shrimad bhagavat : dasham skandha

Srimad Bhagavat - 1 - दशम ःकध

www.swargarohan.org

महिषर वयास कत

ौीमद भागवत (दशम ःकध)

Sanskrit text of

Bhāgavat (10. Dasham Skandha)


www.swargarohan.org

SRIMAD BHAGAVAT : AN INTRODUCTION

Bhagavat Purana (also known as Srimad Bhagavata, Bhagavatam or Bhagwat) is the most popular and widely circulated of all the Puranas. The word 'Purana' means 'narrative of olden times'. After the four vedas, the Puranas form the most sacred of the texts for devout Hindus. The highest philosophy found in Vedas and Upanishads was difficult for commoners to understand. Hence Puranas, which were recited at the time of sacrifices became popular. With the passage of time, Puranas involving different deities manifested.

Dear to devotees of Lord Vishnu, Bhagavat Purana consists of 18,000 verses, distributed amongst 332 chapters and divided into twelve cantos (skandhas). Sage Vyas, author of many great scriptures like Mahabharat and Vedas, compiled it. Bhagavat centers on the science of God and devotion to Him, and includes biographies of great devotees who followed the path of Bhakti and attained moksha. Though originally written in Sanskrit, Bhagavat has been explored and translated in major vernacular languages of India. Bhagavat holds a prominent position in India’s voluminous written wisdom and exercises a more direct and powerful influence upon the opinions and feelings of the people than any other of the Puranas.

From academic point of view, Bhagavata is a narration of a conversation between King Parikshit and Sage Shukadeva. King Parīkshit was cursed to die in seven days by Takshak, so he decided to relegate his stately duties and spend final days of his life in gaining knowledge about the goal of life. As he prepares for his impending death, Shukadeva, who has been searching for a suitable disciple to whom he might impart his great knowledge, approaches the king and agrees to teach him. Their conversation goes on uninterrupted for seven days, during which the sage explains that the ultimate aim of life lies in knowing the supreme absolute truth.

The most popular and characteristic part of Bhagavat is the tenth canto, which describes the life and works of Sri Krishna. The Bhagavata Purana depicts Krishna not as a Jagad-Guru (a teacher) as in the Bhagavad-Gita, but as a heroic lad brought up by cowherd parent, Nand and Yashoda, in a small village situated on the banks of Yamuna River. Young Krishna's childhood plays and acts of bravery in protecting villagers from demons steals the hearts of the cowherd girls (Gopis'). However, when Krishna leaves for Mathura on a mission, Gopis' love turns into grief. Their intense longing is presented as a model of devotion to the Lord. In a way, Bhagavat paved way to various schools of Bhakti Movement.

Bhagavata is the most complete and authoritative exposition of Vedic knowledge. It covers everything from the nature of the self to the origin of the universe, and touches upon all fields of knowledge. It raises and answers fundamental questions like what is life, what is a human being's role in life, what is meant by cycle of birth and death, what is the relation between God and man, what are ways of propitiating God etc. Bhagavata also adds fifth element of devotion (or divine service) besides well-known four aspects of life i.e. dharma (morality), artha (acquiring wealth), kama (pleasure) and moksha (liberation or salvation). Narrated in story-form its style is simple, lyrical and picturesque.

The impact of Bhagavata on Indian life over ages cannot be measured easily. It has served as the inspiration for countless works of literature, song, drama, painting, sculpture, folk-theatres and crafts. Dealing with exploits of Lord Krishna from childhood to Mahabharata battle, anecdotes and stories figure in one form or other in Vaishnava temple sculptures. Kaliya mardana, Gopika Vastra-harana, Gajendra-moksha, Govardhan-dharan are only few events which have kindled imagination of artistes and craftsmen through ages. All the important dance schools have themes from Bhagavata.

Find here the Sanskrit text of the Tenth canto of Srimad Bhagavat. To read principal stories of Bhagavat in Gujarati, please visit www.swargarohan.org, where you will also find exclusive reference on its Characters [Glossary section].

☼ ☼ ☼ ☼ ☼


www.swargarohan.org

१. ौीराजोवाच

किथतो वशिवःतारो भवता सोमसयरयोः । राजञा चोभयवयाना च रत परमा तम ॥०१॥

यदो धमरशीलःय िनतरा मिनस म । तऽाशनावतीणरःय िवणोव यारिण शस नः ॥०२॥

अवतीयर यदोवश भगवानभतभावनः । कतवानयािन िव ातमा तािन नो वद िवःतरात ॥०३॥

िनव तषरपगीयमाना वौधा लोऽमनोऽिभरामात । क उ म ोकगणानवादातपमािनवरजयत िवना पश नात ॥०४॥

िपतामहा म समरऽमर जयदवोता ाितरथिःतिमि गलः । दरतयय कौरवसनयसागर कतवातरनवतसपद ःम यतपलवाः ॥०५॥

िौणय िवपल िमद मद ग सनतानबीज करपाणडवानाम । जगोप ककिष गत आ चबो मात म यः शरण गतायाः ॥०६॥

वीयारिण तःयािखलदहभाजामनतबरिहः परकालरपः । य छतो मतयमतामत च मायामनयःय वदःव िव न ॥०७॥

