sĠnĠr sĠstemĠ cerrahĠsĠ i (nÖroġĠrurjĠ) ve … · nedeni: sak,anevrizma rüptürü,...
TRANSCRIPT
i
HAFTA
23
SĠNĠR SĠSTEMĠ CERRAHĠSĠ
(NÖROġĠRURJĠ)
VE
HEMġĠRELĠK BAKIMI
HEDEFLER
Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
Sinir sisteminin cerrahi girişim gerektiren hastalıklarını
tanımlayabilecek
Subaraknoid kanamalarda hemşirelik bakımını verebilecek
Kafa travmalarında hemşirelik bakımını yönetebilecek
Kafa travmalarının komplikasyonlarını söyleyebilecek
Spinal travmalarının komplikasyonlarını söyleyebilecek
Spinal travmalarda hemşirelik bakımını verebilecek
İntervertebral disk hernili hastalarda hemşirelik bakımını
yürütebileceksiniz.
HEMġĠRELĠK
BAKIM
YÖNETĠMĠ
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
2
1.GİRİŞ
Sinir sistemi
Sinir Sisteminin Görevleri
Nöroşirurji
2. SUBARAKNOİD KANAMA (SAK)
Etiyoloji Belirti ve Bulgular Tanı Tedavi
Anevrizmaya Yönelik Önlemler Kafa İçi Basınç Artışını Önlemeye Yönelik Önlemler
3. İNTRAKRANİAL ANEVRİZMASI OLAN HASTANIN HEMŞİRELİK BAKIM PLANI ÖRNEĞİ
4. TRAVMATİK BEYİN YARALANMALARI / KAFA TRAVMALARI (KT) Etiyoloji Glaskow Koma Skorlaması (GKS) Patofizyoloji Kafa Travmalarının Sınıflandırılması Oluş Mekanizmasına Göre
-Künt travmalar -Penetren travmalar
Travmanın Meydana Geldiği Bölgeye Göre -Kafa derisi travması -Kafatası-kraniyum travması -Beyin travması
Kafa Travması Komplikasyonları
Travmatik Hematomlar Kafa İçi Enfeksiyon Beyin Şişmesi ve Ödem
Stres (Cushing) Ülserleri İntrakraniyal Bos Fistülleri Diyabetes Insipidus Akut Hidrosefali
5. KAFA TRAVMASI GEÇİREN HASTADA HEMŞİRELİK BAKIMI
Kafa Travması Geçiren Hastada Hemşirelik Bakımının Temel Amaçları Kafa Travmalı Hastada Hemşirelik Girişimleri Kafa Travması Olan Hastanın Hemşirelik Bakım Planı Örneği 6. SPİNAL YARALANMALAR
Etiyoloji Spinal şok Spinal Yaralanma Mekanizmaları
Spinal Yaralanması Olan Hastalarda Görülebilecek Başlıca Sorunlar Spinal Yaralanmalı Hastanın Değerlendirilmesi
7. SPİNAL KORD YARALANMASI OLAN HASTANIN HEMŞİRELİK BAKIM PLANI ÖRNEĞİ 8. İNTERVERTEBRAL DİSK HERNİSİ
9. SERVİKAL VE LOMBER DİSK HERNİSİ OLAN HASTANIN HEMŞİRELİK BAKIM PLANI ÖRNEĞİ
10.SONUÇ
11.KAYNAKLAR
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
3
1.GĠRĠġ
Sinir sistemi: Vücudun en karmaşık sistemidir, ve vücut ağırlığına göre oranı %2’ dir
Canlıların içsel ve dışsal çevresini algılamasına yol açan, bilgi elde eden ve elde edilen bilgiyi
işleyen, vücut içerisindeki hücreler ağı sayesinde sinyallerin farklı bölgelere iletimini
sağlayan, organların, kasların aktivitelerini düzenleyen sistemdir.
Sinir Sisteminin Görevleri:
Duyuları Algılama
• İçten gelen uyarıları algılar,
• Dıştan gelen uyarıları algılar,
BirleĢtirme, Bütünleme; algılanan duyuların işlenmesi sürecidir
• Bilgiyi çözümler(analiz eder)
• Bazı bilgileri depolar
• Uygun yanıt/tepki için karar verir
• Varsayımda bulunabilir.
Hareketi Sağlama; kasların kasılıp-gevşemesi ve salgı bezlerinin salgı yapmasını
sağlar.
NöroĢirurji: sinir sistemi cerrahisidir. Beyin, spinal kord ve periferik sinirlere ilişkin
cerrahi girişimleri kapsar. Günümüzde nörolojik travmalar ( kafa ve spinal kord travmaları )
hızlı bir artış göstermektedir. Nörolojik travmalardaki artışa paralel olarak sinir sistemine
ilişkin cerrahi girişimler de artmaktadır. Sinir sistemine ilişkin cerrahi girişimlerin başarılı ya
da başarısız olmasında hemşirelik bakımı önemli rol oynar.
Bu içerikte sinir sisteminin cerrahi girişim gerektiren hastalıklarından; subaraknoid
kanama, kafa travmaları, spinal yaralanmalar ve inter vertebral disk hernisi ve hemşirelik
bakımları yer almaktadır.
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
4
2. SUBARAKNOĠD KANAMA (SAK)
Subaraknoid kanama (SAK), bir hastalıktan çok birçok patolojinin sonucunda gelişen
bir klinik tablodur. SAK sonrasında gelişen klinik tablo primer beyin hasarına ve subaraknoid
kanama sonrası gelişen kimyasal sorunlara bağlanmaktadır.
Serebrovasküler hastalıklar arasında aterotromboz, embolizm ve primer intraserebral
kanamayı takiben dördüncü sırada yer alan subaraknoid kanama, hemorajik inme olgularının
% 6-8’ini oluşturur.
Subaraknoid kanamanın en sık nedeni
travmalardır; spontan subaraknoid kanamaların en
sık nedeni ise % 75-80 sıklıkla anevrizmalardır.
Anevrizmaların yalnızca % 2’si çocukluk
çağında görülür ve genelde bunlar dev (> 2,5 cm)
anevrizmalardır.
Şekil: 1
Kaynak:cinarhastanesi.com.tr
Etiyoloji
Subaraknoid kanamalara ait mortalite ve morbiditenin en iyi tedavi şekli etiyolojik
sebebin erken dönemde tanınması ve tedavi edilmesidir. İleri yaş grubu kişilerin SAK'larının
etiyolojisinde; travma, anevrizma, arteriyovenöz malformasyon, tümör, kan hastalıkları
(kanama diatezleri, lösemi), venöz tromboflebit ve iatrojenik koagülopatiler yer almaktadır.
Belirti ve Bulgular
SAK sonrasında damar dışına çıkan kanın miktarına göre yapmış olduğu meningeal
irritasyon ile belirtiler gelişmektedir. Bu belirtiler yaş grupları arasında farklılıklar
göstermemektedir
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
5
Şekil: 2
Kaynak.osmantanik.com
Bunlar, ani başlangıçlı şiddetli baş ağrısı, şuurun değişik derecelerde etkilenmesi
(konfüzyondan komaya kadar), bulantı ve kusma, ense sertliği, ateş, değişik derecede
nörolojik defisitler (kranial sinir parazileri veya hemipleji) ve epilepsidir.
Subaraknoid kanamalardan sonra en sık görülen ve tedaviyi etkileyen iki
komplikasyon; vazospazm ve hidrosefalidir.
Tanı:
Tanı yöntemlerinden en değerlisi beyin tomografisi (BT)'dir. SAK sonrası ilk üç gün
içerisinde çekilen BT ile kanama %90 oranında saptanabilir. Yardımcı tanı yöntemi olarak
lomber ponksiyon, SAK şüphesi olan olgularda BT'den sonra denenebilir. Özellikle kanama
sonrası erken saatlerde bulgu vermemesine karşın kanın BOS dolaşımına girmesi ile 6. saatten
sonra BOS'da mm3'de 100 ve üstünde eritrosit görülmesi tanı koydurmaktadır. SAK tanısı
konulduktan sonra hastalara mutlak dört damar serebral anjiografi yapılmalıdır.
Tedavi
Anevrizmalar için en iyi tedavi yöntemi (medikal, cerrahi ya da endovasküler tedavi)
hastanın durumuna, yaşına, anevrizmanın yerine ve arterlerin anatomik yapısına, cerrahın
yeteneğine ve tecrübesine bağlıdır ve tedaviye olayın seyride göz önünde bulundurularak karar
verilmelidir.
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
6
Literatürde tam bir fikir birliği olmamasına
rağmen, evresi iyi olan kanamış anevrizmalar
için erken (1.-3.gün) ve geç erken (4.-7.gün)
cerrahi klipleme en iyi zamanlama olarak
değerlendirilmektedir. Evresi kotu olanlarda ise
( anevrizmanın kanamasından 7 gün geçmişse)
cerrahi girişim önerilmektedir. Evresi iyi olan
hastalarda erken ve geç erken cerrahi girişim
arasında mortalite ve morbitide yönünden
farklılık görülmezken, geç ameliyat edilenlere
göre her iki grupta da prognozun daha iyi
olduğu bildirilmiştir
Şekil: 3
Kaynak: trt.net.tr
Subaraknoid kanamanın akut safhasında hastanın uyması gereken, anevrizmaya yönelik bazı
önlemler vardır. Bu önlemler, arteriovenöz malformasyon nedeniyle, subaraknoid kanama gelişen has-
talar için de geçerlidir. Anevrizmaya yönelik önlemler, 3-4 hafta ya da ameliyata kadar uygulanır.
Subaraknoid Kanamalarda HemĢirelik Bakımı
Anevrizmaya Yönelik Önlemler
Hasta, loş bir odada mutlak yatak istirahatine alınır. Çevre, sakin olmalıdır. Hastanın
anksiyetisini azaltmak için radyo ve televizyon izlemesine izin verilebilir.
Hastanın yatak başı, 15-30 derece yükseltilir .
Hastaya, ıkınmaması söylenir.
Valsalva manevrası, yapılma sıklığı ve süresi azaltılmalıdır, valsalva manevrası
yapılmasına yol açan durumlar; idrar yapma, dışkılama, eğilme öksürme, hapşırma ve sakşın
uygulanmasıdır.
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
7
Hastanın yeterli besin ve sıvı alması sağlanmalıdır. Sıvılar, kafa içi basınç artışını önlemek
için sınırlı verilebilir.
Uyarıcı yiyecek ve içecek verilmemelidir. Baharatlı yiyeceklerin hapşırmaya neden
olacağı unutulmamalıdır.
Analjezik ve sedatifler gibi, istemde yer alan ilaçlar hastayı rahatlatmak için verilir.
Subaraknoid kanamadan sonra arteriyel kan basıncının izlenmesi çok önemlidir. Kan basıncı
yükselirse rüptüre olmuş anevrizmadan , daha fazla kanama olur. Aynı zamanda beynin kanlanmasını
sağlamak için, özellikle vazospazm olduğunda , kan basıncının yeterince yüksek olması da gerekir.
Anevrizma rüptüründen sonra, kanama yerinde pıhtı oluşur. Bu pıhtı birkaç gün için de
anevrizmanın tekrar kanamasını önler. Pıhtının çözünmeye başlamasıyla tekrar kanama riski
artar. Kanama riski 7. Günde en yüksektir. Bazı doktorlar pıhtı çözünmesini önlemek için
”antifibrinolitik”ilaçlar önerirler.
Kafa Ġçi Basınç ArtıĢını Önlemeye Yönelik Önlemler
Sıvı kısıtlanır,
Steroidler (örneğin Dexamethasone) ve ozmotik ajanlar (örneğin Mannitol) verilir
Yatak başı, 15°-30° yükseltilir,
C02 artışını önlemek için solunum yolu açık tutulur.
