vazduha i Zakona o upravljanju otpadom te niza drugih podzakonskih propisa na bazi ovih zakona, u Bosni i Hercegovini su stvoreni i zakonski preduslovi za uspostavu integralnog sistema upravljanja otpadom. Prioriteti u upravljanju otpadom su: minimalno nastajanje otpada, smanjenje nastalog otpada po koliini, tretiranje otpada za povrat sirovinskog materijala ili energije iz njega, odlaganje ostatka otpada na sanitarne deponije na ekoloki prihvatljiv nain onih vrsta otpada koje ne podlijeu povratu komponenti, ponovnoj upotrebi ili proizvodnji energije. Za uspostavu integralnog sistema upravljanja otpadom u Bosni i Hercegovini vremena je sve manje, jer svakim danom nastaju nove koliine otpada, koje se odlau najee u neureene deponije otpada, bolje rei smetljita ili odlagalita, koje trajno ugroavaju zdravlje ljudi i ivotnu sredinu. Odlaganje i gomilanje otpada na neureene deponije u Bosni i Hercegovini sigurno nije dugorono prihvatljivo rjeenje. Posljednjih nekoliko godina u Bosni i Hercegovini ine se veliki napori za dostizanje standarda Evropske unije u oblasti integralnog sistema upravljanja otpadom. U ovom smislu doneseni su navedeni ekoloki zakoni, a u toku su intenzivni radovi na projektovanju i izgradnji regionalnih deponija otpada u Zenici, Banjoj Luci, Tuzli, Mostaru i Bihau. U Sarajevu je izgraena i nalazi se u eksploataciji sanitarna deponija otpada "Smiljevii", izgraena po najstroijim kriterijumima Evropske unije. Pod ureenjem deponije se podrazumijeva sanacija postojeeg stanja odlagalita sa svrhom minimizacije postojeih negativnih uticaja koje deponija stvara na ivotnu sredinu, te zatvaranjem. Naime sve do danas se odlaganje otpada uglavnom provodilo nekontrolisano, odnosno na smetljitu se ne provode mjere kojima se smanjuje njegov tetni uticaj na sredinu; procjedne vode nekontrolisano odlaze u podzemlje, ne primjenjuje se dnevno prekrivanje otpada, ne vri se otplinjavanje otpada itd. Nadalje, nema sistema za odvodnju oborinskih voda, ne postoji sistem za gaenje poara, ne prate se uticaji odlagalita na sredinu i sl. Takvo stanje deponije potrebno je to hitnije promijeniti, te preduzeti odgovarajue mjere. Godinama se komunalni te djelomino industrijski opasan i neopasan otpad, na veini deponija, odlagao neprimjereno i na ekoloki neprihvatljiv nain. Naime, nastale koliine otpada odlagale su se nekontrolisano bez primjene bilo kakvih standarda i tehnikih kriterija odlaganja. Uobiajeno je da se otpad urbanih sredina i komercijalni otpad jednim imenom naziva komunalni (optinski) vrsti otpad. U ukupnom otpadu preovlauju industrijski i komunalni otpad, pri emu klasifikacija otpada veoma mnogo varira od zemlje do zemlje, u zavisnosti od vaeih zakona i pravilnika. Masa i sastav otpada zavisi od mnogih faktora, kao to su: klima, ekonomska razvijenost posmatranog regiona, veliina grada, nain stanovanja i socijalne specifinosti, nain sakupljanja i transporta vrstog otpada, kao i vrsta industrijskih 3

procesa od kojeg otpad potie. Dnevna, a time i godinja masa vrstog komunalnog otpada, po stanovniku, razlikuje se od jedne do druge zemlje, pri emu je u razvijenim zemljama via (1,4 kg/st./danu), u odnosu na srednje razvijene ili nerazvijene zemlje (0,2-0,7 kg/st./danu). U zemljama OECD godinji porast nastalog otpada iznosi 1,7%, a u zemljama EU 1%. U zemljama Zapadne Evrope nastajalo je 1992. godine priblino 390 kg kunog (komunalnog) otpada po stanovniku. Meutim, tokom poslednje decenije koliina otpada znaajno je porasla u cijelom svijetu. Situacija u Republici Srpskoj je veoma slina onoj u kojoj su se nalazile zemlje OECD osamdesetih godina prolog veka, kada je odlaganje otpada na deponijama bila glavna tehnika uklanjanja. Tada je samo beznaajno mali deo otpada recikliran ili sagorjevan u cilju iskorienja materijala ili energije. Strateki ciljevi u oblasti upravljanja otpadom bi bili: podrka konceptu odrivog korienja primarnih sirovina, prevencija u generisanju otpada, stimulacija reciklae, smanjenje zagaenja ivotne sredine usled smanjenja generisanja otpada i promene naina upravljanja, smanjenje korienja povrina zagaenih otpadnim materijalima i unapreenje cjelokupnog sistema upravljanja otpadom.

Poboljanje upravljanja otpadom ostvaruje se kroz: ustanovljavanje integralnog sistema postrojenja za tretman otpada i kreiranje mehanizama za sistem odvojenog sakupljanja, reciklae i ponovne upotrebe otpada.

