sezai karakoc siiri üzerine

8/6/2019 sezai karakoc siiri zerine

1/43

Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature

and History of Turkish or Turkic

Volume 5/1 Winter 2010

SEZA KARAKOUN RLER ZERNDE EDEBYAT MEDENYET -CORAFYA LKS BALAMINDA

BR NCELEME

Sezai COKUN*

ZET

Sezai Karako, Cumhuriyet devrinin nde gelenairlerinden biridir. Karako, sadece iirleriyle deilortaya koyduu medeniyet tasavvuruyla da Trk dnce

tarihinde nemli bir yer tutmutur. Karakounmedeniyet tasavvurunda nemle zerinde durduuhususlardan biri corafyadr. air, gerek fikr yazlarndagerek iirlerinde btn dnya corafyasna eilir ve eitlimeseleler etrafnda bu corafyalar yazlarna veyaiirlerine tar. Ancak onun zerinde durduu corafyatabii bir unsur olmaktan te tarih, kltrel ve medeniyetnoktasnda bir kimlie ve btnle sahip kltrel bircorafyadr.

Bu almada, airin gerek fikr yazlarnda gerekiirlerinde corafyaya nasl bir yer verdiini,

biyografisinde corafyann nemini ve iirlerindecorafyann ileni biimini inceleyecek, yer yer corafyamerkezli okumalar yapacaz.

Anahtar Kelimeler: Sezai Karako, Dirili,Edebiyat Corafyas, Corafya Merkezli Okuma, Trkiiri.

A STUDY IN THE CONTEXT OF LITERATURE-CIVILIZATION-GEOGRAPHY RELATIONSHIP IN SEZA

KARAKOS POEMS

ABSTRACT

Sezai Karako is among the most prominentpoets of the Republican era. He took an important place

*Yrd. Do. Dr., Fatih niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Trk Dili veEdebiyat Blm, [email protected]
mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]


2/43

844 Sezai COKUN

Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic


not only through his poems but also with the envision ofcivilization he set forth in the history of Turkish thought.Geography is among the subjects Karako emphasized onin the envision of civilization. The poet dwells on thegeography of the entire world in his poems as well asintellectuals articles and carries these geographies to hisessays and poems centering around some matters.However, the geography he pays attention to is, ratherthan being a natural object, a historical, cultural wholewrapped itself with an identity of civilization.

In this study, we will do geography-orientedreadings by examining how he places geography in hisessays and poems, the importance of geography in hisbiography and how it is handled in his poems.waygeography was dealt in his poems will be examined,occasionally we will do geography centered readings.

Key Words. Sezai Karako, Dirili, LiteraryGeography, Geographic Reading, Turkish Poetry

Giri

Cumhuriyet devri Trk iirinin zellikle 1950lerden sonragelien evresinde sadece iirleri ve poetik dnceleriyle deil,kendinden sonraki birok aire etkisiyle de farkl bir yer tutan SezaiKarako, mtefekkir bir air olarak ne kar. Bu ynyle, Trkiirinde edeb meselelerin dnda toplumsal-siyasal birok konuyailikin fikir ortaya koyan hatta bu erevede bir medeniyet tasavvurugelitiren nadir isimlerden biridir. Trk medeniyetinin Osmanlnnykl srecinde Bat karsnda hezimet yaadn dnen Karako,

bu medeniyetin yeniden var olabileceine, bir dirilii yaayabileceine

inanmaktadr. Bu dirili salam bir medeniyet tasavvuru ortayakoyabilmek ve bunu uygulamakla mmkn olacaktr: unu bir tarihkural olarak syleyebiliriz: Bir inan, bir dnce, bir dnya gr,kitlelerin mal olduu zaman, yaayabilmek iin, ya bir medeniyetolmak, bir medeniyet oluturmak, ya da en azndan bir medeniyetlekaynamak zorundadr. nk uzun mr, medeniyet mrdr.Devlet-i ebed mddet fikri de yorumlanrsa medeniyet fikrine kar.1

1Sezai Karako, Dnceler I-Kavramlar-, Dirili Yaynlar, stanbul, 2005,s.18-19


3/43

Sezai Karakoun iirleri zerinde 845

Turkish Studies



diyen Karakoun, yeni bir medeniyet oluturma cehdinde nemlezerinde durduu noktalardan biri corafyadr. almann ilerleyenksmlarnda grlecei gibi corafya, onun dnce dnyasnn veiirinin yapc unsurlarndan biridir. Karakoun dnyasnda bu kadarnemli olmas, iirinde sk sk karlatmz bir unsur olarak nekmas sebebiyle bu almada airin dnce dnyasnda veiirlerinde corafyann yer al biimini incelemenin yannda iirlerinimkn verdii lde corafya merkezli okuma yapmaya alacaz.2Karakoun corafyay tabi bir unsur olmaktan te metafizikderinlikli bir medeniyet unsuru eklinde deerlendirmesi ve iirinde de

byle ina etmesi, onun metinlerini salt coraf merkezli incelemeyetabi tutmaya engel olmaktadr.

almada, bir yandan Karakoun hangi coraf blgelerihangi oranda ve hangi anlam dnyas etrafnda ilediini ele alacak biryandan da uygun olan metinleri corafya merkezli okumayaalacaz. Bu ynyle almada corafyaya iki trl yaklamolacaktr. Bir, tespit ve tahlil erevesinde corafyann sz konusuedilii; iki, corafya merkezli okuma. Corafya merkezli okumayzellikle airin biyografisi ve Anadoluyu sz konusu edii zerindeuygulamak mmkndr. Teorik bir arka plan gerektirdii iincorafya merkezli okumaya gemeden nce, corafya-medeniyet-edebiyat ilikisi zerinde durmak ve corafya merkezli okuma biimi

zerinde ksaca bilgi vermek, almamzn kuramsal zeminini anahatlaryla ortaya koymas ynyle yerinde olacaktr.

I. Corafya-Medeniyet-Edebiyatnsann bnyesinde hayat bulduu ve karlkl bir

etkileimle ekillendii/ekillendirdii bir unsur olarak ne kancorafya, Yerbilimi/Meknbilimi olarak tanmlansa da, ok ynletkinliiyle insan hayatnda nemli bir yere sahiptir. Corafyanntoplumlar zerindeki etkisi birok tarih felsefesinde sz konusuedilmesinin yannda baz edebiyat nazariyelerinde de mhim bir kstasolmutur. Taine, edebiyat tarihini incelerken rk ve dnemin yanndaortam/muhiti de sayarak, edebiyat incelemelerinde corafyann

vazgeilmez bir unsur olduuna dikkati eker.3

XX. yzylda isezellikle batda corafyann insan zerindeki etkisinden hareketle

2 Sezai Karako, esasen bir btn olarak mekn zerinde nemle durur.Deiimi, yozlamay, dirilii nemli oranda mekn zerinden de kurar. Ancakyaam alanlar olarak meknlarn corafyayla beraber alnmas halinde alma, birmakalenin hacmini olduka aacandan Karakoun ev, bahe, balkon, da, toprak,deniz gibi insann yaam anlarnda iliki ierisinde olduu mekna ilikin unsurlarayr bir makale halinde inceledik.

3 Berna Moran, Edebiyat Kuramlar ve Eletiri, letiim Yaynlar, stanbul,2008, s. 84


4/43

846 Sezai COKUN

Turkish Studies



corafya edebiyat ilikisi ok ynl olarak ele alnp irdelenmitir.Corafyann insan iin bir kader oluu, yaplan bu almalara hakllkkazandrmaktadr. Mehmet Kaplann yapt tespit erevesinde, Birmilletin iktisad, itimi, hatta uzv ve ruh hayat, her eyden nce,iinde yaad coraf artlara baldr.4Yine Braudelin medeniyettarihinde corafyann yerine dikkat ekerken dile getirdii,Uygarlklarn (boyutlar ne olursa olsun, kklerigibi bykleri de)harita zerindeki yerlerini belirlemek, her zaman mmkndr.Uygarlklarn gerekliklerinin esas blm, onlarn corafyerleimlerinin zorlama veya avantajlarna bamldr Her uygarlk,

snrlar aa yukar sabit bir mekna, buna bal olarak da kendinezg bir corafyaya baldr; bu onun corafyas olup, bazlar adetasrekli olan ve bir uygarlktan dierine asla ayn olmayan, verili birolanaklar ve zorlamalar demeti oluturmaktadr.5 eklindekideerlendirmeler, medeniyet sz konusu olunca, alma hangidisiplinde yaplrsa yaplsn, corafyaya eilmenin bir zaruretolduunu gstermektedir. Psikolojide insann evre ve rsiyetin rnvarlk olarak tanmlanmas, yaplan bir ok incelemede corafyanninsann ahsiyetinin oluumunda byk etki gsterdiinin tespitedilmesi, edebiyat-corafya-medeniyet ilikisinin derin bir anlamdnyas etrafnda ekillendiinin teyidi eklinde dnlebilir.

Trk edebiyatnda edebiyat-corafya ilikisine ilk dikkatleri

Mehmet Kaplan ekmi ve bu ynde kaleme ald makalelerin6yansra Abdlhak Hamid zerine bir lisans tezi hazrlatmtr.7 Yaknzamanda ise Emel Kefelinin kaleme ald Edebiyat CorafyasndaAkdenizisimli alma, konuya dikkat ekmesiyle yol ac olmutur.8

Bizimbu almada uygun metinlerin incelemesinde yntemolarak ele alacamz Corafya merkezli okuma ve EdebiyatCorafyas, corafyann iki ynl olarak edebiyatla kurduu ilikininincelenmesine dayanmaktadr. Bir, yazarn biyografisinde corafyanntuttuu yerle edeb ahsiyetinin teekklnde oynad rol esas alanedebiyat corafyas; iki, edeb eserde ilenen corafyann ele alnnesas alan corafya merkezli okumadr. Corafya merkezli okuma

bir dier deyile go-litteriare yaklamla metni deerlendirme,

4 Mehmet Kaplan,Nesillerin Ruhu, Dergah Yaynlar, stanbul, 1999,s. 555 Fernand Braudel, Uygarlklarn Grameri,(ev. Mehmet Ali Klbay), mge

Kitabevi, Ankara, 2001, s. 39, 41-426Mehmet Kaplan, Edebiyat Corafyas,Nesillerin Ruhu, s. 151-153; Yahya

Kemalde Tarih ve Corafya Fikri,Nesillerin Ruhu, s. 193-1987 Kaya Can,Abdlhk Hamid zerinde Edebiyat Corafyas Bakmndan Bir

Aratrma, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trkoloji BlmYaynlanmam Lisans Tezi, 1952

8 Emel Kefeli,Edebiyat Corafyasnda Akdeniz, 3F Yaynevi, stanbul, 2006,256 s.


5/43


Turkish Studies



okuma trlerinden birisidir. Toprak ve iklim artlaryla sosyal realiteyiekillendiren corafya, insanlarn duyu tarz, dnya gr, yaama

biimi zerinde etkili olurken sunduu olanaklarla gelecei deynlendirir.9 Edebiyat Corafya ilikisinde ne kan, yazarnyetitii corafyann yazar zerindeki etkisi ve yazarn eserindeiledii corafyann gerek biyografik tecrbesi, gerek siyasal-sosyalkonumu gerekse edeb ahsiyeti noktasnda tuttuu yerdir. Buna grence, Sezai Karakoun biyografisinde corafyann tuttuu yerincelenecek ardndan iirlerindeki corafya sz konusu edilecektir.Burada u husus da belirtilmelidir ki edebiyat-corafya ilikisierevesinde ev, oda, ky, kasaba, kent, uzay10 gibi meknsalunsurlar da ele alnabilmektedir. Ancak Karakoun iiri zerinemakale apnda yaplan bir almada onun coraf blge veyaehirlerin yan sra yaam alanlar olan eitli meknlar ileyii,makalenin snrlarn hayli amaktadr Bu sebeple, bu almadaedebiyat corafya ilikisi daha ziyade coraf blgeler ve ehirlerzerinden sz konusu edilecek, yaam alanlarna ilikin meknsalgeler ise ayr bir alma kapsamnda incelenecektir.

almann inceleme ksmna gemeden nce SezaiKarakoun iirde mantk ve dnceye yaklamna bakmak, konuyuanlamamzda yardmc olacaktr. Karakoun dnce dnyasndaveya iirlerinde corafyann ele alnn incelemek, biraz da onun

iirinde medeniyet dncesinin izini srmektir. Bu ynyle airin,iirde dnce veya mantn yerine ilikin deerlendirmelerine bakldnda iir ve Mantk balkl yazsnda unlar dile getirir:air, dnceyi, ya olaan d bir zekayla donarak, ya aptallatrarakkullanr. Yani, anlam, yeni iirde kendi z fonksiyonunu yitirmitir.Bir uyurgezerdir. Hafzasn kaybetmitir belki. phesiz iir mant,dz yaz mant ile balar; en az odur. Ama onunla yetinmez; onu,kendi yapsnn gerei ilerle ykler Bsbtn anlamsz iirdnlemez. nk: iir mant ne kadar deiik olursa olsun, genelmantktan kmadr.11

Karakoun bu cmleleri, iiri bir mantk iine indirmemekle beraber iire dz yazdan da stn ve iire mahsus bir mantk alan

iaret etmektedir. Bu ynyle onun iiri, dncesinde gelitirilenmedeniyet tasavvurunun eitli cephelerden ve iire mahsus bir dil vemantkla ortaya konulmasyla ekillenir. iirindeki corafya-medeniyet ilikisine bu ereveden bakmak doru olacaktr.

