SANAT TARH NOTLARI OSMANLI MMARS-CAMLER

Bugn Osmanl dnemine ait orijinal en eski yap Bilecikteki Orhan Gazi

maretidir. Erturul Gazi Trbesinin karsndaki tepenin yamacnda bulunan

yap yklma tehlikesine kar elik konstrksiyon iskele ile koruma altna

alnmtr. Orhangazinin znikte yaptrd bilinen ilk Osmanl medresesinden

ise gnmze herhangi bir kalnt ulamamtr.

Bilecik Orhan Gazi mareti

Bursa Ulu Cami

Bursa Ulu Camii Seluklu mihrap st kubbesinin tm atda ok sayda

tekrarla uyguland bir rnektir. Gerek 20 adetle en fazla kubbenin uyguland

atya sahip olan Bursa Ulu Camii ayn zamanda byk lekli hat ve istif

rneklerine rastladmz bir camidir. Ulu Camideki bu byk lekli hat yaz

rneklerine yine erken dnem camilerinden olan Edirne Eski Camide de tank

oluruz.

Yukarda Bursa Ulu Camii yaz rnekleri

Aada Edirne Eski Cami yaz rnekleri

Erken Osmanl dnemi mimarisi Seluklu mimarisinden greceli bir

ayrl ifade eder. Seluklu mimarisinin unsurlarnn baz rneklerde devam

ettiini baz rneklerde ise giderek deimeye baladn grebiliriz.

rnein bir yandan dz at uygulamalar devam etmektedir. Erken

dnem Osmanl mimarisinde henz byk lekli yaplara rastlanmaz. O

nedenle dz at veya merkezi kubbe uygulamalar sorunsuz ina

edilebilmektedir. Byk lekli yaplarda (yukarda sz edilen Bursa Ulu Cami

rneinde olduu gibi) merkezi kubbe yerine ok sayda kk kubbe ile

mekann rtlmesi zm bulunmutur. Edirne Eski Camide de oklu kubbe

uygulamas karmza kar. Buna karlk i mekanda aty kaldran ok sayda

stun ve tonozun kullanld grlr.

Dz atl Uzunkpr Kubbeli znik Yeil Cami

Muradiye Camii

Kanuni Sultan Sleyman ile balatabileceimiz Osmanl mimarisinin

klasik dneminde mimari formlarn belli bir standart ve gelenek izgisine

kavutuu grlr. Erken dnemden klasik dneme geite (gelenein

olumasna yardmc olan) iki unsura yardmc olan iki unsura temas

edilmelidir:

Birincisi son cemaat yeridir. O gne kadar uygulanmayan bu mimari

unsur ilk kez Edirne Eski Camide karmza kar. Caminin giri kaps

ynndeki bu eklenti namaz vakitleri dnda gelenlerin ibadetlerini yapmalar

iin stunlar ve tonozlarla oluturulmutur. Bundan sonra artk cami yapsnn

vazgeilmez bir paras haline gelmitir.

Edirne Eski Cami Son cemaat Yeri

Cami mimari geleneine erken dnemde eklenen ikinci unsur avludur ki

o da yine bir Edirne yapsnda; erefeli Camide uygulanmtr. Avlu da

klasik dnemdeki byk planl cami yaplar iin vazgeilmez bir unsurdur.

Avlu cami alann ve dolays ile cami kapasitesini byten baz yaplarda iki

katna karan bir eklentidir. lki erefeli Camide grlen uygulama ile daha

sonra Sleymaniye ve Sultanahmet camilerinde avlunun minare ile de yapya

daha ilevsel olarak katldn greceiz.

Edirne erefeli Cami

Edirnede mimari yenilikler getiren yap ayn karede: Eski Cami- erefeli Cami- Selimiye Camii

Beyazt Camii Beyazt Camiinin plan

Klasik dnem Osmanl mimarisindeki cami tiplerinden birisi tabhaneli

camidir. Bu cami tipi ters T oluturacak ekilde kblenin ters ynnde ana

giriin iki yanndaki geni mekanlarla meydana getirilir. zellikle tekke

niteliindeki yaplarda bu cami tipine ska rastlanr. Tabhaneli cami tipinin en

bilinen rnei Sultan II. Bayezid tarafndan yaptrlm olan ve bitiiindeki

hazirede kendisinin trbesinin de yer ald stanbul Beyazt meydanndaki

Beyazt Camiidir.

