server tanilli - uygarlık tarihi-sürüm 2

7/23/2019 Server Tanilli - Uygarlk Tarihi-srm 2

1/786

SERVERTANLLUYGARLIK

TARH


2/786

Server Tardlli


3/786

UygarlkTarihi

alkm\


4/786

Uygarlk Tarihi / Server Tanilii

ALKIM / 148 Tarih-12

1. bask: 1981

11-21 bask: (1999-2!": A#a$ %a&nlar

Ki'a )#i'*r+: Ali ,erk'a&Kaak ve Tasar$: )rbil Kar

Kaak res$i: 0r3Zapataclar

5 Alk$ %a&nevi 26IS,7: 9!-992-44-1

22. ,ask: Mar' 26 (1. a#e'"2. ,ask: )ki$ 26 (! a#e'"

,ask: ALA nin' ,as$ San. ve Tie. A.;

I la#$k& As'all (.nl alk niCiCa, $' ll / /???.alki$.3in11
http://www.apa.mm.tr/http://www.apa.mm.tr/http://www.alkim.coin/http://www.alkim.coin/http://www.alkim.coin/http://www.alkim.coin/http://www.apa.mm.tr/


5/786

indekiler

n!"GR#

UYGARLIK NE $E%EKTR&I

'ATI $(NYASI

I 'ATI UYGARLI)ININKAYNAKLARI Eki Y*nan+n,iraR-na+n, ,ira Hri.iyanlk(Okumu paralar:/. Bun/,A.B. Schwarz, F.

Clalla/e)II 'ATI UYGARLI)ININ $/)U#UDe#alE/0FGH

Kilie ve /r.aa0daki r-l1Ken.lerin *yan23 4*r5*va"inin d-0*2*(Okuma paralan: B. Vanar,/. Bun/, Z.!"#en$)

III 'ATI UYGARLI)ININY(KSEL# 6789: 7;9 ve 7


6/786

19. y1"yln k1l.1rel .a4l-* *kuna paralan:A4. Sanca, S. +.zer$m,-. At/. 0et/$au l.a#u&&e, C. 1apan)


7/786

V A)$A# 'ATI UYGARLI)IJ 67='ATI AVRUA 7F7S-yal ve ik.iadi ya2a, 7F7Siyaal ya2a, 7FDK1l.1rel ya2a, 7F"rk4e@$e e6emen &nMar, zellkle N@l

4llarla eraer, 6enlern u4anma&n &tem4'rlar$.4le 'l$u8u n $e, $aha l&e$en aIla4arak, 6zlernnn"ne r H$uman per$e& ekp, n$e 4aIa$klara8a #e t'pluma 4aanclaItr4'rlar$ 'nlar.


11/786

1

1

Otur$um, u kta 4az$m en $e.'8ru&u, umma$8m r l64le karIlan$

4az$klarm.Ama arka&n$an 48nla tepk $e ka6el$:

4ar6lanmalar, kurIunlanmalarR zetle, aclar,6z4aIlar...

zunca r te$a#$en &'nra 4ur$a $n"nce, 46arlk>arE h@@ a&mak &te$ler. "rk4e@$e pek "4"k $e8Iklkler 'l$uR


12/786

1

2

'kurlar, u $e8Iklklern Er akmaE 6"ncell8n4aIa$klarn$an, 'nlar$an na&l 'l&a haer$ar$rlar. S'nEra, ktan r temel k"lt"r kta 'lma&, ara$ak u'Ilu8un r l"$e $'l$urulma&n$a 4ar$mc 'lacaktrkan&n$a4m. Br &4le4ece8m $e Iu: Bu ara$a, en $e$e8Itm elette. -taptak az $"I"ncelerle u6"n&a#un$uklarm ara&n$a Ekm n'ktalar$aEJarkllklar #ar.T@$en u 4ana 4a4nlarm zlemI r 'kur, 'nlar $a6rmekte 6lk ekme4ecektr.

=nan4'rum, en$en 'k $aha uzman kIler, uk'nu$a, leE rk 4llar$a kuIku&uz 'k $aha 6"zel Ie4lerk'4acaklar$r 'rta4a. Ama Iu HlkelH m4le $e 'l&a,u ktaptan, 'kurlarmn, a8$aI $"n4a hakkn$a 6enelr Wkr e$neleceklern &an4'rum. Ancak ununla

4etnmez $e, 'kuma #e araItrmalar $aha lerlere6t"r"rler&e, n$e 4aIa$8mz $"n4ann #e t'plumun

tal'&u 'nlar n 'k $aha anlaml z6lerle$'natacaktr.Bu kta hep ara4arak 4azarn hem 'nurlan$rmI

hem $e 4"reklen$rmI 'lan 'kurlarmn, zellkle $e6enlern n"ne 4en$en kmann EanlatlmazEmutlulu8u n$e4m.

Bu 4et4'r ana #e hep 4etecek...

Stra&'ur6 /? Ocak Ser#er >A+=%%=

;m$ $e, 46arlk >arh@X/X DD. a&& Alkm


13/786

1

3

GR#

UYGARLIK NE $E%EKTR&

&arlk #e&in3e birbirin#en Jarkl iki e& anlalr:

'ir anla$&la >&arlk d-0al halin: 4ar4arlkn kar' lan bir#>r>$> anla'&r. ,> anla$#a >&ar $ille' >&ar halk #e&in3egeli2,e y-l*nda hayli ilerle,i2: ideal !l1lere ?ek yakla2,24ir .-?l*l*k anlal$ak'a.

Kla&3a Jark e#ile3ei ibi bir #eer &ars 'a$ak'a >&arln b>anla$.

'ir 4a2ka anla,yla *ygarlk: 4ir halk 4a2ka halklardan

ayran: -n*n !"g1n yann -r.aya k-yan: ya2ay2 4ii,lerinin:k*llanlan ale.lerin: al2,a 4ii, ve y!n.e,lerinin:inanlarn: d121nel ve ana.al >aaliye.lerin: iyaal ve-yal !rg1.len,e 4ii,lerinin 41.1n19

rnein 'ann$ bir ansikle#i 0e4$anE%cr'u&&e, b> anla$&la>&arl bir $e$leke'in ve&a bir 'l>$>n #++n3e ve sana' ha&a'&la$a##i ve $anevi varlna has ni'eliklerin '+$+ larak 'an$la$ak'a.,> anla$#a 'arih*n3esi insan &a #a AJrikaC#a b>+n #e &aa&an -*r-nein- ='an'Clarn saC#an *n3e !. &+&l#a &aa&an A'inallar &a #a 2.&+&l Avr>a 'l>l>klar ibi bir >&arlklar var#r.

&arlk ar'k bir #eer h+k$+ 'a$&r b> anla$&la. &le l>n3a#a >&arlklar arasn#a bir #ere3elen- $e&e i#il$e&e3eki#ile$e&e3ek.

Nerek'en i#ile$e&e3ek $iO Sr>&> iler#e 'ar'a3a- PQ.An3ak > nk'a&a #a #ikka' e'$eli i$#i#en: &arln r'a&a k

insanln evri$inin belli bir aa$asn#a l>&r. ,arbarlk'an snraki biraa$a larak >&arlk ken' &aa$ #evle' &a kan>n $a'e$a'ik#e$ek *e'le. ,> anla$#a 'arih*n3esi insan &a #a AJrikaC#a b>+n #e&aa&an ='an'Clarn bir >&arl l$asa erek.

&arlk la& hakkn#a bira #aha a&rn'l akla$alara iri$e#en

*n3e keli$e +erin#e #>ral$ bira.

%NARLIK ) %NARLIKLAR


14/786

,a' #illerinin >n#a >&arlk karl larak 3ivilisa'inkeli$esi k>llanlr. ;ala3ak lan > ki ,a' #illerinin s*l++n#e -lsalsa- an3ak iki &+ &llk bir e$ii var b> keli$enin 18. &+&ln ikin3i

&arsn#an *n3e hibir &er#e ras'lan$&r na. rans Aka#e$i- siCnin+nl+ s*l++ne irii k snralar -18! bas$n#a- l$>. UCAle$ber'ile Ui#er'Cn>nAn&kl'pe$Csin#e ise kavra$a #einil$e$i bile.

Vivilisa'in keli$esini ilk k>llanan -1!6 &ln#a- ik'isa' Marki #eMirabea> l>&r. =ani rans Uevri- $iCnin +nl+ ha'ibi Mirabea> var &an>n babas.

0n#an snra i'i#e &a&lr keli$e s*l+klere irer.

s'er is'e$e akla bir sr> eli&r b>ra#a: 7iin baka bir &+&l#a#eil #e 18. &+&l#a b*&le bir kavra$ &ara'l$ ve karln#a #a &enibir keli$e k>llan$ak ereksin$esi #>&>l$> ,a'C#aO

Wei'li ne#enler akla eli&r:- 18. &+&l b+&+k 'ar'$alarn &+&l#r ,a'C#a. Tar'$alarn

#akla' kn>lar#an biri #e 'l>$ s*le$esi.7e b>Onsanlar #al bir hal#e &aarken bir s*le$e &a 'l>$

&aa$na e$iler. &arl kab>l e'$iler #aha #r>s>. A$asnra#an h+k+$lerine >&$a&anlar k$ s*le$enin. &le l>n3a #a&eni#en &+r+rl++n+ sala$ak ereki&r n>n.

Asln#a $>'lak h+k+$#arlklara kar $+3a#ele#e r'a&a a'l$ birk>ra$ b>. Ur> &a #a &anl. A$a bir sava silah.

'e b> k>ra$#a #al &aa$ #ann insan saJilkel ('n &au#a6e) ibi kavra$lar b+&+k &er '>'>&r. U++n3eler #e-is'er is'e$e- >&ar l$a&an ina$ #a 'an$la$ak r>n#a b>kavra$lar akla$a&a &*nelirken.

M


15/786

- A$a asl ne#en > lsa erek: ,a' Avr>aC#a 18.&+&l R*nesansC'aki b+&+k >&ann #aha #a b+&+k b-

&>'lar kaan# bir &+&l. ,ili$ler - a$ana #ein *-r+l$e$i- bir eli$e iine ir$i 'eknik b>l>lar birbi-rini ile$ek'e ve &ava &ava #a sana&i&e>&>lan$ak'aX ,a' Avr>a #+n&a&a alarak &>n'i3are' ilikilerinin $erkei l$> #>r>$#a. e b> ara#ab>rE>vai ,a'l 'l>$larn en enin snJ halineel$i.

,+'+n b> ik'isa#i ve ss&al eli$enin #++n3eler+erin#e e'kisini *s'er$e$esi las $OU++n3eler #e e$ile ballklarn kar$ ileri&e

#*n+k bir '>'>$ iine ir$i'ir. 18. &+&l#a JelseJe anaiileri&le bir ilerle$e JelseJesi#ir.

lerle$e: 0 a$anki k+l'+r evrelerinin ba'a3#r b>+lk+.

'e ,a' Avr>aC#a &aa$n ve #++n3enin var#b> aa$a &eni bir keli$e ile anla'l$ak is'eni&r.Vivilisa'in (>&arlk" &eni bir &aa$ *r++n+nkarl l>&r#> asln#a.

,ir nk'a&a #ikka' e#ilsin an3ak: &arlk #enin3easln#a belli bir 'l>$ 'iinin &aa& &ani ransa ibinil'ere ibi ,a'Cnn belli bir aa$a&a var$

'l>$larnn &aa& kas' e#ili&r#>. ,> anla$#a>&arlk #+n&ann *'eki b+'+n 'l>l>klarn#an iler#enlara *rnek larak s>n>lan bir ei. ,+'+n b>eli$eler#e *na&ak lan snJ b>rE>va snJ l#>>na*re *rnek >&arlk #a sn bir *+$le$e#eb>rE>vainin >&arl l>&r#>.

;> *ne$li sn> kar b>n#an: Avr>a >&arl ,a'>&arl ibi #e&i$ler s&>' #e&i$ler #eil#ir asln#ala$alar #a. Avr>a >&arl #aha &a&n bir 'eri$larak ,a' >&arl Avr>aC#a 'arihin belli bir #*ne$in-#e r'a&a k eli$esini &a$ belli bir ss&al snJnb>rE>va snJnn >&arl#r.

in erei b>P

Uaha snra *ne$li eli$eler l>r #+n&a#a.


16/786

19. &+&l#a As&a halklar *ellikle =in' >&arl&laarar ,a'C&. N*r$e#iini *r+r #>&$a#n #>&ar ,a-

' n#a.Ken#i >&arln#an k>k>&a #+$+'+r b>rE>vai.19. &+&ln snlarn#an bala&arak *ellikle I. U+n&a

SavaCn#an snra Avr>aCnn ik'isa#i ve si&asal +s'+nl+-+ s*n$e&e &+ '>'ar a'en. =ele kin3i U+n&a Sava-Cn#an snra '+$ La'in A$erika ve AJrika halklar sah-ne&e k$'r.

,+'+n b>nlar 'ek >&arln ,a' >&arl l#>> #+-+n3esinin &anlln r'a&a kar# ibi ,a' >&arl-nn +s'+nl++ s*&len3esini #e &k a'ar.

Ss&lEi ve e'nlEi alann#aki ara'r$alarn *ellik-le 2. &+&l#a kaan# b+&+k &>nl>k ve #erinlik*ygarlklarn -kl*0* ereini #aha #a #r>lar.

&le a$a ,a'Cnn &+3eliine n>n >&arlnn

*rnek >&arlk l#>>na b>+n #e inananlar &k $>Oar.An3ak ,a'lla$ann i#erek ,a'3ln bir 'ek anla-

$ kal$'r b>+n: ,a'3lk eri kal$ 'l>$lar#akianlarn ken#i 'l>$larnn erilii erei karsn-#a ilerle$i 'l>$lara bakarak aalk #>&>larn ha-YZe'$ek iin &a'klar bir ha&al bir 'l>$sal saka'l-

n anlar arasn#a n+kse#en bir belir'isi#ir. =ele ss-&alis' a#an bakn3a ,a'3lk ba sn> belli l$a&ananla$s bir keli$e#ir.

sla$3lk ibi 0s$anl3lk ibi T+rk+l+k ibi...=ibir &er#e erekle$e$i sn bir *+$le$e#e

eri3ilie &ara&an bir 4ireyi aydn 1.-?yadr,a'3lk.1

,ir baka erek #e b>P

Kn>n>n baka bir &anna #eineli$ i$#i.

