1

SFEKAS INTERVIEW ON PYTHAGORAS FOR SAMOS PERIODICAL BY Angeliki Economou «Για να σου δώσω μια ιδέα της αξίας του Πυθαγόρα, θα σου διηγηθώ το παρακάτω περιστατικό, αντί εισαγωγής. Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, το πρώτο παγκόσμιο συνέδριο φιλοσοφίας διοργανώθηκε το 1946 στο Άμστερνταμ. εκεί βρέθηκαν ξανά μαζί όλοι οι διακεκριμένοι φιλόσοφοι της εποχής, ακόμη και από την τότε Σοβιετική ‘Ένωση. Δυο από τους συμμετέχοντες, που κρίθηκαν τότε ως οι σημαντικότεροι εν ζωή φιλόσοφοι, επελέγησαν για να παρουσιάσουν τις εισαγωγικές ομιλίες του συνεδρίου. Ο ένας ήταν o νομπελίστας Bertrand Russell και ο δεύτερος ο Arthur Koestler, μεγάλος θαυμαστής του Πυθαγόρα και συγγραφέας του βιβλίου για την ιστορία της κοσμολογίας, με τον τίτλο ‘Οι Υπνοβάτες- Ιστορία της Μεταβαλλόμενης Οπτικής του Ανθρώπου για το Σύμπαν’. Στην εισαγωγή του βιβλίου του Ο Koestler έγραψε ότι πριν τον Πυθαγόρα, ολόκληρο το φιλοσοφικό πλαίσιο, όπου κυριαρχεί η ελληνική φιλοσοφία, παρομοιάζεται με μια ορχήστρα την ώρα που προθερμαίνεται, χορδίζοντας τα όργανα. Με την είσοδο του Πυθαγόρα του Σαμίου, όμως, η ως τότε κακοφωνία της φιλοσοφίας μετατράπηκε στη μελωδική συμφωνία του Δυτικού πολιτισμού, υπό την καθοδήγηση του μεγάλου μαέστρου, του Πυθαγόρα.» O Koestler, ο κορυφαίος αυτός φιλόσοφος του 20ου αιώνα, εκθείασε στο έργο του τον Πυθαγόρα, έχοντας μελετήσει όλες τις πτυχές της διδασκαλίας του. Τον χαρακτήριζε το κυρίαρχο πνεύμα ίσως και όλων των εποχών. Ακόμη και ο Πλάτωνας έχει θεωρηθεί πυθαγόρειος, γεγονός που κατά πολλούς εμφανίζει την πλατωνική φιλοσοφία ως αποκύημα της πυθαγόρειας διδαχής. Ο Πυθαγόρας μας έδωσε τους όρους μαθηματικά και φιλοσοφία (όροι που χρησιμοποιούνται διεθνώς).Από ετυμολογικής άποψης, το γεγονός ότι η λέξη φιλοσοφία δεν τελειώνει σε –λογία όπως οι άλλες θεωρητικές επιστήμες (θεολογία, φιλολογία κτλ), αλλά αντίθετα έχει κατάληξη που την κατηγοριοποιεί ως τρόπο ζωής, ως ισόβια δέσμευση όχι ως απλή θεωρία. Πράγματι, για τον Πυθαγόρα η φιλοσοφία ήταν τρόπος ζωής, που πραγματώνονταν μέσα από τις μυστικιστικές ομάδες που ο ίδιος δημιούργησε. Η ανώτατη γνώση ήταν τότε ένα μυστήριο που απαιτούσε μύηση για τους λίγους που μπορούσαν να το προσεγγίσουν. Καθώς τότε δεν υπήρχε οργανωμένη ιατρική, ο Πυθαγόρας θεωρούνταν και ‘μάγος’. Οι εκτεταμένες γνώσεις που του απέδιδαν συμπεριλάμβαναν θεραπευτικές, καθώς επίσης και παραφυσικές ιδιότητες, όπως η τηλεπάθεια και η μελλοντολογία. Για να μυηθεί κάποιος στη μυστικιστική ομάδα του Πυθαγόρα, έπρεπε να εκλεγεί ως ‘παιδί θαύμα’ προκειμένου να τον μυήσουν στις ‘εσωτερικές’ γνώσεις τους (οι οποίες, σε αντίθεση με τις ‘εξωτερικές’ δοξασίες προϋπέθεταν για την κατανόησή τους μελέτη και βαθιά γνώση του αντικειμένου-γι αυτό και δεν ήταν προσιτές στο μέσο πολίτη της εποχής). Στην πλειοψηφία τους οι ‘εσωτερικές’ διδασκαλίες καταπιάνονται με την κοσμογονία και τις δυνάμεις που υπάρχουν και αντιμάχονται πάνω στη γη. Σε όλες τις θρησκείες παρατηρείται αντίστοιχα η ύπαρξη ΄’εσωτερικών’ θεωριών, που αντιτίθενται στις ‘εξωτερικές΄ θεωρίες .Οι μεν απευθύνονται σε λίγους και εκλεκτούς, οι δε απευθύνονται στις μάζες καθώς γίνονται κατανοητές από όλους.

