ទពរ-1-

ជពកទ១

ទដឋភពទេទៃនរបវតត រសត នងរបវតតអក រសលបែខមរសមយឧតតងគ

ជករពត ស មននងឈនចលដលករសក េទេលជវរបវតត នង ន ៃដរបសអនកនពនធៃន

សមយកល មយេហយេនះ េសមរគបបសក ែសវងយលអពទដឋភពរបវតត រសតនសមយកលេនះជ

មនសន។ កល េយងបនែសវងយលពរពតតករណសខនៗរច លេហយ េនះកររ វរជវរបសេយង

របកដជមនភពលអរបេសរេ យ រេយងបនដងយងចបសពមល ឋ នៃនអតតសញញ ណជតរបសខលន

នសមយេនះ។

I. ទដឋភពទេទៃនរបវតត រសតែខមរសមយឧតតងគ

រសេមលអតតកលបនកនលងផតេទេ យបន លទកនវកតលបកេវទនមនេចះចបមនេចះេហយ។

បនទ បពករែបកបកបនទ យលែងវកកនងអឡងគ.ស.១៥៩៣រចមក រពះម ក រតរពះស ថ នងរពះ ជ-

បរតរបសរពះអងគពរអងគេទៀតកបនេភៀសរពះកយេទរសក វបតេទ។ េ យែឡករពះ ជវង នវង

ដៃទេទៀតរតវបនេសៀមចបបងខយកេទរសក អសមយចននេ យចតទកថជេឈលយសក។ បញហ េនះ

បនេធវឲយរសកេទសកនែតមនភពវកវរ ច ចលេសទរពសេពញៃផទរបេទសេឡងមយករមតែថមេទៀត។

កនងករចប ជវង នវង ែខមរនឱកសេនះ េយងសេងកតេឃញមនវតតមនរបសរពះបទរសសរេយពណ

(អនជរបសរពះបទស ថ ទ១) នង ជបរតរបសរពះអងគផងែដរ ែដលេពលេនះពកេសៀមបននរទងេទ

កនរកងអយធយកនងនមជេឈលយសក។ េ យ រែតរបេទសជតកនែតវកវរេទៗ «េសៀមកចតេសន

េរហពល ែហរហមរពះរសសរេយពណ យងចលមករកងកមពជធបតវញ មសមរទដលកពត រចេរកយ

មករពះរសសរេយពណរទងេសតចយងមកគងេនឯ វ ឯម»១ េនេពលែដលរពះរសសរេយពណយងមក

កមពជវញ រទងកបននមកនវឥទធពល នងវបបធមរបសេសៀមមកជមយផងែដរ។ ករនឥទធពលេសៀម

មកេនេពលេនះ េធវឲយរបជ រសតមនរបតកមមយងខល ង ជេហតេធវឲយរពះអងគ ក ជយថវ យេទ ជបរតចបង

របសរពះអងគ គរពះបទជយេជ ឋ (គ.ស.១៦១៨)។ រពះបទរសសរេយពណរទងេ យទវងគតកនងគ.ស.

១៦១៩ កនងរពះជនម យ៦៤រពះវស ។

១ សមេមល,(១៩៥២),ពង វ រៃនរបេទសកមពជ ,េ ងពមពរពះបរម ជ ង ,ភនេពញ ទ.៥៥។

ទពរ-2-

ក. រពះម ក រត នងទ ង ជធន

១. រពះបទរសសរេយពណ (គ.ស.១៦០៣-១៦១៨)

េយងដងេហយថ រពះបទរសសរេយពណជរពះ ជបរតរបសអនកមន ងេកសរម នងរពះបរម -

ជទ៤(េយងមនដងថរពះអងគរបសតេនេពល េនះេទ) បែនតរជជកលរបសរពះអងគចបពគ.ស.១៦០៣-

១៦១៨(១)។

២. រពះបទជយេជ ឋ ទ២ (គ.ស. ១៦១៨-១៦២៨)២

រពះបទជយេជ ឋ ទ២ ជ ជបរតចបងរបសរពះរសសរេយពណ(ឧបេយ ជរសសរេយពណ)

នងជរពះ មរបសរពះម ឧប ជឧទយបរម ជ។ រទងបនអភេសកជរពះម ក រតេពញេលញបនតព

រពះ ជប កនងរពះជនម យ៤២រពះវស គ.ស.១៦១៨ េហយទទលរពះនមថ« សេមតចរពះ ជឱងក រ

រពះជយេជ ឋ ធ ជ មធបត»។ េរកយពទទល ជយសមបតតពរពះវរ ជប រចមក(គ.ស.១៦១៨)

រពះអងគកសេរមចេលក ជធនេកះ ល ែកតឯ វ ឯម ( ជធនរពះរសសរេយពណ)េទកនរកងឧតតងគ

កនងគ.ស.១៦២០ (ឧតតងគឮជយ)។៣

៣. រពះបទរសធមម ជទ២ ឬរពះ ជសមភ រ(ពញត)«គ.ស.១៦២៩-១៦៣៤»

រពះបទរសធមម ជទ២ ជ ជបរតរបសរពះបទជយេជ ឋ ទ២។ កលពកមរភព រពះអងគបន

ទទលងរជឧប ជ ងពគ.ស.១៦១៨មកេមលះ េហយរទងកនជបរហតដលគ.ស.១៦២៩។ រពះអងគទទល

មរណភពេ យ រពកពរទយ ក លបញទមល កពចងេ ន តកនងគ.ស.១៦៣៤៤។

៤. រពះបទអងគទង ជ េចពញន (គ.ស. ១៦៣៥-១៦៣៩)៥

េចពញន ជ ជបរតរបសរពះបទជយេជ ឋ ទ២ េហយករតវជរពះអនជរបសរពះ ជសមភ រ

ផងែដរ។ េនេពលរពះអងគមនរពះជនម២៣រពះវស រទងកបនេឡងសនង ជយសមបតតពរពះ មេនកនងទរកង

ឧតតងគមនជយ េ យមនរពះនមសរមប ជយថ «រពះបទសេមតចរពះអងគទង ជធបត»។ រពះអងគេ យ

ទវងគតកនង«គ.ស. ១៦៤០» ៦។ (១) សមេមល សរ េអឿ, (១៩៩៥), របវតត រសតរពះ ជ ចរកកមពជជមយអ ណ ម នងេសៀមចបពសតវត ទ១៦, ភនេពញ ទ.២៥។ ២ សមេមល រតង ង, (២០០៩),របវតត រសតែខមរ ភគ១នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.១៩៩-

២០២។ ៣ សមេមល ,(១៩៥២)ពង វ រៃនរបេទសកមពជ, េ ងពមពរពះបរម ជ ង, ភនេពញ ទ.៥៦។ ៤ សមេមល រតង ង, (២០០៩),របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២០២-២០៣ នង ង ប ន, (២០០៥),រពះ ជសមភ រកវ ជសតវត ទ១៧, ករផ យរបសប ណ គរបនទ យរស ភនេពញទ៣-៦។ ៥ ឯក ខលះថ (១៦៣៤-១៦៤០) ែតេប មឯក រម បរសែខមរសរេសរថ(១៦៥៦-១៦៥៩?)។ ៦ សមេមល (១៩៥២),ពង វ រៃនរបេទសកមពជ, េ ងពមពរពះបរម ជ ង ភនេពញ ទ.៦០។

ទពរ-3-

៥. រពះបទបទម ជអងគនន(គ.ស.១៦៣៩-១៦៤១) ឬ(គ.ស.១៦៤០-១៦៤២?)

រពះបទបទម ជអងគនន ជ ជបរតរបសរពះបទឧទយ។ េពលរទងេទបែតេ យ ជយសមបតតបន

រ ងជងមយឆន រពះអងគចនទកេធវគតរពមទងយក ជយសមបតតរបសរទងកនងគ.ស.១៦៤២(១)។ កនងេនះ

រពះអងគមនរពះនមសរមប ជយថ«រពះបទសេមតចរពះបរម ជធ ជ មធបត»េហយរពះអងគ

េ យទវងគតេនកនងគ.ស.១៦៤១ េ យ ររពះេចពញចនទេលកទពចលេធវគត២។

៦. រពះបទ មធបតទ១ េចពញចនទ(គ.ស.១៦៤១-១៦៥៩)

រពះបទ មធបតទ១េចពញចនទ ជ ជបរតរបសរពះបទជយេជ ឋ ទ២។ រពះអងគបនេឡងរគង

ជយសមបតតេនរកងឧតតងគមនជយែដរ េ យមនរពះនមសរមប ជយរបសរទងថ« រពះបទសេមតច ម

ធបត»៣។ កនងគ.ស. ១៦៥៨ រពះអងគរតវបនយនចបយកេទឃឃងេនឯរសករបស េហយរទងកសគត

េនទេនះកនងគ.ស១៦៥៩ បតេទ៤។

៧. រពះបរម ជទ៩ អងគសរ(គ.ស.១៦៥៩-១៦៧២)៥

រពះបរម ជទ៩អងគសរ ជរពះ ជបរតរបសរពះបទឧទយ។ បនទ បពរពះបទ មធបតចនទ េ យ

ទវងគតេនរសកយនបតេទ រពះបរម ជទ៩អងគសរ កបនេឡងរគង ជយសមបតតបនតេនឯទរកងឧតតងគ

មនជយដែដល កនងរពះជនម យ២៦រពះវស ។

៨. រពះបទម ជទ២ រសជយេជ ឋ (គ.ស.១៦៧២-១៦៧៣)

រពះបទម ជទ២មនរពះនមេដមថ រសជយេជ ឋ (គ.ស.១៦៧១) ជ ជបរតរបសរពះបទបទម

ជអងគននទ ែដលរទងេ យ ជយសមបតតបនតពរពះបរម ជអងគសរ៦។ ខណៈែដលរទងេឡងេ យ ជយ

សមបតតរពះអងគមនរពះជនម៣៣រពះវស (ឯក រម បរសែខមរបនសរេសរថរពះជនម៣៦រពះវស )

េ យមនរពះនមសរមប ជយថ«រពះបទសេមតចរពះបទម ជធ ជ មធបត»េនកនងទរកងឧតតងគ

មនជយ៧។

(១) សមេមល, (១៩៥២),ពង វ រៃនរបេទសកមពជ, េ ងពមពរពះបរម ជ ង ភនេពញ ទ.៦០។ ២ សមេមល រតង ង, (២០០៩),របវតត រសតែខមរ ភគ១នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២០៥។ ៣ សមេមល រតង ង, (២០០៩),របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២០៥។ ៤ -ដ-ទ២០៦។ ៥ មឯក រ ពង វ រៃនរបេទសកមពជ ភនេពញ េ យេ ងពមពរពះបរម ជ ង ឆន ១៩៥២ បនសរេសរថ «រពះ ម ក រតអងគេនះ រពះនមរពះបទបទម ជ(ពញសរ)១៦៥៨-១៦៧២»។ ៦ សមេមល េអង សត, (២០០០),ឯក រម បរសែខមរ ភគទ៥-៦-៧, ករផ យរបសរកសងវបបធម នងវចរត សលបៈ, ភនេពញ ទ.៣២។ ៧ សមេមល រតង ង, (២០០៩), របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២០៩។

ទពរ-4-

៩. សេមតចរពះែកវ វ ទ២ អងគជ(ខលះថអងគជយ)«គ.ស.១៦៧៣-១៦៧៥ ឬ១៦៧២-១៦៧៦?)

រពះអងគជ ជរពះ ជបរតចបងរបសរពះបរម ជទ៩អងគសរ រតវបនេឡងរគង ជយសមបតតកនងរពះជនម

២១រពះវស េនទរកងឧតតងគមនជយ េ យមនរពះនមសរមប ជយថ«សេមតចរពះែកវ វ »េហយ រពះអងគ

មនបរតមយអងគរពះនមថ«េចពញយង ឬរពះអងគយង»១។

១០. រពះបទអងគជយ(១៦៧៣-១៦៧៥)២

រពះអងគរតវជ ជបរតរបសរពះបទម ជទ៩(ពញសរ)កនងគ.ស.១៦៧៣។ រពះអងគជយេឡង

េ យ ជយបនរបមណែតជង១ឆន បេ ណ ះ គរ ងគ.ស.១៦៧៤ រពះអងគននទ២ នងរពះអងគតនែដលជ

រពះអនជបនេលកទពមកចបងេ យនយនមកជជនយផងែដរ។

១១. រពះបទជយេជ ឋ ទ៣អងគសរ ឬេចពញសរ(គ.ស.១៦៧៥-១៦៨៨)

រពះបទជយេជ ឋ ទ៣អងគសរ ឬពញសរ ជ ជបរតរបសរពះបរម ជទ៩អងគសរ េហយករតវ

ជរពះអនជរបសរពះែកវ វ ទ២អងគជ ផងែដរ។ កនងរពះជនម១៦រពះវស រទងបនេឡងរគង ជយសមបតតេន

កនងរកងឧតតងគមនជយ េ យទទលរពះនមសរមប ជយរពះអងគថ«សេមតចរពះរសជយេជ ឋ »៣។

១២. អនកមន ងៃទ(គ.ស.១៦៨៨)

ខណៈេពលែដលរពះបទជយេជ ឋ ទ៣អងគសរ ឬពញសររបឈន រទងកបនេផទរ ជយសមបតតឲយេទ

រពះម របសរពះអងគេ យ ជយជនស គរពះនមអនកមន ងៃទ។ លះរទងបនជសះេសបយេហយរទងកងក

មកេឡងេ យ ជយសមបតតវញ។

១៣. រពះបទជយេជ ឋ ទ៣អងគសរ ឬេចពញសរ(គ.ស.១៦៨៨-១៦៩៥)

បនទ បពទទល ជយពរពះម េហយ បក ពកនមនមន កេឈម ះេចពញន នងចនមន កេឈម ះ ន

ចងេអៀ បះេបរទមល ករពះអងគព ជបលលងគ បែនតមនបនទទលេជគជយេឡយ។

១៤. រពះ មធបតទ២អងគយង(គ.ស.១៦៩៥-១៦៩៦)ឧតតងគ

រពះឧទយ ជបនទទល ជសមបតតបនតពរពះបទជយេជ ឋ ទ៣ កនងរពះជនម២១រពះវស េ យ

ទទលរពះនមសរមប ជយរបសរពះអងគថ«រពះបទសេមតចរពះន ណ មធបតរពះឧទយ ជបរមប

ពរត»៤។

១៥. រពះបទជយេជ ឋ ទ៣(គ.ស.១៦៩៦-១៦៩៩)ឧតតងគ

រពះបទជយេជ ឋ ទ៣រទង ចកសកខ បទេហយទទល ជយសមបតត រជថមេនរកងឧតតងគដែដល។

េនេពលរទងេ យ ជយបនតេនះ រទងមនរពះជនម៣៧រពះវស បនតពរពះន យណ មធបតទ២ េហយក

១ សមេមល រតង ង, (២០០៩), របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២០៩។ ២ សមេមល រ.េគវទធ, (១៩៦៩), រពះ ជពង វ រៃនរបេទសកមពជ , ភនេពញ ទ.៨២-៨៣។ ៣ សមេមល រតង ង, (២០០៩), របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២១០។ ៤ -ដ- ទ.៥៣។

ទពរ-5-

ែតង ងរពះសេមតចរពះភគវតជរពះអគគមេហសដចេដម េ យគងកនងរពះបរម ជ ងរពះែកវឧតតងគមន

ជយ១។

១៦. រពះែកវ វ ទ៣អងគអម(គ.ស.១៦៩៩-១៧០០)២

រពះែកវ វ ទ៣អងគអម ជ ជបរតរបសរពះអងគនន រទងេឡងរគង ជយសមបតតបនតពរពះ ជប េកមក

កនងរពះជនម២៦រពះវស េន ជ ងភក េខតតេពធ ត េ យមនរពះនមសរមប ជយថ«រពះ ជឱងក រ

រពះែកវ វ បរមបពរត»៣។

១៧. រពះបទជយេជ ឋ ទ៣ (គ.ស.១៧០០-១៧០២)

កនងរពះជនម៤២រពះវស េសតចកទទល ជយសមបតតបនតពរពះ ជបរតសណ វញ រជថម េហយ

ងកមកេផទរ ជសមបតតេនះឲយេទរពះ ជបរតរបសរពះអងគបនតេទៀតគរពះបទរសធមម ជ៤។

១៨. រពះបទធមម ជទ៣(គ.ស.១៧០២-១៧០៣)

រពះអងគមនរពះជនមែត១២រពះវស បេ ណ ះ កបនេឡងរគង ជយសមបតតជនសរពះប បែនតមន

បនរបរពធពធ ជភេសកេនះេទ។ េនេពលរទងេឡងរគង ជយសមបតតេនះ សថតកនង ជធនឧតតងគ។

១៩. រពះបទធមម ជទ២ (គ.ស.១៧០២-១៧០៤)ឧតតងគ

រពះបទធមម ជទ២ ជ ជបរតរបសរពះបទជយេជ ឋ ទ៤។ បនទ បពរពះបទអងគអមរទងថវ យ

ជយសមបតតឲយរពះអងគវញេនះ រពះបទជយេជ ឋ ទ៤កេលក ជសមបតតថវ យមករពះបទធមម ជទ២

ែដលរតវជរពះ ជបរតរបសរពះអងគបនតេទៀត។ ខណៈេនះរពះអងគមនរពះជនមរតមែត១២រពះវស

បេ ណ ះ៥។

  ២០. រពះបទជយេជ ឋ ទ៣ (គ.ស.១៧០៣-១៧០៦)៦

រពះបទជយេជ ឋ ទ៣ ឬអងគសរ បនេឡងរគង ជយជថមមតងេទៀត។

១ សមេមល េអង សត, (២០០០),ឯក រម បរសែខមរ ភគទ៥-៦-៧, ករផ យរបសរកសងវបបធម នងវចរត សលបៈ, ភនេពញ ទ.៦០។ ២ មឯក រម បរសែខមរបនសរេសរថ«១៧០០-១៧០១» រឯឯក រសរ េអឿ ែបរជសរេសរថ «១៦៩៩-១៧០០»េទវញ។ ៣ សមេមល សរ េអឿ, (១៩៩៥), របវតត រសតរពះ ជ ចរកកមពជជមយអ ណ ម នងេសៀមចបពសតវត ទ១៦, ភនេពញ ទ.៦១។ ៤ សមេមល េអង សត, (២០០០),ឯក រម បរសែខមរ ភគទ៥-៦-៧, ករផ យរបសរកសងវបបធម នងវចរត សលបៈ, ភនេពញ ទ.៧១។ ៥ សមេមល រ.េគវទធ, (១៩៦៩), រពះ ជពង វ រៃនរបេទសកមពជ , ភនេពញ ទ.៨២-៨៦។ ៦ សមេមល សរ េអឿ, (១៩៩៥), របវតត រសតរពះ ជ ចរកកមពជជមយអ ណ ម នងេសៀមចបពសតវត ទ១៦, ភនេពញ ទ.៦២។

ទពរ-6-

២១. រពះបទធមម ជទ៣ (គ.ស. ១៧០៦-១៧០៩)

រពះបទធមម ជទ៣ រទងេឡងរគង ជយមតងេទៀតេ យមនរពះនមថ«រសធមម ជធ ជ ម

ធបតបរមបពរត»កនងរកងឧតតងគ១។

២២. រពះបទែកវ វ អងគអម(គ.ស. ១៧១០-១៧២២)

រពះអងគជបរតរបសរពះអងគននទ២ រទងេឡងរគង ជយសមបតតេនរ ងគ.ស.១៧១០។ េនេពល

រទង ជភេសកជរពះម ក រតទទលរពះនមសរមប ជយថ«រពះអងគអមសេមតចរពះែកវ វ » េនរកង

ឧតតងគមនជយ កនងរពះជនម៤០រពះវស២។

២៣. រពះបទស ថ ទ២ ឬអងគជ(គ.ស. ១៧២២-១៧២៩)

រពះអងគមនរពះនមសរមប ជយថ«សេមតចរពះស ថ »េ យេ យ ជយេនរកងឧតតងគ េហយេលក

សេមតចរពះរសសជ (បរតរពះេជ ឋ )ជរពះអគគមេហស លះដលគ.ស. ១៧២៩ រពះស ថ រទងកេផទរ ជយ

សមបតតថវ យរពះប វញ៣។

២៤. រពះែកវ វ ទ៣ អងគអម(គ.ស. ១៧២៩)

េនេពលទទល ជយសមបតតព ជបរត រពះអងគមនរពះនមសរមប ជយរបសរទងថ«រពះបទសេមតច

រពះជយេជ ឋ ធ ជ មឥសរកពលេ កយរតៃរតភវនថ»។

២៥. រពះបទស ថ ទ២ ឬរពះអងគជ(គ.ស. ១៧២៩-១៧៣៧)៤

រពះអងគមនរពះនមសរមប ជយថ«រពះបទសេមតចរពះ ជឱងក ររពះបរម ជធ ជ មធបត»េហយរទងកសេរមចរពះទយបតរ ជធនពឧតតងគមកលែងវកវញ

៥។ ២៦. រពះបទធមម ជទ៣ (គ.ស. ១៧៣៨-១៧៤៧)៦

រទងជរពះ ជបរតរបសរពះបទជយេជ ឋ ទ៤។ រទងេឡងរគង ជយេ យមនរពះនមថ«រពះជយ

េជ ឋ ជ មធបត»េ យ ជយកនងរកងឧតតងគ លះដលគ.ស.១៧៤៧ រទងកេ យទវងគតេ យេ គពធ៧។

១ សមេមល រតង ង, (២០០៩), របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២១៧។ ២ សមេមល សរ េអឿ, (១៩៩៥), របវតត រសតរពះ ជ ចរកកមពជជមយអ ណ ម នងេសៀមចបពសតវត ទ១៦, ភនេពញ ទ.៦៤។ ៣ សមេមល រតង ង, (២០០៩), របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២១៩។ ៤ មឯក រ រ.េគវទធ, (១៩៦៩), រពះ ជពង វ រៃនរបេទសកមពជ , ភនេពញបនសរេសរថ«១៧២២-១៧៣៨»។ ៥ សមេមល រតង ង, (២០០៩), របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២២០។ ៦ មឯក រ ពង វ រៃនរបេទសកមពជ ភនេពញ េ ងពមពរពះបរម ជ ង ឆន ១៩៥២ បនសរេសរថ«រពះបទធមម-ជទ២(១៧៣៨-១៧៤៧=ឧតតងគ)»។

៧ សមេមល រតង ង, (២០០៩), របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២២៣។

ទពរ-7-

២៧. រពះបទធមម ជអងគអម(គ.ស. ១៧៤៧=ឧតតងគ)១

រពះអងគេឡងរគង ជយកនងគ.ស.១៧៤៧ ែតេ យកររចែណនឈន នសរបសអនជ គរពះអងគហង

(ឯក រខលះសរេសរថអងគអង)កឲយបក ពករបសខលនេធវគតរពះអងគេទ២។

២៨. រពះបទអងគទងទ២ (គ.ស. ១៧៤៧-១៧៤៩=ឧតតងគ)៣

រពះបទអងគទងទ២ ជរពះ ជបរតរបសរពះបទជយេជ ឋ ទ៤ នងរតវជអនជរបសរពះបទធមម-

ជទ២។ កររគងេល ជយសមបតតមនបនបនម នផង(គ.ស.១៧៤៩)រពះស ថ ទ២កេលកទពមកចបង

ជមយនងរពះអងគ៤។

២៩. រពះស ថ ទ២ អងគជ(គ.ស. ១៧៤៩)

ក រ អងគេនះ រទងកេឡងរគង ជយសមបតតបនតេនរកងឧតតងគែដរ បែនត លអ ច នងកររតតរ

គយនជអនករគបរគងកនកបទងអស។

៣០. រពះបទរសជយេជ ឋ អងគសងន(គ.ស. ១៧៤៩-១៧៥៥)៥

រពះអងគសងន ជរពះ ជបរតរបសរពះបទធមម ជអងគអម។ រទងេឡងរគង ជយសមបតតកនងរពះជនម

៤០វស (ឯក រខលះថ៤២វស ) េនកនងរកងឧតតងគ េ យមនរពះនមសរមប ជយថ«រពះបទសេមតច

រពះ ជឱងក ររពះរសជយេជ ឋ ធ ជបរមបពរត»៦។

៣១. រពះ មធបតទ៣អងគទង(គ.ស. ១៧៥៦-១៧៧៥)

រពះ មធបតទ៣ អងគទងេឡងេ យ ជយបនត េនេពលរទងរគង ជយបនតេនះ រទងមនរពះជនម

៦៥វស េហយគងេនកនងរកងឧតតងគឮជយ៧។

៣២. រពះបទឧទយ ជអងគតន(គ.ស. ១៧៥៨-១៧៧៥=ឧតតងគ)

រពះបទឧទយ ជអងគតន ជរពះ ជបរតរបសរពះបទធមម ជអងគអម។ រទងមនជយជនះេល

រពះអងគអងរសសរេយឲយេ យ ជយសមបតតកនងគ.ស. ១៧៥៨ េន ជធនឧតតងគមនជយ េ យទទលេគ

រមយងរសរមប ជយថ«រពះន យណ ជធ ជ មធបត»៨។

១ ឯក រខលះសរេសរថ «រពះបទធមម ជទ៤ អងគអម»។ ២ សមេមល រ.េគវទធ, (១៩៦៩), រពះ ជពង វ រៃនរបេទសកមពជ , ភនេពញ ទ.៩២។ ៣ មឯក ររតង ង បនសរេសរថ«រពះ មធបតទ៣ អងគទង(១៧៤៧-១៧៤៨)»។ ៤ សមេមល រ.េគវទធ, (១៩៦៩), រពះ ជពង វ រៃនរបេទសកមពជ , ភនេពញ ទ.៩៣។ ៥ ឯក រខលះសរេសរថ«រពះបទជយេជ ឋ ទ៥ អងគសងន»។ ៦ សមេមល រតង ង, (២០០៩), របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២២៥, សរ េអឿ , (១៩៩៥), របវតត រសតរពះ ជ ចរកកមពជជមយអ ណ ម នងេសៀមចបពសតវត ទ១៦, ភនេពញ ទ.៧៦ នង(១៩៥២),ពង វ រៃនរបេទសកមពជ ,េ ងពមពរពះបរម ជ ង ,ភនេពញ ទ.(៦៨-៦៩)។ ៧ សមេមល េអង សត, (២០០០),ឯក រម បរសែខមរ ភគទ៥-៦-៧, ករផ យរបសរកសងវបបធម នងវចរត សលបៈ, ភនេពញ ទ.៨។ ៨ សមេមល រ.េគវទធ, (១៩៦៩), រពះ ជពង វ រៃនរបេទសកមពជ , ភនេពញ ទ.៩៧។

ទពរ-8-

៣៣. រពះសេមតច មធបត(អងគនន)«គ.ស. ១៧៧៥-១៧៧៩»

រទងបនទទល ជយសមបតតពរពះអងគតនកនងគ.ស. ១៧៧៥ ៃន ជធនឧតតងគមនជយ េ យមន

រពះជនម៣៦វស ។ េនេពលេរៀបអភេសកេឡងរគង ជយ រពះអងគមនរពះនមសរមប ជយថ «រពះបទ

សេមតចរពះឱងក ររពះ មធបត ជធ ជបរមបពរត»១។

៣៤. រពះបទសេមតចរពះអងគេអង (គ.ស. ១៧៧៩-១៧៩៦)

រពះអងគេអងជរពះ ជបរតរបសរពះបទឧទយ ជ(រពះអងគតន)។ កនងរពះជនម២២វស រពះអងគក

រតវរពះេចេសៀមេរៀបចអភេសកេនរកងបងកក ជរពះម ក រតរបចរកងកមពជធបត េ យមនរពះ

នមសរមប ជយថ«សេមតចរពះ ជឱងក ររពះន យណ មធបតរសសរេយពណបរមសររនទ »២។

៣៥. រពះបទឧទ ជអងគចនទ(គ.ស. ១៧៩៦-១៨៣៤)

១០ឆន បនកនលងផតេទក រ អងគចនទជ ជបរតចបងរបសរពះអងគេអង បនេឡងរគង ជយសមបតត

កនងគ.ស.១៨០៦ េ យមនរពះជនម១៦វស េនឯរបេទសេសៀម បែនតេរកយមកកចបេផតមដែងហររពះអងគ

ឲយមកគងេនកនង ជធនឧតតងគវញ៣។

៣៦. ក រតអងគម(គ.ស. ១៨៣៤-១៨៤០)

ក រតអងគម ជ ជបរតបនទ បចបងរបសរពះបទឧទយ ជអងគចនទ។ េ យ រែតរកងកមពជធបត

ៃនេយងមនមនរពះម ក រតេ យ ជយបនត េពលេនះពកយនកសេរមចេលកក រតអងគម ជភេសកជ

ក រតមយអងគកនងរពះជនម២១វស ឲយរគង ជយេនេកះ ល ែកត។ េពលេនះរពះនងមនរពះនមេ ម

ភ យនថ បគនេច(Bá Cong Chua)៤ ។ ចែណកឯកររគបរគង នងដកនរបេទសគសថតេនេល

េមទព េរទឿង មញយង េសទរែតទងអស។

៣៧. រពះបទអងគឌង(គ.ស. ១៨៤០-១៨៥៩)

រពះបទអងគឌងជបរតេពរបសរពះបទអងគេអង។ រទងរបសតេនគ.ស.១៧៩៦។ េនរ ងគ.ស.

១៨៤៧ រពះអងគរតវបនអភេសកឲយេឡងរគង ជយសមបតតេនកនងរកងឧតតងគ េ យមនរពះនមសរមប ជយ

ថ «រពះហររក មឥស ធបត»៥ (េប មឯក ររបសបណឌ ត រ ត ចរយ ឃង ហកឌ បនសរេសរថ

រពះអងគ ជភេសកេនឧតតងគ នៃថង៧ មន ១៨៤៨ កនងរពះជនម យ ៥២រពះវស េហយរទងរពះ មភេធយយ

១ សមេមល សរ េអឿ, (១៩៩៥), របវតត រសតរពះ ជ ចរកកមពជជមយអ ណ ម នងេសៀមចបពសតវត ទ១៦, ភនេពញ ទ.៩០-៩១។ ២ សមេមល សរ េអឿ, (១៩៩៥), របវតត រសតរពះ ជ ចរកកមពជជមយអ ណ ម នងេសៀមចបពសតវត ទ១៦, ភនេពញ ទ.១០០។ ៣សមេមល រ.េគវទធ, (១៩៦៩), រពះ ជពង វ រៃនរបេទសកមពជ , ភនេពញ ទ.១០៥-១០៦។ ៤ សមេមល រតង ង, (២០០៩), របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២៤៣។ ៥ សមេមល រតង ង, (២០០៩), របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២៤៩។

ទពរ-9-

«រពះបទសេមតចរពះ មឥស ធបតរពះរសសរេយពណបរមសេររនទ ម ចរកពរ ធ ជបរមនថ»១។

រពះអងគមនមេហស១១អងគ២ រទងសវណណគតេនរកងឧតតងគមនជយកនងគ.ស.១៨៦០។

ខ. សន

ពកយថ សន ជពកយេរបកល យមកពពកយថ សន បននយថ ពកយប ត ឬករទនម ន

េរបៀនរបេ របសរគ ចរយ មយកនងេ ក។ អតថនយៃនពកយ សន ឬលទធ សន ពែមនសថតេន

រតងជេនឿ ឬបញញតត សលធម នងករេគរពរបណបតនបេ ណ ះេទ គរតវមនអងគករពេសសមយសរមប

រទងរទងែថរក លទធ សន ឲយមនេសថរភព ងេនជ ថ ពរែវងតេរៀងេទ៣។ កល េយងឮពកយ

េនះភល ម េនះេយងរបកដជនកភនកេទរកពកយទនម នេរបៀនរបេ អបររបសនរ មន កជកជមនខន។

តយង រពះសមណេគតមៃនេយងជភសដ ងរ ប។

ប ណកលបនកនលងផតេទ េ យបន លទកេនែតរសេមលដកជបមន ចនងរលបកនងទពរ

របវតត រសតែខមរ គរ ងជត សនមយែដលមនវបបធម អរយធមវយច សជងេគេនកនងែដនដេរជយ

សវណណភមេនះ។ កនងចេ មៃនធតសខនៗរបសវបបធម នងអរយធម េយងេឃញថជេនឿបនដះ ល

លតពដបងេគកនងផនតគនតរបសែខមរ។ កនងសងគមែខមរនសមយប ណបនេគរព នងមនជេនឿេជឿជកយង

មតមេទេល រកខ រកខ អនក រពលង េដមេឈធៗ ដថមជេដម...។ រសយេហតេនះេហយ េទបេធវឲយ

ជនជតែខមរនសមយកលេនះមនទនកចតត នងេគរពរបតបតត មយងខជ បខជននវអេពទង យែដលេគ

គតថខសឆគងនងដងរពលងដន ឬវតថសកតសទធ។ លះចេណរតមក សងគមែខមរនសមយហវណនបនទទល

នវឥទធពលវបបធមរបសឥ ឌ ជេហតេធវឲយបពវបរសមនករេជឿសបេទេល សនរពហមណ។ កនង

សនរពហមណេនះ របជជនបនេគរពរបតបតតេទ មមគៃនរពះម ក រត គេគរពេទេល ទេទព

សខនៗបគរពះរពហម រពះវសណ នងរពះសវៈ៤។ ឥទធពលៃន ទេទពទងបេនះបនចករគះយងមកនងពភព

ផនតគនត របសែខមររហតដលមនករក ងរបងគរប ទ បពនរប ទ នងប ណ ឋ នជេរចនកែនលង

េដមបបជកដចជេធវជលេនសរមប ទេទពទងេនះផងែដរ។ ជងេនះេទេទៀតេនះ មនរពះម ក រត

ជេរចនអងគកបនេរៀបចពធធៗមយចននទកទងនងករេលកតេមកងខលនឯងឲយេទជ ទេទពផងែដរ តយង

រពះបទជយវរ មនទ២(វមម)ែដលរទងបនេធវពធេទវ ជេលភនគែលនជេដម។

លះមកលដលសមយឧតតងគេនះ មនស កនងសងគមែខមរែលងងកេទរករពហមណ សនេទៀត

េហយ។ មនរតមែតរពហមណ សនេនះេទ សមបែតពទធ សនម យន កែខមរែលងេគរព ឬមនជេនឿ

១ សមេមល ឃង ហកឌ, (២០០៣),មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩, ភនេពញ ទ.២១។ ២ សមេមល េ ឆត, (១៩៩៧),នេយបយ នងរបវតត រសតែខមរ រពះ ជែខមរ, ករផ យរបស Nu-Art អរ ត ល ទ.១៣៥។ ៣ សមេមល រតង ង, (១៩៧៥), អរយធមថន កបញច ប ,ករផ យរបសអនកនពនធ, ភនេពញ ទ.១៣។ ៤ សមេមល ទវ ៃឆសក, (១៩៧១-៧២), សក វបបធម-អរយធម ែខមរ-ឥ ឌ ,ភនេពញ ទ.៤៧។

ទពរ-10-

តេទេទៀតែដរ១ ពកគតភគេរចនបនេគរព នងមនជេនឿេទេលពទធ សននកយហនយនេទវញ

ែដលេនកនងរទសតៃនគមពររពះៃរតបដកមនេរបរបសភ បលជេគល។ ជនជតែខមររគបរសទបវណណៈ

ចប ងពរពះម ក រតដលមរនត របជ រសតតច ចបផតសទធែតមនជេនឿមតមេទេលរពះពទធ សន

ែដលបនចតទកថជទពង ទរលក េបេទះបជេគពបនេបះបងេចលនវជេនឿេដម(មច សរសក)របសេគ

ដចជ េជឿេលេខម ច ប ច រកខ រកខ អនក បងបតកេ យ២។ ជងេនះេទេទៀតេនះ ពទធ សន

ហនយននសមយកលេនះរកលត សយងខល ង េហយមនឥទធពលេលជវភពសងគមទងមល រពមទង

េលនមតដកមមអក រសលបផងែដរ៣។  បែនតេទះជយងេនះកត កពធធៗមយចននកនងរពះបរម ជ ង នងពធ

បណយធៗេផ ងេទៀតកនងសងគមែខមរេនែតមនេគរព នងរបតបតត មលនៃនេគលករណរពហមញញ សន

ដែដល។ េលសពេនះេទេទៀតេនះ េ យ រែតរពះពទធ សនបនលត សកនែតេរចនែបបេនះេហយ

េទបេគេឃញមនវតត មកនែតមនចននេរចនេឡងជល បផងែដរ។ រឯរពះសងឃកកនែតមនចនន

េរចនែដរ(សមយេនះេគេរចនេ រពះសងឃថរពះម េថរ) ែដលកនងេនះេ កមននទយងសខន

កនងវសយរពះពទធ សន ដចជ ែថរក ករពរ នងបេរងៀននវរទសតលៗអ មយចននដលពទធបរសទចណះ

េជងវតត។ ជពេសសេទេទៀតេនះ វជជ រគបែបបយងគសថតេនកនងវតត េពលគវតតជជរងក ឬឃល ង រេពវជជ

គអក រ រសត គណត រសត េ រសត េពទយ រសត សលប រសត យទធ រសត វស កមម រសត។ល។

កលបរត កលធ សទធែតជសស វតត៤។ គររលកែដរថ េ យ រែតមនជេនឿសបេលរពះពទធ សន

ែបបេនះេហយ េទបេធវឲយមនស ែខមរនសមយកលេនះ េរចនេគរព នងរបតបតតនវសចចភព េទៀងរតង

មនភតភរ កហក េមលងយ កបសមល បអនកដៃទ។

គ. របពនធរដឋបល នងរបបនេយបយ

គ.១ របបនេយបយ

កនងសងគមែខមរ បនរបកនខជ បេទេលរបបនេយបយែដលមនរពះម ក រតជអនកេ យ ជយេន

កនងនគរេ យមនតនទរគបរគងែដនដ ចរក នង របជ រសត។ ករេគរព ឬករែតង ងរពះ

ម ក រតឲយេ យ ជយកនងនគរ គរតវបនអនវតតបនតពសមយេដមដបងៃន ចរកែខមរ(ហវនណន)ែដល

កលេនះសងគមែខមរបនទទលនវឥទធពលៃនវបបធម-អរយធមរបសឥ ឌ រគបរសទបវណណៈ។ េដមបកល យខលន

១ សមេមល េ ម សមន, (២០០៩),អក រសលបសមយក ត ល, ឯក រេរបរបសៃផទកនង បណឌ តសភកមពជ, ភនេពញ ទ.៤។ ២ សមេមល ហម គមសន,(១៩៩៤), ជធនឧតតងគ , រ បញច បបរញញ បរតប ណវទយ, ស.ភមនទវចរតសលបៈ,ភនេពញ ទ.២៨។ ៣ សមេមល េ ម សមន, (២០០៩),អក រសលបសមយក ត ល ,ឯក រេរបរបសៃផទកនង បណឌ តសភកមពជ, ភនេពញ ទ.៥។ ៤ សមេមល េមៀច បណណ, (១៩៩៤), ករសក សមយប ណ, កមពជសរយ ឆន ទ៤៨ េលខ៣ ទ.១០៣។

