٠

كشاورزي

هاي گرمسيري كشور

61355-16خرمشهر، ص پ

هاي گرمســيري كشـور

2423410- 0611

dptfrii@yahoo.com

دستورالعمل فني

در نخلستان .Scolia sp ارازيتوئيدپ زنبورحفاظت از

مسعود لطيفيان: تهيه كننده

هاي گرمسيري كشور تحقيقات خرما و ميوهه سسؤمعضو هيئت علمي

93/نخل/ 453: نشريه شماره

1393

جمهوري اسلامي ايران

وزارت جهادكشــــــاورزي

كشاورزي و ترويج آموزش ،سازمان تحقيقات

هاي گرمسيري كشور مؤسسة تحقيقات خرما و ميوه

خرمشهر، ص پ -اهواز جادة ساحلي 10اهواز كيلومتر : نشاني ناشر

هاي گرمســيري كشـور مؤســسة تحقيـقـات خرما و ميـوه

2423410 – 3410: دورنگار 0611 - 2423221 -2: تلفن

dptfrii@yahoo.com: پست الكترونيك

http://khorma.areo.ir: وبگاه

١

:دستورالعمل فنيشناسنامه

در نخلستان .Scolia spوئيديتزنبور پارازحفاظت از : دستورالعمل فنيوان عن

مسعود لطيفيان: ام و نام خانوادگي نگارندهن

93/نخل/453: ماره نشريهش

زادهمجيد اماني و يداله خواجه :ام و نام خانوادگي ويراستارانن

اي گرمسيري كشوره قيقات خرما و ميوهتحسسه مو :اشرن

نسخه 15 ):تيراژ(مارگان ش

1393 :اريخ انتشارت

٢

فهرست مطالب

صفحه عنوان

3 مقدمه

3 مناطق انتشار

4 شكل شناسي

5 زيست شناسي

8 سوابق كاربرد در كنترل بيولوژيك

9 اصول حفاظت از زنبور پارازيتوئيد

9 ها كشجلوگيري از كاربرد هوايي آفت

9 خوار خرماسموم در كنترل آفات چوبمكاربرد طعمه

10 هاي گرانول خاك كاربرد كاربرد فرمولاسيون

10 اطراف نخلستانهاي گياهي در داخل يا مديريت تنوع گونه

10 عدم شخم نخلستان در زمان اوج فعاليت

11 دار بايد بداندنخلچه كه يك آن

12 مورد استفاده منابع

٣

مقدمه

لارو . اند در جهان شناخته شده Scoliidaeگونه از خانواده 300حدود

اين زنبورها از جمله عوامل مهم كنترل بيولوژيك بوده كه در كنترل آفات

يك . اند ها كارايي خوبي نشان داده خطرناك از جمله لارو انواع سوسك

به عنوان پارازيتوئيد خارجي سوسك Scoliaگونه از اين خانواده از جنس

هاي ايران فعال در شرايط نخلستان Oryctes elegansنام ه شاخدار خرما ب

حشرات كامل اين پارازيتوئيد نيز شكارگر بوده و براي تكميل . باشد مي

داشته و از تأثيرنياز به گرده گل دارند و لذا در گرده افشاني گياهان ،تغذيه

و قبيله Scoliinaeاين گونه از زيرخانواده . باشند اين جهت مفيد مي

Scoliini دباش مي.