2

Ακόμη και για να φτάσει η ανθρωπότητα στο σημείο να μετράει χρησιμοποιώντας τα αριθμητικά σύμβολα, χρειάστηκε να περάσουν αιώνες νοητικής προπαρασκευής. Στα πρώιμο στάδιο, ένας βοσκός για παράδειγμα, προκειμένου να μετρήσει τα πρόβατα στο κοπάδι του, μάζευε τόσες πέτρες όσες αντιστοιχούσαν στα πρόβατα, και κάθε βράδυ που τα μάζευε στη στάνη και περνούσαν από μπροστά του, έβαζε στην άκρη μια πέτρα για κάθε πρόβατο. Αν έλειπαν πέτρες από το σωρό του, τότε έλειπαν και τα αντίστοιχα σε αριθμό πρόβατα. Το μεγάλο βήμα για να φτάσουμε να μετράμε στη σειρά και χωρίς να έχουμε μπροστά μας τα πρόβατα (ή καθετί άλλο μετρήσιμο) ή ακόμη πιο πάνω (στα επίπεδα υψηλής αφαιρετικής ) να χρησιμοποιούμε σύμβολα, ή γράμματα στις μαθηματικές πράξεις στη θέση των αριθμών (όπως συμβαίνει στην άλγεβρα ή τη γεωμετρία) οφείλεται στον Πυθαγόρα, ο οποίος προχώρησε την ανθρώπινη νόηση σε ανώτερα επίπεδα αφαιρετικής σκέψης. Οι Αιγύπτιοι είχαν αναπτύξει ένα μέτρο για τον υπολογισμό των εκτάσεων, και ο Πυθαγόρας το έμαθε από εκείνους. Εκείνος κατάφερε να μεταφέρει τα σχήματα και τις αποστάσεις από την πραγματική τους θέση σε μικρότερες κλίμακες και σε αφαιρετική έννοια. Ο Πυθαγόρας ΄χαρτογραφούσε’ περιοχές, αποστάσεις, γεωλογικούς σχηματισμούς, σε κλίμακα, μεταφέροντας έτσι τεράστιες αποστάσεις και φαινόμενα πάνω σε πολύ μικρότερες επιφάνειες (χάραζε σχήματα στην άμμο την ώρα που δίδασκε- τα λεγόμενα conceptual τρίγωνα). Ακόμη, είχε πετύχει να μεταφέρει και να διατηρεί στη μνήμη του γεωμετρικούς σχηματισμούς και έτσι ‘έβλεπε΄ τη γεωμετρική δομή του σύμπαντος. Ήταν αυτός που ανακάλυψε την ταύτιση ανάμεσα στα μαθηματικά και τη μουσική. Καθώς η μουσική βασίζεται σε μαθηματικά διαστήματα, ο συμπατριώτης μας μπόρεσε να αποδείξει πως το πιο ποιοτικά αφαιρετικό στην ανθρώπινη εμπειρία είναι το να ακούει κανείς μουσική. Ήταν εκείνος που υποστήριξε πως η απόλυτα αφαιρετική έννοια της μουσικής μπορεί να εξηγηθεί μέσα από τα μαθηματικά. Οι αρχές της μουσικής αρμονίας, εξάλλου, δεν είναι παρά μαθηματικά Σύμφωνα με τον Koestler, το συνδετικό σημείο ανάμεσα στην ποσότητα και την ποιότητα επετεύχθη από τον Πυθαγόρα. Η μουσική στηρίζεται στις μαθηματικές δονήσεις του σύμπαντος, και αυτό, σύμφωνα με τον καθηγητή Σφήκα δε μπορεί παρά να έχει επιπτώσεις τόσο στην ψυχολογία όσο και στη φυσιολογία του ανθρώπου. Ολόκληρο το σύμπαν καθορίζεται από μαθηματικές δονήσεις. Στη σύγχρονη φυσική υπάρχει η θεωρία των χορδών (string theory) που εξηγεί αυτή τη σχέση. Όπως εξηγεί ο καθηγητής, ο Πυθαγόρας ήταν ο πρώτος που αναφέρθηκε στη θεωρία του ντιγκ ντον (ding-dong theory), την Πυθαγόρειο θεωρία της μουσικής των σφαιρών, ότι δηλαδή αν χτυπήσουμε οποιοδήποτε σώμα στη φύση, παράγεται ήχος και με βάση αυτόν τον ήχο δημιουργούνται οι λέξεις μέσω του ηχητικού συμβολισμού. Όμοια και οι πλανήτες που κινούνται σε αρμονικά διαστήματα μεταξύ τους παράγοντας τριβή στη διάρκεια της κίνησής τους, πιστεύονταν ότι παρήγαγαν μουσική. Επομένως ολόκληρος ο κόσμος παρομοιάζονταν από τους Πυθαγόρειους με μουσικό κουτί, που έπαιζε κάτι σαν κοντσέρτο του Μπαχ, όπως παρατηρεί χαριτολογώντας ο Δρ. Σφήκας. Ακόμη και ο Σαίξπηρ είχε αναφερθεί στη μουσική των σφαιρών και στον τρόπο που το ανθρώπινο σώμα, η σαρκική μας ύπαρξη, μας εμποδίζει να ακούσουμε αυτή τη μουσική που παράγει το σύμπαν. Εδώ έρχεται και η Πλατωνική θεωρία να συνηγορήσει ότι η ψυχή, όταν ελευθερωθεί από το σώμα και επιστρέψει στον κόσμο των ψυχών, μπορεί να έρθει σε αιώνιο συντονισμό, να αντιληφθεί και να απολαύσει