4

OPTI PODACI O OTPADUIntenzivnim razvojem tehnolokih dostignua, naglim porastom broja stanovnika na planeti Zemlji i migracijom stanovnitva iz sela u gradove, savremena civilizacija se po prvi put u drugoj polovini 20. vijeka susrela s problemom otpada. Svi ovi faktori uslovili su intenzivni razvoj drutveno - ekonomskih odnosa, to je dovelo do nevjerovatnog poveanja potronje svih vrsta roba i proizvoda, a samim tim i do poveanja produkcije svih vrsta otpada. Koliina i sastav vrstog otpada u direktnoj je zavisnosti od veliine oblasti sakupljanja, godinjeg doba, socijalne strukture stanovnitva te vrste privredne djelatnosti i niza drugih uticajnih faktora. Prosjena produkcija vrstog otpada u Bosni i Hercegovini iznosi oko 0,7 do 0,9 kg/stanovniku na dan, odnosno oko 270 do 300 kg/stanovniku u godini. U razvijenijm zemljama produkcija vrstog otpada iznosi i preko 3,0 kg/stanovniku na dan. Problem vrstog otpada je posebno prisutan u gradovima, gdje direktno utie na zdravlje ljudi i ivotnu sredinu, odnosno direktno utie na zagaenje vazduha, zemljita i vode. ovjek u gradu esto "gubi" direktnu vezu s prirodom i najradije bi elio da otpad nije u njegovom vidnom polju, te je zbog toga sklon da svoj otpad baci u potok, rijeku, umu ili na neko drugo mjesto. Pri ovome zaboravlja da e mu se isti otpad, ali u drugom obliku negativno vratiti kroz lanac ishrane. vrsti otpad koji se produkuje u domainstvima predstavlja heterogenu smjesu razliitih vrsta otpadnih materijala, kao to su: papir, karton, staklo, keramika, magnetini i nemagnetini metali, plastika, koa, kosti, tekstil, biomasa, razne vrste inertnih materijala, posebno opasne vrste otpada i sl. Opasne vrste otpada u domainstvima nazivaju se problematini otpad, u koji spadaju: baterije, stari lijekovi, insekticidi, pesticidi, fungicidi, motorna ulja, razreivai, boje, lakovi, sredstva za skidanje hre, sredstva za zatitu drveta, akumulatori, uljni filteri, termometri sa ivom, antifriz, filmovi raznih vrsta, fluoroscentne rasvjetne cijevi, ljepila, kozmetika, fotohemikalije, hemikalije za ienje, rastvarai i sl. Bosna i Hercegovina se opredijelila za integracione procese vezano za ulazak u porodicu Evropske unije. Za ostvarenje ovih ciljeva svi moramo prije svega da obezbijedimo odrivi razvoj, odnosno da osiguramo kvalitet ivota svakog pojedinca i drutva u cjelini. Odrivi razvoj podrazumijeva prije svega ouvanje ivotne sredine. Za ostvarenje ovih ciljeva na prvom mjestu potrebno je u svim sredinama uspostaviti integralni sistem upravljanja otpadom, to podrazumijeva sljedee radnje: nadzor u ivotnom ciklusu otpada, odnosno od njegovog nastanka do konanog zbrinjavanja na ekoloki prihvatljiv nain, izbjegavanje i smanjenje otpada na mjestu njegovog nastanka, razdvojeno skupljanje korisnih komponenti otpada i nekorisnog ostatka , iskoritavanje i obrada otpada i

5

strogo kontrolisano odlaganje nekorisnog ostatka otpada.

Kod uspostave integralnog sistema otpada treba stalno imati na umu osnovna ljudska prava, ali i obaveze to podrazumijeva pravo ovjeka na zdravu ivotnu sredinu, pravo na informaciju i pravo na sudjelovanje u odluivanju. Ostvarenje ovih ciljeva mogue je samo pod uslovom da su svi graani osposobljeni (obueni) i motivisani za uee u procesima odluivanja, vezanim za realizaciju uspostave integralnog sistema upravljanja otpadom u svojoj sredini. Samo odgovorno ponaanje svakog pojedinca prema vlastitom otpadu garantuje zatitu ljudi i ivotne sredine.

Vrste i definicije otpadaPrema Zakonu o upravljanju otpadom u Bosni i Hercegovini "Otpad znai sve materije koje vlasnik (pravno ili fiziko lice) odlae, namjerava odloiti ili se trai da budu odloene u skladu sa jednom od kategorija otpada navedenoj u listi otpada i utvrenoj u provedbenom propisu". U praksi se mogu susresti i druge definicije otpada, koje slikovito odreuju pojam otpada, npr.: Otpad nije smee; Otpad je sirovina na pogrenom mjestu; Otpad je roba s pozitivnom ili negativnom trinom vrijednosti i sl. Iz ovih definicija slijedi da otpad sigurno nije gomila nekorisnih predmeta i materijala i ne mora postati smee ako se s otpadom postupa na adekvatan nain. U ovom smislu, moe se rei da otpad postaje smee samo u sluaju neodgovornog ponaanja ljudi s vlastitim otpadom. Iskustva razvijenih zemalja u svijetu, koje koriste savremene postupke tehnike ii tehnologije obrade otpada omoguuju iskoritavanje preko 90 % svih vrsta i koliina otpada. Prema mjestu nastanka razlikuju se dvije osnovne vrste otpada: komunalni otpad industrijski (tehnoloki) otpad.

Komunalni otpad je otpad iz domainstava kao i drugi otpad koji je zbog svoje prirode i sastava slian otpadu iz domainstava, npr.: otpad koji nastaje ienjem javnih povrina i otpad slian otpadu iz domainstava koji nastaje u privrednim organizacijama, javnim ustanovama, uslunim djelatnostima i sl. Komunalni otpad se, po pravilu, zbrinjava u okviru komunalne djelatnosti u odreenoj regiji. Za ispravno postupanje s komunalnim otpadom prvenstveno su odgovorni sami graani koji su i proizvoai ovog otpada. Komunalna preduzea moraju obezbijediti odgovarajue uslove, kojim e se omoguiti graanima primjerno postupanje s otpadom 6

a shodno odlukama nadlenih organa i tijela u optini. Takoe, komunalna preduzea su duna da savjetima i drugim aktivnostima pomognu graanima u savremenom zbrinjavanju komunalnog otpada. Industrijski (tehnoloki) otpad je otpad koji nastaje u proizvodnim procesima u industriji, uslunim djelatnostima i drugim oblastima, a po koliini, sastavu i osobinama se razlikuje od komunalnog. Za zbrinjavanje ovog otpada propisane su posebne procedure, kojih se moraju pridravati svaki proizvoa, odnosno vlasnik industrijskog (tehnolokog) otpada. Pored ove dvije vrste otpada, Zakonom o upravljanju otpadom definisane su jo dvije vrste, i to: Inertni otpad je otpad koji nije podloan znaajnim fizikim, hemijskim ili biolokim promjenama. Inertni otpad se nee rastvarati, spaljivati, ili na drugi nain fiziki ili hemijski obraivati, bioloki razgraivati ili nepovoljno uticati na druge supstance sa kojima dolazi u kontakt, na nain da prouzrokuje zagaenje ivotne sredine ili ugroavanje zdravlja ljudi. Ukupna vlanost, sadraj polutanata u otpadu i ekotoksinost filtrata mora biti neznatna da ne bi dolo do ugroavanja kvaliteta povrinskih i podzemnih voda. Neopasni otpad je otpad koji nije definisan kao "opasni otpad". U odreenim granama privrede i u drugim djelatnostima dolazi do produkcije opasnog otpada - koji predstavlja svaki otpad koji je utvren posebnim propisom i koji ima jednu ili vie karakteristika koje prouzrokuju opasnost po zdravlje ljudi i okolinu po svom porijeklu, sastavu ili koncentraciji, kao i onaj otpad koji je naveden u listi otpada kao opasni i regulisan posebnim popisom.