रोिहणयाःतनयः ो ो रामः स कणरःतवया । दवकया गभरसमबनधः कतो दहानतर िवना ॥०८॥

कःमानमकनदो भगवािनपतगहा ोज गतः । कव वास जञाितिभः साध कतवानसातवता पितः ॥०९॥

ोज वसिनकमकरोनमधपया च कशवः । ातर चावधीतकस मातर ातदहरणम ॥१०॥

दह मानमािौतय कित वषारिण विणिभः । यदपया सहावातसीतप यः कतयभवनभोः ॥११॥

एतदनय च सव म मन कणिवचि तम । व महरिस सवर ौ धानाय िवःततम ॥१२॥

नषाितदःसहा कषनमा तय ोदमिप बाधत । िपबनत तवनमखामभोज यत ह रकथामतम ॥१३॥

सत उवाच

एव िनशमय भगननदन साधवाद । वयासिकः स भगवानथ िवणरातम ॥

तय यर कणच रत किलक म न । वयाहतरमारभत भागवतधानः ॥१४॥


www.swargarohan.org

ौीशक उवाच

समय वयविसता बि ःतव राजिषरस म । वासदवकथाया त यजजाता नि क रितः ॥१५॥

वासदवकथा ः परषा ीनपनाित िह । व ार छक ौोतःततपादसिलल यथा ॥१६॥

भिम र नपवयाज दतयानीकशतायतः । आबानता भ रभारण ाण शरण ययौ ॥१७॥

गौभरतवाौमखी िखनना बनदनती करण िवभोः । उपिःथतािनतक तःम वयसन समवोचत ॥१८॥

ा तदपधायारथ सह दवःतया सह । जगाम सिऽनयनःतीर कषीरपयोिनधः ॥१९॥

तऽ गतवा जगननाथ दवदव वषाकिपम । परष परस न उपतःथ समािहतः ॥२०॥

िगर समाधौ गगन समी रता िनशमय वधाि दशानवाच ह । गा पौरषी म शऋणतामराः पनिवरधीयतामाश तथव मा िचरम ॥२१॥

परव पसावधतो धराजवरो भवि रशयरदषपजनयताम । स यावदवयार भरमी र रः ःवकालशकतया पय र िव ॥२२॥

वसदवगह साकषा गवानपरषः परः । जिनयत तितयाथ समभवनत सरि यः ॥२३॥

वासदवकलाननतः सहॐवदनः ःवरा । अमतो भिवता दवो हरः ियिचक यार ॥२४॥

िवणोमारया भगवती यया सममोिहत जगत । आिद ा भणाशन कायारथ समभिवयित ॥२५॥


इतयािदयामरगणानजापितपितिवरभः । आ ाःय च मही गीिभरः ःवधाम परम ययौ ॥२६॥

शरसनो यदपितमरथरामावसनपरीम । माथरा छरसना िवयानबभज परा ॥२७॥

राजधानी ततः साभतसवरयादवभभजाम । मथरा भगवानयऽ िनतय सिननिहतो ह रः ॥२८॥

तःया त किहरिच छौ रवरसदवः कतो हः ।


www.swargarohan.org

दवकया सयरया साध याण रथमारहत ॥२९॥

उमसनसतः कसः ःवसः ियिचक यार । रमीनहयाना जमाह रौकम रथशतवरतः ॥३०॥

चतःशत पा रबह गजाना हममािलनाम । अ ानामयत साध रथाना च िऽ शतम ॥३१॥

दासीना सकमारीणा शत समल कत । दिहऽ दवकः ादा ान दिहतवतसलः ॥३२॥

श खतयरमद गा नददरनदभयः समम । याणबम तात वरवधवोः सम गलम ॥३३॥

पिथ मिहण कसमाभायाहाशरीरवाक । अःयाःतवाम मो गभ हनता या वहसऽबध ॥३४॥

इतय ः स खलः पापो भोजाना कलपासनः । भिगनी हनतमार ध ख गपािणः कचऽमहीत ॥३५॥

त जगिपसतकमारण नशस िनरपऽपम । वसदवो महाभाग उवाच प रसानतवयन ॥३६॥

ौीवसदव उवाच

ाघनीयगणः शरभरवानभोजयशःकरः । स कथ भिगनी हनयाित यम ाहपवरिण ॥३७॥

मतयजरनमवता वीर दहन सह जायत । अ वा दशतानत वा मतयव ािणना ीवः ॥३८॥

दह प चतवमापनन दही कमारनगोऽवशः । दहानतरमनापय ा न तयजत वपः ॥३९॥

ोजिःत नपदकन यथवकन ग छित । यथा तणजलौकव दही कमरगित गतः ॥४०॥

ःवपन यथा पयित दहमी श मनोरथनािभिनिव चतनः । ौता या मनसानिचनतयनप त तितकमिप पःमितः ॥४१॥

यतो यतो धावित दवचोिदत मनो िवकारातमकमाप प चस । गणष मायारोिचतष द सौ प मानः सह तन जायत ॥४२॥

जयोितयरथवोदकपािथरववदः । समीरवगानगत िवभावयत ॥

एव ःवमायारिचतवसौ पमान । गणष रागानगतो िवम ित ॥४३॥


www.swargarohan.org

तःमानन कःयिच िोहमाचरतस तथािवधः । आतमनः कषममिनव छनिो धव परतो भयम ॥४४॥

एषा तवानजा बाला कपणा पिऽकोपमा । हनत नाहरिस क याणीिममा तव दीनवतसलः ॥४५॥


एव स सामिभभदब धयमानोऽिप दारणः । न नयवतरत कौरवय परषादाननोतः ॥४६॥

िनबरनध तःय त जञातवा िविचनतयानकदनदिभः । ा काल ितवयोढिमद तऽानवप त ॥४७॥

मतयबरि मतापो ो याव ि बलोदयम । य सौ न िनवतत नापराधोऽिःत दिहनः ॥४८॥

दाय मतयव पऽानमोचय कपणािममाम । सता म यिद जायरनमतयवार न ियत चत ॥४९॥

िवपयरयो वा िक न ःया ितधारतदररतयया । उपिःथतो िनवतत िनव ः पनरापतत ॥५०॥

अ नयरथा दारिवयोगयोगयोर तोऽनयनन िनिम मिःत । एव िह जनतोरिप दिवरभावयः शरीरसयोगिवयोगहतः ॥५१॥