ទពរ-11-

ជរពះម ក រតេពញេលញកនងកររគបរគង កដចជេ យ ជយេនកនងនគរបន លះរ ែតក រតអងគេនះ

បនទទល ជភេសករតមរតវ មចបបទមល បរបសរពះបរម ជ ង។ ករេរៀបចពធេនះ មនែតពកបគ

ឬរពហមបេ ណ ះ ែដលមនសទធេរៀបចពធេនះបន។ ចេពះសមភ រៈែដលបេពញលកខខណឌ េដមបកល យខលនជ

រពះម ក រតបនលះរ ែតមន «េរគឿងសរមប ជយគ រពះខន ជយ១ លែពងជយ១ នងេរគឿងរពះបញច -

េក រត»១ េនេពលែដលមនសទធេពញេលញជរពះម ក រតេហយ រពះអងគគជតអងគទ១ៃនមនស ជនសឲយ

េទវ គរទងមនសទធ រគបែបបយងមនថករេរជសេរសមេហស ឬរសសន រកមករ ករេចញចបង

កររគបរគងរបេទស ករកតកត(កតេទសវនចឆយេ យកនកបេទេលអ ចទងប គនតបញញតត

នតរបតបតត នងអ ចត ករ)េឡយ។ េរកពបញហ ទងអសេនះេហយេនមនបញហ ជេរចនេទៀតែដល

រពះអងគជអនកសេរមច។

គ.១.១ ពពកអនកេរកមបងគ ប

កនងកររគបរគងរបសរបេទសជតនមយៗគសទធែតមនរចនសមពនធមយចបស ស នងរតមរតវេទ

មេគលករណកណតរបសករយលយរដឋបល។ កនងេនះរចនសមពនធៃន ជវង នវង នសមយឧតតងគ

េឃញថមនកររបទករក គន គរឲយកតសមគ ល គបនទ បពរពះម ក រតនវមនអនកេនេរកមបងគ បជ

េរចនេទៀតដចជៈ

រពះម ក រត(មនអ ចេពញេលញ)

គ.១.២ ករសនង ជយសមបតត

ករសនងនវមតកដន គជក ត សខនសរមបពជពង វង រតកលៃនែខ រស យរបសរកមរគ រ

មយ។ តយងកនងសងគមែខមរេយង រពះម ក រតែដលសនង ជយបនលះរ ែតជបរតចបងៃនក រត

១ សមេមល រតង ង, (២០០៩), របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.១៦៧។

ម តលក

េ រសត,រពហមណ

រពះប ,ម ,អយយករ រពះឧភេយ ជ ឧប ជ ឬ ម ឧប ជ

េចជត េចចម រសសន

េច វ ទឡហៈ នយករដឋមរនត ឬរដឋមរនតទ១

ឧកញរក េ ម ឧកញ ង ឧកញយម ជ ឧកញចរក

ទពរ-12-

អងគេនះ( ជបរតេសតចែដលកពងេ យ ជយ) របសនេបបរតចបងសគតបតេទ រតវជនសេ យ ជបរត

បនតបនទ បេទៀត។ បែនតករណេបរពះម ក រតគម នបរតសនង ជយបនតេនះ ពកមរនតនងេធវករេរជសេរស ច-

េ ហតរបសរពះម ក រតមកសនង ជយបនតជនសវញ។ មយវញេទៀត េបសនជមនករណជេមល ះ

ដេណត ម ជយសមបតតវញេនះ ជេរឿងមយេផ ងេ យែឡកែដលេគេ ថករែរជក ជយ។

គ.១.៣ នេយបយកនងរបេទស

កនងរសកេទសមនសរងគ មជញកញប គប ដ លមកពរពះ ជមនមនសមតថភពរគបរគនកនង

កររគបរគងកមល ងទព នង របជន រសត។ ករណេនះ មនែមនមកពកមល ងទពខលនឯងខ តេខ យ

េនះេទ។ កនងសមយឧតតងគេនះ របេទសជតជបនងភពវកវរ ច ចលគរឲយកតសមគ ល គប ដ លមកពករ

ចបងគន ឯងេដមបដេណដ ម ជយសមបតត ជេហតេធវឲយរបេទសជតគម នសខសនតភព របជន រសតជប

វបតត េរគះអតឃល ន ភយរនធតកនង រមមណរបសរបជជនជេដម...។ ករចបងគន ឯងេនះ គេដមបែត ជយ

សមបតតែតមយមខគត។ ក ត េនះបនេធវឲយប ដ របេទសជតខងេឆល តឱកស តទយកទកដរបសេយងេទ

េធវជកមមសទធផទ លខលនរបសេគ។

គ.១.៤ នេយបយេរករបេទស

េនេពលែដលសរងគ មៃផទកនងកនែតពះកេរញជ ល េធវឲយបតបងករ មគគភពគន រ ងបងបអន ច

េ ហតេនះ ជឱកសមយដលអសរមបេសៀម នងយន តទយកទកដរបសែខមរេទកនកប។ «េន

រ ងគ.ស.១៦២៣ េសៀមបនបញជ នទពរបស មកឈល នពនយកទកដែខមរចននពរេលក បែនតរតវប ជយ

រគបេពល»១។ រឯយនងកមកេរបរបសកលលបចេដមបលងេ មឲយេសតចែខមររពមេរៀបអភេសកនងបរត

របសខលន េហយកងកមកសករអនញញ តឲយ រសតរបសខលនមករសេនពសេពញតបនៃរពនគរ េបៀង នង

បេរៀជេដម។ េរកពមនទនកទនងែផនកសកសរងគ ម នងករលបងរបសេសៀម-យនេហយេនះ ចរក

ែខមរកនងសមយឧតតងគេនះមនទនកទនងជមយពកហលលង(េធវជនញ) នងពកអរ បផងែដរ«ពកពរទយ គ ល

ប ង...»ជេដម។

គ.២ របពនធរដឋបលក ដ ល

គ.២.១ ករែបងែចក ចរក

សមយអងគរដរងេរឿងរបសែខមរបនរ តបតេទ េនសលែតរសេមលកតយនភពលបលបញៃនវបប-

ធម-អរយធម ជពេសសគវ លភពទកដ។ េ យែឡកកនងសមយឧតដងគេនះ ចរកែខមរែលងជម

អ ចខងទកដេទៀតេហយ េរពះថទកដែដលបពវបរសបនបន លទកជេករដែណលេនះ រតវពកេសៀម

នងយននគន ដេណដ ម េលបរតបកឥតរ របណ។ េនសលែតបនតចបនតចរពះម ក រតបនែបងែចកជ

១ សមេមលបែនថម េ ឆត, (១៩៩៨),នេយបយ នងរបវតត រសតែខមរ រពះ ជែខមរ ,ករផ យរបស Nu-Art, អរ ត ល ទ.១០៧។

ទពរ-13-

ចរកែខរតេដមបឲយងយរសលកនងកររគបរគង េហយកនងែខរតនមយៗរតវបនែបងែចកេចញជរសក

ជឃ ជភមេរចនបនតេទៀត។

គ.២.២ រដឋបលក ដ ល

រដឋបលក ដ ល គជរបភពៃនអ ចដធមយបនទ បពអ ចរបសរពះម ក រត។ កនងរដឋបល

ក ដ លេនះ គជបគគលែដលសថតេនេរកមបងគ បរបសរពះ ជ េហយបគគលទងេនះសទធសងែតជ ជវង

នវង នងមរនតជនខពសែដលេសតចែផនដជអនកែតង ង។ េបកល មនពកេនះេនេរកមបងគ បេហយ

េនះ ញងឲយេគលជហរៃនរដឋបលក ដ លរបរពតតេទបនយងរលន។ ដចមនេរៀបកនង ងៃនែផនកខង

េលរចជេរសចេហយថ បនទ បពេសតចរគង ជយរចមកមន ឧភេយ ជ ឧប ជ ឬម ឧប ជ រពះវ ជម

វរ ជអយយករ េច វ ទឡហៈ ១ឧកញយម ជ(រដឋមរនតរកសងយតតធម) ឧកញរក េ ម(រដឋមរនតរកសង

ទពេជងទក) ឧកញ ង(រដឋមរនតរកសងរពះបរម ជ ង) នងឧកញចរក(រដឋមរនតខងេជងេគក)។ េរកព

េនះេនមនមរនតថន កក ដ ល នងថន កទបេទៀតគ រពះ(េសមនងសកដ៦ហពន) ហលង(សកត៥ហពន)

ឃនមន(សកត៤ហពន) ឧកមន(សកត៣ហពន) ចៈមន(សកត២ហពន) មន(សកត១ហពន)ជេដម...២។

ចេពះេសន មរនត ម មរនត ែដលមនសកតចបព៤-៥-៦-៧-៨-៩ រហតដល១០ហពនេឡងេទសទធែត

មនឯកស ឋ ន នងសមភ រៈសរមបសមគ លឲយ នៈរបសេគេរៀងៗខលន។

គ.២.៣ រដឋបល មតបន ឬ មភមភគ

ករែបងែចកេនទេនះរគនែតបញជ កថ ចរកែខមរមនករែបងែចកេចញជែខរតតចធ េហយ

ែខរតនមយៗរតវបនែបងែចកេចញជរសក ជឃ ជភមជេដម។ កនងករែបងែចកែបបេនះ ខងរដឋបល

ក ដ លបនែបងែចកឲយមនេសតចរ ញមន កសរមបរគបរគងែខរតរបសខលន។ ចែណកឯេន មរសកេគ

មនេមរសក េន មឃមនេមឃ នងេន មភមមនេមភមជអនករគបរគងរបជជន មមល ឋ នែដលេគ

រសេន។

ឃ. វបតតេផ ងៗ នងសរងគ ម

កនងកឡងេពលរបមណជ២៤៥ឆន ៃនសមយឧតដងគេនះ េយងេឃញមនវបតតេកតមនេឡងមនេចះ

ចប េ យបងកឲយេកតមនសរងគ ម ច ចល ភពវកវរ វនសខច តខច យមល ឋ ន ជធនេសទរគម នសល។

ដេចនះវបតត នងសរងគ មែដលេកតមនេឡងកនងសមយឧតតងគមនរពតតករណសខនៗ ដចជៈ

- េនគ.ស. ១៦២២ េសៀមបនេលកទពមក យែខមរពរដងេ យមនបណងឈល នពនចងេលប

១ េច វ ទឡហៈមន ននដរសកតជសេមដចេចពញ េសមនងឧកញសកត១០ហពន«ហពនមននយថកបលពនគ ទព១០០នកសថតេនេរកមកររគបរគងរបសនរ មន ក»។ ២ សមេមល រតង ង ,(២០០៩), របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.១៧៥។

ទពរ-14-

រតបកទកដែខមរ បែនតករឈល នពនេនះរតវប ជយទងរសង១។

- េនឆន ១៦៣៣ រពះបទធមម ជទ២រទងបនេលកទពេទ យលកចលរកនគរ ជសម

បែនតយកមនបនសេរមចកេកៀរយករបជជនែខមរបនមយចននមករសកវញ២។

- េនគ.ស. ១៦៩៩ មរនតែខមរមន កេឈម ះ នរនទអម បនកបតនងរពះបទជយេជ ឋ ទ៤ េហយរត

េទពងពកយនឲយមកចបងនងែខមរខលនឯង បែនតរតវប ជយ៣។

- េនឆន ១៧៧២ ទពេសៀមបនមកដតបផល ញភនេពញ៤។

- ឆន ១៧៧៨ រពះ កសន រទងបញជ ឲយឧកញចរក នងឧកញសរសហេលកទព១០០០០នក

េទ យ វេនេវៀងចនទន េពលេនះពកកងពលបនឆលងកតរសកែខមរ លះេទដលបនទ យេពរជ

េមទពបនេឆៀងេទឧតតងគទលរពះ ម ជ សមជយកងទព នងេសប ង រ៥។

- ឆន ១៧៩៨ របេទសេសៀមមនសរងគ មជមយរបេទសភម។ េសៀមកបនមកសជនយពែខមរ

េហយេសតចេច វ បកបនបញជ នកងទពែខមរឲយេទជយចបងេសៀម៦។

- ឆន ១៨១៤ ទពេសៀមបនេលចមខេនក ត រចេហយបនដេណដ មយកទកដទងអសែដលសថត

េនចេនល ះែខរតរពហមេទព នងភនដងែរក េហយកបនយកែខរតមលៃរព នងទេនលេពផងែដរ ែដល

សថតេនកនងែដនដកពង វ យ កបែនតេនឆង យព ជធនឧតតងគខល ងេពក ជេហតេធវឲយរពះ ជ

មនសវបនយករពះទយទក ក៧។

- ឆន ១៨២៩ ពកេសៀមចតពកពញឌន េលកទពមក យរបេទសកមពជយង ង តរហតដល

ែខរតេពធ ត៨។

- ឆន ១៨៤៥ េសតចេធៀន រទរទងបញជ ឲយេលកទពរទងរទយធមយចលមក យកមពជ ដកន

េ យអងខ យ យថន នងអងថ ន៩។

១ សមេមល រតង ង ,(២០០៩), របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ. ២០០។ ២ -ដ-ទ.២០៣។ ៣ សមេមល េ ឆត,(១៩៩៧), នេយបយ នងរបវតត រសតែខមរ រពះ ជែខមរ ,ករផ យរបសNu-Art, អរ ត ល ទ.១១៣។ ៤ សមេមល េដវឌឆណឌ លរ, (២០០៥),របវតត រសតែខមរ, ករផ យរបសមជឈមណឌ លសក ែខមរ, ភនេពញ ទ.១០២។ ៥ សមេមល រតង ង, (២០០៩), របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២៣៤។ ៦ សមេមល េ ឆត, (១៩៩៧), នេយបយ នងរបវតត រសតែខមរ រពះ ជែខមរ, ករផ យរបស Nu-Art, អរ ត ល ទ.១២៣។ ៧ សមេមល ដមរឡែកលរ, (២០០៦), របវតត រសតរបេទសកមពជចប ងពស.វ.ទ១ៃនគ.ស.រហតមក, ភនេពញ ទ.៣៦១។ ៨ សមេមល រ.េគវទធ, (១៩៦៩), រពះ ជពង វ រៃនរបេទសកមពជ, ភនេពញ ទ.១០៥។ ៩ សមេមល សរ េអឿ, (១៩៩៥), របវតត រសតរពះ ជ ចរកកមពជជមយអ ណ ម នងេសៀមចបពសតវត ទ១៦, ភនេពញ ទ.១១៣។

ទពរ-15-

ឃ. ករធល កដន បៃនសងគមែខមរ

ភពរបទសដរបទងេនកនងសងគមែខមរៃនសមយឧតតងគ គប ដ លមកពមនវបតតេកតមនេឡងេន

កនង ជវង នវង ។ ករណេនះបនេធវឲយមនភពវកវរធងនធងរេឡងៗរហតដលមនករែបងែចកជបក ពក

េដមបគរទនវមច ស ឬអនកែដលខលនេពញចតតេរៀងៗខលន។ រឯ របជ រសត នងមរនតមយចននងកមក ង

ខលនឯងជអនកខល ងពែក ឬអនកមនបណយេដមបេឆល តឱកសបេងកតជរកមទពបបះបេបរ ដេណត មយក ជយ

បលលងគពរពះម ក រត។ សរងគ មបនបងហ រឈមរ ងែខមរគន ឯងេកតមនេឡងជញកញប ប ត លឲយ

របជ រសតជបនវទកខេវទន េរគះទរ ភក វនសរពតរបសរបពនធបត កន-មត យ ច េ ហតគរឲយសេងវគ។

បញហ ទងេនះបនរក ល លេសទរពសេពញៃផទរបេទស។ ជមយគន េនះែដរ េឈល តឱកសែដលែខមរកពងែត

មនកររបយទធត ងរ ង ជវង នវង ៃផទកនងេនះ ពកេសៀម នងយន(អ ណ ម)ែដលជរបេទសជតខង

បន យសរមកចលដល ចរកែខមរ ឈល នពនទងទកដែខមរ នងេសដឋកចច ទេនៀមទមល បែខមរេ យឥត

េអៀនខម ស។ េ យេហតថរពះម ក រតរវលែតករពរ ជបលលងគរបសខលនខល ចបតបងេនះ េទបប ដ ល

ឲយ ថ នភពនេយបយ េសដឋកចច វបបធម ទេនៀមទមល បរបៃពណ...មយចននធរតវបនបតបង នងធល កចះ

ដន បគរឲយេ ក ត យជទបផត។

II. ទដឋភពទេទៃនអក រសលបនសមយឧតតងគ

ក. ឥទធពលរពះពទធ សនេទេលើអក រសលប

រពះពទធ សន គជ សនមយែដលមនមនស េគរពេរចនជងេគេនកនងសងគមែខមរ មនថែត

សមយឧតតងគ ឬសមយបចចបបននេឡយ។ សនេនះមនករផ រភជ បយងជតដតេទនងផនតគនតរបសែខមរ

គេន េពលែដលសងគមែខមរ ឬរបជជតែខមរងកេចញពករេគរពបជេទេលរពហមញញ សន។ ែតេទះជ

យងេនះកត កផនតគនតរបសរបជជនែខមរមយចននេនែតមនទេនរ នងេគរពេទេលរពហមញញ សន

មនែលងេឡយ។ ក ត ែដលប ត លឲយរបជពលរដឋែខមរងកមកេជឿសប េលរពះពទធ សនែបបេនះ

គប ត លមកពសរងគ មបនអសបនល យយរអែងវងេពក ជេហតនឲយពកគតយកមល ឋ នរទសតៃនរពះពទធ

សនមកថលងែថលងថ េនះគជកមមតពអតតជត។ រសបជមយគន េនះែដរ វតត មមយចននកេកតមន

េឡងជល ប។ ខណៈេពលែដលវតត មមនេរចនែបបេនះ ករសក អបរនសមយឧតតងគកេកតេចញជ

ែផលផក េឡងេ យ រមនរពះសងឃជតអងគរគបធយយ មននទអបរដលកនែខមរេសទររគបល បថន ក។

«កលបរត កលធ ែខមរសទធែតជសស វតត។ េចញពវតតេទ ចជរពះម ក រត េសនបត នមន

មរនតរកសងតបងករេនកនងរបេទស»១។ ជពេសសេទេទៀតេនះ គកវនពនធភគេរចនសទធែតមនរបភព

កេណតេចញពវតតដចជ រពះ ជសមភ រ បណឌ តជយននទ េក ធបតេក រពះអងគឌងជេដម។ េនេពល

ែដលអនកនពនធបនទទលនវករ អបរបណត ះគនតេចញពវតតេហយេនះ លសមទធផលៃន ន ៃដអក រសលប

១ សមេមល េមៀច បណណ, (១៩៩៤), ករសក សមយប ណ, កមពជសរយ ឆន ទ៤៨េលខ៣ ទ.១០៣។

ទពរ-16-

ែដលរបសតេចញពទកៃដនពនធរបសកវទងអសេនះរបកដជមនទេនរេទរករពះពទធ សនជកជមន

ខន។ «េបេគេគរពរពះពទធ សន េគកយកេគលឱ ទៃនរពះពទធ សនមកេធវជេគលេនកនងេរឿងែដរ

ជនកលសរេសរបរមៃនរពះេពធសតវ ទស នៈឲយេជឿកមម នងផលេពៀរេវ រពមទងផតលនវឱ ទ មែបប

ទស នៈវជជ ៃនរពះពទធ សនជេដម»១។ មយវញេទៀតេ យ រែតែខមរឈបកនរពហមញញ សន រពម

ទងរពះពទធ សនម យន រចងកមកកនពទធ សនហនយន ែដលនមកពលងក េនះ ជេហតេធវ

ឲយពទធ សនកនងសមយេនះរកចេរមនលត ស េហយមនឥទធពលេលជវភពសងគមទងមល រពមទង

េលនមតតកមមអក រសលបផងែដរ២។ េលសពេនះេទេទៀតេនះ គេ យ រភ បលែដលេរបកនងពទធ

សនហនយន ចលមកេរជៀតជនសភ សរសកតទកភ បលេនះជភ របសអនករបជញវញ េហយ

ទស នៈពទធ សន កកនែតរជតរជបេឡងយងឆបរហសែដរកនងសនត នចតតរបសរបជ រសត នងអក រ

សលបែខមរ៣។ េ យ រែតក ត សខនៗែបបេនះេហយ េទបប ត លឲយរពះពទធ សនមនឥទធពលយង

សេមបមេទេលអក រសលបែខមរនសមយេនះ។

ខ. ឥទធពលសងគមេទេលើ ន ៃដអក រសលប

សមយឧតតងគមនខសពសមយលែងវកបនម នេឡយ គជសមយមយែដលរបជ រសតែខមរេសទរែតពស

េពញៃផទរបេទសបនទទលរងនវទកខេវទនឥតរ ករ នតេ យ រវ ទៃនរពះ ជវង នវង ែខមរខលនឯង នង

ករឈល នពនពស កប ត របេទសជតខងេសៀម-យន។ វបតតទងេនះបនេធវឲយវសយននមយចនន

កនងរបេទសរតវ ងសទះ ផអ កែលងមនដេណរករ រឯជវភពរសេនរបសរបជជនមនករធល កេទរកភពដន

បផងែដរ។ កនងេនះមនជបេរគះទរ ភក មហនត យេផ ងៗដចជ ខចខតែរសចមក រ ចបរដ ជវកមម

ជេដម ។ ចែណកឯថន កដកនកពលៗដចជ រពះម ក រត េសនបត មរនតរគបជនថន ក បនច យ

េពលេវ យងេរចនេដមបខតខរះរកមេធយបយេផ ងៗ គេធវយង ឲយរសកេទសមនសខសនតភព េចៀស

ផតពករឈល នពនទកដរបសបរេទសចតតេឃរេឃ។ ែតេទះជយងេនះកត កដេ ះរ យមនទនរក

េឃញេដមបទប ក តវបតតេនះេឡយ។ «េយងេទ ម ថ នភពខងេលេនះ អនករ វរជវជេរចនបនគតថ

វសយអក រ រសត កដចជវសយអក រសលបែខមរនសមយេនះធល កចះ ែតផទយេទវញទដឋភពៃនអក រសលប

ែខមរនសមយឧតតងគែបរជមនកររកចេរមនលត សេសទរែតមនគរឲយេជឿ រហតដលមនអនករ វរជវ

អនករបជញែខមរជេរចនបនកណតថសមយឧតតងគជយគមសៃនអក រសលប»៤ ។ ភពរកចេរមនៃនវសយ

១ សមេមល ល ធមេតង, (១៩៩៤), ភរកចចអនកនពនធកនងករក ងជត, កមពជសរយ ឆន ទ៤៨េលខ១ ទ.១៣៧។ ២ សមេមល េ ម សមន, (២០០៩), អក រសលបសមយក ត ល, ឯក រេរបរបសៃផទកនង បណឌ តសភកមពជ, ភនេពញ ទ.៥ ។ ៣ សមេមល រតង ង, (១៩៧៥), អរយធមែខមរថន កបញច ប, ភនេពញ ទ.៥៩។ ៤ សមេមល ទច ផ ,េន សមបតត, (២០០៨-២០០៩), សក អក រសលបសមយឧតតងគ, ឯក រេរបរបសៃផទកនង, ភនេពញ ទ.៤។

ទពរ-17-

អក រសលបេនេពលេនះ រសយេ យ រមនកររមសហករគន របសបពវបរសដន ែខមរែដលជរពះ ជ

កវ បណឌ ត កវនពនធមនេឈម ះលបៗ ខតខខនះែខនងកនងករែតងនពនធេដមបបេរមឲយសងគមែខមរនសមយេនះ។

ជងេនះេទេទៀតេនះ េ យ រមនករជយផតចេផតម នងទនកបរមងពស ករពះម ក រតមយចនន

ដចជ រពះបទជយេជ ឋ ទ២ រពះ ជសមភ រ ឬពញត នងរពះបទអងគឌង។«ជនយរបសរពះអងគបនេធវឲយកវ

នពនធេកតេឡងយងេរចនេរបៀបដចជផ តរតវទកសេន ម េ យមន កែតង រ ត ែលបង កបនចបប

េផ ងៗ ទកដចជេករ ត មតកឲយកនេចជននេរកយសរមបសក ែសវងយល នងេធវករពចរ េទេល

អតថនយ ខលម ររបស ន ៃដទងេនះ»១។

គ. លកខណៈទេទៃនអក រសលប

ករមង ន ៃដអក រសលបែខមរនសមយឧតតងគរតវបនរបសតពទកៃដនពនធរបសកវនពនធ បណឌ ត

រពះម ក រតននចងរកងេឡងជលកខណៈករមងចបបអបរ នងករមង រ ត ែលបង។ អតថបទចបបអបរ

កដចជករមង រ ត ែលបងទងេនះ េប មករសក ពេគលនយមៃនអក រសលប េ យេយលេទ ម

គរៃនតែណងនពនធ មែបបគមពរពទធ សនេនះ េយង ចកណតបនថ ន ៃដអក រសលបទងអសន

សមយក ដ លជ ន ៃដែបបពទធនយម។ ែត មករពនតយចេ ទ សរមយបញហ េរឿង នងសកមមភពតអងគ

េនះេយងនងេឃញថ ន ៃដមយចននមនននន ករងកេចញពមល ឋ នរទសតកនងលទធពទធ សន េពលគ

មនែមនជ ន ៃដពទធនយមបរសទធេឡយ២។ ជករពត សអក រសលបពទធនយមមនបរសទធគជអក រ-

សលបពទធនយមែកលងកល យហសេហត ែដលអក រសលបពទធនយមកល យេនះ បនែសតងេចញ មរយៈ ន ៃដ

អក រសលបបញញ សជតក៣។ េបេទះបជអនកនពនធបនបញជ កពនមកបនខន តេដម ឬគមពរេដម គអនកនពនធ

រគនែតថបេ ណ ះ ពមនដេណរេរឿងេបះបទដចគន េឡយ៤ េហយ ន ៃដទងេនះេយង ចសមគ លបន

ដចតេទៈ

គ.១ អតថនយៃនអតថបទ

ចេពះប ដ ន ៃដនពនធរបសកវនពនធ របេភទចបបអបរ នងរបេភទករមង រ ត ែលបងេនះ

កវចងរកងេឡងេ យសងកតធងនេទេលកររសេមរសៃមរបឌត ចងរកងេ យមនលកខណៈជមេនសេញចតន

ែផអមែលហម ទកខេ ក សបបយ រពតរបស លបកេវទន យឡគន ៥។ កវនពនធភគេរចនបនេរជសេរស

១ សមេមល ទច ផ ,េន សមបតត, (២០០៨-២០០៩), សក អក រសលបសមយឧតតងគ, ឯក រេរបរបសៃផទកនង, ភនេពញ ទ.៤។ ២ សមេមល េ ម សមន, (២០០៩), អក រសលបសមយក ដ ល, ឯក រេរបរបសៃផទកនង បណឌ តសភកមពជ, ភនេពញ ទ.៥។ ៣ សមេមល ធ េ , (១៩៩៤), អក រសលបពទធនយម, ភនេពញ ទ.៣០។ ៤ សមេមល យ ធន, (១៩៩៤), ទដឋភពខលះៃនអក រសលបែខមរ, កមពជសរយ េលខ១ ទ.៦៨។ ៥ សមេមល ឥនទ ឱម េមង, (២០០៧), អក រ រសត នងវបបធមកនងសហសវត រថម, េបះពមពេ យេ ងពមព សខ

ភ, ភនេពញ ទ.៥៥។

ទពរ-18-

យកេរឿងជតកែបបបល(បញញ សជតក ឬជតកកនងអដឋកថៃនរពះៃរតបដក)មកៃចនែតងផ មគនតរបស

ខលន។ ករែតងផ ៃនគនតរបសកវនពនធនេពលេនះ គ រសយេ យ រកវនពនធេមលេឃញនវភពប ជយ

របសរបជ រសតែខមរ ធល កកនងេសចកតអសសងឃម េមលេទមគែដលរតវេដរេទខងមខជកែនលងរបកប

េ យេរគះថន ក េរពះថបរយកសជវញខលនរបសពកគតមនែតកតេវទន ទកខេ ក វនសរពតរបស

ករសមល ប បងហរឈមគម នរ ករ នត។ ងកេទពងេលរពះម ក រតកគម នផល ងកេទពងេលពពកេទវៈ

កគម នបនករ ងកមក កលបងឈមសឈមលេរបរមះេ យខលនឯងកគម នរបេយជនអវ។

េ យ រេមលេឃញនវបញហ ទងអសេនះរបស រសតរបជ េទបកវបណឌ តែខមរបនពយយមយង

េពញទហង គេធវយង នងជយពរងងនវែផនកបញញ ម រតរបជ រសតេដមបឲយពកគតរបងែរបងតស

េឡងវញ ឲយេចះេមលេឃញនវភពលអ នង រកកឲយបនចបស។ ជពេសសេទេទៀតេនះ គជយកតបនថយ

នវភព នតងខងែផនក រមមណឲយឃល តចកពទកខកងវលទងអមបលមនែដលេកតមនេឡងេសទ រ

រគបវនទ។ «មេធយបយែដលកវនពនធបនរកេឃញេនះគឱសថផល វចតត»១។ ឱសថដអ ច រយេនះគ

តរត ងនវរទសត កមម-ផល ែដលជែផនកដសខនៃនរទសតរពះពទធ សន។ មនែតបេ ណ ះកនងរទសតកមម-

ផលេនះ អនកនពនធបនបញច លបែនថមនវេរឿង វខលះៗែដលជបទកទងនងទេនៀមទមល បរសកេទស

ជេនឿរបសអនករសក ឥទធពល ជនយម នងអវៗែដលរបជពលរដឋធល បនយម ប នកនងជវភពរសេនេដមប

តរមវេទ ម ថ នភពរសេនរបសមនស កនងសងគម២។

១.១ បញហ កមម-ផល

េ យផ រភជ បេទេគលករណៃនរទសតរបសរពះពទធ សន បណឌ ត កវនពនធមយចននធ បន

តរត ង មរយៈ ន ៃដរបសខលនេ យេផត តសខនេទេលបគគលមន កៗ ែដលបនរបរពតតនវអេពកសល

នងអេពអកសល េហយអេពទងពរេនះផតលផលពរយងដចគន ែដរគផលលអ នងផល រកក។ េនះសរបញជ ក

ឲយេឃញថ េបបគគល េធវលអទទលបនផលលអ របរពតតនវអេព រកកនងទទលនវផល រកក«កមមសឲយ

ផលស កមមេខម ឲយផលេខម »៣ បញហ ទងេនះ េគេឃញមនភគេរចនកនង ន ៃដេរឿងជតកែខមរែដលទទល

ឥទធពលពទធ សនពប ដ របេទសនន។ េគេជឿថ ភពវ សនរបសមនស មន កៗជផលៃនអេពរបសខលនព

ជតមន បែនតេនកនងករអនវតតជកែសតង សកមមភពរបសមនស មន កៗ ទកទងេទនងបរយកសសងគម

បចចបបនន៤ កនងេនះផងែដរ អនកនពនធមយចននធបនេលកយកនវរទសតៃនទស នៈកមម-ផលេនះមកផ នង

១ សមេមល ទច ផ ,េន សមបតត,(២០០៨-២០០៩), សក អក រសលបសមយឧតតងគ ,ឯក រេរបរបសៃផទកនង,ភនេពញ ទ.៥។ ២ សមេមល ធ េ , (១៩៩៤), អក រសលបពទធនយម, ភនេពញ ទ.១០។ ៣ សមេមល ទច ផ ,េន សមបតត ,(២០០៨-២០០៩), សក អក រសលបសមយឧតតងគ ,ឯក រេរបរបសៃផទកនង,ភនេពញ ទ.៥។ ៤ សមេមល េ ម សមន , (២០០៩), អក រសលបសមយក ដ ល, ឯក រេរបរបសៃផទកនង បណឌ តសភកមពជ, ភនេពញ ទ.៥។

ទពរ-19-

តថភពៃន ដេណរជវតកនងេ កយសចចៈ គបផ នងសកមមភពអចឆរយៈៃនករេ ះេហរ េដរេល កស

េដមបឲយអនក នរតះរះពចរ េលបញហ សចចភព ភពរសេមរសៃម នងភពរេវរ យហសពករពត។

ជងេនះេទេទៀតេនះ បញហ កមម-ផលេនះមនទនកទនង ងពអតតជតរហតមកដលបចចបបននជត នង

អនគតជត េហយក ត ែដលសខនេនះ េបមនស េកតមកលអ ឬ រកក សខ ឬទកខ គ រសយេ យអេព

ែដលខលនបន ង ងពជតមន។ េហតេនះ េបជតេនះរកមនទកខេនះ េគរតវែតខតខេធវអេពលអេដមបឲយ

ជតេរកយបនផតពទកខលបក។ េនេពលែដលអនក នចបេផតមយលនវេគលបណងរបសអនកនពនធេហយ

អនក នទងេនះកេចះចបេផតមតសេរបរមះេដមបជវត រជថមមតងេទៀត េ យខតខរបងជនះ លឧបសគគ

េផ ងៗែដលេកតមនេឡងចេពះមខ។ មយវញេទៀតេ យេយលេទ មរទសតៃនរពះពទធ សនផងេនះ

កវនពនធបនបផស គនតថមមយេទៀតគបេងកតឲយមន នសគ។ ទ នមយេនះេពរេពញេទេ យេសចកត

សខសភមងគល សមបរ សបបយ ហសនងបរយយ េហយទេនះគជកែនលងបណងរបថន ែតមយគតរបស

មនស ទេទកនងសមយេនះ េរពះចងឲយខលនេ យសខ។ រសបជមយនងករបេងកត នសគ កវក ត

រត ងពេសចកតទកខលបកេវទន ទរណកមមគរឲយរពរពចេដមបបនល ចដលអនក នទងេនះផងែដរ។

ជរមមក េប មករសទងមតកដចជបផសនវបញហ នសគ នង ននរក(កមម-ផល)េនះ របជជន

ែខមរនសមយឧតតងគទេទែតងែតរបរពតត នងអនវតតេទ មេគលជហររបសខលនែតមយគតគកសលកមម េដមប

បេញជ សខលនពកតេវទន។

ចេពះ ន ៃដែដលបន តរត ងសតពរទសតៃនបញហ កមម-ផលចបសជងេគគៈ

- រកងសភមរត (េក ធបតេក គ.ស. ១៧៩៨)

- េភគកលកមរ (ឧកញរពះឃល ងនង គ.ស.១៨០៤)

- កក (រពះអងគឌង គ.ស.១៨១០)១

១.២ ភពអ ច រយរបសតអងគឯក(រពះេពធសតវ ឬអនកមនបណយ)

ដចបនេរៀប បរចមកេហយថ ខណៈេពលែដលរបជ រសតអសជេនឿេទេលសមតថភពខលនឯង នង

អនកដកនេហយេនះ ពកេគកកល យខលនេទជមនស មន កអសសងឃមយងខល ង។ ភពអសសងឃមទងេនះ

បនេធវឲយកវនពនធភគេរចនចបេផតមេធវកររតះរះពចរ គេធវយង េដមបឲយពកេគទងេនះ ងកមក

មនទនកចតតសរមបករតសជនះ លឧបសគគទង យែដលេកតមនេឡងចេពះមខ។ មករសក

រ វរជវកនលងមកេគបនអះ ងថ «មេធយបយែដលអនកនពនធយកមកេរបេនះ គករបេងកតភពអ ច រយឲយ

តអងគេ យេធវឲយតអងគទងេនះមនសមតថភពពេសស»២ េនេពលែដលអនក ន កដចជអនកសក សមយ

១ សមេមល ធ េ , (១៩៩៤), អក រសលបពទធនយម, ភនេពញ ទ.១០។ ២ សមេមល ទច ផ ,េន សមបតត ,(២០០៨-២០០៩), សក អក រសលបសមយឧតតងគ ,ឯក រេរបរបសៃផទកនង,ភនេពញ ទ.៦។

ទពរ-20-

េនះបនរជបេហយពកេគនងមនកមល ង រជថមេឡងវញជមនខន។ ភពអ ច រយែដលអនកនពនធបេងកត

េនះមនពរែបបគៈ

- ភពអ ច រយេលរបកយៈ តអងគឯករបសជរបេភទតអងគរពះេពធសតវ (គអនកែដលកពងខតខ

បេពញបរមបរមងនងរ សដងជរពះសមម សមពទធ) ែដលជមនស ឬជសតវកនងជតេផ ងៗ។

ចែណកឯតអងគជនរ នងជកៃន រេពជញែដលជគនងតអងគរពះេពធសតវ១។ ឧទហរណៈ

េរឿងេភគកលកមរ របសរពះឃល ងនងជេដម។ កនងេនះផងែដរអនកនពនធកបនបរយយព

បគគលកលកខណៈ នងេ ភណភពៃនរបសមបតតរបសតអងគទងពរថ ជមនស ែដលមន

សរមសរសស អ ត នងសងហ ជងអនកដៃទ។ ជងេនះេទេទៀតេនះគ ល បេហយរសេឡងវញ

បន។

- ភអ ច រយេលសមភ រៈ មនរតមែតមនរបសមផស រសសេ ភបេ ណ ះេទ ែថមទងជតអងគែដល

អនកនពនធបេងកតឲយមនវតថទពវរបចខលនដចជវតថសកតសទធ មនត គម ធនទពវ ដបងទពវ រពះខនទពវ

េសះេ ះជេដម។ វតថ ទពវទងេនះ រតែតបេងកនឲយតអងគឯកកនែតមនភពវេសសវ ល

ជងមន មន នភពខល ងជងមន ចកចតតអងគត ងសភវៈ រកកដចជ យក ប ច

ធមប អស រកយ...។ េនេពលេឃញែបបេនះ មនស ភគេរចកនងសមយេនះកគតថ កល

ខលនេធវលអ េទវ នង មជយែថរក អេពលអែតងែតឈនះអេព រកកជនចច។

ឆលង មករបករ យនវបញហ អតថនយទេទៃនអក រសលបនសមយឧតតងគេឃញថ អនកនពនធ ក

ែតង ន ៃដអក រសលបេនះេឡងកនងេគលគនតេដមបអបរអនក នឲយេជឿេលបញហ កមម-ផល ឲយេចះ តពត

អបរកយ ច ចតត ឲយងកេទរកសនតភព សវតថភព េចះជយទកខធរៈគន េទវញេទមក រងបនវេ ភៈ

េទសៈ េមហៈ ឲយេចះតសពយយមជនះ លឧបសគគ េចះរតះរះពចរ រកេហតផល នងេចះេធវបណយ

េធវទនេដមបសន កសលទកេទជតខងមខ។

គ.២ បញហ អតថរបៃនអតថបទ

កល េគនយយពអតថរបៃនអតថបទេរឿងកនងសមយកល មយេនះ េគនងចបេផតមសក េទ

េលលបច (សលបវធ) របសកវនពនធជកជមនខន។ េរឿងមយមន ន ៃដលអ រសយេទេលតៃមល ឬសលប

វធនពនធរបសកវនពនធែដលបងកបេទេ យករេរបរបសពកយេពចនលអ ឃល របេយគ នងករបងហ ញនវសលប

របរមមណបនលអ...។ ជងេនះេទេទៀតេនះ រ ងអតថនយ នងអតថរបរតវែតមនភពសសងវ កគន េទបរបៃព។

លវធៃនករែតងនពនធកនងសមយេនះ កវនពនធបនេរបរបសមល ឋ នេមកពយជេគល េហយេរឿងែដលែតង

ជក ពយកពយេឃល ងេនះ ភគេរចនអនកនពនធេរបរបសបទភជងគល កកគត រពហមគត បេនទ លកក

ឬបទពេនលជេដម។ កនងសមយកលេនះផងែដរ ករេរបរបសពកយកពយគជករេពញនយមេទេហយ

១ សមេមល ធ េ , (១៩៩៤), អក រសលបពទធនយម, ភនេពញ ទ.៤៤-៤៥។

ទពរ-21-

សរមបអនកនពនធកដចជអនក ន។ េដមបជ ព នឈនចលដលករសក ពបេចចកេទស កដចជសលបវធ

ែតងនពនធរបសកវនពនធ េយងគរគបបដងពរបេភទៃនករកតរ ឯក រជមនសន។

២.១ របេភទឯក រកតរ

េ យ រេយលេទ ម ថ នភព នង កសធតរបសរបេទសកមពជនសមយេនះ េទបបនជ

កវនពនធបនសេរមចចតតកតរ ឯក រននេលសមភ រៈ៣ែបបែដលករកតរ ទងេនះមនដចជៈ

- ែបបទ១ កតរ េលរកងែដលមនសនលកេបកបនទងសងខង។ េគសរេសរេ យ ល បបកក រ

ឬ ល បសតវេ យេរបទកេខម ចន។ សនលករក សេនះេធវេឡងកនងរបេទស េហយមនករមស

រកសជប ចរក បនយរលង។

- ែបបទ២ កតរ េលរកងដចែបបទ១ែដរ ែតរក សមនពណេខម េហយសរេសរេ យដសថម។

- ែបបទ៣ កតរ េលសលករតែដលចងទមលះែខ ទពរ េ ថ« រ ត »១។

២.២ សលបវធកនងករែតងនពនធ

ដចេរៀប បជនខងេលរចជេរសចេហយថ អក រសលបសមយឧតតងគភគេរចនកវនពនធែតងេឡងជ

ក ពយកពយេឃល ង េហយមនទេនរេទេលរពះពទធ សនហនយន។ រសយេហតេនះេហយបនជ

សលបវធៃនករែតងនពនធអតថបទ អនកនពនធេគរពេទ មេគលករណៃនចលនអក រសលបពទធនយម។ កវ

នពនធបនអនេ មេទ មវធ រសតកនងករែតងនពនធដចខងេរកម៖

ករេផតមេរឿងៈ អនកនពនធចបេផតមដ លពបទនម ក រ រពះរតនៃរត រលកដលគណរពះពទធ រពះធម

រពះសងឃ រពះម ក រត ម ប នងរគបធយយជេដម។ កនងផងែដរ អនកនពនធមនបញជ កពកលបរេចឆទ

ៃនករែតងនពនធេ យេរបម សក ជ ពទធសក ជ នងចលលសក ជ។ េពលខលះអនកនពនធបនេរៀប បពជវ-

របវតតរបសខលនឯងយងលមអតដចជកេណត រគ រ តនទេនកនងសងគម នៈ នងទកែនលងរសេនជេដម។

ឧទហរណដចជ េរឿងរកងសភមរត របេសអនកឧកញេក ធបតេក ចង វ ងឃល ងមណរតន បន

សរេសរេផតមនវ ចេរឿងរបសេ កេ យបទកកគតថៈ

នមមហ ពទធេសដឋ េ កតតេម

គណគណ សរធេមម វយជេយ

មរេសន។

គនមម សេមបស ឥធធមម

េ កេសេ ឋ ធេមម សរ ក ញណ

េសដឋធេមម ។

នមមហ ស វក អនសេ

១ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), របវតតអក រ រសតែខមរ សមយនគរភនដលសមយឧតតងគស.វ.ទ១ដល១៨៥៩, ភនេពញ ទ.២១៦។

ទពរ-22-

សរមក សរធេមម គណកេ

កបលន។...

