ALMA MATER 89

Historię antropologii na Uniwersytecie Jagiellońskim rozpo-czął profesor fi zjologii Józef Majer w 1856 roku, głosząc

wykład dla studentów Wydziału Lekarskiego. Wykłady – w wy-miarze dwóch godzin tygodniowo, nieobowiązkowe i, co warto podkreślić, prowadzone w języku polskim, były pierwszymi uni-wersyteckimi wykładami antropologii w świecie. Profesor Majer kontynuował je do roku 1873, kiedy to przejął je i prowadził do 1891 roku Izydor Kopernicki. Podjęte po śmierci Kopernickiego starania o utworzenie Katedry Antropologii zostały uwieńczone wydaniem 12 września 1908 roku dekretu i wznowieniem wykła-dów z antropologii w semestrze zimowym roku akademickiego 1908/1909. Dzięki życzliwości prof. Henryka Hoyera mogły się one odbywać w sali Zakładu Anatomii Porównawczej, a dopiero od początku listopada 1911 roku we własnym pomieszczeniu w Collegium Iuridicum przy ul. Grodzkiej 53.

W latach 1928/1929 do 1930/1931 wykładowcą antropologii był dr Ludomir Sedlaczek-Komorowski, który ćwiczenia z tego zakresu prowadził do roku 1936. Po objęciu kierownictwa Zakła-du przez Kazimierza Stołyhwę słuchaczami wykładów profesora w latach 1934–1939 byli nie tylko przyrodnicy i lekarze, ale także geografowie i studenci Studium WF. Od roku 1936 do rozpoczęcia drugiej wojny światowej wykłady dla studentów Wydziału Filo-zofi cznego równolegle prowadziła Eugenia Stołyhwo.

Po drugiej wojnie światowej wykład „antropologii ogólnej” kontynuował Kazimierz Stołyhwo, w roku 1954 przejęła go Eu-genia Stołyhwo, a następnie, w roku 1965, Bronisław Jasicki. Po przejściu profesora na emeryturę w roku 1976 przez kolejne sześć lat wykład prowadził Paweł Sikora. Najdłużej, bo od roku 1982 do dziś, ten wiodący dla Zakładu przedmiot jest wykładany przez Krzysztofa Kaczanowskiego. W bieżącym roku część wykładów przejął Henryk Głąb.

Wykład z antropologii ogólnej jest obowiązkowy tylko dla studentów wykonujących pracę magisterską w Zakładzie Antro-pologii, ale cieszy się ogromnym zainteresowaniem wśród po-zostałych studentów biologii, innych kierunków przyrodniczych, a także kierunków humanistycznych – fi lozofi i i psychologii. Corocznie uczęszcza nań około 150 do 200 osób. W latach 60. kurs antropologii został wprowadzony do kanonu zajęć obowiązko-wych dla studentów archeologii i był prowadzony najpierw przez Pawła Sikorę, a następnie przez Krzysztofa Kaczanowskiego. Od roku 1978 wykład dla archeologów prowadzi Elżbieta Haduch. W latach 70. uczestnikami zajęć z antropologii byli też studenci etnografi i.

Wykładem obowiązkowym dla studentów biologii i kierunków pokrewnych (obecnie biologii i geologii, specjalność ochrona przyrody, i studiów biologiczno-geografi cznych) była zawsze anatomia człowieka, wykładana przez Eugenię Stołyhwową,

DZIAŁALNOŚĆ DYDAKTYCZNA ZAKŁADU ANTROPOLOGII UJ

później przez Pawła Sikorę, a obecnie przez Halinę Wojciechow-ską i Elżbietę Haduch. Zainteresowani antropologią realizują ten przedmiot w rozszerzonej formie.

Tradycyjnie, od wielu lat pracownicy Zakładu: Bronisław Jasicki, Krzysztof Kaczanowski, a ostatnio Krzysztof Szostek (wspólnie z pracownikami Instytutu Nauk o Środowisku), pro-wadzą kurs statystyki.