Nöbetleri önlemek için antikonvülsan ilaçlar, baş ve boyun ağrısı için, analjezikler
verilebilir. Narkotik ilaçlar solunumu baskılayabileceği ve nörolojik bulguları gizleyebileceği için,
verilmez. Şiddetli ağrısı olan hastalara Codein verilebilir.
Subaraknoid kanamalı hastalarda, beden ısısı da yükselir. Hastanın beden ısısını normal
sınırlarda tutmak için, gerekli uygulamalar yapılmalıdır.
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
8
3. ĠNTRAKRANĠAL ANEVRĠZMASI OLAN HASTANIN HEMġĠRELĠK BAKIM
PLANI ÖRNEĞĠ
Erkal Ġlhan S. İntrakranial anevrizmalar. Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik Bakım
Planları. Alter Yayınevi, Ankara 2007; s 915-919
Ġntrakranial anevrizması olan hastanın hemĢirelik bakım planı
Hemşirelik Tanısı:Akut Ağrı
Nedeni: Meningial irritasyon
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar
- Ağrının özelliklerini
tanımlamak
Her hastanın ağrı algısı
birbirinden farklıdır
Hasta rahat olduğunu ve
ağrısı olmadığını sözel
olarak ifade eder
-Ağrı düzeyinin ağrı tanılama
skalası kullanarak belirlemek
Bu ölçek ağrı
değerlendirmesi için objektif
bir ölçümdür
-Çevresel uyaranları
azaltmak
-Hastanın rahatlığını sağlar.
-Hastaya rahat bir pozisyon
verilmesi
-Yatak başını yükseltmek
-Boyunu yastıkla
desteklemek
-Hastanın rahatlığını sağlar.
- Hekim istemine göre
analjezikleri vermek
-Asetaminofen tek başına
etkili ve güçlü bir ilaçtır.
-Hasta orta düzeyde bir baş
ağrısı ya da ciddi bir baş
ağrısı olabilir.
- Ciddi baş ağrısında fotofobi
ve boyun ağrısı oluşur.
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
9
Ġntrakranial anevrizması olan hastanın hemĢirelik bakım planı(Devam)
HemĢirelik Tanısı:Bilgi eksikliği
Nedeni: Hastalığın seyri ve komplikasyonları
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar
-Hastanın tanı, tedavi ve olası
komplikasyonları anlama
düzeyini belirlemek
-Bu belirleme gerekli
bilginin verilmesi için
önemlidir.
- Hasta kanamanın
nedenlerini, kanama
olasılığını, vazospazmı,
kafa içi basıncında artışını,
tanı testlerini ve tedaviyi
anladığını sözel olarak
ifade eder.
-İntrakranial kanama ve
anevrizma rüptürünün
nedenlerini ve olası
komplikasyonlarını açıklamak
-Hastalık süreci hakkında
hastaya doğru bilgi
verilmesi açısından
önemlidir.
-Ziyaretçi kısıtlaması ve
ziyaret sürelerinin azaltılması
konusunda bilgi vermek
-Sakin bir ortam yaşam
belirtilerinin artmamasına
neden olur.
-Valsalva manevrasından
kaçınma konusunda bilgi
vermek
-Kan basıncı ve kafa içi
basıncının artmasını önler.
-Gerektiğinde hekim istemine
uygun şekilde dışkı
yumuşatıcıların kullanımı
konusunda bilgi vermek
-Kan basıncı ve kafa içi
basıncının artmasını önler,
-Tanı testleri konusunda bilgi
vermek
-Bu testler anevrizmanın
büyüklüğü hakkında fikir
verir ve cerrahi tedavi
planının belirlenmesinde
yardımcıdır
-Mümkün olduğu takdirde
hasta ve ailesinin cerrah ile
görüştürülerek sorularının
cevaplandırılmasını sağlamak
-Cerrahi girişim öncesi
hasta ve ailesinin hekimi ile
görüşmesi anksiyeteyi
azaltır.
-Hastaya hazır olduğunda
taburcu olmadan önce
beslenme, sigara içmeme,
stresten uzak durma gibi risk
faktörleri konusunda bilgi
vermek
-Hasta taburcu olmadan
önce risk faktörleri
konusunda
bilgilendirilmelidir.
Erkal Ġlhan S. İntrakranial anevrizmalar. Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik Bakım
Planları. Alter Yayınevi, Ankara 2007; s 915-919
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
10
Ġntrakranial anevrizması olan hastanın hemĢirelik bakım planı (Devam)
HemĢirelik Tanısı: Doku perfüzyonunda bozulma (serebral)
Nedeni: SAK,anevrizma rüptürü, vazospazm (iskemi), hidrosefali
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar
-Hastada oluşan semptomların
başlangıcını tanımlamak
-Kanamanın başlangıç
zamanının ve daha sonraki
kanamaların zamanın
belirlenmesi önemlidir. Bu
süre cerrahi girişim
zamanını etkilemektedir.
-Hasta optimal serebral
doku perfüzyonunun
gerçekleştiğini gösteren
belirtilere sahiptir.
Glaskow koma skalası
(GKS 13)
-Subaraknoid kanama ile
ilgili muhtemel
komplikasyonlar erken
belirlenmiştir.
-Nörolojik durum ve bozukluları tam
olarak belirlemek
-Bilinç düzeyi, mental durum,
pupiller, konuşma ve motor
fonksiyonlar için GKS kullanılması
-İskemi belirtilerinin izlenerek
kaydedilmesi (mental durumda
bozulma, bilinç durumunda değişme,
fokal anormallikler, konuşma
bozuklukları, motor bozukluk, baş
ağrısı, ateş)
-Subaraknoid kanama
sonrası vazospazm
nedeniyle oluşan strok
ölümün ve yetersizliğin en
önemli nedenidir. Ciddi
kanamalar daha büyük
risk taşımaktadır.
-Nöbet geçirme durumunu
tanımlamak .
-Serebral irritasyon
nedeniyle oluşan nöbetleri
önlemek için proflaktik
olarak antikonvülsanlar
verilebilir.
-Meningial belirtilerin
tanımlanmasını (ense sertliği,
fotofobi) sağlamak
-Bu belirtiler daha ciddi
bir anevrizmayı gösterir.
-Yaşam belirtilerini izlemek: kan
basıncının dikkatli izlenmesi, sistolik
kan basıncı 100 mm-Hg'dan az ve
150 mm-Hg'dan daha yüksek,
diyastolik kan basıncı 60 mm-
Hg’dan az ve 90 mm-Hg’dan fazla,
ortalama kan basıncı 90 mm-Hg’
dan az ve 100 mm-Hg’dan fazla ise
rapor edilmesi
-Hipertansiyon damar
duvarlarını olumsuz
etkilemektedir.
Hipotansiyon serebral
perfüzyonu azaltır.
Erkal Ġlhan S. İntrakranial anevrizmalar. Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik Bakım Planları.
Alter Yayınevi, Ankara 2007; s 915-919
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
11
Ġntrakranial anevrizması olan hastanın hemĢirelik bakım planı (Devam)
HemĢirelik Tanısı: Doku perfüzyonunda bozulma (serebral)
Nedeni: Sak,anevrizma rüptürü, vazospazm (iskemi), hidrosefali
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar
-Arteriyel kan gazı sonuçlarını
izlemek
-Hipoksi ya da hiperkapni
kan akımını ve intrakranial
basıncı artırabilir.
-Hasta optimal serebral
doku perfüzyonunun
gerçekleştiğini gösteren
belirtilere sahiptir.
Glaskow koma skalası
(GKS 13)
-Subaraknoid kanama ile
ilgili muhtemel
komplikasyonlar erken
belirlenmiştir.
-Dehidratasyon belirtileri
açısından serum elektrolitleri , kan
üre nitrojeni, kreatinin, serum
ozmolaritesi, idrar spesifik hacmi
aldığı çıkardığı sıvı izlemini
dikkatli yapmak
- Dehidratasyonun
vazospazma ve damarların
olumsuz etkilenmesine
neden olduğu düşünülür
-Hastanın mümkünse tek kişilik
odada yatırılması ve ziyaretçi
kısıtlaması yapılmasını sağlamak
-Sakin bir ortam kan
basıncının azalmasını sağlar
-Oda aydınlatmasında hafif bir
ışık olmasını sağlamak
-Subaraknoid kanama ile
ilgili fotofobi olabilir
-Hekim istemine göre
antikonvülsan ilaçları vermek:
-Nöbet oluşumunu önler.
-Fenitoin: oral ya da IV olarak
verilebilir. IV verilirken yavaş
verilmesi (50 mg/dakikadan az)
ve % 5 Dekstroz solüsyonu
içinde verilmesi durumunda
çökelti oluştuğunun bilinmesi
-İlacın yavaş verilmesi
kardiyak disritmi ve arresti
önler.
-Hekim istemine göre
antihipertansif ilaçları vermek
-Bu ilaçlar hipertansiyona
bağlı yeni bir kanama riskini
azaltır.
-Sodyum nitroprusid
başlangıç olarak verilebilir.
Oral antihipertansiflere
geçilmesi önlem almayı
gerektirir (metildopa veya
klonidin tedavisi ile ani
hipotansiyon olasılığı vardır) Erkal Ġlhan S. İntrakranial anevrizmalar. Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik Bakım
Planları. Alter Yayınevi, Ankara 2007; s 915-919
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
12
Ġntrakranial anevrizması olan hastanın hemĢirelik bakım planı (Devam)
HemĢirelik Tanısı: Potansiyel komplikasyon:emboli,derin ven trombozu, kanama
Nedeni: Fibrinolitik tedavi
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar -Antifibrinolitik tedavinin yan etkilerini gözlemek
- Fibrinolitik tedavi pıhtı oluşumunu önlemede kullanılır ve yeni bir kanama olasılığı vardır.
-Fibrinolitik tedavinin
komplikasyon riski erken
tanımlama ve tedavi ile
azaltılır. -Hidrasyon sırasında
elektrolit, BUN, kreatinin,
serum ozmolaritesi, santral
venöz basınç (CVP) ve
pulmoner kapiller wedge
basıncı (PCWP) dikkatlice
izlemek
-Bu izlem sıvı yüklenmesi ve
elektrolit dengesizliğini önler
Bazı belirti ve bulguları
izlemek:
-Derin ven trombozu: alt
ekstremitelerde ağrı, Homan
belirtisinin pozitif olması,
ekstremite çapının artması,
ekstremitede ısının artması
-Pulmoner emboli: dispne,
taşikardi, sesli solunum,
hemoptizi, EKG'de sağ aksis
deviasyonu
-Dehidratasyon: CVP'de
azalma (< 5 cm-H20), deri
turgorunda bozulma, mukoz
membranlarda kuruluk
-Antifibrinolitik tedavinin düzeyi (dozu) erken tanılama için yol göstericidir -Homan belirtisi: tromboflebitte baldır tümüyle
avuç içinde sıkıldığında
ağrının derinde
hissedilmesidir.
-Hekim istemi olursa alt
ekstremitelere antiembolik
çorap giydirmek
-Venöz dönüşü artırarak
derin ven trombozu oluşum
riskini azaltır.
-Hekim istemine göre IV
sıvıları vermek (saatlik
verilme hızı 125 ml'yı
geçmemelidir)
-Dehidratasyonu önler
-İlaçların muhtemel yan
etkilerini hastaya anlatmak
(bulantı, kramplar, diyare,
baş dönmesi, baş ağrısı,
kızarıklık, derin ven
trombozu, pulmoner emboli)
-İlaç tedavisi cerrahi işlem
gerçekleştirilinceye kadar
devam eder
Erkal Ġlhan S. İntrakranial anevrizmalar. Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik Bakım Planları.