ដករសងេចញពអតថបទេរឿងរកងសភមរត ករផ យរបសពទធ សនបណឌ តយ ឆន ១៩៩៨ ទ.១។

តេរឿងៈ ជដេណរេរឿង។ កវនពនធបនេរបរបសនវសលបវធយងបនរបសបេ យេចះបញច លនវ

ភ តរមវេទ មករមតៃនចេណះដងរបសអនក នទេទ មនទងពកយេពចនធមម យឡនវភ

បល ឬសរសកត។ ដេណរេរឿងទងមលេផត តសខនេទេលបញហ កមម-ផល នងភពអ ច រយរបសតអងគ េដមប

ឲយអនក នេចះរតះរះពចរ ។

បញច បេរឿងៈ ជដ កកលែដលឈនចលដលករបញច បនវវបតតេផ ងៗេដមបបញច ប ឬកបទនវ

ឆកៃន ចេរឿងទងមល។ កនងេពលេនះែដរកវនពនធបនបញច បេ យមនករសរជតរបសតអងគនមយៗ

ឬករឧទទសរបថន នវបណយកសលែដលបន ងេនអតតជត។ តយងដចជករបញចបេរឿងេនកនង ន ៃដ

របសេក ធបតេក មរយៈេរឿងរកងសភមរតេ យបនបងហ ញពករសរជតរបសតអងគេនកនង ចេរឿង

ទងមលរតងថៈ

«...ររពះប បេងកតតថ- គតគបជធ

នមរពះបទរស សេទធ ទនឧតតម បនមកជបជ

ជពទធប ។

ររកងសភមរត ជបរតបពរត គអងគតថ-

គតឯងបនរ ស ចបងចបសរបជញ នធមេទសន

ទនម នភកខផង។

ធសមទ យ ចរចនយយ ត លទនង

រពះវង េពធ- សតវវេសសចបង អស ថេ ង

សេរចេមលះ ៕

ដករសងេចញពអតថបទេរឿងរកងសភមរត ករផ យរបសពទធ សនបណឌ តយ ឆន ១៩៩៨ ទ.៩៥។

ចេពះដេ ះរ យៃន ចេរឿងទងមល អនកនពនធែតងែតបញច ប ចេរឿងេ យតរមវឲយ

សភវៈលអឈនះនវសភវៈ រកក ឬអេពកសលឈនះនវអេពអកសលជេដម។

២.៣ បញហ អតថរសៃនអតថបទ

េ យ រអតថបទភគេរចនជករមងេរឿងែដលេកតេឡងេដមបសរមលនវទកខ បនធរបនថយនវភពអស

សងឃម េមល ះេហយបនជអនកនពនធបនឆលះបញច ងនវភពអ ច រយ ភន ធមម កសត កែបលងែដលបញជ ក

ពលកខណៈសរមបរទរទងនវអតថរសទេទៃនអតថបទផងែដរ១។ ជងេនះេទេទៀតេនះ េនមនចណចមយ

១ សមេមល ទច ផ ,េន សមបតត, (២០០៨-២០០៩), សក អក រសលបសមយឧតតងគ ,ឯក រេរបរបសៃផទកនង, ភនេពញ ទ.៧។

ទពរ-23-

ចននេទៀតែដលសរមបតរមវេទ ម ចេរឿងៃនអតថបទ េ យអតថបទខលះមនអតថនយ អតថរស ចបេពញ

នយឲយអតថរបៃនអតថបទ។ ចណចទងេនះមនដចជ កពយរស របេ មរស នដរស កសលរស ទរណរស

នដយរស វររស ទស នយរស េ ភណរស សរស តថរស សងគមរស អចឆរយរស វសដឋរស...។ ចណច

ទងបនម នេនះកមនរបកដថេរបរបសបនរគបអតថបទេនះេទ គ រសយេទេលសលបវធរបសអនកនពនធ។

មយវញេទៀត េបសនជេយងេរបចណចខងេលេនះខសេគលេ ៃនអតថបទេនះ ចេធវឲយករសក

អក រសលប នងករនពនធនវ ន ៃដអក រសលបមនភព ញ នងបតបងតៃមល ឬេ ភណភពៃន ន ៃដ

អតថបទេទវញ។

9Y9

ទពរ-24-

ជពកទ២ សក ជវរបវតតកវនពនធ

១. បញញតតៃនពកយ«ជវរបវតត-កវនពនធ»

ក. ជរបវតត

1- Account of somebody’s life: an account of somebody’s life written or produced by

another person.

2- Biographies in general: books about people’s lives, considered as a whole or as a

type of literature.

១. ជករេរៀប បពដេណរជវតរបសនរ មន ក។ េសចកត យ បពជវតរបសបគគល មន កែដល

រតវបនសរេសរ ឬបេងកតេឡងេ យមនស េផ ងេទៀត។

២. ជវរបវតតែដលមនលកខណៈទេទ។ ជេសៀវេភែដលនយយពដេណរជវតរបសមនស េ យ

េរៀប បទងរសងមយជវត ឬជករេរៀប បែបបអក រសលប។១

1- Biography of someone is an account of their life, written by someone else.

2- Biography is the branch of literature which deals with accounts of people’s lives.

១. ជវរបវតតរបសនរ មន ក គជករពពណនេរៀប បពជវតរបសមនស មន កែដលរតវបន

សរេសរនរ មន កេផ ងេទៀត។

២. ជវរបវតត គជែផនកមយៃនអក រសលបែដលបងហ ញជនពដេណរជវតរបសមនស ។

ជវរបវតត ឬជវបបវតតៈ េសចកតត លអពជវភពរបសបគគលពង វ ររបសមនស មន កៗ ងពេកត

មកដ បដលក យជវត។ «ជន ត វចននរកមែខមរភគទ១ ភគទ២ ករផ យរបសពទធ សន

បណឌ តយ ភនេពញ ១៩៦៨ ទ.២៦២»២

ខ. កវនពនធ

1- Somebody who writes as profession: Somebody who writes books or articles

professionally.

2- Person who wrote document: The person who wrote a specific text or document.

១ From Encarta Dictionaries `in computer’ ២ From Collins COBUILD Dictionary on CD Room 2006 `in computer’

ទពរ-25-

3- Somebody who can write: Somebody who can write, who writes well, or who

enjoys writing.

១. មនស មន កែដលមនជនញខងសរេសរ។ អនកែដលសរេសរេសៀវេភ ឬអតថបទេផ ងៗបន

យង ទ តជនញ។

២.អនកែដលបនសរេសរនវឯក រ។ អនកែដលបនសរេសរនវអតថបទ ឬឯក រជក ក មយ។

៣. អនកែដលេចះសរេសរ។ អនកែដលេចះសរេសរបនលអ ឬអនកចលចតតកនងករែតងនពនធ។១

1- A writer is a person who writes books, stories or articles as a job.

2-The writer of a particular article, report, letter, or story is the person who wrote it.

១. អនកនពនធគជមនស មន កែដលសរេសរេសៀវេភេរឿង ឬកអតថបទមនលកខណៈជ ជព។

២. អនកនពនធៃនអតថបទ របយករណ សបរត ឬកេរឿង មយជក ក គជមនស ែដលបន

សរេសរ ។ ២

២. ប ត កវនពនធែដលមនជវរបវតតចបស ស

២.១. រពះ ជសមភ រ ឬពញត ឬរពះបទធមម ជ(រពះរសធមម ជ)

ក. រពះ ជជវរបវតត

ក.១ កេណត

រពះ ជសមភ រជ ជបរតចបងរបសរពះបទជយេជ ឋ ទ២ នងអនកមន ងសន៣។ េបនយយព ជភព

កនង ជ ងវញេនះ េនេពលែដលរពះអងគមច សឧទយកនងរជ ជនសទធ(១៦២៨-១៦២៩) រហតដល

រពះពញត ជរពះ ជបរតចបងរបសរពះបទជយេជ ឋ ែដលេនបសជសងឃរទងបនរពះជនម យរគបរគន

នងេឡងគងេរកមេសវឆរត៤។ រពះរសធមម ជ(ពញត) ជរពះ ជបរតចបងៃនរពះបទសេមតចរពះជយេជ ឋ

នងអនកមន ងសក។ រទងរបសតេនគ.ស.១៦០១(៥)។ រសបជមយគន េនះែដរ មឯក ររបសេ ក ធន

ហន កបនបញជ កេនកនងេសៀវេភករមងក ពយប ណែដរថ«រពះ ជសមភ រ ឬពញត ជរពះ ជបរតៃន

១ From Encarta Dictionaries `in computer’ ២ From Collins COBUILD Dictionary on CD Room 2006 `in computer’ ៣ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), របវតតអក រ រសតែខមរ សមយនគរភនដលសមយឧតតងគស.វទ១ដល១៨៥៩, ភនេពញ ទ.២២១។ ៤ សមេមល ង ប ន, (២០០៥), រពះ ជសមភ រ កវ ជស.វ.ទ១៧, ករផ យរបសបណណគរបនទ យរស, ភនេពញ ទ.៨-៩។ (៥) សមេមល ជយ ចប, (១៩៨៨), សរមវរជវជវរបវតតអនកនពនធែខមរ, េរបរបសៃផទកនង កលវទយលយភមនទភនេពញ ទ.៣៣។

ទពរ-26-

រពះបទជយេជ ឋ ទ២ រទងរបសតកនងគ.ស.១៦០១»៦។ េប មេសៀវេភរពះ ជពង វ រៃនរបេទសកមពជ

េបះពមពឆន ១៩៦៩ ទពរ៧៦ របសេ ក រ.េគវទធ កបនបញជ កែដរថ«រពះបទធមម ជសមភ រ(ពញត)

ជបរតរបសរពះបទជយេជ ឋ ទ២»។ មយវញេទៀត មរយៈេសៀវេភ អក រ រសតែខមរ េបះពមពេ យ

ប ណ គរ េសង ងនហត ឆន ១៩៦០ ទពរ១៣០ របសេ ក ល ធមេតង កបន តរត ងផងែដរថ

«រពះបទរសធមម ជ ឬរពះ ជសមភ រមនរពះនមពញត ជបរតៃនរពះបទជយេជ ឋ ទ២»។ ែតេប ម

េសៀវេភពង វ រៃនរបេទសកមពជ េបះពមពេ យេ ងពមពរពះបរម ជ ង ឆន ១៩៥២ ទពរ៥៦ កបនេលក

េឡងែដរថ«រពះបទធមម ជ ជសមភ រ(ពញត) េនះជបរតៃនរពះបទជយេជ ឋ ទ២(មនែមនរពះ ជបរត

ពមេហសយនេទ)។ េលសពេនះេទេទៀតេនះ កនងេសៀវេភរបវតត រសតរពះ ជចរកកមពជ របសេ ក សរ

េអឿ ទពរ៣០ កបនបងហ ញរសបគន នងឯក រននខងេលែដរថ «រពះបទជយេជ ឋ ទ២ រទងេ យ

ទវងគតេនឆន ១៦២៨ េហយរទងមនបរ បអងគគ េចពញត េចពញន នងេចពញចនទ េហយនងបរត

ពរអងគេទៀតគ ចនទវតក រត នងបបផ វត»។ ជងេនះេទេទៀតេនះ េប មឯក រ នេយបយ នងរបវតត រសត

ែខមរ រពះ ជែខមរ ឆន ១៩៩៧ ទពរ១០៨ របសេ ក េ ឆត កបនេលកេឡងផងែដរថ«រពះបទពញត

ឬរពះ ជសមភ រ ជ ជបរតរបសរពះបទជយេជ ឋ ទ២ េហយេពលែដលរពះបត សគតេទ រពះអងគ

េនជប ងផនសេនេឡយ»។ ចេពះភសត ងែដលបនអះ ងខងេលេនះ សទធែតរសបេទ មេសៀវេភ

របវតត រសតែខមរ ករផ យរបសអនកនពនធែខមរ ឆន ២០០៩ ទពរ១៩៩ របសេ ក រតង ង ែដរ«រពះបទ-

ជយេជ ឋ មនបរត ៥អងគ កនងេនះេចពញតជបរតចបង(ជមយអនកមន ងសន)»។

ដេចនះសរបមកវញេឃញថ មរយៈេសៀវេភឯក ររបវតត រសតននទងបនម នខងេល សទធែត

បនបងហ ញយងចបស សថ រពះពញត ឬរពះ ជសមភ រ ឬរពះបទធមម ជ (រពះបទរសធមម ជ)

ជ ជបរតចបងរបសរពះបទជយេជ ឋ ឬជយេជ ឋ ទ២ ជមយអនកមន ងសន(ឯក រខលះបនអះ ងថអនក

មន ងសខ)។ បញហ េនះេនែតជ ថកបងសរមបអនកសក រ វរជវជននេរកយៗ។ បែនតចេពះរពះនម

របសរពះ ជសមភ រវញេនះ េទះបជមនករេ េឈម ះខសៗគន កេ យ កអនកសក រ វរជវេយងជនន

េរកយៗបន គ លយងចបសេទេហយ េ យ រក រ អងគេនះ មនេឈម ះលបលបញកនងករែតងនពនធ

កដចជេលកសទយវសយអក រ រសតនសមយឧតតងគឲយមនភពលបលបញ នងលត សគរឲយកតសមគ ល។

មយងវញេទៀត េបនយយពរពះនមៃនរពះម របសរពះអងគវញេនះ ក េនែតជមនទល សមគ ម ញផងែដរ

សរមបអនកសក រ វរជវ េរពះករសក រ វរជវពមន កេទមន កសទធែតមនអណះអ ងេរៀងៗខលន។

គរបញជ កផងែដរថ រពះ ជសមភ ររបសតេឡងកនងឆន ១៦០១ ៃនគ.ស.។

ក.២ ជវភពរសេន

រពះ ជសមភ រ ឬពញត ឬរពះធមម ជ(រពះរសធមម ជ) បនបសជ មេណរមយអងគកនងរពះជនម

១៦រពះវស ។ កលពកមរភព រពះប របសរពះអងគបនេរៀបចផ ផគ រពះអងគជមយនងរពះ ជកនន ឋ របស

៦ សមេមល ធន ហន, (២០០៤), ករមងក ពយប ណ, ភនេពញ ទ.៣៣។

ទពរ-27-

រពះអងគែដលមនម ទៃទពគន េ យរពះនងមនរពះនមថ«បបផ វត»។ មនយរបនម នរពះប របសរទង

កេ យទវងគតេចលរពះអងគបតេទ េហយរពះអងគកបនបសេរៀនបនតេទៀតរហតបនបេពញជឧបសមបទ

ជភកខ េនកនងវតត វ ឯម។ េ យេហតថរពះអងគជពទធ សនក ជបណឌ តែដលេពរេពញេទេ យធម

កនងខលន ជេហតេធវឲយរពះពញតបសេរៀនបនយងយរអែងវង។ ករបសេរៀនបនយរអែងវងែបបេនះ ជ

ឱកសមយដលអរបសរពះឧទយែដលរតវជរពះបត បនលងេ មរបេ មេសនហឆកយករពះនងបបផ វត

ឬរពះែមយរវតបតេទ។ ចែណកឯរពះេចពញត កពងបសេនះ គរតវបននមន េសនបតសយងរពះ

អងគេរចនេលក េទបរពះអងគ ចកសកខ បទ មកទទល ជភេសកជរពះម ក រតេ យ ជយេនគ.ស.

១៦២៩ េ យមនរពះនមថ«រពះបទសេមតចរពះរសធមម ជ មធបត» េន ជធន េកះេឃល ក

រសកខ ចក ត ល១។ េ យែឡក មឯក រ«សរមវរជវជវរបវតតអនកនពនធែខមរ» េរបរបសៃផទកនង កល

វទយលយភមនទភនេពញ ឆន ១៩៨៨ ទពរ៣៣ របស រ ត ចរយ ជយ ចប កបនបញជ កផងែដរថ«រពះរស

ធមម ជ រទងេឡងេ យ ជយសមបតតពេសតចឧទយែដលរតវជរពះបតចឆ េនៃថង៥េកត ែខកកតក ព.ស.

២១៧១ ម.ស.១៥៤៩ ច.ស.៩៨៩ ឆន េថះ នពវសក គ.ស.១៦២៧ កនងរពះជនម២៦រពះវស »។ មនេពល

រពះអងគអភេសកជរពះម ក រត រពះឧទយែដលរតវជរពះបត បនគងេនជរពះឧបភេយ ជ កនកប

អ ចបេ ត ះ សនន។ ែតេទះជយងេនះកត កឯក រភគេរចនបនអះ ងបញជ កយងចបសថ

រពះអងគេ យ ជយសមបតតេនគ.ស.១៦២៩ កនងរពះជនម យ២៦រពះវស ែដរ។ េទះបជរពះអងគេឡង

រគង ជយសមបតតកេ យ ករពះអងគមនកនកបអ ចេឡយ។ រពះអងគរទងរបទនសទធអ ច នងកររគប

រគងែផនដឲយេទរពះបត របសរពះអងគគរពះឧទយ បែនតមនេពលរពះអងគរបទនអ ចទងេនះឲយេទ

រពះបត េនះ រទងបនេលកទពេទ យយកែខរតមយចននពេសៀម ែតមនបនសេរមច រពះអងគកងកមក

របមលរបជជនែខមរឲយេទរសេនែខរតេសៀម បបនជេរចនពននក។ បនទ បពរបយទធត ងរបឆងជមយ

េសៀមរចមក រពះពញតកែលងគតពអ ចតេទៀត េហយែបរជងកមកចប រមមណេទេលវសយ

អក រ រសត វបបធមជពនេពក។ េ យ រែតរពះអងគបសេរៀនកនងរពះពទធ សនអសរយៈកលយងយរ

េនះ េទបេធវឲយរទងេផត តរពះទយេទេលវសយេនះជខល ង រហតមនអនករ វរជវខលះបនអះ ងថ

រពះអងគជបណឌ តខងែផនកអក រ រសតកនងសមយេនះេទៀតផង។

ចេពះបញហ េសន វញ េទះបជរពះនងបបផ វត(រពះែមយរវត ែដលជអតតគក នរបសរទង

កលពកមរ) បនេរៀបអភេសកជមយរពះឧទយកេ យ ករពះអងគេនែតមនរពះទយចបចតតរបតពទធេល

រពះនងដែដល។ ចែណកឯរពះនងបបផ វតកេនមនចតតេសន េលរពះ ជសមភ រវញផងែដរ តបតអអនស វ-

រយពអតតកលេនែតដត មកនងរកេ េបះដងរទងជនចច។ េភលងេសនហចសរបសរពះ ជសមភ របនេធវឲយ

រពះអងគ នែកលងបនលខលនជរកមតរនតករជនជតចន ចលេលងេភលងរបគកដររពះឧទយ នងរពះនងយរវតជ

១ សមេមល សរ េអឿ , (១៩៩៥), របវតត រសតរពះ ជ ចរកកមពជជមយអ ណ ម នងេសៀមចបពសតវត ទ១៦, ភនេពញ ទ.៣០។

ទពរ-28-

ញកញបែថមេទៀតផង។ លះេរកយមកេទៀត រពះអងគកលបលច តជបរពះែមយរវត ង តៗេដមបកឲយ

រពះឧទយដង។ ករ តជបទងេនះមនលកខណៈបភនតែភនកដចជ ករ កសរសខទកខ ករពយបលជង

ករនេរគឿងតងវ យ នងករេទថវ យបងគ រពះជេដម។ មនែតបេ ណ ះរពះអងគែថមទងបនសរេសរលខត

េឆលយឆលងេផត ះផតងគន េទវញេទមកជញកញប «មនជពកយែផអមែលហម នងចនរណត គរចបចតត នងលច

រស ញគន ញកញប»១ រហតឈនដលកររមរសេសន ជមយគន េ យលច កផងែដរ។ មនយរបនម ន

ករ តជបេនះកែបកករណរជបដលរពះឧទយ េធវឲយរពះអងគពេ ធយងខល ង រហតដលមនជេមល ះេកត

េឡងរ ង ច េ ហតខលនឯង។ ជេមល ះទងេនះបនឈនដលកររបយទធត ងគម នលសេពល។ េ យ

េហតថរពះ ជសមភ រមនទពតចជងពកងទពរបសរពះឧទយ េទបេនេពលរបយទធរពះអងគែតងែតទទល

ប ជយជនចច។ បញហ ទនសេនះ គេកតេឡងេ យរេងកេភលងេសនហចសរ ងរពះ ជសមភ រ នងរពះែម

យរវត។ េនេពលែដលរពះអងគទទលប ជយ រពះអងគ នងរពះែមយរវតកនគន េភៀសរពះកយេទ េកណឌ ទព

េនែខរតកញជ រ(ែខរតរកេចះសពវៃថង) េដមបរបយទធត ងជមយឪពកមរបសខលន។ បែនតេទះបជយង

កេ យ កកររបយទធេនះគរពះ ជសមភ រេនែតទទលប ជយដែដល។ មនរតមែតចញប េ ណ ះេទ

ែថមទងកងទពមយចននធរបសរទងបន ល បេទៀតផង។ ភពប ជយរបសរពះអងគបនេធវឲយរពះអងគ

ទលរចក េ ះរ យនវវបតតេនះមនបន រតេទ កមនរច េទបេធវឲយរពះអងគសេរមចរពះទយេឡង

ពនសងេលចងេ ន ត។ ខណៈេពលេនះែដរ ពកកងទពរបសរពះឧទយកបន មទន២ េហយកបញរប រ

រទងេនេពលេនះបតេទ។ បែនតមនេពលរពះអងគសគត រទងបនរ សេ យរពះសរេសៀងយងខល ងៗថៈ

«ប ងអបបលកខណ េដញបញអនក រពះ ជសមភ រ

េឡងេលចងេ ន ត ពេកតេច ត អនកេលកហ ថ

ងឃតទក»៣។

ខ. រពះ ជកចច

េយងដងេហយថ រពះ ជរគបអងគរែមងែតងែតមនតនទ កដចជមនភរកចចមនសវជខសគន

បនម នេទ កនងេនះគកររគបរគងែដន ចរក ចបបទមល ប េសដឋកចច...នយយរមគេសទរែតរគប រេពទង

អសេនកនងរបេទស គេធវយង េដមបឲយរបេទសជតមនកររកចេរមនេលរគបវសយ របជជនរសេន

របកបេ យេសចកតសខ សវតថភព។ ចេពះរពះ ជសមភ រ ឬរពះពញត ឬរពះធមម ជ (រពះរសធមម ជ)

១ សមេមល មញ រ, (១៩៩៩), សទទ នរកមអក រសលបែខមរ, កលវទយលយភមនទភនេពញ, ភនេពញ ទ.១៨៧។ ២ មឯក រខលះបនអះ ងថ កងទពែដល មសមល បរពះ ជសមភ រេនេពលេនះ គកងទពប ង។ ឯក រខលះេទៀត

បញជ កថ ជកងទពពរទយេហគ ឬពរទយ គ ល។ ទេនះមននយថករឈល នពនកដចជករឆលងចល ចរកែខមរព

ស កពកអរ ប គមន ងពសមយឧតតងគមកេមលះ។ ៣ សមេមល ង ប ន, (២០០៥), រពះ ជសមភ រ កវ ជស.វ.ទ១៧, ករផ យរបសបណណគរបនទ យរស,

ភនេពញ ទ.១៥។

ទពរ-29-

បនទ បពរទង ចកសកខ បទរចមក រពះអងគកទទល ជភេសកជរពះម ក រតេពញេលញកនងរពះជនម ២៦

រពះវស (គ.ស.១៦២៩)។ េនេពលែដលរទងេឡងរគង ជយសមបតតបនរបមណជ១ឆន រទងកេលក

ទពេទ យេសៀមេដមបដេណដ មយក ែខរតរបសែខមរមយចននមកវញ បែនតមនបនេជគជយេឡយ។

លះេរកយមកេទៀត រពះអងគករបទននវ ជនសទធកនងកររគបរគងរបេទសថវ យរពះឧទយែដលរតវជរពះ

បត របសរពះអងគ។ េហតដេចនះេហយ លអ ចទង យរពះអងគមនមនសទធកន ងករសេរមច

តេទេទៀតេទ។ េហយរទងកងកមកេលកសទយែផនកវបបធមជតឲយគងវង នងមនភពសមបរែបបជងមន

វញ ជពេសសេទេទៀតេនះ គកនងវសយអក រ រសតផទ លែតមតង ែដលអនករ វរជវភគេរចនបនយកចតត

ទក កេទេល អតថនយ ខលម រសលបវធដបនរបសបៃន ន ៃដរបសរពះអងគជខល ង។

គ. ន រពះហសដ

រពះ ជសមភ រ ជក រតមយអងគកនងចេ មក រតលបៗ ជេរចនេទៀតេនកនងសមយឧតតងគ ែដលយក

ចតតទក ក វសយអក រ រសត។ រពះអងគជក រតមយអងគែដលមនបញញ ងៃវេលែផនកអក រ រសត នង

ពទធ សន េ យេហតថរពះអងគបនបសេរៀនកនងរពះពទធ សនបនយរអែងវង។ រសយេហតេនះ

រពះអងគបនបន លទកនវ ន រពះហសថទកទងនងែផនកអក រ រសតមនតៃមលហសគណន បងកបេទេ យ

អតថនយអបរយងរជលេរជសរមបអបរដលមជឈ ឋ នអនកសក ជននេរកយៗ ែដល ន ៃដទងេនះបន

ែបងែចកជពរែផនកគ៖

ែផនកចបបអបរ១

- ចបបរកម

- ចបប ជនត ឬចបបរពះ ជសមភ រ២

- ចបបៃហ ធជន ឬចបបរតេនរត

ែផនក រកថ៣

- លខតេផញេទរពះែមយរវត

- ក ពយ សរេសរេហមនតមស

- ក យ កនលងមសមងគលៃថល

- ក ពយ រពលងមសេអយ

- ពកយកពយចរពធដកពលេ ន តមនេពលសគត។

១ សមេមល ង ប ន, (២០០៥), រពះ ជសមភ រ កវ ជស.វ.ទ១៧, ករផ យរបសបណណគរបនទ យរស,

ភនេពញ ទ.២២៣។ ២ មឯក រខលះ បនសរេសរថចបប ជនត មនែមនជចបបរពះ ជសមភ រេនះេទ គចបបទងពរេនះមនចណងេជង

ខសគន មនអតថនយ នងអតថបទខសគន ។

៣ សមេមល ពន ឆយ, (២០០២-២០០៣), របវតតអក រ រសតែខមរ, កលវទយលយភមនទភនេពញ, ភនេពញ ទ.៤៨។

ទពរ-30-

សរបមកេឃញថ រពះ ជសមភ រ គពតជបរតចបងរបសរពះបទជយេជ ឋ ទ២របកដែមន បែនត

ចេពះរពះនមរពះម របសរទងវញេនែតជមនទលសរមបអនកសក រ វរជវជននមនៗ កដចជជនន

េរកយេនះ េរពះមនទនមនឯក រ មយ នបញជ កចបស ស េ យេលកេហតផលមយសមរសប

េទ មទស នៈរបសខលនេនះេឡយ«ឯក រខលះសរេសរថអនកមន ងសខ ឯក រខលះអះ ងថអនកមន ងសន»

េទវញ។ រទងរបសតេឡងកនងគ.ស. ១៦០១ េ យសថតកនងសមយលែងវក។ េទះបជរពះអងគជក រត

មយអងគែដលសថតេនកនងសមយលែងវកែមនពត បែនតជវភពរសេនរបសរទងបនសថតលះបញច បជវតរបស

រទងកន ងសមយឧតត ងគ (គ.ស.១៦០១-១៦៣៤)។ មយវញេទៀតេបនយយពកររបសត នងករេឡង

រគង ជយសមបតតរបសរទងវញេនះ កដចជមនសសងវ កគន េ ះ េរពះថមនឯក រពរនយយ

ខសគន រ ងករេឡងរគង ជយខលះសរេសរថរទងេឡងរគង ជយសមបតត េនរ ងគ .ស.១៦២៩ កន ង

រពះជនម យ២៦រពះវស ឯក រខលះេទៀតសរេសរថេ យ ជយេនគ.ស.១៦២៧ កនងរពះជនម យ២៦

រពះវស ដចគន ។ េនះេបេយងេផទ ងផទ តរ ងឆន របសតេទ«គ.ស.១៦០១» េឃញថរទងសថតកនងរពះជនម

២៦វស (១៦២៩-១៦០១ =២៦)។ ដចេនះ មករេរបៀបេធៀបរ ងឆន របសត«គ.ស ១៦០១»

នងឆន េឡងរគង ជយ«គ.ស.១៦២៧» ចសមេហតផលជងឯក រែដលបនបញជ កថរទងេឡង

រគង ជយសមបតតេនគ.ស.១៦២៩។ បែនតេបនយយព ន រពះហសដរបសរទងវញេឃញថ រពះអងគបនបន ល

នវ ន ៃដទកទងនងែផនកអក រ រសតជេរចនរបកបេ យអតថនយអបរយងរជលេរជ ែដលដកជបេនកនង

រមមណរបសអនកសក ទេទេនេពលែដលបន ន នងសក នវ ន ៃដទងអសេនះ។ ភពលបលបញ

ៃន ន ៃដរបសរទងបនេធវឲយេគរបសទធនមរពះអងគថ ជកវ ជកនងសតវត ទ១៧។ ល ន រពះហសដទងអស

សទធែតមនអតថនយអបរដលមជឈ ឋ នអនកសក រ វរជវមន ចកតៃថលបនេនះេទ ជពេសសេនះ

ន ៃដ រកថែដលសរេសរេរៀប បពធមមជតទង យ នងជវតេសន របសរពះអងគជមយគក នចតត

របសរទង។

២.២. បណឌ តជយននទ

ក. ជវរបវតត

បណឌ តជយននទ ជនមនមន កសថតកនងរជជកលរបសរពះបទធមម ជ(គ.ស.១៧០៦-១៧១០)

បែនតេប មឯក រសរមវរជវអនកនពនធែខមររបសេ ក រ ត ចរយ ជយ ចប សរមបេរបរបសៃផទកនង

ឆន ១៩៨៨ បនេលកេឡងថ «បណឌ តជយននទ ជមរនតមយរបែដលធល បនពនធេរឿងក ពយយងពេ ះ

េនកនង ជយរពះបទជយេច ត ឬចង ជយរពះ ជសមភ រ»១។

ក.១ រតកល

១ សមេមល ជយ ចប, (១៩៨៨), សរមវរជវជវរបវតតអនកនពនធែខមរ, េរបរបសៃផទកនង កលវទយលយភមនទភនេពញ, ទ.៣២។

ទពរ-31-

បណឌ តជយននទ មនេឈម ះេដមរបកដថជយននទ។ េប មអតថបទសកខ ចរកនគរវតតែដលេ ក

បនចរបញជ កថេឈម ះននទជនមខលន ឯេឈម ះជយជនមរតកលរបសេ ក។ េ កមនបងបអន៣នក

គរស១ សស១ នងេព១។ េនេពលែដលេ ករសេនកនង ជ ង េ កបនេរៀប ពហពពហជមយនង

ែបន សន។ នងជរសតមន កែដលមនរបេឆមេ មពណរសសេ ភ សកតសមនងចរយសមបតតរបសនង។

ចេពះបញហ េឈម ះភរយរបសេ កផងែដរ មនអនករ វរជវជេរចនបនេលកេឡងខសៗគន េទ មអណះ

អ ង នងភសត ងរបសខលន។ បែនតេទះបជយងេនះកេ យ កេគេនែតរបកនជហរយងមថ ភរយ

របសបណឌ តជយននទ គនងែបន សន ែដរ េ យ រែតេយងរបកនជហរេទេលសេ ឯក រេដមគ

ស ចរកនគរវតត ឬស ចរកជយននទ។ បនទ បពបនេរៀប ពហពពហរចមក េ កបនបន លទកនវ

ន មអនស វរយដែផអមែលហមមន ចបេភលចបន គកនទងពររបសេ កែដលមនេឈម ះឥម(អម)

នងេឈម ះឧង(អង) េហយកនមន កៗសទធែតមនតនទ នង នៈរបសខលន។ រឯភរយរបសេ កកបន

េឡង នៈជជទវមន កេនេពលែដលេ កេឡង នៈខពសជងមនជបនតបនទ ប។

ក.២ ននតរសកត

បណឌ តជយននទ ជមរនតមន កែដលមនភកតភពចេពះរពះម ក រតខល ង សកនងស.វ.ទ១៨។

េយង ចនយយបនថ េ កជមនស មន កែដលេពរេពញេទេ យគតបណឌ តេសន ជតយងពត

របកដ។ េហតដេចនះេហយបនជេ កទទលបននវតែណងជេរចនកនងរពះបរម ជ ង នងកនងរពះពទធ

សន។ កនងេនះផងែដរ េយងេឃញមនករណពរេនេពលែដលេ កទទល ននតរសកតគ៖

ក.២.១ ននតរសកតបដលេនជរគហសថ

េ យទកចតតេសន ជតមតភម េទបរពះធមម ជ ឬរពះ ជសមភ របនែតង ងបណឌ តជយននទ

ជេសនបតមយរបេ យរគបរគងេលទកដែខរតៃរពកត គរសកតបងឃម ែខរតកពងចម១។ លះេរកយមក

េទៀតេ កកបនេគរមយងរជេយប ជ។ «េនៃថងេពញបណម ែខផលគន ឆន មម គ.ស. ១៧០២ បណឌ តជយ

ននទ បនេឡងជឧកញសវរនទ ធ ជ។ េនៃថងេពញបណម ែខព ខ ឆន វក គ.ស. ១៧០៤ េ កកបន

ទទលបនយសសកតជេច វ (នយករដឋមរនត)បនតេទៀត»២។

ក.២.២ នៈជបពវជត

មរយៈស ចរកនគរវតត ែដលមជឈ ឋ នអនកសក រ វរជវទេទេ ថស ចរកជយននទ េនះ

បនបញជ កថ េ កធល បទទលេគរមយងរជឧបសមបទ ជភកខេនកនងរពះពទធ សន េ យបនបសេរៀន

រហតដលេទ៥ដង។ មរយៈករសក ស ចរកេយង ចសនន ឋ នថ េ កបនបសេរៀនមនគ.ស.

១ េប មឯក ររបសេ ក រ ត ចរយ មញ រ «សទទ នរកមអក រសលបែខមរ ភនេពញ ឆន ១៩៩៩ ទពរ៨១» បនបងហ ញថ ជេសនបតរក ែខរតៃរពកត (កពងធ) ែខរតតបងឃម (កពងចម)។ ២ សមេមល ជយ ចប, (១៩៨៨), សរមវរជវជវរបវតតអនកនពនធែខមរ, េរបរបសៃផទកនង កលវទយលយភមនទភនេពញ, ទ.៣១។

ទពរ-32-

១៧០១ បនចនន៤ដង េហយគ.ស. ១៧០១ មតងេទៀត។ ប ែនតេបេយងសក ឲយបនចបស សេនះ

មនទនមនឯក រ មយសរេសរបញជ ក េ យ ចខតេនះេទ គ រគន ែតេឃញមនេនកន ង

សេ ឯក រស ចរកបនបងហ ញពសក ជៃនករចរែតបេ ណ ះ«រ ងសក ជ១៦២៣ រតវនងគ.ស.