مناطق انتشار

اين زنبور پارازيتوئيد در بسياري از مناطق آسيا از جمله در خاورميانه و

. در دامنه پراكنش نخيلات گزارش شده است

٤

شكل شناسي

حشرات كامل اين زنبور اغلب داراي رنگ تيره، متاليك، اندازه بزرگ،

هاي قسمتهاي زرد رنگي روي در روي بدن داراي موهاي زياد بوده و لكه

متر ميلي 25تا 20حشرات كامل حدود . شود ها ديده ميمختلف بدن آن

. )1شكل ( طول دارند

.Scolia spكامل زنبور ه حشر -1شكل

٥

زيست شناسي

كاري فعال سال در مناطق نخلطول همهحشرات كامل اين زنبور در

. استهاي خرداد تا مرداد ماه ها در طي ماهاما اوج فعاليت آن. باشد مي

براي پيدا كردن لاروهاي ،حشرات كامل اين زنبور اغلب در ارتفاع كم

نزديك سطح و ساير لاروهاي اسكارابيدها Oryctesشاخدارسوسك

. كنند پرواز ميخاك

كه پس از اين. اين زنبورها توانايي تشخيص لارو را در زير خاك دارند

حفر تونل درون به لاروي توسط زنبور كشف شد، بلافاصله زنبور شروع

كه زنبور از طريق پس از اين. كند خاك براي دستيابي به لارو ميزبان مي

. كند را فلج و بي تحرك ميآن خود تونل به لارو دست يافت، ابتدا با نيش

اين چنين ولي ؛در ابتدا به نظر مي رسد كه لارو ميزبان كشته شده است

در طي مدتي كه . حركت و تغذيه كند دتوان نبوده و پس از يك روز مي

را روي خود هاي تحرك است، زنبور پارازيتوئيد ماده تخملارو ميزبان بي

در اين شرايط. )2شكل ( دهد قرار ميميزبان بند سوم قفسه سينه لارو

٦

ار تغذيه ك شاخدسلاروهاي زنبور پس از تفريخ از تخم از بدن لارو سو

لارو ميزبان به عنوان يك منبع غذايي تازه براي لارو .)3شكل (كنند مي

د و از گيرميقرار بدن لارو ميزبان روي سطحلارو زنبور زنبور بوده و

.كندتغذيه ميآن محتويات داخل بدن

ريزي روي لارو ميزبانزنبور ماده در حال فلج كردن و تخم -2شكل

ماند لارو سوسك شاخدار زنده باقي نمي فعاليت پارازيتي، در پايان دوره

از Scoliaبنابراين زنبور . شود تلف مي پازايتوئيد و در اثر فعاليت لارو زنبور

٧

حشرات كامل . باشد دشمنان طبيعي بسيار مهم سوسك شاخدار خرما مي

گذاري نياز به شهد و براي تكميل دوره زندگي و تخم Scoliaزنبورهاي

. گرده گل دارند

لارو زنبور پارازيتوئيد روي لارو اسكارابيد ميزبان -3شكل

اين ،باشد ها ميزمان با اوج فعاليت آنهاي گرم تابستان كه هم در ماه

كنند و در طي شب به زنبورها روز را در سطح گياهان در سايه سپري مي

حفر تونل را انجام و جستجو ات دنبال لاروهاي سوسك شاخدار عملي

٨

باره افزايش ها به يكرسد كه جمعيت آن گاهي اوقات به نظر مي. دهند مي

باشد كه همزمان نرها در گيري مي اين موضوع به خاطر پرواز جفت. يابد مي

باعث )8(يك ناحيه متمركز شده و با پرواز به صورت عدد هشت انگليسي

تر گيري زنبورهاي ماده بيش پس از جفت. گردند جلب زنبورهاي ماده مي

وقت خود را صرف حفر تونل و پيدا كردن لاروهاي سوسك شاخدار

.كنند مي

سوابق كاربرد در كنترل بيولوژيك

در مناطق مختلف جهان براي كنترل Scoliaهاي مختلف جنس گونه

هاي اسكارابيد در مرحله لاروي بيولوژيك انواع آفات مهم از سوسك

توان به كنترل بيولوژيك اند كه از آن جمله مي مورد استفاده قرار گرفته

Popillia japonicaو سوسك ژاپني Cotinia sitidaهاي سبز سوسك

نقشي كه در گرده افشاني طبيعي دارند نيز لحاظاين زنبورها به . اشاره نمود

برخي از . لوژيك از اين جهت نيز مفيد هستندمفيد بوده و در كنار كنترل بيو

٩

موارد حمله و گزش انسان نيز گزارش شده است كه خطر زيادي براي

. دارندنسلامت انسان

اصول حفاظت از زنبور پارازيتوئيد

ها جلوگيري از كاربرد هوايي آفت كش - 1

ها بر عليه حشرات كامل سوسك كش در برخي منابع كاربرد آفت

خرما در زمان اوج فعاليت اين زنبور توصيه شده است كه اكيداًشاخدار

،ي در كنترل سوسك شاخدار خرما نداردتأثيركه ممنوع بوده و ضمن اين