9Emel Kefeli, Corfya Merkezli Okuma, Turkish Studies, c.4, K 2009, s.424

10 Emel Kefeli, a.g.m., s. 42911 Sezai Karako, Edebiyat Yazlar I Medeniyetin Ryas Ryann

Medeniyeti iir-, Dirili Yaynlar, stanbul, 2007, s.82


6/43

848 Sezai COKUN

Turkish Studies



II. Sezai Karakoun Biyografisinde Corafya1933 ylnda Diyarbakr-Erganide doan Sezai Karakoun

ocuk muhayyilesinin ekillenmesinde, ahsiyetini bulmasndakltrel ve edeb birikimini edinmesinde doduu ve ocukluunu,genliini geirdii corafyann nemli bir etkisi vardr. O, 1988ylnda hatrlarn yaynlamaya baladnda ilk hatra yazsna,nsann kendini anlatmas, ehirleri anlatmak, toplumu anlatmak, aanlatmak demek.12 cmleleriyle balar. Bu balangta biyografiyleehrin/meknn/corafyann toplumla birleerek deerlendirilmesidikkati eker. Nitekim air, baka baz iirlerinde de grdmz ve

sen/siz- ben/biz eklinde ilerleyen, dnya grn, medeniyettasavvurunu en ak ekilde dile getirdii iirlerinden biri olan KaraYlan iirinde, kendini tantrken doduu ve byd corafyayne kartr:

Ben gneyli ocuk arkadam ben gneyli ocukGnahlarm kadar mrm vardr.Aarmyan sam gnee tutuyorumSalarm acnn elinde unutuyorumParmaklarmdan st imeye aryorum seniBen gneyli ocuk arkadam ben gneyli ocuk13

Karako kendini gneyli ocuk diye nitelerken bircorafyay ve bir corafyann iaret ettii kaderi dile getirir. air,adeta bir corafyann kucanda ekillenen hayatla gurur duymakta vegneyli olmasndan dolay farkl olduunu vurgulamaktadr.

airin doduu blge, birok iirinde dikkati ekerek belirttiiMezopotamyaya aittir. Karako, dnya medeniyetinin beii olarak

buyar grmektedir. Nitekim bu blgede bulunan Ergani, corafkonumu, iklimi ve kltrel havasyla Karakoa etki eder. GlMutusunda,

Dicleyle Frat arasndapekten sedirlerinde Kuran okunanAk pencerelerinden gl dolanGnein beyaz kpklerinde yanmBir ehir bir eski kanatlar lkesi14

12Sezai Karako, Hatralar,Dirili, nu: 1, 25 Temmuz 198813Sezai Karako, Gn Domadan, Dirili Yaynlar, stanbul, 2000, s.4414Sezai Karako, Gn Domadan, s.373


7/43


Turkish Studies



msralaryla anlatlan Erganinin tasvirinde maddi unsurlarla manevunsurlarn birlikte ele alnd grlr. Bu, corafyann air zerindetad etkinin ift ynl olduunun gstergesidir. Ayrca, iirlerindegrdmz corafyann metafizik derinliinin, onun ocuklukdnemini geirdii Erganinin ve evresinin halk tarafndan metafizikalglar eliinde deerlendirilmesiyle de ilgili dnlebilir.Hatralarnda Erganinin eteinde kurulduu dadan bahsederken dilegetirdii, Mistik bir ba vardr dala aramzda. Arafat Dann, Tr-iSinann bir rnei gibidir kasabamzda.15 eklindeki cmleleri,Erganide corafya ile kurulan mistik ba ortaya koyar. Erganinineski bir medeniyet blgesi olmas, ehir ve evresinde din bazunsurlarn yer almas Karakoun corafya yardmyla dahaocukluunda medeniyet tarihine dikkat etmesini salamtr.Karakoun gerek rnek verilen bu msralar gerek ocukluuna aitcorafyay sz konusu ettii dier iirleri incelendiinde airin,corafyann tabii unsurlarndan ziyade tad kltrel ve manevdokuyla ilgilendii fark edilmektedir. Corafya, tabii dokusuyla, airingrd kltrel ve manev iklimin bir uzants olarakdnlmektedir.

air, hatralarnda ocukluunun getii corafyay tasvirederken tabiatn tabiiliini bozmad, insanla i ie bir tabiat halidikkati eker.16 ocukluunun Erganisi, Karakota daha ok tatl

taraflaryla, pembe tablolar halinde yaar.

17

ocukken ok gzledim samanyollarnYaz akreplerinin bile bakmadan edemedikleri samanyollarnKa kez yedim dou sabahlarnnYaz aylarnda atlatt narlarn narlarn18

Bu msralarda corafyann derin izlerini bulmakmmkndr. air, ocukluuna ait baz unsurlar iirine tarken buunsurlar corafya zerinden seslendirmektedir. Erganinin corafyas,iklimi byleyici bir atmosfer eklinde anlatlrken bu corafya veiklimin akrepleri bile etkilemesi, bu corafyann airin ocuk

muhayyilesindeki nemli yerini gstermesi asndan nemlidir.

15 Sezai Karako, Hatralar V: Doduum ve Domadm ehir: Ergani,Dirili, nu:5, 22 Austos 1988

16 Sezai Karakoun ocukluuyla ilgili hatralar iin bkz. Sezai Karako,HatralarV-VII: Doduum ve Domadm ehir: Ergani, Dirili, nu:5-7, 22Austos-29 Austos-5 Eyll 1988

17Turan Karata, Dounun Yedinci Olu Sezai Karako, Kakns Yaynlar,stanbul, 1998, s. 30

18 Sezai Karako, Gn Domadan, s.187


8/43

850 Sezai COKUN

Turkish Studies



Erganinin onun zerindeki etkisi sadece iirlerinde deil,eserlerine verdii isimlerde de grlr. Nitekim, Ergani yaknlarndan

bulunan ve halkn Makam diye adlandrd bir yeri air,Makamdaadl eserine isim olarak seer. Yine ocukluunun getii corafyayaait iki temel unsur olan Frat ve Dicle nehirlerinin airin iirlerindenemle yer ald grlmektedir. ocukluunun getii corafyannonun zerindeki bir dier etkisini air hatrlarnda u ekilde dilegetirir: Neslimin birok mensubu gibi ben de birka yklmlkiinden geliyorum. nce devletimiz yklm, yeni kurulan devlethenz 10 yanda. Yani devletin yklml yllarnn uzantsnda

doumum. Yklm ve yeniden domaya alan bir toplumun, birkltrn, yklm, yeniden yaplan bir ehrin (Erganinin) ve savan,siyas, sosyal, ekonomik ykntlarn iinde dorulmaya alan birailenin ferdi olarakZlkfl Da eteindeki o kk kasabada, Maysay balarnda bir gn dnyaya geldim. Giden kopa kopa gidiyordu.Bir kopu, bir ykl izi brakyordu. Gelense, bir yabanc gibigeliyordu. Hzl bir deimeyi yaadk.19 Bu cmleler, airinocukluunun getii ehirde, ailede bir deiim dnemini yaad,

bunun da onun dnyasna byk etkiler brakt eklinde okunabilir.Erganinin Karako zerindeki etkisinin dier bir ifadesinihatralarnda ailesinden bahsettii ksmda grrz. air buradaailesinden bahsetmeye gemeden nce syledii, Dicleyle Frat

arasnda yer almken, iki rmak hakknda da kltrnde pek bir etkive iz duyurmayan, kara iklimini, btn duyarlyla ve adeta onunlavnerek yaayan, suyun deerini, hele o yaz gnlerinde ve dandaki

bahelerinde, adeta aa ryalarnda destanlatran ve damlalarnaltnla tartarcasna, zlem aynalarnda grr gibi olan Erganiyi, ucunagelip dayanan l ya da lden ok ova diyebileceimiz bykdzl ve kuzeyine yaslanm da, emeleri ve bulutlaryla ba

baa brakp kendimize dnebilir miyim diye dnyorum.20eklindeki cmleler, airin dnyasnda ocukluunu geirdii ehrintuttuu yeri gstermesinin yannda bu ehrin tasvirinde corafunsurlarn ne kartlmasn gstermesiyle de nemlidir.21

Sezai Karakoun biyografisinde yer alan ikinci nemlicoraf durak Maratr. Trk edebiyatnda zellikle Cumhuriyetdneminde birok isme kaynaklk eden Mara, airin ortaokul yllarn

19Sezai Karako, Hatralar III-IV: Drt Yklmlk inden, Dirili, nu:3-4,8 Austos-15 Austos 1988

20 Sezai Karako, Hatralar: VIII: Kimlik ve Aile, Dirili, nu:8, 12 Eyll1988

21 Sezai Karakoun zellikle ocukluk yllaryla ilgili olarak corafya- biyografi ilikisini burada sz konusu edilen erevede Yaz iirinde de nemlioranda grmek mmkndr. Sezai Karako, Gn Domadan, s.147-149


9/43


Turkish Studies



geirdii dnemde iine kapal kk bir vilayet olmasna ramenkltr ve edebiyat hayat canldr. Mara, Karakoun hatrlarnda dilegetirdii zere adeta airin bir tohum halinde duran muhayyilesiniatran yerdir: Mara, ocuk yreimin ate ald yer. Belki ondannce rya alemi gibi bir i dnyann sahibiydim. Derinlie aday birdnya. Bu, Marata alev ald denebilir Maran kurtulu hikyesi,adeta, her an canl bir hatra olarak hzn dolu gnlmze bir avuumut ve hareket tohumu saan bir ilh ltuf rzgar oluyordu.22Karako, bir ortaokul rencisi olarak, Maran maneviyatlakahramanln yorulduu ikliminde nemli intibalar edinir. Buradakihavann airin zerinde nemli izler braktn, sonraki dncehayatnda Maran izlerini takip ederek bulmak mmkndr.

Karako, Mara yllarnn ardndan Gaziantepte liseyi okur.Bu yllarda corafyadan ziyade kltrel ortamn air zerinde etkiliolduu grlr. air, ilk ciddi okumalarn, yaz denemelerini, Batdncesine ve edebiyatna ait okumalar bu dnemde yapar. Nitekimlisenin ardndan Kasm 1950de kayt yaptrd AnkaradakiMekteb-i Mlkiyede23 de benzer bir durum sz konusu olur.Ankarada da corafyadan ziyade kltrel doku etkilidir. zelliklemlkiye etrafnda gelien yeni iirde Karakoun da ne ktgrlr. air, Ankaray tabiatyla, corafi unsurlar veyacorafyasnn temsil ettii medeniyet unsurlaryla sz konusu etmez.

Ankara, onun fikir dnyas asndan bir serpilme ve ekillenmednemini iaret eder. Demokrat Parti dnemi olmakla beraber,1950lerin cumhuriyet heyecannn had safhada olduu Ankarannzellikle fikr geliim ve buna bal gzlem noktasnda air zerindeetkili olduu dnlebilir.

Ankarann ardndan airin biyografisinde en etkili corafya paras diyebileceimiz stanbul dnemi balar. Karako, YahyaKemalin stanbulla ilgisini anlatrken Onun iin stanbul her eydi.Yani dnyas hatta ukbas bile stanbuldur.24 deerlendirmesiniyapar. airin Yahya Kemal iin dile getirdii bu dnceleri, bykoranda, kendisi iin de dnmek mmkndr. Onun gerek iirindegerek fikr yazlarnda stanbulun tuttuu yer dnlnde

stanbulun airin dnyasnda vazgeilmez deerde olduugrlmektedir. Karako iin stanbul, temsil ettii medeniyetlenemlidir. stanbulun airin iirine nasl aksettiini, dncednyasnda nasl bir yer tuttuunu aada ele alacaz. Ancak buradau husus belirtilmelidir ki Karako, stanbulun tabii dokusunucorafyasyla beraber deerlendirir. O stanbulu adeta bir metin gibi

22Sezai Karako, Hatralar:XXVIII:Mara,Dirili, nu:28, 30 Ocak 198923Turan Karata,Dounun Yedinci Olu Sezai Karako, s. 4924Sezai Karako, k Yolu I, Dirili Yaynlar, stanbul, 2008, s. 24


10/43

852 Sezai COKUN

Turkish Studies



dnerek onda hemen her yazsnda vurgulad dirilidncesinin ve hakikat medeniyetinin yansmalarn arar. Corafyazerinde en ok durduuAlnyazs Saatinde dile getirdii;

stanbuldur bu otuz yl kana kana yaadmTalarna adeta resmim ilediBen stanbulda daldm zerre zerrestanbul damla damla iimde birikti.25

eklindeki msralar, airin stanbul ile kurduu ilikinin en ak

ifadesi olarak grlebilir. Karako, grevleri dolaysyla stanbuldnda zaman zaman bulunsa da onun hayatna yn veren, dncesiiinadeta bir laboratuar fonksiyonu gren meknn stanbul olduunusylemek mmkndr.