%NARLI[I %A\A7 7)L)RURO

&arlklar ne #enli k l>rsa ls>n her insan 'l>-l>> #a >&arla &l a$&r. ,ir 'l>l>>n >&arlk

aa$asna var#n s*&le&ebil$ek iin ken#isin#e bak>llar ve ni'elikleri 'la$ l$as ereki&r.7e#ir k>llar ve ni'eliklerO


17/786

=er >&arlk 4elli 4ir ik.iadi ya?nn4ii,lendirdi0i 4ir de0erler i.e,idir9 ,ir>&arla ken#ine *+ bir ni'elik kaan#ran en *ne$li*eler#en biri belki #e birin3isi#ir ik'isa#i &a. I

7e anlalr ik'isa#i &a #e&in3eOk'isa#i &a insanlarn #a ile $+3a#elesini ve

$+3a#elenin r'a&a kar# ilikileri iine al&r: n-sanlar &aa$ak ve b>n>n #a *'esin#e -ha&vanlar#anJarkl larak- #a& aabil$ek iin al +re'$ek

b>n>n iin #e bir'ak$ +re'i$ aralar k>llan$ak+re'i$#eki al$alarn #a *r+'len#ir$ek r>n#alar.'e insanlarn +re'i$ Jaali&e'in#e k>llan#klar $a#-

#esel aralar ve 'eknik b> +re'i$ Jaali&e'inin #>r#>>ilikiler i#erek b+'+n b>nlar kasa&an +re'i$ bii$i>&arlklarn 'an$n#a *ne$li rl &n>&r. nsann bellibir 'l>$ iin#eki varln bilin3ini e'kile&en ve $+lki-

&e' kavra$n bire&lerin &a #a r>larn 'l>$ iin#eki*revler bak$n#an Jarklla$asn baka bir #e&iless&al s$Jlar &ara'anlar #a b>nlar asln#a.

&le l>n3a #a 'l>$lar i#erek >&arlklar b>+re'i$ ilikilerinin evresin#e l>>&r her een *n-3e. Tl>$lar ve >&arlklar anla&abil$ek iin #e b>ilikileri in3ele$ek ar'. Ual ka&naklar#an &ararlan$a

k>llar$ belli bir a#aki +re'i$ aralarnn eli$e#>r>$>n> ve insanlar arasn#aki ib*l+$+n+ &ani.

]re'i$ ilikilerini l>'>ranlar i'e b>nlar.A$a insanlarn #a&a kar $+3a#elesinin bii$ ve

'eknii elbe''e a&n kal$&r #eii&r: %eni ka&naklarb>l>n>&r aralar elii&r ib*l+$+ &eni#en #+enle-ni&rX b+'+n b>nlar kasa&an +re'i$ bii$i #eiiklie>r>&r i#erek.

e b+'+n b> eli$e >&arlklar #a e'kili&r is'er is-'e$e.

7aslO=e$en b+'+n ilka >&arlklar U>C#a ls>n ,a-

'C#a ls>n k*le3i +re'i$ bii$inin bii$len#ir#ii >&-

arlklar#r. 0 >&arlklarn birk k>r>$lann b> k*le3i

I7i&ai =rrkrs >"rk 7"*tnmlc 2alt S'ruttu,Ankara19.! s. 29!.


18/786

+re'i$ bii$ini ve +re'i$ bii$i iin#e &er alan ss&alsnZar bir &ana brakarak anla&a$a&.

,a'#a r'aa#aki =ris'i&an >&arln ise Je#al+re'i$ bii$i bii$len#ir$i'ir.%ine ,a'C#a r'aan snlarna #r> bala&an ka-

i'alis' +re'i$ bii$i &eni bir >&arl b>+nk+ ,a'>&arln #>r$>'>r. Nerek'en ,a' >&arlnn

-#+n+ ve b>+n+ ile- he$en he$en hibir belir'isini ka-i'ali$i ve n>n snJ b>rE>vai&i bir &ana brakarak

akla$ak las #eil. 0 >&arln k>r>$lar$a ve >&-arlk'aki ilikilere *&lesine #a$alarn v>r$>lar#r ka-i'ali$ ve b>rE>vai.

,>+nk+ ss&alis' >&arlk iin #e s*&le&e3ei a&ne&i.

Ss&alis' >&arla #a -he$en b+'+n k>r>$lar&la-#a$as$ v>ran ba'a belli bir +re'i$ bii$i &ani

ss&alis' +re'i$ bii$i #eil #e ne#irOk'isa#i &a +re'i$ Jaali&e'in#e k>llanlan $a##esel

aralar ve 'eknii&le +re'i$ ilikileri&le sn>'a b+'+nb>nlar kasa&an +re'i$ bii$i&le insan 'l>l>klarnni#erek >&arlklarn 'e$el &as$ l>'>r>&r.

7e var ki bir >&arl l>'>ran &aln3a b> #eil.&arlk a&n a$an#a b> 'e$el &ann +s'+ne

k>r>lan -bir &er#e n>n bii$len#ir#ii n> &ans'an-bir #eerler sis'e$i#ir #e.

7eler iri&r b> #eerler sis'e$inin iineOSi&asal ve h>k>ksal k>r>$lar #in ahlak JelseJe e#e-

bi&a' sana' *e'le bir k+l'+r+ l>'>ran b+'+n *eler...

rne0in: her *ygarl0n 4elli 4ir iyae.>ele>ei ve 4elli 4ir iyaal !rg1.len,e 4ii,ivardr9 'a"en 4* >ele>e ve !rg1.len,e: 4ir*ygarl0n 4a2ka *ygarlklardan ayrl,anda!l1lerden 4iri de -la4iliy-r9 Eki Y*nan *ygarl0 4ir i.e *ygarl0 idi3 ilka0 $-0**ygarlklarnn he,en he,en he?i

de?-.ik y!ne.i,li idiler9


19/786

Ve 4* y!ne.i, 4ii,leri: - *ygarlklarda-yal ya2a,n 4ir-k 4elir.iine 4a2ka 4ir

g!r1n12 ver,i2.ir9'*n*n gi4i: 4*g1nk1 'a. *ygarl0yla-yali. *ygarl0 4ir4irinden ayran>arklardan 4iri de de,-kra iye verdikleri>arkl anla,lar de0il ,idir&

'a. *ygarl0 de,-kraiyi:?arla,en.ari", ve -k ?ar.ili 4ir re5i,

4ii,inde anlar ve *yg*la,aya al2rken3-yali. *ygarlk -n*: i2i n>nn 1lk1lerinehi",e. eden .ek ?ar.ili 4ir re5i, 4ii,indeanla,ak.a ve *yg*la,aya al2,ak.a9

Uin bir >&arlk &ara'r $OA$a #inin >&arlklar#a *ne$li rller#en birini &na-

# #a erek.

=i l$asa b>+ne #ein b*&le l$>.Nerek eski >&arlklar#a erek b>+n &aa&an >&ar-

lklar#a #inin &eri &na# rl k++$sene$e. rans'arihisi >s'el #e V>lanes an'ik 'l>$> #inle akla-$a&a kalkar srailCin eski 'arihi bir k>'sal 'arih'ir #er-ken #inin >&arlk'a erek'en &na# b+&+k rl+ be-lir'$ek is'er asln#a.

M#ern a#a *ellikle ,a'C#a arl i'i#e ar'anbir laikle$e la& >&arln ni'eliklerin#en biri l-$>'>r. A$a her e&e karn b>+n bile *rnein 'al-&aC#a Ka'likliin nil'ereC#e ve ,irleik A$erikaC#a ise\r'es'anln e'kisi * *n+ne aln$a#an 'l>$larnba la&lar akla$as kalr.

M+sl+$anln &a&n l#>> +lkeler#e >&arlk he-$en he$en b+'+n+&le asln#a bir #inin sla$ln #a$-asn 'a$&r $>O

,> +lkeler#e >&arlk b>+n #e bir bak$a bir sla$>&arl#r.

Sn larak #++n3e ve sana' &aa$ ve Jaali&e'leribir >&arln en anla$l belir'isi belki #e. U++n3e ve

sana' Jaali&e'lerinin bii$ ve ierii >&arlklarbirbirin#en a&r$a#a -k ke- ba'a elen *l+ler#enbiri l>&r.


20/786

%NARLIKLARARASI )TKL)R) %NARLIKLARI7 )RM

=ibir >&arlk '+r#e (h$Een" #eil#ir.,ir >&arlk baka >&arlk &a #a >&arlklarla ilikiiin#e#ir $>'laka. ,*&le bir iliki #ar #$a #a >&-arlk #ei$e&e balar. nsanlk 'arihi >&arlklararasn#aki b> '+r ilikiler ve nlarn sn>3> r'a&a kan#eiikliklerin 'arihi#ir bir &er#e: lka#a As>rl>lar,abil >&arlna kn#>lar. R$a >&arl asln#a

%>nan >&arlnn bir &e'i'ir$esi#ir. =al savalarn#akarlaan &aln r#>lar #eil a&n a$an#a iki a&r>&arln sla$ >&arl ile =ris'i&an >&arlnn'eknii i#i.

e b> karla$ann ,a' >&arlnn #>s>n#akia&n ki$ &a#s&abilirO

%aa#$ a#a haberle$e ve >la'r$a aralarn-

#aki #ev eli$eler b>+n+n >&arlklar arasn#aki al-verii ve karlkl e'kilen$eleri k #aha b+&+kb&>'lara >la'r$ b>l>n$ak'a. Tekili >aklarn b+'+n$esaJeleri he$en he$en anla$s hale e'ir#ii'elevi&n>n #+n&ann birbirine en >ak nk'alararasn#a ann#a ilikiler k>rabil#ii $akinele$eninhe$en her &ana k*k sal# i&i$ k>a$n enle$ ve

b&la$lar aarak &eknesakl sala# b>+nk+#+n&a#a s$>' >&arlklarn +s'+n#e -$a##esellan#a #a lsa- #+n&a an#a bir >&arln -#ahai$#i#en- l>$a&a bala#n s*&le&enler var.

&arlklar &aa&an her 3anl varlk ibi a$aniin#e #eii&rlar.

,> #eiiklik'e bir >&arln her *esi k>k>s> a&n

ri'i$le #ei$i&r. Uei$e&e kar #irenen k>r>$larl>&r. ,aen #e e$iin kaln'lar -eskinin #insel ni'e-lik'eki $askelerinin +n+$+#e karnavallar#a k>llanl-$alar ibi- ilk a$anlar#aki anla$ ve rllerini &i'irerek&aa$larn s+r#+r+&rlar.

Sn larak her 3anl varlk ibi bir >&arlk #a *l+&r.Tarih'e b*&le *+ i'$i ni3e >&arlklar var. N+n+-

$+#e *rnein ,a' >&arlnn #a *l+$e $ahk^$b>l>n#>>n> s*&le&enler var.


21/786

&arlklarn -bi&lEik bir bene'$e&le- #>>&+kselii ve *l++ 'arihilerin *ellikle YlZarn #ikka-'ini ek$i'ir *'e#en beri. ,>nlarn '+$+n+ serile$enin&eri b>ras #eil. Nerekli #e #eil b> serile$e. W+nk+b+&+k Ara YlJ> bni =al#>nC>n (14-146" #n#a> nesnel ereklii bir &ana brakarak $e'aYik #+-+n3eler ileri s+r$+ler b> kn>#a.

Ki$ine *re insanlarn 'arihi TanrTnn ira#esi&le&*ne'il$ek'eX Tanr nasl is'e$ise *&le l$>'>r ve b>n-#an snra #a *&le la3ak'r. Ki$ine *re ise b+&+k

a#a$lar bir baka #e&ile +s'+n #++n3eler &*ne'-$ek'e#ir insanlarn 'arihini. ,> b+&+k kiiler nasl is'e-$ilerse *&le l$>'>r ve b>n#an snra #a *&lela3ak'r.

,> $e'aYik &akla$ a$an$#a #aha #a has'a-lkl bii$lere b+r+n+r.

kisi #e 2. &+&l#an l$ak +ere iki *rnek vereli$:

0s?al# Senler ile Arnl# T&nbee.,>nlar *klere karl$ iki *rnek'ir a&n a$an#a.

Batnn k adl eeriyle I9 $1nya Sava2!neinde 41y1k yanklar *yandr,2 -lan/Wald S?engler+e 67


22/786

eki: i2in iine rk kar2.rl,2 -l,*y-r ,*&S?engler+e g!re: inanl0n geli2,einde

ek-n-,inin ve .ekni0in r-l1 ikini ?landadr"a.en9 Tarih.e geli2,e rklarn eeridir9

ngili" Arn-ld T-yn4ee+ye 67


23/786

'*rada V-l.aire: R-*ea* adl "ndklar ve-nlardan 4e.er *kalalar: ?eyga,4erlere!v,ek: 41y1kleri "e, e.,ek: 41.1n dinlerikaldr,ak: *,h*riye. ve e2i.li0i i,a e.,ek.eni4are. 4ir.ak, k2kr. d121neler yay,2lardr9 Alnda .ne ve >ea..an 4a2ka 4ir 2ey-l,ayan 4* d121neler >rengi ha.al0 gi4ihalkn 4eyinlerine i2le,i2.ir9 2in gari? yan:halk da ra04e. e.,ek.edir 4* .1r d121nelere9

2.e: 4*nlarn e.kiinde kalanlar: 4irka yl!ne: 4ir .ne ve >ea. a.e2i .*.*2.*r*?evreye yay,2lar: Allah k-rk**n* kaldr? arve na,** ,ahve.,i2ler: @rana halkn vah2ihayvan kya>e.ine -k,aya al2,2lar:4*n*nla da ye.in,eyi? her yerde ka>adarlara0layarak nan Haklar dedikleri iyan

4ildirilerini ya4an dillere de evir.i?:,ille.leri h1k1,darlar aleyhine k2kr.,2lardr9I

18.&+&l Anlklar JelseJesinin -a#lar *n+n#e b>-+n #e en #erin sa&larla eil#ii$i- b+&+k'e$sil3ilerini n#k &ani allahs #e&i -akl sra-

k++$se&en ve kkr'3lkla s>la&an insanlk 'arihinin#*n+$ nk'alarn#an biri lan ,+&+k rans Uevri$iCni#e Y'ne ve Jesa' hareke'i larak ni'ele&en A'J)Jen#iCnin kaJas nasl bir kaJa#rO

K>k>s> a#P189C#a b>rE>vai&e kar s&l>lar nlarn #+enini

-&ani Je#ali'e&i- '>'$ak a# i#i.

\eki &a b>+n e$ekilere kar b>rE>vai&i '>'$akOSs&ali$e kar kai'ali$i $illi ba$sla kar e$-er&ali$i laiklie kar +$$e'ilii #e$krasi&e kar#ik'a'*rl++ i#erek Jai$i '>'$akO

7asl bir h+k+$ vere3ei b*&lesine bir *r+b*&lesine bir kaJa hakkn#aO

I Ce#$et 7aIa >arhn$en Semeler(harla&anlar: Sa#iIr$ak ,. K. Walar" Vil' 1 s'anb>l 19 s.464-466.


24/786

Wa#a $ a# $ &ksaOKn> ha&li *ne$li *r+l+&r ki...

A3aba b>+n *ellikle T+rki&eli bir insan iin a#al$ann i#erek a#a kaJa 'a&r l$ann asari*l+'leri neler#irO Sal' belli bir a$an erevesi 2.&+&l iin#e &a&r l$ak $ baka e&ler $i &ksaO

;>ra#an ir$eli kn>&a: 7asl bir a#a &a&r>OWa$n anla$ ne#irOnsanlk 'arihin#e her an bir anla$ l#>> ibi

&aa#$ an #a bir anla$ var: Wa$ -en enelve belirin iileri&le- ka?i.ali",den -yali",egei2 a#r. ,ii$ kiisel *le$ ve &ele$eleri$iin#n#a nesnel bir l>#>r b>. s'esek #e is'e$esek #eh>$>a i'se #e i'$ese #e b> eii &a&rinsanlkX n>n sr>nlar&la &+ &+e.