एव िवम य त पाप यावदातमिनदशरनम । पजयामास व शौ रबरहमानपरःसरम ॥५२॥

सननवदनामभोजो नशस िनरपऽपम । मनसा दयमानन िवहसिननदमवीत ॥५३॥


न ःयाःत भय सौमय य साहाशरीरवाक । पऽानसमपरिययऽःया यतःत भयमितथतम ॥५४॥


ःवसवरधािननववत कसःत ाकयसारिवत । वसदवोऽिप त ीतः शःय ािवश हम ॥५५॥

अथ काल उपाव दवक सवरदवता । पऽानसषव चा ौ कनया चवानवतसरम ॥५६॥

क ितरमनत थमज कसायानकदनदिभः । अपरयामास क लण सोऽनतादितिव लः ॥५७॥

िक दःसह न साधना िवदषा िकमपकिषतम ।


www.swargarohan.org

िकमकाय कदयारणा दःतयज िक धतातमनाम ॥५८॥

वा समतव त छौरः सतय चव वयविःथितम । कसःत मना राजनहसिननदमवीत ॥५९॥

ितयात कमारोऽय न ःमादिःत म भयम । अ मा वयोगरभारनमतयम िविहतः िकल ॥६०॥

तथित सतमादाय ययावानकदनदिभः । ना यननदत त ाकयमसतोऽिविजतातमनः ॥६१॥

ननदा ा य ोज गोपा या ामीषा च योिषतः । व णयो वसदवा ा दवकया ा यदि यः ॥६२॥

सव व दवतााया उभयोरिप भारत । जञातयो बनधस दो य च कसमनोताः ॥६३॥

एततकसाय भगवा छशसा यतय नारदः । भमभाररायमाणाना दतयाना च वधो मम ॥६४॥

ऋषिवरिनगरम कसो यदनमतवा सरािनित । दवकया गभरसमभत िवण च ःववध ित ॥६५॥

दवक वसदव च िनग िनगडगरह । जात जातमहनपऽ तयोरजनश कया ॥६६॥

मातर िपतर ातनसवा स दःतथा । निनत सतपो ल धा राजानः ायशो भिव ॥६७॥

आतमानिमह स जात जाननाि वणना हतम । महासर कालनिम यदिभः स वयरधयत ॥६८॥

उमसन च िपतर यदभोजानधकािधपम । ःवय िनग बभज शरसनानमहाबलः ॥६९॥

* * * ०२. ौीशक उवाच

लमबबकचाणर तणावतरमहाशनः । मि का र ि िवद पतनाकशीधनकः ॥०१॥

अनय ासरभपालबारणभौमािदिभयरतः । यदना कदन चब बली मागधसौयः ॥०२॥

त पीिडता िनिविवशः करप चालककयान । शा वािनवदभारिननधािनवदहानकोशलानिप ॥०३॥

एक तमनरनधाना जञातयः पयरपासत ।


www.swargarohan.org

हतष स बालष दवकया औमसिनना ॥०४॥

स मो वणव धाम यमननत च त । गभ बभव दवकया हश किववधरनः ॥०५॥

भगवानिप िव ातमा िविदतवा कसज भयम । यदना िनजनाथाना योगमाया समािदशत ॥०६॥

ग छ दिव ोज भि गोपगोिभरल कतम । रोिहणी वसदवःय भायारःत ननदगोकल । अनया कससिव ना िववरष वसिनत िह ॥०७॥

दवकया जठर गभ शषा य धाम मामकम । ततसिननकय रोिहणया उदर सिननवशय ॥०८॥

अथाहमशभागन दवकयाः पऽता शभ । ापःयािम तव यशोदाया ननदप या भिवयिस ॥०९॥

अिचर यिनत मनयाःतवा सवरकामवर रीम । धपोपहारबिलिभः सवरकामवरदाम ॥१०॥

नामधयािन कवरिनत ःथानािन च नरा भिव । दगित भिकालीित िवजया वणवीित च ॥११॥

कमदा चिणडका कणा माधवी कनयकित च । माया नारायणीशानी शारदतयिमबकित च ॥१२॥

गभरस कणार व ाहः स कण भिव । रामित लोकरमणा लभि बलो लयात ॥१३॥

सिनद व भगवता तथतयोिमित त चः । ितग प रबमय गा गता त थाकरोत ॥१४॥

गभ णीत दवकया रोिहणी योगिनिया । अहो िवॐिसतो गभर इित पौरा िवचबशः ॥१५॥

भगवानिप िव ातमा भ ानामभय करः । आिववशाशभागन मन आनकदनदभः ॥१६॥

स िबतपौरष धाम ाजमानो यथा रिवः । दरासदोऽितदधरष भताना समबभव ह ॥१७॥

ततो जगनम गलम यताश समािहत शरसतन दवी । दधार सवारतमकमातमभत का ा यथाननदकर मनःतः ॥१८॥

सा दवक सवरजगिननवास िनवासभता िनतरा न रज । भोजनिगहऽि निशखव र ा सरःवती जञानखल यथा सती ॥१९॥


www.swargarohan.org

ता वीआय कसः भयािजतानतरा । िवरोचयनती भवन शिचिःमताम ॥

आहष म ाणहरो ह रगरहा । ीव िौतो यनन परयमी शी ॥२०॥

िकम तिःमनकरणीयमाश म यदथरतनऽो न िवहिनत िवबमम । ि याः ःवसगररमतया वधोऽय यशः िौय हनतयनकालमायः ॥२१॥

स एष जीवनखल समपरतो वतत योऽतयनतनशिसतन । दह मत त मनजाः शपिनत गनता तमोऽनध तनमािननो ीवम ॥२२॥

इित घोरतमा ावातसिननव ः ःवय भः । आःत ती ःतजजनम हरवरानबनधकत ॥२३॥

आसीनः सिवशिःत नभ जानः पयरटनमहीम । िचनतयानो षीकशमपय नमय जगत ॥२४॥

ा भव तऽतय मिनिभनाररदािदिभः । दवः सानचरः साक गीिभरवर णमडयन ॥२५॥

सतयोत सतयपर िऽसतय । सतयःय योिन िनिहत च सतय ॥

सतयःय सतयमतसतयनऽ । सतयातमक तवा शरण पननाः ॥२६॥

एकायनोऽसौ ि फलि मल तरसः प चिवधः डातमा । स तवग िवटपो नवाकषो दश छदी ि खगो ािदव ः ॥२७॥

तवमक एवाःय सतः सितःतव सिननधान तवमनमह । तवनमायया सवतचतसःतवा पयिनत नाना न िवपि तो य ॥२८॥

िबभिषर रपाणयवबोध आतमा कषमाय लोकःय चराचरःय । स वोपपननािन सखावहािन सतामभिािण महः खलानाम ॥२९॥