III. Dncede ve iirde CorafyaSezai Karakoun corafyay iirinde ina edi biimini

anlamak iin onun corafyay ele ald noktay ncelikli olarakincelemek gereklidir. Karako, corafyay diriliin, dolaysylamedeniyetin bir meselesi olarak dnmektedir. Onun iirini ayetRifaterren semiyotik okumasna tabi tutarsak matrisisin diriliolduunu, bu dirili dncesinin varyantlar halinde oalarak SezaiKarakoun dnce ve iir dnyasn meydana getirdiinisyleyebiliriz. Karakoun iirine corafya merkezli bakldndayle bir varsaymda bulunulabilir: stanbul, am, Badat gibi ehirler

bir corafi rt olarak yer almakta, bu rt kaldrldnda hakikatmedeniyeti ortaya kmaktadr. Hakikat medeniyetine ait rtkaldrldnda ise maneviyat, maneviyatn merkezine dorugidildiinde de dirili belirmektedir. Dolaysyla Karakouniirindeki bu genelden ze gidi srecinde corafya, diriliin vehakikat medeniyetinin tecelli alan olarak ne kar.

Karako, biyografik tecrbesinde ok fazla corafyaygezmi, ok fazla corafya zerinde gzlemlerde bulunmu deildir.Yukarda ifade edildii gibi 4-5 ana durak onun biyografisinincorafyasn tekil eder. Dncesindeki corafya ise adeta bu dar

biyografik corafyaya isyan edercesine alabildiine genitir.Karakoun iirine esas olarak ald corafya slam medeniyetinin birdnem hkim olduu, derin izler brakt alandr. airin bucorafyay ele al, bir yandan bu dnyann meselelerini dilegetirmek amacna ynelikken bir yandan da bu dnyada birdiriliin yeninden yaanabilecei inancna yneliktir. Karako, her

25Sezai Karako, Gn Domadan, s. 658


11/43


Turkish Studies



ne kadar dirilie kaynak olarak Anadoluyu alsa da blnm bircorafyay kabul etmez.

Karakoun corafyaya ilgisinden balayacak olursak, airinu deerlendirmeleri onun corafya zerinde dndnngstergesidir: Corafyada bir btnlk ilkesi vardr. Yani snrlarntabi olmas gereklidir. Bir lkenin emniyeti iin, en azndan, snrlarn

belli byk engellerle evrili olmas lzmdr Mevcut lkemizdediimiz zaman, bugn snrlar iinde kalan corafya, bir kere bizimiin suni blnme gstermi bir corafyadr Suriye ve Irak suniolarak bizden ayrlmtr. yle bir corafyamz vardr ki, dalar,ovalar denize doru giderken, Suriye ve Irak Trkiye ile

btnlemektedir. Coraf artlar, bize, artk bu snrlar tartmagnnn geldiini gsterdii gibi, tarih de, tarih artlar da bizi bunoktaya doru zorlamaktadr. nk, dediimiz gibi, lkemiz

bugnk lkemizden ibaret deildir. ok daha genitir ve o genilkede yaayan bir millet vardr. Bu millet, bir medeniyetin, slammedeniyetinin toplumudur.26

Karakoun bir konferansnda dile getirdii bu dnceler,onun corafyay hangi cepheden grdn de ortaya koymaktadr.lkemiz bugnk lkemizden ibaret deildir. eklindekideerlendirme, airin konuya bir medeniyet perspektifinden baktnve XX. yzylda yaanan siyasal deiimler sonucu blnmeleri suni

grdn ifade etmektedir. air, corafyay bir grd gibi,milleti de bir grmektedir. Karakoa gre dalan bu biri,yaanacak dirili yeniden tesis edecektir. Ona gre, corafyannunsurlar da, dalar, nehirler, denizler, bu birlie iaret etmektedir.Karakoun gerek buradaki deerlendirmelerinde gerekse iirlerindecorafyay neden tabii unsurlaryla deil de medeniyet perspektifindenele aldn ise ayn konferansnda dile getirdii, bir toplumun, birlkenin veya bir milletin hayatna baktmz zaman, onu, mutlakamedeniyet perspektifinden grmeliyiz.27 eklindekideerlendirmesinde bulmak mmkndr. Bu sebeple onda corafyaderken tabii unsurlardan ziyade, bu corafya zerinde var olanmedeniyetin kast edildii hatrda tutulmaldr. Onun gerek

dncesinde gerekse dncesinin yansmas iirinde corafyann btnlne vurgu yapmas, bu corafyada hkim olan medeniyetin birliine olan inanc dolaysyladr. O, birok yazsnda ve iirindeAnadolu ile dier slam ehirlerini beraber sayar. air, ehirlerim

balkl iirinde, bir btnlk ierisinde Anadolu dnda kalan dierslam ehirleriyle Anadoluda ehirlerim dedii yerlerle balantkurar:

26Sezai Karako, k Yolu I, s.69-7027Sezai Karako, a.g.e., s. 34


12/43

854 Sezai COKUN

Turkish Studies



Grdm Diyarbekiri Konyay Bursay stanbuluGrmediim ehirlere karlkiraz Isfahan SemerkantBasra Badat am kaybolmu ve karanlk28

Karako, corafyay slam medeniyeti erevesinde birbtn olarak grr. Elbette iirinde bu medeniyetin tarihinde tuttuklaryer sebebiyle ne kan ehirler vardr. Ancak onda siyasal snrlarntesinde medeniyet eksenli bir corafya algs sz konusudur. Nitekimayn iirinde dile getirdii,

Kentler benim krlmKollarm ve kanatlarm29

eklindeki msralar zelde ehir, genelde corafyayla kurduu ilikiyiortaya koyar. Yine Alnyazs Saatinde yer alan u msralar, onun

btn dnce dnyasnn, edeb ahsiyetinin esasn tekil edendirili dncesinde corafyaya/ehre nemli bir yer verdiinigstermektedir:

Btn sr stanbul-Badat-am izgisinde miYa iki gen sz konusu biri dar biri geni

Darn i geni syledim. GeniYa da d gene gelinceAfrikadan Malezyaya gider ta.Ve orta daire kahire-slamabat-MekkeDokuz ehir kurtulsunKurtulacaktr Mslmanlarnsanlk kurtulacaktr,Dirili fikri gitmelidir bu dokuz ehre akrmak gibi30

Karakoun sayd dokuz ehir, slam medeniyetinin ennemli meknlardr. slam medeniyetine yeniden var olma gereiniyaatacak dirili, bu ehirlerin tad metafizik derinlikli medeniyetzenginliiyle mmkn olacaktr. air, dirilii kademe kademeilerletmekte ve bunu dairelerle ortaya koymaktadr. phesizmerkezdeki daire, slamn atls olan stanbul-Badat-amdr.

Nitekim airin btn srr bu izgide grmesi, hem bu ehrin

28Sezai Karako, Gn Domadan, s. 61629Sezai Karako, a.g.e., s. 61730Sezai Karako, a.g.e., s. 674-675


13/43


Turkish Studies



nemini ortaya koymakta hem de Karakoun dncesini gelitirdii,iirini kurduu corafyann geniliini gstermektedir.

Sezai Karako, Asyadan Afrikaya, Avrupaya dnyannhemen her corafyasna, bu corafyalarn temsil ettikleri medeniyet

balamnda deinir. Ancak zellikle bu deinilerin Ortadou veAnadolu erevesinde topland grlr. Biz de bu dorultudakonuyu, Bir Btn Olarak Anadolu, Genel Olarak Ortadou veKuds, Maherin Atls: stanbul-am Badat, BatCorafyas, Uzakdou Corafyas ve Afrika eklinde alt ayr alt

balk halinde inceleyeceiz.

III.1. Diriliin Kayna Olarak AnadoluSezai Karako, diriliin mekn olarak Anadoluyu grr.

Anadolu bir corafyann ad olarak tabii unsurlaryla yer yer szkonusu edilse de daha ziyade bu corafyann tarih birikimi ve insanunsuru zerinde durularak iire tanr. Karako, Gnlk Yazlarndayer alan Anadoluyu Dinlemek31 ve Anadolu ve Zaman I, II, III,IV32 balkl yazlarnda ve Diriliin evresinde kitabna aldAnadolu Tebessm33 balkl yazsnda Anadolunun Dirilitetuttuu ve tutaca yeri eitli cephelerden sz konusu eder. air,Anadoluyu Dinlemek balkl yazsna, Kulamz Anadolutoprana dayayalm, bir Anadolunun gsne bastralm: Bu

topran derinliklerinde hangi ses var, bu insann kalbi ne diyor?

34

cmleleriyle balar. Devam eden cmlelerde ise Anadolunun corafiunsurlarn anlamaya arr: Soralm: Ba metafizik bulutlarlakapl, bykl Mutlakn byklne detay, Ar ne diyor?Trkiyenin ruhu Sakarya ne diyor, yrei Kzlrmak ne diyor, bileiFrat ne diyor, kafas Dicle ne diyor? Bu cmlelerde KarakounAnadoluyu bir insana benzettii ve bu insan da Anadolunun corafunsurlar zerinden tanmlad grlr. Ancak hemen devamnda dilegetirilen Anadoluyu dinlemek, tabiatstne kmaktr. eklindekideerlendirme, airin coraf unsuru metafizik dnceye dayal birmedeniyet tasavvurunu ortaya koymak iin ara olarak kullandanlalmaktadr. Bu ara olarak kullanma, coraf unsura nem

vermeme deil, aksine verilen bir nemin gstergesi olarak yer alr.Anadolunun coraf unsurlarnn kiiletirilerekanlatlmasn Anadolu Tebessm balkl yazda da bulmak

31Sezai Karako, Gnlk Yazlar I-Farklar-, Dirili Yaynlar, stanbul, 1986,s. 7-8

32Sezai Karako, Gnlk Yazlar II-Stun-,Dirili Yaynlar, stanbul, 1999,s. 473-481

33 Sezai Karako, Diriliin evresinde, Dirili Yaynlar, stanbul, 2000, s.149-150

34Sezai Karako, Gnlk Yazlar I-Farklar-, s.7


14/43

856 Sezai COKUN

Turkish Studies



mmkndr. Btn haritasiyle Anadolu glmseyen bir yzdr.35diyen Karako, Frat nehrini bir yayla efesine benzeterek bu nehrinAnadolunun bilei olduunu ifade eder. air devamla, DicleyiAnadolunun zeks, Kzlrmak Anadolunun ahlak, SakaryayAnadolunun ruhu olarak niteler. Ona gre Frat ve Diclenin

birleimi Fuzuli ve Nefiyi getirirken Kzlrmak Hac Bayram-Veliyi, Sakaryas Yunus Emreyi getiren Anadolu, sular, topra,kuu, at ve insanyla daima taze kalan bir medeniyet trks,tebessm eden edeb bir bar senfonisidir.36 Karako, budeerlendirmelerinde de corafya zerinden metafizie dayal bir

medeniyet tasavvurunu dile getirmektedir. Burada dikkat ekici nokta,Anadolunun zenginliinin corafyayla btnletirilerek anlatmasdrki bu, airin Anadoluyu bir medeniyet ve dirili unsuru olaraktanmlarken veya Anadolunun bu ynde erevesini izerken ilk

bavurulan unsurlardan birini corafya olarak grdn ortayakoyar. airin corafyadan hareketle temellendirdii bu dncelerininTahann Kitabnda u ekilde iire tand grlr.

Kuds Mekkeye tayacak bir deve bulsamDiclede savursam onu Fratta ykasamKzlrmak toprandan kna srsem salarnaSakaryay zincir gibi krdatsam

Bardak bardak sunsam Porsuku Kevser gibiRefref gibi uuracak zemzem sunsam37

iir, Anadoluyu genel slam corafyasnn ve maneviyatnn bir paras olarak deerlendirmekte ve bir oluun unsurlarndansaymaktadr.

