Sanskrit October Month class-6

उच्चारणं कुरुत-

पुुँल्लिङ्गे स्त्रीलिङ्गे नपुंसकलिङ्गे एकः एका एकम ्द्वौ दे्व दे्व त्रयः लतस्त्रः त्रील्ण

चत्वारः चतस्त्रः चत्वारर

पञ्च पञ्च पञ्च षट् षट् षट् सप्त सप्त सप्त अष्ट अष्ट अष्ट नव नव नव दश दश दश

प्रश्नानाम ्उत्तराल्ण लिखत- (क) कलत बािकाः स्नानाय अगच्छन?्

दश बािकाः स्नानाय अगच्छन।् (ख) ते स्नानाय कुत्र अगच्छन?् ते स्नानाय नदीम ्अगच्छन।् (ग) ते कं लनश्चयम ्अकुववन?् ते लनश्चयम ्अकुववन ्यत ्दशमः नद्ां मग्नः। (घ) माग ेकः आगच्छत?्

मागे पलिकः आगच्छत।् (ङ) पलिकः ककम ्अवदत?्

पलिकः अवदत ्दशमः त्वम ्अलस इलत।

शुद्धकिनानां समक्षम ्(✔) इलत अशुद्धकिनानां समक्षं (✖) कुरुत-

(क) दशबािकाः स्नानाय अगच्छन।् ✔ (ख) सव ेवाकिकायाम ्अभ्रमन।् ✖ (ग) ते वस्ततुः नव बािकाः एव आसन।् ✖ (घ) बािकः स्वं न अगणयत।् ✔

(ङ) एकः बािकः नद्ां मग्नः। ✖ (च) ते सलु्खताः तूष्णीम ्अलतष्ठन।् ✖ (छ) कोऽपप पलिकः न आगच्छत।् ✖ (ज) नायकः अवदत-्दशमः त्वम ्अलस इलत। ✖ (झ) ते सव ेप्रहृष्टाः भतू्वा गहृम ्अगच्छन।् ✔

मञ्जूषातः शब्दान ्लचत्वा ररक्तस्िानालन पूरयत-

गणलयत्वा श्रतृ्वा दृष््वा कृत्वा गहृीत्वा तीत्वाव

(क) ते बािकाः तीत्वाव नद्ाः उत्तीणवः। (ख) पलिकः बािकान ्दःुल्खतान ्दृष््वा अपचृ्छत।् (ग) पसु्तकालन गहृीत्वा पवद्ािय ंगच्छ। (घ) पलिकस्य वचन ंश्रतृ्वा सव ेप्रमुकदताः गहृम ्अगच्छन।् (ङ) पलिकः बािकान ्गणलयत्वा अकियत ्दशमः त्वम ्अलस। (च) मोहनः काय ंकृत्वा गहंृ गच्छलत।

लचत्राल्ण दृष््वा संखयां लिखत-

7

कोष्ठकान्तगवतेषु शब्देषु ततृीया-पवभपकं्त योजलयत्वा ररक्तस्िानालन पूरयत– यिा– नभ: चन्रेण शोभते। (चन्र) क. सा पवमिेन जिेन मखंु प्रक्षाियलत। (पवमि) ख. राघवः पवमानयानेन पवहरलत। (पवमानयान) ग. कण्ठः मौपक्तकहारेण शोभते। (मौपक्तकहार) घ. नभः सूयणे प्रकाशते। (सयू)े ङ. पववतलशखरम ्अम्बदुमािया आकषवकं दृश्यते। (अम्बदुमािया)

लभन्नवगवस्य पदं लचनुत– लभन्नवगव: यिा – सयूव:, चन्र:, अम्बदु:, शकु्र:। अम्बदु: (क) पत्राल्ण, पषु्पाल्ण, फिालन, लमत्राल्ण। लमत्राल्ण (ख) जिचर:, खेचर:, भचूर:, लनशाचर:। लनशाचर (ग) गाव:, लसंहा:, कच्छपा:, गजा:। गाव:, (घ) मयरूा:, चिका:, शकुा:, मणडूका:। मणडूका: (ङ) पसु्तकािय:, श्यामप्ि:, प्राचायव:, सौलचक:। सौलचक:

(च) िेखनी, पलु्स्तका, अध्यापपका, अजा। अजा

प्रश्नानाम ्उत्तराल्ण लिखत– (क) के वाययुान ंरचयल्न्त?

राघव-माधव-सीता-िलिताः वाययुानं रचयल्न्त। (ख) वाययुानं कं–कं क्रान्त्वा उपरर गच्छलत?

वाययुानम ्उन्नतवकंृ्ष तुङ्गं भवनम ्आकाश ंच क्रान्त्वा उपरर गच्छलत। (ग) वयं कीदृशं सोपानं रचयाम?