तव यमबजाकषािखलस वधािमन समािधनाविशतचतसक । तवतपादपोतन महतकतन कवरिनत गोवतसपद भवाि धम ॥३०॥

ःवय सम ीयर सदःतर मन । भवाणरव भीममदसौ दाः ॥

भवतपदामभोरहनावमऽ त । िनधाय याताः सदनमहो भवान ॥३१॥

यऽनयऽरिवनदा िवम मािननस । तव यःतभावादिवश ब यः ॥


www.swargarohan.org

आर क लण पर पद ततः । पतनतयधोऽना तयमद ययः ॥३२॥

तथा न त माधव तावकाः कविच यिनत मागार विय ब सौ दाः । तवयािभग ा िवचरिनत िनभरया िवनायकानीकपमधरस भो ॥३३॥

स व िवश ौयत भवािनःथतौ । शरी रणा ौयौपायन वपः ॥

वदिबयायोगतपःसमािधिभस । तवाहरण यन जनः समीहत ॥३४॥

स व न च ात रद िनज भवद । िवजञानमजञानिभदापमाजरनम ॥

गणकाशरनमीयत भवान । काशत यःय च यन वा गणः ॥३५॥

न नामरप गणजनमकमरिभिनररिपतवय तव तःय साकिषणः । मनोवचो यामनमयवतमरनो दव िबयाया ितयनतयथािप िह ॥३६॥

शऋणवनगणनसःमरय िचनतयन । नामािन रपािण च म गलािन त ॥

िबयास यःतव चरणारिवनदयोर । आिव चता न भवाय क पत ॥३७॥

िद या हरऽःया भवतः पदो भवो । भारोऽपनीतःतव जनमनिशतः ॥

िद याि कता तवतपदकः सशोभनर । िआयाम गा ा च तवानकिमपताम ॥३८॥

न तऽभवःयश भवःय कारण िवना िवनोद बत तकर यामह । भवो िनरोधः िःथितरपयिव या कता यतःतव यभयाौयातमिन ॥३९॥

मतःया क छपनिसहवराहहस । राजनयिविवबधष कतावतारः ॥

तव पािस नि भवन च यथाधनश । भार भवो हर यद म वनदन त ॥४०॥

िद यामब त ककिषगतः परः पमान । अशन साकषा गवानभवाय नः ॥

माभ य भोजपतमरमष र । गो ा यदना भिवता तवातमजः ॥४१॥


www.swargarohan.org


इतयिभ य परष यिपमिनद यथा । शानौ परोधाय दवाः ितययिदरवम ॥४२॥

* * * ०३. ौीशक उवाच

अथ सवरगणोपतः कालः परमशोभनः । य वाजनजनम शानत रमहतारकम ॥०१॥

िदशः सदगरगन िनमरलोडगणोदयम । मही म गलभिय परमामोजाकरा ॥०२॥

न ः सननसिलला दा जलरहिौयः । ि जािलकलसननाद ःतवका वनराजयः ॥०३॥

ववौ वायः सखःपशरः पणयगनधवहः शिचः । अ नय ि जातीना शानताःतऽ सिमनधत ॥०४॥

मनाःयासनसननािन साधनामसरिहाम । जायमानऽजन तिःमननददरनदभयः समम ॥०५॥

जगः िकननरगनधवारःत वः िस चारणाः । िव ाधयर ननतरपसरोिभः सम मदा ॥०६॥

ममचमरनयो दवाः समनािस मदािनवताः । मनद मनद जलधरा जगजररनसागरम ॥०७॥

िनशीथ तमौ त जायमान जनादरन । दवकया दवरिपणया िवणः सवरगहाशयः । आिवरासी था ा या िदशीनद रव प कलः ॥०८॥

तम त बालकममबज ण चतभरज श खगदा दायधम । ौीवतसलआम गलशोिभकौःतभ पीतामबर सानिपयोदसौभगम ॥०९॥

महाहरवदयरिकरीटकणडल ितवषा प रव सहॐकनतलम । उ ामका य गदक कणािदिभिवररोचमान वसदव ऐ त ॥१०॥

स िवःमयोतफ लिवलोचनो ह र सत िवलोकयानकदनदिभःतदा । कणावतारोतसवसममोऽःपशनमदा ि ज योऽयतमापलतो गवाम ॥११॥

अथनमःतौदवधायर परष पर नता गः कतधीः कता जिलः । ःवरोिचषा भारत सितकागह िवरोचयनत गतभीः भाविवत ॥१२॥


िविदतोऽिस भवानसाकषातपरषः कतः परः ।


www.swargarohan.org

कवलानभवाननद ःवरपः सवरबि क ॥१३॥

स एव ःवकतयद स वाम िऽगणातमकम । तदन तव िव ः िव इव भावयस ॥१४॥

यथमऽिवकता भावाःतथा त िवकतः सह । नानावीयारः पथ भता िवराज जनयिनत िह ॥१५॥

सिननपतय समतपा यनतऽनगता इव । ागव िव मानतवानन तषािमह समभवः ॥१६॥

एव भवानब धयनमयल णमार गरणः सननिप त णामहः । अनावततवा िहरनतर न त सवरःय सवारतमन आतमवःतनः ॥१७॥

य आतमनो यगणष सिननित वयवःयत ःववयितरकतोऽबधः । िवनानवाद न च तनमनीिषत समय यतःतय मपाददतपमान ॥१८॥

तव ोऽःय जनमिःथितसयमािनवभो । वदनतयनीहादगणादिविबयात ॥

तवयी र िण नो िवरधयत । तवदाौयतवादपचयरत गणः ॥१९॥

स तव िऽलोकिःथतय ःवमायया । िबभिषर शकल खल वणरमातमनः ॥

सगारय र रजसोपबिहत । कण च वण तमसा जनातयय ॥२०॥

तवमःय लोकःय िवभो ररकिषषगरहऽवतीण ऽिस ममािखल र । राजनयसजञासरकोिटयथपिनरवयर माना िनहिनयस चमः ॥२१॥