Karakoun Anadolu karsnda adeta murakabe tavrdiyebileceimiz yaklamn Anadolu ve Zaman balkl yazsnda da

bulmak mmkndr. air, burada eya ve corafya karsnda yaadmurakabeyle ikinci bir zamann btnln ve farklln dilegetrime gayretindedir: Ankaray getikten sonra bir ormann iinedersiniz Anadoluya doru. Aasz bir orman. Dz ovalardan veyal da kvrmlarndan, gnein ta ta beyazlatt kralardan,kurumu nehir yataklarndan doan, mcerret ve her paras ayrlmaz

bir ekilde btne eklenmi bir (zaman)la kar karya, yz yzegelirsiniz Anadolunun dousunda. Bu (zaman), artk ne stanbulunotomobil akntsnda boanan bir bozuk para kesesini andran

35Sezai Karako,Diriliin evresinde, s. 14936Sezai Karako, a.g.e., s. 15037Sezai Karako, Gn Domadan, s. 307


15/43


16/43

858 Sezai COKUN

Turkish Studies



Itrinin ve Dede Efendinin, Hak yoluna adanm kllarn vekalemlerin erenlerin ve erlerin nesli(nin) gel(mesiyle)gerekleecektir.43

airin Anadoluya bakna dikkat edildiinde Anadoluyudirilie bir mekn olarak grdnden dolay nemsediianlalmaktadr. Karako, Anadolunun bu kaynak olma halini,corafya ve tarih olmak zere iki temel unsura dayandrmakta ve buiki unsur zerinden medeniyet meselesini dile getirmektedir. Ondacorafya ile tarih birlemekte ve medeniyet eklinde bir grnmkazanmaktadr. Bu yaklamlarn ayrca corafya karsnda metafizik

bir tavr gsterdiini sylemek de mmkndr.Karakoun dncesindeki bu Anadolu algsnn iirine de

aynen aksettii grlr. Onun iirinde Anadolu, yukarda rnekleriverildii zere bir insan gibi dnlmekte ve Anadoluya ait corafiunsurlar bu insann uzuvlar eklinde deerlendirilmektedir. Bu

balamda zellikle Dicle ve Fratn ne kt grlr. Karakoundirili neslinin temsilcisi olarak anlatt Taha, Dicleyi eme emedeiir ve dirili eri haline gelir:

Tahadaki deime byle olduEmdi emdi de DicleyiBir ocuk nasl emerse annedeki memeyi

Btn bunlar iyi idi44

Dicle, Tahaya, dolaysyla dirilie, ahsiyetini bulmaynnde ok nemli bir kaynak vazifesi grmektedir. Yine Dicleninanneye benzetilmesi, annenin dourgan/kaynak olma zelliiyle

balantl dnldnde airin Dicleyi de bir douun meknolarak iirine tad anlalr. Diclenin bu ekildeki kullanmn

Alnyazs Saatinin ikinci iirinde de grrz. air burada DicleyiBadat douran kaynak olarak ne kartr. Frat ise, Diclearlnda ele alnmaz. Ele alnd yerlerde ise Dicleyle beraberdeerlendirilir ve ikisinin birlikteliiyle gerekleecek dirili szkonusu edilir.

Sezai Karako, Dicle ve Fratn dnda Anadolunun,zellikle dou ve gney Anadolunun ne kan, hemen her da venehrini iirine tar. Makale hacminin gerektirdii artlar sebebiylernekleri verilmeyen dier coraf unsurlar da aynen Dicle ve Frattaolduu metafizik bir yaklamla ele alnr ve kiiletirilerek adeta

43Sezai Karako, a.g.e.,s. 53844Sezai Karako, Gn Domadan, s. 299


17/43


Turkish Studies



Anadolunun dirili iin bnyesinde tadna inanlan insanfaktrnn gstergesi olarak dile getirilir.

III.2. Medeniyetin Beii Ortadou ve KudsSezai Karako, Ortadouyu medeniyetin kayna olarak

grmekte, dnya zerinde meydana gelen btn medeniyetoluumlarnn Ortadoudan ktn dnmektedir. Karakoundeerlendirmeleri erevesinde medeniyet beii olarak Ortadou,Yunan medeniyetinden Roma medeniyetine birok medeniyetekaynaklk etmi; ancak buradan kan medeniyet anlaylar dahasonraki dnemlerde g ve gsteri endeksli bir hal aldndanOrtadounun zne yabanclamtr. Ortadou, slam medeniyetisayesinde zn bulmutur. Ancak son yzylda yaanan deiim vednmler bu medeniyet beiinin gzden dmesine sebep olmu,suni paralanmalar yaanmtr. aire gre insanln yaayacadirilite Ortadou, Anadoluyla beraber ok nemli bir merkezolacaktr. Burada u husus belirtilmelidir ki Sezai Karako,Ortadouyu ele alrken Anadoluya deindii yerlerden daha fazlaolarak siyas deerlendirmeler ortaya koyar. Hususen slamlkelerinin tesis etmesi gereken birlik balamnda Ortadoununsiyas konumu zerinde deerlendirmeler yaplr. Budeerlendirmelerin bir yn hep medeniyet meselesine dayanr.

Btn medeniyetinin temellerini borlu olduuOrtadouyu ykmaya alt takdirde insanlk, kendi mezarnkazm duruma dm olmuyor mu?45 diye soran Karako,Ortadouda yaanan savalarn insann sadece o gnn deil,yzyllar alan bir medeniyet tarihini de ilgilendirdii kanaatinedir.Karakoa gre Ortadounun yazgsn aydnlatmann ve karadanaka evirmenin yolu sadece bir takm siyas manevralar ve baz askerhareketlerden gemiyor; asl kltr ve medeniyet konusunda kendiniyeniden yakalama, kendine gelme ve dnme, yeni batan kltr vekiilik i hesaplamasna girime kanalndan ge(mektedir.)46 Varolmak, mesaj olmaktr. diyen air, toplumlarn tesis ettiklerimedeniyetleriyle mesajlarn ortaya koyduklarn, bylece bir varlk

gerekletirdiklerini, dolaysyla Ortadouda da bir varlk olacaksa bunun ancak kltr ve medeniyet alannda gerekletirilecekdeiimlerle mmkn hale geleceine inanmaktadr. Bunungereklemesinin zor olmadna inanan air, lmeyen Medeniyet

balkl yazsnda, Ne medeniyet ld ne de millet Ortadouda.Sadece slam lkesi, Birinci Cihan harbinin okundan henzkurtulamad. Ama medeniyetimiz de milletimiz de birka kere olduu

45Sezai Karako, a ve lham IV, Dirilii Yaynlar, stanbul, 1986, s. 8 46Sezai Karako, a.g.e., s. 10


18/43

860 Sezai COKUN

Turkish Studies



gibi iinde yeniden ayaa kalkmann, yeni dirilmenin maya vetohumlarn tayor.47 diyerek Ortadouda yaanan srecin geiciolduunu, insanln yeniden Ortadou kaynakl bir diriliyaayacan dile getirir. Ona gre Ortadouda yaanacak diriliiancak Mslmanlar gerekletirdii takdirde gereki bir diriliolacaktr. Ortadounun yerli devletini yalnz Mslmanlarkurmutur ve anacak yine Mslmanlk ideali etrafnda toplanalarkurabilir. nk, Ortadounun btn rklarnn ortak dini, kltr vehatras slamdr48 diyen air, Ortadouda yaanan problemlerinzmnn de Mslmanlar eliyle olaca fikrindedir. Bu noktada,

slam birlii zerinde de duran Karako, Mslmanlarn bir birliktesis ederek bu skntlarn stesinden gelebilecei inancndadr.49Karako, Trk insannn, aydnnn Ortadouyla ilgilenmek, bucorafyayla balant kurmak zorunluluu olduunu vurgulayarakBiz, Ortadoudan, Ortadoudaki halklardan, slam milletinin

paralarndan soyutlanmayz.50 der ve yeniden var olma iddiasngdecek medeniyetin mutlaka Ortadouyu hesaba katarak bunugerekletirebileceini syler.

Karakoun Ortadouya bak, kaynak dncesi vemit duygusu etrafnda ekillenir. air, Anadoluya ilikin olarakrnekleri verilen deerlendirmelerinde tad miti Ortadouyaynelik deerlendirmelerinde de ortaya koyar. Bir medeniyet oca

dedii Ortadou, ona gre, yeni bir deneyi ve aray dneminegirmi bulunuyor: Ortadou kendi insann aryor. Tarihin en eskioturma yeri olan Ortadou, yeni kefedilmi bir kara paras gibiinsann bekl(emektedir.)51Nitekim aada ele alnaca zere airinslamn diriliini gerekletirecek atl olarak grd ehirdenikisi Ortadoudadr. Karako, Ortadouyu Anadoludan bamszdnmez. Dicle ve Fratn Anadolu ile Ortadouyu birbirinetad ve kuvvetli bir birliktelii tesis ettii inancndadr.Ortadouda yaanan savalar ve savalarn sebep olduu dramlaradeinirken de konuyu hep birlik ve dirilie balar. Ona gre budramlar bitirecek olan da gerekleecek dirilitir.

Ortadouyu bir siyas ve medeniyet corafyas olarakdnce yazlarnda genie sz konusu eden Karako, iirlerinde ise

47Sezai Karako, a.g.e., s. 2448Sezai Karako, Gnlk Yazlar II-Stun-, s. 38849 almamzla dorudan ilgili olmad iin airin bu konudaki

yaklamlarna geni yer vermiyoruz. Ancak airin bu konudaki dnceleri iin bkz.Sezai Karako, a ve lham IV, s. 12, 16, 28; Gnlk Yazlar I -Farklar-, s. 35;Gnlk YazlarII-Stun-, s. 104

50 Sezai Karako, k Yolu I-lkemizin Gelecei-, Dirili Yaynlar,stanbul, 2008, s.88

51Sezai Karako,Diriliin evresinde, Dirili Yaynlar, stanbul, 2000, s. 76


19/43


Turkish Studies



Ortadounun yaad drama, siyas meselelere eilmekle beraber,hem bu dram hem dirili beklentisini belli ehirleri ne kartarakyapar.

Karako, Ortadou insannn dier blge insanlarndan bellinoktalarda farkllk gsterdii inancndadr. Gkle Yer Arasndansann Anlam balkl yazsnda, Ortadouda kurulanmedeniyetlerden Dicle-Frat medeniyetleri diye sz eden air, biryandan medeniyeti tanmlamada corafyaya verdii nemi ortayakoyarken bir yandan da Mezopotamyal, yani Babilli, Urlu insan,gkyznde yayordu. Dicle Frat nehirlerinin arasnda muhteemyaz gecelerinin yer yaknl, yldzlarla dolu bir gkyz, adetagkyzne atlastan bir kuma gibi serilmi samanyolu, onun ruhunuilhamlarla dolduruyordu.52 deerlendirmesini yaparak Ortadoudacorafyann insana sunduu imkn ve zenginlie vurgu yapar.

Sezai Karako, Ortadouda drt blgeyi ne kartr: am,Badat, Kuds, Mekke-Medine. am ve Badat ayr ele alnacandan

bu balk altnda Kuds ve Mekke-Medine zerinde durmak yerindeolacaktr.

Kuds, insanlk tarihinin en eski ehirlerinden ve medeniyetmerkezlerinden biri olarak birok bakmdan nemlidir. Karako,Kuds slam medeniyet dairesinin ok nemli bir paras olarakdnmektedir. O Kudsn sadece slam medeniyeti asndan nemi

zerinde durmaz; siyas ve jeopolitik nemi zerinde de durur. KudsAcs balkl yazsnda, Kudsn iinde bulunduu durumu,Peygamberler ehri, ikinci kble ehri, Mescid-i Aksa veKubbetssahra ehri, Miracn ikinci dura kutlu Kuds ehritutsaktr. cmleleriyle anlattktan sonra, Kudsn neminin yalnz

bu din gemiinden kaynaklanmadn, Kudsn nemi yalnz dinive manev deildir. Ayn zamanda jeopolitik bakmdan daOrtadounun hkim tepelerinden biridir Kuds. Ona hkim olan,Ortadounun kalbine oturmu, en nazik yerden iine doru girmeye

balam demektir.53 eklinde ifade eder. iirlerine bakldndaKarakoun daha ziyade medeniyet cephesinden Kuds iirinetad grlr. Siyas durumu ise medeniyet noktasnda tad

anlam ve deerle irtibatl olarak sz konusu edilir.Alnyazs Saatinin ilk iirinde,

Ve Kuds ehri. Gkte yaplp yere indirilen ehir.Tanr ehri ve btn insanln ehri.54

52Sezai Karako,Ruhun Dirilii, Dirili Yaynlar, stanbul, 2007, s. 75-7653Sezai Karako, Gnlk Yazlar II-Stun-, s. 38554Sezai Karako, Gn Domadan, s. 627


20/43

862 Sezai COKUN

Turkish Studies



msralaryla ilah bir ehir olarak takdim edilen Kuds, devamla slammedeniyetinin canl bir vitrini iken bu cannn alnmasyla szkonusu edilir. air, Kudsn iinde bulunduu durumun kalbine birarlk biiminde ktn ve bu haliyle Kudsn kendisine bireyler sylediini ifade eder. Karako, Kudsn nce tarihierisindeki kutsal yerine deinir ve onun Tanr ehri olduudnemleri anlatr. Ardndan ehrin bugn iinde bulunduu durumkarsnda adeta ln dile getirir:

Ve Kuds ehri. Artk yer ehri, toprak ehri.

Bakr yapraklarn, elik gvdelerin, acmasz yreklerin.Demir kklerin, tuntan ve uranyumdan dallarn.Kurundan ieklerin ehriGlle kusuyor ana rahmi.Bomba paralyor beynini bebein.55

Sezai Karakota toprak, normalde, olumlu manalar ieren bir kullanmla yer alr. Ancak burada Kudse, semav/lahkarakterinin yok edilmek istenircesine tamamen yere ait bir ehirhalinde dnlp ilah karakterinden kopartlmak istenmesine bireletiri balamnda toprak ehri denilmektedir. Devamnda ise air,Kudsn yaad igalin ve savan tasvirini yaparak, hli ile tarihi

arasndaki byk tezata dikkatleri ekmek ister.Kuds, Karakoun btn slam corafyasn dolat

Hzrla Krk Saatte de nemli yer tutar. Burada Kuds, Mekke veMedine ile birlikte anlmaktadr.56 Bu birlikte an, Karakoundeerlendirmeleri erevesinde, Kudsn mensup olduu medeniyetdairesini iaret etmektedir. Ayrca air bylece Mekke ve Medinenintad kutsallkla Kudsn sahip olduu kutsall da

birletirmektedir.Mekke-Medine, slam iin tadklar kutsallk, gemite

grdkleri deer ve bugn mahiyetlerinden uzaklatrlmakistenmeleri gibi meseleler etrafnda sz konusu edilir.

