İÇSEL ÖLÇEK EKONOMİLERİ, FARKLI PİYASA YAPILARI VE DIŞ TİCARETPİYASA YAPILARI VE DIŞ TİCARET

Bu sunum, büyük ölçüdeKrugman, Paul, Maurice Obstfeld ve Marc Melitz, (2012), International Economics: Theory and Policy , 9/E,

Pearson kitabının 8. Bölümünden Türkçe’ye çevrilerek hazırlanmıştır.

1

Giriş� Ölçek ekonomileri, büyük firmaların küçük firmalara kıyasla

maliyet avantajına sahip olması durumunda ortaya çıkmakta veendüstrinin eksik rekabetçi bir piyasa yapısı sergilemesine nedenolmaktadır.

� İçsel ölçek ekonomilerinin varlığı durumunda üretim düzeyiarttıkça ortalama maliyetler düşmektedir. Tam rekabetçi şartlaraltında firmaların ürettiği mal ve hizmetlerin fiyatı marjinalmaliyetlerine eşitlenecektir. Dolayısıyla, aynı zamanda içselölçek ekonomilerinin geçerli olduğu bir durumda firmalarçıktının başlangıç birimlerinin üretiminden kaynaklanan yüksekmaliyetleri karşılamakta zorlanacaklardır. Başka bir deyişle, tamrekabetçi şartlar bu firmaların piyasadan çekilmelerine yolaçacaktır.

2

Eksik Rekabet Teorisi� Eksik rekabet şartlarında firmalar ürettikleri malların

fiyatlarını etkileyebildiklerinin ve daha fazla malsatabilmek için fiyatı düşürmek zorunda olduklarınınfarkındadırlar.farkındadırlar.

� Böyle bir durum, belirli bir malın az sayıda büyük üreticisiolduğunda ya da her bir firma farklılaştırılmış mallarürettiğinde ortaya çıkmaktadır. Her bir firma kendisinikendi ürünü üzerinde fiyat yapıcı olarak görmektedir.

3

Monopol (Tekel)� Monopol endüstride tek bir firmanın faaliyet gösterdiği;

oligopol ise endüstride az sayıda firmanın faaliyetgösterdiği piyasa yapılarıdır.

� Bu endüstrilerde marjinal gelir, birim fiyattan düşüktür.

� Bir firma daha fazla satış yapmak için sadece satacağı ilavebirimlerin değil, tüm birimlerin fiyatlarını düşürmek zorundadır.

� Bu nedenle marjinal gelir fonksiyonu, talep fonksiyonunun altındayer almaktadır.

4

Şekil 1: Monopolde Fiyatlama ve Üretim Kararları

5

Monopolcü (Tekelci) Rekabet� Monopolcü rekabet şu varsayımların geçerli

olduğu bir eksik rekabet endüstrisi modelidir:

1. Her bir firma kendi ürününü farklılaştırabilir,

2. Her bir firma rakiplerinin uyguladığı fiyatı veri kabuleder.

6

Endüstri İçi Ticaretin Önemi� Endüstri İçi Ticaret benzer malların karşılıklı ticaretini

açıklamaktadır. Bu ticaret yapısı, ticaretten kazançlarıartıracak iki yeni kanal ortaya çıkarmaktadır:

� Daha düşük fiyatlardan tüketim çeşitliliği,� Daha düşük fiyatlardan tüketim çeşitliliği,

� Firmaların üretim güçlerini birleştirerek ölçekekonomilerinden yararlanmaları.

� Küçük ülkeler, büyük ülkelere kıyasla entegrasyondandaha fazla kazanç elde edebilmektedirler.

7

� Dünya ticaretinin yaklaşık olarak %25-50’si endüstri içiticaret yapısı sergilemektedir.

� Burada en dikkat çeken noktalardan birisi de gelişmiş ve� Burada en dikkat çeken noktalardan birisi de gelişmiş vesanayileşmiş ülkelerin mamul mal ticaretidir ki bu ticaretdünya ticaretinin büyük bir kısmını oluşturmaktadır.