अय तवस यःतव जनम नौ गह । ौतवामजाःत नयवधीतसर र ॥

स तऽवतार परषः समिपरत । ौतवाधनवािभसरतयदायधः ॥२२॥


अथनमातमज वीआय महापरल णम । दवक तमपाधावतकसा ीता सिविःमता ॥२३॥

ौीदवकयवाच

रप य ताहरवय मा । जयोितिनरगरण िनिवरकारम ॥


www.swargarohan.org

स ामाऽ िनिवरशष िनरीह । स तव साकषाि णरधयातमदीपः ॥२४॥

न लोक ि पराधारवसान महाभतवािदभत गतष । वय ऽवय कालवगन यात भवानकः िशयतऽशस ः ॥२५॥

योऽय कालःतःय तऽवय बनधो । च ामाह त यन िव म ॥

िनमषािदवरतसरानतो महीयास । त तवशान कषमधाम प ॥२६॥

मतय मतयवयालभीतः पलायनलोकानसवारिननभरय नाधयग छत । तवतपादा ज ापय य छया सःथः शत मतयरःमादपित ॥२७॥

स तव घोरादमसनातमजानन ािह ऽःतानभतयिवऽासहािस । रप चद पौरष धयानिधणय मा तय मास शा कषी ाः ॥२८॥

जनम त म यसौ पापो मा िव ानमधसदन । समि ज भव तोः कसादहमधीरधीः ॥२९॥

उपसहर िव ातमननदो रपमलौिककम । श खचबगदाप िौया ज चतभरजम ॥३०॥

िव यदततःवतनौ िनशानत यथावकाश परषः परो भवान । िबभितर सोऽय मम गभरगोऽभदहो नलोकःय िवडमबन िह तत ॥३१॥

ौीभगवानवाच

तवमव पवरसगऽभः पि ः ःवायमभव सित । तदाय सतपा नाम जापितरक मषः ॥३२॥

यवा व णािद ौ जासग यदा ततः । सिननयमयिनियमाम तपाथ परम तपः ॥३३॥

ववारतातपिहम घमरकालगणानन । सहमानौ ासरोध िविनधरतमनोमलौ ॥३४॥

शीणरपणारिनलाहारावपशानतन चतसा । म ः कामानभीपसनतौ मदाराधनमीहतः ॥३५॥

एव वा तपयतोःतीो तपः परमदकरम । िदवयवसरहॐािण ादशयमरदातमनोः ॥३६॥

तदा वा प रत ोऽहममना वपषानघ । तपसा ौ या िनतय भकतया च िद भािवतः ॥३७॥

ादरास वरदरा यवयोः कामिदतसया ।


www.swargarohan.org

िोयता वर इतय मा शो वा वतः सतः ॥३८॥

अज मामयिवयावनपतयौ च दमपती । न वोाथऽपवग म मोिहतौ दवमायया ॥३९॥

गत मिय यवा ल धवा वर मतस श सतम । मामयानभोगानभ जाथा यवा ा मनोरथौ ॥४०॥

अ वानयतम लोक शीलौदायरगणः समम । अह सतो वामभव पि गभर इित ौतः ॥४१॥

तयोवा पनरवाहमिदतयामास कयपात । उपनि इित िव यातो वामनतवा च वामनः ॥४२॥

ततीयऽिःमनभवऽह व तनव वपषाथ वाम । जातो भयःतयोरव सतय म वया त सित ॥४३॥

एत ा दिशरत रप ा जनमःमरणाय म । नानयथा म व जञान मतयरिल गन जायत ॥४४॥

यवा मा पऽभावन भावन चासकत । िचनतयनतौ कतःनहौ याःयथ म ित पराम ॥४५॥


इतयकतवासी रःत णी भगवानातममायया । िपऽोः समपयतोः स ो बभव ाकतः िशशः ॥४६॥

तत शौ रभरगवतचोिदतः । सत समादाय स सितकागहात ॥

यदा बिहगरनतिमयष त रजा । या योगमायाजिन ननदजायया ॥४७॥

तया ततययसवरवि ष ाःःथष पौरविप शाियतवथ । ार सवारः िपिहता दरतयया बहतकपाटायसक लशऋ खलः ॥४८॥

ताः कणवाह वसदव आगत ःवय वयवयरनत यथा तमो रवः । ववषर पजरनय उपाशगिजरतः शषोऽनवगा ा र िनवारयनफणः ॥४९॥

मघोिन वतयरसक मानजा गमभीरतोयौघजवोिमरफिनला । भयानकावतरशताकला नदी माग ददौ िसनध रव िौयः पतः ॥५०॥