Karako, daha ocukluundan itibaren Mekke-Medineningl bir unsur olarak muhayyilesinde yer tuttuunu anlatr.ocukluumuz balkl iirinde,

Peygamberin gnmzde kk sahabileribiz ocuklardkBediri, Hayberi Mekkeyi zlerdik,

55Sezai Karako, a.g.e., s. 62956Sezai Karako, a.g.e., s. 235, 261


21/43


Turkish Studies



sabaha kadar uyumazdkMekkenin derin kuyulardan iniltisi gelirdi57

eklindeki msralarla, ocuk muhayyilesinde slamca kutsal kabuledilen topraklarn nasl derin yer tuttuunu dile getirir. air, bylece ocorafyayla ve o corafyann tad kutsallk havas ierisinde

bydn, o corafyann ahsiyetinin ekillenmesinde byk yertuttuunu ortaya koyar. Ayn ekilde Hzrla Krk Saatte de air,

babasnn bu kutsal yerlerden bahsediini hatrlayarak yaaddnemdeki baz olaylarla balant kurmaktadr58 ki bu msralar,Mekke-Medine havalisinin Karakoun daha ocukluunda kutsalcorafya olarak zihnine ilendiini gstermektedir.

Mekke-Medinenin ikinci ele aln biimi ise genel anlamdaslam medeniyetinin ehirlerinden bahsedilirken olur. Hzrla KrkSaatin 27. iirinde,

Mursiyede Tunusta MsrdaKudste Mekkede KonyadaMalatyada amdayzYollar bir urgan gibiAyana sarm MuhyiddinizGne hep arkada biz ndeyiz.59

msralarnda Mekke, slam medeniyetinin ekil verdii dier ehirlerle birlikte anlr. Bu birliktelik, Sezai Karakoun medeniyettasavvurunda ok nemli bir yer tutmaktadr. nk Karako, buehirleri birlikte anarak bu ehirler arasnda bugn grlen bir takmayrlklara ramen esasta gl bir btnlk olduu inancn ortayakoyar. Bu msralar, sz konusu inancn yansmasdr. Bu birlikte an,zellikteHzrla Krk Saatte oka grlmektedir.60

Karako Mekke ve Medineyi bir de hliyle sz konusueder. Bu tr ele alta kutsal topraklarn durumundan kaynaklananznt dile getirilmekle beraber Kuds gibi olmamalarndan dolay dabir teselli duyulur.

am ve Badat, krklara karmtrElde kala kala bir Mekke bir Medine kalmtrO da yarm kalmtr61

57Sezai Karako, a.g.e., s. 9858Sezai Karako, a.g.e., s. 27859Sezai Karako, a.g.e., s. 23560rnekler iin bkz. Sezai Karako, a.g.e., s. 260, 266, 27561Sezai Karako, a.g.e., s. 160


22/43

864 Sezai COKUN

Turkish Studies



eklindeki msralarda, Mekke-Medinenin yarm kalm olmasndandolay bir hzn duyulsa da am ve Badat kadar zndenuzaklamamasndan tr de bir teselli dile getirilir. Karako, slammedeniyetinin canlln ve diriliini tm ynleriyle temsiledememesinden tr Mekke-Medineyi yarm saymaktadr.

Sezai Karako, Ortadou corafyasnda sadece bu ehirlerisz konusu etmez. O, medeniyet asndan ne kan hemen her ehredeinir. Bu ehirlere veya coraf unsurlara yaklam, Kuds veyaMekke-Medineye olan yaklam gibidir. Nil nehri, Msr, Cezayir,Lbnan gibi yerler ayn ekilde, bir medeniyet meselesi, slam

medeniyetinin birliktelii ve dirili iin bir fonksiyon eda etme gibiynlerle iire tanr.62

III.3. slamn Atls: am-Badat-stanbulSezai Karako, medeniyetlerin kendilerini ehirlerde

grnr kldklarn, dolaysyla tarih ierisinde baz ehirlerin sahneolduklar medeniyetle bir anlam, bir deer kazandklarn dnr.Kentlerle uygarlklar arasnda, var olular ve var olularna anlamveren eyay ve zaman yorumlama ynnden deta bir kan bavardr. Uygarlklarn, siteleri vardr mutlaka. Kentler ve sitelerseuygarlksz olmaz.63 diyen Karako, ehri salt bir yerleim birimi,coraf bir unsur olarak deil ondan te zengin anlam dnyasyla

beraber ele alr. Her medeniyet bir ehir getirmitir. Medeniyetlerin

kendilerine mahsus ehirleri vardr. Bu, yalnz mimar slupbakmndan deil, hayat slubu bakmndan da gze arpan bir farktr.Hatta, ayn ehir, farkl iki medeniyetin de arka arkaya mal olmusa,

bu iki medeniyeti ayran zaman izgisi, o ehrin tarihini de kl gibiortasndan ayrr.64 diyen air, slam medeniyetinin btn dnyazerinde kendine mahsus ehirler meydana getirdiini belirtir. Ancakair, bu ehirlerden zellikle ne belli anlam dnyalar ykleyerekiirine tar ve slamn Atls diye niteler. Zaman zaman bakaehirlere buna benzer misyonlar yklese de slamn atlssembolizmiyle bu ehir, medeniyet zmlemesine, tarihhesaplamasna ilikin btn dnce rgsnde temel bir yer igaleder Onulmaz yaralarn ifas, bu ehirlerin misyonlarnhatrlamalarna baldr.65 Bu ehir, Karakoun dirilidncesinin madde plannda corafyaya yansm halidir. Karako,

62Bu ehirlerin veya coraf unsurlarn iirlerde ileniine ilikin olarak bkz. Nil: s. 188, 239, 276, 279; Msr: s. 235, 237; Cezayir: s. 84,85, 414

63Sezai Karako,nsanln Dirilii, Dirili Yaynlar, stanbul, 2008, s.5964Sezai Karako, Gnlk Yazlar II-Stun-, s. 17865Akif Emre, Sezai Karakota; ehir, Sesleni, Hece, nu: 73, Ocak

2003, s. 90


23/43


Turkish Studies



bu ehri dirilie hem kaynak hem sahne hem de fil olarakdnr.66

Alnyazs Saati, Kudsle balar, Anadoluyla devam eder.Kuds, medeniyetin beii, peygamberler ehri iken Anadolu,slamn getirdii medeniyeti kristalize ederek bu medeniyete oknemli bir evre yaatmtr. Anadolunun hemen ardndan amageer. amn ardndan Badat, Badatn ardndan ise stanbul szkonusu edilir. Bu ehirlerin iirde ele alnn incelemeye gemedennce, Karakoun fikr yazlarnda bu ehirlerin ne ekilde ele alndzerinde durmak yerinde olacaktr.

Karako, a ve lham IIkitabna ald Gelecek ZamannKarsnda IV: slamn Atls balkl yazda adeta AlnyazsSaatinin arka plann ortaya koyar. air, bu yazsnda, bu ehre

birer metafizik kam indirerek uyandrmay hayal etmektedir. Bumetafizik kamlardan ilki, amn srtna inecektir: metafizikkamm olsa, bunlardan birini, kollarmn olanca gcyle amnsrtna indirirdim. Gelecek zaman iin, hakikat adna, ve insanlnalnyazs uruna.67 Karakoun kamy indirme gerekeleri, onunyine dirili dncesi etrafnda ekillenir. Gelecek zaman adnaindirilmesi, ehrin gelecekte kaynaklk edecei dirili iindir.Hakikat adna oluu, slam medeniyeti uruna bir uyanngerekleeceine ynelik umuttur. nk Karakoa gre slam

medeniyeti, hakikat medeniyetidir. nsanln alnyazs urunaolmas ise, diriliin btn insanl kucaklayan yapsyla ilgilidir.Karako, am coraf bir birim olmaktan te bir medeniyet

unsuru olarak dnr ve iirine bu ekilde tar. Onun amda negrdn, am ki, grmesine biliyorum, adm banda insanlnnderleri peygamberlerin hatralaryla, ruhaniyetleriyle, mucizeleriyledoludur. eklindeki cmlelerinde bulmak mmkndr.68 Karako,amda bu gc grmesinden dolay onda yksek bir ahsiyet bulurve bat nnde eilmesine itiraz ederek ehre yle seslenir: Ey am!Ey slam Medeniyetinin gzbebei! Ey Aziz ehir! Ey peygamberlerkenti! Ey, slamn en byk gnlerinde, Ona, dolaysyla dnyaya

bakentlik etmi kent. Ey yeilin ruhan zaferi. Ey teleri hatrlatan

kutlu belde. Sen ki medeniyetler bakentisin, nasl olur da Avrupagibi, Rusya gibi senin yannda ocuk denecek gemie sahip lkelerin

66 Karako, dirilii gerekletirecek nesle, kentleri de deitirme greviykler. Dirili Neslinin Amentsnde bu neslin azndan Kentler, her ynylemmin hale gelmelidir elimde Ben, imn haykran, sessizliinde imn nlayanehirlerin mimar olmalym. der. (Sezai Karako, Dirili Neslinin Aments, DiriliYaynlar, stanbul, 2007, s. 41) airin sz konusu ettii bu ehir, mminlii yenidenkazandrlacak ehirdir.

67Sezai Karako, a ve lham II-Sevgi Devrimi-, s. 3468Sezai Karako, a.g.e., s. 34


24/43

866 Sezai COKUN

Turkish Studies



nnde eilirsin?69air, bu sesleniin ardndan amdan slamn atlsndan biri olan Oru Atlsn karmasn ister ve insanln buatldan kacak nur sayesinde ebediyete ynelebileceini belirtir.

kinci metafizik kamsn ise Badat zerine indirmeyidnen Karako, bu ehirde de coraf unsurlardan te ehrin tarihve kltrel kimlii zerinden deerlendirmelerde bulunur. airinKutlu slam devletinin byk bir dneminde bakentlik yapmBadattan beklentisi ise Namaz atlsn karmaktr. aire gre am,oru atlsyla kirleri temizleyip nuru hkim klarken; Namaz atls,z namazda sembollenen slam ruhunun klarn yak(acaktr).70

Karako, bu iki kavram, oru ve namaz, salt ibadet biimi olarakdeil, hayat evreleyen birer hayat nizam, disiplin anlamndakullanmaktadr. nc kam stanbuladr.

stanbul, Sezai Karakoun iirinin temel temlerinden biridir.Adeta bir anlam hazinesi olarak stanbul, Karakoun iirinde okyerde, ok farkl kullanmlarla ama her kullanmda zengin bir ierikve estetik bir bakla yer alr. air, an Kutsal Sava Atlsnnkmas iin en iddetli tabiatst kamm stanbula ayrdm.diyerek en byk uyan ve dirilii stanbulda gerekletirmekistediini ortaya koyar. aire gre tarih-tabiat ant Son Bakent olanstanbul, an barbar kuvvetlerini geri plana itecektir. stanbuluniinde bulunduu durumu, Kurtarc kahramann bekleyen, ama

uuruyla deil varoluuyla bekleyen bir kent durumunda. Bir esir kentdurumunda. Dnmeyi terk etmi olmay tercih etmi gibistanbulun ruhu, yangn geirmi bir arsa gibi. stanbulun anlam,insandan uzaklatrlm bir ses gibi an gnde sallanpduruyor.71 eklindeki cmlelerle tasvir eden Karako, Ama ben,

buna raz deilim. diyerek stanbulun uyanmas gerektiini belirtir.stanbul, aksiyondur. amda ve Badatta bulunan ruhu aksiyonadkecek, medeniyete ekil verecek harekettir. Bu bakmdan daoluumda en nemli pay ona ait olacaktr. aire gre stanbulundirilii, btn bir hakikat medeniyetinin dirilii anlamnagelmektedir.

am ve Badat daha ziyade tarih ierisinde kazandklartarih, kltrel ve medeniyete ilikin zellikleriyle yer alrken stanbuldenizinden emelerine, sokaklarna dein geni bir perspektiften szkonusu edilir. Bunda airin biyografik corafyasnda stanbuluntuttuu yerin bykl kadar hakikat medeniyeti diye nitelediislam medeniyeti asndan oynad byk rol de hatrlanabilir.