W latach 70. i 80. Paweł Sikora oraz pracownicy Zakładu Barbara Mayer i Jan Schmager prowadzili zajęcia z biomedycz-nych podstaw rozwoju i wychowania dla studentów różnych specjalności kierunku pedagogika. Zbliżony zakres tematyczny ma kurs biologicznych postaw zachowania – koordynowany przez Krzysztofa Kaczanowskiego, a adresowany do studentów psychologii stosowanej na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej.

Profesor Kaczanowski wykładał również ontogenezę dla studentów specjalizujących się w psychologii rozwojowej oraz antropologię dla fi lozofów, a także statystykę dla studium dokto-ranckiego z psychologii. Przez wiele lat dużym zainteresowaniem cieszył się, nawiązujący do tradycji sprzed 150 lat, kurs antropolo-gii dla studentów Wydziału Lekarskiego Collegium Medicum UJ (wcześniej Akademii Medycznej) prowadzony przez Krzysztofa Kaczanowskiego i współpracowników.

Od roku 2008 na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi urucho-miony został nowy kierunek studiów: neurobiologia, w programie którego znajdzie się prowadzony przez Elżbietę Haduch kurs anatomii człowieka, a przez Krzysztofa Szostka kurs statystyki.

Profesor Kaczanowski i pracownicy Zakładu zawsze z zaan-gażowaniem włączali się w działalność popularyzującą repre-zentowaną przez nich dziedzinę wiedzy, uczestnicząc w wykła-dach dla studentów Uniwersytetu III Wieku oraz Uniwersytetu Otwartego.

Na szczególną uwagę zasługuje kształcenie w zakresie antro-pologii. W latach 1965 do 1977 w ramach studiów na kierunku biologia realizowany był program specjalizacji obejmujący kursy przedmiotowe, w tym również program anatomii człowieka w wy-miarze analogicznym jak dla studentów Akademii Medycznej, oraz pracownię specjalistyczną i seminaria. Zaliczenie tych zajęć i wykonanie pracy magisterskiej upoważniało do uzyskania tytułu magistra biologii w zakresie antropologii. Po reformie programu studiów biologicznych pracownicy Zakładu Antropologii pod kierunkiem Krzysztofa Kaczanowskiego opracowali blok przed-miotowy obejmujący kanon kursów koniecznych do zaliczenia dla wykonania pracy magisterskiej z zakresu antropologii. Złożyły się nań: antropologia ogólna (Krzysztof Kaczanowski), embriologia człowieka (Jan Schmager), fi logeneza człowieka (Elżbieta Ha-duch), genetyka człowieka (Jan Schmager, Krzysztof Kaczanow-

KURS

Y

SCHOLARIS

90 ALMA MATER

ski), ontogeneza człowieka (Barbara Mayer), antropotaksonomia, antropogeografi a i antroposerologia (Krzysztof Kaczanowski, Elżbieta Haduch, Stanisław Zaremba), antropologiczno-archeo-logiczne metody badań terenowych (Krzysztof Kaczanowski), prymatologia (Henryk Głąb), archeologia (Bolesław Ginter) i etnografi a oraz pracownie specjalistyczne z zakresu wszystkich metod badawczych stosowanych w antropologii i seminaria. Od roku 2000 studenci biologii mogą ponownie wybrać blok specjalizacyjny, którego zaliczenie umożliwia wpis do dyplomu ukończenia studiów. Treści kursów wprowadzonych do kanonu są w miarę postępu badań naukowych ustawicznie aktualizowane, a zakres tematyczny znacznie poszerzony. Zgodnie z nowymi standardami kształcenia oraz nowym programem specjalizacji konieczne jest zaliczenia następujących przedmiotów: anatomia porównawcza kręgowców, antropologia ogólna, antropologiczno--archeologiczne badania terenowe, bioarcheologia, embriologia człowieka, fi logeneza człowieka, genetyka człowieka, genetyka zwierząt, ontogeneza człowieka, prymatologia z elementami ana-tomii porównawczej, anatomia człowieka – wybrane zagadnienia, zróżnicowanie człowieka współczesnego, archeologia – perspek-tywa ekologiczna, etnografi a i etnologia, socjobiologia, odży-wianie i biochemiczne mechanizmy kontroli masy ciała, ocena zapotrzebowania energetycznego i stanu odżywienia – practicum. Alternatywnie, zamiast ostatnich dwóch kursów, można zaliczyć psychologię rozwojową.