ननदोज शौ ररपतय तऽ तान । गोपानस ानपल य िनिया ॥

सत यशोदाशयन िनधाय तत । सतामपादाय पनगरहानगात ॥५१॥


www.swargarohan.org

दवकयाः शयन नयःय वसदवोऽथ दा रकाम । ितम य पदोल हमाःत पवरवदावतः ॥५२॥

यशोदा ननदप ी च जात परमबधयत । न ति ल ग प रौानता िनियापगतःमितः ॥५३॥

* * * ०४. ौीशक उवाच

बिहरनतःपर ारः सवारः पवरवदावताः । ततो बालधविन ौतवा गहपालाः समितथताः ॥०१॥

त त तणरमपोजय दवकया गभरजनम तत । आच यभ जराजाय यदि नः ती त ॥०२॥

स त पा णरमतथाय कालोऽयिमित िव लः । सतीगहमगा ण ःखलनम मधरजः ॥०३॥

तमाह ातर दवी कपणा करण सती । ःनषय तव क याण ि य मा हनतमहरिस ॥०४॥

बहवो िहिसता ातः िशशवः पावकोपमाः । तवया दविनस न पिऽकका दीयताम ॥०५॥

ननवह त वरजा दीना हतसता भो । दातमहरिस मनदाया अ गमा चरमा जाम ॥०६॥


उपग ातमजामव रदतया दीनदीनवत । यािचतःता िविनभरतःयर हःतादािचि छद खलः ॥०७॥

ता गहीतवा चरणयोजारतमाऽा ःवसः सताम । अपोथयि छलाप ःवाथ नमिलतसौ दः ॥०८॥

सा त ःतातसमतपतय स ो दवयमबर गता । अ यतानजा िवणोः सायधा महाभजा ॥०९॥

िदवयॐगमबरालप र ाभरणभिषता । धनःशलषचमारिस श खचबगदाधरा ॥१०॥

िस चारणगनधवरपसरःिकननरोरगः । उपा तोरबिलिभः ःतयमानदमवीत ॥११॥

िक मया हतया मनद जातः खल तवानतकत । यऽ कव वा पवरशऽमार िहसीः कपणानवथा ॥१२॥

इित भाय त दवी माया भगवती भिव ।


www.swargarohan.org

बहनामिनकतष बहनामा बभव ह ॥१३॥

तयािभिहतमाकणयर कसः परमिविःमतः । दवक वसदव च िवम य िौतोऽवीत ॥१४॥

अहो भिगनयहो भाम मया वा बत पापमना । परषाद इवापतय बहवो िहिसताः सताः ॥१५॥

स तवह तय कारणयःतय जञाितस तखलः । कानलोकानव गिमयािम हव मतः सन ॥१६॥

दवमपयनत वि न मतयार एव कवलम । यि ौमभादह पापः ःवसिनरहतवाि छशन ॥१७॥

मा शोचत महाभागावातमजानःवकत भजः । जानतवो न सदकऽ दवाधीनाःतदासत ॥१८॥

भिव भौमािन भतािन यथा यानतयपयािनत च । नायमातमा तथतष िवपयित यथव भः ॥१९॥

यथानविवदो भदो यत आतमिवपयरयः । दहयोगिवयोगौ च ससितनर िनवतरत ॥२०॥

तःमा ि ःवतनयानमया वयापािदतानिप । मानशोच यतः सवरः ःवकत िवनदतऽवशः ॥२१॥

याव तोऽिःम हनताःमी तयातमान मनयतऽःव क । ताव दिभमानयजञो बाधयबाधकतािमयात ॥२२॥

मधव मम दौरातमय साधवो दीनवतसलाः । इतयकतवाौमखः पादौ यालः ःवॐोरथामहीत ॥२३॥

मोचयामास िनगडाि ौ धः कनयकािगरा । दवक वसदव च दशरयननातमसौ दम ॥२४॥

ातः समनत ःय कषानतरोषा च दवक । वयसज सदव हःय तमवाच ह ॥२५॥

एवमतनमहाभाग यथा वदिस दिहनाम । अजञानभवाहधीः ःवपरित िभदा यतः ॥२६॥

शोकहभरय ष लोभमोहमदािनवताः । िमथो ननत न पयिनत भावभारव पथ शः ॥२७॥


कस एव सनना या िवश ितभािषतः । दवक वसदवा यामनजञातोऽिवश हम ॥२८॥


www.swargarohan.org

तःया रा या वयतीताया कस आहय मिनऽणः । त य आच ततसव यद योगिनिया ॥२९॥

आकणयर भतरगरिदत तमचदवशऽवः । दवानित कतामषार दतया नाितकोिवदाः ॥३०॥

एव च िहर भोजनि परमामोजािदष । अिनदरशािननदरशा हिनयामोऽ व िशशन ॥३१॥

िकम मः क रयिनत दवाः समरभीरवः । िनतयमि नमनसो जयाघोषधरनःतव ॥३२॥

अःयतःत शरोातहरनयमानाः समनततः । िजजीिवव उतसजय पलायनपरा ययः ॥३३॥

किचता जलयो दीना नयःतश ा िदवौकसः । म क छिशखाः किच ीताः ःम इित वािदनः ॥३४॥

न तव िवःमतश ा ािनवरथानभयसवतान । हःयनयास िवमखानभ नचापानयधयतः ॥३५॥

िक कषमशरिवरबधरसयगिवकतथनः । रहोजषा िक ह रणा शमभना वा वनौकसा । िकिमनिणा पवीयण णा वा तपःयता ॥३६॥

तथािप दवाः साप याननोपआया इित मनमह । ततःतनमलखनन िनय आवाःमाननोतान ॥३७॥

यथामयोऽ ग समपकिषतो निभनर शकयत र पदि िकितसतम । यथिनियमाम उपकिषतःतथा रपमरहानब बलो न चा यत ॥३८॥

मल िह िवणदवाना यऽ धमरः सनातनः । तःय च गोिवाःतपो यजञाः सदकिषणाः ॥३९॥

तःमातसवारतमना राजना णान वािदनः । तपिःवनो य शीलानगा हनमो हिवदरघाः ॥४०॥

िवा गाव वदा तपः सतय दमः शमः । ौ ा दया ितितकषा च बतव हरःतनः ॥४१॥

स िह सवरसराधयकषो सरि गहाशयः । तनमला दवताः सवारः स राः सचतमरखाः । अय व त धोपायो य षीणा िविहसनम ॥४२॥