Alter Yayınevi, Ankara 2007; s 915-919
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
13
4. TRAVMATĠK BEYĠN YARALANMALARI / KAFA TRAVMALARI (KT)
Travma sonrası saçlı deri, kafatası ve beyinde meydana gelen yaralanmalara kafa
travması denir. Travmalar 18 yaşından küçüklerde ölümlerin en büyük nedenini ve
erişkinlerde de ölüm sebeplerinin 5. sini teşkil ederler. Üretim çağındaki insanlarda önemli
ölüm ve sakatlık nedeni olduğundan ağır sosyal ve ekonomik kayıplara yol açmaktadır.
Ülkemizde de trafik kazaları
KT’ye ölümler içerisinde en yüksek orana
sahiptir. 1990-1999 yılları arasındaki
Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE)
verilerine göre her yıl 6320- 4600 arasında
değişen sayıda ölüm ve 88.000-110.000
arasında kayıtlı yaralanma olmaktadır.
Şekil 4
Kaynak : besttbicaregiver.com
Son 10 yılda travma patofizyolojisinin anlaşılmasında ilerlemeler olmuştur. Deneysel
ve klinik bulgular, beyin hasarının ilk darbe sonrası oluşan birincil hasar ile bitmediğini,
aksine izleyen saatler ve günler içerisinde ilerlediğini ve ikincil hasarın prognozda daha
önemli olduğunu göstermektedir
İkincil hasar nedenleri intrakranial ve ekstrakranial olarak 2’ye ayrılabilir.
İntrakranial nedenler arasında; KİBAS, yer işgal eden lezyonlar, ödem, hidrosefali,
enfeksiyonlar, nöbet, beyin kan akımındaki değişiklikler, serbest radikal ve eksitotoksik
ajanlara bağlı hasar sayılabilir.
Ekstrakranial olanlar; arteriyel hipotansiyon, hipoksi, anemi, hipertermi, hiper veya
hipokapni, elektrolit dengesizliği, hiper veya hipoglisemi, asit-baz dengesi bozuklukları olarak
sıralanabilir.
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
14
Etiyoloji
Doğumdan itibaren insanlar her yaş ve cinste kafa travmalarına maruz kalabilirler.
Doğum esnasında forseps tatbiki, beşikten veya kucaktan düşmeler, yaşın ilerlemesiyle trafik,
iş, ev ve spor kazaları kafa travmalarını nedenlerini oluştururlar. Trafik kazaları, kafa
travmalarının %70'inden sorumludurlar ve kazalarda ölenlerin %60' nda esas ölüm nedenini
teşkil ederler. Savaşlarda da ölümlerin büyük bir yüzdesini kafa travmaları oluştururlar.
KT’ler Glaskow Koma Skorlaması (GKS)’ndaki toplam puanlamaya göre 3 gruba
ayrılmaktadır
1. Hafif KT GKS 14-15
2. Orta KT GKS 9-13
3. Ağır KT GKS ≤ 8
Glaskow Koma Skorlaması (GKS)
Cevap Yeni doğan Çocuk ve yetiĢkin Puan
Göz açma
Yok
Ağrılı uyarana
Sesli uyarana
spontan
Yok
Ağrılı uyarana
Sesli uyarana
spontan
1
2
3
4
Sözel cevap
Yok
Ağrı ile inleme
Ağrı ile ağlama
Irratabl ağlıyor
Anlamsız sözler
Yok
Anlamsız cevap
Yetersiz kelimeler
Uygunsuz konuşma
Oryante ve yeterli
1
2
3
4
5
Motor cevap
Yok
Desebre postür
Dekortike postür
Dokunma ile çekme
Normal spontan hareket
yok
Desebre postür
Dekortike postür
Dokunma ile çekme
Istekleri yapma
1
2
3
4
5
6
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
15
Patofizyoloji
Kafa travmalarının çoğunda iki esas mekanizma vardır.
a. Hızlanma/hareketlenme (akselerasyon)
b. Yavaşlama/durma (deselerasyon) kafa travmasında yaygın mekanizmalardır.
Hızlanma/hareketlenme yaralanmalarında,
hareketli obje, hareketsiz başa çarpar. Beynin
kafatası içinde bir miktar hareket etme yeteneği
vardır ve beyin hareketleri arasında kısa bir zaman
farkı vardır. Bu hareket nedeniyle beyin yüzeyinde ve
subdural venlerde bir gerilme meydana gelir ve
çoğunlukla subdural hematomlar bu mekanizma
ile oluşurlar ve Akselerasyon-deserelasyon
yaralanması olarak da adlandırılır.
ġekil:5
Kaynak: braininjury.blogs.com
YavaĢlama/durma yaralanmalarında, baş bir objeye çarpar. Bu yaralanmalar daha çok araç
kazalarında meydana gelir. Bu tip yaralanmalar genellikle çarpma sırasındaki kuvvet nedeniyle
oluşur. Başın hareketiyle ilgisi yoktur. Çarpmaların çoğunda baş hareketlendiği için, klinikte bu
tip travma daha az görülür. Çoğunlukla çarpma yaralanmalarında akselerasyon yaralanmasıda
vardır.
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
16
Kafa Travmalarının Sınıflandırılması
OluĢ Mekanizmasına Göre
Kafa travmaları, künt ya da
penetre yaralanmalar ya da kup
(darbenin geldiği noktanın hemen
altında yer alan yaralanma) ya da
kontr-kup (darbenin ulaştığı
noktanın karşı tarafında yaralanma)
yaralanmaları olmak üzere iki grupta
incelenir.
Künt travmalar: Sıklıkla akserelerasyon - deselerasyon (hızlanma-yavaşlama) yaralanmaları
şeklinde olur. Yaralanma kafadaki beyin dokusu, kan damarları ve çeşitli yapıları etkiler.
Çarpmanın etkisiyle beyin dokusunda ezik ve yırtıklar oluşabilir, damarların zedelenmesine
bağlı kanamalar olabilir.
Delici/Penetran travmalar: Yabancı cisim (bıçak, kurşun, vb.) ya da kafatasının kırılması ve
kemiğin parçalanması sonucu oluşan yaralanmalardır. Penetran travmalar, kafa içinin, dış
çevreye açılmasına yol açtığından ciddi bir komplikasyon olan enfeksiyon gelişebilir.
Travmanın Meydana Geldiği Bölgeye
Göre
Kafa derisi travması
Kafatası-kraniyum travması
Beyin travması
Şekil:7
Kaynak:nlm.nih.gov
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
17
Kafa derisi travması:
Erişkinde yaklaşık 1 cm kadar kalınlığı olan
kafa derisi, travma enerjisinin bir kısmını
emebilecek elastik bir yapıya sahiptir.
Travmayı yapan cismin vurma kuvvetine ve
vuruş açısına göre kafa derisinde değişik
şekillerde ve derecelerde yüzeyel bir
sıyrıktan, ağır laserasyonlara kadar
yaralanmalar meydana gelir.
Tedavi ve bakım:
Kafa derisi yaralanmalarında yara dudaklarını karşı karşıya getirmek ve böylece hem
kanamayı kontrol etmek hem de yara iyileşmesini kolaylaştırmak için dikiş konulması
gerekir.
Deri altındaki dokular da yaralanmış ve beyin dokusu dış ortama açılmışsa deri hemen
steril bir pansumanla kapatılmalıdır
Cerrahi girişim ile anatomik bütünlük sağlanmalı ve antibiyotik tedavisine
başlanmalıdır
Kafatası-kraniyum Travması:
Linear kırıklar: Bütün kırıkların %80'ini teşkil
ederler. %50 pariyetal bölgede ve orta fossanın
tabanına doğru yayılırlar. %50'si ise frontal ve
oksipital bölgelerde görülürler. Menengeal arterleri
ve dural sinüsleri veya kemik sinüslerini çaprazlayan
kırıklar kanamalara, enfeksiyonlara veya dura
fistüllerine neden olabilirler.
Şekil:8 Kaynak: islambilik.com
Şekil:9 Kaynak: pain-help.blogspot.com
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
18
Çökme kırıkları : Artan veya azalan hızdaki
darbelerden, kompresyonlardan veya delici cisimlerle
oluşan travmalardan meydana gelirler. Çökmenin
altındaki dura ve beyin dokusu zedelenebilir. Kanama
ve enfeksiyonlara neden olabilirler.
Beyin Travması: Serebral ya da intrakraniyal yaralanmalar terimleri, beyin dokusu
yaralanmalarını ifade eder.
-Minör Kafa Travması - Konküzyon (beyin sarsıntısı):
Kafa travması sonucu meydana gelen hafif ve geçici fizyolojik serebral
fonksiyon bozukluğudur.
Acil serviste görülen kafa travmalarının çoğu bu gruptadır.
Yaralıda, yaklaşık 5 dk veya daha az süren bilinçsizlik ve geçmişe yönelik bilinç
kaybı (retrograd amnezi) vardır.
Baş dönmesi ve bulantı sık görülen yakınmalar arasındadır.
Kafatası veya durada yırtık yoktur ve hasar BT veya MRG de görülmez.
- Major Kafa Travması
a. Kontüzyon (ezilme)
Kontüzyon servikal fraktür gibi diğer ciddi yaralanmalarla birlikte görülebilir.
Travma beyin dokusunun devamlılığını bozmadan hücresel yapı bozukluğuna
neden olur.
Ağır kontüzyonlarda beyin sapında kanamalar meydana gelebilir.
Kontüzyon bilinç kaybı ve ciddi hasarlara neden olur.
KİBAS ve herniasyon sendromu gelişebilir.
b. Diffüz Aksonal Yaralanma
Rotasyonal (dönme) ve angular (açılanma) hızlanma kuvvetiyle olan travmalarda görülür.
Bu tip yaralanmalara, motorsiklet kazalarında, çok sık rastlanır.
Şekil:10 Kaynak: healthcentral.com
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
19
Diffüz aksonal yaralanma; ani, uzun süreli bilinç kaybı ile karakterizedir.
Diffüz aksonal yaralanmalı hastalarda, ekstremitelerin iki taraflı ekstansiyon rijiditesiyle
birlikte, derin koma görülür.
Yaralanmanın şiddeti ve düzelme durumu, aksonal yaralanmanın yerine ve genişliğine
bağlıdır.
Ciddi yaralanmalarda uzun bir koma dönemini, bitkisel hayat izleyebilir.
Kafa Travması Komplikasyonları
1. Travmatik Hematomlar:
a. Epidural Hematom (Ekstradural Hematom):
Epidural hematom, kafatasının periostu ile duramater arasında oluşur.
Kafa travmalarının % 1-3' ünde görülür.
Bu vakaların % 85' inde kanama, arteriyel kaynaklıdır.
Tedavisi cerrahi girişimle hematomun boşaltılması ve yırtılan arterdeki kanamanın
durdurulmasıdır.
Epidural hematom vakalarının % 50'den fazlası ölümle sonuçlanır.
Şekil:11
Kaynak: medterms.com
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
20
b. Subdural hematom:
Duramater ve araknoidmater arasına olan
kanamalara subdural hematom denir. Sıklıkla
subdural alandaki venlerin yırtılması nedeniyle
oluştuğundan venöz kaynaklıdır.
Büyük hematomlar, kafa içi basıncı artırarak,
herniyasyona neden olabilir ve ölümle
sonuçlanabilir.
Kafa İçi Enfeksiyon:
Özellikle açık kafa travmasından sonra menenjit ve beyin apsesi gibi enfeksiyonlar
gelişebilir.
2. Beyin Şişmesi ve Ödem:
Serebral ödem ve beyin şişmesi daima, ciddi kafa travmaları ile birlikte görülür.
Şişlik kafatasının küçük alanlarına bile yerleşmiştir.