69Sezai Karako, a.g.e., s. 3570Sezai Karako, a.g.e., s. 36-3771Sezai Karako, a.g.e., s. 38


25/43


Turkish Studies



Nitekim am ve Badat, fikr yazlarnda stanbula oranla hayli azyer alr. Bu bakmdan Sezai Karakoun gerek fikr yazlarnda gerekiirinde stanbulun tuttuu yer, bal bana ayr bir almannkonusu olabilecek hacimdedir. Biz burada fikr yazlarnda nekanyaklamlar sz konusu ederek iirinde ele aln biimini, medeniyet

balamnda incelemeye alacaz.Karako, byk bir g grd stanbulun farkna

varlamad kanaatindedir. stanbulun farknda myz? stanbulunbir deniz gibi hangi fikri, hangi ak, hangi anlam, hangi ryay medve cezirlendirdiinin farknda myz? diye soran air, stanbulumesajszlatrdk diye ikayette bulunur.72 Karakoa gre herhangi

bir varln mesajszlamas, var olu gerekesini kaybetmesidemektir. Bu balamda air, stanbulun var olu gerekesinden, birmedeniyet ehri olma keyfiyetinden uzaklatrld kanaatini dilegetirir. nk stanbulu stanbul yapan ey, Hakikat Uygarl,Vahiy Uygarlnn en son ve en olgun ekli slam Uygarlnn bykve adeta esiz almlarndan biri, varyasyonlarndan bir tanesi olan,tarihilerin Fatih rnesans diye adlandrdklar atlmla gereklemeyolunu tutmu Osmanl Uygarlyd ve onun amzda kmee

balamasyla da anlamn yitiren bir kent durumuna dt. Onunyklyla ykld.73

Sezai Karako, genel itibariyle stanbulun medeniyeti

temsil ettiine inand noktalarda ona ehir, medeniyet ehri vasfnkaybettiini dile getirdii noktalarda ise kent diye seslenir. Nitekim burada da stanbulun kent durumuna dt ifade edilir. airin,kent durumuna dme, eklinde bir deerlendirmede bulunmas,kent olma halinin aa bir hal olarak deerlendirdiini iaretetmektedir. aire gre stanbulun bir medeniyet ehri olmaktankimliksiz bir kente dnm, ruhunu kaybetmesini de beraberindegetirmitir. Bundan dolay bugnk stanbula stanbul demekmmkn deildir. Onun a ve lham I kitabna ald Dinlestanbul balkl yazs, hem slubun iirsellii hem de stanbula birmersiye niteliinin yan sra bir airin ehir karsndaki muhasebesinide ieren metin olmas, bir btnlk ierisinde stanbulu ok ynl

ortaya koymas ve stanbula dnce dnyasnda nasl bir yerverdiini gstermesi asndan dikkati ekicidir. air, Medeniyetler baehriydin, dnyann baehriydin. imdi ne oldun? Bir utan biruca iportac pazar. ingene panayrna dndn stanbul! Seniharamiler maarasna evirdiler. Nasl deitirdiler seni? Nasldeitin? Nasl kaybettin kendini? Ve ne gn kapal kaplarnalacak? Kararm gnein klanarak, kendine geleceksin? Seni

72Sezai Karako, Gnlk Yazlar I Farklar-, s. 108-10973Sezai Karako,Dirili Mutusu, Dirili Yaynlar, stanbul, 2003, s. 97


26/43

868 Sezai COKUN

Turkish Studies



hangi kahraman, hangi dou kartal penesinin iine alacak? Kartal,penesinde seni ezercesine skacak da yle mi kendine geleceksin?74diyerek seslendii stanbulla konumasn devam ettirir, ona, kendinihatrlatmaya alr ve sonunda hem sitem hem af ieren bir biimde,Yoksa yava yava, krlarak, paralanarak, ufalanarak, deilerek,yrtlarak, kazlarak, oyularak mzelere mi tanmaktasn? Ve butanman bittii gn anszn boynuna bir yafta m aslacak: L.Yoksa bu yafta oktan asld da bizim haberimiz mi yok? Yoksa eykutlu stanbul, bir yatrn trbesinin eiinde bir kurban gibi boynunuuzatm mukadder saatin almasn m bekliyorsun? O ermiin sabrna

e bir sabrla bir dervi gibi trbe eiklerinde misin? Sessizliin birdua sessizlii mi? Eer byleyse beni affet, btn bu sylediklerimiaffet!75 sesleniiyle, sitemi ierisinde dirilie arda bulunur.stanbulu adeta silkeleyerek kendine getirmeye alan airin ehirden

beklentisi, ruhuna dnmesi ve yeniden bir medeniyet yapc ehirhaline gelmesidir.

Karakoun fikr yazlarnda ortaya koyduu bu dncezemini, ayn yaklam ve benzer bir kelime kadrosuyla iirlerinetanr. Bu ehri, Karakoun ele ald sralamay gz nne alaraksz konusu edip amdan balayacak olursak, amn bir medeniyetmeselesi etrafnda ele alnd yaklak on yerde, benzer bir bakasyla sz konusu edildii grlr. iirlerde de am corafyas,tabii unsurlaryla deil medeniyet tarihinde oynad rolle grrz.

am, Alnyazs Saatinin dndaki yerlerde dier slamehirleriyle beraber ele alnr. Karako, bir medeniyet dnyasnngenel fotorafn ortaya koyma gayreti gderken bu fotorafn nemlibir karesi olarak ama da yer vermi olur. K Ant iirinde,

am ve Badat, krklara karmtr76

denilerek amn ve Badatn yok oluu dile getirilir. Krklarakarmak bir grnmeyitir. Tmden bir yok olu deildir. Yaygninanca gre, kutsalolan kiiler krklara karr ve bu kiiler uygun artve ortamda ruhaniyetleriyle yeniden ortaya kabilirler. Nitekim am

ve Badat, krklara karmakla grnr olmaktan kmtr ama birgn yeniden ruhaniyetleriyle, maneviyatlaryla dirileceklerdir. airinsetii kelime kadrosu bu dnceyi ortaya koyucu mahiyettedir. am,

Hzrla Krk Saatte de nemle yer alr. Burada da air, amn tadmaneviyata deinir ve bugne kadar amla irtibatl maneviyat

74Sezai Karako, a ve lham I-Metafizik Gerilim art-, Dirili Yaynlar,stanbul, 1999, s. 108-111

75Sezai Karako, a.g.e., s.11176Sezai Karako, Gn Domadan, s. 160


27/43


Turkish Studies



byklerini sz konusu eder.77 Gl Mutusu iirinde ise am,Mekke, Medine, Badat, Kuds, stanbul, Semerkand, Takent veDiyarbakrla beraber peygamber imdadnn arld ehirlerden

biri olarak yer alr. Karako burada yine genel slam ehirfotorafnn bir paras, bir yesi olarak ama yer verir. amn bal

bana bir mesele olarak ele alnd iir iseAlnyazs Saatindedir.Karako, burada am slamn Atls balkl

yazsnda izdii ideal erevesinde genie ele alr. amla ilikisini,

Ben am bin yl ncesinden bilirimAnnemin st kadar yakn banaBabamn urad son antik arDedemin klcn dayad surlarnaEy kalbimin iinde uyuyan ehirHibir uak hibir tren hibir otomobilHibir mutu hibir belge hibir kant hibirSeni alp bana getirmemitir(Beni alp sana gelememitir.)78

msralaryla anlatan Karako, fiziki anlamda amla bir temaskuramamasna ramen, onu iinde hissettiini, duyduunu ifade eder.Annemin st kadar yakn derken, am kendine ait, kendinden

kopmasn kabul etmedii bir yer olarak ne kartr. Bu ifadeannemin ak st gibi helal deyimini hatrlatmakta ve bu deyimin dilegetirdii, tamamen ait olma haline gndermede bulunmaktadr. Yine

babas ve dedesiyle kurduu ba da airin am kendine aithissediinin bir baka gstergesidir. air ayrca kalbimin iindeuyuyan diyerek hem bu ehirle olan yaknln bir kere daha vurgularhem de uyumann ardndan gelmesi muhtemel uyana/diriliegnderme yapar.

Karako, iirinde devamla amn tarihsel olarak sahipolduu ayrcala gndermelerde bulunarak bir anlamda ona, onuhatrlatma gayreti gsterir.79Dier ehirlerin sz konusu ediliinde degreceimiz zere Karako, hitabet slubuyla bu ehirlere seslenerek

77Sezai Karako, a.g.e., s. 23078Sezai Karako, a.g.e., s. 63679 Yer yer deinildii zere Karako, corafyann tarih kimliine ve

zenginliine vurgu yapar. Bunun nostaljik bir nitelik gstermediini nemle belirtmekgerekir. Karakoun tarihle ilgili u deerlendirmeleri bu noktada onun tavrnn akgstergesidir: Hakikat diriliinin savalar, tarih artlanlarn mahkumu olamaz.Onlar, artlar yine tarih erevesinde deer hkmne balar. Tarih, dirili erleri iin,byk bir tecrbe alan, bilgi kaynadr. Ama onlar, tarih oluum ve balanlarnesiri olamazlar. Onlar tarihi yeniden douracaklardr, onu yeniden hakikatyrngesine oturtmaya alacaklardr. Sezai Karako,a ve lham III, s. 28


28/43

870 Sezai COKUN

Turkish Studies



hem yaknl ifade etmekte hem de adeta onlar tutup sarsarakkendilerine getirmeye almaktadr. iirinin sonunda ise Hz. sannama inecei inancna gndermede bulunarak,

Yeniden dou dirili sru alncaBenim geri dneceim ehir amdrBir Baehre dner gibi dnecek askerlerBelki yorgun, fakat neelerin en neesiyle

Ama, umutsuzluk yok, en yakn ve keskin gnde,

Sonunda dnecek talih, gelecek Byk Atlileye batm slam halk iin kurtarcGrnecek ilkin amda der gelenek saati80

msralaryla, amn yaanacak diriliin mekn olaca belirtilir. Bumsralarda ama yklenen misyon, slamn Atlsnda yklenenmisyonun aynsdr. iirde sz konusu edilen Byk Atlnn OruAtls olduu ve bylece amn diriliin ok nemli bir rknntayaca belirtilir.

Karako, Badat da benzer bir yaklamla ve benzernitelemelerle sz konusu eder. Esasen bu iki ehrin bir mesele olarakderinletirilmesinde bir fark yoktur. Sadece tarihsel zelliklerine

gnderme yaplrken bir farkllk sz konusu olur. Fonksiyonlar,nemleri ve gelecekte oynayacaklar rol bakmndan air bir farkgrmez.Alnyazs Saatinin dndaki iirlerde Badat, ama benzerekilde, slam medeniyetin dier ehirleriyle beraber anlmaktadr.81

Alnyazs Saatinde ise bal bana bir problematik olarak nekartlr.

Badat Diclenin dourduu ehir diye niteleyenKarako,

Ve bir ehir ki haber verirGk yaratlmadan nceki gkten82

msralaryla ehrin kutsallna vurgu yapar. Badatn gkyaratlmadan nceki gkten haber verii, varln srrnbnyesindetamasyla ilgilidir. Badat, bnyesinde bulundurduu hakikatmedeniyetinden izlerle, en byk hakikatten haber vermektedir.

80Sezai Karako, a.g.e., s. 637, 63981rnek iin bkz. Sezai Karako, a.g.e., s. 160, 233, 417, 45882Sezai Karako, a.g.e., s. 632


29/43


Turkish Studies



nk hakikat medeniyeti, lah zellii sayesinde varln srrylayorulmutur.

Grmedim Badat ne kadar grmek istemikenBizi mahrum brakmlar birbirimizdenKendimiz mahrum brakmzdr kendimizi kendimizdenBadat ki Kerbel ehitlerinin kandr harcslam Uygarlnn Bakenti.83

msralarnda ise air, Badattan ayr drlm olmann hznnve ikayetini dile getirir. airin, Badat grmek istemesini ikiekilde dnmek mmkndr. Bir, fiziksel anlamda Badat ehrinigrmek; iki, btn fonksiyonlarn eda edecek uurda btncanllyla bir hakikat medeniyeti ehri olarak Badat grmek.air, Badatla ayr dmesinden sadece bakalarn sorumlu tutmaz.Kendisini de sorumlu tutar. Bu yaklam, Karakoun fikr yazlarndadile getirdii, slam medeniyetinin geri kalndan a okuyamayanMslmanlar sorumlu tutmasyla rtmektedir. amn sz konusuedildiinde iir mitle biterken Badatn sz konusu edildii iir,karamsar bir tabloyla ve sorgulamayla biter.

Ve haberci diyor ki: noldu BadatNerde onu koruyan sur ve perde

nsan ki yaar eserdensan nerde ve eser nerde84

msralaryla ykl haber verilen Badatla air kendini zdeletirir.

Her zerrede len benimlen Badat benim85

eklindeki msralar, airin Badat kendiyle ayn tutuunun ifadesidir.nk Karako, Badatta kendi ahsiyetini tekil eden medeniyetinok byk unsurlarn grmekte ve bir medeniyet dairesinin yklkarsnda kendinin de ykldn, ldn ifade etmektedir. Burada

u husus da belirtilmelidir ki air slamn Atlsnda nce am,ardndan Badat ele alrken iirde nce Badat sonra am szkonusu eder.

Karako, am ve Badatn ardndan randan Iraka,Pakistana, Afganistana Beyruta hemen btn slam corafyasn,yaanan skntlar ve paralanmlklar erevesinde sz konusu eder.