Kuda s otpadom?Od nekih graana moe se uti, da je najvanije otpad negdje odvesti i baciti. Meutim, ovaj nain razmiljanja nije primjeren prije svega iz sanitarno-higijenskih razloga. Radi izbjegavanja tetnog uticaja na zdravlje ljudi i ivotnu sredinu, potrebno je organizovano sakupljnje i sanitarno odlaganje nekorisnog ostatka otpada. Odlaganjem otpada na neureene deponije otpada, ili bolje reeno smetljita dolazi do veoma dugotrajnog i velikog zagaenja ivotne sredine, to tetno utie na zdravlje ljudi. Sanacija ovih smetljita esto je veoma skupa. Proces razgradnje nekih vrsta otpada je veoma dugotrajan, npr.: Plastine boce: 100 - 1000 godina Aluminijske limenke: 10 - 100 godina vakae gume: 5 godina Filter od cigarete: 1 - 2 godine Novinski papir: 3 - 12 mjeseci

7

Otpad od voa i povra: 3 - 6 mjeseci

8

Papirne maramice: 2 - 3 mjeseca

Odlaganjem otpada na sanitarne deponije ili pak na neureene deponije, odnosno smetljita dolazi do nepovratnog gubitka veoma vrijednih materijala, iz kojih se procesom reciklae mogu dobiti sekundarne sirovine ili sekundarna energetska goriva. Zbog toga umjesto odbacivanja otpada na sanitarna odlagalita ili smetljita treba uvesti integralni sistem upravljanja otpadom, koji predstavlja zbir svih mjera (politikih, naunih, tehnikih, ekonomskih i dr.) kojim se ostvaruje smanjenje, iskoritavanje (materijalno ili energetsko) i sigurno odlaganje otpada na ekoloki prihvatljiv nain uz zadravanje postojee proizvodnje i potronje.

Slika 1. Izgled jednog smetljita u BiH; Savremeni postupci obrade, odnosno savremena tehnika i tehnologija omoguuju maksimalno iskoritavanje svih vrsta otpada, ali uz uslov odgovornog postupanja s otpadom svakog pojedinca za svoj otpad.

Zakonodavstvo EUEvropski zakonodavni okvir u gospodarenju otpadom zasniva se na Okvirnoj Direktivi o otpadu (75/442/EEC) i Direktivi o opasnom otpadu (91/689/EEC). Propis Vijea (EEC) br. 259/93 usmjeren je na nadzor i kontrolu poiljaka otpada unutar, u i iz Europske Zajednice. Osim toga, nekoliko struja otpada, kojima se pridaje prioritetna vanost, reguliu se odvojeno, kao to je ambalani otpad (Direktiva o ambalai 94/62/EC), biorazgradivi komunalni otpad (Direktiva o deponijama 1999/31/EC) i otpadna elektrina i elektronska oprema (Direktiva o e-otpadu 2002/96/EC). Takoe su usvojene posebne direktive za ureaje za zbrinjavanje otpada, ukljuujui i odlagalita (Direktiva o deponijama 1999/31/EC).

UTICAJ NEPROPISNO ODLAGANOG VRSTOG OTPADA NA ZDRAVLJE STANOVNITVA

Briga o zatiti ivotne sredine, kao i kontrola oneienja okoline jedan je od kljunih doprinosa za ouvanje i unapreenje zdravlja ljudi. Vrlo je bitno kakav vazduh udiemo, kakvu vodu pijemo, kako zbrinjavamo otpadne vode, da li jedemo zdravstveno ispravnu hranu, koliko je nae zemljite ouvano od tetnih supstanci, kakva je kontrola jonizirajueg i drugih vrsta zraenja, a vrlo vana, ako i ne najvanija, karika u ovom lancu koja na to utie je pravilno odlaganje i zbrinjavanje vrstog otpada. Zbrinjavanje i odlaganje vrstog otpada je globalni svjetski problem. Prema statistikim istraivanjima, ak i u najrazvijenijim zemljama svijeta iz godine u godinu poveava se koliina vrstog otpada, tako da se procjenjuje da e se 2025. godine na primjer, u SAD-u koliina otpada peterostruko poveati. vrsti otpad, u veoj ili manjoj mjeri, ima veoma izraeno negativno dejstvo na zdravlje ljudi i osnovne elemente ivotne sredine: povrinske i podzemne vode, vazduh i zemljite. Svi elementi koji iz otpada dou u ove osnovne elemente ivotne sredine, prije ili kasnije e kroz lanac ishrane doi ovjeku (slika 2). U dosadanjoj praksi praenja tetnog uticaja odreenih supstanci emitovanih iz deponija, odnosno smetljita otpada, identificirano je njih 14 koje mogu imati uticaj na zdravlje ljudi i osnovne elemente ivotne sredine, a to su: arsen, olovo, kadmij, hrom, bakar, nikl, iva, cink, polihlorirani bifenili, benzen, trihloretilen, tetrahlormetan i natrijev cijanid.

Slika 2. Uticaj osnovnih elemenata ekosistema na ovjeka preko lanca ishrane Stanje u Bosni i Hercegovini to se tie vrstog otpada u odnosu na sanitarnohigijenske uslove je dosta loe, jer se otpad odlae uglavnom na neureene deponije otpada ili bolje rei divlje deponije ili smetljita (slika 3).

Slika 3. Odlaganje otpada u neureene deponije, odnosno smetljita i tetno dejstvo deponijskog filtrata i plina na ivotnu sredinu; Posljedice takvog odlaganja i zbrinjavanja vrstog otpada su: Higijenski i vizuelno lo dojam odlagalita otpada, bez obzira na njegovu vrstu, naroito poslije raznoenja nekih komponenti otpada pri vremenskim nepogodama, npr. vjetar, kia, snijeg i sl. Neograene deponije su leglo ivotinja i insekata koji trae hranu, npr. make, psi lutalice, takori, divlje ivotinje, ptice i dr. Ove ivotinje na smtljitima se esto zaraze. Kod zaraze ove ivotinje prenose bolesti meu sobom, a u dodiru sa ovjekom i na njega, npr.: bjesnilo, hemoragina groznica, Q-groznica, crijevne zarazne bolesti, parazitoze i dr. Ljudi kojima je prodaja korisnih komponenti iz otpada, npr. stari papir, PET ambalaa, metali i sl. zanimanje, prekapaju po takvim smetljitima i time se mogu zaraziti sami, a takoe zaraziti i one sa kojima dolaze u dodir, pogotovo djecu i druge ukuane. U nonim satima na takve deponije nesavjesni ljudi odvoze ivotinjski, otrovni i industrijski otpad, kao i sav drugi, vrlo esto, opasni otpad. Procjedne vode koje vremenom nastaju na takvim deponijama dovode do opasnih zagaenja naih izvora pitke vode i vodotoka. Namjernim paljenjem smea, kao i prirodnim eksplozijama deponijskog plina, na nekontrolisanim smetljitima stvaraju se opasni plinovi i gasovi koji zagauju okolinu i atmosferu. Okolno zemljite se nepovratno zagauje tekim metalima, pesticidima i drugim opasnim spojevima, a preko njega i biljke kojim se hrane ivotinje i ovjek pa tako ove opasne i esto kancerogene supstance nepovratno ulaze u organizam ovjeka. Opasni otpad postaje naa svakodnevnica, a pogotovo na prostoru BiH gdje je zemljite uglavnom porozno, krako i unato tome da su na ovom prostoru nestali mnogi industrijski zagaivai, zemlja se zagauje tetnim supstancama iz vrstog otpada. Opasnost prijeti izvoritima pitke vode. Takoe, opasnost prijeti naoj djeci jer ve kao mali poinju nepovratno sakupljati tetne i otrovne supstance u svoj organizam