Kitlenin etkisi ve KİBA nedeniyle bütün alanlar dolar.
Ödem, yaygın ölüm nedenidir
3. Stres (Cushing) Ülserleri:
Stres ülserine bağlı hasarı önlemek için histamin antagonistleri (cimetidine, ranitidine,
vb.) verilmelidir.
KİBAS'ı önlemek için osmotik diüretikler ve önerilen antibiyotikler verilmelidir.
Başlangıçta barsak peristaltizmi başlayasıya kadar (yaklaşık 5 gün) hasta ağız yoluyla
beslenmemelidir.
Kafa travmasından sonra metabolik gereksinimler artacağı için hasta enteral yol ile
beslenmelidir.
4. İntrakraniyal Bos Fistülleri:
Burundan ya da kulaktan BOS gelmesi, fistül oluştuğunu gösterir. Bu fistüller, travma
nedeniyle gelişebileceği gibi travma olmaksızın da gelişebilir. Kafa yaralanması olan kişide oluşan
fistüller, travma nedeniyledir, genellikle kafatası kırığı da vardır ve travmadan hemen sonra görülür
Şekil:12
Kaynak: aamedya.com
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
21
Burundan BOS gelmesine "rinore", kulaktan BOS gelmesine "otore" denir.
Burundan gelen sıvıda glikoz pozitifse, bu sıvı BOS'dır, çünkü mukusta glikoz yoktur.
Kulaktan ya da burundan gelen BOS'nın akışı, tamponla engellenmemelidir. BOS'nın akışının
engellenmesi, mikroorganizmaların üremesi için ortam oluşturur. Drenajın rengi, görünümü ve
tahmini miktarı kayıt edilmelidir. BOS'nın serbest drene olmasını sağlamak için hastanın yatak başı,
30° yükseltilir. Belli bir pozisyonda uzun süre kalmak, BOS stazına neden olacağından,
5. Diyabetes Insipidus:
Kapalı kafa travmalı hastada yaygın görülen nörojenik komplikasyonlardandır. Posterior
pituiter, antidüiretik hormon, hipotalamusun etkilenmesi sonucu diyabetes insipidus görülür.
6. Akut Hidrosefali
"Akut hidrosefali", ventriküllerde BOS miktarı
artınca görülür. Kafa yaralanmalarında, travma
ya da en feksiyon nedeniyle, BOS akışı
engellenebilir.
Tedavi cerrahi girişimle şant uygulanması ve
ventirikülostomidir
5. KAFA TRAVMASI GEÇİREN HASTADA HEMġĠRELİK BAKIMI
Günümüzde, travma nedeni ile hasara ugrayan beyin dokusuna yönelik özel bir tedavi
yöntemi olmadığından hemşirelik bakımındaki amaç, ikincil beyin doku hasarını önlemeye
yöneliktir. Hemşirenin kafa travması geçiren hastanın bakımı doğrultusunda üstlendiği roller,
kafa travmalarından korunma ve akut girişimlere odaklanmaktadır.
Kafa Travması Geçiren Hastada Hemşirelik Bakımının Temel Amaçları:
Kafa içi basıncı artışını önleme,
Yeterli serebral perfüzyonu sürdürme,
Sekonder serebral iskemiyi önleme,
Beden ısısının normal değerlerde olmasını sağlama,
Ağrı ve rahatsızlığın olmaması,
Şekil:13
Kaynak: saglikdanisma.net
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
22
Enfeksiyonun olmaması,
En iyi bilişsel, motor ve duyu fonksiyonu kazandırma,
Komplikasyon gelişimini önleme, olarak sıralanabilir.
Kafa Travmalı Hastada HemĢirelik GiriĢimleri:
Yaşam bulguları, bilinç düzeyi, oksijen satürasyonu, kardiyak ritm, Glaskow Koma
Skoru, pupillerin eşitliği, boyu ve ışığa reaksiyonu izlenir.
Hastanın solunum sesleri, hızı ve ritmi değerlendirilir.
Hastanın normal beden sıcaklığı sürdürülür.
Başın yana, öne, arkaya hareketleri ya da fleksiyonu, ekstansiyonu, sağa ve sola
rotasyonu kafa içi basıncını arttıracağı için engellenmelidir.
Yatak başının yükseltilmesi, kafa içine olan venöz dönüsü kolaylaştırır ve beyinden
BOS akısını arttırarak kafa içi basıncını azaltır. Bu nedenle hastaya yarı oturur
pozisyon verilmesi gerekir.
Kafa içi basıncı artısını önlemek için sıvı tedavisi dikkatli uygulanır.
Kafa travması sonrası kafa içi basıncının kontrolünde kullanılan mannitol, diüretik
etkisi nedeni ile sodyum ve serum osmolaritesinde artışa neden olabileceğinden belirli
aralıklarla bu değerler izlenmelidir.
Sıvı-elektrolit dengesini sürdürmek için aldığı-çıkardığı izlemi yapılmalıdır.
Sedatif ve narkotik ajanlar nörolojik durumun değerlendirilmesini engelleyeceği için
verilmemelidir.
Açık kafa travması sonrası enfeksiyon riski fazla olduğundan, ilk birkaç gün menenjit
gelişebilir. Enfeksiyon belirtileri yönünden hasta izlenmelidir.
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
23
Kafa Travması Olan Hastanın HemĢirelik Bakım Planı
Hemşirelik Tanısı: Doku perfüzyonunda değişme (serebral)
Nedeni: Hematom ya da serebral ödem, intrakranial basınçta artma
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar -Nörolojik durumun değişik göstergelerini izlemek: - Bilinç düzeyi: Kişi yer ve zamana oryantasyon -Motor belirtiler (azalan hareketler, anormal ya da hareket yokluğu, reflekslerde artma)
-Pupil büyüklüğü, simetrisi ve ışığa reaksiyonu - Eksraoküler hareketler ve kayma -Konuşma düşünce ve hafıza bozuklukları -Kusma ve inkontinans -Sensorimotor fonksiyon ( kas tonüsü, derin tendon refleksi, postür)
-Glasgow koma puanının
13'den daha az olması
nörolojik sistem fonksiyon
bozukluğunu ve muhtemel
hasarı gösterir.
-Serebral perfüzyon
basıncı > 60 mm-Hg
(ideali 80-90 mm-Hg)
-İntrakranial basınç<15
mm-Hg
-Glasgow koma skoru
13 puan üzerindedir.
-Nörolojik defisit yok
( serabral iskemi,
herniasyon, hipoksemi)
-Bilinç seviyesi
değişmemiştir.
.
-Nörojik durumdaki ani
değişiklikleri kaydetmek
-Cerrahi girişim gerekebilir.
-Burun ve kulaktan serebro spinal
sıvı sızması, mastoid çıkıntı ve
göz çevresinde ekimoz olup
olmadığını izlemek
-Bu belirtiler frontal, orbital
ve bazal kırıklann
göstergesi olabilir.
-Yaşam belirtilerini monitorize
etmek
-Bradikardi ile birlikte kan basıncının yükselmesi medullar iskemi /kompresyonu gösteren intrakaranial basınç artışının geç belirtisidir.
-Koruyucu reflekslerin olup
olmadığını izlemek (kornea,
yutma, öksürme, yakalama)
-İntrakranial basınç artışı göstergesidir.
-İntrakranial katater ile kafa içi
basıncı izleniyorsa basıncın 5
dakikadan daha fazla süre 15 mm-
Hg üzerinde olmasını izlemek.
- İntrakranial basınç
dinlenme durumunda 15
mm-Hg altında olmalıdır.
Erkal Ġlhan S. Kafa travması Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik Bakım
Planları. Alter Yayın Evi, Ankara 2007; s 937-945
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
24
Kafa Travması Olan Hastanın HemĢirelik Bakım Planı (Devam)
HemĢirelik Tanısı: Doku perfüzyonunda değişme (serebral)
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar
- İntrakranial basınç 15 mm-
Hg'dan yüksek ise rutin bakım ve
invazif işlemler ile ilgili
uygulamaları bir süre için
ertelemek
-Daha fazla intrakranial
basınç artışını engellemek.
-Serebral perfüzyon
basıncı > 60 mm-Hg
(ideali 80-90 mm-Hg)
-İntrakranial basınç<15
mm-Hg
-Glasgow koma skalası
13 puan üzerindedir.
-Nörolojik defisit yok (
serabral iskemi,
herniasyon,hipoksemi)
-Bilinç seviyesi
değişmemiştir.
-İntrakranial basınçta artma
belirtilerinin izlenmesi
-Kalp ve solunum hızında
düşme, sistolik kan
basıncında artma, pupil
eşitsizliği kafa içi basıncında
değişme belirtileridir.
-İntrakranial basıncı ölçmek ve
kaydetmek, basınç dalga şeklini
izlemek, monitorize edilmişse
sistemin devamını sağlamak
-Daha fazla intrakranial basınç artışını engelleyici girişimlerin yapılmasına olanak sağlar.
-Hastada spinal kord yaralanması
ya da şok tablosu yoksa (ortalama
arter basıncı < 80 mm-Hg) yatağın
başucu 30° yükseltilir ve hastaya
supine pozisyon verilir
-Başın yukarıda olması venöz dönüşü kolaylaştırarak serebral ödemin azaltılmasına yardımcı olur.
-Aldığı-çıkardığı sıvıların
takibi, idrar dansitesi ve
glikozunu izlemek
-Hipertonik solüsyonların kullanımı hidrasyonu ve elektrolit dengesini değiştirebilir.
-Serum elektrolit, kan üre
nitrojeni, kreatinin, osmolarite,
glikoz,hemoglobin ve
hemotokritin izlenmesi
-Hemokonsantrasyonun
değerlendirilmesini sağlar.
Erkal Ġlhan S. Kafa travması Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik Bakım
Planları. Alter Yayın Evi, Ankara 2007; s 937-945
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
25
Kafa Travması Olan Hastanın HemĢirelik Bakım Planı (Devam)
HemĢirelik Tanısı: Doku perfüzyonunda değişme (serebral) -Devam
HemĢirelik giriĢimleri
Amaç Beklenen Sonuçlar
-Başın pozisyonunu anatomik
duruş şeklinde tutmak
-Bu pozisyonda venöz
dönüş daha kolay olur
-Serebral perfüzyon
basıncı > 60 mm-Hg
(ideali 80-90 mm-Hg)
-İntrakranial basınç<15
mm-Hg
-Glasgow koma skalası
13 puan üzerindedir.
-Nörolojik defisit yok (
serabral iskemi,
herniasyon,hipoksemi)
-Bilinç seviyesi
değişmemiştir.
-Ağrı, ateş ve titremenin
değerlendirilmesini yapmak
-Bu semptomlar serebral
kan akımı ve intrakranial
basınç artışını gösterir.
-Hasta entübe edilmişse
endotrekeal tüpün çok sıkı bir
şekilde tespit edilmemesine dikkat
etmek
-Endotrakeal tüpün
boyuna sıkı bir şekilde
tespit edilmesi jugular venöz
akımı engeller.
-Hastanın uygulanacak tanı testlerine hazırlanmasını sağlamak (röntgen, BT, MRG)
-Test işlemleri sırasında başın pozisyonunu korumak, monitorizasyonu devam ettirmek ve intrakranial basıncın stabil olmasını sağlamak gerekir.
-Hastayı tespit etmek gerekirse
sıkı bir tespitten kaçınmak
-Hastanın tespit edilmesi
ajitasyon ve anksiyeteyi ve
dolayısıyla intrakranial
basıncı arttıracağından tespit
mümkün olduğunca sınırlı
olmamalıdır.
-Boyun ve kalçanın
fleksiyonundan kaçınmak
-Bu önlemler venöz
dolaşımı rahatlatır ve
intrakranial basıncın
azaltılmasına katkıda
bulunur.