'e a#aln a#a bir kaJa 'a&r l$ann

ba'a elen *l+'+ b> nesnel l>&> kab>l e'$ek'ir*n3e.

Nerek'en 191 &lna #ein sal' kai'ali$inee$enlii s* kn>s>> &er&++n#e. ,a'Cnn sana&i'l>$larn#a si&asal ik'i#ar elin#e '>'an b>rE>va snJ'+$ #+n&a& ee$enlii al'na alan bir #+en k>r$>'>.,> #+enin ileri Avr>a +lkeleri&le ,irleik A$erika

#n#aki halklara #*n+k &++n+ e$er&ali$ ves*$+re3ilik l>'>r>&r#>

191C#e ilk ke kai'alis' #+n&a a'lar.R>s&aC#a a'la&an #evri$ &eni bir + #a &ara'r

&er&++n#e. ,>rE>va snJnn ik'i#arna kar 'arih ilkke e$ekilerin ik'i#arnn k>r>l>>na 'ank l>r b*&le3e.

0 +nler#en b> &ana ss&alis' #+n&a i''ikeb+&+#+X ksk3a Win #evri$ini erekle'ir#i. ,>+n bir$il&ar akn insan kai'ali$in karsna e$i'ir.Kai'ali$in ee$en l#>> > +lke ise iin#ekiss&alis' $>haleJe'in ele3ek'eki ik'i#arna ebe. 0ss&alis' $>haleJe' ransaC#a ik'i#ara #a e$i'irb>+n. Kai'ali$in vak'i&le s*$+r#++ ve b>+n #e

ei'li &llarla s*$+r+s+n+ s+r#+r$e&e al' #+n&ahalklar #a e$er&ali$e her +n &eni bir #arbein#irerek n> erile'$ek'e.


25/786

Milli ba$slk savalar&la alkalan&r a$.As&as AJrikas La'in A$erikas ile #+n&a halklar

e$er&ali$e kar ba$slklarn el#e e'$eninkavasn veri&rlar.,+'+n b> eli$eler #++n3e #+n&asn #a e'kile$e

l>r $>O)'kile$i'ir elbe''e.19. &+&l r'alarn#an bala&arak #++n3e

#+n&asna &eni bir *r+ &eni bir #+n&a *r++ #ar:

Marksi$.e &an sra &eni bir #++n$e &*n'e$i #e e'irir.7asl M#ern WaCa irerken #++n3e #+n&asn#a

-Ues3ar'esCn *n3+l+k e''ii- bir y!n.e, kavga&al$sa Marksi$in r'a&a k&la #a insanlk#r> #++nebil$enin &l> +erine bir ke #aha eilir.e b>+n Marksi$in *ner#ii #++n$e &*n'e$inin

*ellikle a$n sr>nlarn anla$ak'a ve nlaraereki *+$ler e'ir$ek'eki #eerini ar'k b+'+n aklban#a lanlar kab>l e#i&rlar. ,> #++n$e &*n'e$inesr' evirerek 'arihsel ve 'l>$sal ara'r$alar&ala$a i#erek bili$ &ala$a #en$ek'e#ir.

arl>>l>>n b+&+k 'e$sil3ilerin#en lan D. \. Sar.re: sn b+&+k eserlerin#en birin#e 4alektk Akln5leItr&n$e>nlar s*&ler:

Tarih.e $ear.e ile L-ke+*n d!ne,i-l,*2.*r3 Kan.+n ve Hegel+in d!ne,i -l,*2.*r9S-n -larak iinde ya2ad0," %arZ+, d!ne,igel,i2.ir9 '* 1 >ele>enin 11 de: rayla:41.1n 4ir d121neyi 4eleyen .arla ve 41.1n 4irk1l.1r1n *>k* -l*y-r9 $aha !ne !yledi,:2i,di de .ekrarly-r*,J nanlk .arihinin .ekgeerli y-r*,* diyalek.ik ,addeilik.ir9 Ve1nk1 yine Sar.re+a g!re gerekli0in kendii%arki..ir ve %arki", hi -l,a"a a0,"iin a2l,a" d*r*,dadr9

,*&le s*&l+&r D. \. Sar're he$ #e bir b>rE>va YlJlarak b*&le s*&l+&r.


26/786

,i ne &a$O e ne &a&r> b>+n #eO,i#e Marksi$ *'e#en beri bir "a4.a vakadr3

Mar`Cin arkasn#a lis 3ea kan>n> ve sav3lar var#r.nsanla &eni bir #++n$e &*n'e$i *neren kii&i b*&lekarlar l$>>#>r +lke$i#e. K!k1 d2arda ve"ararl ide-l-5i #enilerek k+Jre#ilir ken#isine vekv>'>r>l>r. A$a b> ara#a -$illi&e'ilik #e iin#el$ak +ere- he$en b+'+n #++n3e ak$larnn bie#ar#an el#iini >n>'$>>#>r.

e bir e&i #aha >n>'$>>#>r: nsanlk eer &eni bir#++n3e bii$inin ereksin$esi iine ir$ise b>n>n&asalar$ Mar` &a #a )nels l$asa bir bakasb>la3ak'. Nili kal$asna lanak var $ b>nlarnO

Asln#a sana&ile$e$i ve -en ba'a- &+#en a-nn erisin#e i#erek #n#a kal$ bir 'l>$>n #ra-$#r b>. A$a T+rki&e sana&ile'ike n>n 'l>$sal si-

&asal i#erek i#elEik sn>lar #a -is'er is'e$e-ken#ini kab>l e''ire3ek'ir.

Kanl$a b>n#anPNeri3iliin ve &baln b>+nk+ karanln#an a-

$n anlna #a a$an ka3a.Kai'ali$#en ss&ali$e ei an#a T+rki&eli bir

insan larak a#aln > + asari *l+'+n+ #e

>n>'$a$al:%illi 4a0,"l0a inan,ak: laik -l,ak ve

de,-kra. -l,ak9,>nlar#an birinin eksik l#>> bir kaJa a#a #eil-

#ir i#erek >&ar #eil.,ir e&i #aha >n>'$a$al: Wa#alk bir'ak$

er#e$leri ken#isin#e 'la& snra #a bir kenaraekili l> bi'eni 'e$aa e'$ek #e$ek #eil#ir.Wa#alk a#alk >r>na verilen kava&a ka'l$aa iine al&r. S*$+r+len eilen ve hrlanan insanlariin #aha +el bir

#+n&a #aha insan3a bir #+en &ara'$ann &l>b>ra#an ei&r +nk+.

S*$+r+&e ve e$er&ali$e kar #iren$ek *+rl+kve ba$slk >r>n#a $+3a#ele e'$ek.Wa#alk b> ksa3asP


27/786

,+&+k rans airi ve &aar \a>l alr& >&arlklarn*l+$l+ l#>klar ereini I. U+n&a SavaCnn sn>n#a

s*&le#ii > *l+ s*lerle bir ke #aha #ile e'irir:,i >&arlklar ar'k *l+$l+ l#>>$>> bili&r>.A$a nasl bir *l+$#+r b>O

%+&llar ve bin&llar s+resin3e ei'li >&arlklarnkireli 'raklar#aki ka&naklar ibi >>n s+re ka&bl#>k-'an snra -bir *l+#e- &eni#en r'a&a k'klarn *r+&-r>. rnein 'arihiler Kel' >&arlnn hl &aa&an

kaln'larna ras'l&rlar.Si&asal k>lar b+&+k Jelake'ler ve kesiklikler*'esin#e >&arlklar a$an#a ve $ekn#a -bir &ne'ki ve 'eki ile- varlklarn s+r#+r+rler: rnein ,a'Avr>aC#a R*nesans a# verilen >&an >>n s+re*l$+ bilinen bir >&arln %>nan ve R$a>&arlklarnn 'ekrar r'a&a k$asn#an baka bir e&

#eil#ir. Neri 1!. ve 16. &+&llar#a bir %>nan ve R$a>&arln#an s* e#ile$e: 0 &+&llar#a Avr>aC#a>&arlk bir 'al&an >&arl#r bir rans bir nili birsan&l... >&arl#r. A$a &ine #e an'ik ka&naklar#anbeslen$ek'e#ir b+'+n b>nlar. ,>n>n ibi &eral'*$+'leri a$ann#aki =ris'i&anln bir 18. &+&l=ris'i&anl&la &a #a b>+nk+ =ris'i&anlkla

bene$e#iini s*&le&ebiliri.A$a hesin#e bir s+rekliliin b>l>n#>> #a ak.

Tarih bili$i *'eki bili$lerin #e &ar#$ ile &akn &a#a >ak e$ii ara'r$a &*n'e$lerini eli'ir#ikeei'li >&arlklar arasn#aki #erin ballk #aha ak birbii$#e r'a&a k$ak'a.

;>n> #a belir'eli$ ki >la'r$a aralarnnhlan$as #++n3e ve sana' &a&$a &llarnn ar'$as(ra#& sine$a 'elevi&n..." 'eknik ilerle$enin i'i#eb+'+n #+n&a&a &a&l$as&la b>+nk+ >&arlklarn 'ekbir >&arlk halin#e birle$e&e #r> i''iine birU+n&a &arlnn #$ak +ere l#>>na inananlar>l>sal eleneklerin #il a&rlklarnn ekn$i ss&al

&alar ve #insel inanlar &++n#en belirenJarklla$alarn ne #enli b+&+k bir enel l#>>n> #ahesaba ka'$al#rlar.


28/786

in#e &aa#$ #+n&a ei'li >&arlklar barn#-r&r. Sa&lar hakkn#a herhani bir 'ar'$a&a ir$e-

#en b>nlarn en belli ballar >nlar: ,a' >&arl La'inA$erika >&arlklar Ss&alis' Avr>a >&arl sla$>&arl =in' >&arl Win >&arl Dan >&arlKara AJrika >&arlklar.

7e var ki &aa#$ #+n&a >&arlklar lann#akib> b*l+n+'en k #aha baka k #aha k*kl+ bir b*l+-n++ barn#ran ve n>n sr>nlarn &aa&an bir #+n&a.

k'isa#i ss&al ve i#erek k+l'+rel erekler bak$n#an+e b*l+n$+ #>r>$#a #+n&a$: 'a. d1nya:S-yali. d1nya ve (1n1 $1nya #i&ea#lan#rl&r b> b*l+n+.

Te$el#eki b*l+n++ b>nlar 'e$sil e#i&r.&arlklar arasn#aki b*l+n+ ise b> 'e$el#eki b*l+-

n++n +s'+ne k>r>l> bir baka erek.

Akla$alar$ b> +l+ 'abl +erine k>ra3a bi#e. T+rki&eC&i ise -b> 'abl iin#eki &erini belirle#ik'ensnra- a&r bir b*l+$#e in3ele&e3ei.

0KMA

YA%YA%LIK %ASALI

'*ndan 4ile,edini" yir,i yl !neine kadarA>rika: -0*,*"*n ka>anda inan e.i yiyen ilkel vevah2i inanlarn ya2ad0 41y1k 4ir kara ?arayd9S!,1rgei d1"enin 1rd1r1l,ei a,ayla.e"ghlan? *n*lan 4ir ya,ya,lk ,aaln: anr,-0*,*" an,ar"9 [-,- Kenya..a: Kenya+da 4a0,

"lk ava2 a.0nda: ga"e.eler %a*%a*+lar inane.i yiyen ya,ya,lar diye g!.er,i2lerdi9 Uygarlklaili2kii -l,ayan 4* +ya,ya,+lar: eki deyi,le+"a?.1ra?.+ al.nda .*.,ak gerekiy-rd*9 Yiyi? ii?!,1rgeilere d*a e.,eliydikJ '* vah2iler g1n1n4irinde !.eki kara ?aralarna ela a.layverirlerehali,i" nie -l*rd*& 'ir ka"anda ha2lan,a,ak iin:A>rika+nn ahi?lerinin -rada kal,a "-r*nl*yd*9


29/786

Geenlerde G1ney A,erika+da 4ir *ak ka"ana*0ray? a0 kalarak And $a0lar+ndaki k*2 *,a"

kervan ge,e" 4ir 4!lgeye d12enlerin: k*r.arl,ay4eklerken ka"ada !lenleri ye,ek d*r*,*ndakaldklarn -k*y*na 4* +ya,ya,lk+ ,aal geldiakl,a9 ne: Ki, 4ilir: 4elki de inan e.i yiyen 4*ka"a"edeler aranda: Kenya..a+nn ya,ya,l0nainan,2lardan 4iri de vard diye g1ld1,9 S-nrad121nd1,J nan-0l*: d-0a kar2ndaki ava2n:

4i"i, *ygarlk d1"eni,i"in nrlar d2nda1rd1r,ek d*r*,*nda kalna nal da de0i2iy-r9And $a0lar+na giden k*r.ar,a eki?leri 4ira" dahage kalaydlar: !l1 inan e.ini yiyi? .1ke.en a0lar:en g11" -landan 4a2layarak 4ir4irlerini !ld1r1?yiyeeklerdi 4elki de9 '*radan: VVillia, G-lding+in -41y1k ve ekin r-,an Lord of the F!e+ \Sineklerin

Tanr] an,ad,9 R-,an: .a.ile giden 4ir gr*? ilk-k*l -*0*n*n: 4ir *ak ka"a geirerek " 4iradaya d1212leri ile 4a2lar9 /: he?i de ekinailelerin ine: *ygar: .krld, -*klarnn: d-0annilkel ya2a, k-2*llar kar2nda 4ar4arla2,alar3d-0a yaa gere0i g1r41"1n "ay>a kar2 giri2.i0ika4a: a,an ver,e" ve k-rk*n "-r4alk anla.lr9

lk-k*l -*klarnn " adadaki ya2a,larnd1"enle,ek iin !rg1.leni2leri ilkel 4ir ka4iled1"enindedir3 avla,a: 4arnak k*r,a v49 ile ilgilii24!l1,1n1n ya? ve .-.e, ayinleriyle .a, 4irka4ile ya2a,dr 4*9

'i"i, *ygarlk !l1leri,i": iinde 4*l*nd*0*,*".-?l*, ya?n 4elirleyen ili2kilerin *la2.0 d1"eye4a0ldr9 A>rika+daki '-r-r- ka4ileine 4a0l 4irinann d1nyay yan.2: el4e..e 4i"i,kine4en"e,eyeek9 A,a 4* 4en"e,e"li0i !l1 al? -nlar+geri+likle ni.ele,ek geerli ayla4ilir ,i& @ran".-?l*,4ili,ii L9 Levy 'r*hl: '-r-r- ka4ileiinannn kendiini he, 4ir ?a?a0an he, de 4ir

4*0day .anei ay,ana 4akarak 4ir genelle,eyevar,2: 4* ve 4*na 4en"er .-?l*l*klarn inanlarnnilkel 4ir ,an.ali.eye ahi? -ld*0*n* !yle,i2.i9