در فعاليت جمعيت اين زنبور و ساير انواع حشرات مفيد در داخل نخلستان

پاشي هوايي براي كنترل آفات مهم، سمعلاوه بر اين .منفي دارد تأثيرنيز

خوار و كنه تارتن خرما نيز داراي اثرات سوء شديدي خرما نظير كرم ميوه

. بر فعاليت اين حشره مفيد است

خوار خرما سموم در كنترل آفات چوبمكاربرد طعمه -2

سموم همراه با سموم كم خطر نظير عوامل بيمارگر از مكاربرد طعمه

كش از اثرات منفي سموم آفت Metarhizium anisopliaeجمله قارچ

١٠

روي زنبورهاي مفيد كاسته و كارايي بالاتري در كنترل آفات چوبخوار

. خرما دارد

هاي گرانول خاك كاربرد كاربرد فرمولاسيون -3

چه عمليات كنترل لاروهاي سوسك شاخدار خرما يا موريانه خرما چنان

از آسيب جهت جلوگيري، شود از طريق سموم خاك كاربرد انجام مي

ها به اين زنبور بهتر است از سموم كم خطر و با فرمولاسيون گرانولي آن

. استفاده گردد

هاي گياهي در داخل يا اطراف نخلستان مديريت تنوع گونه -4

جا كه حشرات كامل اين زنبور براي تكميل دوره زندگي و از آن

كاشت گياهان ، ياهان دارندگذاري نياز به تغذيه از شهد و گرده گتخم

دار كه داراي گرده مناسب هستند در اطراف نخلستان، منابع شهددار و گل

. كند غذايي مناسب براي افزايش كارايي اين زنبورها را فراهم مي

عدم شخم نخلستان در زمان اوج فعاليت -5

شخم نخلستان در زمان اوج فعاليت اين زنبور در تابستان نه تنها از

طريق ايجاد گرد و غبار در افزايش خسارت آفات از جمله كنه تارتن و

١١

بلكه با از بين بردن ؛است مؤثرترشيدگي و پوسيدگي ميوه يهابيماري

هاي بعد به شدت ها را در نسلهاي فعاليت اين زنبورها، جمعيت آن تونل

. دهد كاهش مي

چه كه يك نخلدار بايد بداندآن

در Sphecidaeو Vespidaeاگرچه برخي از زنبورهاي خانواده -1

ولي همه زنبورهاي فعال ؛زا هستند مرحله برداشت ميوه خسارت

. مشابه مضر نيستند

هاي كنترل ميكروبي استفاده از در كنار روش Scoliaزنبورهاي -2

ترين روش كنترل سوسك شاخدار مؤثر M. anisopliaeقارچ

. باشند خرما مي

هاي خاص نظير گرانول و طعمه استفاده از فرمولاسيون و روش -3

مؤثرسموم در حفظ جمعيت زنبورهاي مفيد در نخلستان بسيار م

. است

هاي مديريت نخلستان از جمله شخم و ايجاد بادشكن تنظيم برنامه -4

مين كند به كنترل آفات اي كه بقاي زنبورهاي مفيد را تض به گونه

.كند خوار كمك ميچوب

١٢

مورد استفاده منابع

Arnett Jr RH. 2000. American Insects: A Handbook of the

Insects of America North of Mexico. CRC Press. Boca Raton.

1003 pp.

Brandenberg, R., J. Basker. 2000. "North Carolina State

University" (On-line). Ornamentals and Turf. Accessed

November 11, 2007 at

http://www.ces.ncsu.edu/depts/ent/notes/O&T/lawn/note12/not

e12.html.

Flanders, K., P. Cobb. 2000. "Alabama Cooperative Extension

Program" (On-line). Biology and Control of the Green June

Beetle. Accessed November 11, 2007 at

http://www.aces.edu/pubs/docs/A/ANR-0991/.

Gordh, G., D. Headrick. 2001. A Dictionary of Entomology.

United Kingdom: Biddles Ltd, Guildford and King's Lynn.

Grissell, E. 2007. "University of Florida IFAS Extension" (On-

line). Scoliid Wasps. Accessed November 11, 2007 at

http://entnemdept.ifas.ufl.edu/creatures/misc/wasps/scoliid_wa

sps.htm.

Malinoski, M. 1990. "Maryland Cooperative Extension" (On-

line pdf). Accessed November 11, 2007 at

http://www.hgic.umd.edu/_media/documents/hg104_000.pdf

Spradbery JP. 1973. Wasps. An Account of the Biology and

Natural History of Solitary and Social Wasps. University of

Washington Press, Seattle. 408 pp.