-Hiperosmolar sıvıları mannitol
filtreli set ile vermek ve idrar
atılımını foley katater ile izlemek
-Üriner kateterizasyon doğru
idrar atımının ölçülmesini
sağlar.
-Antiemetikleri uygulamak -Bulantı ve kusmanın
kontrol edilmesi için
kullanılır bu belirtiler
serebral iritasyon sonucu
oluşur.
Erkal Ġlhan S. Kafa travması Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik Bakım
Planları. Alter Yayın Evi, Ankara 2007; s 937-945
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
26
Kafa Travması Olan Hastanın HemĢirelik Bakım Planı (Devam)
HemĢirelik Tanısı:Enfeksiyon riski
Nedeni: İnvaziv girişimler, operasyon, açık yaralar
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar
-Yara, kateter ve drenlerde enfeksiyon
belirtilerini izlemek
-Enfeksiyon için önlemlerin
alınmasını sağlar.
Enfeksiyon belirtisi
yoktur.
-Menenjit ve ensefalit belirtilerine
karşı dikkatli olmak
-Menenjit ve ensefalit
belirtilerinin (ateş, titreme,
ense sertliği ve ağrı, fotofobi,
ataksi, duyu-motor bozukluk)
erken tespit edilmesini
sağlar.
-Saçlı deride laserasyonu araştırmak,
yara içindeki yabancı cisimleri
temizlemek
-Enfeksiyon olasılığını
azaltır.
-Drenaj varsa rengi, miktarı ve
özelliğini izlemek
Kulak, burun, boğazdan bir
drenaj varsa serebrospinal
sıvı açısından izlenmelidir.
Tuzlu bir tat ve sık yutkunma
varsa serebrospinal sıvı
olarak değerlendirilmelidir.
-Burun ve kulakta drenaj varsa alt
kısma bir steril pansuman
yerleştirmek, hastanın pozisyonunun
drenajı sağlayacak şekilde olmasına
dikkat etmek, pansumanın steril
şekilde değiştirilmesini sağlamak
-Bakteri üremesini önler
-Hastanın aşın fiziksel aktiveteden
kaçınmasını sağlamak
-Serebral konjesyonun
azalmasına yardım eder.
-Pansuman ve halo tespit edici varsa
enfeksiyon belirtileni izlemek
-Enfeksiyon olasılığını azaltır
ve önlem alınmasını sağlar.
-Hekim istemine göre antibiyotikleri
vermek
-Enfeksiyonu önler.
Erkal Ġlhan S. Kafa travması Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik Bakım
Planları. Alter Yayın Evi, Ankara 2007; s 937-945
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
27
6. SPĠNAL YARALANMALAR
Spinal yaralanma, yaşamda bir dönüm noktası oluşturan, biyo-fiziksel, psikolojik,
sosyal ve ekonomik bağımlılık sonucu yaşam biçiminde değişimi gündeme getiren bireysel
olduğu kadar toplumsal öneme de sahip bir sağlık sorunudur. Yapılan çalışmalarda, omurilik
yaralanmalı bireylerin %80’inin 40 yaşın altında olduğu ve bunun %50’sinin 15-25 yaş
grubunda yoğunlaştığı belirtilmektedir.
Etiyoloji
İlk sırada motorlu araç kazaları yer alırken, bunu iş kazaları, spor yaralanmaları,
düşmeler ve motor kazaları izlemektedir.
Spinal travması olan hastalar genelde birçok sistemde hasarları olan hastalardır. Bu
nedenle öncelikle yaşamsal bulgular, hava yolu açıklığı, solunumu, dolaşımı kontrol edilmeli
ve uygun tedavi yapılmalıdır. Spinal travmalı hastanın taşınması en az hastalığın tedavisi kadar
önemlidir. Spinal travmalı hastada omurilik yaralanması şüpheside olabileceği için, hastalar
vertebral kolonunun hareketini önleyecek şekilde tespit edilmeli ve özel sedye ile taşınmalıdır.
Spinal Ģok
T4-T5 seviyesinin üzerinde spinal kordun tam hasarı spinal şok (sempatik otonomik
refleks aktivitesi kaybı) oluşumunu hazırlayıcı faktördür. Venöz dönüş azalır ve hipotansiyon
gelişir. Vazokonstrüksiyon nedeniyle hipotalamus beden ısısını kontrol edemez ve
metobalizma artar. Spinal şok 1-6 hafta sürebilir.
Spinal Yaralanma Mekanizmaları
Spinal yaralanmaların belirti ve bulguları, yaralanma
seviyesine, büyüklüğüne ve oluş mekanizmasına göre değişir.
Spinal kord harabiyeti; yaralanma seviyesinin altındaki
kısımdan çıkan spinal sinirlerin, inerve ettiği beden
alanlarında, fonksiyon kaybına neden olabilir.
Spinal yaralanmalar içinde en sık görüleni, servikal
yaralanmalardır. Bu yaralanmalar, yaşamı tehdit edebileceği
gibi yaşamı alt üst edecek fonksiyonel kayıplara da yol
açabilir. Servikal kordun tam kesişi, “ kuadripleji” ye neden olur .
Kuadripleji ekstremiteler, gövde ve üst ekstremitelerin paralizisidir.
Şekil:14
Kaynak: dana.org
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
28
Yaralanma düzeyi
Spinal kord yaralanmaları tam veya tam olmayan yaralanmalar şeklinde olabilir. Amerikan
Spinal Yaralanma Derneği,
American Spinal Injury
Association (ASIA) tarafından bir
sınıflandırma sistemi
geliştirilmiştir.
Tam yaralanma: S4-S5 sakral
segmentleri dahil yaralanma
seviyesinin altında duyu ve motor
fonksiyon yoktur.
Tam olmayan yaralanma:
Yaralanma seviyesinin altında, S4-
5 segmentlerine kadar olan alanda
bazı duyular vardır, ancak motor
fonksiyona ait bulgular yoktur.
Tam olmayan yaralanma:
Yaralanma seviyesinin altındaki bazı
kaslarda motor fonksiyon
korunmuştur fakat kas kuvveti 3/5'in
altındadır.
Tam olmayan yaralanma: Yaralanma seviyesi altındaki kasların çoğunda motor fonksiyon
korunmuştur. Kas kuvveti 3/5 veya daha iyi seviyededir.
Normal: Yaralanma seviyesinin altında motor ve duyusal fonksiyonlar tamamen normaldir.
Spinal Yaralanması Olan Hastalarda Görülebilecek BaĢlıca Sorunlar
Otonomik Disrefleksi (Hiper refleksi): Bu patolojik refleks, uyarana karşı aşırı derecede
abartılmış otonomik tepkilerle, ortaya çıkar. Otonomik disrefleksi geliştiğinde yapılması
gerekenler şunlardır:
• Kan basıncı sık aralarla izlenir
• Hastanın yatak başı yükseltilir, hasta oturur pozisyona getirilir
Şekil:15
Kaynak: biofiz.com.tr
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
29
• Doktora haber verilir.
• Disrefleksiyi başlatabilecek durumlar örneğin, mesane distansiyonuna neden
olabilecek, tıkanmış ya da bükülmüş üretral kateter var mı, bağırsak distansiyonu var mı
araştırılır.
Spinal Otomatizm: Spinal kord kesilerinden sonra beyin, spinal kord refleks hareketlerini kontrol
altında tutamaz, refleks hareketler spinal kord düzeyinde oluşur.
• Refleks spinal otomatizme yol açacak uyarılardan, kaçınılmalıdır.
• Spinal otomatizm reaksiyonları oluştuğunda bunları normal karşılamak, hastanın
endişe duymasını ve utanmasını önler.
• Spinal otomatizmin nedeni açıklanmadıkça, hasta anlaşılması güç davranışlar
gösterebileceğinden, hasta ve yakınlarına gerekli açıklama yapılmalıdır.
Spastisite ve Adale Spazmları: Spastisite, hareketlerin sınırlanmasına yol açan adale tonüsünün
artması ya da kontraksiyonudur.
• Şiddetli kas spazmları hastanın yataktan düşmesine neden olabilir. Bu nedenle hasta
yataklıklarının kıyılıkları olmalıdır.
• Adale spazmları ,sıklıkla soğuk havada uzun sure oturur pozisyonda kalmayla
emosyonel durumlarda artar.
Cinsel Fonksiyon Bozukluğu: Cinsellik önemli bir kavramdır ve spinal yaralanması olan
hastaların bakımında önemli bir yer tutar. Bakımın bu yönü, inkar edilmemelidir.
• Spinal yaralanmalar, fertilizasyonu önemli derecede etkiler, bu nedenle baba olma
şansı yoktur.
• Spinal yaralanmadan sonraki ilk 6-12 aylık sürede kadınlar da amonere görülür. Daha
sonra normal menstrual siklusu devam eder, kadın gebe kalabilir.
Spinal Yaralanmalı Hastanın Değerlendirilmesi
Hava yolu açıklığının ve solunum değerlendirilmesi: Hastanın öncelikle hava yolu
açıklığı, solunum ve nörolojik durumu değerlendirilmelidir. Yüksek seviyeli spinal
travmalarda fonksiyonların bozulması daha fazladır. Spinal travmalı hastalarda çoğunlukla
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
30
solunum sorunları görülür. Göğüs travması nedeniyle diyafragma ve interkostal kasların
paralizisi etkisiz solunuma neden olur. Bu nedenle oskültasyonla akciğerin bütün alanları
dikkatli dinlenmeli, solunumun hızı, ritmi, derinliği değerlendirilmelidir.
Nörolojik değerlendirme: Havayolu ve nörolojik değerlendirme tam olarak
yapılmalıdır. Hastada kafa travması da varsa, bütün bölümlerin, motor, refleks, duyusal
nörolojik muayenesi yapılmalıdır.
Motor ve refleks değerlendirme: Spinal sinirleri inerve eden majör kas gruplarının
kitlesi, gücü ve tonüs değerlendirilmesinin yapılması motor fonksiyonların hasarının
belirlenmesinde önemlidir.
Duyusal değerlendirmede: Duyusal değerlendirmede yüzeyel yanıt keskin, künt,
hiperestezi, yok olarak değerlendirilir. Bir spinal segment tarafından sağlanan deri üzerinde
duyu aranır. Ön kolun yan kısmı, başparmak ve işaret parmağı ile dermatomla test edilir. Test
sırasında hastanın gözleri kapalı olmalıdır.
Hemodinamik değerlendirme: Yaralanmayı izleyen akut dönemde hastanın
hemodinamik monitorizasyon yapılmalı ve hastanın gereksinimleri sürdürülmelidir
Gastrointestinal sistem değerlendirilmesi: Spinal travmalı hastalarda GİS
değerlendirilmelidir. Otonomik tonüs kaybına bağlı abdominal distansiyon ve paralitik ileus
vardır. Barsak hareketleri geri dönünceye kadar nazogastrik tüp takılır.
Barsak ve mesanenin değerlendirilmesi: Spinal yaralanmalarda barsak ve mesanede
atoni meydana gelir. Detrusor kasların paralizisi nedeniyle mesane kasılamaz. Üriner retansiyon
en yaygın sorundur. Hastaya foley kateter uygulanmalıdır. Barsaklarda peristaltik hareketler
yoktur ve paralitik ileus oluşması riski vardır.
İlk 72 saatten sonra nazogastrik tüp yerleştirilmeli ve dekompresyon sağlanmalıdır.