putem vode, hrane i vazduha. Sa sigurnou je dokazano da se pomenute opasne supstance akumuliraju i djeluju u organizmu ovjeka, a potom nakon dvadeset i vie godina imaju uticaj na pojavu raznih oblika karcinoma, leukemije i drugih neoplazmi za koje jo nisu otkriveni lijekovi.

OPIS I SVRHA SANACIJE DEPONIJE

U sadanjem obliku i nainu postupanja s otpadom, privremene deponije ne zadovoljavaju osnovne uslove za zbrinjavanje otpada, te ih je potrebno sanirati i konano zatvoriti za rad. Pretpostavka je da je organizovana regionalna deponija otpada. Tokom sanacije, na deponiji otpada moe se odlagati otpad, koji se svakodnevno stvara na analiziranom podruju, te e se dovesti otpad s okolnih divljih deponija. Sav otpad koji e se dalje stvarati na analiziranom podruju, nakon zatvaranja deponije odlagao bi se na regionalnu deponiju otpada. Nakon sanacije postojee deponije, uslijedilo bi zatvaranje postavljanjem zavrnog pokrovnog sloja. Kao zavrni pokrovni sloj predvien je "sendvi-sloj" koji se sastoji od izravnavajueg sloja prekrivnog materijala, drenanog sloja za plinove (min. 30 cm), gline (min. 80 cm, koeficijenta vodopropusnosti k=10-9 m/s) ili bentonitnog tepiha (GCL-a), geodrena, rekultivirajueg zavrnog pokrovnog sloja (min. 100 cm) te ozelenjavanja (trave). Ureenjem i konanim zatvaranjem postojee deponije, bitno e se poboljati postojee stanje.

Nain sanacije i rada deponijeSanacija deponije obuhvata prostor na kojem je odlagan otpad i devastiranu sredinu. Otpad se uglavnom, na nesanitarni nain i bez ikakvog reda, odlae u prirodne vrtae. Odlaganjem otpada na predvieni nain sprjeavaju se neeljeni efekti na ivotnu sredinu, kao to su oneienje povrinskih i podzemnih voda, nastajanje poara i nekontrolisano gorenje otpada te velika prisutnost glodavaca, insekata i ptica. Otpad koji se dovozi na odlagalite razlikuje se po sastavu, a najvei dio komunalnog otpada ini kuni otpad koji sadri velik dio rastvorljive organske supstance. Odmah nakon odlaganja, poinje razgradnja organske supstance u otpadu pod djelovanjem mikroorganizama. Ureenje odlagalita obuhvata prostor na kojem je do sada odlagan otpad, kao i devastiranu okolinu. Prvi korak ureenja deponijske lokacije predstavlja krenje i pripremu terena unutar prirodne depresije. Nakon prikupljanja razbacanog otpada, isti je potrebno selektovati te odvojiti opasne komponente i predati ih ovlatenim operaterima za zbrinjavanje opasnog otpada. Metalni otpad takoe treba odvojiti te predati ovlatenim preduzeima na daljnju obradu. Od presloenog otpada i otpada komunalnog sadraja prebaenog s divljih deponija potrebno je formirati tijelo deponije. Deponija se ureuje tako da njegov pokos bude prosjeno 1:3. Oko cijele deponije po potrebi se gradi servisna cesta. Kada se teren adekvatno pripremi pristupa se postavljanju donjeg brtvenog sloja. Postojei otpad, kao i razbacani otpad po deponiji potrebno je presloiti na ureenu povrinu te se nastavlja s odlaganjem. Nakon to se sav otpad presloi i

zgura, provodi se dezinsekcija i deratizacija. Paralelno s time postavlja se ograda oko cijele deponije otpada, gradi obodni kanal za skupljanje sljevnih oborinskih voda oko cijelog tijela deponije otpada. Zatim se izrauje vodonepropusno dno kao sendvi sloj ugradnjom brtvenog sloja bentonitnog tepiha (GCL), adekvatnog sloju gline od 1m, koeficijenta propusnosti k = 10-9 m/s te PEHD folije. Na brtveni sloj (bentonitni tepih + PEHD folija) s odgovarajuim kosinama postavlja se geotekstil, drenani sloj te geomrea. Nakon toga slijedi izvedba sistema za prikupljanje procjednih voda iz tijela deponije koja se sastoji od drenanih cijevi te drenanog kanala izraenog od mineralinih materijala razliitih frakcija. Na ureen donji brtveni sloj odlae se prvo stari te novo prikupljeni otpad. Za sve radove koristi se interna cesta. Otpad se nabija u slojevima maksimalno do 0.50 m, kada se dnevno prekriva inertnim materijalom u sloju od 0.15 m. Maksimalna visina jednog nivoa odloenog otpada iznosi od 2.5 m, kada se otpad prekriva inertnim materijalom debljine cca 0.30 m. Nakon to se sav otpad prebaci i formira tijelo deponije provede se sabijanje otpada te postavljanje jednog ventilacionog kanala (otvora) kojim se skupljeni plin odvodi u atmosferu pasivnim putem. Nakon zatvaranja deponije izrauje se vodonepropusni pokrovni sloj po otpadu kao sendvi - sloj koji se sastoji od: plinodrenanog sloja prekrivnog materijala (min. 0.30 m), brtvenog sloja GCL (k = 10-9 m/s) s karakteristikom zamjene gline debljine 0,80 m, geodrena, rekultivirajueg sloja tj. zatitnog zemljanog sloja, debljine 1 m, vegetacije (trava i nisko raslinje).