១៧០១»។

ខ. ន ៃដ

បណឌ តជយននទ ជមរនតដលបេឈម ះមន កកនងរជជកលរបសរពះ ជសមភ រ េ យកនងេនះេ កបន

ក ង នងបនបន លនវ ន ៃដជេរចនទកទងេទនងក ត ២យង គក ត េលសទយវសយអក រ រសត នង

ករេលកសទយវសយហតថកមម( ថ បតយកមម)។

ខ.១. ន ៃដខងែផនកអក រ រសត

េ យេ កជមនស មន កែដលបនបសេរៀនេនកនងវតត ម រជកេកនេរកមមលបៃនរពះពទធ ស-

ន េទបេធវឲយេ កទទលបនចេណះដងយងេរចនេលសលបខងែផនកអក រ រសត េហយមយងេទៀត

េ យ រសមយេនះវតត មជទកែនលង បេរពះនវធនធនមនស េរ ចរសងមនស លងងេខល

សេរងគ ះអនកអវជជ ។ េហតដេចនះេហយ េ កកបន កែតងនវអតថបទស ចរកមយផទ ងចរជលកខណៈ

អតថបទក ពយែដលរបកប េ យសមផស េជងកពយគរជទចបចតត ចយកេធវជគរេមកពយបន។

អតថបទក ពយស ចរកេនះ បនេធវឲយអនកសក រ វរជវមយចននេកតសរេសរមន ចពមតថ

មនលកខណៈចបស ស េពញេលញ រគបរគន មេគលករណៃនអតថបទអក រ រសតែខមរេយង។

ស ចរកេនះេ កបនបញជ កកនងអតថបទរបសេ កយងចបសថ ចរេឡងកនងម សក ជ១៦២៣

រតវនងគ.ស. ១៧០១។

ខ.២. ន ៃដខងហតថកមម( ថ បតយកមម)

េរកព ន ៃដដលអវេសសវ លៃនអតថបទស ចរកទកទងេទនងែផនកៃនអក រ រសតរចមក េ ក

កបនបន លនវ ន ៃដមយចននេទៀតខងហតថកមមផងែដរ។ េ កបនជយជសជលរពះពទធរបអងគ ែដល

ែបកបកេន មវតត មនន។ របសនេបរពះពទធរបអងគ ែដលបករពះហសដ បតរពះេកស េ កែតង

ែត ជយជសជលបេពញឲយរគបលកខណៈេឡងវញ។ េរកពេនះេ កបន ងសង កដ រពះវ រ

(មន គ លេឈម ះវ រេនះេទ) រពមទងគរគនររបរពះពទធ ជលកខណៈរពះបទសរមបតមកលទកកនងរពះពទធ

សនេទៀតផង។ ជងេនះេទេទៀតេនះ េ កែតងែតយកចតតទក កចេពះអនកែដលមន នៈទបជង

ខលនជនចច ដចជករេ ះខញ កដរឲយមនេឈម ះជអនកជមនសទធេពញេលញជេដម។

សរបមក េ យេយងេទ មអតថបទៃនស ចរក េយង ចសនន ឋ នបនថ បណឌ តជយននទ

ជកវមយរបមនេករ ត េឈម ះេនកនងសមយឧតតងគរបកដែមន េរពះកនងអតថបទមនបញជ កពកលបរេចឆទយង

ចបស សថចរេឡងកនងម សក ជ១៦២៣ រតវនងគ.ស. ១៧០១។ េនះជភសដ ងមយេធវឲយេយង

ខញ នអះ ងថកវរបេនះសថតកនងសមយឧតតងគ។ រតងេនះរបសនេបេរបៀបេធៀបជមយអនករ វរជវមនៗ

ទពរ-33-

កដចជខសេគខសឯង េរពះអនករ វរជវមនៗបនសនន ឋ នេ កជកវមយរបសថតកនងសមយ

លែងវក។

២.៣. រពះឃល ងនង

ក. ជវរបវតត

ឧកញរពះឃល ងនង ជកវឯកកនងរជជកលរបសរពះបទអងគេអង (គ.ស.១៧៧៩-១៧៩២) នងរពះ

បទអងគចនទ១។ ឧកញពទរឈមរកេសមបនេពលថ«ឧកញវង េពជញនង ជបអនបេងកតរបសរពះម ៃន

េសតចនេ តតម២។ មននយថ ឧកញរពះខល ងនងរតវជឳពកមរបសរពះបទនេ តតម។ េទះបជឯក រ

ខលះបនអះ ងថ កវរបេនះមនភពលបលបញេករ ត េឈម ះេនកនងរជជកលរបសរពះបទអងគេអង នងរពះបទ

អងគចនទកេ យ កគម នអនករ វរជវរប បនសក ពកេណត នងករទទលមរណភពរបសេ កេឡយ។

«កវនពនធនង េកតេនអឡងេរកយពកក ដ លៃនសតវត ទ១៨ េ យបនបសេរៀនកនងស ករពះពទធ

សន មនចេណះវជជ េរជរជះែផនកភ បល នងភ ៃថែថមេទៀតផង»៣។

ក.១ ជវតរសេន

មករសក រ វរជវកនលងមកបនបញជ កថ កវរបេនះគជមនស មន កែដលបនបសេរៀនបនគរ

សមែដរទរមែតបន ចកសកខ បទមកវញ បែនតចេពះេពលេវ ៃនករបសេរៀនេនេពលេនះ កមនទន

មនអនក មន កបនរ វរជវរកេឃញថមនរយៈេពលបនម នឆន េឡយ។

រពះឃល ងនងែដលសថតេនកនងភវៈជភកខបនេធវជេចអធករេនវតតចតទសរកងឧតតងគ។ េ កបន

ទទលសមសកតជម រពហមមន។ េនេពលែដលេ កេនកនងសមសកតជរពះម រពហមមន េ កបនេធវ

ជរពះ ជរគៃនរពះ ជបរតសេមតចរពះន យណ មធបត៤អងគគ រពះអងគចនទ រពះអងគសងន រពះអងគអម

នងរពះអងគឌង។ េ កមនរតមែតជ ជរគបេ ណ ះេទ ែថមទងបនេធវជរពះ ជឧបជឈយបបសរពះអងគឌង

ជ មេណរផងែដរេនឆន មែម រតសក គ.ស. ១៨១០។ េនឆន វក ច វ សក គ.ស. ១៨១១ រពះអងគអម នង

រពះអងគឌងយងេទបងកក រពះម រពហមមននងបននមនតជនដេណររពះ ជបរ ទងពររពះអងគេនះផង

ែដរ៤។ េ កជកវនពនធកនង៤រជជកលគ ងព ជរពះអងគេអង(គ.ស.១៧៧៩-១៧៩៧) រពះអងគចនទ

(គ.ស.១៧៩៧-១៨៣៥) អងគម(គ.ស.១៨៣៤-១៨៤៧) នងរពះអងគឌង(គ.ស.១៨៤១-១៨៦០)។

េនសមយឧតតងគ េគេឃញបគគលនមនងេរចនរប មរពះ ជពង វ រ គមនេចអធករវតតចតទស

១ សមេមល មញ រ, (១៩៩៩), សទទ នរកមអក រសលបែខមរ, កលវទយលយភមនទភនេពញ, ភនេពញ ទ.៣១៣។ ២ សមេមល ជយ ចប, (១៩៨៨), សរមវរជវជវរបវតតអនកនពនធែខមរ, េរបរបសៃផទកនង កលវទយលយភមនទភនេពញ, ទ.២៧។ ៣ សមេមល ឃង ហកឌ, (២០០៣), មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩, ភនេពញ ទ.១៣១។ ៤ សមេមល ជយ ចប , (១៩៨៨), សរមវរជវជវរបវតតអនកនពនធែខមរ, េរបរបសៃផទកនង កលវទយលយភមនទភនេពញ,ទ.២៧។

ទពរ-34-

បនទទល មណសកតជរពះម រពហមមន៥ រពះម រពហមមននង គងេនបងកកជមយរពះអងគមច ស

ទងពររពះអងគដលរទងរតលបមករបេទសវញ េ កកបននមនតរតលបមកវញែដរ។ េ កមកគងេន

រសកមងគលបរ េខតតបតដបង។ េ កមនដងជ ចកសកខ បទេនឆន េទ ែតេនរពះ ជពង វ ររកង

កមពជធបត េឃញងរម រពហមមនេនះបនេទ េលភកខ មយអងគេផ ងេទៀតែដលមនរពះនមថភកខម

េនឆន ខល ឆសក គ.ស. ១៨៥៤។ រពះម រពហមមននង ចកសកខ បទមនគ.ស. ១៨៥៤(១)

(េប មឯក ររបសេ ក ឃង ហកឌ«មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩»វញេនះបនបងហ ញថ

បពវជតនងបន ចកសកខ បទជរគហសថវញរ ងឆន ១៧៩០ េរពះេនគ.ស. ១៧៩៤ នងបនទទល

េគរមយងរជ ឧកញវង ក រត ជមរនតកនងបរម ជ ង។) កលមនេ យ ជយ រពះអងគឌងរពះ ជទន

អនកមន ងមន កេឈម ះតចឲយជភរយេទៀត មនបរតធ ៩នក គខងនងមស៦នក(របស២នក

រស៤នក) នងតច៣នក (របស២នក រស១នក) ខងនងតច ល បកនរបសមន ក។ កនរបសៗសទធែត

បនេធវជមរនតធៗទងអស២។ កល ជយរពះអងគចនទ េ កមនងរជឧកញវង រេពជញ ដបតេ កជអនក

េចះរពះៃរតបដក នងអក រ រសតពតរបកដ។ រពះម ក រតរទងេរបសរបណ ងេធវជរគេលស ក

រពះសងឃ នងរគហសថទង យេនកនងរពះនគរ៣។ េនេពលបនរគង ជយសមបតតេនរកងឧតតងគមនជយ

រពះករ រពះអងគឌងរទងរពះេម ត េរបសយកអនកបណឌ តម រពហមមននង មក ងជ ចរយហលង ងរជ

ឧកញវង ក រត តែណងរកម ជបណឌ ត នងរទងរពះ ជទនរសកេកះសទន ឲយជរសកមយេឡង

ឧកញវង រេពជញនង ជបអនបេងកតរបសម ៃនរពះបរមជតរសត គសេមតចរពះវរ ជជននបរមបពរត

ដជរពះជនននថៃនរពះករ រពះបទសេមតចរពះនេ តតម៤។

ក.២ ងរសកត

ក.២.១ កលេនជភកខ៥

- ឧកញរពះឃល ងនងបនេធវជេចអធករវតតចតទសឧតតងគ

- បនេធវជឧបជឈយបបសរពះអងគឌង

៥ សមេមល ឃង ហកឌ, (២០០៣), មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩, ភនេពញ ទ.១៣១។ (១) សមេមល ជយ ចប, (១៩៨៨), សរមវរជវជវរបវតតអនកនពនធែខមរ, េរបរបសៃផទកនង កលវទយលយភមនទភនេពញ, ទ.២៧។ ២ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), របវតតអក រ រសតែខមរសមយនគរភនដលសមយឧតតងគស.វ.ទ១ដល១៨៥៩, ភនេពញ ទ.២៥៣។ ៣ សមេមល ល ធមេតង, (១៩៦០), អក រ រសតែខមរ, ប ណ គរេសង ងន ហត, ភនេពញ ទ.១៤១។ ៤ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), របវតតអក រ រសតែខមរសមយនគរភនដលសមយឧតតងគស.វ.ទ១ដល១៨៥៩,

ភនេពញ ទ.២៥៥។

៥ សមេមល ជយ ចប, (១៩៨៨), សរមវរជវជវរបវតតអនកនពនធែខមរ, េរបរបសៃផទកនង កលវទយលយភមនទភនេពញ,

ទ.២៧។

ទពរ-35-

- មន មណសកតជរពះម រពហមមន

ក.២.២ កលេនជរគហសថ

- ឧកញវង ក រត

- ឧកញធ ជមរនត

- ឧកញរពះឃល ង

- ឧកញវង រេពជញ១

ខ. ន ៃដ

េ យ រែតអនកឧកញឃល ងនងបនបសេរៀន សក េរៀនសរតេរកមមលបៃនរពះពទធ សនបនយរ

អែងវង េទបេធវឲយេ កកល យេទជមនស មន កែដលេពរេពញេទេ យគតបណឌ ត មនចេណះវជជ េរជរជះ

ទងភ បល ភ ៃថ នងភ ជត។ ភពបនរបសប គបផ នងចេណះវជជ ដេរជរជះរបសេ ក

១ ចេពះបញហ េឈម ះរបសឧកញរពះឃល ងនង បញហ េគរមយងរ នងជវរបវតតពតរបកដេនះ មនមនករឯកភពគន រ ង

អនករ វ រជវធៗេនះេទ ែដលអនករ វរជវទងេនះរមមន ជយ ចប, ង ប ន, ល ធមេតង, ឃង ហកឌ

ឌក គម, ឧកញពទរឈម រកេសម, ហ ក សែដស(G.Coedes) នងគហ នេញ (F.Garnier) សទធែតមន នឯកភព

ឬសនមតថឧកញរពះឃល ងនងមនែតមន កេនះេទ។ េ កទងអសបនអះ ងេរៀងៗខលនថ ឧកញវង េពជញនង,

ម រពហមមន, ឧកញវង ក រត នងឧកញឃល ង មនែមនជមនស ែតមន កេនះេទ។ នង ចមនពរ េទបនក

គនងជរពះសងឃមន មណសកតជរពះម រពហមមននង នងឧកញ រេពជញនង ជអនកកតរ រពះ ជពង វ រែខមរ

ឬលបក រតែខមរ។ េបេមលេលករអះ ងរបសអនករ វរជវទងេនះេឃញថ ពកគតេនែតរកញនេនៀល

របកនជហររបសពកគតដែដល បែនតេប មគនតខញ កនងនមជេសមរសក េនេពលេនះយលថ េឈម ះឧកញវង េពជញ

នង, ម រពហមមននង, ឧកញវង ក រត នងឧកញឃល ង គជមនស ែតមន កបេ ណ ះ។ បនជេយងខញ នអះ ង

កតេលករវភគរបសអនករ រជវធៗេ យេហតថ៖

១- មរនតមន កែដលរសេនកនងសមយឧតតងគ ចមនសទធទទលេគរមយងរ ឬងរសកតបនេរចន េនេពលែដលខលនបនេធវ

ករបេរមជតមតភមបនលអ រពះម ក រតរែមងែតងែតរពះរបទននវ នៈ ងរសកតជបនតបនទ បពទបេទខពសេដមប

េលកទកចតត។ ឧទហរណកនងសមយបចចបបននេនះនមសេមតចហន ែសន មនេគរមយងរជបនតបនទ ប បែនតេឈម ះរបស

េ កេនែតដែដល េទះបជមនករេ សេមតចអគគម េសនបតេតេជ សេមតចេតេជ ឬសេមតច ហន ែសន កេ យ

កេគេនែត គ លចបសថជនយករដឋមរនតដែដល។

២- េ យ រេនជសងឃេគមនេគរមយងរសរមបរពះសងឃ លះដលេពល ចកសកខ បទ េគរែមងែតងែតមន

េគរមយងរេផ ងេទៀត តរមវេទ ម ថ នភព ឬទមល បរបសរសកេទស (តយងរពះ ជសមភ រ ឬពញត ឬធមម ជ

ឬរសធមម ជ)។

៣- េ យ រេឈម ះរបសឧកញទងអសេនះ សថតេនកនងរជជកលៃនរពះម ក រត៤តណកនងសមយឧតតងគ ជេហតេធវ

ឲយអនករ វរជវេន ែរកមន នទទល គ លថ ជមនស ែតមន កឬអត។ របសនេបមនស េផ ងគន ែមនេនះ េហតអវ

បនជេឈម ះមន កៗ«នង ដៃទេផ ងេទៀត» គម នជវរបវតតចបស សេទវញ?

ទពរ-36-

បនេធវឲយេ កកល យេទជទរបក នងជសហករផទ លរបសរពះ ជ េហយរពះអងគរទងកេរបសរពះ

ជទននវ ននតរសកតឲយេ កជបនតបនទ ប។ បនទ បពបនេឡង នៈជេរចនរចមក េ កកបនផចតផចង

ខតខសវះែសវង កែតងនពនធនវ ន ៃដខងែផនកអក រ រសត អក រសលបរហតេធវឲយេករ ត េឈម ះរបសេ កកន

ែតមនភពលបលបញ សះ យេឡងកនងរជជកលរបសរពះបទហររក មធបតអងគឌង។ ន ៃដដលអរបកប

េ យេ ភណរស េពរេពញេទេ យអតថនយ អតថរស អតថរបគបរបេសរទងេនះរមមន៖

- ចបបសភសត គ.ស. ១៧៩០ ឥតមនបញជ កេគរមយងរេទ១

- ចបបេនយបករណ គ.ស. ១៧៩៤ កនងងរជឧកញវង ក រត

- បញញ គ.ស. ១៧៩៧ កនងងរជឧកញរពះឃល ង២

- េភគកលកមរ គ.ស. ១៨០៤ កនងងរជឧកញរពះឃល ង

- វរនជវរេនរត គ.ស. ១៨០៦ កនងងរជឧកញរពះឃល ង

- រពះសមរទ (រជជកលរពះអងគឌង) កនងងរជឧកញរពះឃល ង៣ គ.ស. ១៨០៨(៤)

- ពង វ រ គ.ស. ១៨១៨

មរយៈករបងហ ញខងេលេនះ េយងខញ េនែតសនន ឋ នថ កវរពះឃល ងនង ជកវមយរបសថតកនង

ឧតតងគ េហយបនបន ល ន ៃដខងែផនកអក រសលបយងេរចនេលសលប។ ជពេសសេទេទៀតេនះ គេ ក

ជមរនតមន ក កដចជកវមយរបែដលមន នៈ បណយសកតយងេរចន េបេរបៀបេធៀបេទនងកវេផ ងៗេទៀត។

េនះជេហតេធវឲយេយងខញ ជអនកសក រ វរជវជននេរកយេនះមនករភនតរចឡមតងមក ល។

២.៤. រពះអងគឌង

ក. រពះ ជជវរបវតត

ក.១ កេណត

រពះអងគឌងជរពះ ជបរតេពៃនរពះបទសេមតចរពះអងគេអង គ.ស. ១៧៧៩-១៧៩៦ រទងរគង ជយ

េន ជធនឧតតងគមនជយពគ.ស. ១៨៤១ ដលគ.ស. ១៨៦០(៥)។

១ សមេមល ឃង ហកឌ, (២០០៣), មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩ , ភនេពញ ទ.១៣៤។ ២ មរយៈឯក ររបស រ ត ចរយ ជយ ចប នងេ ក ង ប ន បនសរេសរថ «បញញ សរ » រឯឯក

ររបសេ ក ល ធមេតង សរេសរថ «បញញ រសរ រ» េទវញ។

៣ សមេមល ឃង ហកឌ, (២០០៣), មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩, ភនេពញ ទ.១៣៥។

(៤) សមេមល ជយ ចប, (១៩៨៨), សរមវរជវជវរបវតតអនកនពនធែខមរ, េរបរបសៃផទកនង កលវទយលយភមនទភនេពញ,

ទ.២៧។ (៥) សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), របវតតអក រ រសតែខមរសមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ដល១៨៥៩, ភនេពញ ទ.២៦៦។

ទពរ-37-

មឯក រអក រ រសតែខមរ របសេ ក ល ធមេតង បនេលកេឡងថ «រទងជរពះ ជឱរសេព

ៃនរពះបទអងគេអង រពះេចរកងកមពជសមយរពះ ជ ងរកងឧតតងគមនជយ»។

មឯក រ មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩ របសេ ក ឃង ហកឌ សរេសរថ «រពះអងគ

ឌងរបសតេនឆន ១៧៩៦។ រពះអងគជបរតេពរបសេសតចអងគេអង (គ.ស.១៧៩៤-១៧៩៤) េហយបន

េភៀសរពះ អងគេទគងេនរបេទសៃថរ ងជង១ទសវត »។

មឯក រ របវតត រសតែខមរ របសេ ករតង ង «រពះអងគឌងជរពះ ជបរតេពៃនរពះបទន-

យណ ជទ៣អងគេអង រតវបននមនសពវមខមរនត នងពញបឌនេតេជ យងឲយរគង ជយសមបតត េហយ

រទងរបសតេនគ.ស. ១៧៩៦ ែដលមនម រពះនមអនកមន ងរស»។

មេសៀវេភ របវតត រសតរពះ ជ ចរកកមពជ របសេ ក សរ េអឿ «រពះអងគឌង ជបរតេព

របសរពះអងគេអង រតវបននមនមរនតែខមរ នងេមទពេសៀមរពមគន យងឲយេឡងរគង ជយេន ងែសបក ែដល

រសតបនក ងថវ យរពះអងគេនជតពញឮ។ រពះអងគមនបងបអន៥នកគ រពះអងគចនទ រពះអងគសងន រពះអងគ

អម រពះអងគភម នងរពះអងគឌង»។

មឯក រ នេយបយ នងរបវតត រសតែខមរ រពះ ជែខមរ របសេ ក េ ឆត«រពះអងគឌងជបរត

េពរបសរពះអងគេអងជមយអនកមន ងែបន េហយរពះអងគមនបងបអន៦នកគ រពះអងគចនទ នងរពះអងគសងន

(បរតអនកមន ងអក) រពះអងគអម នងរពះនងមគឆ (បរតអនកមន ងៃខ) រពះអងគែអម (បរតអនកមន ងរតន)

នងរពះអងគឌង (បរតអនកមន ងែបន)»។

មឯក ររបវតត រសតែខមររបសេ កេដវឌឆណឌ លរ «រពះអងគឌង(រពះហររក មធបត) របសត

េនឆន ១៧៩៦»។

េយង មឯក រជេរចនខងេលបនេលកេឡងេឃញថ រពះអងគឌងរបសតេនឆន ១៧៩៦។ មន

ឯក រខលះសរេសរថេនេពលែដលរទងរបសតបនភល ម រពះប របសរពះអងគកសគតបតេទ។ រពះអងគ

មនមនបងបអន៥នកគ រពះអងគចនទ រពះអងគសងន រពះអងគភម រពះអងគអម នងរពះអងគឌង(េប មឯក រ

របសេ ក េ ឆត បនបញជ កថមន៦នក)។ រឯរពះនមៃនរពះម របសរពះអងគកេនមនមនទលែដរ

េរពះថមនមនករឯកភពគន រ ងអនករ វរជវមនៗដចជឯក ររបសេ ករតង ង បនអះ ងថ អនក

មន ងរស រឯឯក ររបសេ កេ ឆត ែបរជបញជ កថរពះនមអនកមន ងែបនេទវញ។ បញហ ទងេនះេធវឲយ

េយងខញ ជអនករ វរជវពបកនងអនេ ម ម ស េរពះថករអះ ងទងេនះមនមនភសត ងេធវឲយ

េយងេជឿទកចតតេទ មឯក ររបសពកគតទលែតេ ះ។ សមបែតឯក រជភ ែខមរេយងកមនមន

មល ឋ នរងមសរមបេធវឲយេយងបករ យេឡយ រឯឯក របរេទសកដេចន ះែដរ។ េហតដចេនះ កនងនម

េសមរជអនក សក ជននេរកយសមមនេធវករបករ យេនះេទ េ េយហតថពតមនមនមនលកខណៈ

ចបស ស េបកល នបករ យខសេគលេ េនះ ចនឲយរបវតត រសតរចបករចបល

េធវឲយអនកសក ជននេរកយកនែតវែងវងវងវ ន ម។

ទពរ-38-

ក.២ ជវភពរសេន នងរពតតករណេនកនង ជយរបសរទង

កលពកមររពះអងគបនយងេទសក វជជ េនឯរបេទសេសៀម ែដលនឲយរពះអងគភល វ ងកនងរពះ

បញញ ញណខងផលវអក រ រសត១។

មឯក រ មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩ របសេ ក ឃង ហកឌ៖

រពះអងគបនេភៀសរពះអងគេទគងេនរបេទសៃថជង១ទសវត ។ រពះអងគរតលបមករសកែខមរវញេន

ឆន ១៨៤១ ែដលេយង ចចតទកថរពះអងគេ យ ជយសមបតតចប ងពេពលេនះមក។ េទះបជមច ស

ក រតអងគមមនទនចលទវងគតកេ យ។ េ យសនធសញញ រ ងេសៀម នងយន េនែខធន ឆន ១៨៤៥ ពកេគ

កបនរសះរសលរបគល ជបលលងគែខមរមករពះអងគឌងជផលវករវញ។

រពះអងគឌងបនទទលពធ ជភេសកេនឧតតងគនៃថង៧ មន ១៨៤៨ កនងរពះជនម យ ៥២រពះវស

េហយរទងរពះ មភេធយយ «រពះបទសេមតចរពះហររក មឥស ធបត រពះរសសរេយពណបរមសររនទ -

ម ចរកពរ ធ ជបរមនថ»។ បនទ បពេឡងេ យ ជយភល ម រពះអងគចបេផតមក ងរបេទសេឡងវញ

េ យថវកពឃល ង ជ ងបេងកត ថ បនែផនកសងគមកចច េពលគរបជ រសតរករក នងរពះសងឃ ចមកទទល

ររសសរសប នងឆនរបចៃថង។ រពះអងគបនបនថយពនធ រនន េហយសវតថភពកបនេកតេឡងវញ

កនងរបទស េ យរពះអងគបនបេងកនរចនសមពនធននសរមបបរងបេចរកមម នងបទឧរកដឋេផ ងៗ។ េនឆន

១៨៤៨ រពះអងគឌងបនបេងកតត ករ ឧទធរណ េហយរពះអងគផទ លជអធបតេលត ករទ២េនះ។

េហយឆន ១៨៥៣ បនចបេផតមពនតយ េសេរជទេទនវមរ ចបបនន េ យរពះអងគបនចលរមយង

សកមម។

រពះអងគបនក ង ជ ចរកេឡងវញទងែផនកវបបធម ទងែផនកេសដឋកចច។ រពះអងគបនេរបរមះ

េចញពកររតតពនតយ េសៀម នងយន េហយងកមករកបសចមរបេទសវញ។ រពះអងគឌងជ ជបរសសលធម

នងជពទធ សនកយងខល ងកល ។ រពះអងគមនបរតពរអងគ បនេឡងរគង ជយបនតបនទ បសនងរពះអងគ។ រពះ

អងគបនចលទវងគតេនឆន ១៨៦០។

មឯក រ នេយបយ នងរបវតត រសតែខមរ រពះ ជែខមរ របសេ ក េ ឆត៖

រពះបទអងគឌង ឬរពះហររក ម បនយងចលមកកមពជវញ ែតរពះអងគមនទនេឡងេ យ ជយ

េនេឡយ េរពះ ថ នករណេនកនងរបេទសកមពជកពងមនសរងគ មដេណដ មដគន រ ងេសៀម-យន។ រពះបទ

អងគឌងរតវបនទទលអភេសកជរពះម ក រតៃនរពះ ជ ចរកកមពជេនឆន ១៨៤៧ េនទរកងឧតតងគ

ែដលមនេសៀម នងយនជអធបតកនងពធេនះ។ េសៀមបនបងខឲយរពះបទអងគឌង ចះសនធសញញ កតផត ច

ែខរតមលៃរព នងទេនលរេពឲយេទរបេទសេសៀមវញ ែតរពះបទអងគឌងបនបដេសធចេពះសេណេនះ។ េនឆន

១៨៥៥ រពះបទអងគឌង បនេផញរពះ ជ រេទថវ យរពះេចអធ ជប ង រពះនម បេលអងទ៣ កនងករ

រតចណងមតតភពរ ងប ង នងែខមរ។ ប ងរក យចេពះ រលខតេនះ េហយចេពលែដលប ងកពង

១ សមេមល ល ធមេតង, (១៩៦០), អក រ រសតែខមរ, ប ណ គរេសង ងន ហត, ភនេពញ ទ.១៤៦។

ទពរ-39-

ែសវងរកដ នគមផង េសតច បេលអងទ៣ កបនបញជ នមរនតមន កេឈម ះដមងទញឲយមកគលរពះអងគ

ឌងេនទរកងឧតតងគ ែតកចចករេនះពបនសេរមចេនះេទ េរពះេសៀមបនដងគេរមងករណរបសែខមរ។

រពះបទអងគឌងមនមេហស១១នក គមេហសទ១ នមអនកមន ងអង មនបរតមយអងគនមម។

មេហសទ២ នមអនកមន ងអវ មនបរតពរអងគគ រតមល(គ.ស.១៨២៨-១៨៧២) នងអ(គ.ស.១៨៣០-

១៨៦៦)។ មេហសទ៣ គអនកមន ងែបនមនបរតមយអងគគ អងគវដដ ឬនេ តតម នងក រតពរអងគ គចងកលន

នងេកសន។ មេហសទ៤ គអនកមន ងព មនបរតមយអងគគសរ ឬសសវតថ។ មេហសទ៥ គអនកមន ងខ

មនបរតមយអងគគ សវ ថ (គ.ស.១៨៨១-១៨៩១)។ មេហសទ៦ គអនកមន ងេអៀង មនបរតមយអងគ

នម ក។ មេហសទ៧ គអនក មន ងមស មនបរតមយអងគនមអងគអង ឬចនទវដដ នងបរ មយអងគ

នមេសរវង ។ មេហសទ៨ គអនកមន ងមនចតមនបរតមយអងគនមឧបន។ មេហសទ៩ នមចនន រមនបរត

មយអងគនម ចរនត វង (គ.ស.១៨៥២-១៨៩៣)។ មេហសទ១០ នមអនកមន ង នេត មនបរតមយ

អងគនមរសអក ឬេ អក។ មេហសទ១១ នមនង មនបរតមយអងគនមនបបរតន(គ.ស.១៨៥៣-

១៨៩១)។

មឯក រ របវតត រសតែខមរ របសេ ក រតង ង៖

រពះអងគេទគង ងឃល ងែសបក ែដល រសតបនក ងថវ យេនជតពញឮ។ រហតដលគ.ស ១៨៤៧

េទបរពះអងគឌងរតវបនអភេសកឲយេឡងេ យ ជយេនឧតតងគ េ យមនរពះនមសរមប ជយថ រពះហររក

មឥស ធបត។ េនគ.ស.១៨៥៤ េ យអតរទពបននងអេពរេ ភទរនទ នយកទកដពស កជនជត

យនែដលរសេនកនងកមពជេរកម រពះអងគឌងសេរមចរពះទយថរតវែតសជនយ នងករពរពម អ ច

អរ ប មយ។ រពះអងគរទងបនបញជ នេ យសមង តនវមរនតែខមរមន កកន សនកតលកឲយេទសងហបរេដមប

យករពះ រលខតរបសរពះអងគសរេសរជភ ប ងេ យសេមតច Miche យកេទថវ យរពះេច បេល-

អងទ៣ មរយៈេ កកងសលប ងរបចេនទេនះ។ រពះអងគកេធវេរគឿងប ណ ករខលះេទថវ យរពះេចរប-

េទសប ង។ េ កកងសលប ងបនសនយថនងនរពះ រលខត នងតងវ យេទរកងបរស។ រលខត

េលកទ២បនែបកករដលេសៀម។ រលខតទ២រពះអងគរទងបនរលកដលរពះេច បេលអង ទកដែដល

យនបនយកេហយែដលសថតេនចេនល ះខងលចៃនែរពកៃរពនគរ នងពម គតទងេកះរតល នងេកះ

រត ច ពតជដរបសែខមរ បែនតពមនករេឆលយតប។

េនឆន ១៨៥៦ េ យរពះអងគវយកនែតជ េហយេ យនកគតេទដលអនគតៃនរបេទសជត

រពះអងគឌងរទងសអនញញ តរពះេចេសៀមឲយែតង ងរពះ ជបរតចបងនមអងគវត ជម ឧប ជ នងរពះ

ជបរត បនទ បនមសសវតថជរពះែកវ វ នងសមឲយបនវលចលរកងកមពជ េដមបជយបេពញ ជករផង។

រពះអងគ េ យទវងគតេនឆន ១៨៥៩។

ទពរ-40-

មឯក រ របវតត រសតែខមរ របសេ ក បន េធឿន៖

រពះអងគឌងរតវបន រសតែខមរអបអរ ទរជរពះម ក រតឆន ១៨៤០ ទបផតែខមរមនម ក រត

មយអងគេឡងរគង ជយវញ។ រទងជបរតេពអងគេអងបនគងេន ងឃល ងែសបក ពញឮ េហយ ជយរបសរទង

សថតេនេរកមឥទធពលេសៀម-យន( ពយបលេទវរភគ) េពលែដលេសៀម នងយនរពមបញច បសរងគ ម

េនេលទកដែខមរ អងគឌងរតវបនអភេសកេនឆន ១៨៤៧។ េនេពលរពះអងគេ យ ជយ រពះអងគមនចតតខវល

ខវ យខល ង សពប ងចលមក ងេនសងហបរេហយេនះ រពះអងគកបនេទសករគរទពប ង ែតពទទល

បនេជគជយ។

រពះអងគឌងេរៀបចរបេទសជតឲយមនសនតភព នងឲយ ជករមនរេបៀបេរៀបរយេឡងវញ។ រទងជ

ក រតសលតរតង យតតធម មនរពះទយលអ នងកនរពះពទធ សនយងខជ បខជន។ រទងេធវឲយជវភព រសតបន

របេសរេឡង។ េរកពេនះរទង មដេឡងករបេងកតពនធថម នងេចៀស ងកេកណឌ រសតឲយេធវកចចករ ធរណៈ

កនងរដវេធវែរសចមក រ។ មយងេទៀតរទង មកនងករបរបញសតវ នងចបរតេ យេរបរពល ងេពញែរពក។

រពះអងគសតបេនទ ស នង កទណឌ កមមេទេលជនរបមក ជនជក េភៀន នងជនរបរពតតែលបងសសង បរងក ប

យងតងរងនវអេពចងកររបកែដលយកករធងនហសរបមណ េហយករខចបលគន រទងតរមវឲយមនកចចរពម

េរពៀងគន ជ យលកខណអក ររ ងេមបណល នងកនបណល ពេសសជងេនះេទៀត រពះអងគបនបរចច គរពះ

ជយរទពយផទ លខលនេដមបេ ះពកេគឲយរចខលនវញ។

េនៃថងទ១២ ែខត ឆន ១៨៥៦ មនរពះ ជ រមយរបសរពះអងគឌងរតវបនមកដលកពត។ ម

រយៈរពះ ជ រេនះបនឲយដងថ រពះ ជមនបនយងមកេទ ពេរពះរពះអងគេកតបសរទនច បែនតរពះអងគ

ករ សបងគ បឲយពកនមន មរនត នងពក ជបេរមជេរចននកេដមបឲយមកនេ ក លដមងទញ(Charles

de Montigny) េទកន ជធនឧតតងគ។ េពលេនះសេមតចរពះអងគឌងរតវបនេសៀមេធវករគ មកែហង នង

បភតបភយេ យរពះអងគបនទទលរពះ ជ រមយចបបពរកងបងកក ែដល មរយៈ ជ រេនះ រពះេច

េសៀមមនករេចទរបកនមកេលរពះអងគ េ យេរបពកយេពចនមននយេសមនងកបត។

មឯក រ របវតត រសតរពះ ជ ចរកកមពជ របសេ ក សរ េអឿ៖

េនឆន ១៨៤៤ រពះអងគអមរទងសគតេ យរបឈនេនមតរជក។ េពលេនះរពះេច ងកល វ រទង

ចតរពះអនជរបសរពះអងគឲយេលកទព មេជងទកមកេបះេនកពត។ ចែណកឯរពះអងគឌងករទងបញជ ទព

ឲយេទេបះបនទ យេនែរពកជកកនងែខរតឃល ង។ កររបយទធរ ងទពយន នងេសៀមបនរបរពតតេទេនពម។

េសៀមរបយទធមនឈនះយនកដកថយេទវញ។ បនទ បមកយនពតគន យទពែខមរេនែរពកជក។ ទពែខមរទនៃដ

ដកថយរហតដលឧតតងគមនជយ។ រពះអងគឌងរទងរបក ជមយទពេសៀមពញបឌនេតេជ េដមបពរងង

បនទ យេនភនេពញ េនបនទ យែដក េនពមមនជយ េនពមទេនលតច នងេនភមបក វ។

េសៀមរះបនទ យយន រឯយនរះបនទ យេសៀម។ េសៀមរបគលទ នជេឈលយចនន៤០នកមកយន

េហយយនរបគលរពះ ជវង ក រតែខមរ រពះ ជសងហ រ រពះខន ជយ នងមរនត ជករទងបនម នមកែខមរ។

ទពរ-41-

េនែខមន ឆន ១៨៤៧ រពះអងគឌងបនអភេសកេឡងរគង ជយេនឧតតងគមនជយកនងរពះជនម៥២រពះ

វស េ យមនរពះនមសរមប ជយថ រពះហររក មឥស ធបត។ េនឆន ១៨៤៨ ពញបឌនេតេជ

េមទពេសៀមបនបងគ រពះអងគេទរសកវញ។ រពះអងគរទងខតខេរៀបចរបេទសេឡងវញ នង ដ រជវភពរស-

េនរបសរបជ រសត។ រពះអងគរទង មឃតករេកណឌ រសតេធវកចចករ ធរណៈេនរដវេធវែរសចមក រ រទង

របទន ជយរទពយេ យផទ លជយ រសតេពលមន សននេ គ តតបត នងអតឃល ន មមនឲយេបះរពល ង

ែរពក បទផលវេចញចលរបសមចឆ ជត នងផល វេចញចល ធរណៈ មមនឲយ ជករេសពស ជនែលង

ែលបងសសង។ រពះអងគរទងបរងក បនវអេពចងកររបកហសេហត េហយករខចបលគន រតវែតមនកចចសនយជ

យលកខណអក រ។ ជពេសស រទងបនបរចច គ ជយរទពយផទ លេដមបេ ះអនកខញ េគឲយរចខលនមកជអនកជ

វញជេរចន រទងបនបរចច គ ជយរទពយ កទនដលពកសមមយចក នងរករកទគត។

ឆន ១៨៥៤ េសៀមបនបងខរពះអងគឌងឲយចះសនធសញញ ផត ចែខរតបតដបង មល ៃរព នងទេនលរេពេទ

េសៀម េហយែដលេសៀមបនយកពេលកមន។ រឯយនបនយកែខរតកមពជេរកមទងអស េហយ កេឈម ះ

ថក ងសន រពមទងែខរតបភន ែខរតរទង នងភនេពញ។

ឆន ១៨៥៦ េ យរទងបរមភចេពះអនគតៃនទកដកមពជ រពះអងគរទងសមរពះេចេសៀមឲយ ជយបរត

អងគវត នង ជបរតបនទ បសសវតថបនយងមកកមពជេដមបជយកចចករ ជករ។

ឆន ១៨៥៨ រពះអងគឌងរទងបនទកទងជមយប ងជេលកទ២កនងេពលទពប ងេឈម ះ ឌ ឌ

េរគ Doudart de Lagree បនេលកទពមក យយនដេណដ មយកទរកងៃរពនគរេ យយកេលសថ ជញ

ធរយនេធវទកខបកេមនញេលអនកផ យ សនរបសប ង។

ឆន ១៨៥៩ រពះអងគឌងរទងរបឈន េហយចលទវងគតកនងរពះជនម៦៥វស ។ េនេពលេនះរកមរពះ

ជវង នវង នងមរនតេសនបតនគន ពនលះយក ចរបសរពះអងគេទឲយរមគរមគ(សតវៃរព) សជចណ ម

ប ដ រពះអងគ។ ចែណកឯទពរបសេ កឧកញែកបែដលកពងរបតបតតេនកមពជេរកមកបនដកថយមក

រកងឧតតងគមនជយវញែដរ។ រពះអងគឌងរទងមនរពះ ជបរតបរពះអងគែដលមនម ទៃទៈ

- រពះអងគវត ឬរពះអងគរចឡង ឬនេ តតម

- រពះអងគសសវតថ

- រពះអងគសវ ថ

មឯក រ របវតត រសតែខមរ េដវឌឆណឌ លរ៖

រពះអងគឌងបនវលមករសកែខមរវញេនែខេម ឆន ១៨៤១ េហយរតវេ កពញបឌនេតេជ ែដល

បនសអនញញ តពរពះេចេសៀមរកងេទពម នគរ ែដលេ យ ជយេនៃថងអងគ រ ១េកត ែខផលគន ឆន មែម

នពវសក រតវនងែខេម គ.ស. ១៨៤៨ េនរកងឧតតងគឮជយ( មរយៈស ចរកមយេនគ.ស. ១៨៥១)