� Örneğin ABD’de nispi olarak daha fazla nitelikli emek,teknoloji ve fiziksel sermaye gerektiren ilaç, kimya ve özelmakineler gibi endüstriler endüstri içi ticaret yapısıgöstermektedir.

8

Tablo 1: ABD Endüstrilerinin Endüsti İçi Ticaret Endeksi, 2009

9

Ticaretin Maliyeti ve İhracat Kararı� Pek çok ABD firması ihracat faaliyeti yapmamaktadır. 2002’de

ABD’deki imalat firmalarının sadece % 18’i yurt dışına satış yaptığınırapor etmiştir. Üretimlerinin büyük bir kısmını ihraç edenendüstrilerde bile, kimya, makine, elektronik ve ulaştırma gibi, %40’tan daha az oranda firma ihracat faaliyetini raporlamıştır.40’tan daha az oranda firma ihracat faaliyetini raporlamıştır.

� Ticaret maliyetlerinin ticareti azaltmasının ana nedeni, ülke dışındakitüketicilere satış yapmak isteyen firma sayısını önemli ölçüdedüşürmesidir. Ticaret maliyetleri yurt dışına satış yapan firmalarınihracat hacimlerini düşürmektedir.

10

Tablo 2: ABD’de İhracat Satışı Rapor Eden FirmalarınEndüstriye Oranı, 2002

11

Damping� Damping bir fiyat farklılaştırmasıdır.

� Damping, bir malın dış piyasalarda iç piyasadan dahadüşük bir fiyattan satılmasıdır.düşük bir fiyattan satılmasıdır.

� Bir malın ihraç fiyatı üretim maliyetinin altındaysa dadamping olarak tanımlanır.

� GATT Md.VI, Bir malın ithalatçı ülke piyasasında “normalfiyatı” nın altında satılması…

12

� Sürekli damping

� Geçici damping

� Yıkıcı damping

� Konjonktürel damping

� Sübvansiyon dampingi

� Sosyal damping

� Eko-damping

13

� Dampingin başarılı olması için iki koşul gerekir:

� İç ve dış piyasalar birbirinden ayrılmış olmalıdır.

Malın farklı piyasalardaki fiyat talep elastikiyetlerinin

14

� Malın farklı piyasalardaki fiyat talep elastikiyetlerininfarklı olması gerekir.

� Dampinge müdahale edilmeli mi?

� Tüketiciye etkisi

� Yurt içi üreticiye etkisi

Hakkaniyetli ticaret (Bir haksız rekabet unsuru olarak

15

� Hakkaniyetli ticaret (Bir haksız rekabet unsuru olarak damping)

Price İç Piyasa Price Dış Piyasa

PDomestic

Fiyat farklılaştırması ve damping

Quantity

MC

Quantity

MC

QDomestic QExport

PExport

MR MRDDomestic

DForeign

16

KARTEL� Kartel, üreticilerin fiyat, piyasa paylaşımı, teknoloji

transferi vb. konularda kendi aralarında açıkça veresmen veya gizlice yaptıkları anlaşmalardır.

� Kartellerin Sakıncaları:

17

� Kartellerin Sakıncaları:� Tüketicilerin sömürülmesi,� Eksik kapasite kullanımı,� AR-GE çalışmalarının yapılmaması,� Dış piyasaya açılmak istememe,� Ucuza üretilen malların karşılaştırmalı üstünlüklerinin

giderilmesi,� Rantların doğması.

� Kartellerin Olası Yararları:

� Teknik bilgi alışverişine olanak sağlama,

Malların standartlaşması,

18

� Malların standartlaşması,

� Reklam masraflarından tasarruf,

� Politik gerginliklerin önlenmesi,

� Faktör israfının ve piyasa dalgalanmalarının önlenmesi.