Slika 4. Detalj zavrnog pokrovnog sloja

Na najnioj koti terena uz rub lokacije predvia se postavljanje sabirnog bazena za skupljanje procjednih voda sa sistemom recirkulacije. Navedeni uslovi odreuju tehnologiju odlaganja otpada koja e se primijeniti. Rad na saniranoj deponiji bazira se na odlaganju otpada u etaama. Odlaganjem otpada na predvieni nain sprjeavaju se neeljeni uinci na ivotnu sredinu, kao to su: oneienje povrinskih i podzemnih voda, nastajanje poara i nekontrolisano gorenje otpada, te prisutnost glodavaca, insekata i ptica u velikom broju. Ureenje postojee deponije povezuje se s nastavkom odlaganja otpada na saniranoj deponiji, to e dovesti do bitnog poboljanja postojeeg stanja na podruju odlaganja. Ono je neminovno, jer se otpad mora odlagati na zakonom predvieni nain.

Slika 5. ematski prikaz detalja ventilacionog otvora Tehnologija odlaganja otpada na saniranoj deponiji sastojala bi se iz sljedeih osnovnih operacija, a koje se odvijaju tokom radnog dana: - istresanja otpada na radnu povrinu, - rasprostiranja u slojeve i zbijanje otpada buldoerom, - dnevnog prekrivanja otpada inertnim materijalom ili membranom izraenom iz LDPE-folije sve do popunjavanja cijele kasete. Nakon popunjavanja jedne etae, meuetaa se prekriva slojem glinovitog materijala, dovezenim inertnim materijalom ili materijalom od ureenja graevinskog zemljita u naseljima, a nakon ega slijedi zavrno zatvaranje i ozelenjavanje. Kao zavrni pokrovni sloj predvien jesendvi - sloj koji se sastoji od: gasodrenanog sloja prekrivnog materijala (min. 0.30 m), brtvenog sloja GCL (k = 10-9 m/s) s

karakteristikom zamjene gline debljine 0,80 m, geodrena, rekultivirajueg sloja tj. zatitnog zemljanog sloja debljine 1 m, vegetacije (trava i nisko raslinje). Na prostoru deponije moraju se nalaziti svi sadraji koji slue za pravilan i siguran rad, a prostor cijele lokacije treba biti podijeljen na sljedea podruja: ulazno-izlaznu zonu prostor tijela deponije za odlaganje otpada prostor oko deponije (vizualna zona).

Ulazno-izlazna zona bi obuhvatala sve objekte predviene za smjetaj opreme i boravak radnika. Ovdje se nalaze: ulazna vrata, porta i objekat za zaposlene, plato za pranje vozila, reciklano dvorite (u sklopu kojeg je mogue postaviti pokretno postrojenje za baliranje otpada), pretovarna stanica i sabirni bazen za otpadne vode. Prostor tijela deponije obuhvata prostor na kojem se odlae otpad koji svakodnevno nastaje na predmetnom podruju. Prostor oko tijela deponije je zatitna zona prema okolnom terenu, koja ograniava ulazak neovlatenih osoba, sprjeava divlje odlaganje otpada i raznoenje praine. U ovoj zoni nalaze se ograda, obodni kanal, servisna cesta, zeleni pojas te sabirni bazen za procjedne vode. Od opreme potreban je buldoer (eventualno i kompaktor), koji slui za rad sa otpadom i prekrivnim materijalom, odnosno, za njihovo zbijanje. S obzirom na koliinu otpada u razdoblju odlaganja otpada, predvia se usluno koritenje buldoera i/ili kompaktora koji ce sluiti za rad otpadom i prekrivnim materijalom. Od ostale opreme predvien je hidroblok, visokopritisni pera, agregati, kao i ostali priruni materijal. Na prostoru predvienom za smjetaj reciklanog dvorita predvieni su kontejneri odreenih zapremina. Za redovno poslovanje deponije predvien je rad u prvoj smjeni, po potrebi i u drugoj smjeni dok je umjesto tree smjene predvien rad uvarske slube. U prilogu rada su date eme i slike projektnih rjeenja za deponiju Javorov vrh, Brinje u Hrvatskoj.

UTICAJ ZAHVATA NA IVOTNU SREDINU

Neeljene pojave koje se mogu javiti su sljedee:

oneienje vazduha i eksplozije plinova oneienje podzemnih i povrinskih voda oneienje zemljita neugodni mirisi, raznoenje laganog materijala i buka.

Uticaj na vode - Potrebno je razlikovati oborinske vode i procjedne vode. Oborinske vode su iste do trenutka prolaska kroz otpad. Dio vode koji se infiltrira u otpad, u trenutku premaenja adsorpcijskog kapaciteta otpada postaje procjednom vodom, koja se skuplja na prirodnoj geolokoj podlozi deponije ili pak otjee dalje u podzemlje, gdje ugroava kvalitet podzemnih voda. Podzemne i povrinske vode, ako dou u kontakt s otpadom, oneiuju se zavisno od karakteristika odloenog otpada i koliine vode koja se procjeuje kroz tijelo deponije. Daljnje kretanje procjedne vode u zemljite, podzemne ili povrinske, moe izazvati oneienja. Stvaranje procjednih voda je u direktnoj vezi s koliinom padavina koje uu u otpad. S obzirom na to da e se kao pokrovni materijal upotrebljavati glina ili bentonitni tepih (GCL), teoretska maksimalna koliina vode koja moe ui u otpad iznosi cca 1,1 m3/dan. To je maksimalna koliina procjedne vode, a nakon zatvaranja gornje plohe brtvenim slojem nastajanje novih voda u potpunosti e prestati. Procjedne vode koje se stvaraju razgradnjom otpada ve su se procijedile u okolinu. Uticaj na zemljite - Uticaji na zemljite svedeni su na minimum, budui da se provodi sanacija deponije postavljanjem vodonepropusnog pokrovnog sloja po otpadu. Uticaj na vazduh Gasovi, koji se stvaraju prilikom razgradnje organskih supstanci na deponijama mogu posredno ili neposredno uticati na okolinu. U najveoj koliini prisutni su metan i ugljendioksid, dok u manjoj koliini sumporovodonik i drugi. Metan je gas koji u koliini 5 15 % sa vazduhom gradi eksplozivnu smjesu pa treba preduzeti sve mjere kako bi se sprijeila mogunost eksplozije i poara na deponiji. Iz tog razloga, kontrolisana degazacija deponije je neophodna. Praina e se javljati samo za vrijeme izvoenja radova sanacije i nestat e nakon ozelenjavanja zatvorene plohe deponije. Daljnji problem, vezan uz nastajanje odlagajueg gasa moe biti neugodan miris, iji su nosioci sumporovodonik (H2S) i isparljiva organska jedinjenja poput merkaptana. Uticaj na floru i faunu - Ograivanjem deponije radi sprjeavanja ulaska divljai i krupnijih ivotinja u prostor deponije, sprijeie se mogunosti prenosa zaraza. Konanim zatvaranjem deponije postavljanjem zavrnog pokrovnog sloja bie sprijeen dolazak ivotinja na deponiju. Uticaj na prirodne i kulturne vrijednosti Ako se deponija uz potovanje svih propisanih zatitnih mjera sanira i konano zatvori te ozeleni, jo vie e se