កនងរពះជនម៥២វស េហយមន ជយ២០ឆន គជករចបេផតមថមរបសរបេទសកមពជ។ រពះអងគបន ដ រេឡង

វញនវ ថ បន នងទនកទនង គែកទរមងខង ជសពទ ធរណៈចបបកណត ករច យ នងរពះ ជទនន

ទពរ-42-

នមថមៗ រពះអងគជកវដេឆនម។ េ យ រែតកររសេនមន ថ នភពជច បខម ងពកក ដ លៃនរបេទស

េសៀម រពះអងគកបនែសវងរកករករពរទកដពប ង គរពះេច បេលអងទ៣ ែដលគងរបចេនសងហបរ

ករទនកទនង មរយៈករទតប ងែសស ែដលេធវសកមមភពេនឧតតងគេ យរពះអងគមនអេ យដចជ

ភលកដរ៤ កយរមស២ សករ េហយនងេរមចថវ យេសតចប ង បែនតរតវមរនតេសៀម មមនឲយចល ជធនែខមរ

រពះអងគមន នរងទទងនងពកេគ រពះអងគេធវដចេនះគេដមបរបឆង នងពកយនវញេទ។ រពះអងគសគតេន

គ.ស. ១៨៦០ េនរពះជនម៦៥វស ។

មឯក រ ពង វ ររបេទសកមពជ របសេ ករ.េគវទធ៖

សមយែដលរពះអងគរទងេឡងរគង ជយសមបតតេនះ ជសមយែដលរបេទសកមពជធល កកនងវបតតដធងន

ធងរ សេទេហយ េ យេហតែតមនចមបងជញកញយេពកពេពលមនៗមក។ យនេលកទពមក យរប-

េទសកមពជអសេពល៦ឆន គចបពគ.ស. ១៨៤១ រហតដលគ.ស. ១៨៤៧ បែនតមនឈនះចញគន េឡយ។

រពះ អងគរទងរងច៦ឆន េទបទទលនវ ជភេសកកនងគ.ស. ១៨៤៧ េន ជធនឧតតងគមនជយ។ លះរពះអងគ

ទទល ជភេសកេហយ េសៀមកកែហងយកែខរតបតដបង ទេនលេព នងមល ៃរពេធវជរបស ែតរពះអងគមន

រពម។ េដមបេចៀស ងនវសរតវទងសងខង គេសៀម នងយន រពះបទសេមតចរពះហររក មធបតរទងយក

របេទសប ងេធវជ ពយបល។

រពះបទសេមតចរពះហររក មធបត ជក រតរបកបេ យទសពធ ជធម ជក រតសនតភព។ រពះ-

អងគរទងមនរពះេម ត ករ ចេពះរបជ រសតរបសរពះអងគ ស។ រទងមនរពះ ជបរត៣រពះអងគគ រពះ-

អងគ មវត (នេ តតម១) រពះសសវតថ១ នងរពះអងគៃវវ ថ (សរវឌ ១)។

រពះអងគរទងចលសវណណគត េនរកងឧតតងគមនជយកនងគ.ស. ១៨៦០។

មឯក រ ពង វ រៃនរបេទសកមពជ របសេ ងពមពរពះបរម ជ ង៖

រពះបទសេមតចរពះអងគឌង រទងទទលរបបត ភេសកេនរកងឧតតងគកនងគ.ស. ១៨៤៧ ព.ស. ២៣៩០

មនរពះ ជបេរមពរកងេសៀម នងពរកងេវៀត ម ( ណ ម)មកកនង ជពធេនះ។

រពះបទសេមតចរពះអងគឌងជមច សែផនដឈល សៃវ ស កលេបរទងបនទទលរបបត ភេសក

េហយេសៀមសរពះអងគសេរមចសនធសញញ ផត ចយកែខរតមលៃរព ទេនលរេព េហយនងែខរតឯេទៀតៗែដលេសៀម

យកបនពមន រពះបទសេមតចរពះអងគឌងរទងមនតរមសថ «ខញ មនឲយអវេទេសៀមទងអស បែនតេសៀមខល ង

ពែកេសៀមទកសនេទចះ ែខរត ែដលេសៀមយកបនពមនៗេនះ»។

កលរពះបទសេមតចរពះអងគឌងរទងេឡងេ យ ជយសមបតត នគរបកែបកហនេ ចេខល ចផ រ -

របជន រសតអតឃល នេវទន សេទេហយ បែនតេ យរទងឈល សៃវ េហយរបកបេ យទសពធ ជធម

រទងរបរពវសេរងគ ះរពះ ជនគរនវ របជ រសតឲយចេរមនខលះេឡងវញបន។ រពះអងគពសវសពវរពះហឬ-

ទយខងករសកសរងគ មេទ ពេរពះរទងេឈវងយលថករេធវសកសរងគ មេនះនឲយហនេ ចេខល ចផ រទង

មនតរមសរបបរបមថ រតវែតរក របសែដលេនសលទងអមបលមនឲយគងសន។

ទពរ-43-

ខ. រពះ ជកចច

រពះអងគឌងេឡងរគង ជយសមបតតេនរកងកមពជធបត គេនចេពលែដលរសកេទសជបនវវបតតយង

ធងនធងរ។ រទងរតវមនភរកចចចបចមយគ េធវយង ឲយរបេទសជតមនសខសនតភព េចៀសផតពករ

ឈល នពនពស កបរេទស។ រសបេពលែដលរទងេឡងរគង ជយេនេពលេនះ េសៀម នងយន ងខលនជ

ពយបល ចងរគបរគងេលែដនដសវណណភម ែតេទះជយងេនះកត ករពះអងគេនែតេរបរមះរបកនជហរ

របសខលនកនងករករពរទកដដលអបវររងេរឿងេនះែដរ។ រទងបនទប ក តមនឲយេសៀមរគបរគងេលែខរតមយ

ចននដចជ ទេនលេព មលៃរព បតដបងជេដម រឯយនកដេចន ះែដរ។ ដេចនះមននយថេទះបរទងបនេឡង

រគង ជយពស កេសៀម-យនកេ យ ករទងេនែតមន ចបេភលចនវកេណតរបសខលនេឡយ។ មនរតមែត

ករពររបេទសឲយមនសខសនតភពេនះេទ ែថមទងបនអភវឌ របេទសជតេលរគបវសយែថមេទៀតផង។

េហតេនះកនងរពះទយរបសរពះអងគ គេផត តសខនេទេលកររគបរគង ចរករបសរទង អភវឌ

របេទសរបសរទងេលរគបវសយ ករពរេសចកតសខ សភមងគលរបស រសតទទងរបេទស។

គ. ន រពះហសដ

មនស មន កៗមនេពល ល បេទ រែមងែតងែតបន លនវេករដែណលៃន ន ៃដរបសខលនេដមបទកជ

មតកដលកនេចជននេរកយ មនថ ន ៃដទងេនះផសេចញេឡងេរកមរបភពែបប េនះេទ គ សទធ

ែតមនអតថនយ អតថរបេយជនជនចច។ តយងរពះអងគឌងជេដម រទងជរពះម ក រតមយអងគែដលេពរ

េពញេទេ យគតបណឌ ត គនតរបជញ ងៃវ េចះៃចនរបឌត ក ងនវេករដែណលជេរចនសរមបកលបរត

កលធ ែខមរជននេរកយ សក ែសវងយលព ន រពះហសដរបសរពះអងគេដមបបពវេហតជតមតភម។ រពះអងគ

បនបន លទកនវ ន រពះហសដជេរចនែដលបញជ កពេករ ត េឈម ះកដចជកតយនភពរបសរពះអងគេលែផនកមយ

ចននដចជ៖

គ.១ ែផនក សន

រពះអងគជរពះអគគពទធ សនបតថមភក១ រទងបនបញជ ឲយក ង ឆទនសរមបេធវទនដល

ជនរករកលបកអតឃល ន នងក ងវតតវ រជេរចនេនឧតតងគ ង ចរយរបេ បរយតតធម បេរងៀនរពះៃរត

បដក (វតត ងចស) វតតរពះពទធនពវ ន វតតវ រសណ វតតរបងគ វតតរកងពៃនល វតត គ២។

រពះអងគរទងសពវរពះទយេធវករពភក ជមយរពះសងឃ ពបញហ រពះ ជយរទពយផតលចេពះរពះសងឃ

សរមបក ងវតត ម នងច យេផ ងៗ មរពះពទធបញញតត៣។

១ សមេមល រ.េគវទធ, (១៩៦៩), រពះ ជពង វ រៃនរបេទសកមពជ , ភនេពញ ទ.១០៩។ ២ សមេមល (១៩៥២),ពង វ រៃនរបេទសកមពជ, េ ងពមពរពះបរម ជ ង, ទ.៩៥។ ៣ សមេមល រតង ង, (២០០៩), របវតត រសតែខមរ ភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២៥២។

ទពរ-44-

ខងវសយរពះពទធ សន រពះអងគរទងសពវរពះទយពភក ជមយរពះសងឃ រទងបនបរចច គរពះ

ជយរទពយសរមបក ង នងជយជសជលវតត ម មនវតតរកងពៃនល វតតវ រខពស វតតេទពរបណមយជេដម

នងច យេផ ងៗ មពទធបញញតត១។

គ.២ ែផនករដឋបល

រពះអងគកតបនថយចននែខរត នង កេមែខរតឲយេនេរកមរដឋបលក ត លរបសរពះអងគេរចនជង

មន២។ មននយថែខរតមនចននេរចន រពះអងគកតបញច លគន ឲយេនមនចននតចេដមបងយរសលកនង

កររគបរគងកដចជែបងែចកភរកចចតនទរបសេមែខរត (េច វ យែខរត) ឲយរតតរ េលតបនែដលខលនរស

េនឲយមនរបសទធភពជងមន។ េរកពេនះរទងក ចមនសទធកតេទស ឬកតេសចកតឲយបគគល ែដល

របរពតតខសពចបបរបសរសកេទសផងែដរ។ េនះមននយថ អ ចទងអសគសថតេនេរកមកររគបរគង

របសរពះម ក រត។

គ.៣ ែផនកេសដឋកចច (េហរញញវតថ កររបមលពនធ ជវកមម...)

រទងេឈវងលថ របកសរមបចយជរបកបតមកពេសៀម េហយតចបនមកផង រទងឲយេធវពមព

េបះរបកជ ងសែបតមនរបរប ទមខ ង របសតវ ជហង មខ ង៣។

រពះអងគបញជ ឲយេបះរបកចយបែនថមពេលរបកសលង របកហងែដលធល បចយពមនមកែដលមនរប

រប ទអងគរវតតមខ ង េហយមខ ងេទៀតមនរបសតវហង ៤។ កនងវសយេសដឋកចច នងេហរញញវតថ រពះអងគរទង

បនេបះរបក ងមលមខ ងមនរបរប ទអងគវតត មខ ងេទៀតមនរបសតវហង សរមបេរបរបសកនងរពះ ជ

ចរក នងរទងបនទកទញឈមញចន នងឥ ឌ ឲយចលេធវពណជជកមមកនងរបេទសែខមរេទៀតផង៥។

រទងបញញតតមនឲយយកពនធេលសលប នងចងកររបកយកករធងនពរបជ រសតេឡយ៦។ ពនធ ររតវបនទរ

មរបបភស េហយ ជករ ចេរៀបចគេរមងថវកមយបន។ បែនតពណជជកមមនេពលេនះចបដេណរករ

បនខលះៗជមយជនញចន នងឥ ឌ ែដលផល សបត រទនញមនអងករ េពត រមក ែសបក១។ ឯពនធ ររតវបន

ឲយទរ មែបបភស ជេហតឲយ ជករមនលទធភពេរៀបចថវកមយែដលមនតលយភព។ មនែតបេ ណ ះ

១ សមេមល សរ េអឿ, (១៩៩៥), របវតត រសតរពះ ជ ចរកកមពជជមយអ ណ ម នងេសៀមចបពសតវត ទ១៦, ភនេពញ ទ.១១៦។ ២ សមេមល ទច ផ ,េន សមបតត,២០០៨-២០០៩, សក អក រសលបសមយឧតតងគ, ឯក រេរបរបសៃផទកនង, ទ.១៨។ ៣ សមេមល (១៩៥២),ពង វ រៃនរបេទសកមពជ, េ ងពមពរពះបរម ជ ង, ទ.៩៥។

៤ សមេមល សរ េអឿ, (១៩៩៥), របវតត រសតរពះ ជ ចរកកមពជជមយអ ណ ម នងេសៀមចបពសតវត ទ១៦, ភនេពញ ទ.១១៥។ ៥ សមេមល រតង ង, (២០០៩), របវតត រសតែខមរភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២៥២។ ៦ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), របវតតអក រ រសតែខមរសមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ដល១៨៥៩, ភនេពញ ទ.២៦៧។ ១ សមេមល សរ េអឿ, (១៩៩៥), របវតត រសតរពះ ជ ចរកកមពជជមយអ ណ ម នងេសៀមចបពសតវត ទ១៦, ភនេពញ ទ.១១៦។

ទពរ-45-

រពះអងគ មឃតករេកណឌ រសតេធវកចចករ ធរណៈេនរដវេធវែរសចមក រ។ មននយថរបសនេបមន

ករេកណឌ រសតកនងកឡងេពលរបកបរបរចញច មជវតេនះ ចនងបះពលដលករបងកបេងកនផល ែដល

ជក ត មយជរញឲយេសដឋកចចជតដេណរករមនបនលអ។

គ.៤ ែផនកសក អបរ

រពះអងគបនបេងកត មវតតជេរចន រទងេលកទកចតតពកអនករបជញ បណឌ ត កវបនលយកក

នងមេធយបយេផ ងៗដលជន ែដលចងេធវករសក ែសវងរកចេណះវជជ ។ រទងសពវរពះទយេធវករពភ-

ក ជមយរពះសងឃពបញហ សន នងអក រ រសតរពមទងបរចច គរពះ ជរទពយចេពះរពះសងឃសរមប

ក ងវតត ម នងច យេផ ងៗ មរពះពទធបញញតត២។ រទងឲយអនករបជញ ជបណឌ តេផទ ងែករពមទង

ែតងចបប មសមយនយម េហយរទងេរជសេរសនមនយកសទធែតមនចេណះេរជរជះ។ រទងបញជ ឲយកមរ

េទេរៀនេនវតត៣។ កនងវសយវបបធមរពះអងគរទងបនបេងកត េរៀន មវតតជេរចន រទងេលកទកចតត

ចេពះអនករបជញ អនកកវ នងរទងជយផតលលយកកមេធយបយេផ ងៗ ចេពះជនទង យែដលសវត វ ញ

កនងករសក ។ រពះអងគរទងច យរពះ ជយរទពយចតឲយកនែខមរេទេរៀនភ ប ងេនសងហបរ រពះអងគ

រទងរពះតរមះឲយេគេធវពមពអក រែខមរ៤។

េហតេនះមននយថ រពះអងគែតងែតយករពះទយទក កេទេលវសយអបរយងខល ង េរពះថេប

កល េនកនងរសកេទសមនអនករបជញ បណឌ ត កវេរចនេហយេនះ ពកេគទងអសនងខតខអភវឌ រប-

េទសជតឲយមនកររកចេរមនេលរគបវសយជកជមនខន។

គ.៥ ករែកែរបភពវកវរ នងភពអនធបេតយយកនងសងគម

រពះអងគមនរពះទយ ណត សរ ចេពះ រសតែដលរងទកខេវទន ស។ ដេចនះេហយបនជេន

េពលែដលេកតជង តតបត រពះអងគរទងយងេ យផទ លេទែចកេសប ង រ នងសេមល កបពកឲយ រសត

រករក។ មយងវញេទៀត រពះអងគរទង មមនឲយបញសតវ នងមនឲយចបរតេ យេរបរបល ងេពញែរពកេទ។

រពះអងគសតបេនទ ស នង កទណឌ កមមយងធងនធងរេលពកជនរបមក ជនជក េភៀន នងជនរបរពតតែលបង

សសង រទងបរងក បេ យតងរងនវករខចបលគន រទងតរមវឲយមនកចចរពមេរពៀងគន ជ យលកខណអក ររ ង

េមបណល នងកនបណល។ ជពេសសេទេទៀតរពះអងគរទងបនបរចច គរពះ ជយរទពយផទ លេដមបេ ះពក

មនស ខញ េគឲយបនរចខលនវញអសជេរចន១។

២ -ដ- ទ.១១៥។ ៣ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), របវតតអក រ រសតែខមរសមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ដល១៨៥៩, ភនេពញ ទ.២៦៧។ ៤ សមេមល សរ េអឿ, (១៩៩៥), របវតត រសតរពះ ជ ចរកកមពជជមយអ ណ ម នងេសៀមចបពសតវត ទ១៦, ភនេពញ ទ.១១៦។ ១ សមេមល រតង ង , (២០០៩), របវតត រសតែខមរភគ១ នងភគ២, ករផ យរបសរកសងអបរ, ភនេពញ ទ.២៥២-២៥៣។

ទពរ-46-

គ.៦ ែផនកទរគមនគមន ឬេហ ឋ រចនសមពនធ

វសយគមនគមនេនសមយឧតតងគភគេរចន េរចនែត មផលវទក េប មផលវេគកវញរបែហលជ ម

សតវពហនៈេផ ងៗដចជ េគ រកប េសះ ដរ...។ល។ េរពះ មករសេងកតេទ មផទះរបសរបជពល រសត

ែដលរសេនរសកឧតតងគ មនភគខលះៃនរបជ រសតមនេនេសសសលទេនៀមទមល បៃនករេរបរបសរបសែដល

គតធល បេរបេពលជះដរ េធវដេណរេទ មក ឬេទបរបញសតវ នងអសេឈជេដម េរពះសមយេនះ

ពទនមនរថយនត ឬឧបករណេធវពមសនេទ ដេចនះេ ងែតេរបដរជយន នងជឧបករណអសទញេទប

បន២ បែនតេបេយងេទ មឯក ររបវតត រសតរបសេ ក បន េធឿន (២០០៦) របវតត រសតែខមរ

ជបណឌ តសភកមពជ ទ.១៣១វញបនេលកេឡងថ« ជធនឧតតងគបន ថ បនេឡងវញចបពគ.ស.

១៨៥១-១៨៥៧ រពះអងគឌងបនឲយេលកផល វមយពឧតតងគេទកពត ែដលជផល វកពងែផសមរទែតមយគត

របសែខមរ េរពះកពងែផៃរពនគររតវយនយក។ េនឆន ១៨៥២ រពះអងគឲយេគេលកផល វមយេទៀតភជ ប ជធន

ឧតតងគេទកពងហលង ជកពងែផសខនៗទ២កនងសមយេនះ»។ រតងចណចេនះសរបញជ កឲយេឃញថ

របសនេបកនង សមយឧតតងគមនទនមនរថយនត ឬឧបករណេធវពមសនេទេនះ េហតអវបនជកនង ជយរបស

រពះអងគឌងក ងបនផល វជត (េធវពេកស) បនដលេទ២ែខ ? េហយផល វជតទងពរែខ េនះ គជរចក

យងសខនកនងករនេចញនវផលតផលេផ ងៗកនងរសក េរពះថផលវទងពរែខ េនះតភជ បេទដលកពងែផ

សខនៗ នសមយឧតតងគ។

គ.៧ ែផនកអក រ រសត-អក រសលប

េរកព ន រពះហសដមយចននដចេរៀប បខងេល រពះអងគឌងបនបន ល ន រពះហសដដសខនមយ

េទៀតេដមបរទរទងវសយវបបធមរបសែខមរគ ែផនកអក រ រសត-អក រសលប។ េ យេហតថរទងបនសក េន

េរកមមលបៃនរពះពទធ សន េទបេធវឲយរពះអងគមនចេណះដងយងទ យទងភ ជត នងភ បរ-

េទស (បល-សរសកត នងភ ៃថ)។ េនេពលេនះេទបេធវឲយរពះអងគបនបន លទកនវអតថបទ ន ៃដជ

េរចនទកទងេទនងអក រ រសត-អក រសលប មយចននដចជ៖

- រ ត េលបក កក ព.ស. ២៣៥៨ ម.ស. ១៧៣៧ ច.ស. ១១៧៧(៣) កនងគ.ស. ១៨១៥ រទង

នពនធកនងរគែដលរទងមនរពះជនម១៩រពះវស៤។

- ពកយកពយ ចមបេថង ១៨១០ (៥)រទងនពនធកនងគ.ស.១៨១០ កលេនសក ពទនេឡងរគង

ជយេនេឡយ៦ «បែនតេប មទស នៈរបសេ ក ញក ែថម(១៩៦៥)ឯក រ រ ត សលករត នងរកង

២ សមេមល ហម គមសន, (១៩៩៤), ជធនឧតតងគ, នេកខបបទបញច បសញញ បរតប ណវទយ, ភនេពញ ទ.២៧។ (៣) សមេមល ញក ែថម, (១៩៦៥), ឯក រ រ ត សលករត នងរកង, កមពជសរយ េលខ៩ ែខកញញ ឆន ទ៣៧, ទ.៩៦៨។ ៤ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), សក របវតតអក រ រសតែខមរ សមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ ដល១៨៥៩, ភនេពញ ទ.២៦៩។ (៥) សមេមល អនករស រតង ង, (១៩៧៥), អរយធមែខមរថន កបញច ប, ករផ យរបសអនកនពនធ, ភនេពញ ទ.៦១។

ទពរ-47-

ចះកនង កមពជសរយ េលខ៩ ែខកញញ ឆន ទ៣៧ ទ.១០៥២ បនសរេសរថៈ េរឿងេនះរបែហលជចរសរមប

រយឆន មកេហយរគនែតចមលងមន យជត៦០ឆន េហយែដរ បែនតឯក រមនតក នងវបតតេរចនរបែហល

េកតេឡងេ យករចរចមលងតៗគន មក។ ចមបេថងជតកមនបញជ កនមអនក ង អនកឧកញភកតេទព

នងអនករសបល បនចតឲយេគចមលងទកកលពព.ស. ២៤៥២(គ.ស.១៩០៦) េហយកមនបនបញជ កថរក

េឃញអនកនពនធេនះេទ»។ ជងេនះេទេទៀតេនះ េប មឯក ររបសេ ក រ ត ចរយ មញ រ

(១៩៩៩) សទទ នរកមអក រសលបែខមរ, ភនេពញ ទ.៥៧-៥៨ កបនបញជ កផងែដរថ«ចមបេថង ជរពះ ជ

នពនធៃនរពះករ រពះបទសេមតចរពះហររក មឥស ធបតរពះអងគឌងរពះបរមេកដឋរទងនពនធកនងគ.ស.

១៨១០ ជអតថបទពកយកពយ(បទកកគត រពហមគត ពេនល នងភជងជល )»។ អតថបទពកយកពយ

ចមបេថងេនះ មនមនករឯកភពគន េនះេទ េ រពះថករសក រ វរជវរបសអនកនពនធមន កៗ

មនបនបងហ ញពមល ឋ នចបស សេឡយ។ ពកគតមន កៗរគនែតបករ យេ យេយលេទ មករ

យលេឃញរបសពកគតែតបេ ណ ះ ករណេនះេធវឲយេយងជអនករ វរជវជននេរកយពបកនងសនន ឋ ន

មែដរ។ បែនតេប មគនតរបសអនកនពនធ ញក ែថម បនបញជ កកមយងែដរ។ េប មគនតរបសខញ ផទ ល

ខញ យលថ៖ ពកយកពយចមបេថងេនះមនែមនជ ន រពះហសដរបសរពះអងគឌងេនះេទ េរពះថរបសនេប

ជ ន រពះហសដរបសរទងែមនេនះ េនកបលៃនអតថបទរបកដជមនបញជ កពនមរបសរទងជកជមនខន

(មនបញជ កដចចបបរស រ ត េលបកកកជេដម) ។ េហតេនះអតថបទពកយកពយមយេនះ (ចមបេថង)

េយងខញ នអះ ងថ មនែមនជ ន រពះហសដរបសរពះអងគេឡយ េ យេយងខញ ឈរេលេគលករណៃន

សលបវធទងអសរបសរទងនសមយេនះ កបែនតេយងខញ កមន នអះ ងេ យ ចអហងក េនះេទ។

- េរឿងសគនធេថង៧ របសនេបេយងេផទ ងផទ តរ ងចណងេជងពកយកពយ ចមបេថង នងេរឿងសគនធ

េថង របែហលជអនករ វរជវមយចននរចឡេហយេមលេទ បនជសនមតថេរឿងទងពរេនះ ជ ចេរឿង

េផ ងគន ។

- បទេពលេរឿងេ ខ នេផ ងៗ៨។ ចេពះបទេពលេរឿងេ ខ នេនះកដេចន ះែដរ េយងរកអតថបទមន

ទនេឃញេនះេទ។ រសយេហតេនះ េយងមនទន នអះ ងថ ជ ន រពះហសដរបសរពះអងគជក ក

មយរយភគរយេឡយ។ របសនេបអនករ វរជវជននេរកយរ វរជវរកេឃញសមជយបេពញបែនថមផង។

- ចបបរស(រទងនពនធកនងម.ស. ១៧៥៩ ច.ស. ១១៩៩ ព.ស.២៣៨០ គ.ស.១៨៣៧ កនងេវ រទង

មនរពះជនម៤១រពះវស ១។

៦ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧),សក របវតតអក រ រសតែខមរ សមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ដល១៨៥៩, ភនេពញ ទ.២៦៩។ ៧ សមេមល ល ធមេតង, (១៩៦០), អក រ រសតែខមរ, ប ណ គរេសង ងន ហត, ភនេពញ ទ.១៤៨។ ៨ -ដ-ទ. ១៥០។ ១ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), សក របវតតអក រ រសតែខមរ សមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ដល១៨៥៩, ភនេពញ ទ.២៦៩។

ទពរ-48-

កនងចេ ម ន រពះហសដទង៦ខងេលេនះ មនមនលកខណៈឯកភពគន េនះេទ រ ងអនករ វរជវ

នមយៗនសមយមនេ យេហតថពកគតទងអសរកេឃញនវអណះអ ងេរៀងៗខលន ប ែនតអណះ

អ ង ទងេនះមនទនេឃញមនមល ឋ នរគះចបស សេនេឡយេទ។ េទះបជបញហ ទងេនះមនទន

មនករឯកភពគន ទងអសកត កកនងចេ មអតថបទ ន ៃដទង៦េនះមនអតថបទ៣ែដរ ែដលរសបគន ទង

ឆន នពនធ នងចណងេជងអតថបទគ ចបបរស រ ត េរឿងកក នងចមបេថង (បែនតពកយកពយេនះេនែតមន

មនទល ដែដល)។ េបនយយព ន រពះហសដទងអសរបសរពះអងគ គរទងេផត តសខនេទេលករអបររសតជធ

ែដលកនងេនះបនឆលះបញច ងយងចបសេនកនងអតថបទក ពយចបបរស នងអតថបទេរឿងកកជេដម។

សរបមករពះអងគឌង ជកវមយរបពតជសថតកនងសមយឧតតងគរបកដែមន េរពះកនងេសៀវេភរបវតត

រសតជេរចនកបនអះ ងែបបេនះែដរ េវៀរែលងែត ន ៃដនពនធរបសរពះអងគែតបេ ណ ះែដលសថតេនែត

ជបញហ េធវឲយេយងខញ ពបកនងសនន ឋ នេ យ ចអហងក រ ស។

២.៥. កវអមឬតក រតមក កវេ រសនធរមក

ក. ជវរបវតត នង ន ៃដ

មឯក ររបសេ កញក ែថម បនសរេសរថៈ

«េ កអមឬតក រតនមេដមេឈម ះមកេនះជកវមនថវៃដមយរបកនងសមយឧតតងគ។ េ កកវមក បន

នពនធេរឿង រ ត សងហនទកនងព.ស. ២៤០៦ គ.ស.១៨៦៣ ជពកយកពយបទកកគតែតមយបេ ណ ះ ែដល

េរឿងេនះមនរបភពពេរឿងបញញ សជតក។ េ កបននពនធេរឿងមយេទៀតេ ថ «េរឿងេទវនទ»េ យបន

រសងែរបសរមលអពគមពរបញញ សជតកែដរ កលពឆន ១៨៥៩។ េ កជមរនតមយរបកនង ជយសេមតចវរ ជ

ជនន កពងរទងេផតម ងសងរពះវ រេផ ងៗមនវ រអ ឋ រសជេដមេនភនរពះ ជរទពយមយរទងមនរពះ

សវនយរ សេរបេ កឲយនពនធេរឿងសងហនទ រពមទងេរបសរបទនងរជឧកញអមឬតក រតរ សឲយ

ឧកញេសនយជយចមលងផង២។

េ យែឡក មេសៀវេភមលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩ បនវភគយងព ត រនវជវរបវតត

របសកវសនធរេ រមកថៈ

ជរបវតតៃនេ កឧកញសនធរេ រមក (១៨៤៦-១៩០៨)១

ចេពះេ កឧកញសនធរេ រមក េយងមនដងចបសថេ កជកវមយរបកនង ជយរពះបទ

សេមតចរពះអងគនេ តតម(រពះករ សវណណេកដឋ)េទ។ េ កេកតេនរកងឧតតងគកនងគ.ស.១៨៤៦។ ប របស

២ សមេមល ញក ែថម, (១៩៦៥), ឯក ររ ត សលករត នងរកង, ទស វដដកមពជសរយ ឆន ទ៣៩ ែខមក , ពទធ សនបណឌ តយ, ទ.២៨៧។ ១ មេ ក ហង ធន ក(អតត រ ត ចរយេនវទយលយសសវតថសរេសរេនឆន ១៩៦០ ទពរខងមខេរឿងទទវែដលមន រ ត ចរយមយរកមបនសន ឋ នដចេនះ។

ទពរ-49-

េ កេធវជមរនតេនបរម ជ ងកនង ជយរពះបទសេមតចអងគឌង។ សមយេនះជកលយគែដលរបេទស

េពបរបទះនងសរងគ មជមយនងរបេទសជតខងជេរចនឆន ។ ដេចនះប របសេ ករពមទងរគ រ

បនរតវទពយនេកៀរយកេទបត េហយខលនេ កកដលនវភវៈជកមរករពម ប ងពរ យ១១ឆន

មក។ កមរមកកនងេពលេនះមនស ងធេ យបនរពះេតជគណ រពះនមអន េចអធករវតតគកេរសយក

េទរក នងឲយេរៀនសរតកនងវតតេនះេរៀងមក។ កមរេនះេរៀនសរត ស េគដ លថ ថវេបេពលេនះ

េរគឿងសមភ រៈសរមបេរៀនមនបរបណ កកមរមកេនែតរកេរគឿងរប បេរៀនបនែដរ េ យគតយកធយងេរប

ជនយដស យកេភលងេជងរកនែដល ែតរបេគនេ ករគេធវជេរគឿងបភល។ល។

អពរបសមបតតរបសេ កវញ េគដ លថេ កមនរបេនះ រកក មនមខសះេ យ ន មអត

មនៃដេនះរកែងង បែនតមនសេមលងពេ ះ ថេ កេចះ ន រ ត កពយេ យែបបបទគរជទេពញចតតៃន

អនក ត បយងៃរកែលង។

ល បេរកយមក កមរមកបនបសជ មេណររចជភកខភវៈ។ លះភកខមកចកសកខ បទមក

េ ករគរពះនមអន បននេ កេទថវ យរពះករ រពះបទសេមតចរពះនេ តតមទកខញ បេរមេរកមលអងធល

រពះបទតេរៀងមក។ រពះករ រទងសពវរពះ ជហឫទយេរបសរបទនឲយេធវករកនងរកម លក (ែបកខង

េបះពមព)។ េ ក លក មក បនយកចតតទក កបេរមកចចករ ជកររពះករ េហយបនទទលរពះ ជ

ទន ននតរសកតជល បលេ យរហតដលបនេគរមយងរជអរមតក រតេទៀត។ រពះករ រពះបទសេមតច

រពះនេ តតមសពវរពះ ជហឫទយនងេ ក ស។ រទងមនរពះតរមសេ ឧកញែត «ែមងៗ» េហយ

រពះ ជនញញ តឲយទលេឆលយថ «រកងកៗ» េទវញ។ ភរយរបសេ កនមជទវ «សម» ។ ឧកញមកមន

បរ បរតេរចននក បែនតេគ គ លចបសែតេ ក មក សែអល នងេ ក មក សឱក។ ែត មករពតេទ

អនកឧកញរបេនះមនបរ ៤នក នងបរតមន ក។ បរ នមមល១ រតចត១ សឱក១ សែអល១ នងបរត

នមនងរេដញ។ កនងចេ មបរតទងអសមនបរ ពរនកបនេទេរៀនេនរសកប ង គេ កមល នង

េ ករតចត។ កនង នៈជវណណកវ េ កសនធរេ រមកមនលបេឈម ះខងកពយេឃល ង។ េ កពែកបផត

ខងែតក ពយបនភល មៗ េហយសម មលកខណៈដេណរេរឿង។ េ កសនធរេ រមកទនងបនទក ន ៃដ

េរចន។ មកររ វរជវេយងដងចបសែត រ ត ទទវ នងេទវនទ។ ឯ រ ត វមនចនទ នងទពវសងវ រក

របែហលជ ន ៃដរបសេ កែដរ។ វណណកវេនះជពទធ សនកមយរបែដលនយមទេនៀមទមល បៃនសងគមែខមរ

េហយែដលគរេគរព នងគរចតទកថជអនកនពនធឯកមយរបសែខមរ។ បរតរបសេ កទងអសសទធែតជកន

គនលងធម េ យបនខតខបេពញករងរបេរមរបេទសជតយងសរ កសរ ។ រឯនងរេដញកល យេទជ

អនកមន ងកនង ជយវង ែថមេទៀតផង។ េ កជអនកេផតមបេងកតវងេភលងែខ ែដលពេដមេគេ ថេភលងចនេនះមន

េគ ជេហតឲយវងេភលងរបេភទេនះកេកតមនរហតមក។ េ កទទលមណរភពេនរកងភនេពញ គ.ស. ១៩០៨

ទពរ-50-

កនងជនម យ៦១ឆន១។

ចេពះកលបរេចឆទកេណតគមនែមនេនគ.ស. ១៨៤៦ េទ េរពះេនព.ស. ២៤០២ គ.ស. ១៨៥៩

េ កបននពនធេរឿងេទវនទ ជេរឿង រ ត ែលបងែដលបនទញេចញពបញញ សជតកបល។ ទងេនះបន

េសចកតថកមរ យ១៣ឆន មន ច កែតងក ពយ នងេចះភ បលេរជរជះេទ។ ដចេនះេយង ច

សនន ឋ នកនងករសមេហតផល គេ កមកមនកេណតរ ងទសវត មសបៃនសតវត ទ១៩ (របែហលកនង

រ ងគ.ស. ១៨៣០-១៨៣៤) េនឧតតងគ ជធនចសជបរ មរនតមធយមៃនបរម ជ ងរបសេសតចែកវ វ

អងគឌង កនង ជយរពះអងគចនទ ឬេដម ជយម ក រតអងគម។ េនឆន ១៨៤០ ម ក រតអងគម នងក រតមយចនន

រតវបនយនចបឃឃង ជេហតបេងកតឲយមនសរងគ ម។ េនរ ងគ.ស. ១៨៤៤ ម ប កមរមករតវយន

ចបជេឈលយយកេទេវៀត ម េហយកល យេទជកមរករព។

សរបមកេឃញថ កវេ រសនធមកេនះ ជកវមយរបែដលមនកេណតកនងសមយឧតតងគ េហយបន

ល បេទវញកនងសមយ ពយបល។ បែនតេ កមនបន ល ន ៃដមយេនកនងសមយឧតតងគ ជេហតេធវ

ឲយេយងខញ អះ ងថ េ កជកវមយរបសថតេនកនងពរសមយកល គចងសមយឧតតងគ នងេដមសមយ

ពយបល។

៣. ប ត កវនពនធែដលគម នជវរបវតតចបស ស

៣.១. បណឌ តេក

េ ក រ ត ចរយ ញក ែថម បនេធវេសចកតសេងកតចេពះរបអនកនពនធេនះថ«នមរបសកវរបេនះមន

ចយលចបស សេទ េរពះអតថបទេដមែដលបញជ កនមរបសកវេរបពកយបល»។ បែនតជក ពយែខមរ

ដេចនះ«អហេកនម ចនទបតតសកេមត នេម ជេន សនមតនមហ។(លបងែរបសរមលៈ ខញ េឈម ះេក សនមតេ

ចនទបតត)...ពរឃល េទៀតមននយមនសវចបសរបែហលវបតតេ យអកខ វរទធ េ យករចរចមលងតៗគន ២។

េ យេហតថ កវរបេនះរតវបនអនកសក រ វរជវមនៗបញជ កថ េ កជកវមយរបែដលសថត

េនកនងសមយឧតតងគេទេហយេនះ ែដលកនងេនះមនឯក របញជ កចបស សរតមរតវពតរបកដ។

ក. ន ៃដ

បណឌ តេក បនែតងេរឿងេឈម ះ« រ ត ជយទតត»កលពៃថងពធ ៧េ ជ ែខមឃ ឆន ខល នក រត

ម.ស(?)។ អតថបទជពកយកពយ មនបទកកគត ពេនល រពហមគត នងភជងជល ។ គជេរឿងដករសង

របភពព រយជតក ឬ៥០០ជតក។

ឯក រមនជ រ ត សលករតចនន១០ែខ ចបដជតក។ ឯក រសខនតមកលេនប ណ លយពទធ

សនបណឌ តយ មន៣គមពរេលខ រ ត ៣៦៣-៣៦៤ នង៣៦៥។ េប មករសេងកតរបសេ កញក ែថម

១ សមេមល ឃង ហកឌ, (២០០៣), មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩, ភនេពញ ទ.១៩៥-២០៣។ ២ -ដ- ទ.២៣៣-២៣៤-២៣៥។

ទពរ-51-

កលបរេចឆទៃនេរឿងេនះសថតកនងម.ស.១៦៧៦ រតវនងគ.ស. ១៧៥៤(១)។ (សមេមលបែនថមេសចកតសេងកត

របសេ កញក ែថម)។

៣.២. បណឌ តសមអ ត ឬ អ ត

បណឌ តសមអ ត ឬ អ តេនះមនមនបន លទកនវជវរបវតតរបសេ កេឡយ បែនតមនអនករ វរជវ

មយចននបនសនមតថៈ េ កជកវមយរបែដលសថតកនងសមយឧតតងគែដរ គអឡងសតវត ទ១៩។ េយងមន

ដងថេ កេកតេនេពល នងទទលមរណភពេនេពល េនះេទ។ មនរតមែតៃថងែខឆន កេណត នង

ៃថងែខឆន មរណភពរបសេ កេនះេទ សមបែតេឈម ះរបសេ កកមនបញហ ែដរ ែដលបញហ េនះេធវឲយ

អនករ វរជវមន ករពបកកនងករសនន ឋ ន ស។ «ចេពះនមអនកនពនធមនបញហ បនតចេរពះមន

លកខណៈខសគន ខលះេលត អក ររបកបគ បណឌ តស អ ត ស ត ស ង ស អ ង ស ង។ ែតេ យ

េយងេលកណតេហតរបសេ ក ញក ែថម េឃញថសមេហតផល មនមែខមរជទេទេយងអនេ ម

យកនមបណឌ ត អ ត ឬសមអ ត ម េ ក រ ត ចរយេនះ»២។

ក. ន ៃដ

េ កបនទក ន ៃដមយេឈម ះ« រ ត មចចលន» ឬេរឿង«ចនទេគរព»។ បណឌ តសមអ តេរៀបេរៀងេរឿង

េនះកលពៃថងសរក ៥េកត ែខ ឍ ឆន ម ញ ព.ស.២៣៧៦(គ.ស.១៨៣៣)៣ ។ អតថបទែដលែតងជ

ពកយកពយ «មនបទកកគត ពេនល រពហមគត នងភជងគល »។ គជេរឿងមនរបភពេចញមកពបញញ ស-

ជតក ឬ សបជតក «បែនតអនកនពនធបនបញជ កថែរបពភ េសៀម»។ ឯក រេនះមនកនង រ ត សលក-

រតចនន៧ែខ ចបែដលតមកលទកេនប ណ លយពទធ សនបណឌ តយមន១គមពរ េលខ រ ត ៥៧៧(៤)។

៣.៣. រពះអរយគមនហង(ឯក រខលះសរេសរថ រពះអរយគមណហង)

កវនពនធរបេនះពបនទករបវតតព ដ រេទ រគនែតបនដងថេ កបនបសេរៀនេនវតតរបងគ(ឧតតងគ)

កនងស កសេមតចរពះសងឃ ជេទៀង។ េរកយមកជេចអធករវតតតបងភន(វតតភនដនេពញ)។ រពះអងគសគត

(១) សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), សក របវតតអក រ រសតែខមរ សមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ ដល

១៨៥៩, ភនេពញ, ទ.២៣៣-២៣៤-២៣៥។

២ សមេមល ឃង ហកឌ, (២០០៣), មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩, ភនេពញ, ទ.២៥៦។

៣ មេសៀវេភ ល ធមេតង, (១៩៧២), អនកនពនធែដលមនេឈម ះលប, ករផ យេចញពសមគមអនកនពនធែខមរ ទ.៤

«បណឌ តស ត េរឿងនងមជលន ឬរពះចនទេគរព(១៨៣៣)»។

(៤) សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), សក របវតតអក រ រសតែខមរ សមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ ដល