Chamberlin ModeliH.Chamberlin,The Theory of Monopolistic Competition,1933

P

APk

19

0 q

Dk

MRk

MCk

qk

MCk E

MC1 MC2MC3

q1 q2 q3

Kartellerin Başarı Şartları� R. Caves (1977)’e göre kartellerin başarı şartları şöyle

sıralanabilir:

� Talep elastikiyeti düşük olmalıdır,

20

� Talep elastikiyeti düşük olmalıdır,

� Firmalar kartele girmekte istekli olmalıdır,

� Potansiyel satıcılar olmamalıdır,

� Alıcıların örgütlenme olanağı olmamalıdır,

� Mal homojen olmalıdır,

� Üyeler kartele sadakatle bağlı kalmalıdır.

Çok Uluslu Şirketler ve Dış Kaynak Kullanımı

� Doğrudan yabancı yatırımlar veya DYY (FDI) birfirmanın başka bir ülkede doğrudan kontrol veyasahiplik şeklinde firmalara sahip olması biçimindekiyatırımları anlamına gelmektedir.

� Eğer bir yabancı firma diğer bir kuruluşun en az %10’una sahipse iki firma da uluslararası şirket olaraksınıflandırılmaktadır. % 10 ve üzeri sahiplik doğrudankontrol olarak değerlendirilmektedir.

21

� Greenfield (yeşil alan) DYY bir şirketin yurt dışındayeni bir üretim tesisi kurması durumudur.

� Brownfield (kahverengi veya boz) DYY (veya sınır ötesi� Brownfield (kahverengi veya boz) DYY (veya sınır ötesievlilikler ve edinimler) bir firmanın yabancı birfirmanın kontrolünü ele geçirecek şekilde hisselerinisatın alması ile ortaya çıkmaktadır.

22

� DYY girişlerinin en büyük kısmı gelişmiş ülkelereyönelmiştir. Bu ekonomilere yönelik doğrudan yabancıyatırımlar oldukça dalgalı bir seyir izlemektedir.

� Gelişmekte olan ve yükselen ekonomilere yönelik DYY� Gelişmekte olan ve yükselen ekonomilere yönelik DYYgirişlerinin payında ise istikrarlı bir artışgözlenmektedir.

23

Şekil 2: Doğrudan Yabancı Yatırım Girişleri, 1980-2009

24

� DYY’nın iki temel türü:

� Yatay DYY bağlı şirketin üretim sürecini dünyanın başka biryerinde kopyalaması

� Dikey DYY üretim zincirinin kırılması ve üretim süreçlerinin bağlışirketin bulunduğu yere kaydırılması

� Dikey DYY temelde ülkeler arasındaki üretim maliyeti farklılıklarıtarafından yönlendirilmektedir. Gelişmekte olan ülkelere yönelik DYYhareketleri daha çok bu türdendir.

25

� Gelişmiş ülkeler arasındaki sermaye akımları yatayDYY özelliği göstermektedir.

� Bu türden DYY kararlarında ticaret ve ulaştırma maliyetleri,üretim maliyetleri farkından daha önemli bir rolüretim maliyetleri farkından daha önemli bir roloynamaktadır.

26

Şekil 3: Gelişmiş Ülkelerden Çıkan Doğrudan YabancıYatırımlar, 2007-2009

Source: UNCTAD, World Investment Report, 2010.

27

Referans� KRUGMAN, Paul, Maurice OBSTFELD ve Marc MELITZ,

(2012), International Economics: Theory and Policy , 9/E,Pearson.

� ACAR, Sadık, (2004), Uluslararası Reel Ticaret: Teori,� ACAR, Sadık, (2004), Uluslararası Reel Ticaret: Teori,Politika, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir.

� SEYMEN, Dilek, (2002), “Dış Ticarette Yeni KorumacıEğilimler ve Türk Dış Ticareti AçısındanDeğerlendirilmesi”, (Dan. Prof. Dr. Sadık Acar), DokuzEylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 4,Sayı: 4, Yıl: Ekim-Aralık 2002.

28