Hastanın barsak sesleri, gaz, gastrik sekreyonun azalması değerlendirilmelidir
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
31
7.SPĠNAL KORD YARALANMASI OLAN HASTANIN HEMġĠRELĠK BAKIM PLANI
ÖRNEĞĠ
Spinal Kord Yaralanması Olan Hastanın HemĢirelik Bakım Planı Örneği
HemĢirelik tanısı; Spinal kord hasarının tedavisine (halo, traksiyon) ilişkin hareket sınırlılığı
Hedef; Vertebral parçayla ilgili nörolojik fonksiyonların başlangıç düzeyine getirilmesini sağlamak
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen sonuçlar
1. Hastaya immobilizasyonun nedeni ve
halo traksiyonla ilgili açıklama yapılır.
2. Nörolojik değerlendirmede motor,
duyusal, refleks fonksiyonlar
değerlendirilir. Yetmezlik devam ediyorsa
rapor edilir.
3 . Baş nötral pozisyonda tutulur.
Hastanın döndürülme ve transfer işlemi 5 kişi
ile yapılmalı bir kişi başı, boynu ve traksiyonu
tutmalıdır.
4. Tedavi yatağı kullanılıyorsa, hastanın
güvenliği sağlanır.
1-2.Hastanın konuyla
ilgili bilgilenmesini ve
durumunun izlenmesini
sağlar.
3.Tedavinin etkin bir
şekilde sürdürülmesini
sağlar.
4.Kaza ve yaralanmaların
önlenmesini sağlar.
* Tedavi etkili bir
şekilde sürdürülmeli
* Tedavi yatağının
kullanılması
sırasında
yaralanma
bulguları olmamalı
HemĢirelik tanısı; Diyafragma ve interkostal kaslardaki zayıflığa bağlı etkisiz solunum ve öksürük
Hedef; Etkili havayolu açıklığını sağlama sürdürme
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen sonuçlar
1.Solunumun sayısı, derinliği, hızı,
ritmi değerlendirilir.
2. Hava yolu açlığının yetersizliğine
bağlı huzursuzluk, anksiyete gözlenir,
3. Solunum egzersizleri ve spirometre ile
derin solunum sağlanır,
4. Sekresyonlar aspire edilir.
5. Göğüs fizyoterapisi uygulanır,
antibiyotik verilir, 02 satürasyonu izlenir,
6.Yetmezlik devam ediyorsa endotrakeal tüp
yerleştirilir, trakeostomi açılır, gerekiyorsa
hasta vantilatöre bağlanır.
1. Etkili havayolunun
sürdürülmesini sağlar.
2. Solunum yetmezliğinin
erken evrede saptanmasını
sağlar.
3. Atelektazi, pnömoniyi
önler.
4. Hava yolunun açıklığını
sağlar.
5. Enfeksiyonu önler,
oksijenlenmede olası sorun
saptanır.
6. Solunum yetmezliğine
bağlı komplikasyonları
önler.
*Etkili hava yolu
sürdürülmeli
*Yaşam kapasite 60-
65ml/kg olmalı
*Atelektazi,
pnomoni olmamalı
*Akciğerlerin
bilateral solunum
sesleri olmalı
"Huzursuzluk,
anksiyete, dispne,
taşipne olmamalı,
*Beden ısısı normal
olmalı
Özbayır T. Nörolojik Travmalar. Ed:Eti Aslan F. Karadakovan A. Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım.
Nobel Kitapevi, 2010; 1245-1274
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
32
Spinal Kord Yaralanması Olan Hastanın Bakım Planı Örneği (DEVAM)
HemĢirelik Tanısı: Sempatik innervasyona bağlı beden ısısında değişme
Hedef: Beden sıcaklığını 37 derecede sürdürmeli
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar
1. Çevre ısısı ile vücut ısısı arasında
uygunluk sağlanır.
2. Hipertermi için blanket uygulanıp
antipiretik verilir.
1-2. Hastanın vücut ısısının
korunmasını sağlar.
1.2. Hastanın vücut ısısı
korunur
HemĢirelik tanısı; hipermetabolik durum, paralitik ileus, stres ülserine bağlı beslenmede değişme
Hedef; Hastanın gereksinimlerine uygun olarak beslenmesi sürdürülmeli, stres önlenmeli,
eliminasyon sağlanmalı
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen sonuçlar
1. Günlük kilo takibi yapılır.
2. Nazogastrik tüp takılır.
3. Abdominal bölge, bağırsaksak
sesleri ilk 72saatte saat başı, daha
sonra 8 saat ara ile değerlendirilir
4.Gastrik pH<3 ise, antiasit, H2
reseptör blokerleri verilir,
5. Hb, Ht izlenir
6. Beslenme değerlendirilir.
Gerekiyorsa parenteral yolla beslenir.
Serum albumin ve proteinleri 3 gün
arayla değerlendirilir.
1. Karın distansiyonu önlenir
2. Bağırsakların çalışıp
çalışmadığının izlenmesini
sağlar.
3. Stres ülserinin önlenmesini
sağlar.
4. Gastrik sekresyon ve gaitada
gizli kanın saptanmasını sağlar.
5. Hastanın vücut
gereksiniminden az beslenmesi
önlenir.
*Abdominal
distansiyon önlenmiş
olmalı.
*Bağırsak sesleri
alınabiliyor olmalı.
*Stres ülseri önlenir.
*Hastanın normal
beslenme gereksinimi
karşılanmış olur.
Özbayır T. Nörolojik Travmalar. Ed:Eti Aslan F. Karadakovan A. Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım.
Nobel Kitapevi, 2010; 1245-1274
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
33
Spinal Kord Yaralanması Olan Hastanın Bakım Planı Örneği (DEVAM)
HemĢirelik tanısı; Hareket yetersizliğine bağlı öz bakım eksikliği
Hedef; Öz bakımını sürdürmesini sağlamalı
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar
1. Hastanın yapabileceği öz
bakım aktiviteleri
saptanır
2. Hastanın öz bakım ve
aktivitelere katılmasına izin
verilir ve cesaretlendirilir
3. Ailenin bakıma katılması
sağlanır.
1-2-3. Hastanın öz bakımını
sürdürmesini sağlar.
Hasta ve yakınlarının bakım
aktivitelerine katılmasını
sağlar.
*Hasta ve yakınları öz-
bakımını aktivitelere katılım
gösteriyor olmalı.
Hemşirelik Tanısı: üst motor lezyonları ve atonik mesaneyle ilişkili üriner eliminasyonda
değişme
Hedef; Üriner eliminasyonun sağlanması
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen sonuçlar
I. Spinal şoklu hastaya hemen
mesane kateteri uygulanır,
geniş çaplı foley kateter
kullanılmaz.
2.Spinal şoktan sonra,
aralıklı kateter uygulanabilir
3. İdrar çıkışı saatlik olarak
izlenir.
4. İdrar torbası karın
seviyesinin altında,döşemenin
üstünde tutulur .
5. İdrar pH<5.8 olması sağlanır,
Vitamin C, elma suyu vb. idrar
asitleştirilir .
6.İdrar analizi, günlük, 72 saatlik
ve haftalık yapılır. Monitorize
edilir anormallikler kaydedilir.
1-2-3.Hastanın idrar
çıkışının kontrolünü sağlar.
Rezidü idrarın önlenmesini
sağlar.
4.idrarın mesaneye geri
dönüşü ve enfeksiyon
önlenir.
5-6. idrar yolu ve
mesane enfeksiyonlarının
önlenmesi ve mesane
spazmının önlenmesi
sağlanır.
-Hastanın normal
idrar çıkışı sağlanmalı,
-Rezidü olmamalı .
Enfeksiyon ve mesane
spazmı olmamalı.
Özbayır T. Nörolojik Travmalar. Ed:Eti Aslan F. Karadakovan A. Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım.
Nobel Kitapevi, 2010; 1245-1274
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
34
Spinal Kord Yaralanması Olan Hastanın Bakım Planı Örneği (DEVAM)
Hemşirelik Tanısı: ( Spinal Şok)kardiyovasküler instabilite/dengesizliğe ilişkin doku
perfüzyonunda değişim
Hedef; Normal sinüs ritmini, idrar çıkışını, pulmoner arter basıncını devam ettirebilmesini
sağlamak
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar
1 .Yaşam bulguları 1 -4 saat ara ile
değerlendirilir .
2. Öneriler doğrultusunda ilaç
tedavisi sürdürülür .
3. İntra alveoler basınç (PA)
değerlendirilir. Emboliyi önlemek
için çorap giydirilir .
4. İdrar çıkışının 30 ml/saat ve
üzerinde olması.
1.2. Normal sinüs ritmi
sağlar.
3. Pulmoner basınçta
artmasının
önlenmesini sağlar .
4. Normal idrar çıkışı ve
kan elemanları ile ilgili
eksikliklerin
saptanmasını sağlar.
Kardiyovasküler
sistemle ilgili sorun
olmamalı.
HemĢirelik tanısı; Spinal hasarın neden olduğu fiziksel hareketlerde değişime bağlı deri
bütünlüğünde bozulma riski
Hedefler; Bası yaralarının ve emboli gelişmesini önlemek
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar
1. Hastaya sık pozisyon
değiştirme ve deri bakımının
önemi anlatılır.
2. Özel havalı yatak kullanılır.
Hasta 2 saat ara ile döndürülür.
Deri, nem, idrar ve gaitadan
korunur.
3. Ekstremitelerin rengi,
ısısı, ölçüsü değerlendirilir.
4. ROM egzersizleri yaptırılır.
5. Emboliyi önlemek için çorap
giydirilir. Hekim istemi
doğrultusunda Heparin 5000U SC
12 saat ara ile yapılır.
6.Halo ya da diğer traksiyon araçları
varsa deri gözlenir, bakımı yapılır.
1-2.Bası yaralarının
oluşmasını önler
3-4.Ekstremitelerde ödem,
dolaşım bozukluğu ve
kont raktür gelişiminin
önlenmesini sağlar.
4. Kontraktür önlenir.
5. Pulmoner ödem önlenir.
*deri bütünlüğü
sürdürülüyor olmalı
*Alt ekstremitelerde
ödem olmamalı
*Kontraktür olmamalı
Özbayır T. Nörolojik Travmalar. Ed:Eti Aslan F. Karadakovan A. Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım.
Nobel Kitapevi, 2010; 1245-1274
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
35
7. ĠNTERVERTEBRAL DĠSK HERNĠSĠ
Omurga hastalıkları içinde
intervertebral disk
bozuklukları sık görülen
patolojilerdir Bu bozukluklar
içinde intervertebral disk
dejenerasyonu ve herniasyonu
nöroşirurji uygulamalarında
en sık karşılaşılan durumdur.
Toplumun yaklaşık %80’i yaşamlarının herhangi bir döneminde bel ağrısı ile karşılaşmaktadır.
Bel ağrısına yol açan en önemli nedenlerden biri olan lomber disk hernileri, özellikle çalışan,
üreten, genç ve orta yaştaki insanların problemidir. Lomber disk hernilerinin tedavisi öncelikle
konservatif tedavidir. Amaç ağrı ve inflamasyonu gidermek, fonksiyonu arttırmak, erken
aktivite sağlamak, nüksleri önlemek, hastayı bilgilendirmek ve normal yaşama dönmesini
sağlamaktır. Birçok farklı görüş ve uygulama olmakla beraber, son zamanlarda kabul edilen
görüş, lomber disk hernilerinde kesin cerrahi endikasyonların kauda ekina sendromu ve
ilerleyici nörolojik defisit olduğudur.
Şekil 16:
Kaynak: rehaortopedi.com
Şekil :17
Kaynak:health.stateuniversity.com
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
36
İntervertebral disk hernisi, sıklıkla L4- L5 vertebraları arasında görülür. Servikal bölgede daha
az görülür. Özellikle L4 ve L5; L5 ve sakral 1 vertebraları arasındaki diskler, üzerine aşın yük
biner ve bu disklerde dejenaratif değişiklikler olur.