poboljati postojee stanje koje e doprinijeti boljem ouvanju vrijednosti ireg podruja oko deponije, a bie omoguen i odrivi razvoj. Uticaj buke - Na deponiji e se buka stvarati samo za vrijeme trajanja radova sanacije, a stvarae je vozila i buldoer. Uslijed rada mehanizacije na radnom polju oekuje se buka od oko 80 dBA. Uticaj na vizuelni kvalitet pejzaa - Odlaganjem otpada na lokaciji deponije ovaj prostor je pejzano i estetski ve izgubio svoj prvobitni identitet te se stvorio novi element koji je promijenio fizionomiju ovog prostora. S obzirom na to da e se deponija urediti i zatvoriti te ozeleniti, negativni uticaji na pejza e biti minimalni. Uticaj u sluaju ekoloke nesree - Budui da e se deponija sanirati postavljanjem zavrnog pokrovnog sloja, mogunost nastanka poara je minimalna. Rizik nastanka zagaenja povrinskih voda ne postoji jer nema mogunosti mijeanja povrinskih voda s procjednim vodama. Uticaj na zdravlje ljudi - Vei uticaj deponije moe se pokazati na radnike koji e izvoditi radove na sanaciji. Tokom rada s otpadom javlja se niz opasnih supstanci nepovoljnih po zdravlje, kao to su tetni i agresivni gasovi, praina, insekti, glodavci i ptice. Deponijski gasovi, prvenstveno metan i ugljen-dioksid, u veim koncentracijama mogu izazvati pospanost, slabost, gubitak svijesti i sl. Sumporovodonik nadrauje oi i gornje dine putove.

Mjere zatite na ivotnu sredinuMjere za smanjenje uticaja na kvalitet vazduha

U sklopu zavrnog prekrivnog sistema ispod brtvenog sloja potrebno je izgraditi drenani sloj za prikupljanje deponijskog gasa. Na povrinu sanirane deponije postavlja se ventilacioni otvor kojim e se kontrolisano skupljati deponijski gasovi i odvoditi u atmosferu prirodnim putem (pasivni sistem).

Mjere za zatitu zemljita

Konano zatvaranje deponije izvodi se ugradnjom vodonepropusnog pokrovnog sloja po otpadu kao sendvi sloja koji se sastoji od plinodrenanog sloja prekrivnog materijala (min. 0,30 m), brtvenog sloja glina debljine 0,80 m, koeficijenta propusnosti k = 10 9 m/s ili adekvatanog GCL s karakteristikom zamjene gline, geodrena, rekultivirajueg sloja tj. zatitnog zemljanog sloja debljine 1 m, vegetacije (trava i nisko rastinje)

Mjere za zatitu voda

Deponija se po zatvaranju prekriva zavrnim prekrivnim sistemom u sklopu kojeg je i brtveni sloj koji e sprjeavati prodiranje oborinskih voda u deponiju i time sprijeiti stvaranje novih procjednih voda. Najvea vrijednost koeficijenta propusnosti brtvenog sloja mora iznositi 10 - 9 m/s. Oko deponije je potrebno izgraditi obodni kanal koji je potrebno i odravati. Skupljene oborinske vode preko talonika i upojnog bunara kontrolisano se uputaju u okolni teren. Radove na preslagivanju otpada i formiranju tijela deponije, kao i sve vee graevinske radove treba provoditi u toku suvog vremena; na taj se nain smanjuju koliine padavina, koje mogu pasti na tijelo deponije tokom radova. Koordinisati radove na sanaciji deponije, naroito oblikovanje tijela i pokosa deponije, tako da radna podruja budu to manja te da se na zavrene dijelove deponije to prije postavi privremeni pokrovni sloj, a potom i zavrni pokrovni sistem. Za vode od pranja vozila i opreme treba predvidjeti prihvat i odvajanje uljne faze u separatoru ulje/voda te zbrinjavanje uljne faze kao opasnog otpada.

Mjere za zatitu flore i faune

Deponiju je potrebno ograditi ogradom (visine najmanje 2 m) radi sprjeavanja ulaska divljai i krupnijih ivotinja u prostor deponije. Svakodnevno prekrivati otpad, koji se dovozi na lokaciju deponije tokom sanacije (ukoliko deponija nije zatvorena u toku sanacije), slojem inertnog materijala (LDPE-folijom ili inertnim materijalom)

Mjere za zatitu prirodne i kulturno-istorijske batine

U sluaju arheolokih nalaza prilikom radova na deponiji, radove obustaviti i obavijestiti nadlenu instituciju.

Mjere zatite od poveane buke

Ako iz bilo kojeg razloga doe do poveanja nivoa buke, intervenisati preduzimanjem dodatnih zatitnih mjera (zatitne ograde ili nasipi).

Mjere za zatitu pejzaa

Deponija otpada se zatvara postavljanjem zavrnog pokrovnog sloja, pri emu se ozeleni sadnjom autohtonog bilja.

Mjere zatite u sluaju ekoloke nesree

Osoblje deponije potrebno je osposobiti za kontrolu otpada na ulazu u krug deponije, radi sprjeavanja unoenja opasnog otpada (ukoliko deponija nije zatvorena u toku sanacije). Pri radu s otpadom u potpunosti se pridravati Zakona o zatiti na radu.

Mjere zatite zdravlja ljudi

Radnike koji izvode radove na sanaciji deponije otpada, zatititi zatitnom odjeom i obuom za rad. Strogo nadzirati da li se radnici pridravaju svih redovnih mjera zatite (prilikom rada mainama na deponiji i ostalom opremom).

PROGRAM PRAENJA (MONITORINGA) STANJA IVOTNE SREDINE TOKOM SANACIJE I ZATVARANJA DEPONIJE

Program monitoringa tokom sanacije deponije

Oborinske vode iz sabirnih laguna (bazena) treba kontrolisati svaka 3 mjeseca, a pored toga, obavezno i prije svakog isputanja vode iz sabirnih laguna, Analizirati podzemne vode svaka 3 mjeseca, Analizirati procjedne vode svaka 3 mjeseca, Redovno pratiti nivo vodnog lica u buotinama za podzemne vode, Kontrolisati sastav i kvalitet voda s ureaja za pranje vozila dva puta godinje, Kontrolisati emisiju gasova (CH4, CO2, H2S, O2, H2) svaka 3 mjeseca, Izvriti najmanje jednom godinje detaljnu analizu koliine staklenikih gasova. Metan i ugljendioksid koji se s deponije emituju u slobodnu atmosferu, prema Konvenciji iz Rio de Janeir-a iz 1992. godine, su stakleniki plinovi, Svakodnevno kontrolisati vrstu, sastav i koliinu otpada koji e se u prelaznom razdoblju do konanog zatvaranja dovoziti na deponiju, Eluat proizvodnog (tehnolokog) otpada kontrolisati prema potrebi, Kontrolisati vrste otpada koje se sakupljaju u reciklanom dvoritu, Kontrolisati cjelovitost privremenog pokrovnog sloja i slijeganje tijela deponije na zavrenim dijelovima deponije, prekrivenim privremenim pokrovnim slojem.