एव दमरिनऽिभः कसः सह सममन य दमरितः ।


www.swargarohan.org

िहसा िहत मन कालपाशावतोऽसरः ॥४३॥

सिनदय साधलोकःय कदन कदनियान । कामरपधरािनदकष दानवानगहमािवशत ॥४४॥

त व रजःकतयःतमसा म चतसः । सता िव माचररारादागतमतयवः ॥४५॥

आयः िौय यशो धम लोकानािशष एव च । हिनत ौयािस सवारिण पसो महदितबमः ॥४६॥

* * * ०५. ौीशक उवाच

ननदःतवातमज उतपनन जाता ादो महामनाः । आहय िवानवदजञानःनातः शिचरल कतः ॥०१॥

वाचियतवा ःवःतययन जातकमारतमजःय व । कारयामास िविधवितपतदवाचरन तथा ॥०२॥

धनना िनयत ादाि यः समल कत । ितलािीनस र ौघ शातकौमभामबरावतान ॥०३॥

कालन ःनानशौचा या सःकारःतपसजयया । शधयिनत दानः सनत या िवयाणयातमातमिव या ॥०४॥

सौम ग यिगरो िवाः सतमागधविनदनः । गायका जगनदभय दनदभयो महः ॥०५॥

ोजः समम सिस ारािजरगहानतरः । िचऽधवजपताकाॐक चलप लवतोरणः ॥०६॥

गावो वषा वतसतरा ह रिातलरिषताः । िविचऽधातबहरॐग व का चनमािलनः ॥०७॥

महाहरव ाभरण क चकोणीभिषताः । गोपाः समायय राजननानोपायनपाणयः ॥०८॥

गोपय ाकणयर मिदता यशोदायाः सतो वम । आतमान भ या चबवर ाक पा जनािदिभः ॥०९॥

नवक कमिक ज क मखप कजभतयः । बिलिभःतव रत ज मः पथौोणय लतकचाः ॥१०॥

गोपयः सम मिणकणडलिनककण यश । िचऽामबराः पिथ िशखा यतमा यवषारः ॥

ननदालय सवलया ोजतीिवररजर ।


www.swargarohan.org

वयालोलकणडलपयोधरहारशोभाः ॥११॥

ता आिशषः य जानाि र पाहीित बालक । ह रिाचणरतलाि ः िस चनतयोऽजनमजजगः ॥१२॥

अवा नत िविचऽािण वािदऽािण महोतसव । कण िव रऽननत ननदःय ोजमागत ॥१३॥

गोपाः परःपर ा दिधकषीरघतामबिभः । आिस चनतो िविलमपनतो नवनीत िचकिषपः ॥१४॥

ननदो महामनाःत यो वासोऽल कारगोधनम । सतमागधविनद यो यऽनय िव ोपजीिवनः ॥१५॥

तःतः कामरदीनातमा यथोिचतमपजयत । िवणोराराधनाथारय ःवपऽःयोदयाय च ॥१६॥

रोिहणी च महाभागा ननदगोपािभनिनदता । वयचरि वयवासॐक कणठाभरणभिषता ॥१७॥

तत आर य ननदःय ोजः सवरसमि मान । हरिनरवासातमगण रमाब डमभननप ॥१८॥

गोपानगोकलरकषाया िनरपय मथरा गतः । ननदः कसःय वािषरकय कर दात कर ह ॥१९॥

वसदव उपौतय ातर ननदमागतम । जञातवा द कर राजञ ययौ तदवमोचनम ॥२०॥

त वा सहसोतथाय दहः ाणिमवागतम । ीतः ियतम दो या सःवज मिव लः ॥२१॥

पिजतः सखमासीनः प वानामयमा तः । स धीः ःवातमजयो रदमाह िवशामपत ॥२२॥

िद या ातः वयस इदानीमजःय त । जाशाया िनव ःय जा यतसमप त ॥२३॥

िद या ससारचबऽिःमनवतरमानः पनभरवः । उपल धो भवान दलरभ ियदशरनम ॥२४॥

नकऽ ियसवासः स दा िचऽकमरणाम । ओघन वय मानाना पलवाना ॐोतसो यथा ॥२५॥

कि चतपशवय िनरज भयरमबतणवीरधम । बह न तदधना यऽाःस तव स तः ॥२६॥

ातमरम सतः कि चनमाऽा सह भव ोज ।


www.swargarohan.org

तात भवनत मनवानो भव यामपलािलतः ॥२७॥

पसि वग िविहतः स दो नभािवतः । न तष िकलयमानष िऽवग ऽथारय क पत ॥२८॥

ौीननद उवाच

अहो त दवक पऽाः कसन बहवो हताः । एकाविश ावरजा कनया सािप िदव गता ॥२९॥

नन िन ोऽयम परमो जनः । अ मातमनःत व यो वद न स म ित ॥३०॥


करो व वािषरको द ो राजञ ा वय च वः । नह ःथय बहितथ सनतयतपाता गोकल ॥३१॥


इित ननदादयो गोपाः ो ाःत शौ रणा ययः । अनोिभरनड ःतमनजञापय गोकलम ॥३२॥

* * * ०६. ौीशक उवाच

ननदः पिथ वचः शौरनर मषित िविचनतयन । ह र जगाम शरणमतपातागमशि कतः ॥०१॥

कसन िहता घोरा पतना बालघाितनी । िशश चार िन ननती परमामोजािदष ॥०२॥

न यऽ ौवणादीिन रकषो नािन ःवकमरस । कवरिनत सातवता भतरयारतधानय तऽ िह ॥०३॥

सा खचयकदोतपतय पतना ननदगोकलम । योिषतवा माययातमान ािवशतकामचा रणी ॥०४॥

ता कशबनधवयित मि लका । बहिननतमबःतनक लमधयमाम ॥

सवासस कि पतकणरभ ण । ितवषो लसतकनतलमिणडताननाम ॥०५॥

व गिःमतापा गिवसगरवीकिषतर । मनो हरनती विनता ोजौकसाम ॥

अमसतामभोजकरण रिपणी । गोपयः िौय ि िमवागता पितम ॥०६॥


www.swargarohan.org

बालमहःतऽ िविचनवती िशशनय छया ननदगहऽसदनतकम । बाल ित छननिनजोरतजस ददशर त पऽि निमवािहत भिस ॥०७॥

िवबधय ता बालकमा रकामह चराचरातमा स िनमीिलत णः । अननतमारोपयद कमनतक यथोरग स मबि रजजधीः ॥०८॥

ता तीआणिच ामितवामचि ता वीआयानतरा कोप र छदािसवत । वरि य ततभया च धिषरत िनरीआयमाण जननी ित ताम ॥०९॥

तिःमनःतन दजररवीयरम बण । घोरा कमादाय िशशोदरदावथ ॥

गाढ करा या भगवानपी य तत । ाणः सम रोसमिनवतोऽिपबत ॥१०॥

सा म च म चालिमित भािषणी िनपी यमानािखलजीवममरिण । िववतय नऽ चरणौ भजौ महः िःवननगाऽा किषपती ररोद ह ॥११॥

तःयाः ःवननाितगभीररहसा साििमरही ौ चचाल समहा । रसा िदश ितनिदर जनाः पतः किषतौ वळिनपातश कया ॥१२॥