Diskleri çevreleyen ligamentler, yaralandığında ya da
zayıfladığında, normal yapısı bozulmuş disk (nukleus
pulposus) ligamentten dışarı doğru çıkar . Nükleus
pulposus, diskin yarı jelatinimsi özellikteki orta
kısmıdır, kollajen liflerden, bağ dokusu ve kıkırdak
hücrelerinden ibarettir. Bu yapı, vertebralar üzerine
olacak zorlamaları absorbe etme özelliğine sahiptir ve
aynı zamanda diskle, kapiller arasındaki sıvı
değişiminde önemli rol oynar. Nükleus pulposusu,
"annulus fibrosus" denilen fibröz bir halka çevreler .
Annulus fibrosus, vertebra cisimleri arasında hareketi sağlar, nükleus pulposusu korur ve
zorlamaları absorbe eder. Nükleus pulposusun ligamentten dışarı çıkması, spinal kord üzerine ve/veya
spinal sinir kökleri üzerine bası oluşturabilir
Risk Faktörleri
Lomber disk hernisi oluşumunda tanımlanan risk faktörleri; yaş, cinsiyet, uzun boy,
beden ağırlığının fazlalığı, sigara kullanımı, motorlu araç kullanmak, sedanter yaşam tarzı, bel
mekaniğine uygun olmayan Şekilde hareket etmek, ağır fiziksel aktivite, travmatik kazalar,
eğitim düzeyinin düşük olması ve psikososyal faktörler olarak sıralanabilir .
Belirti ve Bulgular
Lomber disk hernilerinde en önemli şikayet ağrıdır ve hastalar genellikle belde künt bir
ağrıdan yakınırlar. Ağrı bazen hareketi engelleyecek kadar şiddetlidir ve paravertebral
adale spazmına sebep olur.. Ağrı karakteristik olarak oturmak, dolaşmak, öksürmek,
hapşırmak ve gerinmek ile artar. Ağrının şiddeti herniasyonun yeri, miktarı ve basınç
etkisine bağlıdır.
Derin tendon reflekslerinin azalması.
Şekil17:
Kaynak: health.stateuniversity.com
Şekil18:
Kaynak: bitkiseltedavisaglik.blogcu.com
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
37
Etkilenen sinir köklerine ilişkin alanlarda, hipoestezi.
Muayene
Bel ağrısı ile başvuran hastalarda
muayene inspeksiyonla başlar.
Lomber disk hernisi olan hastalarda
tipik postüral deformiteler olabilir.
Hasta bası altındaki sinir kökünü
rahatlatmaya yönelik pozisyonlar alır.
Belde spinoz çıkıntılara basmakla ağrı
şiddetlenir ve palpasyonla
paravertebral kaslarda spazm
hissedilir .
Lomber disk hernili hastanın
nörolojik muayenesinde kullanılan
yöntemler; sinir germe testleri, kas
gücü ölçümü, atrofi ölçümü,
reflekslerin muayenesi ve duyu
muayenesidir.
Tedavi Yöntemleri
Genel Önlemler: Lomber bölgede diskle ilişkili ağrı sendromlarına neden olan çok sayıda
patolojik olay vardır. İntervertebral disk aralığında mekanik bir faktör bu süreci başlatır. Bunu
sinir kökü irritasyonu, refleks kas spazmı, eklem kapsülünde gerilme, dolaşımda bozulma,
postüral deformite, ağrı gibi anormal psikolojik reaksiyonlar takip eder. Bu olaylar sonuçta
kısır bir döngü oluşturur. Tedavi, bu zincirin herhangi bir kısmına yönelip başarılı olabilir.
Değişik etyoloji ve patogeneze rağmen lomber ağrı sendromlarında tedavi ilkeleri çok
benzerdir. Bu genel ilke ve önlemler;
yatak istirahatı,
fiziksel ajanlar,
masaj, traksiyon,
Şekil 19:
Kaynak: drtolgaucar.com
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
38
manipülasyon, ortezler,
egzersiz, bel okulu ve spor aktiviteleridir .
Şekil 20:
Kaynak:ergowork.com
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
39
Şekil 21:
Kaynak:biofiz.com.tr
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
40
ġekil 22:
Kaynak: umithazar.com
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
41
Medikal Tedavi:
Hafif bel ağrısında sadece hasta eğitimi, aktivite şeklini değiştirmek ve fizik tedavi
uygulamak yeterlidir. Ancak akut başlangıçlı şiddetli bel ağrısında analjezikler (asetaminofen,
aspirin ve kodein) ve nonsteroid antienflamatuar ilaçlar (NSAİİ) kullanılmalıdır. Ayrıca
opioidler, kortizon, miyorelaksanlar, trisiklik antidepresanlar, minör trankilizanlar, psikotrop
ilaçlar ile hipnotik ve sedatif ilaçlar hastalığın çeşitli dönemlerinde kullanılabilir
Cerrahi Tedavi:
Lomber disk hernisine bağlı şiddetli klinik bulguları olan çoğu hasta bir ay içerisinde
belirgin düzelme gösterir. Cerrahinin amacı hastaların iyileşme sürecini hızlandırmaktır.
Lomber disk hernisinde iyi seçilmiş hastalarda cerrahi tedavi yüksek başarı ve düşük
komplikasyon oranlarına sahiptir
Cerrahi tedavinin amacı başlıca ağrıyı gidermektir. Cerrahi tedavi ile hastaların %10-
20’sinde motor ve duyusal kayıpların iyileştirilmesi hedeflenir. Bel ağrısı ameliyattan daha az
etkilenir ancak birçok hastada siyatalji iyi bir şekilde geçer.
Endikasyonlar:Lomber disk cerrahisi endikasyonları kesin ve göreceli olarak ikiye
ayrılır.
1-Kesin cerrahi endikasyonlar:
• Cauda equina sendromu: % 0.2-2
• Ciddi kas güçsüzlüğü (düşük ayak): %5-20
• İlerleyici motor defisit
2-Rölatif cerrahi endikasyonlar:
• Konservatif tedaviye yanıt alınamayan şiddetli siyatalji
• Bacak germe testlerinde pozitiflik ile birlikte yerleşmiş motor defisit
• Dar kanal zemininde disk herniasyonu
• Tekrarlayan nörolojik defisit
• Sosyal endikasyon
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
42
Herniye olmuş disk için uygulanacak cerrahi girişimler şunlardır:
"Laminektomi ya da hemilaminektomi"; laminanın tümünün çıkarılması ya da laminanın
diskin herniye olduğu kısımdaki parçasının çıkarılmasıdır.
"Diskektomi", nüklear disk materyelinin çıkarılmasıdır.
Disk Hernilerinde HemĢirelik Yönetimi
Ameliyat Öncesi
Omurilik yaralanmalı bireyin hemşirelik bakımında, bir hemşirelik model/kuramının
rehberliği ve bilimsel sorun çözümleme yöntemi olan hemşirelik süreci doğrultusunda
veriler toplanarak "hemşirelik tanısı" belirlenir, bireye özgü girişimler planlanarak
uygulanır ve değerlendirilir.
Ameliyat öncesi ve sonrası hastanın nörolojik (motor ve duyusal) değerlendirilmesi
yapılmalıdır.
Ameliyat öncesi hasta ve yakınlarının konu ile ilgili bilgileri tartışılmalıdır.
Hasta ve ailesine; cerrahi girişim, ameliyat öncesi hazırlıklar ve ameliyat sonrası
uygulamalar güvenli mobilizasyon ve yatağa transfer konusunda bilgi verilmelidir.
Şekil 23:
Kaynak:heathguide.howstuffworks.com
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
43
Ameliyat sonrası ayılma döneminde hastanın sırtı korunmalı ve düz tutulmalıdır.
Hasta bir yandan-diğer yana dönerken (fleksiyon, ekstansiyon, bükme) hareketlerini
sınırlamasının ve zorlamamasının cerrahi alanın korunmasındaki önemi vurgulan-
malıdır.
Hastanın dışkılamada zorlanmasını önlemek için yumuşak içerikli gaita yapması
sağlanmalı ve diyeti ayarlanmalıdır.
Hasta sigara içiyorsa, (sigaranın yara iyileşmesini geciktireceği ve kardiyovasküler
komplikasyonlara neden olacağı için) sigarayı bırakması önerilir.
Füzyon ameliyatı uygulanacaksa; hastaya kan transfüzyonu uygulanacağını ve 2-3
ünite kana gereksinim duyulacağı ve hastanın bu konuda hazırlıklı olması söylenmelidir.
Hastanın evi ve çevresinde düzenleme yapmak gerekebilir.
Ambulasyon, tuvalet ve banyo için yardımcı cihazlara gereksinim duyulabilir.
Ameliyat Sonrası
Spinal ameliyatları sonrası bakım diğer cerrahi hastalarının bakımına benzer.
Hasta baştan ayak ucuna kadar değerlendirilir, pansuman ve drenler kontrol edilir.
Hastanın ağrısı ve analjeziklere yanıtı değerlendirilir.
Bacak hareketi ve nörolojik değerlendirmesi yapılır.
Ağrı ve duyu değişiklikleri saptanır.
Sıklıkla ödeme bağlı parestezi gelişebilir.
Alt ekstremitelerde kas güçsüzlüğü, anal sfinkter kaybı veya üriner retansiyon (kauda
ekina sendromu) varsa hemen hekime haber verilmelidir. Bu durum acil cerrahi
dekompresyonu gerektirebilir.
Füzyon ameliyatı uygulanan hastalar daha uzun süreli yatak istirahatine gereksinim
duyabilirler.
Hasta derin ven trombozu (DVT) riski yönünden izlenmelidir.
Venöz dönüşü sağlamak için hastaya antiembolik çorap giydirilmelidir.
Hasta DVT bulguları; Homan's bulgusu, bacakta şişme, solukluk yönünden
izlenmelidir. Yara yeri akıntı ve serebrospinal sıvı sızması yönünden
değerlendirilmelidir.
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
44
Ameliyat olan hastalarda ağrı, tedaviye yönelik, seksüel aktivite ve yaşam kalitesinde
değişmeye bağlı olarak sorunlar gelişebilir. Hasta ve ailesine psikososyal destek
sağlanmalıdır.
Disk ameliyatı sonrası üriner ve bağırsak elimanisyonu sorunları sık yaşanır.
Hasta ameliyat sonrası erken ayağa kaldırılmalı, hekim istemine göre beslenmede lifli
gıdalara yer verilmeli sonuç alınamıyorsa dışkı yumuşatıcılar kullanılmalıdır.
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
45
9. SERVĠKAL VE LOMBER DĠSK HERNĠSĠ OLAN HASTANIN HEMġĠRELĠK
BAKIM PLANI ÖRNEĞĠ
Ġntervertebral Disk Hernileri (servikal ve lomber)Olan Hastanın HemĢirelik Bakım
Planı Örneği
HemĢirelik tanısı; Akut Ağrı
Nedeni : Travma, kas spazmı,sinir kök basısı
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar
-Duyusal ve motor
fonksiyonlardaki
değişiklikleri izlemek
Lomber (lumbal lordozun
kaybolması, lumbal skolyoz,
hareket ve fleksiyon
kısıtlılığı, motor güçsüzlük,
diz ve bilek reflekslerinde
azalma, parastezi ve his
kaybı) Servikal (kol ve
parmaklarda parestezi ve his
kaybı, bisepste güçsüzlük,
biseps ve trisepste refleks
azalması, boyun
hareketlerinde azalma)
-Motor fonksiyonlarda
azalma ağrının daha az
hissedilmesi için koruyucu
bir davranıştır.
-Tedavi süresince ve
hastaneden taburcu olmadan
önce 24 saat hasta ağrıyı
önlemeye yönelik önlemleri
bildiğini ifade eder ve uygun
vücut mekaniğini gösterir.