១៨៥៩, ភនេពញ, ទ.២៣៧-២៣៨។

ទពរ-52-

កនងវយចសជ១។ រពះអងគជរពះសងឃមន នៈជគណៈសមយរកងឧតតងគមនជយ

២។ េទះបជមន

ឯក រខលះបនបញជ កថរពះអងគជកវេនកនងសមយឧតតងគកេ យ កេយងមនទន នអនេ ម ម

ឯក រទងេនះេឡយ េរពះថសមបែតឯក រទងេនះកមនទនមនមល ឋ នចបស សែដរ។ មយង

វញេទៀត េបសេងកតេទេមលឆន កេណត នងឆន មរណភពកមនមនអនករ វរជវរប រកេឃញេនេឡយ។

មយវញេទៀត េបនយយព នមកវេនះមនចបបេបះពមពផ យខលះ កថ«ភង» ខលះ កថ«ហង» បែនតចបប

រ ត សលករតេលខ៥៦១ កថ«អនកភកខហង» ងរជរពះអរយគមន ៣។

ក. ន ៃដ

កវរពះអរយគមនហង បនបន លទកនវ ន ៃដមយទកទងនងអក រសលបផងែដរ គ រ ត ជនវង «រពះអរយគមនហង េរៀបេរៀងេរឿងេនះកនងឆន េ ង អដឋសក ព.ស.២៣៩៩ ម.ស.១៧៧០ ច.ស.១២១៨ គ.ស.១៨៥៦។ អតថបទែតងជពកយកពយ មនបទកកគត ពេនល រពហមគត នងភជងជល ។ េគលនយម េរឿង នងសកមមភពរបសតអងគៃនេរឿងរសប មេគលអក រ រសតរពហមនយម បែនតរបែហលជកវចងរចន េរឿងឲយេទជេរឿងជតកកនងេគលពទធនយម បនជទក កតអងគឯកជតអងគេពធសតវ េហយបញច បេរឿង េ យករសរជត»៤។ បែនតេប មឯក ររបសេ ក រ ត ចរយ មញ រ(១៩៩៩)សទទ នរកមអក រ-សលបែខមរ ភនេពញ ទ.១៨៩ បនបញជ កថៈ េរឿងរពះជនវង េនះ នពនធកនងឆន ១៨៥៧។ មយវញេទៀត េប ម េសៀវេភរបសេ ក ឃង ហកឌ(២០០៣) មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩ បនេលកេឡងែដរថៈ «េរឿងរពះជនវង េនះេយងរ វរជវរក រ ត សលករតេឃញមនជពរចបបែបលកគន គ ១ចបបមន១៩ែខ ព ែខ ១ដលែខ ២ជ ន រពះហសដរពះអរយគមនហង។ ពែខ ៣ដលែខ ១៩ជ ន រពះហសតេ ករគញណេតថរ សង។ ១ចបបេទៀតមន១៦ែខ ចបបេនះសទធែតជ ន រពះហសដរពះអរយគមនហងទងអស េ កនពនធកនងព.ស. ២៣៩៩ ម.ស. ១៧៧៨ ច.ស. ១២១៨ (គ.ស. ១៨៥៦) រជជកលរពះហររក មឥស ធបត (រពះអងគឌង)»។ គបបយលថ ម ក ពយេរឿងរពះជនវង េនះ ជេរឿងែវងបផតកនងចេ មម កពយ ែដលេកតេឡងេ យ ន ៃដៃនកវែតមយរប គរពះអរយគមន(ហង) នសមយឧតតងគ

១។

១ សមេមល មញ រ, (១៩៩៩), សទទ នរកមអក រសលបែខមរ, កលវទយលយភមនទភនេពញ, ភនេពញ, ទ.១៨៩។

២ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), សក របវតតអក រ រសតែខមរ សមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ដល

១៨៥៩, ភនេពញ, ទ.២៣៩-២៤០។ ៣ សមេមល ញក ែថម, (១៩៦៥), ឯក ររ ត សលករត នងរកង, ទស វដដកមពជសរយ េលខ៩ ែខកញញ ឆន ទ៣៧,

ទ.៩៥៥។ ៤ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), សក របវតតអក រ រសតែខមរ សមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ដល

១៨៥៩, ភនេពញ, ទ.២៤០។ ១ សមេមល ញក ែថម, (១៩៦៥), ឯក រ រ ត សលករត នងរកង, ទស វដដកមពជសរយ េលខ៩ ែខកញញ ឆន ទ៣៧,

ពទធ សនបណឌ តយ, ទ.៩៥៥។

ទពរ-53-

៣.៤. េចពញ ជ ភកត េចពញជនតក រត នងេចពញរសអញជ ត ២

កវទងបរបេនះមនមនជវរបវតតចបស សេឡយ សមបែតេឈម ះកពមនរបកដែដរ។ េបរ វរជវ

េនកនងឯក រចសៗកពមនេឃញេឈម ះេនះែដរ េហតេនះ េធវឲយេយងខញ ពបកកនងករសនន ឋ ន សថៈ

េ កកវទងបរបេនះជកវសថតកនងសមយឧតតងគ បែនតេប មឯក ររបសេ ក ង ប ន (១៩៦៧)

សក របវតតអក រ រសតែខមរសមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ដល១៨៥៩ ភនេពញ ទ.២៤៣-២៤៤ អះ

ងថ«អនកនពនធទងបរបេនះរមគន ែតងេរឿងមយេឈម ះ រ ត (ចនទឃត) េរឿងេនះេផតមែតងេនៃថងរពហសប

ត ៨េកត ែខេជសឋ ឆន មម ព.ស. ២៤០១ (គ.ស. ១៨៥៨)។ េសចកតែតងជពកយកពយមនបទកកគត

ពេនល រពហមគត នងភជងគល ។ របភពេរឿងរសងេចញមកព សបជតក ឬបញញ សជតក»។ ឯក រ

ជ រ ត សលករតមន១០ែខ ចបដជតក។ ឯក រេនះពទធ សនបណឌ តយបនចបបពវតតសេ ង រសកេកៀន

វ យ េខតតក ដ ល យកមកចរចមលងរក ទកកលពគ.ស. ១៩៤៤។

៣.៥. ភកខធមមបញញ ែមន ែមនេកតរ ងចងសតវត ទ១៨ េហយបនបសេរៀនេនស ករពះរគនមរស នងបនបេពញជ

ភកខេ យេ ករគឧបជឈយ េហយរពះរគ «រស» បនរបេគនបញញតតជ «ធមមបញញ »។ ភកខធមមបញញ េចះបល ជកចបស ចែរបគមពរធម ថននមកជភ ែខមរ។

េនៃថងអងគ រ ែខ ឍ ឆន មែម ពទធសក ជ២៤០១(គ.ស.១៨៥៨) ភកខែយមបនែរបមកជភ ែខមរេ យែតងេរឿងមនចណងេជងថ«េចពេពច ឬេពជជ » កនងរចនបថក ពយ បទកកគត ពេនល រពហមគត ភជងគល ...។ េរឿងេនះមនទនងជេរឿងជតកមយែដរ បែនតគម នបញជ កអពករសរជតដចជជតកននេទ៣។

េរឿងេពជជ ឬេចពេពចនពនធេ យភកខែមនេនព.ស. ២៤០១ (គ.ស.១៨៥៨) េ យបនទញ

េចញពគមពរបល េពលគរសងរបធនបទេចញពគមពរបញញ សជតក។ េរឿងេនះមនដេណរេរឿងដចេរឿងសពវ-

សទធែលបងជេរចនអេនលែដរ ែតមនវយច សជងេរឿងសពវសទធក ពយ ែដលមនភកតអក រតន បននពនធ

២ េយងមនដងថេហតអវបនជ េ ក ង ប ន នសនន ឋ នថកវទងបរបេនះនពនធនវ ន ៃដអក រសលបែត

មយេនះេទ េរពះេ កមនមនបញជ ក រឯឯក រេផ ងៗកមនមនេឃញសរេសរពនមអនកទងបេនះរសបគន ែបបេនះ

ែដរ។

៣ សមេមល ឃង ហកឌ, (២០០៣), មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩, ភនេពញ, ទ.២៣៤។

ទពរ-54-

េនព.ស. ២៤៤២ (គ.ស. ១៨៩៩) េពលគេរឿងេពជជ មនកេណតែសសបមយឆន មនេរឿងសពវសទធ១ ។

របករែដលេ កឃង ហកឌ បនបញជ កភកខធមមបញញ ែមន េកតរ ងចងសតវត ទ១៨ េហយបន បសេរៀនេទៀតេនះ េយងសមយកេធវមល ឋ នពតរបកដសនចះ េរពះឥឡវេយងខញ ខតខរ វរជវ មប ណ លយ មឯក រចសៗ នង មអនេធណត កមនេឃញនមកវេនះែដរ។

៣.៦. អនកឧកញឧេទន េនេពលេឃញនមកវឧកញឧេទនភល ម េធវឲយេយងខញ ពបកកនងករយកមកចះកនងបញជ រ េនះ

ស េរពះថកវេនះមនបនបន លទកនវជវរបវតតរបសខលនសមបែតបនតច េលកែលងែតនមរបសគត។ េនះជេហតេធវឲយអនករ វរជវភគេរចនពបកកនងករសនន ឋ នថ េ កជកវមយរបសថតកនងសមយឧតតងគ

ស។ េ យែឡក មករសក របសេ ក ង ប ន បនបញជ កថកវេនះសថតកនងសមយឧតតងគ បែនតមនបនបងហ ញថេ កឈរេលេគលករណអវេនះេទ េ ករគនែតបងហ ញព ន ៃដរបសកវរបេនះែតបេ ណ ះ។ េ កបនបងហ ញថ ឧកញឧេទនបនែតង រ ត មឃមណព េនៃថងសរក ១៥េកត ែខព ខ ឆន េ ង េទសក«គម នសក ជ»។ ករបងហ ញប េណណះ មនទនរគបរគនេនះេទសរមបបញជ កថកវ ឧកញឧេទនសថតេនកនងសមយឧតតងគេនះ។ េបេយងរកេលកេមលេទេសចកតេផតមៃនអតថបទរបសកវេនះវញ េនះេឃញថ គត ចជកវសថតេនកនងសមយឧតតងគពតរបកដមនែលងេឡយ េរពះពកយេពចនកនងករែតង នពនធេផតមេឡងជពកយបល ដចជអតថបទរបសកវដៃទែដរ«សភមសត មងគ ស ពហេច ត បចចបបននៃថងសរក ែខព ខ េពញបណម ឆន េ ងេទសក...២។ល។»

៣.៧. ឧកញរបជញ ធបត ឬបញញ ធបតែកវ កវែកវជកវមយរបែដលអនករ វរជវជេរចនបនសនន ឋ នថ ជកវមន កែដលមនេឈម ះេបះ

សេឡងកនងសមយឧតតងគ បែនតេទះជយង កេ យ កជវរបវតតរបសេ កេនែតមនមនកតរ ទក ជក កេឡយ េគដងនមរបសេ កបនេ យ រ ន ៃដរបសេ កបនបញជ កយងចបសែតបេ ណ ះ ឯករេកត នងករ ល បរបសគតវញមនមនបញជ កេនះេទ។ «កវនពនធែកវេនះ បនែតងក ពយេរឿង (សមទទេឃសៈ) ែដលទញេចញពគមពរបញញ សជតកនព.ស. ២៣៦២ (គ.ស. ១៨១៨) កលេ កមនេគរមយងរជបញញ ធបត េហយេរឿងេនះមនេនរបេទស វ ៃថ ភមែដរ»៣។ េ ក ញក ែថម ែចងថៈ រ ត រពះសមទទេឃសៈ នពនធេឡងេ យអនកឧកញរបជញ ធបត ឬបញញ ធបត«ែកវ» េនៃថងេ រ ែខព ខ

ព.ស. ២៣៦១«គ.ស.១៨១៨» ែដលមនរេបៀបនពនធជពកយកពយបទកកគត ពេនល រពហមគត ភជងគល េហយែដលមនរបភពេចញព សបជតក ឬបញញ សជតក។ មយវញេទៀតេ ក រ ត ចរយ ឃង ហកឌ កបនបញជ ក បែនថមេទៀតថកវនពនធនម«ែកវ» របេនះបន កែតង រ ត ែលបងមយេទៀត

១ សមេមល ឃង ហកឌ, (២០០៣), មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩, ភនេពញ, ទ.២៤២។ ២ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), សក របវតតអក រ រសតែខមរ សមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ដល

១៨៥៩, ភនេពញ, ទ.២៤៩។ ៣ សមេមល ឃង ហកឌ, (២០០៣), មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩, ភនេពញ, ទ.៧៦។

ទពរ-55-

មនចណងេជងថ« វេរឿង» េនម សក ជ១៧៥៩ កនងព.ស. ២៣៨០ គរតវនងគ.ស. ១៨៣៧ នៃថងសរក ែខផលគន េហមនតរដវ ឆន រក ែដលមននមែកវ នងមនេគរមយងរជឧកញចរក េហយបនយកមកចងរកងជក ពយេ យមនជនយពពញរតនេក «ែកវ» ដចេ កឧកញចរកែដរ។ កវរបេនះបនរសេនកនងសមយម ក រតអងគេអង អងគ ចនទ នងម ក រតអងគម។ អញច ងមននយថ េ កឧកញបញញធបតែកវ ឬឧកញរបជញ ធបត នងកវឧកញចរកែកវ គជមនស ែតមន ក។ ករែដលមនេឈម ះេរចនែបបេនះេ យ រែតកវ របេនះបេរមករងរបនលអកន ង ជករ រពះម ក រតរែមងែតងែតផតលេគរមយងរជកជមនខន។ តយង ដចជកវឧកញរពះឃល ងនងជេដម។ េ យែឡករបសនេបេយងសេងកតេមលកនងឯក ររបសេ ក ង ប ន(១៩៦៧) សតពករសក របវតតអក រ រសតែខមរវញេនះេឃញថ អនកឧកញចរកែកវបន ល ន ៃដមយេឈម ះ រ ត វ េ រ ឿង ែដល ន ៃដេនះមនពញរតន េក«ែកវ»ជយេរៀបេរៀងពៃថងសរក ៧េកត ែខផលគន េហមនតរដវ ឆន រក ព.ស. ២៣៨០ ម.ស. ១៧៥៩ រតវនងគ.ស.១៨៣៧ នងអនកឧកញរបជញ ធបត ឬបញញ ធបតែកវ បនែតងេរឿងរពះសមទទេឃសៈ កលពៃថងេ រ ១០េកត ែខព ខ ព.ស. ២៣៦១ គ.ស. ១៨១៨ ជកវនពនធេផ ងគន េទវញ េរពះគត កនមេផ ងគន េហយបញជ កថេឈម ះកវេនះគម នជវរបវតតេទ េទះជមនករបករ យខសគន ែបបេនះកត កេយងមនរបកនេទេលេគលជហររបសអនករ វរជវរប េឡយរ ងេ ក ង ប ន នងេ ក ឃង ហកឌ េរពះថកនងករសក រ វរជវរបសេ កមនមនបញជ កពជវរបវតតឲយបនចបស សដចគន ។ េយងរគនែតគសបញជ កបែនថមបនតចេទៀតថ េ កគជកវមន កែដលសថតកនងសមយឧតតងគយងជកចបស។

៣.៨. េ កឧកញេក ធបតេក ឧកញេក ធបតេក មន នៈជចង វ ងឃល ងមណរតនកនងរជជកលរពះករ រពះបទ

អងគចនទទ២។ អនកនពនធបនែតងេរឿងរកងសភមរតកនងម.ស. ១៧២០ គ.ស. ១៧៩៨(១)។ េរឿងរកងសភមរតេនះ គេរឿងរកងសភមរតជ ជតកទ៩កនងេរឿង៥០ជតក(បញញ សជតក) បនែតងេឡងជពកយកពយភែខមរ៣ែខ ទកឲយម ជនេមល បរមកនងពកេរឿងសវណណគតរបសែខមរមយេរឿង។ េនះជេរឿងេរពងែដលេគដ លតគន មកពប ណ រពះសងឃ វេនរសកេជៀងៃម១អងគបនែតងជភ មគធៈរមទងអស៥០េរឿង កនងពទធសក ជ២០០០ ដល២២០០ េ ថគមពរបញញ សជតកមនេនកនងរបេទសែខមរ វ នងេសៀមបេ ណ ះ េរកពេនះគម ន២។ ករែដលេយងខញ នអះ ង មអនករ វរជវមនៗថ អនកឧកញេក ធបតេក ជកវមន កែដលសថតេនកនងសមយឧតតងគេនះ េ យ រកវរបេនះមនតនទមយកនងរជជកលរបសរពះអងគចនទទ២។ មយវញេទៀតេយងខញ ឈរេលេគលករណៃនករែតងនពនធរបសគតផទ លែតមតង េ យគតបនេរបរបសពកយេពចន យចរមះគន ទងពកយបល-សរសកត នងពកយ មញញធមម េដមបតរមវេទ មករមតចេណះដងរបសអនក ន អនករ វរជវនសមយឧតតងគ កដចជសមយបចចបបននេនះ។ មយងវញេទៀតករេផតមេរឿងភគេរចននសមយឧតតងគេរចនែតេផតមេ យេរបពកយេពចនជភ បល «នមមហ ពទធ េសដឋ

(១) សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), សក របវតតអក រ រសតែខមរ សមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ ដល

១៨៥៩, ភនេពញ, ទ.២៧៣។

២ សមេមល រកងសភមរត, (១៩៩៨), ករផ យរបសពទធ សនបណឌ តយ, ទ. រមភកថ។

ទពរ-56-

េ កតតេម គណគណ សរធេមម វយជេយ មរេសន។...១ » ទេនះមនខសអពេរឿងបញញ រស រ តរពះសមរតេឡយ...។

៣.៩. រពះបទមបរមេពរជ េយងឥតមនឯក របញជ កពកលបរេចឆទកេណត ឬមណរភពរបសរពះបទមបរមេពរជេនះេទ។

ែតេយង ចផតលបនខលះៗពជវរបវតតេ កេ យមនបញជ ករតសៗេនកនង ន ៃដរបសេ ក ជេហត ច ឲយេយងសនន ឋ នបនថ េ កមនកេណតេនរ ងចងសតវត ទ១៨ របែហលេនកនងេខតតប យណ េ យេផតមសរេសររបក រតេនរ ងគ.ស. ១៨៣៥ េហយបនចលមរណកលរបែហលរ ងពកក ត លទ២ៃនសតវត ទ១៩ េរពះេ កបននពនធចបរបក រតមយេទៀតេនេរកយគ.ស.១៨៥៥ េ យេ កបនបញជ កថជប ចញតនងយយរបកជភរយរបសេ កឧកញ ងនររនទ ធបត េហយេ កជេចអធករវតតមយេនកនងេខតតប យណ។ េយង ចដងបន មរយៈ ន ៃដកវនពនធថេ កមនតនទសខន សកនងរពះបរម ជ ង េរពះេ កបនដងសពវរគបនវរពតតករណចបស ស ស ែថមទងគ លនវេឈម ះពតរបសនមន សពវមខមរនតែខមរ នងនមនរបសយនកនងរជជកលរបសរពះបទអងគចនទ។

ករចងចែបបេនះេរបៀបបដចជេ កនងបនកតរ េនកនងេសៀវេភកណតេហតរបសេ កឥតមនអវេធវឲយេយងឆងលេឡយ េរពះមនបញជ កទងកលបរេចឆទយងចបសេទៀតផង។ មយវញេទៀតនម«េពរជ» ជេឈម ះរបសេ ក រឯនម«បទមបរម» ជងរមយរបសេ កេនេពលែដលេ កជរពះសងឃមយអងគសថតេនកនងេខតតប យណ(សពវៃថងជរសកមយរបសេខតតកពងធ)។

ជរមមកេឃញថ រពះបទមបរមេពរជ បននពនធ ន ៃដពរគ”របក រតែខមរ( រ ត វតតរកច)នងរប ក រតែផនតឧៃទ ជ «អងគចនទ» របសរពះបទមេតថរេពជញ។ ករែដលរពះបទមបរមេពរជែតង «របក រតរសក ែខមរ» េរពះេ ករញជ យរពះទយនង ថ នភពទកខេ ករបសរបេទសជតេនចេនល ះគ.ស.១៨០៦ នងគ.ស.១៨៣៦ េ កបនែតងក ពយទ២ េរពះមនបណងចងបងហ ញពរពះធមអនចច គភពមនេទៀងេ យយកឧទហរណរគ រៃន ចញតេ ក២។

៣.១០. ឧកញធបតែយម កវែយមមនមនជវរបវតតចបស សេឡយ បែនតនវមនមតភគេរចនបនយលថកវរបេនះមន

កេណតរ ងសតវត ទ១៩។ មនេហតផលជេរចនគរយលថ កវនពនធនសមយឧតតងគេនះករមនងបងហ ញពជវរបវតតរបសខលន ស េលកែលងែតកវជរពះម ក រតេទបមនជវរបវតតចបស ស។ មនដងជមលេហតអវេនះេទ បនជេគមនកតរ នវជវរបវតតរបសកវទងអសេនះ។

េទះបជមនមនជវរបវតតកេ យ កមនអនករ វរជវមយចននបនសនន ឋ នថ កវែយមបននពនធ រ ត ែលបងមយមនចណងេជងថ «េរឿងវមនចនទ» ខណៈេពលែដលេ កបនទទលនវេគរមយងរជ

ឧកញបញញ ធបត។ េ ក រ ត ចរយ ញក ែថម បនបញជ កថ រ ត វមនចនទេនះគម នបញជ កពកលបរេចឆទនពនធេនះេទ។ រ ត េនះមន៨ែខ ចបដជតក ឯក រេនះមនេនប ណ លយពទធ សនបណឌ តយ

១ សមេមល រកងសភមរត, (១៩៩៨), ករផ យរបសពទធ សនបណឌ តយ, ទ.១។

២ សមេមល ឃង ហកឌ, (២០០៣), មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩, ភនេពញ, ទ.១៦៥។

ទពរ-57-

មន៣ចប េលខ រ ត ៥៩០-៥៩១-៥៩២ បនពនតយគមពរមយេលខ រ ត ៥៩២។ េ កនពនធ រ តេនះជបទកកគត ពេនល រពហមគត ភជងគល េ យមនរបភពេចញពបញញ សជតក ឬ សបជតក។

ចេពះនមកវែយមេនះ បនជេយងយលថជមច សអតថបទ រ ត វមនចនទ េរពះកនងអតថបទមន

បញជ កពនម នងេគរមយងរយងចបសរបសគតគៈ

«អហរខញ នមែយមសខសម របះរបជញយល

រពះធមនទន វរញញ ណទសពល រ ស ងកសល

កនងជតេពធ។...»១ «ឧកញរបជញ ធបតែយមជ េចរកមរពះ លក គនគតអនចច កយមនសមរគ េទបខញ សម ក ែតងជគថ...។»២ មរយៈលបះេនះ រតែតចបស ស សនវនមរបសេ ក េរពះកនង ន ៃដមនបញជ កយង

ចបសេហយថ េរឿងវមនចនទេនះពតជនពនធេ យេ កឧកញរបជញ ធបតែយមជេចរកម លក ន

ពទធសក ជ ២៤០៨ កនងឆន ខល អដឋសក។ េបនយយពនមរបសកវេនកនងអតថបទរ បេទេហយ េហតអវ

បនជេនកនងជវរបវតតរបសសនធរេ រមកែបរជបងហ ញថអតថបទេរឿងេនះជេរឿងរបសកវមកេទវញ?

ឬមយេ យ រេឃញមនេគរមយងរជេចរកម លក ដចគន បនជចងសនន ឋ នថជ ន ៃដរបសកវមក។

បញហ េនះេនែតជមនទលដែដលសរមបអនកសក រ វរជវជននេរកយៗេនះ។

៣.១១. ពញអនជតរស

មនខសអពកវមនៗេនះេទ គកវពញអនជតរសេនះមនមនឯក រ មយ នបញជ កព

ជវរបវតតរបសេ កេឡយ។ េគ គ លនមកវេនះបន រសយេល ន ៃដរបសេ កែតបេ ណ ះ េបេរកព

ន ៃដេយងមនេឃញមននរ រ វរជវេឃញេឡយ េហយ ម ន ៃដេនះេទៀតេ តេយង ចសនន ឋ ន

ថេ កមនកេណតនពកក ដ លទ២ៃនសតវត ទ១៨។

េ កមន ន ៃដមយចននែដលបកែរបសរមលនងនយកមកពេសៀម គពកយកពយ«សវណណផ »

ែតងកនងគ.ស.១៨០៤ នង«េរឿងចនទឃត» ែតងកនងគ.ស.១៨៥៨។ េនេពលនពនធ ន ៃដេនះេឡងេ កមន

េគរមយងរជរពះរសអញជ ត/ពញរសអញជ ត។ មរយៈ ន ៃដទងេនះេឃញថ េ យ រែតេ កជអនក

របជញេចះដងខងពទធ សន ភ បលយងជកចបសេទបែរប ន ៃដេរឿងេនះេឡងេ យរលន។ គររលក

ែដរថេរឿង «ចនទឃត» េនះមនែមនជ ន ៃដេកតេឡងេ យកវែយមេនះែតមន កេនះេទ គ របសតេឡង

១ សមេមល ញក ែថម, (១៩៦៥), ឯក ររ ត សលករត នងរកង, ទស នវដដកមពជសរយ េលខ៩ ែខកញញ ឆន ទ៣៧,

ពទធ សនពនឌតយ, ទ.៩៦៤។

២ សមេមល ឃង ហកឌ, (២០០៣), មលបទអក រសលបែខមរសតវត ទ១៩, ភនេពញ, ទ.២៤៦។

ទពរ-58-

េ យមនករសហករគន រ ងកវពររបេទៀតគ េចពញ ជភកត នងេចពញជនតក រត។ រឯ រ ត េរឿង

«សវណណផ » វញកមនករចលរមពេចពញ ជមតយ(េទៀង)ែដរ ែដលែតងជបទកកគត ពេនល

រពហមគត នងបទភជងគល ជេដម(សមេមលឯក រ រ ត សលករត នងរកង រ វរជវេ យេ ក

រ ត ចរយ ញក ែថម កនងទស នវដដកមពជសរយបែនថមេទៀត)។ មយវញេទៀតកនង ន ៃដរបសេ ក

ល ធមេតង កបនសរេសរថ េចពញអនជតរសេនះមនែតងនវេលបកមយេទៀតគ «េលបករសវជយ» ែដល

េ កែតងកនងគ.ស. ១៨៥៨។

សរបេទេឃញថ េចពញអនជតរសរបេនះ មន ន ៃដ រ ត បគ រ ត េរឿងសវណណផ គ.ស.

១៨០៤(នពនធេ យកវពររប) រ ត េរឿងចនទឃត គ.ស. ១៨៥៨ (ែតងេ យកវបរប) នង រ ត េលបក

រសវជយ គ.ស. ១៨៥៨។

៣.១២. េចពញភកតសរងគ មបល

កវេចពញភកតសរងគ មបល ជកវមយរបែដលអនករ វរជវជេរចនបនសនន ឋ នថ ជកវែដល

សថតេនកនងសមយឧតតងគ។ កវរបេនះមនមនជវរបវតតចបស សសរមបឲយេយងេធវករវភគែវកែញកឲយដង

េនេពលេនះេឡយ។ េនេពលែដលេ ក ល បបតេទ េ កបនបន លនវ ន ៃដខងែផនកអក រសលបមយ

គេរឿង «សេភគ»។

រ ត សេភគេនះមនមនបញជ កពកលបរេចឆទេនះេទ។ កវនពនធបន កែតងេឡងជពកយកពយ

មនបទកកគត ពេនល រពហមគត នងភជងគល ែដលមនរបភពេចញព សបជតក ឬបញញ សជតក។

ឯក រ រ ត សលករតមយេនះ មន៤ែខ ចប។ ែខ ទ១មន១៩សនលក ទ២មន២៦សនលក ទ៣មន៣០

សនលក នងទ៤មន២៦សនលក។ ឯក រេនះចះេលខ រ ត ១៣៧៥(១)។ លកខណៈែតងនពនធៃន រ ត េនះ

មនចណចពេសសជេរចនជេហតែដលេធវឲយេយងសនន ឋ នថ ន ៃដ រ ត សេភគេនះ ជ ន ៃដមយសថត

កនងសមយឧតតងគេ យេយលេទេល៖

១. ែតងេឡងជពកយកពយសទធ ធ ែដលភគេរចនជបទកកគត រពហមគត ពេនល នងបទភជងគ-

ល ...។

២. ពកយេពចនកនង ចអតថបទ កវនពនធបនេរប យចរមះភ រមមនភ បល ភ

សរសកត នងភ ែខមរ មញញទេទេដមបេធវឲយមនភពងយរសលកនងករ ន នងករសក រ វរជវ។

៣. មនលកខណៈទេនរេទរកពទធ សន េ យមនករសរជត ករឧទទសកសលផលបណយពជត

េនះទកេទជតមខ នងបទនមស កររពះរតនៃរតជេដម...។

(១) សមេមល ញក ែថម, (១៩៦៥), ឯក ររ ត សលករត នងរកង, ទស នវដដកមពជសរយ េលខ៩ែខកញញ ឆន ទ៣៧, ពទធ សនបណឌ តយ, ទ.១១៦៣។

ទពរ-59-

លកខណៈអតថបទមនដចេនះ

េសចកតេផតមៈ ជបទកកគត

«អញខញ េនះ ឱនអងគនមស ករ លតេលកកបង

ថវ យថវ តបងគ របណមយេឆព ះរតង រពះពទធរពះសងឃ

អមបលខ ចេ ង...។

េសចកតបញចបៈ «រឯនងលអង បបផ េ ងៃថលេ ភ ជអងគអគគជយ ពឃល តឃល ជកៃន ...»១ ។

៣.១៣. ឧកញធមម ធបតចនទ

អនកឧកញធមម ធបតចនទ ជកវមយរបសថតកនងសមយឧតតងគ នរជជកលរបសរពះបទសេមតចហររក

មឥស ធបតអងគឌង។ មនមនឯក រ មយ នបញជ កពជវរបវតតចបស សថ េ កេកត នង

ល បេនេពល េនះេទ។ េគរគនែតដងថមនេពលេ ក ល បេទ េ កបនបន លទកនវ ន ៃដមយគ

េរឿង«សខមណព» បែនត រ ត េនះគម នបញជ កពកលបរេចឆទេឡយ។ េគ នសនន ឋ នេលកវរបេនះថ

េ កសថតេនកនងសមយឧតតងគេ យស ងេទេលនមរបសេ កជមរនតមន កកនងរជជកលរបសរពះអងគឌង។

រ ត េរឿងសខមណពេនះ ែតងេឡងជបទកកគត នងបទរពហមគត មនរបភពពជតកមយ បែនតគម នបញជ កពករសរជតេទ ឯៃផទេរឿងដ លពសកមមភពៃនេពធសតវ ងបរមដចជតកននែដរ។ ឯក រេនះមនលកខណៈជ រ ត សលករត១ែខ មន១០សនលក រតវបនពទធ សនបណឌ តយបនមកពវតត េវឡគ ម ចះេលខ១៣៧៦(២)។ លកខណៈអតថបទមនដចេនះ៣ េសចកតេផតមៈ ថបទកកគត «េតជៈេតជៈខញ សមសរេសរស- េមតចភគ សមេលកទសទស េ ឡសសគ ចេរមនទឃ យយវឌ ...។

១ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), សក របវតតអក រ រសតែខមរ សមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ដល

១៨៥៩, ភនេពញ, ទ.២៧៣។

(២) សមេមល ញក ែថម, (១៩៦៨), ឯក ររ ត សលករត នងរកង, ទស វដដកមពជសរយ ឆន ទ៤០ ែខមក ,

ពទធ សនពនឌតយ, ទ.៤២៧។ ៣ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), សក របវតតអក រ រសតែខមរ សមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ដល

១៨៥៩, ភនេពញ, ទ.២៨៦-២៨៧។

ទពរ-60-

េសចកតបញចបៈ «...យកមកឲយខញ េទះអនកឯ រ បយកតរម កបឲយេធល យ តណេទឯេរកយ ជសេរចេមលះេ ង៕

៣.១៤. បណឌ តេករ បណឌ តរបេនះកមនមនឯក រ បនបញជ កពជវរបវតតរបសគតេឡយ បែនត មកររ វរជវជេរចនបនកណតថ េ កជកវមយរបែដលបននពនធ រ ត ែលបងេរឿង«រពះស ត» ែដល រ ត េនះ គម នកលបរេចឆទចបស សេនះេទ។ េទះជយងេនះកត កមតភគេរចនបនសនន ឋ នថ េ កែតងេរឿងេនះេឡងកនងអឡងពកក ដ លខងេដមៃនសតវត ទ១៩ែដរ។ េ កបនែតងេរឿងេនះេឡងជអតថបទពកយកពយមនបទកកគត ពេនល រពហមគត នងបទភជងគល ែដលមនរបភពមកព រយជតក។ ឯក រមនលកខណៈជ រ ត សលករតមន៥ែខ ចបដជតក េនប ណ លយពទធ សនបណឌ តយ មនឯក រេនះ១ចប េលខ រ ត ៦៧៩(១)។ អតថបទមនលកខណៈដចេនះ េសចកដេផដម ថបទរពហមគតៈ «ខញ ឱនអងគអភ- ទវនទលតេលកេល សរសសមសរេសរ រពះសមម សមព ទធស » េសចកដបញចប ថបទកកគត «ៃហជនទង យ ចរចនយយ ដ លរពះស ត េ យកមមពកពនធ ទងខណឌ នបត េ រយជតក កនលងេទេហយ។...»

៣.១៥. កវចនទ គម ននរ មន ក គ លពេដមកេណតរបសកវ របេនះេឡយ ប ែនត េប មឯក ររបសេ ក ង ប ន បនបញជ កថ កវរបេនះសថតេនកនងសមយឧតតងគែដរ។ មនេពលេ ក ល បេទបនបន ល

នវ ន ៃដ រ ត មយគេរឿង «ភនសវណណ»។ េរឿងេនះបន កែតងេឡងជ«ក ពយកពយេឃល ង មនបទ កកគត ពេនល រពហមគត នងបទភជងគល េ យមនរបភពេរឿងព សបជតក ឬបញញ សជតក។ ឯក រេនះមនលកខណៈជ រ ត សលករត មន៦ែខ ចបដជតក តមកលទកេនប ណ លយពទធ សនបណឌត តយ។ មនពរគមពរេលខ រ ត ៦៧៥»(២)។ អតថបទមនលកខណៈដចេនះ៣

(១) សមេមល ញក ែថម, (១៩៦៥), ឯក ររ ត សលករត នងរកង, ទស នវដដកមពជសរយ េលខ៩ ែខកញញ

ឆន ទ៣៧, ពទធ សនពនឌតយ, ទ.៩៦០។ (២) សមេមល ញក ែថម, (១៩៦៥), ឯក ររ ត សលករត នងរកង, ទស នវដដកមពជសរយ េលខ៩ ែខកញញ

ឆន ទ៣៧, ពទធ សនបណឌ តយ, ទ.៩៥៩។

៣ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), សក របវតតអក រ រសតែខមរ សមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ដល

១៨៥៩, ភនេពញ, ទ.២៨០-២៨១។

ទពរ-61-

េសចកតេផតម េនះបទកកគតៈ

េទបទសករក បងបតបងគ កដលសរ

េទៀងេទរពះរស ៃរតភពភគ រពះអងគជតជ

កពលេ កផង។...

េសចកតបញចបៈ

...េនះគនបត េ សបជតក របេសរកនលង

ចនទៈគមៈ អហែចងចង អនជេសនហសនង

ចេលកកពយ៕

៣.១៦. ភកខបណឌ តេខៀវ

កវនពនធរបេនះ កពបនបន លទកនវជវរបវតតរបសខលនេដមបឲយអនកសក ជននេរកយបនរជបព

ពតមនេនះេទ។ មនរតមែតគម នបន លទកជវរបវតតរបសខលនេឡយ សមបែតកលបរេចឆទៃនករែតងនពនធ

ន ៃដកគម នបញជ កែដរ។ បែនត មករសក រ វរជវកនលងមករបសអនកសក មយចននបនសនន ឋ នថ

េ កបន លទកនវ ន ៃដមយជរបេភទ រ ត ែលបងមយ គេរឿង «ចនទលវង » នងេរឿងេរពងមយេទៀត

េឈម ះថ «ពលកនធ»។

រ ត «ចនទលវង » េនះគម នបញជ កពកលបរេចឆទកនងអតថបទេទ មនែតកលបរេចឆទរបសអនកចរ

ចមលងថ បនចរចបេនៃថងរពហសបត ែខផលគន ឆន េ ង នក រត សរមទធសក េពលេមងរបប របបនសបរត

បែនតសននេ រ នឲយេគ ម នថរបែហលេនខងចងសតវត ទ១៩។

អតថបទេនះសរេសរជពកយកពយមនបទ កកគត ពេនល រពហមគត នងភជងគល ។ ជេរឿងមយ

ដករសងពបញញ សជតក។ ឯក រមនរបេភទជ រ ត សលករតមន៥ែខ ដជតក រក ទកេនកនងប ណ

លយពទធ សនបណឌ តយ ចះេលខ រ ត ៦៧៣ (១)។

ចេពះអតថបទមនលកខណៈដចេនះ២

អតថបទេផតម េនះបទកកគត។

ខញ សមបងគ លតេលកកបង រពះមកដេឆមឆយ

រពះអងគបនរ ស េរបសសតវសពវ យ កដលសគនយ

ថនពវ នពត។...

(១) សមេមល ង ប ន, (១៩៦៧), សក របវតតអក រ រសតែខមរ សមយនគរភនដលសមយឧតតងគ ស.វ.ទ១ ដល

១៨៥៩, ភនេពញ, ទ.២៧៧-២៧៨។ ២ សមេមល ញក ែថម, (១៩៦៥), ឯក ររ ត សលករត នងរកង, ទស វដដកមពជសរយ េលខ៩ ែខកញញ ឆន ទ៣៧,

ពទធ សនបណឌ តយ, ទ.៩៥៧-៩៥៨។

ទពរ-62-

អតថបទបញចបៈ...

ភកខខញ គតែតអរ រពងគតេឈវង ភ ររះ

េសចកតែខ រប ជជតកទកេសលះ បរបណបេណណះ

សេរចេមលះេ ង៕

រឯ ន ៃដ រ ត មយេទៀតគ រ ត ពលកខនធ មនរបភពមកពេរឿងេរពង កែតងជបទពកយ៧

ែតមយមខប េ ណ ះ។ រ ត េនះកមនមនបញជ កពកលបរេចឆទៃនករែតងនពនធ របសខល នែដរ។

េគបនសនមតថ« រ ត េនះមន៤ែខ ចប។ ែខ ទ១មន២៦សនលក ទ២មន២៦សនលក ទ៣មន២៤សនលក

នងទ៤មន២៨សនលក។ ឯក រេនះរតវបនពទធ សនបណឌ តយយកមកពវតត រ ែខរតក ដ ល គ.ស.