30/786

'r*hl: +4i"i,+ *ygarl0,"n ,an.0nn 4ir 2ey he,kendii he, de 4a2ka 2ey -la,a" ilkeine

4a2v*rarak 4* -n*a vary-rd*9 Gel geleli,:!,1rge a0nn 4ili,i de de0i2iy-r 4*g1n9 a0r,"n 41y1k d121n1rlerinden 4iri -lan L^vi

S.ra*: ilkel .-?l*,la *ygar .-?l*, aranda 4irilerilik ya da gerilik ayr,ndan !" edile,eyee0ini-r.aya k-y,*2.*r9 /na g!re: 'r*hl+1n +ilkel+ dedi0iinanlar: en a" 4i"i, kadar *ygardrlar3 de0i2iklik:

her iki *ygarlk.a d121nenin 4ir4irinden >arkle,4-ller i.e,iyle dile ge.iril,eindedir9%-n.aigne+in dedi0i gi4i: akln k*rallarna *yarak4ar4ar diye4iliri" ya,ya,lara a,a 4i"e4en"e,iy-rlar diye 4ar4ar diye,eyi"9

S!" %-n.aigne+den al,2ken: Ya,ya,lar(.1ne adl dene,eindeki -k evdi0i, 4ir 4!l1,1

4*raya ak.ar,adan ede,e"di,9 Kral Mharlea0nda @rana+nn R-*en ken.ine gelen 1 ya,ya,kraln !n1ne karlrJ Kral *"*n *"*n k-n*2.*-nlarla9 Ya2ay2,": "enginli0i,i": g1"el 2ehir!rne0i,i" g!.erildi9 S-nra 4i"i,kilerden 4iri ned121nd1klerini: en -k neyi 4e0endiklerini -rd*9Ya,ya,lar 1 2ey !ylediler3 ii1n 11n1 ne ya"k

ki *n*.,*2.*,9 En 4a2.a 2a2.klar 2ey akall: g1l1k*vve.li: ilahl 4ir 1r1 ada,n -*k ya2ndaki 4irkrala 4ekilik: *2aklk e..ikleri: niin 4*nlardan4irinin kral eil,edi0i -l,*29 kinii: kendidillerinde 4ir .ek 4edenin: eli: k-l*: ?aralar:4ir4irinin yar -larak anla.lan inanlardan ki,ilerinin neden 4-ll*k: raha.lk iinde keyi> 1r1? de4ir-klarnn dileniler gi4i ka?larda alk ve?eri2anlk iinde ya2adklar -l,*29

Ya,ya, akl i2.e: ne -laakX

6Hil,i Yav*": Ya,ya,lk

(.1ne: "en! #rtan,7 /ak

7;D=

S0RLAR


31/786

79Uygarl0n ka anla, vardr& '*nlar iinde4ili,el -lan hangiidir&

9Mivilia.i-n keli,ei: 'a.+da hangi y1"ylda vehangi anla,da -r.aya ky-r& Nedenleri&D9'a. *ygarl0nn .ekli0i ve 1.1nl101

!yleneinin -na er,einin nedenleri nelerdir&F9'ir *ygarl0n !0eleri nelerdir& '* !0eler iinde:

4ir *ygarl0n geli2,eini en -k e.kileyen !0e i"ehangiidir&

9 T1rde2 4ir *ygarlk -la4ilir ,i& /la,a"a niin&89Uygarlklarn evri,i hakknda ileri 1r1len

g!r12ler nelerdir& '*nlar iinde 4ili,el -lan i"ehangiidir& Niin&

;9 '*g1nk1 d1nyada .ekn-l-5ik geli2,eler:*ygarlklar ara e.kilen,eler 4ak,ndan ne gi4i 4irr-l -yn*y-r& '*n*n geleek iin -la -n*lar i"e

neler -la4ilir& 'ir $1nya Uygarl0nn d-0,ann!n1nde ne gi4i engeller vardr&


32/786

'ATI $(NYASI


33/786

,a' >&arl Avr>aCnn ba'sn#a #>&r ve ra-#an evre&e &a&l&r. ,a' >&arl #e&i$in#eki ba-'$n 3raY anla$ &aln3a b>. %ksa ,a' >&arlAvr>aCnn b>+n #>s>n#a b>l>nan +lkeler #e iin#el$ak +ere baka Avr>a +lkelerine &a&l# ibi Av-r>a #na #a 'a$'r. rnein ,irleik A$erika ileKana#a bir baka k'a#a b>l>n#>klar hal#e ,a'>&arlnn iin#e#irler. U+n&ann bir baka >3>n#akiAv>s'ral&a #a *&le.

,a' >&arl bir 3raY #e&i$ #eil her een

*n3e bir ik'isa#i ve ss&al sis'e$in iJa#esi#ir ki #aka?i.a li$#ir. Nerek'en ,a' >&arlkai'ali$in #> eli'ii +lkelerin >&arl#r.

Ve ka?i.ali",: 4*g1n 4ir ileri anayika?i.ali",idir9

A$a ileri sana&i kai'ali$inin b>l>n#>> her +lkeninb> >&arla ir#ii #e sanl$a$ak. rnein Dan&a

bir ileri sana&i kai'ali$inin -he$ #e b+&+k bir +le-&+r+rl+k'e l#>> bir +lke l$asna karn ,a' >&-arlnn #n#a#r. W+nk+ Dan&a bir >&arl >&-arlk &aan baka ba *eler -&ani sana' e#ebi&a'$+ik #insel inanlar vb.- bak$n#an ,a' >&arln#aras'lan$a&an b+&+k Jarkllklar *s'erir.

0 hal#e ,a' >&arl &aln ileri sana&i kai'ali$i-

nin >&arl #eil a&n a$an#a belli k1l.1relde0erler in #e >&arl#r.7e#ir b> k+l'+rel #eerlerO =ani ka&naklar#an #-

$> nasl el$i'irOe nasl bir 'abl r'a&a k&$ak'a#r b>+nO


34/786

Aa#aki araraZar#a b>nlar *re3ei.


35/786

D

'/LU% I

'ATI UYGARLI)ININ KAYNAKLARI

,a' >&arl asln#a r'aan snlarna #r> bala&an bir

eli$enin +r+n+#+r. ,ir ik'isa#i sis'e$in kai'ali$in #a$asn 'arb> eli$e. e b> eli$enin ba&rak'arln &aan ss&al bir snJ var#rbir #e: ,>rE>vai. 7e var ki b> eli$e #aha *n3eki alarn k+l'+r$irasna #a kn$>'>r. ,> elii$in 'a# ken#ine *+ renklerin Jnb&asn#a i'e b> k+l'+rel $iras &a'ar.

7e#ir $irasO,a' >&arl ilka#an %>nan ve R$aCnn $irasna kn$>'>r.

lkan snlarna #r> r'a&a kan =ris'i&anlk bir baka 'e$el *e#ir.ellikle =ris'i&anlk r'aa#a Kilisesi ile ,a'Cnn inan #+n&asna#a$asn v>r>r.

,> #a$ann ileriki &+&llar#a ken#ini #>&>r#>> ilikiler vek>r>$lar la3ak'r.

)SK %7A7CI7 MRASI

,a' >&arlnn ilka#aki en *ne$li ka&naklarn#an biri %>nan>&arl#r.

,a'C& iki &l#an e'kile#i b> >&arlk:- n3e R$allar &l>&la. W+nk+ %>nan >&arl -=ellenis'ik

h+k+$#arlklar ara3l ile- R$a $ara- 'rl>>Cn> #erin#en #erinee'kile$i'i. %>nan k+l'+r+n+ *+$se&en R$allar n> a&n a$an#a

,a'C&a eir$iler#ir.7e var ki %>nan >&arl asl e'kile$esini snraki &+&llar#a

*ellikle R*nesansC'a &a'. Neri 0r'a#>C#a #a Aris''elesCin eserleri-en an#an *e'leri- bilinir#i. 12. &+&ln snlarn#a Aralar sa&esin#e%>nan k+l'+r+n+n $e'inleri &eni &eni ,a'C&a sk>l$> ve b+&+k &anklar>&an#r$'. A$a asl R*nesansC'a#r ki %>nan >&arlnn eserleri sanki&eni#en keJe#ilir. %>nan >&arlnn ,a'C& #r>#an #r>&a

e'kile$esi #e i'e 'arihler#en balar.%>nan >&arl hani alanlar#a e'kile#i ,a'C&O,a'a JelseJe sana' ve e#ebi&a' eli&r.


36/786

A$a hesi b> #eil.

em'kra& $eal

%>nanllar U> #es'i$ine kar de,-kra.ik y!ne.i,in ilk>&>la&3lar l#>lar. ReEi$in &aln bii$i #eil keli$enin ken#isi #enlarn. %>nan3a #e$s (halk" ve kra's (ik'i#ar" keli$elerin#enl>>&r #e$krasi: =alkn ik'i#ar #e$ek.

%aln #e$krasi $iO

Mnari aris'krasi liari #e$aEi 'irani... ibi keli$eler #e,a'C&a %>nan3a#an e$i. e e#ebi&a''a JelseJe#e b>+n #e k>llanlan&nla keli$e ene nlar#an.

)ski %>nanC#a #e$kra'ik &*ne'i$ *ellikle A.ina si'esin#e>&>lan$.

A.ina+da iki !ne,li iyaal k*r*, vardJ 'e2y1"ler %elii ile

Egle"ya9'e2y1"ler %elii: -.*" ya2n 4i.ir,i2 -lan ve halkn 4ir vl

iin k*r+a ile e.i0i y*r..a2lardan k*r*l* idi9 $aha -k 4iry1r1.,e -rgan ni.eli0inde idi 4* ,eli9 Egle"ya: yani Halk%elii ie yir,i ya2n d-ld*r,*2 -lan .1, y*r..a2lardan-l*2*y-rd*9 Halk %elii: i.enin Ag-ra denilen alannda ylnher -.*" 4e2: -.*" al. g1n1nde 4ir ke" .-?lanr3 ava2 ilan:

4ar2 akdi: i ve d2 ?-li.ikann 4elirlen,ei ve !"elliklekan*nlarn ya?l,a gi4i .e,el ege,enlik haklarn k*llanrd9'* ,eli: 4ir yaa,a ,elii -l*y-rd* 4!ylee9

Halk: ege,enlik hakkn .e,ililer y-l* ile de0il: 4i""a.k*lland0 iin de: .e,il_ 4ir de,-krai de0il: d-0r*dande,-krai ni.eli0i .a2y-rd* A.ina de,-k

A'ina #e$krasisi bir 'ek kiinin ee$enlii #e$ek lan h+k+$#arlre##e'$ek'eX si'e ileri&le ilili her ei' #++n3e ve *r++n'ar'$asn#a *+rl+k ilkesini 'an$ak'a >nl>>n &larn al$ankararlarn $er>l>> iin &e'erli *r$ek'ei.

%>r''alarn *+rl+klerinin erek +ven3elerin#en biri lankan>nlara sa& esasna #a&anr# A'ina #e$krasisi. ,*&le3e #e$krasi#++n3esi ibi kan>n ve kan>nlara sa& #++n3esini #e %>nanllar&ara'$ ve ele3ek k>aklara $iras larak brak$lar#r.

7e var ki +n+$+#eki #e$krasiler#en Jarkl bir &an var# A'ina#e$krasisinin: Nerek'e bir anln #e$krasisi i#i . %ani halknan3ak bir b*l+$+ #e$kra'ik haklar#an &ararlanabili&r#>. Me'ek


37/786

D

#enilen &aban3lar ile k*leler b> haklar#an &ararlana$alar#X ka#nlar#a *&le.

A$a halkn >nl>> #a b>nlar#an l>>&r#>.7iin b*&lei b>OW+nk+ +nk+ %>nan 'l>$>n#a ee$en snZar #e$krasi&i b*&le

bir ereve iin#e anl&r ve >&>l>&rlar#. ]re'i$i sr'lan$ lank*lelerin elini 'l>$>n &*ne'i$ine sk$ak is'e$i&rlar# #aha #r>s>.

,*&le l$akla beraber A'ina #e$krasisi U> halklarnn &*ne'i$bii$i * *n+n#e '>'>l>rsa b+&+k bir ilerilik i#i insanlk 'arihin#e. e

klasik %>nan k+l'+r+ i'e b> #e$krasinin sala# si&asal *+rl+khavas iin#e eliebil$i'ir.Ue$krasi&e brl>&> nlar.

Blm

M#ern bili$ eski %>nanCa iki bak$#an brl>:n3e $a'e$a'iin ilkelerini nlar k>lar: TalesCin 'ere$ini

)>klei#esCin e$e'risini Ari$e#Cin (Arkhi- $e#es" kan>n>n>an$sa&al$. ;> #a var ki &aln k>ra$sal #eil -*ellikle ' ibi-#ene&sel bili$ler#e #e b+&+k e&ler brak'lar %>nanllar.

e hl her heki$ Jak+l'e&i bi'irirken =ikra'esCe $al e#ilen bir an#ier. T>'ar '>'$a a&r. A$a an' n>n an#.

kin3i larak %>nan bili$sel #++n3esi #a la&larnnin3elen$esin#e b+&+#en ken#ini k>r'ar$ l$akla &ani akl3 l$akla#a ,a'C&a *rnek l#>. Nerek'e #a la&larnn belli kan>nlara ball#>>n> #a #+eninin anlalabilir l>>n> ve insan aklnn #a b>kn>lar b>labile3eini %>nan bili$sel #++n3esi r'a&a k> ilk *n3e.

5$e4at #e &anat

,a' e#ebi&a'na *rneklik e#en 'e$el ve *l+$s+ eserleri %>nanllar&ara''lar:

TraEe#i ve k$e#isi ile .iya.r-:%>nanllarn#r. R*nesansC'a ve n#ansnra l#>> ibi b>+n bile eski %>nan 'i&a'rs>n>n b+&+k &aarlarAiskh&ls )>rii#es SJkles Aris'cJanes 'a ve esin kn>>#>rlar.

Tarih:%>nanllar#an *n3e bir a# ve krnlEi lis'esin#en baka bir eeil#i. =er#'s b>+n bile 'arihin babas #i&e anl&r. T>ki#i'es

ele'iri3i 'arihin k>r>3>s> l$ak n>r>n> b>+n #e 'a&r.$e.anda: =$ersC>n 4 a$a ile O$4&&ea@ s ,a' k+l'+r+n+nb>+n #e 'e$el eserleri arasn#a.


38/786

Lirik 2iirde: SaJ hl b+&+k bir evkle k>n>r #>r>r.%aalda: AissC>n &+3elii ve La n'aine +erin#eki b+&+k

e'kisini bil$e&en k a#r.=i'abe' sana'n #a %>nanllar &ara''lar. ,+&+k ha'i Ue$s'enesCinbrak' s*&levler b>+n #e k$is&n ve hi'abe' *rnekleri arasn#a.

=ele eski %>nanCn ,i.-l-5ii: &aln >&arln e#ebi&a' vesana'na #eil &+&llar3a ,a' e#ebi&a' ve sana'na #a esin ka&na l#>ve l$ak'a.