वयं कहमवन्तं सोपान ंरचयाम।

8

(घ) वयं कल्स्मन ्िोके प्रपवशाम? वयं चल्न्दरिोकं प्रपवशाम।

(ङ) आकाश ेका: लचत्वा मौपक्तकहारं रचयाम? आकाश ेपवपवधाः सनु्दरताराल्श्चत्वा मौपक्तकहारं रचयाम।

(च) केषां गहेृष ुहष ंजनयाम? दःुल्खत-पीकडत-कृपषजनानां गहेृष ुहष ंजनयाम।

पविोमपदालन योजयत– उन्नतः – अवनतः

गगन े– पलृिव्याम ् सनु्दरः – असनु्दरः लचत्वा – पवकीयव दःुखी – सखुी हषवः- शोकः

समुलचतै: पदै: ररक्तस्िनालन पूरयत–

पवभपक्तः एकवचनम ् कद्ववचनम ् बहुवचनम ्प्रिमा भानःु भान ू भानवः कद्वतीया गुरुः गुरू गुरून ्ततृीया पशनुा पशभु्याम ् पशलुभः चतुिी साधव े साधभु्याम ् साधभु्यः पञ्चमी विोः विुभ्याम ् विुभ्यः षष्ठी गुरोः गुययः गुरूणाम ्सप्तमी लशशौ लशश्ोः लशशषु ु

सम्बोधन हे पवष्णो हे पवष्ण ू हे पवष्णवः

पयावय–पदालन योजयत– गगन े– आकाश े

9

पवमिे – लनमविे चन्रः – लनशाकरः सयूवः – कदवाकरः अम्बदुः - जिदः

Sanskrit September Month class-6

2

वचनानसुारं ररक्तस्थानानन परूयतः

एकवचनम ् द्विवचनम ् बहुवचनम ्यथा- मन्दिरे मन्दिरय ः मन्दिरेष ु असवरे अवसरय ः अवसरेष ु स्थले स्थलय ः स्थलेष ु द्विवसे द्विवसय ः द्विवसेष ु के्षत्र े के्षत्रय ः के्षत्रेष ु व्यजन े व्यजनय ः व्यजनेष ु

पषु्पे पषु्पय ः पषु्पेष ु

क ष्ठकेष ुप्रित्तशब्िेषु समनुचतपिं नचत्वा ररक्तस्थानानन परूयत- (क) भारते बहवः उत्सवाः भवन्दत। (भारतम/्भारते) (ख) सर वरे मीनाः वसन्दत। (सर वरे/सर वरात)् (ग) जनाः मन्दिरे पुष्पान्ि अपपयन्दत। (मन्दिरेि/मन्दिरे) (घ) खगाः नीडेष ुननवसन्दत। (नीडानन/नीडेषु) (ङ) छात्राः प्रय गशालायाः प्रय ग ंकुवपन्दत। (प्रय गशालायाम/्प्रय गशालायाः) (च) उद्याने पुष्पान्ि ववकसन्दत। (उद्यानस्य/उद्याने)

अध नलन्खतानन पिानन आधतृ्य साथपकानन वाक्यानन रचयत-

वानराः वनेष ु तरन्दत नसंहाः वकेृ्षष ु नतृ्यन्दत मयरूाः जले उत्पतन्दत

3

मत्स्याः आकाश े गजपन्दत खगाः उद्यान े कूिपन्दत

(क) वानराः वकेृ्षष ुकूिपन्दत। (ख) नसंहाः वनेष ु गजपन्दत। (ग) मयरूाः उद्यान ेनतृ्यन्दत। (घ) मत्स्याः जले तरन्दत। (ङ) खगाः आकाश ेउत्पतन्दत।

प्रश्नानाम ्उत्तरान्ि नलखत-

(क) जनाः पुष्पव्यजनानन कुत्र अपपयन्दत? जनाः पषु्पव्यजनानन य गमायामंद्विरे बन्ततयारकाकी समानधस्थले च

अपपयन्दत। (ख) पुष्प त्सवस्य आय जन ंकिा भवनत?

पुष्प त्सवस्य आय जनं ऑक्ट बमापसे भवनत। (ग) अस्माकं भारतिेशः कीदृशः अन्स्त?

अस्माकं भारतिेशः उत्सववप्रयः अन्स्त। (घ) पुष्प त्सवः केन नाम्ना प्रनसद्धः अन्स्त? पुष्प त्सवः 'फूलवालों की सैर' नाम्ना प्रनसद्धः अन्स्त। (ङ) मेहरौलीक्षेते्र कस्याः मन्दिरं कस्य समानधस्थलञ्च अन्स्त? मेहरौलीक्षतेे्र य गमाया मन्दिरे बन्ततयारकाकी समानधस्थलञ्च अन्स्त।

क ष्ठकेष ुिते्तष ुशब्िेष ुउनचतां ववभवकं्त प्रयजु्य वाक्यानन परूयत- यथा- सर वरे मीनाः सन्दत। (सर वर) (क) तडागे कच्छपाः भ्रमन्दत (तडाग) (ख) नशववरे सनैनकाः सन्दत। (नशववर) (ग) यानानन राजमाग ेचलन्दत। (राजमागप) (घ) धरायाम ्रत्नानन सन्दत। (धरा) (ङ) बालाः क्रीडाके्षत्र ेक्रीडयन्दत। (क्रीडाके्षत्र)

4

मञ्जूषातः पिानन नचत्वा ररक्तस्थानानन परूयत-

पषु्पेष ु गङ्गायाम ् ववद्यालय े वकृ्षय ः उद्यानेष ु

(क) वय ंववद्यालये पठामः। (ख) जनाः उद्यानेष ुभ्रमन्दत। (ग) गङ्गायाम ्नौकाः सन्दत। (घ) पुष्पेष ुभ्रमराः गुञ्जन्दत। (ङ) बालाः वकृ्षय ः फलानन पक्वानन सन्दत।