83Sezai Karako, a.g.e., s. 63284 Sezai Karako, a.g.e., s. 63485Sezai Karako, a.g.e., s. 634


30/43

872 Sezai COKUN

Turkish Studies



Ardndan aynen yazda olduu gibi stanbula deinir. Bu deini,yine yazdaki gibi dierlerine gre daha geni yer tutar ve dahaderinlemesinedir.

Karakoun iirinde stanbulun tarih hviyete sahip hemenher semtini bulmak mmkndr. Bu semtlerden bazlar,biyografisiyle ilgili olmas bakmndan iire tanrken bazlar dagenel stanbul kompozisyonu ierisinde sz konusu edilir. Karako,stanbulun semtleri ierisinde de medeniyeti bir kstas olarak kullanrve hakikat medeniyetini en ok aksettirdiine inand semtleri dahaok ve derinlemesine ele alr. Bu erevede skdarn onun iirinde

en fazla sz konusu edilen semt oluu, bu semtin medeniyetcephesinden tad deerle alakaldr. airin genel dnyacorafyasnda sergiledii hassasiyete paralel bu yaklam, airinstanbul konusundaki derine inen dikkatini ve stanbulun eitliehreleri iinde hangi stanbulu tercih ettiini, bu ehri hangi

perspektiften grdn de bize verecek bir ipucudur.86air, stanbulu diriliin aksiyon plannda uygulaycs,

medeniyeti yapc g olarak grdnden buraya byk bir deeratfeder. Ancak Trk iirinde genel olarak stanbul kompozisyonuierisinde denizin olumlu anlamda ok nemli bir yeri varken Karakostanbulun denizine ihtiyatla yaklar hatta yer yer olumsuz bir geolarak kullanr. Bu, onun varl anlamlandrrken topraa yapt

vurguyla da ilgili olmaldr.Sezai Karakoun stanbula yaklamn en z halinde

ortaya koyan iirlerden biriniAlnyazs Saatinde buluruz.Alnyazs Saatinde air stanbulu dier ehirleri, zellikle

Kuds takdim ederken, kulland bir slupla takdim eder.Dncede kararlla ve kesinlie dayanan bu slup temann, arka

plannn salamln da ortaya koyucu niteliktedir. air stanbulunce kendi dnyasnda, biyografisinde tuttuu geni yerle sz konusueder:

Yeryzne ay indir o bir ehir olsunYaklatka byyenAyrntlar setleri baheleriYumuak izgileriyle ortaya kante ben o ehri yaadm yllarcastanbulda para para

stanbuldur bu otuz yl kana kana yaadm

86M. Ftih And, stanbula ki Bak: Sezai Karako ve Cemal Sreyanniirlerinde stanbul,lm Aratrmalar, nu: 6, 1998, s. 22


31/43


Turkish Studies



Resmim adeta talarna getiBen stanbulda daldm zerre zerrestanbul damla damla iimde birikti.slam ruhunun kristallemi heykeliimin sesi ryamn fkesi merhametimin ehri87

Yaanan yerle btnlemeyi ieren bu ifadelerdeKarakoun stanbulu hep ehir diye nitelemesi, onun hissettii,duyduu, btnletii stanbulun kent stanbul deil, ehirstanbul olduunu gstermektedir. Verilen rnekteki slam ruhununkristallemi heykeli tanmlamas, aslnda Karakoun stanbulaykledii btn deerlerin esasn tekil eder. nk Karako,stanbulun ancak temsil ettii slam medeniyetine/hakikatmedeniyetine ait izgilerle bir ruh sahibi olabilecei inancndadr.Osmanlnn ina ettii medeniyeti kardmzda stanbulun birBizans kalntsndan te bir zellik gsteremeyeceini dnr. Bu,Karakoun stanbula salt corafi konumu, zellikleri, gzellikleriyledeil tarih ierisinde edindii medeniyet birikimiyle baktnngstergesidir.

Karako, stanbuldan bahsettii bu iirini de dirilimidiyle bitirir:

Yok olduysa da bu ehir ruhu ruhuma sindiBen yaadka o yaayacak bendeKimbilir belki o da dirilecek benimle

slam milletinin diriliindeO yeniden gnein gne ayn ay dnyann dnyansann insan olduu o gndelmn biliyorum ey stanbul dirili iindiryleyse indir ruhunun teslim bayraklarn indir gm topraaDorul ve kalk ayaa88

iir, stanbula hem bir teselli hem bir ardr. air,

stanbulun lmnn sureten bir lm olduunu ve bu lmn birdirilii bnyesinde tadn syler. Gnein gne, ayn ay,dnyann dnya, insann insan olmas varln var olma/yaratlmagerekesine dnmesi demektir. Karako, birok yazsnda ve iirindeyaanan an varl var olma bunalmna veya yabanclamayasrklediini ifade eder. Burada da stanbulun diriliinin bu varolu

87Sezai Karako, Gn Domadan, s. 65788Sezai Karako, a.g.e., s.659


32/43

874 Sezai COKUN

Turkish Studies



uuruna balanmas, diriliin ayn zamanda varln hakiki manasnnidrak edilmesi anlamna geldiinin de gstergesidir.

Karako, stanbulun Hazan Gazeli iirinde ise divanedebiyatna yapt gndermelerle hem o kltr dnyasn yenidenina eder hem de stanbulun tarih ve kltrel birikimine vurguyapar.

89air, bu iirin sonunda,

Dnyadan daha dnya ahretten ahretBir kent ki benzer divan airi kasidelerine90

diyerek stanbulun ok boyutlu ve ok anlaml bir yer olduunu nekartr. air, iirinde her ne kadar Divan edebiyatnda kullanlan birtakm elence gelerini olumsuzlasa da bu olumsuzlamaya stanbuludahil etmez. Hem o elence unsurunu hem o elence unsurununmodern hayatta ald biimi tenkit eder. Bu iirde stanbul, ktr veedebiyat tarihi ierisinde barndrdklaryla bir imaj-mekn biimindeina edilir.

Sezai Karakoun iirlerinde stanbulun tuttuu byk yerin bir baka gstergesi, airin iirlerine verdii isimlerde ehir olaraksadece stanbula veya stanbuldaki herhangi bir mekna yervermesidir. Be iirinin adnda stanbul veya stanbulla ilgili birmekna yer veren air, (rnein, Sultanahmet emesi iiri, stanbul

emeleriyle ilgili Trk iirindeki en gzel rneklerden biridir.) eleald bu meknlar etrafnda derin bir anlam dnyas barndran iirsel

bir dnya kurmay baarr. Bu ynyle Karakoun iirinde szkonusu edilen stanbul, airin hususi iir dili ierisinde vcutbulmufarkl ve yeni bir imaj olarak ne kar.

III.4.Bat CorafyasSezai Karako, yine coraf unsurlarndan ziyade tarih ve

kltrel zellikler zerinden eitli Avrupa ve Amerika ehirlerinedeinir. Bu deini, byk oranda bir kartlk ierisinde ekillenir.Hakikat medeniyetinin meydana getirdii ehirlere mukabil, bumedeniyetten mahrum bat ehirlerinin eksiklii ne kartlr. Buehirler, iirde bir mesele olarak derinletirilen temin iki zt kutbu

balamnda sz konusu edilir. Bir kutupta hakikat medeniyetininehirleri, dier kutupta gcn ve hkim olma isteinin ekil verdiikentler... Karako, zellikle Rnesans sonrasnda ortaya kan Batehirlerinin insanlikten uzak olduunu, buna mukabil slam

89iir zerine dikkat ekici bir deerlendirme iin bkz. Hilmi Yavuz, SezaiKarako zerine,Zaman Gazetesi, 26 Eyll 2008

90Sezai Karako, Gn Domadan, s. 618


33/43


Turkish Studies



ehirlerinin masals havasnn insann ruhuna canlk veren meknlarolduklarn vurgular. Bat ehrini ehramn zulm kamsndan doanyzne benzeten air, slam ehrinin metafizik rpertinin ve mistik

bir dokunun rn olduunu belirtir. Genel olarak Bat corafyasite bu fikr arka plan zerinden ortaya konulur. Burada u husus da

belirtilmelidir ki Karako, Bat ehirlerinin yan sra bat kltrcorafyas diyebileceimiz bat dncesinin ve edebiyatnn birokismine hem yazlarnda hem iirlerinde yer verir.

Masal iirinde Bat corafyas (Karakota corafyannkltr, tarih-medeniyet-insan-tabiat belisinden mteekkil olduunuhatrlatmak yerinde olacaktr.) Dounun ocuklarn aldatan, yokeden bir corafya olarak yer alr. Ancak yedinci oul, Batcorafyasnn ortasnda deimeden durabilir ve bir dirili eri olmay

baarr. air, burada yedinci olun gsterdii erdemi, ahdamardaise,

Leyly gtrp Londrann ortasna braksamBir blbl gibi yaamasn deitirmez ocuktur.91

msralaryla, onun iirlerinde yer yer karmza kan sembolikisimlerden olan Leyl zerinden anlatr. Leyl, bir bat kenti olanLondrada deimediinden dolay yceltilmektedir. Londraya

benzememek, Londrada kendi olarak kalabilmek bir erdem gstergesiolarak deerlendirilir.air, Londrann dnda Venedik, Polonya, Pete, Paris,

Roma, New York gibi ehirlere de yer verir. Ancak bunlarkarsndaki tavr, Zamana Adanm Szlerdeki Srgn lkedenBakentler Bakentine iirinde dile getirdii,

Bana ne ParistenAvrupann lk mezarlndanMoskovadan Londradan PekindenNewyork

Btn bu tredi uygarlklar umurumda m

Birazck Romay hesaba katabilirdimAma RomaKendi kendini inkar edip durmakta

Buz gibi eriyerek

Bir kokakola

Veya bir votka bardanda92

91Sezai Karako, a.g.e., s. 5692Sezai Karako, a.g.e., s. 426


34/43

876 Sezai COKUN

Turkish Studies



msralarnda bulmak mmkndr. air, bat ehirlerini trediuygarlklar mekn olarak grmektedir. Bunlardan Romay, birmedeniyet ehri olma iddiasndan dolay ayr tutma isteine ramenonun da kokakola ve votkann temsil ettii an elence hayatierisinde yok olmasndan dolay, kayda deer bulmadn ifade eder.

Karako, Bat lkelerinden/ehirlerinden bazlarn, Polonyave Peteyi, oralarda yaanan siyas olaylar dolaysyla ele alr ve buolaylar zerinden bir dnce gelitirir.93

Bat corafyasna ilikin olarak u husus da belirtilmelidir kiKarako, slam ehirlerinde ykl ve uursuzluktan dolay znt

duysa, yer yer mitsizlik hissetse de genel olarak bu ehirlerin btninsanla bir hayat emaresi tad inancndadr ve bu ynyle slamehirlerinin gelecee ve hayata bakan bir yz olduu kanaatinesahiptir.

94 Buna mukabil Bat ehirlerinin insanla mit vaat

etmediini iddia eder. Uygarln Deerbilirlii balkl yazsnda,Bat uygarl, eski uygarlklara, nazik bir deyimin, mzekelimesinin glgesi altnda, gerekte, hapishaneler ve kabirler inaetmitir.95diyen Karako, Bat uygarlnn eskide bir dirili unsuruve gc bulamayacan, onun iin eskinin ancak mzelik deertadn ancak slam medeniyetinin deerbilirlik cihetinde kendimedeniyet kklerinden yeni bir dirili gerekletirebileceinivurgular.

Karakoun Bat corafyas balamnda iirine farkl biryaklamla tad lke Macaristandr. 1956 ylndaki Macarayaklanmas, airin Kan inde Gne balkl iirine konu olur.Karako, iirinde, dnce dnyasnda ve dier iirlerinde Batmedeniyeti hakknda dile getirdii eletirilerden te, zulme urayanbir millete destek olma hassasiyetini ortaya koyar:

Pete bir kan emberiIkl emberler iinde ller96

msralaryla tasvir edilen tabloda ezilen ve kan iinde braklan birmillet sz konusu edilir. air, Macarlarn mcadelelerinin

93Polonya ve Petenin iirde sz konusu edilii iin Ocak 1957de kalemealnan Kan inde Gne balkl iire baklabilir. Sezai Karako, Gn Domadan, s.75-77

94 Sezai Karako, yaanan lm grntsnn geici olduu inancndadr:slam medeniyetini yayoruz u anda. slam medeniyeti lm deil. Biziminancmz, u anda da onu yaadmzdr. Yalnz, dediim gibi en alt seviyedeyayoruz. Sezai Karako, k Yolu II-Medeniyetimizin Dirilii-, Dirili Yaynlar,stanbul, 2003, s. 89

95Sezai Karako, a ve lham III, Dirili yaynlar, stanbul, 198696 Sezai Karako, Gn Domadan, s. 75


35/43


Turkish Studies



byklne vurgu yapar ve iirinin isminde de kulland kan iindegne imaj etrafnda bu milletin kazanaca zaferi haber verir:

Ve gne yava yava ykseliyordu Pete dalarndaVe kan prl prldKzgn ve kaynarBir gne yanyordu kandaKk fakat salam97

airin Macar ayaklanmasn bu msralarla iirine tamas veyceltmesi, onun medeniyet algsnda ok nemli bir gstergedir. Buiirin kaleme alnmas da gstermektedir ki Karakoun Batkartln, duygusal tepkilerle temellendirilen bir bat dmanldeil, entelektel cehdin sonunda ekillenen bir tepki olarakdeerlendirmek daha doru olacaktr. air, zulm gren, Batl bircorafyaya ait olsa dahi, onun yannda yer alr. Bu da onun medeniyetalgsnn, medeniyetlerin insana verdii konum etrafndaekillendiini gstermektedir.