3

τη μουσική των σφαιρών. Εναλλακτικά, αυτό μπορεί να επιτευχθεί και στη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου μετά από αυστηρό διαλογισμό, οπότε και πάλι η ψυχή μέσω της έκστασης, ‘ξεφεύγει’ παροδικά από τη φυλακή της σάρκας-πάντα σύμφωνα με τον Πλάτωνα. Επίσης, και η πλατωνική θεωρία της ‘ανάμνησης’ σχετίζεται με τη μουσική των σφαιρών, καθώς η ψυχή μπαίνοντας στο σώμα σβήνει τις μνήμες από τη μουσική του σύμπαντος (την a priori γνώση του σύμπαντος την οποία κατείχε), διατηρώντας ωστόσο την πιθανότητα μέσα από την εκπαίδευση να ανακαλεί εν μέρει στιγμές από την προηγούμενη κατάσταση στην οποία βρίσκονταν η ψυχή. Ο Σωκράτης απέδειξε αυτή τη θεωρία μέσα από ένα Πυθαγόρειο παράδειγμα με ένα νεαρό αγράμματο σκλάβο του Μέμνονα. Ο Σωκράτης έδειξε στο παιδί ένα ζωγραφισμένο ορθογώνιο τρίγωνο και προσπαθούσε να εκμαιεύσει από τον νέο τις βασικές γνώσεις γεωμετρίας οι οποίες υπήρχαν ως ανάμνηση της μουσικής του σύμπαντος στην ψυχή του. Σταδιακά, ο νέος κατάφερε με τις παραινέσεις του Σωκράτη να διατυπώσει τις βασικές αρχές του Πυθαγορείου θεωρήματος. Η μουσική, για να επιστρέψουμε στη βασική Πυθαγόρεια θεωρία, αντικειμενικά δημιουργείται από το συνθέτη με σκοπό να προκαλέσει κάθε φορά ελεγχόμενα και συγκεκριμένα συναισθήματα στον ακροατή. Είναι στην αποκλειστική διάθεση του συνθέτη να προκαλέσει μέσα από τη μουσική χαρά, αγαλλίαση, περηφάνια στο κοινό ή άλλοτε να προκαλέσει αρνητικά συναισθήματα και βίαιη συμπεριφορά. Από αυτή την άποψη, η μουσική παρομοιάζεται με την σύγχρονη τεχνολογία. Δεν υπάρχει διαχωρισμός στη χρήση τους. Μπορεί και οι δυο να χρησιμοποιηθούν για να ωφελήσουν ή για να βλάψουν. Στους νεώτερους χρόνους, ο Άγιος Αυγουστίνος στο βιβλίο του «η Πόλη του Θεού» απορεί πως ο Πλάτων ,ένας κοινός θνητός, είχε τόσες γνώσεις χωρίς να είναι ο Θεός, εφόσον ο Χριστός είναι για την Εκκλησία ο Λόγος (η απόκρυφη αρμονία που διέπει το σύμπαν-ανάλογη με την έννοια του Ηρακλείτου στο ΄τα πάντα ρει’). Ομοίως ο Πυθαγόρας υποστήριζε ότι υπάρχει μια αιτιότητα πίσω από όλα τα φυσικά φαινόμενα, δομημένη μέσα από τα μαθηματικά . Αυτό αποδεικνύεται στην πράξη με το παράδειγμα των νόμων των αερίων μαζών (των Charles και Boyle), οι οποίοι θεμελιώθηκαν τον 19ο αιώνα, ήταν όμως βασισμένοι σε