KLASK DNEMN DAH STADI: MMAR SNAN

Klasik Osmanl mimarisi denince akla ilk gelen ve gelmesi gereken kii

Mimar Sinandr. O, kendisinden nce mimaride gerekletirilen birSok formu

ok daha byk ve antsal boyutlarda gelitirerek klasik dneme damgasn

vurmu; daha dorusu klasik dnem Osmanl mimarisinin formlarn bir

gelenek eklinde gelitirmitir.

Mimar Sinan bir insan mr iin ok fazla sayda eser retmitir: 84 cami,

52 mescid, 57 medrese, 70 darlkurra, 12 trbe, 94 imaret, 122 darifa, 222

suyolu kemeri, 9 kpr, 59 kervansaray, 433 ev 48 hamamdr. Ayrca Kabe'nin

kubbelerini tamir etmi, Ayasofya'y onarm ve iki minare yapmtr. Bu tablo

bize Mimar Sinann geni bir kalfalar kadrosu bulunduunu; gelitirdii

planlar uygulayan bu geni kadro ile ve ayn anda birka yerde birden inaat

faaliyeti srdrdn gstermektedir.

Eserlerini anlatt Tezkiret-l Bnyan adl kitabnda raklk eserim

ehzade, kalfalk eserim Sleymaniye ve ustalk eserim Selimiyedir

demektedir.

Sinann ralklk eseri:

Kanuninin vefat eden olu Mehmed iin yaptrd ehzade Camii

Sinan, cami mimarisinde merkezi kubbe, avlu gibi formlarn yanna

kubbeyi tayc fil aya, yarm ve eyrek kubbeler, drtl minare formu,

erefelere ayr k yollar uygulamas, is odalar gibi yeni unsurlar eklemitir.

Ayrca onun daha ncekilerle kyaslanamayacak byklk ve hacimdeki

camilerinde stma, akustik, aydnlatma ve havalandrma gibi mekan

problemleri halledilmitir.

Mimar Sinan kendisinden nceki var olan ekliyle, merkezi kubbenin

tayclarn deitirmi ve gelitirmitir. Daha nce merkezi kubbe genellikle

duvarlar zerine oturtulmakta idi. Byle bir uygulama byk bir hacim elde

edilmesini engellemekteydi. Bu engeli amak iin genellikle seilen yol oklu

kubbe ins oluyordu. Fil aya uygulamasn gelitiren ve bunu byk planl

camilere tatbik eden Sinan bylelikle hem mekan geniletmekte hem de

devasa boyutlardaki kubbeyi yap btnln talandran ancak bamszl

olan bir unsur haline getiriyordu. Burada kastedilen udur: Mimar Sinann fil

ayakl camilerinde kubbe tamamen fil ayaklar zerinde tandndan, duvarlar

yklsa bile ayakta kalacak bir mimari eleman olarak dizayn edilmitir. Bylelikle

Mimar Sinan merkezi kubbe tayc unsuru iin duvarlara yapt bask

nedeniyle yuvarlak formu bozulan ve ancak payanda desteiyle ayakta

durabilen Ayasofyadan beri- aranan cevab bulmu olmaktadr. Fil ayaklar

Sleymaniyede dikdrtgen iken Selimiyede silindirik forma dnecektir.

mimari detaylar ve zellikle fil ayaklar zerindeki oylumlar ile mekann

her yerinde ayn debide ve tek bir ses duyulmasn salayan bir akustik dzeni

Sinann dehasnn eseridir.

ok saydaki ya kandili ile mekann aydnlatlmas salanrken; ya

kandillerinden kan is, is odas ad verilen ve kubbedeki hava akmnn dar

atlmasn salayan bir holden geirilerek mekan dna karlmaktadr. s bu

odadan geerken duvarlara yapmakta ve ini mrekkep imalatnda

kullanlmaktadr. Bu yolla is nedeniyle birka yda kararabilecek olan merkazi

kubbe ve mekann dier i unsurlar uzun yzyllar temiz kalmaktadr.