១៩៤៣ ចះេលខ រ ត ១៣៧១»(១)។

េសចកតបញជ កបែនថមៈ

េនមនកវមយចននេទៀតែដលមនែតនម នង ន ៃដរបសខលន បែនតគម នជវរបវតតចបស សកនង

អតថបទ រ ត ែលបងរបសខលន។ តយងអនកឧកញេ ទសែខក ែដលជកវមយរបគម នជវរបវតត េហយគម ន

ឯក រ មយបនេធវករបងហ ញព ន ៃដរបសគត េរកពឯក ររបសេ ក ល ធមេតងេនះេទ។ េ ក

ល ធមេតង បន កនមរបសអនកឧកញេ ទសែខក ជកវមយរបែដលសថតេនកនងសមយឧតតងគ េ យ

អះ ងថេ កបនបន លនវ ន ៃដេរឿងមយគ «េលបកេជតពន» នពនធកនងឆន ១៨១៥។ ករអះ ងែបបេនះ

េយងមនដងថេ ក ល ធមេតង មនអណះអ ងអវ ឬឈរេលេគលកររ វរជវែបប េនះេទ។

មយវញេទៀត េនមនកវមយរបេទៀត គកវអនករបជញធបតេអៀម ែដលរតវបនេគអះ ងថជកវែដលសថតេន

កនងរជជកលរបសរពះអងគឌង។ េ កបនបន លនវ ន ៃដជពកយកពយ គរបេភទ រ ត ែលបងេរឿង

«រពះលក ណវង » នពនធេឡងកនងឆន ១៨៤៧។

េរកពេនះេនមន រ ត មយចននេទៀតែដលមនែតចណងេជង ប ែនតគម ននមអនកនពនធ។

ែតេទះជយង កេ យ កេនមនមតភគេរចនយលថ ន ៃដទងេនះសថតេនកនងសមយឧតតងគែដរ

េ យ រេគេមលេទេលលកខណៈៃន រ ត ទងេនះ មនែតងជអតថបទក ពយកពយេឃល ង (បទកកគត

ព េនល រពហមគត នងបទភជងគល ...) េហយភគតច ស ែដលែតងជអតថបទពកយ យ។

ន ៃដទងេនះមនដចជ៖២

(១) សមេមល ញក ែថម, (១៩៦៥), ឯក ររ ត សលករត នងរកង, ទស វដដកមពជសរយ េលខ៩ ែខកញញ ឆន ទ ៣៧,

ពទធ សនបណឌ តយ, ទ.១១៦៨។ ២ េយងេលកយកមកបងហ ញែតមយចននបេ ណ ះ។ របសនេបចងែសវងយលបែនថម សមេមល ញក ែថម, (១៩៦៥),

ឯក ររ ត សលករត នងរកង, ទស វដដកមពជសរយ េលខ៩ ែខកញញ ឆន ទ៣៧ ...។

ទពរ-63-

- រ ត ខយងសងខ របែហលជនពនធេ យកវមយរបសថតកនងរជជកលរបសរពះបទជយេជ ឋ ។ នពនធ

េនៃថងរពហសបត ៨េ ជ ែខព ខ ឆន រក ម.ស.១៦៥១ គ.ស. ១៧២៩ ែតងជបទកកគត រពហមគត

ពេនល នងបទភជងគល ែដលមនរបភពពេរឿងជតក មនលកខណៈជ រ ត សលករត៨ែខ ចប។ តមកល

ទកេនប ណ លយពទធ សនបណឌ តយ មន៣គមពរ េលខ រ ត ៥៨៣-៥៨៤-៥៨៥ (១)។

- រ ត ហង យនត នពនធេ យកវេចយមបណយភកតរពះេសនហអនជតឱក កលបរេចឆទគ.ស.

១៦៦៨ (២) បែនតេបេយងរកេលកេមលេទឯក ររ វរជវរបសេរៀមចបងជននមនៗ កបដចជមន

េឃញមនបញជ កនមរបសអនកនពនធទលែតេ ះ។

- រកងសល តរពះជមច ស(រពះ ទេទព) ជអតថបទករមងែកវ មនរបភពមកពគមពរេវទ របសពក

រពហមណ។

- រ ត មងគលសរត ជអតថបទពកយ យករមងែកវលនេទសន មនរបភពពមងគលសរត លទធ

ពទធនយម។

- រ ត សវណណកដ មស ជអតថបទពកយកពយមនបទពកយ៧ កកគត ពេនល រពហមគត នងបទ

ភជងគល ។ េរឿងេនះមនរបភពពេរឿងេរពង?

- រ ត រពះសមនេគតម ជអតថបទពកយកពយ មនបទកកគត ពេនល រពហមគត នងបទភជងគ

ល ។ េរឿងេនះទនងមនកនងរកមបញញ សជតក(កនងបញញ សជតកមនេឈម ះជតកមយេ ថសមណ

េគតម)។

- រ ត ទន យសេចក ជអតថបទពកយកពយ បទមេ ឌ កក មនរបភពពេរឿងេរពង។

- រ ត េធមញៃជ អនករបជញ«ធនញជ យ អនករបជញ» ែតងេឡងេនៃថង ទតយ ១១េ ជ ែខរ ពណ

ឆន វក ព.ស. ២៤៥១ ជអតថបទពកយកពយមនបទកកគត ពេនល រពហមគត នងបទភជងគល ។ េរឿងេនះ

មនរបភពពេរឿងេរពង។

- រ ត េលបកជជកជនេដម ជអតថបទពកយេលបក មនរបភពមកពេរឿងម ស នតរជតក។

- រកង ទវឯក ជអតថបទក ពយែតងជបទពកយ៧ ដចទទវែដរ(បចចបបននេនះ េរឿងទវឯកេនះ

ជ ន ៃដរបសេ ក ន កន)។

- រកង ជយទតត ែតងេឡងជអតថបទក ពយកពយេឃល ង មនជបទេ ខ ន(ពកយ៧) មនរបភពព

(១) េប មឯក រ រ បញច បបរញញ បរតជនខពសអក រសលប របសនស ត េសង េ ភ ឆន ២០០៤ ទ.១០៥

បនបញជ កថ រ ត េរឿងខយងសងខេនះ ជ ន ៃដរបសឧកញសភធបតអក ែដលមនកលបរេចឆទឆន ១៧២៩?

១៦៩៣? បែនតេប មកររ វរជវរបសេ ក ញក ែថម ែបរជបញជ ករតមែតរជជកលរបសរពះបទជយេជ ឋ ែត

បេ ណ ះ ឯកលបរេចឆទៃនករនពនធ កបដចជ មនមនលកខណៈចបស សេទវញ។ (២) សមេមល េសង េ ភ, (២០០៤), រ ត ែលបង , រ បញច បថន កបរញញ បរតជនខពសជនញអក សលប,

ភនេពញ, ទ.១០៥។

ទពរ-64-

េរឿងបញញ សជតក។

- រកង រពះបទមសរយវង នពនធេឡងជអតថបទពកយកពយបទេ ខ នពកយ៧ េ យមនរបភពព

េរឿងេរពងែខមរ។

- រកង រពះសមរទ ជអតថបទពកយកពយបទេ ខ នពកយ៧ មនរបភពពេរឿងេរពង។

- រកង ទពវសងវ រ កែតងេឡងជពកយកពយ(បទេ ខ នពកយ៧) មនរបភពពេរឿងេរពង។

- រកង រពះចរកវង នពនធជលកខណៈពកយកពយ(បទេ ខ នពកយ៧) មនរបភពពេរឿងេរពង។

- រកង រពះអនរទធសេងខប(បទចងកននរ) មនលកខណៈជពកយកពយ(បទេ ខ នពកយ៧) មនរបភព

ពេរឿងេរពង។

- រកង ឦ វ ជរបេភទអតថបទពកយកពយ(បទេ ខ នពកយ៧) មនរបភពពេរឿងេរពងរសក

ម យ (េរឿងេនះមនបទនពនធជេ ខ នភ ៃថយរមកេហយ)។

- រ ត េចេងះ ែតងជអតថបទក ពយ បទពកយ៧(បទេ ខ ន) មនរបភពពេរឿងខយងសងខ។

- រ ត េលបកែរសែវង នពនធជអតថបទក ពយ មនបទពកយ៧ េ យមនរបភពពេរឿងេសន

េពលជបគន េនែរសែវង។

- រ ត ទសវង ែតងេឡងជអតថបទពកយ យ លនេទសនដចម េវស នតរជតកែដរ មន

របភពពគមពរអនគតវង ។

- រ ត សវណណខយងសងខ នពនធជពកយ យ លនេទសន មនរបភពពបញញ សជតក។

- រ ត ពលចរក នពនធជពកយ យ លនេទសន(ករមងែកវ) មនរបភពពប ជយៃនលទធ

រពហមញញ សន ជពេសសលទធសវនយមកនងរបេទសកមពជសមយអងគរ។

- រ ត ចឡងបណយ មនរបភពពេរឿង នសងសៃនសលទនជេដម។ េរកពេនះេនមន ន ៃដ

មយចននធេទៀតចះកនងទស នវដដកមពជសរយ េហយ ន ៃដទងេនះភគេរចនសទធែតគម ននមអនកនពនធ

ចបស សេសទរែតទងអស។

កណតសមគ លៈ

គរចងចថ េរកពមន ន ៃដែដលគម ននមអនកនពនធេហយេនះ កេនមនឯក រមយរបសេ ក

ឃង ហកឌ បនបងហ ញពកវនពនធមយចននែដលសថតកនងសតវត ទ១៩ែដរ។ កវទងេនះបនបន លនវ

ន ៃដជរបេភទ រ ត ែលបងលៗអ ជេរចនសរមបអនកសក ជននេរកយៗ បែនតែបរគម នបញជ កពជវរបវតត

ចបស សេទវញ។ េហតេនះេហយបនជេធវឲយេយងខញ ពបកកនងករសនន ឋ នកវទងេនះសថតកន ង

សមយឧតត ងគ ឬសមយ នគម េរពះចេនល ះសមយទងពរេនះ សថតកន ងសតវត ទ១៩ដចគន

គអឡងរ ងគ.ស ១៨០១-១៨៩៩។ មយវញេទៀត េ យ រែតកនង រ េនះកណតរពែដនរតមសមយ

ឧតតងគកនងរ ង ឆន ១៦១៨-១៨៦៣ េបមន ន ៃដ មយមនកលបរេចឆទេលសពគ.សេនះ េយងខញ សមមន

េធវករសក រ វរជវេឡយ។

ទពរ-65-

ជពកទ៣

សក សលបវធនពនធរបសរពះ ជសមភ រ

មរយៈ ន រពះហសដ រកថ

១. អតថបទ

ក. របភព

ករមងអតថបទក ពយ រកថទកទងេទនងេសចកតេសន ករវនសរពតរបស ករេរៀប បពកត

េ ះ លយ នងេរៀប បពេទសភពធមមជតននេនះ រតវបនអនកសក រ វរជវភគេរចនបនចតទក

ថ ជ ន រពះហសដដលអឯករបសកវ ជរពះ ជសមភ រ ឬរពះបទសេមតចរពះរសធមម ជ េចពញតពតរបកដ

ែមន។ ករែដលពកគតបនអះ ងែបបេនះ គ រសយេទេលករពនតយពកយេពចនៃនករេរបរបស

េ យសរេសរេរៀប បសលបវធៃនករែតងនពនធ កដចជករបងហ ញពនមរបសរពះអងគជេរសចេនកនង ច

អថបទៃនក ពយចរេលពធដកពលេ ន តមនេពលែដលរទងសគតគៈ

«ប ងអបបលកខណ េចមបញអនក រពះ ជសមភ រ

ពេលចងេ ន ត មនេកតេច ត អនកយកហ ថ

ងខងឃត»១។

អតថបទក ពយទកទងនង រកថេនះមនដចជៈ លខតេផញេទរពះែមយរវត ពកយកពយចរពធដ

កពលេ ន តមនសគត ក ពយសរេសរេហមនតមស ក ពយកនលងមសមងគលៃថល នងក ពយរពលងមស

េអយ។ «ពកយកពយទងេនះ ចបបេដមសរេសរនងរកងេខម តអក រសរេសរនងដស ពកយខលះរលបរ ប

េមលមនចបស ពកយខលះ ចបតយកជករមនបន េរជសយកែតបេណណះេដមបរក សននេ រទក។ មយ

១ សមេមល រពះអងគមច សក រតមលក, (១៩៣៩), របជពកយកពយភគទ១ កមពជសរយ ែខ ទ១-២-៣,

ករផ យរបសពទធ សនបណឌ តយ, ភនេពញ, ទ.៤៣។

ទពរ-66-

េទៀតកលមននងកលយគេនះ រពះបទរពះរសធមម ជ រពះ ជសមភ ររទងរពះនពនធជពកយភសតមយ

ចបបសរមបទកឲយជនទងពងេនខងេរកយ។»២

ខ. របេភទ

កល េយងចបេផតមេលកយកអតថបទអក រសលបនសមយឧតតងគមកសក េហយេនះ េយងនង

េឃញថអតថបទអក រសលបេសទរែតទងអសសទធសងែតជរបេភទអតថបទក ពយកពយេឃល ង របេភទ រ ត

ែលបង រ ត ចបប នងសភសតជេដម។ អក រសលបនពនធេនកនងសមយឧតតងគជអតថបទអក រសលបែលបង

ែតង មកបនខន តរតមរតវ ភគេរចនជអតថបទក ពយេ យេរប កយសពទសរសកត-បល នងៃថ យឡផង

រពមទងមនរបរមមណកនង សន នងនមមតរបរមមណនន េពលគកនងឧតតមភ ។ េនកនងសមយ

ក ត លអតថបទេនះនពនថេឡងេ យបគគលែដលសក េន វតត៣ តយងកវ ជរពះ ជសមភ រ រពះអងគ

ឌង បណឌ តជយននទ ឧកញរពះឃល ងនងជេដម។ រឯទេនរៃនករែតងនពនធរបសកវទងេនះវញសទធសងែត

មនទេនរេទរករទសតកមម-ផលកនងគមពររពះពទធ សនេសទររគបៗគន ។ ែតេទះជយងេនះកត កេនមនអនក

សក មយចននបនចតទកថ ន ៃដពកយកពយែបប រកថរបសរពះ ជសមភ រេនះជរបេភទក ពយ

វ គតរចេរសចបតេទេហយ េរពះកនងក ពយវ គតេនះមនលកខណៈជក ពយេទសភព ក ពយ

សែមតងទកខេ ក ក ពយេសន ជេដម។ រឯរបធនបទ នងខលម ររបស ឆលះបញច ងពទកចតតពកេរញជ ល

ម េនសេញច តនរបសក វ ន ពនធ គម នករបងហ ញតអងគ ចបស ស េ ទ ភគេ រ ចនជពកយកព យ

េហយមនអមេ យដរតរនត៤។

គ. រកថ

រកថ គជែផនកមយៃនអតថបទែដលមនលកខណៈជសបរតេឆលយឆលងកនងរគ រកត រ ងមតតភកត ឬ

អនកដៃទកតកនងេគលបណង តរត ងបងហ ញនវបញហ អវមយទកទងេទនងកររសេនកត ពធអវមយកត ឬជន

កលសរេសរអពចតតគនត េគលបណង េយបលទកទងេទនងកររបរសយរបសមនស កនងរគ រ នង

កនងសងគមជត។ េសចកតកនង រកថមនលកខណៈែបលកៗេទ មចតតគនត មេគលបណងរបសអនកនពនធ

ដចជេរឿងនេយបយ សងគមកចច េសដឋកចច ឬទស នៈេយបល ករយលេឃញអពអវមយ។ កនងអក រសលប

រកថពសវមនេទ េលកែលងែត រកថជពកយកពយសរេសរេហមនតមស េហយនង រកថែថលងនវ

េសចកតទកខជ ន រពះហសតរបសរពះ ជសមភ រកនងរគសតសតវត ទ១៦េចញ។ រកថែចកេចញជបគៈ

២ សមេមល រពះអងគមច សក រតមលក, (១៩៣៨), របជពកយកពយភគទ១ កមពជសរយ ែខ ទ៧-៨-៩,

ករផ យរបសពទធ សនបណឌ តយ, ភនេពញ, ទ.១០១។ ៣សមេមល ៃស ចនថ, (២០០៧-២០០៨), ឥទធពលរពះពទធ សនេលអក រសលបែខមរសមយឧតតងគ , ជនញអក រ-

រសតែខមរ-របវតតសលបៈ, វទយ ថ នជតអបរ, ភនេពញ, ទ.៣០។ ៤ សមេមល ធ សកេមង, (២០១០), ឯក របេរងៀនរទសតអក រសលប , កលវទយលយភមនទភនេពញ, ភនេពញ។

ទពរ-67-

១- រកថែថលងអពមេនសេញចតនសទធ ធ (Letter Sentimental)

២- រកថែថលងអពចលន សកមមភពេរឿង វអវមយ (Letter Narrative)

៣- រកថែថលងអពទស នៈេយបល ឬេគលគនតកនង សន បញហ បរមតថវជជ បញហ ទស នវជជ

(Letter Philosophy)៥

២. បញញតតៃនពកយ «សលបវធ»

ក. សលប

សលប < សលបៈ ឬសបបៈ គជករតបែតង ករវចរត ឆល ក គរ េរចៀង តរនត-ល-៦។

សលប សលបៈ ឬសលប (សល-បៈ ឬសល) ន. (ស សល,ប សបប) ែខមរេ សេ ចេពះមនត គម

េផ ងៗ ករេចះេ យនមតត ករតបែតង លមអឲយែបលកគរទកទញ៧។

សលបៈ គជរប ងមយងរបសវបបធម គករបេញចញគនត នងចកខសមផស សពវ រេពមនេគបងអសៃន

របវតតវបបធមមនស ។ សលបៈគជមេធយបយមយងែដល ចបេញចញគនត ឬចកខសមបស របសកវ ឬសលបករ

ែដលមនភពទលទ យជងេគ។ គមេធយបយមយងែដលរមបញច លទដឋភពរគបែបបយងរបសជវត

េពលគមនមលភពៃនករបេញចញរប ងរបស រយធមនមយៗ៨។

សលបៈ ជវតថមនរប ងេហយេកតេឡងពករបនរបសបរបសសលបករកនងករបងហ ញរបត ង

រពតតករណ របវតត រសត ភម រសត នងដបនម នែដរ។ សលបៈជវតថែដលេកតេចញពករបនរបសប ងៃវ នង

ពេគលគនតយលេឃញរបសសលបករនមយៗ៩។

សលបៈ គជសញញ ណដទលទ យសរមបសមគ លទរមងៃនករៃចនរបឌតរបសមនស ែសតងេចញ

មរយៈកយវករ សរសេឡង នងឧបករណេផ ងៗែដលមនបណងខពសបផតគេ ភណ នងសភមងគល

របសមនស ១០។

សលបៈ គសេ យកករងរេផ ងៗ ជនញហតថកមមរគបែបបយងែដលមនសលប េពលគេធវឲយ

៥ សមេមល ង ប ន, (១៩៦៦), សក សអតថបទភគទ១, ផ យេចញពេ ងពមព សង េហង, ភនេពញ, ទ.៥៣-

៥៦។ ៦ សមេមល ឥន ឱម េមង, (២០០៧), អក រ រសត នងវបបធមកនងសហស វត រថម, ករផ យរបសេ ងពមព សខ

ភ, ភនេពញ, ទ.៨០។ ៧ សមេមល ជន ត , (១៩៦៨), វចននរកមែខមរភគទ១ -២, ករផ យរបសវទយ ថ នពទធ សនបណឌ តយ,

ភនេពញ, ទ.៨០។ ៨ សមេមល នឌ កអន, (១៩៧៣), បញហ វបបធម នង រយធម សក ទស នវជជ , ភនេពញ, ទ.៣២។ ៩ សមេមល ែសម សរ , (១៩៧០), បរមធបបយពេសស, ករផ យរបសប ណ គរភនេពញ, ភនេពញ, ទ.៥០។ ១០ សមេមល ធ េ , វបបធម-អរយធម សណរ-ចេមលយ ភគទ១-២, ទ.៩៧។

ទពរ-68-

មនស ចបចតត ចប រមមណ ចងេមល ចងេឃញ ចង គ ល១១។

សលបៈរមបញច លទងគនរ របចមល ក េហយនងរបភពេផ ងៗ ឬកវតថែដលរតវបនបេងកតសរមប

មនស េមល ឬទស ននងេកតសរេសរ ឬកគតយងរជលេរជអព (Art consists of panting, sculptu-

re and others or objects which are created for people to look at and admire or think deeply

about.)១២

ចេពះសលបេនទេនះ មនែមនសេ េទេលែតវតថសលបៈបេ ណ ះេទ ផទយេទវញ ែបរជមន

អតថនយសេ េលករតបែតងរចន ផល សបតរនវភពបនរបសបរបសខលនឲយមនលកខណៈេលចេធល មនករខស

ែបលកពអវែដលេគ ម នទកពមនមក។ តយងវតថមយ ឬអតថបទមយេនេពលែដលមនស ពរនកេផ ងគន យក

មកអនវតតកដចជេរបរបសនវករតបែតងលមអេនះ វតថេនះ ឬអតថបទេនះរបកដជមនភពរបេសរេឡង

ជងមនគរឲយទកទញ។

ខ. វធ

វធ គជមេធយបយពេសសៃនករេធវអវមយ។ (A method is a particular way of doing some-

thing)១៣

វធ ន.(ស.ប) ពធ, ែបប ែបបែផន ែបបយង ែបបរេបៀបេជគ១៤

វធ គជយទធ រសត មេធយបយមយសរមបយកមកេធវជជ នដបងសរមបដេណរករេលេគល

ករណកណត មយ។

សរបមកេ យែផអកេទេលករេលកេឡងៃនបញញតតរបសពកយសលប នងវធខងេលេយង ចកណត

េយង ចកណតនវបញញតតរមមយៃនសលបវធគៈ

សលបវធ គជករេរបរបសនវសមតថភព កែតង រចនរបកបេ យភពបនរបសបរបសេសមរ ឬកវ

នពនធកនងករបងហ ញពេគលបណងដមន រៈសខន េលចេចញជលកខណៈទដឋភពរពតតករណៃនរបវតត-

រសត តថភពៃនភម រសត ទស នវជជ ចរយ រសត នត រសតេពរេពញេទេ យភពទកទញ ជកចតត

ដត រមមណ មែបបលកខណៈអក រសលបេនេពលែដលបគគល មន កបន ន ឬបនទស ន។

មរប សនរបស រ ត ចរយ សរត សទធ បនពនយលថ«សលបវធ គជលកខណៈៃចនរបឌតរបស

អនកនពនធរបកបេ យេ ភណភព ែដល ចខបអនទងរពលង ទកទញ រមមណរបសអនក ន អនក

១១ សមេមល ទច ផ , អរយធមែខមរ សណរ-ចេមលយពេសស, ទ.៣៤។ ១២ Collins COBUILD Dictionary on CD Room 2006 ១៣ Collins COBUILD, Dictionary on CD Room, 2006. ១៤ សមេមល ជន ត, (១៩៦៨), វចននរកមែខមរភគទ១ -២, ករផ យរបសវទយ ថ នពទធ សនបណឌ តយ,

ភនេពញ, ទ.៨០។

ទពរ-69-

ទស នឲយមនមេនសេញចតនរេភប ពះកេរញជ លេឡង កដចជបនេឃញជកនងែភនក ឬឮផទ លនង

រតេចៀកជេដម១៥។

៣. សលបវធនពនធ មរយៈអតថបទ រកថទង៥របសរពះ ជសមភ រ

េ យសេងកតេឃញថ ន រពះហសដរបសរពះ ជសមភ រែផនក រកថេនះ មនលកខណៈពេសសយង

េរចនកនងករទកទញមន រមមណអនក ន កដចជអនករ វរជវឲយចបចតតដត រមមណ នេហយចង

ន រជថមមតងេទៀត។ កនងេនះេយងខញ បន កលបងេធវករសក នងេធវករែបងែចកេទេលចណច

សខនៗ ដចជៈ

ក. វធ រសតនពនធ មែបបនពនធវធ

េនេពលែដលកវនពនធបនចបេផតម កែតងេចញជអតថបទ ន ៃដអវមយ កវនពនធែតងែតរះរកនវវធ

រសតលៗអ េដមបទកទញ រមមណអនក ន កដចជអនករ វរជវឲយលងេទ មសលបវធដបនរបសបរបស

ខលន។ មនថកវនពនធនសមយកល មយេនះេទ រែមងែតងែតយកចតតទក កកនងកររះរកនវចណចលៗអ

េដមបសេរមចនវេគលបណងៃនករែតងនពនធរបសខលនជនចច។ កនងេនះចេពះ ន រពះហសដរបសកវ ជរពះ

ជសមភ រេនះ រទងបនេរបរបសនវវធ រសតដចមបងមយគ នពនធវធ។ នពនធវធ គជែផនកមយៃនករនពនធ

ទេទ(វធសរេសរេរៀប ប) ែដល ចេធវឲយអតថបទមនសមផស មនរសជត ែដលជទគបចតតៃនរបធន-

រមមណ អនកបេងកត អនកទស ន េពលគអនកែតង នងអនក ន។ នពនធវធ ចមនេរចនរបេភទ រសយេទ ម

េទពេកសលយរបសកវនពនធែដលបនេរៀបេរៀងអតថបទនមយៗ១៦។ កនងនពនធវធេនះេទៀតេ ត មនវធជ

េរចនេទៀតែដលកវ ជរបេនះបនេរបរបសរបកបេទេ យភពបនរបសបបងកបេ យអតថនយខលម រ នង

ភពរសរេវកមនេចះរងសងត។ វធ រសតទងេនះរមមន៖

១- ឧបមនវធ

ឧបមនវធ គជវធែដលកវនពនធេរបរបសនវវធេរបៀបេធៀបេ យមនេរបរបសបចចយសរមបរបដច

ពមយេទមយ េហយជនកលេគមនេរបកមន។

ឧទហរណៈ ក ពយរពលងមសេអយ ទ.២១២

រសមសបងេងយ យេណហ េហយ រសេ ះសពទែសង

សពទសតវបក េឈម លញេកត ចែកតង ដចមសបអនឯង

ដេងហ យេ បង។

១៥ សមេមល ល សខ ង, (២០០៦), សលបវធនពនធរបសេ ក ន កន មរយៈេរឿងទវឯក, រ បញច ប-

បរញញ បរតអក រ រសតែខមរ, ភនេពញ, ទ.២៤។ ១៦ សមេមល ល សខ ង, (២០០៦), សលបវធនពនធរបសេ ក ន កន មរយៈេរឿងទវឯក, រ បញច ប-

បរញញ បរតអក រ រសតែខមរ, ភនេពញ, ទ.២៥។

ទពរ-70-

រសមសបងេងយ យេណហ េហយ សពវសតវរតសង

េហរែហទងគ ែនបេនេសនហសនង ដចរសមសបង

នងបងែនបនតយ។

២. បនរតតវធ

បនរតតវធ គជវធែតងកពយែដលេធវឲយផទនពកយសមតែដលកវនពនធេរបរបសេធវឲយចលនរបសតអងគ

កនែតមនសកមមភពេឡង កនែតជកែសតងេឡង។

ឧទហរណៈ ក ពយកនលងមសមងគលៃថល ទ.១១២

កនលងេរតចរតងរកភញ បងេរតចរករស រសមសបវរ។ លប.៦

កនលងេរតចរតងរកភញ បងេរតចរកព- មនមសេសនហសនទធ។ លប.១០

៣. បដវធ ឬវធផទយ

បដវធ ឬវធផទយ គជវធមយែដលអនកនពនធបនេរបវធផទយគន សរមបបញជ កពលកខណៈរបសតអងគ

ជនកលមនរប ងកយលអែតចតត រកក ជនកលរប ងកយ រកកែតចតតលអ េហយជនកលេទៀតសអបេធវ

ឫកជរស ញ។

ឧទហរណៈ..............(បែនថម.....................។)

៤. វណណនវធ

វណណនវធ គជករពណនេរៀប បរបសអនកនពនធេទេលេទសភព ឬេលសកមមភពរបសធមមជត

សកមមភពជវភពរសេនរបសតអងគមនស សតវជេដម។

ឧទហរណៈ ក ពយសរេសរេហមនតមស ទ.១០៨

រសេ ះបក ករ ឯអមពរេឆវ លឆវ តេទ

សកកសកងេន សងសរ នសពទយសយ។ លប.២

ខលះេហររបេកៀងគ ទេទៀងេនរទងរទយសម

ខលះសសត ល បទ ខលះេហរហសេផលកេផល ះេទ។ លប.៣

ខលះេររកចណ េ យនទគងគ េរជ

ខលះេឆៀងឆបសេ ចបចះចកចងវ ស។ លប.៤

ទពរ-71-

ខ. លកខណៈពេសសៃនករែតងពកយកពយែបប រកថ

លសមទធផលៃន ន ៃដរបសកវនពនធមន កៗរែមងែតមនសលបវធ កដចជលកខណៈពេសសរបសខលន

េដមបឲយអតថបទ ន ៃដរបសខលនមនករចប រមមណពអនក ន នងអនករ វរជវ។ លកខណៈពេសសទង

េនះ មនចណចរសេដៀងគន េរចន របសនេបេយងេរបៀបេធៀបគន រ ង ន ៃដរបសកវមន កេទ ន ៃដរបសកវ

មន កេទៀត បែនតករសេដៀងគន េនះមនដចគន រគបកែនលងេឡយ។ មរយៈអតថបទជពកយកពយែបប រកថ

េនះេឃញថ ពតជ ន ៃដមយដលអឯកពតរបកដែមន េរពះកវនពនធបនេរបរបសនវលកខណៈពេសសរបស

ខលនេដមបឲយក ពយេនះមនអតថរបេយជន នងមន យកលយរអែងវង។ លកខណៈពេសសៃនករែតងពកយ

កពយែបប រកថេនះមនដចជៈ

១. កពយរស

ទកទងនងកពយរសេនះផងែដរ មននងឈនចលដលករែសវងយលនវខលម ររបសកពយរស េយង

គបបែសវងយលពលកខណៈទេទរបសក ពយជមនសន ពេសសបទកកគត រពហមគត ភជងគល ែដលកវ

ជសមភ របននពនធពកយកពយែបប រកថេនះ។

១.ក. ក ពយ

ក ពយ គជករមងពកយសមតែដលមនករចបចងចនពេ ះរណដ ែណងណង មនឃល មនលបះ

នងមនករមតចននពយងគជកនត...េចញពទកចតតរេភប នងេធវឲយអនកផងរេភប១៧។

ក ពយ ជសលបងតថបទែដលមនចបចងចន ពេ ះរណដ លគង គ យ ែណងណង មនលទធភព

នងមនសមតថភព ចឆបឆកដងចតត ខបអនទងរពលងអនក ន អនក ដ បឲយែរបរបលេទ មខលម ររបស

កវ េហយ កជអតថបទែដលមនកបនចបបចបស ស មនករមតចននពយងគតច នងផទន ចន រណដ

ែណងណងរតមរតវ១៨។

១.ខ. លកខណៈពេសសរបសក ពយ

លកខណៈពេសសរបសក ពយមនបគៈ

- លកខណៈខលែតខលម«សរេសរមនបងកបនយ មែបបទស នវជជ »

- ភ កពយៈេរបរបសភ រសរេវក បងកបនវរបរមមណ លកខណៈទនភលន នងមនខលម រសជេរម

- ឧេយជន ឬអពភនដរញណៈ ករឆបនកេឃញ នងឆបេភលចេទវញៃន រមមណ គនត ពកយេពចន

ឃល របេយគរបសកវនពនធ។

១.គ. បែណងែចកេដមកេណតៃនក ពយ មសមយកល

ក ពយែខមរេយងមន១៣ែបប«េមកពយ» កបនែតងនពនធមនរហតដលេទ៥៣ែបប សម រតបន

៦០ែបប បែនតបចចបបននេនះេនសលែមកធង៤០ែតបេ ណ ះែដលកនងេនះបតកបនែតងអស៤ េនសល៣៦។

១៧ សមេមល េពរជ ទរកវល, (២០០២), សលបៈែតងក ពយ, េបះពមពេនេ ងពមពែខមរ, ភនេពញ, ទ.៨។ ១៨ សមេមល ជយ ចប, (២០០៦), ឯក របេរងៀនរចនបថវទយ, កលវទយលយភមនទភនេពញ, ភនេពញ។

ទពរ-72-

ក ពយទង១៣ែបបេនះមនដចជៈ

បទពកយ៤«នគរភន ឬហវណន»

ក. សមយមនអងគរ

បទបថយវដដ«េចន »

បទកកគត

បទពេនល

ខ. សមយអងគរ បទរពហមគត មនទនមនេឈម ះចបស សេទ

បទបេនទ លកក

បទភជងគល

គ. សមយក ដ លៈ មនបទពកយ៦ «ឧតតងគ-លែងវក» នងចបេផតម កេឈម ះបទទង៥

េនកនងសមយអងគរឲយមនេឈម ះចបស ស។

បទពកយ៧

បទពកយ៨

ឃ. សមយចតមខ បទពកយ៩

បទពកយ១០

បទពកយ១១

១.ឃ. ធតសខនៗ របសក ពយ

ធតសខនៗ របសក ពយែខមរេយងរតវបនអនកសក រ វរជវកណតយងចបសថមនបគៈ

Y រងវ សកពយ(Mesure Poetique)៖ ជរបប« ប»ចននពយងគេនកនងឃល នងចននឃល េនកនង

លបះ។ រងវ សកពយេនះែរបរបលេទ មរបេភទបទនមយៗ។

ឧទហរណៈ បទរពហមគត

១ ២ ៣ ៤ ៥ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦

១ ២ ៣ ៤ ៥ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦។

បទកកគត

១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤

១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤

១ ២ ៣ ៤។

Y ច បចន(Rime)៖ គជសេឡងែដលដចគន េបសេឡង ែដលរគនែតរសេដៀងគន េគេ

ថច បចនរេលឿ។ ច បចរេលឿេនះ គជច បចនមយែដលមនសវលអេនះេទសរមបករែតងនពនធ

នវអតថបទក ពយ។ ដចេនះកវរគប របគរែតេចៀស ងេរបរបសនវច បចនែបបេនះេទបលអ។

ទពរ-73-

ឧទហរណៈ ឆ ស, ន ខ, ខញ ទ...។

ច បចនែដលលអជច បចនែដលមនសេឡងដចគន ទងរសងឥតេខច ះ ជច បចនែដល

េគរព មសេឡង «អ» ឬ«អ» េពលគកវនពនធចបចរតវេរបសរសេឡងពយញជ នៈ ឬរសៈេទ មសរសពទ

េឃសៈ នងអេឃសៈ។

ឧទហរណៈ ពពកេឃសៈមនដចជ េគ,ទេនរ, បេពរ, េទវ, េរជ។ រឯពពកអេឃសៈមនដចជ ច,ខ

ចយ, កយ...។

Y ចងវ ក(Rythme)៖ គជករេលក កសេឡងេទេលពយងគ មយៃនឃល មយ។ ករេលក

កសេឡងជនកលេគអសសេឡងឲយែវង ជនកលេគបញឆកសេឡងឲយខល ជនកលេទៀតេគបេនថរសេឡង

ឲយរ ល េហយជនកលេទៀតេគសងកតសេឡងឲយធងន។ ចងវ កេនះ ចែរបរបលេទ មរបេភទនមយៗ។

ឧទហរណៈ បទរពហមគត សតែបបព ប

១ ២ ៣ ៤ ៥ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦

១ ២ ៣ ៤ ៥ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦។

១ ២ ៣ ៤ ៥ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦

១ ២ ៣ ៤ ៥ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦។

ចងវ ករបស ទមល កសេឡងេនឃល ១ ពយងគទ២ ឃល ទ២ ពយងគទ៣ ឃល ទ៣ ពយងគទ២ ឃល ទ៤

ពយងគទ៣។

១.ង. លកខណៈទេទសរមបសមគ លក ពយកនងអតថបទ រកថ

េ យេហតថ ន រពះហសដរបសរពះ ជសមភ របន កែតងេឡងជអតថបទក ពយែដលេយង

កពងសក េនះមនេរចនបទ ដេចនះេយងសមេធវករបងហ ញពលកខណៈទេទសរមបសមគ លក ពយកនង

ន រពះហសដរបសរពះ ជសមភ រគៈ

ក ពយបទរពហមគត

ក. សមយកលៈ សថតកនងសមយអងគរ

ខ. រងវ សកពយៈ មយលបះមន៤ឃល ឃល ទ១ នងទ៣ មន៥ពយងគ ឃល ទ២ នងទ៤មន៦ពយងគ។

១ ២ ៣ ៤ ៥ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦

១ ២ ៣ ៤ ៥ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦។

គ. ចងវ កៈ ឃល ទ១ នងឃល ទ៣ សងកតសេឡងេលពយងគទ២

ឃល ទ២ នងឃល ទ៤ សងកតសេឡងេលពយងគទ៣ ជនកល រសយេលែបបសមរតែដរ។

ឃ. ែបបសមរតៈ មន១២ែបបគ ែបបេកមង ែបប ស« ប» លេ ន លេ នប ណ ែបបព ប

ែបបទនញ ធន េយេ សេពថយ េសន េករកល នងកនេច។

ង. បរយកសៈ សរតបនរគបបរយកស។

ទពរ-74-

ច. ច បចនៈ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦

១ ២ ៣ ៤ ៥ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦។

១ ២ ៣ ៤ ៥ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦

១ ២ ៣ ៤ ៥ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦។

- ចនកនងលបះ

ពយងគទ៥.១.១ ចន ពយងគទ៣.២.១

ពយងគទ៦.២.១ ចន ពយងគទ៥.៣.១ ចន ពយងគទ៣.៤.១

- ចនឆលងលបះ

ពយងគ៦.៤.១ ចន ពយងគ៦.២.២។

ក ពយបទ កកគត

ក. សមយកលៈ សថតកនងសមយអងគរ

ខ. រងវ សកពយៈ ១លបះមន៧ឃល ១ឃល មន៤ពយងគ

១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤

១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤

១ ២ ៣ ៤។

គ. ចងវ កៈ ករសងកតសេឡងេលពយងគទ២ នងទ៤ រគបឃល ។ មយវញេទៀត រសយេលែបបបទៃន

ករសមរត។

ឃ. ែបបសមរតៈ ករសមរតមន១២ែបបគ ែបបេកមង ែបបែកអកេ តទ១ ែកអកេ តទ២ ែបបែកអកបល

ែបបពពណន ែបបព ភ ែបបទនញ ែបបៃរតលកខណ ែបបផច ញមរ ែបបកកកតេរតយ ែបបភម

ធមភមសខ នងែបបពទធបទរប ន។

ង. បរយកសៈ ចសមរតបនេសទររគបបរយកស

ច. ច បចនៈ ១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤

១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤

១ ២ ៣ ៤។

១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤

១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤

១ ២ ៣ ៤។

ទពរ-75-

- ចនកនងលបះ

ពយងគទ៤.១.១ ចន ពយងគទ៤.២.១

ពយងគទ៤.៣.១ ចន ពយងគទ៤.៥.១ ចន ពយងគទ៤.៦.១

ពយងគទ៤.៣.១ ចនពយងគទ២.៥.១

- ចនឆលងលបះ

ពយងគទ៤.៣.១ ចន ពយងគទ២.៥.១

ក ពយបទភជងគល

ក. សមយកលៈ សថតកនងសមយអងគរ

ខ. រងវ សកពយៈ ១លបះមន៣ឃល ឃល ទ១មន៦ពយងគ ឃល ទ២ នងទ៣មន៤ពយងគ

១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦ ១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤។

គ. ចងវ កៈ សងកតសេឡងេលពយងគទ២ នងទ៤ មយវញេទៀត រសយេលបទសមរត។

ឃ. ែបបសមរតៈ ករសមរតមន២ែបបគ ែបប ស( ប) នងែបបទនញ។

ង. បរយកសៈ សរតបនរគបបរយកស។

ច. ច បចនៈ

១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦ ១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤។

១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦ ១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤។