%>nan sana' ,i,arlk.a ve *ellikle heykelde *&lesine aheserler

&ara'' ki ,a'Cnn e'kilen$e$esi lanaks# b>nlar karsn#a. ellikleR*nesansC'a %>nan sana'nn e'kisi kesin#ir. i#iasCn ve \raksi'elesCineserleri &+&llar3a +elliin kan>nlarn 'e$sil e''iler. %>nan sana'n#akis&l>l>k ahenk ve #ene ,a' sana'n#a sana'larn +lk+s+ l#>&+&llar3a.

A$a %>nanllarn ,a' k+l'+r+n+ -belki #e- en k e'kile#ikleri alanJelseJe#ir.

elseJe asln#a eski %>nanC#a bala$'rX keli$e #e ral. Nerek'enJelseJenin &an'la$a&a al' evrEin 'e$eli ve ka&na ne#irOinsan &aa$nn anla$ ve a$a3 nere#e#irO ibi sr>lan akla#a&anarak &an'la$a&a alan ilk #++n+rler %>nan #+n&asn#a&e'i'iler: )ski %>nan YlZar #inlerin ve $i'slarn (s*&len3elerin" b>ei' sr>lara ver#ikleri &an'larla &e'in$e#ilerX akla #a&anan &an'lar

ver$e&e al'lar. 0&sa eski U> #++n3esin#e JelseJe ken#ini #in#enb+'+n+&le s&rarak &aln akla #a&anan ba$s bir ara'r$a abaslarak r'a&a ka$a#.

- Y*nan >ele>einin ilk d!ne,inde ele alnan .e,el -r*:d-0ann nereden geldi0i: varlklarn nereden ve nal .1redi0i-r**9 '* ilk d!ne,de: Y*nan >ele>ei d-0aya y!nel,i2 ve

d-0ann rlarn a0a v*r,aya al2an 4ir d121ne a4adr9- kini d!ne,de: !"ellikle S-kra.e+le 4irlik.e: inan nedir&-r**n*n ve ahlak -r*n*n*n !ne, ka"and0n g!r1y-r*"9@ele>e inana y!nel,i2.ir 4!ylee9 Yine ayn d!ne,de: la.-nve Ari.-.ele gi4i l-"-Oarla: >ele>e he, d-0ann: he,inann kavranl,ana y!nelir: yani gerek.en evrenel 4ir4ilgi -l,a a,an .a2r9

- (1n1 d!ne,de ie: S.-alk ve E?ik*r-*l*k ak,laryla:>ele>e: erde,li ya2a, nedir& ve !"ellikle inann ,*.l*l*0*nerededir& -r**na y!neliy-r9


39/786

D

- $!rd1n1 d!ne,de: yeni 4ir dinle yani Hri.iyanlkla kar2kar2yadr >ele>e9

,a'Cnn %>nan JelseJesin#en e'kilen$esi i#erek na sahik$asnn ss&al ne#eni neO

;>: ,a' >&arln &ara'an snJ &ani b>rE>vai R*nesansCla beraberir#ii b+&+k >&an #*ne$in#e i$an ve 'ri'enin &erine akl ve#ene&i eire3ek'ir. R*nesans insan -ileri#e *re3ei$i ibi- #a ileken#isi ara-


40/786

sn#aki b+'+n er#eleri kal#rarak he$ #a&a he$ #eken#isine &eni bir *le bak$ak #a ve insan &eni bir*le in3ele$ek is'e&en insan#r. ,*&le bir insann ei-

li$leri ile 'laan sklas'ik #++n3e ve n>n'e$sil3ileri -*ellikle Kilise- ile #aha i&i sava$ak iinr'aa#an *n3e insanl>n>n bili ve k+l'+r alann#a&ara'$ l#>> +r+nleri ara& b>l$as ili&lekarla& beni$se$esi #al#. 'e eski %>nanJelseJesi b*&le bir ereksin$e sn>3>n#a #an &enibir >&arln &ani ,a' >&arlnn JelseY #++n3esininka&naklar arasna ir#i ek hakl larak.

Uaha #r> bir #e&ile bal3a ka&na l> k'.

UA=A W0K ,LN

A"ra Erha.: $!too%! &(, 9 'a: .an4*l:7;eled121nelerinin: 4ili, alanndaki g!r12lerinin: iyaal

k*ra,lardaki dene,elerinin ana k-2*l* -l,aklakal,a,2.r9 Ede4iya. ve ana..a erdikleri y1kek


41/786

a2a,ann da 4a2la k-2*l* -l,*2.*r9 rne0in:Y*nan ede4iya. ya2a,n !"g1re ele2.iril,ei-lana0ndan y-k*n kalayd: 4* 1.1nl101ne

ere,e"di ala9 @aka. -nlarn yara..klar y1kekeerler 4ir yana 4rakla: ha..a -nlar inani >aaliye.alannn 41y1k 4ir 4!l1,1nde -r.aya k-yd*klar aklahayre. vereek 2eyleri ya?,a,2 -lalard 4ile:adee !"g1rl1k ilkeini ka4*l e.,i2 -l,alar ile deinanl0n velini,e.leri aranda en y1kek,er.e4eye ka4ilirlerdi3 1nk1 inanl0nilerleyi2inde en 41y1k ad,lardan 4iri - ilkedir999

Klaik eki .arihi eki Y*nan .arihi ka.ediliy-r.-?.an 4ir 4ak2la g!"den geirirek: d121ne!"g1rl101n1n: - devirlerde 4ir e2i. -l*nan havagi4i -ld*0*n* g!re4iliri"9 '* !"g1rl1k - kadar d-0alaylrd ki: hi ki,e -n*nla *0ra2,a"d9 Geri:

A.ina+da yedi eki" d121n1r inan ayrl0ndan d-laye"aya *0rad9 @aka. 4*nlarn 4irkann: 4elki de-0*n*n e"aya *0ra,anda inan ayrl0 4ir4ahaneden i4are..i999 E0i.i, g!r,12 Y*nanllar: he?h-2g!r1 ahi4i inanlard3 1nk1 akln d-.* idiler9Ve -ndan 1.1n hi4ir -.-ri.e .an,a"lard9$121neler "-rla de0il: kan.la,a ve .an.la,ayla

ka4*l e..irilirdi3 hi ki,eden: G!kler Sal.ana.nak111k -*klar gi4i inanver,e i ya da "eknyanl,a"l0 ileri 1r1len 4ir -.-ri.e !n1nde edee..ir,ei i.en,e"di999

6[-hn '*ry: ne0-r(nn 1ar!h!, ev9 $9

'ar.*: .an4*l: 7;


42/786

D9Eki A.ina de,-kraiinin ni.elikleri nelerdir& /de,-krainin 4* ni.elikleri .a2,ann 4a2lanedeni nedir&

F9Y*nan 4ili,el d121neinin ana ni.eli0i nedir&Y*nan 4ilginlerinden ki,leri .any-r*n*"&

9Y*nan ede4iya. ve ana.nn 'a.+y e.kile,eg11 nereden geliy-r& Y*nan ede4iya. veana.larndan ki,leri 4iliy-r*n*"& '*nlarn4a2la eerleri ile: ana.larndaki !"ellikleri4elir.ini"9 Ayra 4*nlar: 'a. ede4iya. ve ana.ndaki,leri: nal e.kile,i2lerdir& rnekler verini"9

89Y*nan ,i.-l-5iinin 41y1k .anrlar vekahra,anlan aranda ki,leri .any-r*n*"& Y*nan,i.-l-5iini 4il,enin yararlar nelerdir&

;9Y*nan d121nei ile $-0* d121neiarandaki .e,el >ark nedir& Y*nan >ele>einin

geli2,e a2a,alar nelerdir& R!nean+n Y*nank1l.1r ve >ele>eini 4eni,e,einin nedeni nedir&nan >&arln ,a'C&a eiren R$a na ken#ika'ksn #a ekle#i. ,> ka'k ,a' >&arln l>'>ran*eler arasn#a.

Asln#a R$aCnn $iras -%>nanCn $iras ibi- heralan#a eninlik *s'eren bir ni'elik 'a$a. R$allarbili$lerin eli$esine ek a ka'k#a b>l>n$>lar#rX$a'e$a'ik ls>n #a bili$leri ls>n ' ls>n R$al-

lara ek b+&+k e& brl> #eiller. ,> bili$ler#e &a #a'eknik'e R$allarn ha'r sa&lr herhani bir b>l>lar*s'erile$e. R$allar =ellenis'ik bili$i kab>l e'$ek-le &e'in$iler#ir #aha k.

A$a b>na karlk asker i#are3i b+&+k $i$ar veb+&+k h>k>k> i#iler R$allar. 0n>n iin#ir ki ,a'>&arlnn Ykrd 'e$elini %>nanllar k>r$>sa i#ari

ve h>k>ksal 'e$ellerini #e R$allar k>r$>lar#r hik>k>s>.


43/786

3'ma hukuku

R$aCnn b+&+k &e'enei si&asal bir &e'enek'i her

een *n3e. Nerek'en #*ne$in ek ilkel lan>la'r$a ve haberle$e aralar * *n+ne alna3akl>rsa R$allarn #il ve k+l'+r bak$n#an birbirin#enek Jarkl n3a kav$i i$ara'rl>>n #enli enisnrlar iin#e 'la& &+&llar3a &*ne'ebil$ek iinb+&+k bir si&asal +3e ve - ran#a #a- $ahare'e sahib>l>n$alar erek'ii kla&3a anlalr.

R$aCnn #+n&a&a ee$en l$asn sala&an b>si&asal &e'enek &an$la bir kin3isi h>k>ksal &e'eneii#i.

R$a h>k>k> ne bir kiinin ne #e birka kiinineseri 'ersine b> h>k>k &+&llar b&>n3a eli$i ve b>eli- $e R$a 'arihi b&>n3a s+r+ i'$i'ir. Qa$ana$an ei'li 'la$alarn kn>s> lan b> h>k>kk>rallar sn larak b+&+k ,ians $ara'r>I>s'inian>sC>n irii$i&le -s'anb>lC#a- 'lan bir ara&ae'iril#i.

R-,a+nn eki g!rke,inin 4ilin veheyea,na ahi? 4ir i,?ara.-r -lan ve %9S9;+den 8 ylna de0in h1k1, 1renI*.inian*: eki i,?ara.-rl*0* yeniden k*r,ak ar"**ndayd9 'ir 1re ya?.0 4a2arlava2larla 4ir !l1de gerekle2.ir,i2.i de 4*e,elini9 R-,a h*k*k*n*n: eki R-,a+nnyara..0 en 41y1k eerlerden 4iri -ld*0*n*4iliy-r ve 4* h*k*ka kar2 41y1k 4ir hayranlk

4eliy-rd*9 Kendi giri2i,i 1"erinedir ki:y1"yllar 4-y*na i2leni? geli2,i2 -lan R-,ah*k*k* kaynaklar: yani R-,al h*k*k*larneerleri ile i,?ara.-r kan*nlar: 4irka k1lliya.halinde 4ir araya .-?land9 'i": I*.inian*+*n4* k1lliya.nn 41.1n1ne ,edeni h*k*kk1lliya. anla,na gelen M-r?* I*ri Mivili

diy-r*"9 I*.inian*+*n gerekle2.irdi0i 4*


44/786

eerin 41y1k !ne,i: R-,a h*k*k*n* geleekk*2aklar iin k-r*,*2 ve akla,2 -l,adr9

R-,a h*k*k*n*n ,-dern d1nya 1"erindeki

e.kileri de 4* ayede -la4il,i2.ir anak9

,> eser 12. &+&l#an bala&arak 'al&aC#a ,lna]niversi'esiCn#e #erin in3ele$elere ve al$alara kn>l#>. Asl $e'inleri lssa #enilen hai&elerle &r>$la-#klar iin lssa'r a# ile anlan bilinler *re'i$lerinib> $e'inler +erine &a'lar ve bir s+re snra *'eki'al&an +niversi'eleri ile baka +lkeler#eki +niversi'eler#e a&n &l#a hareke' e''iler. 0r'aan snlarna #r>b> R$a h>k>k> *re'i$i ,lnaC#aki beiin#enkarak ,a' Avr>a +lkelerine ve ra#an #a -+ne'ike #aha eni *l+#e- b+'+n #+n&a +lkelerine&a&l#.

R-,a h*k*k*na g!.erilen 4* yakn ilgininve -n*n gi.gide yaygnla2,ann al.nda:'a.+da - ralarda d-0an ka?i.ali", 41y1k r-l-yna,2 -la gerek9 R-,a h*k*k*n*n 4ir-kilkeleri: !"ellikle ,1lkiye.le ilgili k*rallarka?i.ali",e *yg*n d121y-rd* 1nk19

3'ma@nn mra&lar

,a'C#a R$aCnn $iraslar ki$ler l$>'>rOR$a $ara'rl>>Cn>n &a&l$ l#>> snrlar

iin#e &aa&an her halk R$aCnn #a$asn a&n#ere3e#e 'a$a$'r. R$aCnn $irasn 'e$sil e'$ebak$n#an +lkeler birbirin#en a&rl&r:

- n3e i$ara'rl>>n #> +lkeleri %>nan

e'kisin#e l> R$aCnn #a$asn 'a$a: R$allar +lkeler#e &aln3a =ellenis'ik Je'hin#en snra #a#evle' *r+'+n+n ve k+l'+r evrelerinin #ili l$ak'a#eva$ e'$i'ir.

- $ara'rl>>n ba' b*l+$+n#e K>e& AJrika *n3ean#allar snra #a Aralar3a is'ila e#il$i ve sn>'asla$ >&arlna ir$i'ir. asC'an T>n>sCa #ein

R$aC#an kalan iler &nla an'n &kn'lar#r &aln3a.,>n>n ibi i$ara'rl>>n ba'sn#a nil'ere Ren


45/786

+lkeleri N+ne& Al$an&a ve Av>s'>r&aC#a R$a e'kisinis+r#+r$+'+r.

)e$en #>r>$a e$ese bile.

- R$aCnn erek $iraslar I.alyanlar l$>'>r#allkla. ,>n>n ibi #illeri La'in3e#en elen bahalklar #a R$aCnn $iraslar arasn#a sa&$al:R>$enler san&l- lar \r'ekiler ,elikallarsvireliler ve *ellikle ranslar b*&le#ir. Avr>aCnnLa.in halklar a# verilir b>nlara.

Sn larak R$a $ara'rl>>Cn>n snrlar iin#e

#> eli$i Ka.-lik Kiliei elir ki R$aCnn#a$asn >>n a$an kr>#>. Nerek'en R$a Ka'likKi- lisesiCnin $erkei#ir. ,> Kilisenin #ili b>+n #eLa'in3e- #irX #>asn ve a&inini n>nla &aar. e b>+n#e Avr>aC#a Ka'lik halkn >nl>k'a l#>> +lkelervak'i&le R$a $ara'rl>> iin#eiler.