Kursy te są również dostępne dla wszystkich studentów Wy-działu Biologii i Nauk o Ziemi i innych wydziałów Uniwersytetu Jagiellońskiego jako zajęcia fakultatywne. Cieszą się dużym zainteresowaniem i znaczną frekwencją.

Krzysztof Kaczanowski, Elżbieta Haduch

KURSY OBECNIE PROWADZONE PRZEZ PRACOWNIKÓW ZAKŁADU ANTROPOLOGII: Anatomia człowiekaprowadzący: dr hab. Elżbieta Haduch, dr Halina Wojciechowska

Anatomia człowieka – wybrane zagadnienia prowadzący: dr Anita Szczepanek

Antropologia ogólna prowadzący: prof. Krzysztof Kaczanowski, dr hab. Henryk Głąb

Antropologiczno-archeologiczne badania terenowe – metodykaprowadzący: prof. Krzysztof Kaczanowski

Bioarcheologiaprowadzący: dr hab. Krzysztof Szostek

Embriologia człowiekaprowadzący: dr Jan Schmager

Filogeneza człowiekaprowadzący: dr hab. Elżbieta Haduch

Genetyka człowiekaprowadzący: dr Jan Schmager, prof. Krzysztof Kaczanowski

Ontogeneza człowieka prowadzący: prof. Krzysztof Kaczanowski, dr Iwona Wronka

Prymatologia z elementami anatomii porównawczejprowadzący: dr hab. Henryk Głąb

Statystykaprowadzący: dr hab. Krzysztof Szostek

Zróżnicowanie człowieka współczesnegoprowadzący: dr hab. Elżbieta Haduch

BO NIE, I JUŻ!!!W latach 80. XX wieku wielokrotnie miałem okazję brać udział w egzaminach wstępnych na kierunek psychologia Wydziału Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kandydaci pisali egzamin z języka polskiego i języka obcego. Po uzyskaniu pozytywnej oceny dopuszczani byli do egzaminu ustnego z języka polskie-go oraz dwóch przedmiotów do wyboru: historii lub biologii. Na egzaminach ustnych pytałem z biologii. Kandydatów na psychologię było zawsze bardzo dużo; mniej więcej połowa z nich wybierała biologię. Pytaliśmy więc od rana do wieczora, także w soboty i niedziele. Zdający losował dwa pytania. Jeden z egzaminów pamiętam bardzo dokładnie. Kandydatka bardzo dobrze napisała wypracowanie z języka polskiego i języka obcego. Świetnie odpowiedziała na zadane przez egzaminującą koleżankę pytania z języka polskiego. Przyszła kolej na biologię. Po wylosowaniu pytań zauważyłem u zdającej wyraźne oznaki zdenerwowania. Na pierwsze pytanie dotyczące pasożytów układu pokarmowego człowieka od-powiedziała bardzo dobrze. Drugie dotyczyło budowy układu krwionośnego u ryb. Kandydatka, mocno skonfundowana, powiedziała, że nie będzie odpowiadać na to pytanie. Zapytałem dlaczego. Odpowie-działa stanowczo: Bo nie, i już!!!Zorientowałem się, że przy takiej determinacji kandydatki nie ma czasu na dyskusję. – Dobrze – powiedzia-łem. – Gotów jestem pójść na kompromis. Za karę wylosuje Pani jeszcze dwa dodatkowe pytania. Zgodziła się natychmiast i odpowiedziała na nie znakomicie. Kiedy opuściła salę egzaminacyjną, spojrzeliśmy do jej teczki osobowej. Ta bardzo inteligentna dziewczyna pochodziła z Kołobrzegu, a jej mama pracowa-ła w... smażalni ryb. Zrozumieliśmy. Wszyscy członkowie komisji egzaminacyjnej wybuchli szczerym, autentycznym śmiechem. Z tego, co pamiętam, dostała się na psychologię bez żadnych problemów. Jej późniejszych losów już nie śledziłem.

HG