Program monitoringa nakon zatvaranja deponije

Iako nakon zatvaranja deponije nee biti kontakta otpada s oborinskim vodama, potrebno je, prije eventualnog isputanja vode iz sabirnih bazena, obaviti analizu vode; ovakvo praenje potrebno je osigurati tokom 20 godina nakon zatvaranja deponije, a kvalitet vode mora biti u skladu sa zahtjevom za kvalitet vode.

Sastav podzemne vode iz buotina za podzemne vode, potrebno je mjeriti dva puta godinje tokom 10 godina od dana zatvaranja, dok je nakon 10 godina ista mjerenja potrebno provoditi jednom u dvije godine, Kontrolisati emisiju gasova (CH4, CO2, H2S, O2, H2) dva puta godinje tokom 10 godina od dana zatvaranja deponije, a nakon isteka 10 godina, mjerenja se moraju provoditi jednom u dvije godine u razdoblju iduih 10 godina, Izvriti najmanje jednom godinje detaljnu analizu koliine staklenikih gasova, Redovito kontrolisati cjelovitost zavrnog pokrovnog sistema, provoditi kontrolu slijeganja deponije geodetskim snimanjem, i to jedan put godinje u periodu od 10 godina nakon zatvaranja deponije.

ISKUSTVA PRI SANACIJI SMETLJITA I IZGRADNJI SANITARNE DEPONIJE KOMUNALNOG OTPADA "SMILJEVII" U SARAJEVU

Opti podaci o bivem smetljitu "Smiljevii" i sanacionim radovimaU Sarajevu, uostalom kao i cijeloj Bosni i Hercegovini do 1997. godine odlaganje komunalnog otpada vreno je na vie divljih deponija, odnosno smetljita na koje se odlagao komunalni otpad na nepropisan nain. Lokaliteti takvih smetljita su uz korita rijeka, prirodne depresije, naputeni kamenolomi i prostori koje su nekad davno odreeni ljudi iz optinskih organa odredili i to bez bilo kakvih prethodnih ispitivanja. Rezultat takvog naina odabira lokaliteta i samog naina odlaganja je potpuna devastacija prostora, zagaenje gradova, sela i ire. Zagaenost vodotokova, pojava nepodnoljivog mirisa, pojava raznih insekata, ptica i ivotinja, pojava itavih neprimjernih nastambi na takvim smetljitima, gdje ljudi iz otpada izdvajaju korisne komponente i njihovom prodajom preivljavaju. Tokom ljetnih dana ivot postaje nepodnoljiv. U takvoj situaciji, lokalno stanovnitvo ne dozvoljava da se otpad odlae, i to s razlogom. Lokalne vlasti tada pokuavaju ubijediti ljude da popuste, dajui lana obeanja da e taj problem rijeiti u najskorije vrijeme. Dugo godina je uvrijeeno miljenje da se u deponije komunalnog otpada moe odlagati sve i svata pa tako postoje bezbrojne koliine radioaktivnih otpada, npr. radioaktivnih gromobrana koji su se posljednjih godina poeli masovno skidati sa krovova zgrada. Postoji i problem odlaganja starih lijekova kojima je istekao rok upotrebe, klinikih stvari i raznih ekstremiteta. Sve se odlae na ove deponije, odnosno smetljita bez bilo kakvog tretmana. Poseban problem predstavljaju razne zanatske radnje, kao to su automehaniarske radnje, mesnice, elektroniki servisi i vulkanizeri, gdje vlasnici vjetom kamuflaom otpada bacaju u kontejnere svoj otpad, a potom taj otpad prekrivaju kunim otpadom, koji se zatim vozi na deponiju, odnosno smetljite. Na nekim mjestima se taj otpad i ne krije nego se javno baca u karpe rijenih korita ili na razne divlje deponije, odnosno smetljita. Na slina smetljita u okolini Sarajeva od 1969. do 1997. godine odlagale su se najvee koliine komunalnog otpada iz ovog grada, od kojih je najvee smetljite bilo "Smiljevii" u blizini Bua potoka (slika 6).

Slika 6. Izgled jednog dijela smetljita "Smiljevii" do 1997. Rezultat takvog odlaganja komunalnog otpada je da su u tom periodu na prostoru smetljita "Smiljevii" bile tri eksplozije metana od kojih je jedna (iz 1981. godine) imala tragine posljedice, kada je poginulo sedam ljudi, koji su u tom momentu iz otpada izdvajali sekundarne sirovine. Smetljite "Smiljevii" je godinama bilo pravi zagaiva vazduha u Sarajevu, nesnosan smrad se irio cijelim gradom, a u ljetnom periodu taj problem je eskalirao do pojave zaraznih bolesti u okolnim naseljima. U periodu od 1989. do 1992. izvrena je sanacija pomenutog smetljita komunalnog otpada. Meutim, zbog ratnih dejstava tada sanirana deponija "Smiljevii" ponovo je dovedena u stanje smetljita. Za sve prethodne aktivnosti Zavod za izgradnju Kantona Sarajeva je dobio Graevinsku dozvolu za izvoenje radova. Neposredno poslije rata, odnosno 1996. godine Kanton Sarajevo i Zavod za izgradnju Kantona Sarajevo je ponovno pokrenuo aktivnosti na izgradnji Sarajevskog odlagalita komunalnog otpada "Smiljevii". Postojea projektna dokumentacija je iskoritena i dopunjena izmjenama, jer je dolo do promjene stanja na terenu. Na osnovu meunarodnog tendera odabran je projektant firma HIS iz Ljubljane, na osnovu ijeg se projekta pristupilo izvoenju graevinskih radova i multibarijerne zatite. Paralelno sa izvoenjem radova na sanaciji postojeeg smetljita "Smiljevii" zatraena je i nova graevinska dozvola za sanitarnu deponiju komunalnoga otpada "Smiljevii" zbog promjena u projektnoj dokumentaciji i zakonskoj regulativi, a koja je dobijena u toku 2005. godine. Sada savremena i veoma moderna sanitarna deponija komunalnog otpada "Smiljevii" izgraena je na lokaciji biveg smetljita. Ova deponija otpada nalazi se u prirodnoj uvali u koju se ulijeva preko 13 izvora razliite izdanosti. Pomenuti izvori