3'ma@nn etk&ne r rnek: Fran&a

R$aCnn erek $irass 'al&aC#an ileri#eR*nesans b*l+$+n#e bahse#e3ei. ,>ra#a n>n birbaka $irass lan ransa +s'+n#e #>ral$ bira.

ranslar rk bak$n#an R$allar#an k Nal&a-hClarn (!al'&" 3>klar#r. 7e var ki rans k+l'+r+

R$a >&arln#an #$>'>r bir bak$a.Nerek'en R$allar Nal&alClara ken'ler#e'la$a& *re''iler. ransaC#a birk b+&iik ken'iR$allar k>r$>lar#r. 'elediyeili0i *re'enR$allar#r. R$allar#an kalan kara&llarnn ei'lian'larn s> &llarnn 'i&a'rlarn ha$a$larn&kn'lar R$aCnn k>r>3>l>>n>n 3anl *rnekleri#ir.

ransaC&a R$aC#an kalan b+&+k $iraslar#an biri #eh>k>k'>r: ransaCnn +ne&in#e 7;&>lanan h>k>k R-,a h*k*k* i#i. Uevri$C#en snra&alan ve b>+n #e &+r+rl+k'e lan rans Me#eniKa>n>Cn#a R$a h>k>k>n>n birk k>r>$ veh+k+$leri kr>n$>'>r.

R$a 'arihi e#ebi&a' ve sana' eserleri ransaC& s+-

rekli e'kile$iler#ir. ellikle ba #*ne$ler#e k 3anl-#r b> e'ki.


46/786

- -li.ikada: R$a $ara'rl>>Cn#a l#>> ibi'ek bir h+k+$#arn 'ri'esi al'n#a birle$i a&n>&arla sahi eni bir i,?ara.-rl*k d121nei:

r'aa#a Vharle$ane ile K>'sal R$a-Ner$en$ara'rl>- >Cn>n k>r>3>larnn +lk+s+ l#>.

Uaha snra #a 7al&nC>n.rans #evri$3ileri R$a V>$h>ri&e' reEi$i ile R-

$aC& )'r+sk #es'larn#an k>r'aran ,r>'>s ibi kahra-$anlara kar b+&+k bir ha&ranlk #>&$>lar#r. \l>'ar-ksC>n bahse''ii R$a &>r'severlii ve er#e$leri ile

Nra33h>sClar ve nlarn +nl+ 'rak kan>n> iin #e. =eleR$a V>$h>ri&e' #*ne$inin *+rl+k i#eali nlar b+-&+le&en e&ler arasn#a.

- Ede4iya. ve ana..a: R$aCnn e'kisi *ellikle16. 1. ve 18. &+&llar#a b+&+k l$>'>r:

Nerek'en 16. &+&l#a rans R*nesasesinlen#ii 'al&an R*nesans ibi -ks$en #e lsa- %>nan

ve La'in &aarlarnn eserleri ile eski R$a an'larnn*&k+n$esin#en #$>'>r.

GI. L>is a$ann#a ransaCnn b+&+k klasik &aar-lar ,ilea> Mlire Vrneille Ra3ine eski R$al &a-arlar#an esinlen$iler#ir. Kahra$anlarn bile R$al-lar#an se$i'ir ki$isi.

18. &+&ln ikin3i &arsn#a *ellikle =er3>lan>$ ve

\$ei ibi eski R$a ken'lerin#e &alan kalar#ansnra eski R$a eserleri iin bir $erak ve i#erek bir'>'k>nl>k bala$'r ki 'a 7al&n #*ne$ininsnlarna

#ein s+re3ek'ir b>. \arisC'eki birk an' +nl+ QaJerTak Ma#eleine Kilisesi i'e b> #*ne$in +r+nleri#ir.

,+&+k ressa$ Uavi#Cin ki$i 'abllar #a.

e'le eski R$a rans k+l'+r+n#e &aa$ns+r#+r+r i#er. La'in3e *re'i$#e b>+n #e *ne$li bir&er '>'$ak'a#r.

UA=A W0K ,LN

R9 H9 'arr-W: 7o8aar 6ev9 E9 G1r-l=: .an4*l:

789


47/786

S*a. Yak*? 'ayd*r: )een*Lat!n +k! a( B!-!!,.an4*l: 7Fv-n [hering 67


48/786

79R-,a *ygarl0: eki Y*nan *ygarl0na -ranlahangi 4ak,lardan !ne,lidir& R-,a+nn .arihel r-l1ne -l,*2.*r& 6/k*,a ?aran -k*y*n*"9=

9 R-,a h*k*k* 'a. h*k*k*n* ne "a,an ve nale.kile,eye 4a2la,2.r& '*n*n ik.iadi nedenlerinedir ve -n*lar ne -l,*2.*r&

D9 R-,a+nn ,iralar 'a.+da ki,ler -l,*2.*r&

'* e.ki her 1lke iin ayn ,dr&F9 R-,a+nn e.kiine: @ran" .arih ve k1l.1r1nden

!rnekler verini"9

=IRST%A7LIK

=&a #e 8ret&

=ris'i&anlk U> $is'isi$inin %ah>#i $esih3ilii-nin %>nan #++n3esinin ve R$a evrensel3iliinin kav-ak nk'asn#a r'a&a k'.

U#>> &er b*&lesine e'kilerin #akla' bir &er.=ris'i&anln k>r>3>s> sa ilk R$a i$ara'r> A>-

>s'>s a$ann#a ilis'inC#e #+n&a&a el#i. e ra#a

vaa#a b>l>n#>. K>r#>> #in ken#isin#en k snraR$a $ara'rl>>Cn>n res$d #ini haline el$i vesn>'a '+$ ,a' #+n&asnn ee$en #ini l$>'>r.

saCnn *re'isinin 'e$eli >: Tanr: 2e>ka.i 41.1nevreni kasa&an bir ,ahaC#r. e &er&++n#eTanr+nn al.ana. h+k+$ s+re3ek'ir +n+n birin#e.

saCnn *re'isinin 'e$eli lan Tanr sal'ana' #++n-

3esi iin insan #++n3esini hareke'e eiren ve kaJasn#ei'iren en 41y1k ih.ilal d-k.rinlerinden4iridir #er nili 'arihisi fells.

sa TanrCnn evreni kavra&an babal a#na ne&ekar k&r ve ne e'iri&r#>O

7e i#i ierii saCnn ih'ilal3iliininO- n3e a$annn dar ,illiye. inanna kar

k&r#> sa.saC#an *n3e %ah>#iler evrenin biri3ik TanrCs lan


49/786

%ehvann bir a#ale' Tanrs l#>>na inan&rlar#.An3ak %ehva ken#isi&le aarlk #a e#ilebilen bir Tanri#i. 7i'eki$ b> Tanr brahi$ \e&a$ber#e aarlk e#e-rek %ah>#ileri &er&++n#e ee$en bir rk halinee'ire3eine s* ver$i'ir. 0&sa saC&a *re TanrC&laaarlk l$a. e ele3ek'eki Tanr sal'ana'n#aayralkl rk: ayralkl inanlar y-k.*r9 '1.1n

inanlar karde2 ve 4ir4irine e2i..ir9 T+$ insanlarb> lahi ,ahaCnn evla'lar#r.N+nahkrlar #a iin#e l$ak +ere.- sa a$annn dar aile 4a0larna #a kar

k&r#>.%ah>#iler aile balan k +l+ lan bir kavi$#i.

saCnn ala# b+&+k Tanr sevisi nlarn #ar ve snr-

la&3 lan aile k>r>$>n> arala&a3ak'. Tanr sal'ana'saCnn arkasn#an i#enler#en l>a3ak b+&+k bir aile'l>l>> la3ak'r.

;*&le #i&r#> sa: N*kler#e lan ,aba$n ira#esineki$ >&arsa beni$ kar#ei$ k kar#ei$ ve ana$l>r.

- a: "a,annn ik.iadi d1"enine:

"enginli0ine ve ki2iel ayralklara da kar2ky-rd*9

Ma#e$ki b+'+n insanlar Tanr ]lkesiCnin >&r>klar&-#X hal#e varlar &klan #a b> +lkenin#i. =er insan iin#r> &l biri3ik #r> &l lan3a varl ile TanrC&ahi$e' e'$ek'ir. sa 'ekrar ve 'ekrar *el serve'leri veb+'+n+&le TanrC&a a#an$a$ &aa$lar k*'+ler:Qeninin Tanr ]lkesiCne ir$esi #evenin ine#eliin#en e$esin#en #aha + la3ak'r s*+n>n#>r.

- Sn larak sa a$ann#aki yerle2ik dine balki$selerin karlara #a&anan sah'e #+r+s'l+klerine #e'aha$$+l e#e$i&r#>. N*s'er#ii knln b+&+k bir

ks$ #a a$anki #in a#a$larnn #in k>rallar&la ililibii$3iliklerine kar#r.


50/786

e'le saCnn vaa' e''ii * ka$a'r3 +lke#e ne$+lki&e' ne a&r3alk ne >r>r ne iis'l+k-al'lk la3ak'.Sevi#en baka *#+l b>l>n$a&a3ak' ra#a.,+'+n b>nlarla sa iin#e &aa# 'l>$>n #+en

ve inanlarna kar k&r#>. 0 #+en#en &ararlananlar#a na kar k'lar ve ari bir &*ne'i$ k>r$a&a &el-'en$ekle s>la#lar.

Ve ar,ha gerdiler9

`IHg#e' &erini b>ls>n #i&e &arla$a& #a >n>'$a#lar

#allkla.

2r&t4anl8 4a4lma&

=ris'i&anlk balan'a bir y-k*llar hareke.il$>'>r. lk Kilise bir &ks>llar birlii bir kar#eler'l>l>> i#iX y-k*l (e'nm)#i&e a#lan#rlr# ilk=ris'i- &anlar. =ris'i&anln k>r>l$as halk'an eleninsanlarn i$#i&e #ein baar#klar en b+&+k eser#ir.

,+&+k rans #++n+r+ )rnes' RenanCn#r b> s*.

saCnn *re'isini n>n *l+$+n#en snra !,e"leri6Havariler= &a&ar. Uinin #a&an# esaslar ierenk>'sal $e'inlerin &al$as #a saC#an snra l>r.

'* !,e"ler iinde !"ellikle A"i" a*l*: -k!ne,li 4ir yer .*.ar9 Yah*dili0i: %i.hra dinini ve- "a,ann kenderiye+inde ege,en

inan2larla ilgili 4ir-k d121neleri veanla.,lar Hri.iyanl0a -kan - -l,*2.*r9a+nn: Tanr /iri gi4i: yeniden diril,ek veinanlara !l1,1"l1k ver,ek 1"ere !len 4irTanr -ld*0* inann a2layan da -d*r9 $inin.*.*n,a ve yayl,andaki hi",e.i ne denli41y1k -l*ra -l*n: Tanra ile nanl0n

4a4a -lan Tanr arandaki h,lk


51/786

k-n**nda kar2k ilahiya. kavgalarna y-l aanda yine A"i" a*l* -l,*2.*r9

Kaa: hayli a"i"likler e.,i2.ir

Hri.iyanl0a A"i" a*l*X

saC#an snraki iki &+&l b&>n3a =ris'i&an #ini R-$a $ara'rl>>Cn#a #>r$a#an &a&l&r.

%eni #inin ilis'inC#en karak R$a$ara'rl>>Cn#a hla &a&l$asn#a 'a##++n3eler ka#ar -belki nlar#an #a k- a$annR$aCsn#aki ss&al erekliin b+&+k a& var#r: R$a#evle'in#e #+ene kan>nlara ve 'ea$+llere lan eski+ven#en eser kal$a$'. ,ir &an#a k*lelik >l+$ vekrk> *'e &an#a israJ ih'ia$ ve seJaha' h+k+$

s+r+&r#>. ,ir h>>r *le$i iin#e i#iler eilen &nlar.0nlar &eni #inin &ani =ris'i&anln kllarna a'an ba'ab> ss&al k>llar#.


52/786

e =ris'i&anlk #a b> avalllara ara#klar h>>r>verebile3ek bir ierik'e i#i.

,+'+n *'eki #inler#en #aha Jala.

R$a i$ara'rlarnn b> &eni #ine kar 'akn#klar'avr #+$anlkla h*r+ arasn#a #ei$i'ir. saC#ansnraki 2. ve . &+&llar#a b> &eni inan r'a#ankal#r$a &l>n#a irii$ler l$> ve sn>'a $ara'rUi- 3le'ian>s a$ann#a aka >l$e#il$i'ir=ris'i&anlara. 7e var ki nlar &l#r$a$'r b>>l+$ler. 1 &ln#a #a ,+&+k Vns'an'in>s

=ris'i&anl kab>l e'$i ve b*&le3e &eni #ini$ara'rl>>n res$d #ini l$>'>r.

,a' R$a $ara'rl>> barbarlarn #arbeleri&le &-kl#k'an snra R$aC#aki Ka'lik Kilisesi >>n &+&llarken#isini R$a #evle'inin $irass larak *re3ek ve*s'ere3ek'ir.

UA=A W0K ,LN

Dhn ,>r& "I"nce z6"rl"8"n"n >arh (ev. U.,ar'>" s'anb>l 198.

li3ien Vhalla&e nler >arh (ev. S. Tir&akil>"s'anb>l 196.

0KMA

HIRSTYANLIK NASIL 'R SENTE$R&

=ris'i&anln *'eki #inler#en esasl ekil#e a&r bir#in l$a#n 'arih *s'er$ek'e#ir.

,+'+n *'eki k>'sal ki'alar ibi =ris'i&anln K>'salKi- 'aC #a insan eseri#ir.

M+sl+$anlk hari l$ak +ere *'eki #inlerin>n#an #aha &eni lan =ris'i&anlk #aha *n3eki#inlerle ar'3 benerlikler *s'er$ek'e#ir. TanrCs

%ah>#i e&a$berlerin %eh- vaCs#r ki N*ksel ,abahaline ir$i'ir. ,+'+n ilkel 'anlar#a k>'sal lanl$a&an#an nasl &+ksekse Kal#eC#eki 'eeler naslvalara hki$se n>n &aa# N*k #e &er&++n#en

&+ksek'ir. \erse>s nasl UanaeC#en #$>sa sa #a birbakire#en #$a#rX #a Uin&ss ve =r>s ibi


53/786

#+$anlarn#an $>3ieli bir ekil#e k>r'>l>r. 0sirisUin&ss-Qare>s ibi *l+ snra A''is ve Te$$> ibibaharn balan3n#a #irilir. l+$+n+n ba a&rn'larna

,abiln&aC#a ras'la$ak $+$k+n#+r. Tk Mi'h- raC&al#>> ibi na #a bir K>r'ar3 sJa'&la 'anlr. Teslis#++n3esi a'en birka #in#e var#r. ,akire Mer&e$'k *'eki ka#n Tanrlarn-sisCin d'arCn As'ar'eCninKibeleCnin- &a'klar ibi insanlarn a k sevi #l> bir#in#arla lan eili$ini 'a'$in e#erX Mer&e$ 'kUe$e'er ibi s'ral bir ana#r saC& k>3an#a 'a&an

Ma#nna 'asviri ise k++k =r>sC> kllar arasn#a '>'ansisCin 'asvirinin 'ks#r. ;e&'an ranCn AnraMain&>Cs>#>r. Melekler iblisler ailer ani$i$#ekir>hlar#r. Sn &ar +n+ne Qer#+'C+n Ma#ei$Cin#e#aha *n3e ras'lanr. =ris'i&anln ver#ii *l+$s+l+ks*+ne #aha *n3eki 0rJe- >s ve Uin&ss ilia&inlerin#e #e ras'lanr. K$+n&n k>'sal varln e'ine

ve kanna r'ak l$ak #e$ek l> ''e$ik k*k'enel$ek'ir. ,> #aha *n3e )le>sisC'e ek$ekle Uin&ssCainananlar 'araJn#an arala Mi'hra #inin#e ise ek$ekara ve s> ile &al$ak'a. Mi'hra #inin#e #aha *n3ebir'ak$ 'ak#isler *rnein vaJ'i var#. =ris'i&an aar

%ah>#ilerin seb' (abba': 3>$ar'esi" +n+ Kai#elilerin#e CC'ab>CC sa&lan +n+#+r. Ka'lik rahileri #e sis

rahileri ibi 'ra l>r kaJalarnn 'eesini kar >>n>rbalar i&erler +erlerine el #e#irili ken#ileri $anaile $eb> hale e'irilin3e k>'sal bir vasJ e#inirlerX anlaralnrken $+$inlerin +erine s> seri nlar'+'s+le&erek ar''klar a$an ise =ellen 'an>s>llerini >&>la$ l>rlar.