- ចនកនងលបះ

ពយងគទ៦.១.១ ចន ពយងគទ៤.២.១ ចន ពយងគទ ២.៣.១

- ចនឆលងលបះ

ពយងគទ៤.៣.១ ចន ពយងគទ២.៣.២ ចន ពយងគទ៤.២.២ ចន ពយងគទ ៦.១.២។

កពយរសជតៃមលមយែដលកវនពនធេរបរបសរបកបេទេ យសលបវធខពស ែតងជអតថបទពកយកពយ

េរបរបសពកយេពចន ច បចងចន នងជវរបរមមណរបសក ពយ មនលកខណៈពេ ះេកបះកបយ

នងមនសរសពទ ចន រណដ លគង គ យ ែណងណង។

ឧទហរណៈ ក ពយរពលងមសេអយ ទ.២០៧ លបះ៣-៤

រពលងមសេសយ អសដងគតេហយ បងបតសរយ

បងចបអនរស របមរបយេ ភ ែរងរេលចផក

កលែកមេកស។

រពលងមសេសយ បងរកអសេហយ េននេ កយ

មនែតបអនតន េលសលនអសរស រងេរឿងរសម

របេសរៃថលថល ។

ទពរ-76-

២. របេ មរស

របេ មរសភគេរចនសថតកនង ន ៃដរបេ មេ ករបេភទមេនសេញច តន េរពះ ន ៃដរបេភទេនះ

បនេធវឲយអនក នមន រមមណរេភបញបញរ េកតនវករកសត ឬសបបយ យរពយ។ បែនតេនកនង ន ៃដ

អតថបទក ពយមយចននកមនលកខណៈរបេ មរសេនះែដរ ែដលមនបងហ ញលកខណៈពេ ះ អែណដ ត

អណត ង ភយរពយ សបបយ។ តយងកនងអតថបទ រកថរបសរពះ ជសមភ រេនះផទ លែតមតង។

ឧទហរណៈ ក ពយសរេសរេហមនតមស ទ១០៧-១០៨ លបះ១ លបះ២

ដែណងដេណរន សរេសររគេហមនតមស

រតេសៀកឯ កស ែសង យេណហ េទរេទ។

រសេ ះបក ករ ឯអមពរេឆវ លឆវ តេទ

សកកសកងេន សងសរ នសពទយសយ។

៣. ទស នយរស

ទស នយរស គជតៃមលែដលេលចេចញអពករបងហ ញពទស នយភពរបសកវនពនធ មរយៈឃល េឃល ង

របសក ពយែដលេធវឲយ ចេរឿងកនែតពេ ះេកបះកបយ មរយៈករេរៀប បេទសភព ធមមជត

ៃរពរពក មចឆ បក បក របកបេទេ យចងចន សរសពទសេឡងរណដ គន េដមបបេងកតជបរយកសមយ

ែដលេគេ ថសលបបរយកស។

ឧទហរណៈ ក ពយរពលងមសេសយ ទ.២០៨ លបះ៦-៧

រពលងមសេសយ រពះចរនទែចងេហយ េរៀង យ

រសេ ះសពទសតវ រសងតឮឆង យ សរសពទរពះពយ

រត កសនធយ។

រពលងមសេសយ ដល រតេហយ គបរពះចរនទ

របទក ណជ ភនសេម េរពងរពយេវ ស

ែចងចងរច ត។

៤. េ ភណរស

េ ភណរស គជតៃមលែដលេលចេចញពេ ភណភពរបស ន ៃដអក រសលប។ េ ភណភពរបស

ន ៃដ រកថេនះសថតេលករេរៀប បរបសកវនពនធែដលបនេរបរបសសលបវធនពនធមយជក ក មរយៈ

ពកយេពចន ឃល របេយគ ែដលរបកបេ យភ រសរេវក របកបេ យលកខណៈសលបៈែដល ច

បណដ ះេ ភណសេញចតនដលអនក ន។

ឧទហរណៈ ក ពយលខតេផញេទរពះែមយរវត ទ.១០៤ លបះ៧-៨

សមបងបនមល មសមរតបណដ ល ប ដ ចេសន

កឲយបងរបស ន សេចនះ បអនេណយបងម

ទពរ-77-

រទងេកដ េ ហមង។

សមសពវៗជត សមកឲយឃល ត ពបអនេសនហសនង

ឲយបងបនជន នងសងនននលអង កឲយបងរង

ែតទកខេចនះ ។

៥. តថរស

តថរស គជតៃមលែដលរេលចេចញមកអពករឆល ះបញច ងពតថភពេនកនង ន ៃដអក រសលប នង

សលបៈ។ រគប ន ៃដអក រសលប សលបៈ សទធែតមនតៃមលតថទងអស េរពះថ ន ៃដអក រសលបជកញចកឆលះ

បញច ងពតថភពៃនសងគមសតយនមតកនងដ កកល មយ។ តយងកនង ន ៃដ រកថេនះបនបងហ ញ

ពតថភពពតរបកដៃនេសចកតេសន រ ងរពះ ជសមភ រជមយរពះែមយរវតផងែដរ។

៦. របរមមណសលបៈ

របរមមណសលបៈ គជសលបវធមយែដលកវនពនធបនេរបរបសេដមបឲយអតថបទ ន ៃដរបសខលនមន

ភពលអរបេសរគរជទចប រមមណៃនអនក ន។ កនងរបរមមណសលបៈេនះេទៀតេ ត កវនពនធបនេរបរបស

ភ ដលអឯក គភ អក រសលប។ «ភ អក រសលប គជភ មយែបបែដលរបកបេទេ យលកខណៈ

សលបៈ លកខណៈរបរមមណ កមនវញញ ណ កមនរពលងែដល ចមកបេបសអែងអល ញះញងសត

រមមណ នងមេនសេញច តនរបសអនក ន នងអនកទស នឲយមនកររេភប ចលេរជេទកនងេហតករណ

ឬ ថ នភពៃនេរឿងែដលអនកនពនធ នងកវបន កែតងេឡង»១៩។ េនេពល ែដលកវនពនធបនេរបរបស

នវភ អក រសលបេនះេនកនង ន ៃដរបសខលនេនះ រតែតេធវឲយអនក ន អនកទស ន ឬអនក ត ប ក

បនេឃញរសសៗផទ លនងែភនកនវទដឋភពេផ ងៗែដលកវនពនធបនេរៀប ប។ េបនយយពរបរមមណសលបៈ

វញេឃញថ របរមមណេនះមនតនទសខនខល ង សកនងករលមអឲយអតថបទ ន ៃដរបសកវនពនធមន

សមផស គរជទទកទញ រមមណ េមលេទមនភពរសរេវកេ យបេពញេទ មវញញ ណពេសសៗរបស

អនក នែដលកនង េនះរមមន ចកខ េ ត ឃន ជ ហ កយ បញញ ជេដម។ មរយៈរបរមមណសលបៈេនះ

ផងែដរ េយងសេងកតេឃញថកវរពះ ជសមភ របនចបចយកសលបវធមយចននេទៀតេដមបបេពញនវ

េ ភណភព សរមស ន រពះហសដរបសរទងគៈ

៦.១ ឧបមនរបរមមណ

ឧបមនរបរមមណ គជឃល របេយគក ពយែដលកវនពនធេរបសរមបេរបៀបេធៀបេ យមនពកយ

សរមបឧបមដចជៈ េរបៀបបននង េធៀបបននង កដចជ ដចជ ឬករផគរផគងរ ងវតថ មយេទវតថមយ

េទៀតេ យេរបឈន ប បចចយ ឬធន កសរមបបេពញនយឲយគន េទវញេទមក។

១៩ សមេមល ល សខ ង, (២០០៦), សលបវធនពនធរបសេ ក ន កន មរយៈេរឿងទវឯក, រ បញច ប-

បរញញ បរតអក រ រសតែខមរ, ភនេពញ, ទ.៣៣។

ទពរ-78-

ឧទហរណៈ ក ពយរពលងមសេអយ ទ.២១១-២១២ លបះ២៦-២៧

រសមសបងេងយ យេណហ េហយ រសេ ះសពទែសង

សពទសតវបក េឈម លញេកត ចែកតង ដចមសបអនឯង

ដេងហ យេ បង។

រសមសបងេងយ យេណហ េហយ សពទសតវរតសង

េហរែហទងគ ែនបេនេសនហសនង ដចរសមសបង

នងបងែនបនតយ។

៦.២ របរបយរមមណ

របរបយរមមណ គជរបរមមណមយរបេភទែដលេកតេចញពពកយេពចន សមត េឃល ងឃល របសកវ

នពនធែដល ចបងហ ញពរបេភទេផ ងៗែដលេរចនែតទកទងេទនងអងគវញញ ណ េពលគរបរមមណ

ទកទងេទនងឥរនទយ ពេសសគបញច រនទយរមមណ«Image Sersorielle» របរបយរមមណែចកេចញជៈ

៦.២.១ ចកខរបរមមណ

ចកខ របរមមណ គជរបរមមណែដលទកទងេទនង ឬដតជបេទនងចកខ េពលគពកយសមដ ឃល

របេយគ ឬក ពយកពយេឃល ងែដលេធវឲយចកខរនទយរេភបដតជប រមមណ។ បនេសចកតថ ករេមល

ក ពយកពយេឃល ង កចតដចជេធវឲយចកខ កដចជបនេឃញនវរប ង េភទ រពតតករណចបសនងែភនក ឬ

កបនទស នេឃញេ យផទ លនងែភនកចបសែដរ។

ឧទហរណៈ ក ពយសរេសរេហមនតមស ទ.១០៨ លបះ៣-៤

ខលះេហររបេកៀងគ ទេទៀងេនរទងរទយសម

ខលះសសត ល បទ ខលះេហរហសេផលកេផល ះេទ។

ខលះេររកចណ េ យនទគងគ េរជ

ខលះេឆៀងឆបសេ ចបចះចកចងវ ស។

៦.២.២ ឃនរបរមមណ

ឃនរបរមមណ គជរបរមមណែដលមនកេណតមកពកលនែដលកវនពនធេចះយកមកេរបរបសេធវជ

សញញ រលកឲយេយងនកេឃញ នងយកវតថ ែដលទកទងេទនងឃនៈ។ ឃនៈេទៀតេ តេផត តេទេលកលន

ែដលរកអបឈងយឈងបសពវ យ ឬសអយេឆអះឆអ ប េហយជនកលរគនែតេរបរបសពកយេពចនេរៀប បែត

បេ ណ ះ។

ឧទហរណៈ ក ពយសរេសរេហមនតមស ទ.១០៨ លបះ៨,២០

រសេ ះបបផ ករ េរៀបេកសររករះ យ

ទពរ-79-

គនធ រតឡបេ យ ផ ពវផ យគនធ។

ពពករ តរសលះ េមឃយលរជះ យ

ធកលនសរភភយ សពវេ រគនធគនធ ធរ។

៦.២.៣ ជ ហ របរមមណ

ជ ហ របរមមណ គរបរមមណែដលមនកេណតមកពរសជត េហយអនកនពនធេចះយកមកេរបរបសជ

សញញ រលក នងយកវតថ ែដលទកទងេទនងជវ ហរនទយ។ កនងជ ហ េនះេគេផត តសខនេទេលរសជតែផអម

ែលហម លវង ជ ចត...។

ឧទហរណៈ ក ពយសរេសរេហមនតមស ទ.១១០ លបះ២១

រសេ ះគនធរស ផ ពវកលនអសបងកដករ

យេរៀបេ យេកសរ កលនរេភប រត ង ត។

៦.២.៤ េ តរបរមមណ

េ តរបរមមណ គជរបរមមណែដលេកតេឡងអពពកយេពចន ឃល របេយគែដលមនសរសេឡងចន

ផទន រណដ ៃនរសៈ ពយញជ នៈ របកបជមយ នងសែរមកសពទសេឡងធមមជតដចជសេឡងផគរ រនទះ ពយះសងឃ

ជេដម។ សរសេឡងចន ផទន រណដ ផ នងកររ បនវសែរមក នងសេឡងធមមជតេនះេធវឲយេ តរនទយរេភប

ញបញរ។ កររេភបែបបេនះបេងកតនវរបរមមណមយែបបមនេឈម ះថេ តរបរមមណ។

ឧទហរណៈ ក ពយរពលងមសេអយ ទ.២០៨ លបះ៧,១៤

រពលងមសេសយ រពះចរនទែចងេហយ េរៀង យ

រសេ ះសពទសតវ រសងតឮឆង យ សរសពទរពះពយ

រត តសនធយ។

រពលងមសេសយ ឮសពទសតវេឆលយ េ ះ យរកគន

ករពះបអនរតន ែនបនតយេសន សេម ណះចរច

នងបងសពវៃថង។

៦.២.៥ កយរបរមមណ

កយរបរមមណ គជរបរមមណកនងក ពយ កនងកយរនទយ េ យកវនពនធេលកយកកយរមមណ

េផ ងៗមកេរៀប បដចជពកយកពយបករ យពកររេលបរេ ង ទនភលន រងរព រសឡន េរៀវឆម រ េកល វកល...។

ឧទហរណៈ ក ពយរពលងមសេអយ ទ.២០៨ លបះ១២

រពលងមសេសយ ចលអរធរតេហយ រសេ ះរពះពយ

ទពរ-80-

ផតេផយរេភយ លេហយសពទ យ ធសរភភយ

ន រតកល។

ឧទហរណៈ ក ពយលខតេផញេទរពះែមយរវត ទ.១០៣ លបះ៣

ជតេនះបងបន ជបែកវកលយណ កយកបនរលកខណ

ម នជអញបង បនរគងរមរក របដពទធនងអនក

របរកតលងេទ។

៦.២.៦ កមរបរមមណ

កមរបរមមណ គជរបរមមណែដលមនកេណតមកពកមរមមណ គមេនសេញចតនៃនេសចកតេសន ។

ដេចនះករបរមមណមនេភទជជវរបរមមណ ជឧបមនរបរមមណកបន ឬជរបរមមណធមម កបន េ យ

ពចបចមនករេរបៀបេធៀប គរគនែតឲយមនករពពណនេ យែសដង ឬេ យរគនែតេធវឲយនកេឃញអព

កមរមមណបណណ ងឯង។

ឧទហរណៈ ក ពយលខតេផញេទរពះែមយរវត ទ.១០៥ លបះ១១

រសេ ះបអនសងន េទបមលជខលន ខលមសង រ ច

រមរសេមរត ឥតបមន ច រសរតសេរមច

សមរសេសន ។

ឧទហរណៈ ក ពយកនលងមសមងគលៃថល ទ.១១១ លបះ១៣-១៤

កនលងមសរបរបករ សែសតេខម រចល េលឿងែឡមរសម។

កនលងេរតចរតងឫស ដចបងនងរស រមរសេសន ។

៦.២.៧ េចតនរបរមមណ

េចតនរបរមមណ គជរបេយគ េទះតចកត ឬេរចនកតែដលអនកនពនធែតងេឡងេ យយកមេនសេញចត-

ន មនេសចកតទករពយ េសចកតសខសបបយ កហង ករភយខល ច េរតករត ល េសចកតសងឃម អសសងឃម

រស ញ សអប ឬករយកជេនឿ មយមកអធបបយ េធវឲយអនក នមនចតតរេភប េជឿសលងេ យឥតចបច

ពចរ ឥយែវងឆង យេឡយ។

ឧទហរណៈក ពយកនលងមសមងគលៃថល ទ.១១១ លបះ២-៣-៤

កនលងេរតចរតងេកសរ បងេរតចេចរចរ រតង នបអនរតន។

កនលងមសមងគលកដ ត ហចេហររច ត រទហងសពទ ។

កនលងេរតចរតងបបផ បងេរតចល ដល នបអនរស។

ទពរ-81-

៦.២.៨ មេន ឬបញញ របរមមណ

បញញ របរមមណ គជរបរមមណមយរបេភទែដលអនកនពនធបេងកតេឡងឲយតអងគេចះរតះរះពចរ រក

េហតករណ នងរកេហតផល មយែដលសមរសប ឬមនសមរសប។

ឧទហរណៈ ក ពយចរេលពធដកពលេ ន តមនេពលសគត ទ.៤៤ លបះ៣-៤

េហតែតរសត នឲយអរបយ ដចរតកនងភក

េបបរសផង ចងឆលងនរក កេធវវវក

ដចខញ េចនះ ។

ពេរពះកេម ឥឡវទលែត ក ណក យជ

សវ ល បេទគប ឲយជបធមម សមអសេទ

ជយជទពវញញ ណ។

៧. បេរៀបនយរបរមមណ (ឧបមនរបរមមណ)

បេរៀបនយរបរមមណ គជករេធវឲយវតថមយគម នរប គម នញណ គម នជវត គម នេចតន គម នសមតថភព

ឲយេទជមនរប មនវញញ ណ មនជវត មនសមតថភព នងមនេចតន។ បេរៀបនយរបរមមណ ចេកតេឡង

េ យ រនមផ នម នមផ គណនម នងនមផ នងករយសពទ។

ឧទហរណៈ កនលងមសមងគលៃថល ទ.១១២ លបះ១១-១២

កនលងមសមងគលរតន េហរែហេឆវ លឆវ ត រទហងសរ ។

កនលងេរតចរតងកលនផក បងេរតចរតងន ររតនសង រ។

៨. នមតតរបរមមណ

នមតតរបរមមណ គជអតថបទ ឬពកយេពចនឃល របេយគែដលកវនពនធេលកយកវតថ មយមក ងឲយ

េសចកត មយ។

ឧទហរណៈ ក ពយកនលងមសមងគលៃថល ទ.១១១ លបះ៤

កនលងេរតចរតងបបផ បងេរតចល ដល នបអនរស។

កនលង = មនស របស

បបផ = មនស រស

៩. លកខណៈសមផស កពយ

លសមទធផលៃន ន ៃដអតថបទ រកថេនះេឃញថ កវនពនធបនសរេសរជបបទេផ ងៗគន គៈ

រពលងមសេអយ «បទកកគត» លខតេផញេទរពះែមយរវត «បទកកកត» កនលងមសមងគលៃថល «បទភជងគ

ល » សរេសរេហមនតមស «បទរពហមគត» នងក ពយចរេលពធដកពលេ ន តមនេពលសគត «បទកក

ទពរ-82-

គត» ជរបេភទបទែដលេកតេឡងកនងសមយអងគរទងអស។ េបេយងេយលេទ មមល ឋ នៃនេមកពយទង

បបទេនះ េយង ចេធវករសនន ឋ នបនថ អតថបទទង៥េនះ បនអនវតតេទ មេគលករណៃនកបនខន ត

យងរតមរតវ បែនតកនងេនះកមនចណចខវះខតែដរគៈ

ក. រងវ សកពយ

ចណចរងវ សកពយេនះ រតវបនរពះ ជសមភ រេគរព នងអនវតតបនយងលអរបៃពែដលជេហតេធវឲយ ន

រពះហសដ រកថរបសរពះអងគមនលកខណៈរតមរតវេទ មកបនចបបពប ណ។ ករេគរព មល នបរម

ប ណកនងែផនកេនះ ចបញជ កពកររក តៃមលៃនកបនចបបអក រ រសត-អក រសលបរបសដន មរយៈ

ន ៃដ ែដលកវនពនធជននេរកយៗបនបន លទក។

បទកកគត

ឧទហរណៈ ក ពយរពលងមសេអយ ទ.២០៧ លបះ២

...រពលងមសេសយ ដ បសពទសតវេឆលយ េទមកសរសម

ខលះេហរេផលកេផល ះ ខលះេរទះេរទៀវរទ សកង ល បទ

ទនទមគ ។

ក ពយលខតេផញេទរពះែមយរវត ទ.១០៣ លបះ ៤

...េហតែតមនកមម ពេរពងនយន ឲយបងនងេច

ន សចកេចញ ជពរសេន ពបនរក េច

ដចកតរបថន ។

ក ពយចរេលពធដកពលេ ន តមនេពលសគត

ប ងអបបលកខណ េចមបញអនក រពះ ជសមភ រ

ពេលចងេ ន ត មនេកតេច ត អនកយកហ ថ

ងខឃត។

មរយៈករបងហ ញលបះៃនក ពយទងបខងេលេយងេឃញថ កវនពនធបនេគរពេទ មកបន

ខន តដលអ គមយលបះមន៧ឃល កនងមយឃល មន៤ពយងគ។

១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤

១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤

១ ២ ៣ ៤។

េទះបជកនងអតថបទទងបខងេលេនះ បនេគរពេទ មកបនខន តប ណកេ យ កលបះខលះេនកនង

អតថបទទងបេនែតមនចននពយងគេលសែដរ។

បទរពហមគត

ឧទហរណៈ ក ពយសរេសរេហមនដមស ទ.១០៧ លបះ១

ទពរ-83-

ដែណងដេណរន សរេសររគេហមនតមស

រតេ កឯ កស ែសង យេណហ េទរេទ។

លបះៃនអតថបទខងេលេនះកមនលកខណៈរតមរតវ ចបស ស មកបនចបបែដរ គមយលបះមន៤

ឃល ឃល ទ១ នងទ៣មន៥ពយងគ ឯឃល ទ២ នងទ៤មន៦ពយងគ។

១ ២ ៣ ៤ ៥ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦

១ ២ ៣ ៤ ៥ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦។

បទភជងគល

ឧទហរណៈ ក ពយកនលងមសមងគលៃថល ទ.១១១ លបះទ១

កនលងមសមងគលៃថល េឆវ លឆវ តវលៃវ រទហងខច យខចរ។

ជករពត ស រតែតបញជ កយងចបសែថមេទៀតេនេពលែដលេយងេឃញលបះៃនអតថបទ

ក ពយខងេលេនះ េ យ រេយងសេងកតេឃញថ លបះេនះ ចបញជ កពលបះដៃទេទៀតេនកនងអតថបទ

ក ពយបទភជងគល ទងមលផងែដរ ែដលកនងេនះមយលបះមន៣ឃល ឃល ទ១មន៦ពយងគ ឃល ទ២

នងទ៣ មន៤ពយងគ។

១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦ ១ ២ ៣ ៤ ១ ២ ៣ ៤។

ខ. ច បចន

ច បចន គជសរៃនសេឡងដចគន ែដល ចេធវឲយក ពយមនច បចន ផទនរណដ លគង គ យ

ែណងណង គរឲយចប រមមណ។ កន ងច បចនេនះេទៀតេ ត មនែបងែចកែចញជពរេទៀតគ

ចនកនងលបះ នងចនឆលងលបះ េហយកនងចេ មច បចនទងពរេនះកមនលកខណៈសមគ លយងចបស

ែដរគ៖

ច បចនែដលមនសរសេឡងរសៈ នងពយញជនៈេគរពេទ មមលេភទ«អ» «អ» ែដលេយង ច

សមគ លថជរបេភទេឃសៈ«អ» នងអេឃសៈ«អ»។ សរសពទសរេសៀងែដលបនលេឡងចបចរតវែតមន

សេឡងដចគន ទងរសងេ យមន ចបនលនវករេផទ ង ដ បរបសអនក ដ ប។ ច បចងចនែដលបន

េគរព មេគលករណមលេភទ«អ» នង«អ» មនលកខណៈែបបេនះ៖

ឧទហរណៈ ក ពយរពលងមសេអយ ទ.២០៧ លបះ៤-៥-៦-៧

រពលងមសេសយ បងរកអសេហយ េននេ កយ

មនែតបអនតន េលសលនអសរស រងេរឿងរសម

របេសរៃថលថល ។

រពលងមសេសយ អសដងគតេហយ ជបចលសនធយ

រសេ ះរពះពយ ផ បផ យេវ ស េមឃយងយលថល

ទពរ-84-

ពពករ ត។

រពលងមសេសយ ជបសនធយេហយ ែសងសរយបបត

េរពងរពះចរនទ ៃថលថល េឡងថវ ត រសមរច ត

េកតកបពណណ យ។

រពលងមសេសយ រពះចរនទរះេហយ េរៀង យ

រសេ ះសពទសតវ រសងតឮឆង យ សរសពទរពះពយ

រត កសនធយ។

ច បចនរេលឿ គជច បចនែដលមនលកខណៈរប ករបែហលគន ឬរសេដៀងគន េនេពល

ែដលអនក ដ បបន ដ បេហយ ចភនតរចឡភល មៗមយរេពច បែនតេបេយងពនតយេលសេណរវញេនះ េយង

នងេឃញថ ពតជមនលកខណៈខសគន ទរសង។ ច បចនែដលមនលកខណៈរេលឿ មនបនេគរព ម

មលេភទ«អ» នង«អ» េនះេទ មនលកខណៈដចេនះ៖

ឧទហរណៈ ក ពយសរេសរេហមនដមស ទ.១០៩ លបះ ១០-១១-១២

រក ៃផទកេ មេរក នរអនកេទទទរគម

កមពសស ធ កពលភនសលែសនឆង យ។

រពក ៃរពឯេរកមរកស ែណន ន សទទ យ

លះេលចដលែវងឆង យ េមលលេនល តលនលមលន។

េមលមនែរតងរេដច មនផក េលចសពសពន

រពះពយពតទនពលន មខគរគនេរតករត ល។

ដចបនេលកលបះៃនអតថបទក ពយមកបងហ ញជនខងេលរចមកេហយថ េនកនងកររចនអតថបទ

ក ពយែបប រកថរបសរពះ ជសមភ របនអនវតតរតមរតវខលះ ខសខលះេទ មបទ នងអតថបទៃនក ពយ

ទង៥។ មននយថករែតងនពនធេ យេរបរបសេគលករណៃនច បចងចនែដលមនសេឡងដចគន

(េគរព មមលេភទអ អ) មនេរចន ឯករមនេគរពេទ មមលេភទអ អ ែដលមនសេឡងរេលឿេនះ

កមនេរចនែដរ។ ែតេទះជយងេនះកត កកនងអតថបទក ពយរបសរពះអងគេនែតមនបងកបេទេ យករេរប

របសពកយេពចន ឃល របេយគ សននពកយ មែបបលកខណៈៃនភ កពយ ែដលេពរេពញេទេ យ

ខលម រេធវឲយក ពយេនះមនសរមស េ ភណភពគរជទេចតនៃនអនក ន នងអនករ វរជវជនន

េរកយៗេនះ។ កនងនមេយងជ ន អនកសក រ វរជវមន ក េយងគរែតគត នងពចរ ឲយបនលអតលអនថ

លសមទធផលៃន ន ៃដរបសកវនពនធមន ចេចៀសផតពករែតងនពនធេ យគម នច បចនែបបរេលឿេ ះ

េទ េរពះថកនងករវភគេដមបេរជសេរសពកយេពចនឲយមនសរដចគន នងមនអតថនយរបទកគន េនះមនែមន

ជករងយរសលេឡយសរមបកវនពនធមន កៗ ។

ទពរ-85-

គ. ករេរបរបសសននពកយកនងអតថបទក ពយ

េនះជសលបវធមយខសែបលកពករនពនធរបសកវនមយៗកនងសមយឧតតងគ េរពះកនង ន រពះហសដៃន

អតថបទែបប រកថរបសរពះ ជសមភ រមនករេរបរបសសននពកយែដលទកទញ រមមណរបសអនក ន

នងអនកសក ឲយេសញចសរេសរមន ចពមតនវករេរបរបសៃនវធ រសតែបបេនះ។ សននពកយែដលេធវឲយ

េយងខញ មនករចប រមមណ នងសរេសរមន ចពមតេនះគ មនករសរេសរកនងអតថបទក ពយរពលង

មសេអយ នងអតថបទក ពយកនលងមសមងគលៃថល ែដលក ពយេនះមនេរបសននពកយគរឲយទកទញ។

កនងអតថបទក ពយរពលងមសេអយមនសននពកយពរឃល គរឲយចប រមមណគៈ រពលងមសេសយ

ចបេផតមពឃល ទ១ៃនលបះទ១ រហតដលឃល ទ១ ៃនលបះទ២១។

ឧទហរណ៖ រពលងមសេសយ ៃថងចសៃរពេហយ ទនទ បសរយ

រសេ ះសពទសតវ េឆវ លឆវ តេវ ស ចះចបរពក

សសត ល បយ។...លបះ១

...រពលងមសេសយ ពន សទេហយ េទៀបរពកេឡងខម

រសេ ះសពទសតវ រសងតេឈម លញ រសេ ះេរចនទ

មសមរតែរងច។...លបះ២១

មយវញេទៀត ករេរបរបសសននពកយ រសមសបងេងយ ចបេផតមពឃល ទ១ ៃនលបះទ២២ រហត

ដលឃល ទ១ ៃនលបះទ៤៣។

ឧទហរណ៖ រសមសបងេងយ រសេ ះមសេសយ រដវេដមឆន

កស សេដរ េមឃមជញច មសេសយគរច

គមហៈម ។...លបះ២២

...រសមសបងេងយ ទកដេឡងេហយ រតមេដរ ស

ចលសពវែរពកែឆវក របែបកេពរពស រតផងទងផត ស

ចលបងេរតៀបរ ។...លបះ៤៣

េ យែឡកកនងអតថបទក ពយកនលងមសមងគលៃថល កដេចន ះែដរ គកវនពនធេយងបនេរបរបសនវ

សននពកយដគរឲយចប រមមណពរឃល ែដរគ កនលងមសមងគល... នង កនលងេរតចរតង...។ ករេរបសននពកយ

ែបបេនះ ថវតបតែតជសននពកយរចែដលែមនពត បែនតកនង ចអតថបទ កដចជមនករទកទញ រមមណ

ពញញ ក ម រតរបសអនក នឲយលនលងលេនល ច អែណដ តអណដ ងេទ មករពណនរបសកវនពនធ។ ចណចេនះ

េហយ ចបញជ កពេទពេកសលយដបនរបសបកនងទកៃដនពនធរបសកវេយង។

ទពរ-86-

ឃ. ខលម រសខនៃន រកថ

បនទ បពបនេធវករសក េលវធនពនធ មែបបនពនធវធ នងលកខណៈពេសសៃនករែតងនពនធជពកយ

កពយែបប រកថរចេហយេនះ េយងសេងកតេឃញថ អតថបទ រកថទងេនះកមនបងកបេទេ យ

ខលម រសខនៗមយចននេទ មអតថបទនមយៗផងែដរ។ ថវតបតែតអតថបទ រកថេនះែតងេឡងេ យ

សេ េល ចេរឿងរបសបគគលមន ក ឬកវនពនធខលនឯងផទ លកេ យ កខលម រទងេនះ ចបងកបេទេ យ

អតថនយទស នៈអបរគរឲយកតសមគ លខលះៗែដរ។

រសយេហតេនះេហយ េដមបឆលះបញច ងកដចជបញជ កចេពះអណះអ ងខងេលេនះ េសមរសម

េធវករបងហ ញនវខលម រទងេនះ េ យេយងេទ ម ចៃនអតថបទនមយៗ។

ក ពយលខតេផញថវ យេទរពះែមយរវត

េ យស ងេទ មអតថបទេនះទងមលេឃញថ េនេពលែដលបន ននវពកយេពចន សមត ឃល

របេយគ កដចជមនទកដម ែផអមែលហម ទកខរពយ េ ះ លយគរឲយរេជបរជលចតត។ េនះមននយថ

ខលម រសខនកនងអតថបទេនះ ចងឆលះបញច ងពកតវនសរពតរបសៃនគេសនហដែផអមែលហមមយគែដលធល បែត

មនអនស វរយ ងពវយេកមង រហតដលេពញវយរតវឃល តឆង យេ យកត េ ះ លយ រសយមនអនក

ទបមកេរជៀតែរជកែញកេសនហរបសអនកទងេទវ។ បែនដេទះជយងេនះកត កគេសនហមយេនះេនែតេរបរមះ

ជមនះេលរនង មនយរញរចនេ យមនគតពផលវបកេនេពលអនគតេឡយ។ ករមនបណងេរបរមះេនះ

ជេគលជហរដរងបងសរមបឈនចលដលករទទលបននវភពេជគជយេនេពលខងមខ។

ពកយកពយចេលពធដកពលេ ន តមនេពលសគត

កនងអតថបទេនះជ រគនលះបងកបេទេ យអតថនយអបរយងរជលេរជមនេចះរងសងត បសនយ

មនថកនងសមយឧតតងគេឡយ សមបែតកនងសមយបចចបបននេយងេនះក មនឥទធពលសរមប សេតឿនដល

ធរណៈជនទេទេ យមនេរសេអងែដរ។ ខលម រកនងអតថបទេនះេផត តសខនេលក ត ចមបងពរយងគ៖

១- មឲយបរសកឈលកវេងវងនងរសត េបកល ឈនរបឡកខលនចលកនងេរឿងេសន េហយេនះ

េធវឲយវនសអនដ យដលខលនឯង នងសងគមជត។ រតងេនះមនែមនមននយថឲយមនស របសេចៀស ងករ

មនទនកទនងេសន ជមយរសតេនះេទ ែតផទយេទវញេគែបរជឲយមនស របសេចះេរៀបចខលន នងេពល

េវ ឲយសមរសបេទបលអរបៃព។ ដចមនកនងលបះៃនក ពយេនះបញជ ករ ប។

ឧទហរណ៖ េហតែតរសត នឲយអរបយ ដចរតកនងភក

េបបរសផង ចងឆលងនរក កេធវវវក

ដចខញ េនះ ។

២- េគរព នងរបកនខជ បនវរទសតៃនរពះពទធ សន គេកតជត ៗសមឲយមនរពះពទធ រពះធម

ទពរ-87-

រពះសងឃេនែកបរ េដមបជមគនខលនឈនេទរកេសចកតសខ សភមងគល ចកេចៀសនវេរគះចៃរង

ឧបរទពយផងទងពង។ ជកែសដងកនងក ពយេនះ កវបនបងហ ញពករផ ង នងអធ ឋ នពជតេនះេទជត

មខ េដមបជបជមយរពះពទធ នងរពះធមដចមនបងហ ញៈ

ឧទហរណ៖ ពេរពះកេម ឥឡវទលែត ក ណក យជ

សវ ល បេទគប ឲយជបធមម សមអសេទ

ជយជទពវញញ ណ។

េទបរពះភមនទ ន យនធបតរនទ រទងអធ ឋ ន

ពេនះេទមខ ខញ សមឲយបន ជរពះពទធញញ ណ

នសតវទង យ។

ក ពយ សរេសរេហមនតមស

េនកនងអតថបទក ពយមន កវនពនធបន តរត ងេ យមន កេលៀមេឡយ គបងហ ញពអវៗ

ែដលរតងៗមនេវៀចេវរ។ េ យែឡកេនកនងអតថបទេនះវញ រពះអងគបនេរបសលបវធពេសសេដមបរេលច ន

រពះហសដរបសរទងឲយមនភពទកទញពស កអនក នគ ករេរបៀបេធៀបពជវតរបសរពះអងគេទនង

ធមមជតែដលសថតេនជវញរទង។ រពះអងគបនបងហ ញពធមមជតទង យេ យផទមេទនងជវតរបសរទង

េនេពលែដលរទងជបរបទះ។ ករេរបៀបេធៀបទងេនះមនដចជ៖

- ជវតរសេនរបសបក បក ជជវតែដលេពរេពញេទេ យភពសបបយរក យឥតមនឈប

ហចេហរេល កសដែសនធលវងេលវយ មនេសរភពេពញទ ទងករេដរេហរ ករសវះែសវងរក

ចណ ករក ងសភមងគលរគ រ ករែរសកេរចៀង សងេផត ះផតង...។

- ៃរពរពក ល វលល ភម ភមរតចធ ហចេហរជរកមដងគ េទមកេរ េលសរមសដរសសេ ភ

ៃនហវងបបផ រក យសគស គ យ យគនធពេ រ រកអបឈងយឈងប បនលបនវភពទកខរពយរបស

មនស សតវផងទងពងែដលេដរភពរបសពវនវទដឋភពទងេនះ។ កររសេនជលកខណៈធមមជត

ែបបេនះ រតែតសបបយ សបបយែលងគតខវលខវ យពទកខេ កផងទង យខសែបលកអពរទង

េចះែតជបទកខវបតត មនេចះរ ករ នដ។

េនេពលែដលរពះអងគគយគននវទដឋភពទងេនះរច លេហយ រពះអងគកយកភពសបបយរក យ

ៃនធមមជតេនះមកេរបៀបផទមជមយនងជវតរបសរពះអងគ េរពះរពះអងគជមនស ែដលកពងែតជបនវវបតត

មយដធគវបតតេសនហ។ ករបតបងេសន របសរទងេធវឲយរពះអងគកល យេទជមនស ែដលធល កកនងភពទន

រជយ តអញែតអរ តចចតតនងជវតរបសខលនែដលេកតមកេហយជបែតប ជយេនកនងជវតរហតដលថន កលច

រចែណននងធមមជត េលកសរេសរនវេទសភពធមមជតឲយលអរបេសរជងជវតរបសខលន។

ទពរ-88-

ក ពយកនលងមសមងគលៃថល

រពះអងគបន កែតងក ពយេនះេឡង េ យេរបៀបរបមនខលនឯងថជសតវកនលងែដលជសតវ

មយរបេភទចលចតតេរកបនវគនធរសៃនបបផ នន បែនតរពះអងគបនបងហ ញថកនលងដចរទងជកនលងមនពជ

មនអមបរ ជកនលងមសមងគលៃថល េរកបបបផ េហយ រតបបបផ េហយមនេ ះៃដដចជកនលងដៃទេទៀតេទ។

កនលងរទងជកនលងេ ម ះេសនហ េរកបេហយមនេនឿយ យ ឬបេភលចេចលេឡយ េរកបេហយ រតបេហយ

ចងរសេនែកបរលះសនយជវត េទះបជបបផ រះេ យលមអងេរកៀមសវតរសេពនចកេចលទង កកនលងមយេនះ

មនឃល តឃល ពបបផ េឡយ។

ក ពយ រពលងមសេអយ

កនងអតថបទក ពយេនះ បនឆលះបញច ងយងចបសពទករពះទយរបសរពះ ជសមភ រចេពះរពះែម

យរវត។ រពះអងគែតងនពនធក ពយេនះេឡងសទធបងកបេទេ យពកយេពចនែផអមែលហម ពេ ះព េលក

សរេសរនវគណសមបតត ចរយសមបតត កលនែកលបែនបនតយេនជតអងគ េរៀង លសនធយន រត ង ត។

រទងនកដលអនស វរយែដលរទងបន ងជមយរពះនង នកដលពកយេពចន សមដែដលធល ប សង

េផត ះផដងេសន អន-បង នកដលរគែដលកនលងធល បរមភសមយ នកទងយប នកទងៃថង ែសន េ ះ

េហយែសន លយៃដដរសឡនគរឲយរស ញរបសរពះនង។ េសចកតនករលករបសរពះអងគចេពះរពះែម

យរវតគម នលសេវ េឡយ មនថរដវ ែខ ៃថង គសទធែតជេពលេវ ដែផអមែលហមរបស

រពះអងគទងអស។ េនះសបញជ កឲយេឃញថ េសន របសរពះ ជសមភ រជមយរពះែមយរវតមនភពធេធង

មន ចគណនបនេឡយ។

ជសរបមកេយងេឃញថ ខលម រសខនៗៃន ន រពះហសដ រកថរបសរពះ ជសមភ រ ពតជ

អតថបទែដលេពរេពញេទេ យលកខណៈអបរ ែបបបគគល លកខណៈេ ម ះរតង េ ម ះសម រគ ភកដភព

ចេពះេសន ដែផអមែលហមរបសរទង។ ថវតបតែតអតថបទក ពយទងអស មនភគេរចនបន តរត ងព

េសចកតទកខលបករបសរពះអងគ ជមយរពះែមយរវតកេ យ ក ជ រមយ ចបញជ កឲយេឃញថ មនស

របសកមនេសន េ ម ះរតង ភកដភពែដរ។ េរកពភកដភពរបសរពះអងគ រទងកបនបងហ ញពទ ង ថ នភព

ៃននគរ ភពច ចលៃនរពះនគរ ភពរសសរតកលៃនធមមជតទង យផងែដរ។ េលសពេនះេទេទៀត

េនះរពះអងគបនចរកជ ររបកបេទេ យខលម រ អតថនយអបរមនេចះ បសនយ មនេចះរងសងត អបរ

រគបសមយកល គករេបៀតេបៀនរសខសកបនចបប ខសមរ ជក ត េធវឲយខលនឯង នងសងគមជតទងមល

វនសអនត យ។ ជពេសសេទេទៀតេនះ គករអបរឲយអនក ន អនករ វរជវឲយេចះថលងែថលងចេពះរទសតៃន

រពះពទធ សន ខណៈេពលែដលខលនរទងជតសគតេហយេនែតែណនដលកលបរតកលធ ែខមរជនន

េរកយៗេទៀត។ េនះជ រមយែដលបណដ ះ ម រតដលនរជនទេទឲយេចះពចរ ឲយបនដតដល រគបរជង

េរជយជមនសនមននងសេរមចចតតេធវអវមយ។