predstavljali su osnovni problem stabilnosti tijela odlagalita. Veoma vano je napomenuti da su se, zbog specifinosti lokacije biveg smetljita komunalnog otpada "Smiljevii", u toku izvoenja radova na sanaciji i izgradnji savremene sanitarne deponije komunalnog otpada pojavljivali nepredvieni dodatni radovi. Razlog ovim pojavama je taj to se istovremeno obavljalo odlaganje komunalnog otpada i sanacija postojeeg stanja smetljita. Nakon sanacije i izvoenja projektovanih graevinskih i drugih radova, dobijena je savremena sanitarna deponija komunalnog otpada "Smiljevii", koja ispunjava veoma stroge kriterijume propisane od strane Evropske unije. Danas je ova deponija, jedina deponija za kontrolisano odlaganje komunalnog otpada u Bosni i Hercegovini. Ukupna povrina deponije "Smiljevii" iznosi 65 ha, sa mogunou irenja na okolne prostore. Projektovana tehnologija sanitarnog odlaganja komunalnog otpada podrazumijeva odlaganje na principu - sloj otpada debljine 50 cm, preko koga se postavlja sloj inertnog materijala u debljini od 10 cm (tek toliko da se sprijei pojava insekata i ptica, a samim tim i pojava zaraze). Ispravno odravanje i pravilna eksploatacija ove deponije otpada je najvanija faza rada nakon njene izgradnje. Nekvalitetnim odravanjem i eksploatacijom, ista se moe za veoma kratko vrijeme vratiti na polazni nivo, odnosno smetljite. Procjena je da se na ovom prostoru moe odlagati do 2030. godine, uz blagovremenu izgradnju novih radnih ploha. Na slici 6 prikazan je jedan dio deponije komunalnog otpada "Smiljevii", u fazi ugradnje drenanog sloja, koji se postavlja iznad nepropusne PEHD folije. Nakon ugradnje ovog drenanog sloja ovaj dio bie pripremljen za poetak odlaganja komunalnog otpada.

Slika 7. Izgled jednog dijela sanitarne deponije komunalnog otpada u fazi ugradnje drenanog sloja

Monitoring na savremenoj deponiji komunalnog otpada "Smiljevii"Osnovni parametri jedne sanitarne deponije komunalnog otpada dobijaju se putem kvalitetnog monitoringa, ime se postie siguran i stalan nadzor u izgradnji, eksploataciji i nakon zatvaranja deponije. Stalna kontrola odreenih parametara na deponiji komunalnog otpada je garancija da se realizacijom projekta ostvaruju propisani zahtjevi u odnosu na zatitu ljudskog zdravlja i okoline. Zato se i na sanitarnoj deponiji komunalnog otpada "Smiljevii", na osnovu projektne dokumentacije, zapoelo sa praenjem osnovnih parametara odlagalita i to: Prije poetka izgradnje deponije, Za vrijeme eksploatacije odlagalita, Nakon zatvaranja pojednih radnih ploha, na kojima se vie nee odlagati otpad.

Savremena deponija komunalnog otpada uz kontrolu zemljita, vode i otpada zahtijeva sljedee faze monitoringa: kontrolu stanja ureaja i opreme odgalita, kontrolu drenanih cijevovoda, kontrolu slijeganja tijela deponije, ispitivanje sastava odlagalinih gasova, ispitivanje stanja nepropusnosti gasovoda, kontrole ivotne sredine.

Godine 1999. u zoni deponije komunalnog otpada "Smiljevii" postavljena je meteoroloka stanica, na kojoj se vre redovna oitanja temperature vazduha, koliine padavina, vlanosti vazduha, brzine i pravca vjetra. Takoe, instaliran je video nadzor, putem kojeg se prate sva deavanja na ovoj deponiji. U toku 2004. godine nabavljeni su instrumenti za mjerenje koncentracije deponijskih gasova i nivoa podzemnih voda. Krajem 2005. godine na deponiji "Smiljevii" instalirana je kompletna oprema za praenje parametara procjednih voda koje izlaze iz tijela deponije (slika 7).

Slika 8. Izlaz drenane cijevi za sakupljanje deponijskog filtrata (procjednih voda) iz tijela deponije otpada "Smiljevii" u bazen za tretman ovog filtrata Na deponiji komunalnog otpada nalazi se kompletna oprema i ureaji za obavljanje monitoringa po svim zakonskim i projektnim uslovima. U toku je stalni monitoring kvaliteta vazduha, procjednih i podzemnih voda. Na osnovu osmatranja u periodu od 12 mjeseci, dobie se podaci o svim relevantnim pokazateljima kvaliteta ovih voda, putem kojih e se izvriti nabavka postrojenja za kvalitetno preiavanje procjednih voda, odnosno deponijskog filtrata.

Proizvodnja elektrine energije iz deponijskog gasaProizvod bioloke razgradnje organskih komponenti iz komunalnog otpada u tijelu deponije bez prisustva vazduha (anaerobna razgradnja otpada) je deponijski gas, koji sadri od 45 do 55 % metana. U tijelu deponije komunalnog otpada "Smiljevii" produkcija deponijskog gasa iznosi do 1.500 m3/h, to osigurava proizvodnju elektrine energije od 1 MW/h. Na deponiji komunalnog otpada instalirano je postrojenje, odnosno gasogenerator za proizvodnju elektrine energije, koji kao energent koristi deponijski gas iz tijela ove deponije otpada. Pored ovog gasogeneratora, na deponiji komunalnog otpada "Smiljevii" instalirana je i baklja za spaljivanje deponijskog gasa, za period kada je ovaj gasogenerator izvan pogona. Na ovaj nain izbjegnut je tetan uticaj metana i ugljendioksida na okolinu, s obzirom da ovi gasovi spadaju u kategoriju staklenikih

gasova, pretjeranom zagrijavanju planete Zemlje.

PRILOG

Slika 9. Zone deponije na jednoj od saniranih deponija (deponija Javorov vrh, Brinje) u Hrvatskoj

Slika 10. Situacija zatvorenog odlagalita (deponija Javorov vrh, Brinje)

Slika 11. Situacija odvodnje (deponija Javorov vrh, Brinje)

Slika 12. ematski prikaz detalja odvodnje (deponija Javorov vrh, Brinje)

Slika 13. Situacija ventilacionog otvora (deponija Javorov vrh, Brinje)

Slika 14. Princip bilansa voda