,> benerlikler he$ kiisel he$ klek'iJ bir ei'

>r>rla ken#i #inlerinin 'ek ve esi l#>>na inananba #ar r>hl> =ris'i&anlarn arna i#ebilir. Tersinelarak #a #aha eni *n+ll+ insanlar saCnn kiiliinehissi bir 'er3ih besle$ek'en vae$eksiin inan#klar#inin enin bir insanlk e$iinin sen'ei l#>>n>#++nerek sevin #ahi #>&abilir.

(li3ien Vhalla&e nler >arh, ev. Se$ihTir&akil> s'anb>l 196 s. 28-29"


54/786

S0RLAR

79Me'in#e een U> $is'isi$i %ah>#i

$esih3ilii %>nan #++n3esi ve R$a evrensel3ilii#e&i$lerini akla&n.9 =ris'i&anlk asln#a nasl bir sen'e#irO ,>

sen'e#e #aha !neki din ve *ygarlklardan gelen *n*rlar

a?.ayn"9 6/k*,a ?aran -k*y*n*"9=D9 a+nn ih.ilalili0inin ieri0i nedir&

F9Hri.iyanlk: 4a2lang.a nal 4ir hareke..i&$aha -nraki y1"yllarda 4* ni.eli0ini k-r*,*2,*d*r& K-r*ya,a,2 ie 4*n*n nedenleri nelerdir&

9Hri.iyanl0n h"la yayl,anda: .a2d0d121nel ealar , y-ka - "a,anki R-,adevle.inde halkn -yal d*r*,* ,* daha -k r-l-yna,2.r&


55/786

'/LU% II

'ATI UYGARLI)ININ $/)U#U

0r'aa ,a' R$a $ara'rl>>Cn>n *k++ (46" ile bala&an ve

s'anb>lC>n T+rkler3e Je'hine (14!" #ein s+r#++ -enellikle- kab>le#ilen bir 'arihsel #*ne$in a#. ,in &llk bir #*ne$ aa &>kar.7e#ir r'aaa *elliini verenOlka#an Jarkl bir ik'isa#i ve ss&al #+ene ve #+eni belir'en bir

#eerler sis'e$ine sahi [email protected] (#erebe&lik" a# verili&r ik'isa#i ve ss&al #+ene.

Ueerler sis'e$ini ise -he$en he$en 'ek bana- Hri.iyanlk 'e$sil

e#i&r. Kilie: b> 'e$sil3ilik'e bir ara3 rl+n#e.0r'aan snlarna #r> he$ ik'isa#i ve ss&al #+en#e he$ #e#eerler sis'e$in#e k*kl+ #ei$eler balar. ,a' >&arln asl#>ra3ak lan #a i'e b> #eiiklikler#ir.

)0UALT)

Fe'$altenn $'8uIu

0r'aa#a ellikle ,a' Avr>aC#aki 'l>$ #+enine Je#ali'e(#erebe&lik" a# verilir. Klasik Je#ali'enin -b+'+n iileri&le- r'a&a kransaC#a KarlenE $ara'rl>>Cn>n ba'n#an (1. &+&l" nil'ereC#eise 7r$an is'ilasn#an (11. &+&l" snra&a ras'lar.

A&n a$an#a si&asal h>k>ksal ik'isa#i ve ss&al bir reEi$ lan Je#al#+en#e #evle' birlii &k'>. 'ir-k 4eyliklere a&rl$ b>l>n>&r#>+lkeler. Nerek'en #e Je#ali'enin si&asal a#an *s'er#ii en b+&+k*ellik devle. ik.idarnn ?aralan,2 -l,a ve halkn -ransaC#aVae' =ane#anCnn ik'i#arnn balarn#a l#>> ibi- #r>#an #r>&a#evle'in #eil .-?raklarn ahi4i -lan eny!rlerin(#erebe&lerin" >&r>> #>r>$>n#a l$alar#r.

K*lelik'en Jarkl bir #>r>$ lan bir kii&e >&r>kl>k barbar is'ilasnn

&ara'' +vensilik &++n#en k ab>k &a&l$ ve enelle$i.K>llar ken#ilerine bir sen- &*r se$ek r>n#a brak$'r b+'+ninsanlar. ,> #*ne$#e 'l>$#a hi$a&e ilikilerinin ar'$asn nr$al birla& larak kab>l e'$ek erekir. ,*&le3e +re'i$ 'ekniinin eli$esi


56/786

sn>3>n#a eve&en k*lelik ba # la&larn #a e'kisi&le Je#al reEi$ink>r>l$asna &l a$'r.

@e-dal re5i, k*r*l*2*nda !ne,li r-l -ynayan 4ir 4a2ka -lay:Akdeni"+in d-0* ve 4a. kylarnn la, ege,enli0i al.nagir,i2 -l,a9 '!ylee $-0* ile 'a. arandaki k1l.1r ve.iare. ili2kilerinde en !ne,li r-l1 -yna,2 -lan Akdeni" y-l*:4ir k, Avr*?a 1lkelerine ka?an,2 ve 4* 1lkeler $-0* vegiderek d1nya .iare.inin d2na a.l,2lardr9 $1nya .iare.iyleili2kii keili? kendi iine ka?an,aya ve 4* yeni d*ra,a g!re

yeniden !rg1.len,ek ve derleni? .-?lan,ak "-r*nda kalanAvr*?a+da ek-n-,i 4ak,ndan en >a"la kayda de0er -lay:,alikneler i.e,inin geni2le,ei ile ?ara ek-n-,iininyerine ayn>+ diye4ilee0i,i" 4ir ek-n-,inin ge,ei ve .a,anla,yla .ar,al 4ir *ygarl0n ege,en -l,adr9

Fe'$altenn anlam

e#ali'e bir ira$i#e bene'ilebilir. ,>ra#a R$a h>k>k>n#a l#>>ibi 'raa serbes'e 'asarr>J e#ebil$ek s* kn>s> #eil#ir.

Sen&*rs+ 'rak bir is'isna#r.Traklar YeJ s*le$esi ile hi&erarik bir #+ene balan$'r.ieJ s*le$esi iki &anl bir s*le$e. %anlar#an biri sen&*r#+r.

Sen&*r 'abi &a #a vasal #enilen bir ikin3i kii &ararna belirli bir 'rak

aras +erin#e a#ale'i #a'$a ibi bir *revi -s+rekli bir hak larak-'anr. ,>na karlk vasal #a sen&*r+n ken#isin#en bekle#ii hi$e'leri&erine e'ir$ek r>n#a#r. A&r3a vasal #a al# 'ra ks$enbakalarna verebilir ve b> &l#an ken#isi #e

A'#erebe&i labilir#i. ;> var ki b> hi&erari iin#e sn>n3> vasaln ilk

sen&*rle hibir ilikisi &k'>r.asal #>r>$>n#a lan sen&*rlerin ei'li &+k+$l+l+kleri var#r:

Aker_ alanda &aa3a &ar#$la ei'li ,addi yard,larn &an sravasal sen&*re dan2,anlk &a$akla *revli#ir. Sen&*r vasallarn#++n3e ve #ileklerini *ren$e&i &ararl b>l$ak'a#r. asallarn #+-+n3elerini ei'li kn>lar#aki *r+lerini sen&*re bil#ir$eleri #e bir*rev a&r3a. asallarn b> a$ala bir ara&a el#ikleri 'l>l>a 3>ria

&a #a 3n3ili>$ a# veril$ek'e#ir.,a'C#a Je#al #+ene verilebile3ek en +el *rnek a$anki

ransaC#r.


57/786

@rana Kral: @rana $*kal0 adyla 4ilinen .-?raklarneny!r1d1r9 '* 4ak,dan da !41r e> ahi?leriyle hi4ir ili2i0iy-k.*r9 Sadee: kendi vaallaryla d-0r*dan d-0r*ya ki2iel

ili2kiler k*r,*2.*r9 .e yandan: Ma?e. 1laleinin krallar ayn"a,anda 41.1n @rana+nn da kral idiler9 '* d*r*,da kral@rana+daki !41r 41.1n eny!rlerin lideri idi9 Kral: en y1kekeny!rdii3 >e-dal hiyerar2inin en y1kek ka.nda 4*l*n*y-rd*9'a2ka 4ir deyi,le: kral: eny!rlerin eny!r1 d*r*,*ndadr9 '*4ak,dan 41.1n !.eki eny!rler ki kraln vaal -l*y-rlard-na 4a0,l d*r*,dadrlar9 Anak: y*karda de0indi0i,i" ilke

gere0ine: kendi vaal -lan eny!rlerin .-?ra0nda ya2ayanhalkn ya2a,na kraln ,1dahale hakk y-k.*r9 Kraln d-0r*dany!ne.i,i: yaln"a kendi d*kal0yla nrldr9

Kraln *b+r sen&*rlerle lan ilikilerinin ni'elii k *ne$li. W+nk+ b>ilikiler &ava &ava 'e$sild reEi$in #$asna &l aa3aklar 'e$silanla&nn ilk ekir#ei ve ka&na la3aklar#r iler#e.

Fe'$al $"zen$e &'&4al &nMar

e#al #*ne$#e ss&al snZar #*v+en s&l>lar #>a e#en rahi?lerve alan k!yl1ler ile erilerdir9

,> ss&al snZarn Jarkl h>k>ksal s'a'+leri var a&n a$an#a. ,>bak$#an #a +n+$++n ss&al snZarn#an a&rlrlar: 0r'aa#a

snZar a$ 'l>$larn#a- ki snZara k&asla birbirin#en #aha kesiniilerle a&rl# ibi -birin#en *b+r+ne e$ek kas' sis'e$i ibi b+-'+n+&le *nlen$i l$a$akla beraber- #aha kaal#r. 0r'aa#a birsnJ'an *'ekine e$ek belli '*renleri ve bir'ak$ h>k>ksal ile$lerierek'iri&r. k'isa#i ei'silii h>k>ksal ei'silik 'a$a$l&r b*&le3e.

S&l>lar ile rahiler a&r3alkl snZar#r. +r k*&l+ler ile serilerb+'+n #eerleri &ara''klar hal#e +re'i$ aralarna 'a$ sahi l$a#klar

ibi h>k>ksal bak$#an #>r>$lar *'eki a&r3alkl snZar#an aa#r.A&r3alkl snZar a&n a$an#a 'raa sahi lan snJlar#r. Traklarniki sahibi var b> #*ne$#e:

S-yl*lar: &ani sen&*rler ve Kilie97e var ki balar#a i#ari ve #insel $erkeler &a #a 'ahki$ e#il$i

&erler lan ken'ler -ileri#e #e *re3ei$i ibi- &ava &ava $e'a+re'i$inin (i&asa iin +re'i$" ve b*&le3e 'i3are'in eli$esine k>'

larak eli$e&e bala&a3aklar#r. Ti3are'in ve anaa'n eli$esisn>n#a ken'ler#e &eni bir snJ r'a&a ka3ak'r.

'*r5*va snJ#r b> snJ.


58/786

0r'aan snlarna #r> ,a'C#a ken#ini *s'eren en *ne$li ss&allar b>P

,>rE>valarn eninlii 'raa #eil ken'ler#e hen+ ilkel bir

#>r>$#a lan $e'a +re'i$ine ve 'i3are'e #a&an$ak'a. Sava sana'&la>ra$a#klar 'rak sahibi #e l$a#klar iin s&l>larn&ararlan#klar h>k>ksal a&r3alklar#an &ararlana$&rlar. Nele3ek'e'l>$>n ss&al &asn #ei'ire3ek lan snJ -+re'i$ 'ekniinineli$esi sn>3>n#a- &eni +re'i$ aralarn elin#e 'la&a3ak lan b>b>rE>va snJ la3ak'r.

=n6ltere le Fran&a@$ak Jarkl 6elImeler

e#al #+n&a#aki eli$eler#e #ikka'i eken bir nk'a #a >:nil'ereC#e Je#ali'e ransaC#an Jarkl bir bii$#e &erlei elii&r:

nil'ereC#e a'ih illia$Cn k>r#>> reEi$in en *ne$li ni'elii Je#al#+eni nil'ereC&e e'ir$i l$as. Ken#i ik'i#ar$ +len#ir$eka$a3&la &a$ b>n>. ,*&le3e nil'ereC#e Je#ali'e #evle'in a&J

l>>n>n sn>3> r'a&a k$a$. Tersine nil'ereC#e &enin 7r$anrensinin k>r#>> ve r k>llanarak kab>l e''ir#ii bir reEi$ Je#ali'e.ransaC#a ise Je#ali'e KarlenE $ara'rl>>Cn>n ba'nn bir

sn>3>X #evle'in #al$asnn r'a&a kar# bir #>r>$. ,> #*ne$#ekral >l>sal #evle' eY sJa'&la sahi l#>> &e'kileri kab>l e''ir$ek iin&e'er #ere3e#e +l+ l$a#n#an an3akprna nter pare &,&ani ei'lerarasn#a birin3i i#i.

7e ibi sn>lar l$> b> JarkllnOTe$sili reEi$in ransa ve nil'ereC#e #eiik &llar#an eli$esinin

'e$elin#e b> Jarkllk var#r i'e. ,> Jarkllk nili si&asal k>r>$lan ve&*ne'i3i snZarn birbirleri&le ilikileri +erin#e e'kisini *s'ere3eknil'ereC&e has *elliklerin l>$asn#a *ne$li bir rl &na&a3ak'r.