αλγεβρικές εξισώσεις που προϋπήρχαν και χρησιμοποιούνταν ως ασκήσεις για τους μαθητές, χωρίς να έχουν πρακτική εφαρμογή. Με άλλα λόγια, οι μαθηματικές σχέσεις για την ερμηνεία των φυσικών φαινομένων υπήρχαν από πάντοτε, και οι επιστήμονες δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να συσχετίζουν τις υπάρχουσες εξισώσεις με τα φαινόμενα που εκφράζει η καθεμία. Στο δίλημμα αν το σύμπαν είναι χάος ή κόσμος (αναρχία ή δομή) ο Πυθαγόρας απαντούσε ότι οφείλουμε την ύπαρξή μας στη δομή του σύμπαντος μέσω της κατανόησης των μαθηματικών. Η πυθαγόρειος θεωρία του σύμπαντος υποστηρίζεται και από τον Νεύτωνα, ο οποίος κατηγορήθηκε για ντεϊσμό, καθώς πίστευε ότι αυτό που ο χριστιανισμός αποκαλεί Θεό, είναι μια μαθηματική ιδιοφυΐα, ο απόλυτος μαθηματικός νους, που κάνει το σύμπαν να κινείται. Την ίδια αντίληψη για το Θεό είχε και ο Αϊνστάιν, που πρέσβευε ότι το σύμπαν στηρίζεται σε μαθηματικές εξισώσεις-γεγονός που δεν αφήνει περιθώρια για ‘τυχαία’ συμβάντα. Για τον Αλμπέρτο Αϊνστάιν, καθετί στο σύμπαν λειτουργεί με βάση τις μαθηματικές αρχές, επομένως, όπως καταλήγει ο Δρ. Σφήκας, και ο Αϊνστάιν ήταν ένας πυθαγόρειος.

4

Τα μαθηματικά είναι η πραγματικότητα πίσω από τη δομή του σύμπαντος, συμπεραίνει ο Δρ. Σφήκας, μια συνειδητοποίηση που κυριαρχεί στην τεχνολογία του σήμερα. Και αυτό η ανθρωπότητα το οφείλει στον Πυθαγόρα. Σημείωση O Dr. Stanley Sfekas (ή Στυλιανός Σφήκας, Έλληνας της Αμερικής τρίτης γενιάς με καταγωγή από τη Χίο) είναι διδάκτορας φιλοσοφίας στο παράρτημα του πανεπιστημίου της Ινδιανάπολης στην Αθήνα και ο συγγραφέας πολυάριθμων βιβλίων και επιστημονικών άρθρων όπου εξετάζει φιλοσοφικά, ηθικά, φιλολογικά, θεολογικά και κοινωνικά θέματα. Έχει συνεργαστεί με επιστημονικά περιοδικά στις ΗΠΑ και έχει στο ενεργητικό του εκατοντάδες εισηγήσεις σε συνέδρια τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Παραμένει ωστόσο μοναδικός στην απλότητά του, σεμνός και προσιτός το ίδιο στους συναδέλφους, όσο και στους φοιτητές του. Ήταν ιδιαίτερη τιμή και χαρά για μένα που είχα την ευκαιρία να συζητήσουμε για έναν περίφημο Σαμιώτη-τον Πυθαγόρα. Καθώς έχει γίνει μετάφραση της συνέντευξης από τα Αγγλικά, ελπίζω να συγχωρήσετε τυχόν κακοφωνίες που άθελά μου προκάλεσα.

Αγγελική Οικονόμου