-Ağrının özelliklerini
ayrıntılı olarak tanımlanmak
(ağrının başlangıcı, yeri ve
yayılımı, ağrının tekrarı ve
devamlılığı, ağrıyı uyaran
faktörler, ağrıyı gideren
faktörler)
-Ödem ve kök basısının
azalmasına bağlı olarak
herniasyon olan bölgede ağrı
azalabilir.
-Hekim istemine göre
analjezik, kas gevşetici,
antienflamatuar ve sedatif
ilaçları uygulamak.
-Ağrının giderilmesini sağlar.
-Hastanın yaşına, boyuna ve cinsiyetine göre uygun kiloda kalmasını sağlamak, devam
ettirme ve uygun egzersiz
programını sürdürmesi için
cesaretlendirmek.
-Şişmanlık ağırlık merkezini
değiştirir ve sırt gerginliğine
neden olur.
Erkal Ġlhan S. İntervertebral Disk Herniler (Servikal ve omber) Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak
A.Hemşirelik bakım planları. Alter yayın evi, Ankara 2007;s 907-914
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
46
Ġntervertebral Disk Hernileri (servikal ve lomber)Olan Hastanın HemĢirelik Bakım
Planı Örneği (Devam)
HemĢirelik tanısı; Akut Ağrı
Nedeni : Travma, kas spazmı,sinir kök basısı
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar
-Vertebrayı bir bütün olarak
tutmak için önlemler:
-Araba kullanırken pedallara
ulaşmak için koltuğun
ayarlanması,
-Araba kullanırken sırt ve belin
desteklenmesi,
-Otururken ayaklan destekleme,
-Boyun gerginliğinden
kaçınmak için uyurken boynu,
kolları ve omuzu destekleme,
-Otururken ayaklan kalça
seviyesinden yukarı kaldırma,
-Bir tarafa uzanır pozisyonda
uyuma,
-Supine pozisyonda diz ve
bacakları destekleme,
-Prone pozisyonda uyumaktan
kaçınma,
-Objeleri alırken uzanmaktan ve
gerginlikten kaçınma,
-Sırtı destekleyen oturma
-Uygun pozisyon kas
gerginliğini azaltarak sırt
ağrılarını azaltarak
ameliyat sonrası tedaviyi
destekler.
-Tedavi süresince ve
hastaneden taburcu
olmadan önce 24 saat
hasta ağrıyı önlemeye
yönelik önlemleri
bildiğini ifade eder ve
uygun vücut mekaniğini
gösterir.
Sırt egzersizlerini öğretmek: - Pelvik germe - Diz-göğüs - Diz-burun - Yarı oturur duruş
-Egzersizler sırt,
abdominal ve torasik
gerginliği azaltır.
-Yürürken orta yükseklikteki
topuklu ayakkabılar giymeyi
önermek.
-Uygun bacak ve kalça
duruşunu sağlar.
Erkal Ġlhan S. İntervertebral Disk Herniler (Servikal ve omber) Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak
A.Hemşirelik bakım planları. Alter yayın evi, Ankara 2007;s 907-914
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
47
Ġntervertebral Disk Hernileri (servikal ve lomber)Olan Hastanın HemĢirelik Bakım
Planı Örneği (Devam)
HemĢirelik tanısı; Akut Ağrı
Nedeni : Travma, kas spazmı, sinir kök basısı
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar
-Hastaya uygun vücut
mekaniğini öğretmek
-Oturma, yüzey alanını
genişleterek ayakta durma,
-Dizilerini bükerek yere eğilme,
-Belin bütünlüğünü korumak
için geriye doğru bükülmeme,
-Taşınacak objeleri vücuda
yakın tutma
-Gövdenin bir bütün olarak
döndürülmesi,
-Yüksekteki bir objeye ulaşmak
için basamak kullanma -Ağır yük taşımaktan kaçınma, -Küçük objeleri yerden almak için sopa kullanma
-Ağrının giderilmesini
sağlar.
-Tedavi süresince ve
hastaneden taburcu
olmadan önce 24 saat
hasta ağrıyı önlemeye
yönelik önlemleri
bildiğini ifade eder ve
uygun vücut mekaniğini
gösterir
-Supine pozisyonda yatağın kenarında oturur pozisyonda aşağıdaki teknikleri öğretmek; oturur pozisyonda ayaklan yatağın kenarından sarkıtırken, eller üzerinde yataktan destek alarak gövdeyi yükseltme.
-İyi bir vücut mekaniği ile
sırt gerginliğini azaltır
Aşağıdakilere dikkat etmesi
konusunda hastayı
bilgilendirmek:
-Duyu kaybında artma
-Motor kayıpların ilerlemesi
- Barsak ve mesane
fonksiyonlarında kayıp
Erkal Ġlhan S. İntervertebral Disk Herniler (Servikal ve omber) Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak
A.Hemşirelik bakım planları. Alter yayın evi, Ankara 2007;s 907-914
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
48
Ġntervertebral Disk Hernileri (servikal ve lomber)Olan Hastanın HemĢirelik Bakım
Planı Örneği (Devam)
HemĢirelik tanısı; Fiziksel harekette bozulma
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar
Hastayı yatak içinde nötral pozisyonda tutmak.
-Ameliyat sonrası pozisyonun korunması ameliyat bölgesinde yapılan cerrahi girişimin olumsuz etkilenmemesi için önemlidir.
-Hasta ameliyat sonrası dönemde maksimum hareket yeteneğini kullanır. - Hasta ameliyat sonrası bakım aktivitelerini sürdürür. - Hasta ameliyat sonrası aktivite sınırlılıklarının neler olduğunu bilir ve vücut mekaniğine uygun şekilde aktivitede bulunur.
-Hastanın yatak içinde pozisyonunu değiştirirken omurganın bir bütün halinde olmasının sağlama konusunda eğitmek.
-Omurga şeklinin
değişmemesi ameliyat
sonrası yapılan girişimin
korunması için önemlidir.
-Servikal girişimlerde hastaya
yatak içinde oturur |pozisyon
verirken omuz ve boynun
desteklenmesini sağlamak.
-Hastanın yatak içinde
rahatlığını sağlar.
-Lomber girişimlerde yatak
içinde baş ve diz altını
desteklemek
-Bu destekleme sırt
kaslarının gevşemesini ve
hastanın yatak içinde rahat
etmesini sağlar
-Lomber girişimlerde yatak
içinde yan yatış pozisyonunda
dizlerin aşın fleksiyonda
tutulmasını önlemek
-Omurga üzerine gelen
basıncın azaltılmasını
sağlar
-Hastaya yatak içinde hareket
ederken dirseklerden destek
alarak döndürülmesini öğretmek
-Omurga üzerine gelen
basıncın azaltılmasını
sağlar.
-Hastayı ilk kez ayağa
kaldırırken omurga bütünlüğünü
korunması için fizyoterapist
eşliğinde mobilize etmek
-Hastayı ayağa kaldırırken
önce yatağın kenarında
yan yatış pozisyonunda,
sonra dirsekten destek
alarak oturur pozisyona
gelmesi omurga
bütünlüğünü korur. Erkal Ġlhan S. İntervertebral Disk Herniler (Servikal ve omber) Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak
A.Hemşirelik bakım planları. Alter yayın evi, Ankara 2007;s 907-914
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
49
10.SONUÇ
Sinir sistemine ilişkin cerrahi girişimlerin başarılı ya da başarısız olmasında hemşirelik
bakımı önemli, rol oynar. Bilinci kapalı ve kafa travmalı hastalara uygulanan iyi bir bakım,
cerrahi girişimin etkin olmasını sağlar
Nöroşirurji hastalarına bakım verecek hemşireler; sinir sisteminin cerrahi girişim
gerektiren hastalıkları; bu hastalıkların tanısı; uygulanan cerrahi girişimler; nöroşirurji
hastalarının perioperatif hemşirelik bakımı hakkında yeterli bilgi ve deneyime sahip olmalıdır.
11. KAYNAKLAR
1. Berker M, Mut M. Kafa Travmasına Yaklaşım. Yoğun Bakım Dergisi 2002;2(1):38-47
2. Dırksen SR, Lewis SM (2007) Ġç ve Cerrahi Hastalıkların Bakımında Klinik Rehber.
Çeviri Editörleri: Akbayrak N, Hatipoğlu S, Şenel N. Damla Matbaacılık, Ankara;260-265.
3. ElbaĢ Ö. N. (2008) Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği. Ed: Erdil F, Elbaş Ö. N. 4. Baskı,
Tasarım Ofset, Ankara; 270-293
4. Karadağ M, Aksoy G. Lomber disk herni ameliyatında hastaların evde iyileşmelerini
hızlandırmada hemşirenin eğitici rolünün etkisi.
http://onlinemakale.dusunenadamdergisi.org/pdf/dusunenadam/1682010175315-4-8.pdf
5. Kaya H, Acaroğlu R. Omurilik yaralanması olan hastalarda hemşirelik bakımı ve
eğitimin bağımlılık bağımsızlık ve özbakım gücü üzerine etkisi. Türk Nöroşirürji Dergisi,
2005, Cilt: 15, Sayı: 1, 56-68
6. Özbayır T. Nörolojik Travmalar. Ed:Eti Aslan F. Karadakovan A. Dahili ve Cerrahi
Hastalıklarda Bakım. Nobel Kitapevi, 2010; 1245-1274
7. Öztekin D, Altun UğraĢ G. Kafa Travması Geçiren Hastada Hemşirelik Girişimleri,
Ulusal Cerrahi Kongresi’nde (28-31 Mayıs 2008, Antalya) poster bildiri
8. Özyurt E, Uzan M Kafa Travmaları, Ġ. Ü. Cerrahpafla Tıp Fakültesi Sürekli Tıp
Eğitimi Etkinlikleri Acil Hekimlik Sempozyumu 16 -17 Ekim 1997, İstanbul, s. 69-79
9. Erkal Ġlhan S. İntrakranial anevrizmalar. Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak
A.Hemşirelik bakım planları. Alter yayın evi, Ankara 2007; s 915-919
10. Erkal Ġlhan S. Kafa travması Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik
bakım planları. Alter yayın evi, Ankara 2007; s 937-945
SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
50
11.Erkal Ġlhan S. İntervertebral Disk Herniler (Servikal ve omber) Ed: Akbayrak N. Erkal S.
Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik bakım planları. Alter yayın evi, Ankara 2007;s 907-914
DEĞERLENDĠRME SORULARI
1. AĢağıdakilerden hangisi BT de anevrizma tespit edilen bir hastaya yönelik doğru
hemĢirelik uygulamalarından değildir?
a) Hasta, aydınlık geniş bir odada mutlak yatak istirahatine alınır.
b) Hastanın anksiyetisini azaltmak için eğlenceli aktif ortamlarda bulunması sağlanır.
c) Hastanın yatak başı, 15-30 derece yükseltilir.
d) Hastaya, bol sıvı alması gerektiği söylenmelidir.
e) Valsalva manevrası, yapılma sıklığı ve süresi artırılmalıdır
2. AĢağıdakilerden hangisi kafa içi basıncının artıĢını önlemeye yönelik hemĢirelik
giriĢimlerindendir?
a) Sıvı kısıtlanır
b) Sırt üstü düz yatırılır
c) Valsalva manevrası yaptırılır
d) Analjezik ve sedatifler kısıtlanır
e) Hepsi hemşirelik girişimidir
3. AĢağıdakilerden hangisi kafa travması geçiren hastaya konabilecek hemĢirelik
tanısı değildir?
a) Kronik ağrı
b) Fiziksel mobilitede azalma
c) Hipertermi
d) Doku perfüzyonunda değişiklik
e) Enfeksiyon riski
CEVAP ANAHTARI
1. E
2. A
3. A