Sinan, Sleymaniyede baka camilerde olmayan bir uygulama ile-

minare ve erefe saylaryla bir sembolizm meydana getirmitir.

Sleymaniyenin drt minaresi Kanuninin stanbulun fethinden sonraki

drdnc, on erefe ise kurulutan itibaren onuncu hkmdar oluunu

simgelemektedir.

Mimar Sinann kalfalk easeri: Sleymaniye Camii ve plan

Sleymaniyenin mihrap ynndeki iki fil aya ve kubbe

Sleymaniye Camii is odas

(Ana giri kapsnn st ksmnda yer almaktadr)

Mimar Sinan ustalk eserim dedii Selimiye Camiinde o gne kadarki

tecrbelerini birletirerek olaanst simetrisi bulunan zarif bir eser meydana

getirmitir. Fil ayaklar sekiz tane olan cami, drt kesindeki er erefeli zarif

minareleri ile gz doldurmaktadr.

Hemen belirtilmelidir ki; Mimar Sinan byk lekli yaplardan nce

uygulayaca plann bir lde maketi saylabilecek bir cami yapmaktadr.

rnein Rstem Paa Camii Selimiyenin bir n uygulamas saylabilir. Mimar

burada ilk kez uygulayaca sekiz fil ayann provasn yapmtr.

Edirne Selimiye Camii stanbul Rstem Paa Camii

Selimiye Camii i mekan Rstem Paa Camii i mekan

Mimar Sinan slubu yine onun ra Sedefkr Mehmet Aa tarafndan-

Sultanahmet Camii en abartl ve en ssl dzeye ulamtr. Sultanahmet

Camii kendi dnemindeki tek alt minareli yapdr. (Hatta o srada alt minaresi

bulunan Kabeye stnlnn alameti olarak yedinci minare eklenmitir.)

Sultanahmet Camiinin zellikle mavi rengin hakim olduu inileri nldr ki

cami bu nedenle Mavi Cami olarak da bilinir.

Sultanahmet Camii

Sleymaniye Camii Selimiye Camii

Sultanahmet Camii

Minare dzenleri bakmndan Sultanahmet Camii Sleymaniye ile

Selimiye Camiinin bilekesi gibidir. yle ki; Sleymaniyedeki erefeli

yapnn arkasndaki iki ve avlu duvarndaki iki erefeli iki olmak zere drtl

dzen Selimiyenin ana mekan etrafndaki er erefeli drt minare dzeni

karma hale getirilmi ve bylelikle Sultanahmetteki ana mekan etrafndaki er

erefeli drt ve avlu duvarndaki ikier erefeli iki olmak zere alt minareli

kompozisyon elde edilmitir.

XVIII. Yzyl ortalarnda yaplan Nuruosmaniye Camii ile Osmanl

mimarisinde barok etkisi grlmeye balanmtr. XIX. Yzylda yaplan

camilerde (Dolmabahe, Aksaray Valide Camii vb.) artk barok slup iyiden

iyiye hissedilir. Bu devirdeki gayrimslim (zellikle Ermeni Balyan ailesi)

mimarlarn bu yeni slubu kullanmadaki etkileri gzard edilmemelidir.

Nuruosmaniye Camii

Dolmabahe Camii Aksaray Valide Camii

SELATN CAMLER Osmanl cami mimarisinin en dikkate deer rnekleri seltin camileridir.

Adn sultan kelimesinin oulu olan Seltin kelimesinden alan bu yap tipi en

bilinen camiler grubunu ifade eder. Bizzat padiahlar veya hanm sultanlar

(Valide sultanlar, hasekiler veya sultan kzlar) tarafndan yaptrlan bu camiler