III.5. Uzak Dou CorafyasSezai Karako, az da olsa uzak dou corafyasna yer verir.

Bu corafyada Hiroimadan bombalama dolaysyla bahsedilirken

in ve Hintten lke, daha dorusu bir kltr corafyas olarakbahsedilir.Hzrla Krk Saatte,

Ay blnd gece gezimiz gibiKopmamak iin direnen bir nar kadar bile direnemediSolunda len ocuk Hiroima NagazakiSanda bir Cebrail kelebei98

msralarnda Hiroima, II. Dnya savanda yaad bombalamayagnderme yaplan bir unsur olarak yer alr. Bunu dnda ne kltrelne de tabii olarak herhangi bir deinide bulunulmaz. Ancak in veHindi air, kltrel kimlikleriyle iirine tar Bat ehirlerini tarken

kulland mukayese yntemini bu lkelerin temsil ettii dnya iin deaynen kullanr. Karakoun bu mukayesesi, kendine ait olanndeerini ne karma ve slam aydnna dnce ufku kazandrmaamacyla ilgilidir. Kavrayan Duyguyu Onaran balkl yazsndatarih iinde ne km medeniyetleri deerlendirirken dile getirdii,Dnce alan iyice daraltlm slam aydnnn ufuklarna bu eskimedeniyetlerin anlamn eitli alardan sermek ise bizim iin aa

97Sezai Karako, a.g.e., s. 7798Sezai Karako, a.g.e., s. 255


36/43

878 Sezai COKUN

Turkish Studies



yukar hayat nem tamaktadr. Tarih ve alar iindeki yerimizibulmak iin, bizi, gerek nce gelerek gerek sonra gelerek evreleyenuygarlklar iyice tanmamz ok faydal olacaktr. Biz de buuygarlklar zerinde bunun iin sk sk durmaktayz.99 cmleleriyledier medeniyetlere deinme sebebini ortaya koyar.

Alnyazs Saatinde, Mslmanlar hem Batya kar hemDouya kar uyarr. air, btncl yaklam ierisinde Batytmden ktleme veya Douyu tmden ycelteme yoluna gitmez. Buiki corafyaya da analizci bir yaklamla yaklar ve ortaya koyduumedeniyet tasavvuru erevesinde deerlendirir. Nitekim bu

erevede dou medeniyetinin temsilcilerinden kabul edilen in veHind medeniyetlerini u msralarla tenkit eder:

in, psikolojik incelikler ve duyarlklar uygarlGerekte mahrumdur hakikatn metafizik cevherindenOnlar ne kadar batl grnm alrlarsa alsnlarYine inlidirler. Ayinleridir sabah akam jimnastiidealleri, btn dnyay istilKumlarn lleri istilas gibiVe Hint, ne kadar metafizik grnml olursa olsunDinleri ve uygarlklar: dncenin glgesi duyarlk stndeSemboller tabiatn soyutlanndan

Onlarn da dnyay istil niyetleriSularn ovalar istils gibi100

Sezai Karako, inin de Hindin de insanla diriliigetirecek bir medeniyet niteliinden mahrum olduklarn iddia eder.air, in medeniyetini kumlarn lleri istilasna benzeterek bumedeniyetin insanlk iin bir hayat emaresi ieremeyeceini ilerisrer. Ayn ekilde Hindin insanlkla kurabilecei ilikinin sularnovalar istils gibi olacan syleyerek Hindin de diriltmektenziyade ldrmek sonucunu douracan iddia eder. Ayrca airin szkonusu iki medeniyetin insanlkla kuraca ilikiyi istil kavrametrafnda deerlendirmesi de bir tavr gstermesi bakmndan dikkatekicidir.

99Sezai Karako, a ve lham I-Metafizik Gerilim art-, s.63100Sezai Karako, a.g.e., s. 667


37/43


Turkish Studies



III.6. Afrika

Sezai Karakola ada olan dier Trk airlerinde denemli bir tem olan Afrikaya Trk aydnlarnn bir ksm yakn ilgigstermitir.101 Bu ilgi, genel olarak emperyalist batl glere kar

bir aydn ilgisi etrafnda ekillenir.Sezai Karakoun iirlerinde ise Afrika, daha ziyade siyas

olaylarla sz konusu edilen bir corafyadr. Karako, Afrikay fikryazlarnda da sz konusu eder. Afrika Gerei balkl yazsnda,Afrika halknn varolu sava, amzn en byk olaylarndan

biridir Siyah rk, beyaz adamn gznde deta gelecek vakitlerinufkunu karartan bir enerjinin, kara renginde semboln bulmucanlandr.102 eklindeki cmlelerle Afrikann Batllarca birtehlike olarak alglandn ve yok edilmek istendiini iddia eder.Bu anlamda onun Afrika ilgisinde, dinin yansra mazluma sahipkma hassasiyetinin de nemli olduu grlr. Karako, AfrikadaMslman nfusun da ok sayda olduunu ifade ederek bu nfusvastasyla Afrikann dirili yaayabilecei, ancak an eitli godaklarnca bunun engellendii tezini ileri srer. te Afrikannyaad bu maduriyet ve tad g, Karakoun iirindeAfrikaya ilikin ne kartlan hususlar olur. Afrika da diercorafyalar gibi, tabii zellikleriyle ok fazla sz konusu edilmez.Ama ok fazla medeniyet merkezlii yapmam olmasndan dolay bu

konu da ne kartlmaz. Daha ziyade madur bir corafya bakas erevesinde deerlendirmeler ortaya konulur.Karakoun Afrikay adeta zdeletirdii lke Cezayirdir.

Cezayir btn bir Afrikann temsilcisi olarak dnlr ve onungrd zulm zerinden btn Afrika sz konusu edilir. zellikleKutsal At balkl iirde at imgesi zerinden Cezayirin yaadklar,Fransann Cezayire yaptklar eletirel bir dil ve tavrla iire tanr.iirine,

Cezayirin atlarSever lgnca Tanry ve insan

Ne krmz ne kara kutsal

Cezayirin at byledir103

msralaryla balayan air, adeta bir Cezayir gzellemesi yaparak bulkeye at yakar. Bu at, onurlu bir corafyaya yaplan zulm

101Sezai Karakoun iir macerasna beraber balad II. Yeni iirinde de yerverilen bir tem olarak dikkat eker. Bu konudaki bir alma iin bkz. M. Fatih And,II.Yeninin Afrikas,Kagar, nu:27 Mays-Haziran 2002

102Sezai Karako, Gnlk Yazlar II-Stun-, s. 532103Sezai Karako, Gn Domadan, s. 84


38/43

880 Sezai COKUN

Turkish Studies



ne karma gayreti etrafnda kmelenir.104 Bu corafyayla kendinizde kabul eden air, iirin sonunda Cezayire gitme arsnda

bulunarak buraya duyduu yaknl ne kartmann yannda yaananzulmlere sessiz kalnmamas ars yapar:

Gidelim gidelim CezayireDalar kvrm kvrm ehirlm ikiye blen nehirOrda akar aka kine ve zafere105

Karako, coraf unsurlara da deinerek lkenin medeniyetve insan olarak tad zenginlikle corafyay birletirir. Bu tavr,airin dirili midi grd her corafyaya ilikin gsterdii birtavrdr. air, Cezayirde ak, kini ve zaferi grmektedir. Ak, insanyn, kin kahramanl ve zulme boyun ememeyi, zafer ise diriliiiaret etmesiyle nemlidir.

airin Afrika corafyasndan iirine tad, btn iirinizerine kurduu dier bir lke Tunustur. Karakoun ilk yazdiirlerden olan tesini Sylemeyeceim106 Tunusun Franszlarcaigal edilmesi zerine kaleme alnr. On yandaki bir kz ocuununmasum bak etrafnda, igalci Batl ile masum Tunuslu, genelde ise

btn bir Mslman corafya sz konusu edilir. Karakoun dier

iirlerinde de nemli bir anlatm zellii olarak grdmz siz/bizayrm zerine kurulan iirde, kz ocuu, lkelerini igal eden

batllardan gitmelerini ister. Yamur ve tahta ev vurgusuyla balayan

104 Burada u husus belirtilmelidir ki at tabiri, yaananlar karsnda dilegetirilen duygunun niteliine ynelik, alama anlamnda kullanlmtr. Istlaholarak kullanlan anlamnda deil. Nitekim Karako,bir iirinde,

Ben at yazmay sevmemlmden deil diriliten yanaym

(Sezai Karako, Gn Domadan, s. 624)diyerek yok olutan bahseden bir iir dili kurmadn belirtir. Karako ayrcaAlnyazs Saatinde Mehmet Akifin Blbl iirindeki syleyiini hatrlatan biryaklamla slam corafyasnn durumu karsnda alama duygusunu ifade eder:

Brak ben alayaymEski pazarnda satlan AfganistanaAlktan milyonlar krlan AfrikayaFilipinlereHabeistana Eritreye FilistineEsaret parangasyla kvrananKafkaslar, Azerbaycan TrkistanaBtn milletlere lkelereIrmaklar gibi ben alayaym (Sezai Karako, Gn Domadan, s. 644)

105Sezai Karako, Gn Domadan, s. 85106iir, 1953 Eyllnde kaleme alnr.


39/43


Turkish Studies



iirde Meden adam, Bay Yabanc gibi adlandrmalarla seslendiiBatllara yle seslenilir:

Sizin def olup gitmenizi istiyorum ite o kadar

Halbuki siz insan ldrmezsiniz deil mi?Gidiniz ve teki yabanclar da beraber gtrnz.Tuhaf ve acaip apkalarnz da beraber gtnz emiBoynunuzdaki o uzun ve ssl eritleri deKirli amarlar da tahta demelerinzerinde brakmamanz yalvararak isteyeceimYalvararak isteyeceim diyorum Meden Adam

Siz eytan ok seviyorsunuz galiba Bay YabancSiz eytan niin bu kadar ok pyorsunuz107

iirde, tahta evin ve yamurun ifade ettii tabilik, kendinemahsusluk, Batnn tekniine mahkum olmama haline mukabil,Batnn igalci yn ne kartlr. iir, bir reddiyedir. Tunusunahsnda btn emperyalist glere kar bir reddiye. Karako,kiiliinin temel izgilerinden olan, zulme kar durma tavrn byleceAfrika zerine de gsterir.

SONUSezai Karako, 1950lerden itibaren Trk iirinde kurduu

iir dili ve iir dnyasnn yan sra gelitirdii medeniyet tasavvuruylada ne kan bir isimdir. Karakoun dnce dnyasnda ve iirindeyer alan corafyann incelemesini esas alan bu almada u sonularaulald belirtilebilir.

Sezai Karako, ister iirinde ister fikr yazlarnda olsun eleald her konuyu medeniyet perspektifinden deerlendirmektedir.Onda medeniyet dncesi, eyaya bakta ilk realitedir. Bu bakmdancorafya veya corafyaya ilikin hususlar da bu realite erevesinde

bir mahiyet ve ekil kazanmaktadr.

Karako iin corafya, corafya ilminde sz konusu edildiiereveden ok farkldr. O, corafik unsurlar anlatmak, bir blgenin bu yndeki zellikleri veya gzellikleri zerinde durmak yerine; ocorafya zerinde teekkl etmi tarih birikim ve medeniyeti ele alr.Eer bir coraf unsura deinecekse ancak sz konusu tarih birikimveya medeniyet meselesi etrafnda deinir.

Karakoun ahsiyetinin ekillenmesinde, edebdncelerinin ve fikir dnyasnn oluumunda corafyann nemli bir

107Sezai Karako, Gn Domadan, s. 47-48


40/43


41/43


Turkish Studies



KAYNAKA

ANDI, M. Ftih, stanbula ki Bak: Sezai Karako ve CemalSreyann iirlerinde stanbul, lm Aratrmalar, nu:6,1998

ANDI, M. Ftih, II. Yeninin Afrikas, Kagar, nu:27, Mays-Haziran 2002

BA, Mnire Kevser, Dirili Talar-Sezai Karakoun Dnce veSanatnda Temel Kavramlar-,Lotus Yaynevi, Ankara, 2008

BLGE, Muhittin, Medeniyet ve Dirili, Hece Yaynlar, Ankara, 2004

BRAUDEL, Fernand, Uygarlklarn Grameri, (ev. Mehmet AliKlbay), mge Kitabevi, Ankara, 2001

CAN, Kaya, Abdlhk Hamid zerinde Edebiyat Corafyas Bakmndan Bir Aratrma, stanbul niversitesi EdebiyatFakltesi Trkoloji Blm Yaynlanmam Lisans Tezi,1952

DCLEHAN, a

sezai karakoc siiri üzerine

Documents