UA=A W0K ,LN

[-hn '*ry: ne 0-r(nn 1ar!h! 6ev9 $9 'ar.*=:.an4*l: 7;89

%*ra. Sara: &!2aa 1ar!h,.an4*l: 7


59/786

@E/$ALTE VE E$E'YAT

$ere4eylik re5i,inin k*vve.len,ei: .-?l*, haya.nn d1"enlen,ei: ilk Hal e>erleri: ari.-kra.larn g11n1 ve n1>*"*n*

ar.r,2.r9 '*n*n -n** -larak: II9 y1"yln daha he,en4a2larnda ari.-kra. n>n d1nya g!r121n1 yan.an gerek 4irede4iya.n k*r*ld*0*n*: 2!valyelik 1lk11n1n en 1.1n de0er-larak ede4iya..a ve .-?l*, haya.nda kendini ka

b>l e''ir#iini eni halk &nlarn #a ein#en s+r+kle#iini #insel->l>sal- bir 3k>nl>k ak$nn ransaC& ba'an baa sar#n *r+&r>.

GII. &+&l#a *ellikle #es'an '+r+ s* kn>s> #+n&a *r++n+n en'>'arl anla'$ ara3 l$>'>r. Nenellikle &aarlar belli l$a&an veHChan&'n $e !e&teH #i&e anlan $an>$ ve eik be'ikler#ir #es'an'+r+n+ $eana e'iren eserler. Wkl>k Vharle$ane N>illa>$e#C0rane ibi e$i #evir kahra$anlarnn $a3eralar &ararlklaranla'l$ak'a#r b> iirler#e. %ar$ kaY&eli ben'ler#en k>r>l> b> 9-1 bin$sral iirler a'lar#a knak &erlerin#e k>n>r arlr#. =er snJ'anhalk b+&+k bir ili ve 3k> ile #inler#i nlar.

GII. &+&ln ikin3i &arsn#a ve *ellikle GIII. &+&l#a s&l>lara hi'ae#en Chan&'n $e !e&te@1er ibi rl$ak iin #eil #e k>n$ak iin&al$ eserler r$anlar *r+&r>. Sekin evrelerdeya2ayanlarn .!relerini: a2k ve inelik anlay2larn *ler *n+neseren b> '+rl+ r$anlar ve lirik iirler sara& e#ebi&a'n (c'urt'&

e#ebi&a'" $eana e'irir. ,> eserler eni halk &nlarna seslenenChan&'n $eNesJeCler#en kesin larak a&rlr.rans e#ebi&a'nn #aha ilk #evirlerin#e sa'ir '+r+ne k &akn

eserlere ras'lanr. Ues'an ve sara& e#ebi&a'na balanan bir &an#an#insel->l>sal kahra$anlk *'e &an#an #a sekinlik kavra$lar&la+lk+3+ bir #+n&a *r++n#e birleen ak$larn karsn#a &er alan b>eserler gereki 4ir ede4iya. ve d1nya g!r121n1 &ans'rlar.

ransa halknn ala&3 ve &eri3i eksnn e'kisi&le elien erekisa'irik ak$n 0r'aa ransasCnn .-?l*,al k-2*llaryla &aknilikileri var#r. Nerek'en #e GII. &+&ln snlarn#an i'ibaren k*kl+#eii$ler *r+l+r rans 'l>$>n#a. Te3i$in ('i3are'in" +n#en +neeli$esi b>rE>valarn i'i#e i alanlarn enile'erek aris'krasinin$anevi k>vve' ve k>#re'i karsna ara&a ve $a##i eninlie #a&ananbir snJ larak k$a&a bala$as 'l>$ &asn &akn#an e'kile$i

&eni bir 'l>$sal #enenin 'h>$larn a'$'r. K$+n hareke'leri&ani b>rE>vainin ba ken'ler evresin#e nisi bir ba$sla kav>$asile #r>#an #r>&a ilikili lan b> #eii$lere aralel larak ik'isa#i


60/786

ba$slk b>rE>vainin #++n3e ve #>&> alanlarn#a #a ba$slakav>$asna &l a$ b>rE>va evrelerin#e &eni bir #+n&a *r++&eer$e&e bala$'r: >&ank #iri akl3 ala&3 bir #+n&a *r++. ,ir

&an#an ser+ven heveslerini ar kahra$anlklar ala&a alan bir &an#an#a ka#n ve ak sara& e#ebi&a'n#aki sekin &erlerin#en in#ir$e&i a$ae#inen bir ihni&e'...

(,erke ar#ar Fran&z 5$e4at, 3il' 1s'anb>l 198! s. 1-28"

S0RLAR1.,a'C#a r'aa#a Je#al reEi$in k>r>l$asnn ne#enleri neler#irO2.e#ali'e bir ira$i'Ce bene'ilebilir #erken b>n>nla belir'il$ek

is'enen ne#irO.e#al #+en#e ss&al snZar hanileri#irO e a$#aki ss&al

snZar#an ne bak$#an a&rlrlarO

4.e#ali'enin nil'ereC#e ve ransaC#a birbirin#en Jarkl bii$#e&erle$i l#>> #r> $>#>rO Ur> ise b> Jarkllk her iki +lke#e-iler#eki eli$eler bak$n#an- hani kn>#a ne ibi sn>lar#>r$>'>rO

!.e#al #+en ve b> #+en#eki eli$eler e#ebi&a' nasle'kile$i'irO ransaC& *rnek vererek anla'n (0k>$a arasnk>&>n>".

KLS) ) 0RTAWA[UAK R0L]

0r'aa#a >&arlk =ris'i&an bir >&arlk'r bir bak$a. e kilise b>>&arln l>>$>n#a bal3a rller#en birini &nar.

,> rl+ belir'$e#en *n3e kilise ne#ir n> *reli$.

-l&e@nn kuruluIu

lk =ris'i&anlar saCnn &akn#a eri #*ne3eine inan&rlar#. Nel$esie3ikin3e -ki b> e3ik$e b>+n #e s+r$ek'e#irP- kilise a#&la*r+'len$e&e bala#lar.

lk iki &+&l b&>n3a Kilise laik bir birliin ni'eliklerini kr>#>.Asl$#a kilise keli$esinin el#ii %>nan3a ekk- lesia s*+ #e sa#e3e

'l>l>k &a #a birlik anla$n#a.,> bii$#e anlalan KiliseCnin iin#e k++k bir hi&erari k>r>l#>:

)skiler &a #a &aa k#e$liler (resb&'eris" *e'i3iler (eisks"


61/786

bah'slara &ar#$la *revli ka#n- erkek arka#alar (#i&aks" var#. 2.&+&l#an bala&arak resb&'erisClarla eisksClar i''ike ar'an bir*ne$ kaan$a&a bala#lar ve ken#ilerini kilisenin 'ek 'e$sil3isi

sa&$a&a bala#lar. lerin#en biri ele kilisenin ba l#>. Snra ei'likiliselerin balan birbirleri&le 'e$asa eerek bir ei' liari halin#e)vrensel Kilise&i k>r$>lar#r.

lkel kilisenin &erini alan b> evrensel kilise Ka'lik Kilisesi #i&ea#lan#rlr.

Ka.-lik Kiliei: kendini R-,a devle.inin ,ira ayar9 '*

kilie: kendinde i,?ara.-rl*k k*r*,lar,n 4en"erleri ile -n*nanlay2nn 4ir ?aran .a2,ak.adr9Ka.-lik Kiliei: -k k 4ir hiyerar2iye 4a0l9 'a2.a a?a

vardr9 Ka.-lik k*ra,na g!re: ?a?alk Tanral k!k.endir9S-nra a?a: r*hani 4ir devle.in 4a2ndadr9 Kilie: -r.aa0da:r*hani ik.idarn i,ani ik.idara 1.1n -ld*0*n* ilan e.,i2.ir9

2.&+&l#a Ka'lik Kilisesi aralanr. Ken#isini 0r'#ks #i&eni'elen#iren U> Kilisesi Ka'lik Kilisesin#en kesin larak a&rlr. U>l>#evle'ler her biri ken#i eYne ve ken#i hi&erarisine sahi ba$skiliseler k>rarlar: %>nan Sr R>$en R>s vb. kiliseleri#ir b>nlar.

7e#ir 0r'#ks KiliseC&i Ka'lik KiliseC#en a&ranO0r'#ks Kilise ACraJ Mer&e$Cin bir erkekle iliki#e b>l>n$a#an ebe

kal ve \aaCnn &anl$al #++n3elerini re##e#er. 0r'#ks aalar

evlenirler. Tan eski >s>llere >&>n larak her +lkenin ken#i #ilin#e&alr.

Uaha akl ban#a bir &er#e #aha $illi.0r'aa b&>n3a Ka'lik Kilisesi KiliseCnin balar#aki saZn#an ve

halka lan &aknln#an i''ike >aklar ve 'e#irin e'$e&e balarinsanlar. 'e &an#an ba h+k+$#arlar #a KiliseCnin 3is$aniee$enlik'en +s'+n larak *r#++ r>hani ee$enliine +l+kle

ka'lan&rlar. e sn larak KiliseCnin -*ellikle 'rak balar &l>&- +("


62/786

la- b+&+k eninlik sahibi bir k>r>$ haline el$esi ibi $anevi si&asalekn$ik ne#enler 16. &+&l#a Ka'lik KilisesiCnin &eni#enaralan$asna &l a'. ReJr$ hareke'i sn>n#a ei'li r-.e.ankiliseleri b*&le ##>.

Avr>aCnn #insel 3raJ&as -ana iileri&le- 'a$a$lan$ l>&r#>b*&le3e.

-l&e@ r'l"

0r'aa#a Kilise insanlarn &aln i$an ile ilili #eil#ir. Ss&al

&aa$n he$en b+'+n alanlarn#a b+&+k bir rl &na$ak'a#r. KiliseCninkar$a# k a e& var#r. An3ak #++n3e *+rl++n+n karsnakar# -a$an a$an krk>n- eneller bir &ana braklrsa r'aa#a&er &er l>$l> rlleri #e *r+l+&r KiliseCnin.

a" -ltr k'ru4uculu8u

Nerek'en ,a' R$a $ara'rl>> Kavi$ler N*- +Cn+n seli al'n#aeili &kln3a eski %>nanCla R$aCnn $iras brak' k+l'+r #e &k l$ak'ehlikesi ile kar kar&a kal$'. 'e )ski U+n&aCnn &kn'lar iin#e%>nan ve R$aCnn k+l'+rel #eerlerine sahi karak nlar ele3ek iink>r'aran Kilise l#>. ,arbar kavi$lere ilka k+l'+r+n+ beni$se'$ekiin#e k nk'as #in#i eri. 7e var ki k+l'+rs+ en kavi$lerKiliseCnin ara3l ile eski %>nan ve R$a #+n&asnn k>l>na iri n>n

k+l'+r #eerlerini &ava &ava beni$se&erek &e'i'iler.R*nesans ile bala&an ,a'Cnn &eni k+l'+r+n+ b> &e'i'ir$e

harla$'r bir bak$a.A$a Kilise #e sralar#a b>n> &aa3ak #>r>$#a i#i. W+nk+ R$a

i$ara'rl>> &kl# a$an a&ak'a kal$ 'ek b+&+k + >. 7e varki *l+ #in l>n3a KiliseCnin ilka k+l'+r+n#en an3ak ken#ine >&>n

b>l> al# #++n3eler a&ak'a kalabil$i beni$se$e#ii #++n3e veinanlar #ar#a brakl$'r. )ski %>nan ve R$a k+l'+r+n+n birk#eerleri karanlklara *$+l$+'+r b> &+#en.

%+&llar3a snra an3ak R*nesansC'a +n na ka3ak'r b>nlar.Kilie: ilka0 >ele>eini 4eni,e,i2.ir9 A,a 4*: Hri

.iyanla2.rl,2 4ir an.ik >ele>edir9 .e yandan: an .ika0ndina,ik >ele>e anlay2nn "ddna: -r.aa0da >ele>e

anlay2 d*r*k.*r 6.a.ik=9 S-nra k-la.ik ve 4a"g!r1n12leriyle ,i.ik.ir -r.aa0 >ele>ei9

Sk-la.ik iin .e,el: Kilie+nin a?.ad0 !0re.idir3 ,i.ii",ie: ki2iel dindarl0 ea aly-r9


63/786

b" 58tm #e 8retm

R$a $ara'rl>> &kl#k'an snra k>l a#na &a bir isks>n &a#a $anas'rlarn k>llar kal$' an3ak. ,>nlar #a yedi er4e.ana. a# al'n#a 'lan$ -ve iki r>ba b*l+n$+-bilileri*re'i&rlar#: >a#rivi>$ $+ik ari'$e'ik e$e'ri as'rn$i&i iineal&r#>X 'rivi>$ ise ra$er re'rik ve Aris''elesCin birka arasnnevril$esin#en ibare' lan $an'k'.

e asln#a &+e&sel bir bii$#e *re'ilir#i b+'+n b>nlar.,ir s+re snra *re'$enlerle *ren3iler isks>n &*ne'i$in#e

\arisC'e bir birlik halin#e *r+'len#iler. ,> birlie niversi'as &anienel birlik a# veril#i. ]niversi'e he$ *re'$enleri he$ *ren3ileriiine al$ak'a a$a birlii &aln *re'$enler &ani aalar &*ne'i-&r#>. ]niversi'e *re'ilen kn>lara *re ilahiya.: kilie h*k*k*:ana.lar ibi Jak+l'elere b*l+n$+'+. Uaha snra alan ' Jak+l'esi&leJak+l'e sa&s #*r#e &+ksel#i. ren3ilerin > &ks>l#>. ,a ha&rsahileri a#larna kleE #enen $isaYrhaneler a'lar. ren3ilerin >

b>ralar#a #&>r>l> barn#rl&r ve $anas'rlar#akine bener bir#isiline 'abi '>'>l>&r#>.

1. &+&ln ban#a ari (niveri.ei: *re'$en ve *ren3ibak$n#an en kalabalk 'l>l>k l#>. =er +lke#en insanlar eli&r#>b>ra&a. )n +nl+ *re'$enler &aban3lar#. Al$an Albre3h' ve 'al&anA*in-+l* T-rna #a var# b>nlar arasn#a.

3" G!!e anatar

\aalar &aln ka'in3e &a&rlar +niversi'eler#e #e &aln La'in3ekn>>&rlar#. ,>nlar 3anl bir e#ebi&a' &ara'$a& baara$a#lar. A$a&ine #e +el sana'larn l>$asn#a b+&+k a&lar l#>. Mi$ar vehe&kel3ilere binalarn ve kn>larn seil$esi iini s$arl&rlar#. R-$an s'il#e ls>n N'ik s'il#e ls>n he$en he$en b+'+n an'larkiliseler#iX he&keller kabar'$alar s+sle$eler he kiliseler iin&al&r#>.

R>hban +$resi *ellikle $+iin ilerle$esi iin#e b+&+k aba*s'er#i: 0r>n k>llanl$as&la $+ik #aha s&l> ve #aha +l+ biranla'$ lan bir al kaan$ l#>. Teksesli $+ik'en ksesli $+ieeii bala'anlar #a nlar l#>lar. 7'alar sis'e$ini sa'a&an ve n-'alara -b>+n #e 'a#klar- a#lar veren bir 'al&an keiii: N>i##CAre. Uies Irae S'aba' Ma'er ibi en 'ann$ kilise ilahilerini

bes'ele&enler ene 'al&an aalar l#>lar.,>ra&a ka#ar s*&le#ikleri$i

server tanilli - uygarlık tarihi-sürüm 2

Documents