िनशाचरीतथ वयिथतःतना वयसर । वयादाय कशा रणौ भजाविप ॥

सायर गो िनजरपमािःथता । वळाहतो वऽ इवापतननप ॥१३॥

पतमानोऽिप त हि गवयतयनतरिमान । चणरयामास राजनि महदासी द तम ॥१४॥

ईषामाऽोमद ाःय िग रकनदरनािसकम । गणडशलःतन रौि क णाररणमधरजम ॥१५॥

अनधकपगभीरा पिलनारोहभीणम । ब सतभजोवरि य शनयतोयदोदरम ॥१६॥

सनतऽसः ःम त ीआय गोपा गोपयः कलवरम । पव त तिननःःविनत िभनन तकणरमःतकाः ॥१७॥

बाल च तःया उरिस ब डनतमकतोभयम । गोपयःतण सम यतय जगहजार तसममाः ॥१८॥

यशोदारोिहणी या ताः सम बालःय सवरतः । रकषा िवदिधर समय गोप छमणािदिभः ॥१९॥

गोमऽण ःनापियतवा पनग रजसाभरकम । रकषा चब शकता ादशा गष नामिभः ॥२०॥


www.swargarohan.org

गोपयः सःप सिलला अ गष करयोः पथक । नयःयातमनयथ बालःय बीजनयासमकवरत ॥२१॥

अवयादजोऽि य मिणमाःतव जानवथोर । यजञोऽ यतः किटतट जठर हयाःयः ॥

तकशवःतवदर ईश इनःत कणठ । िवणभरज मखमरबम ई रः कम ॥२२॥

च यमतः सहगदो ह ररःत प ात । तवतपा रयोधरनरसी मधहाजन ॥

कोणष श ख उरगाय उपयरपनिस । ताआयरः किषतौ हलधरः परषः समनतात ॥२३॥

इिनियािण षीकशः ाणाननारायणोऽवत । त ीपपिति मनो योग रोऽवत ॥२४॥

पि गभरःत त बि मातमान भगवानपरः । ब डनत पात गोिवनदः शयान पात माधवः ॥२५॥

ोजनतमवया कणठ आसीन तवा िौयः पितः । भ जान य भकपात सवरमहभय करः ॥२६॥

डािकनयो यातधानय कमाणडा यऽभरकमहाः । भततिपशाचा य रकषोिवनायकाः ॥२७॥

कोटरा रवती जय ा पतना मातकादयः । उनमादा य पःमारा दहाणिनियिहः ॥२८॥

ःवपन ा महोतपाता व ा बालमहा य । सव नयनत त िवणोनारममहणभीरवः ॥२९॥


इित णयब ािभग पीिभः कतर णम । पायियतवा ःतन माता सननयवशयदातमजम ॥३०॥

तावनननदादयो गोपा मथराया ोज गताः । िवलोकय पतनादह बभवरितिविःमताः ॥३१॥

नन बतिषरः स जातो योगशो वा समास सः । स एव ो तपातो यदाहानकदनदिभः ॥३२॥

कलवर परशिभिछ वा त ोजौकसः । दर किष वावयवशो नयदहनका वि तम ॥३३॥

द मानःय दहःय धम ागरसौरभः ।


www.swargarohan.org

उितथतः कणिनभर सप ाहतपापमनः ॥३४॥

पतना लोकबाल नी रा सी रिधराशना । िजघासयािप हरय ःतन द वाप स ितम ॥३५॥

िक पनः ौ या भकतया कणाय परमातमन । य छिनयतम िक न र ाःतनमातरो यथा ॥३६॥

प या भ िदःथा या वन ा या लोकविनदतः । अ ग यःयाः समाबमय भगवानिप ततःतनम ॥३७॥

यातधानयिप सा ःवगरमवाप जननीगितम । कणभ ःतनकषीराः िकम गावोऽनमातरः ॥३८॥

पयािस यासामिपबतपऽःनहःनतानयलम । भगवानदवक पऽः कव या िखलदः ॥३९॥

तासामिवरत कण कवरतीना सत णम । न पनः क पत राजनससारोऽजञानसमभवः ॥४०॥

कटधमःय सौर यमवयाय ोजौकसः । िकिमद कत एवित वदनतो ोजमाययः ॥४१॥

त तऽ विणरत गोपः पतनागमनािदकम । ौतवा तिननधन ःविःत िशशो ासनसिविःमताः ॥४२॥

ननदः ःवपऽमादाय तयागतमदारधीः । मधनयरपायाय परमा मद लभ कर ह ॥४३॥

य एततपतनामो कणःयाभरकम तम । शऋणया ल या मतय गोिवनद लभत रितम ॥४४॥

* * * ०७. ौीराजोवाच

यन यनावतारण भगवानह ररी रः । करोित कणररमयािण मनोजञािन च नः भो ॥०१॥

य छणवतोऽपतयरितिवरत णा स व च श धयतयिचरण पसः । भि हररौ ततपरष च स य तदव हार वद मनयस चत ॥०२॥

अथानयदिप कणःय तोकाच रतम तम । मानष लोकमासा तजजाितमनरनधतः ॥०३॥


कदािचदौतथािनककौतकापलव जनम रयोग समवतयोिषताम । वािदऽगीति जमनऽवाचक कार सनोरिभषचन सती ॥०४॥


www.swargarohan.org

ननदःय प ी कतमजजनािदक िवः कतःवःतययन सपिजतः । अनना वासःॐगभी धनिभः स जातिनिा मशीशय छनः ॥०५॥

औतथािनकौतसकयमना मनिःवनी समागतानपजयती ोजौकसः । नवाशऋणो रिदत सतःय सा रदनःतनाथ चरणावदकिषपत ॥०६॥

अधःशयानःय िशशोरनोऽ पक वालम ि यहत वयवतरत । िवधवःतनानारसकपयभाजन वयतयःतचबा िविभननकबरम ॥०७॥

वा यशोदामखा ोजि य । औतथािनक कमरिण याः समागताः ॥

ननदादय ा तदशरनाकलाः । कथ ःवय व शकट िवपयरगात ॥०८॥

ऊचरवयविसतमतीनगोपानगोपी बालकाः । रदतानन पादन किष मतनन सशयः ॥०९॥

न त ौ िधर गोपा बालभािषतिमतयत । अमय बल तःय बालकःय न त िवदः ॥१०॥

रदनत सतमादाय यशोदा महशि कता । कतःवःतययन िवः स ः ःतनमपाययत ॥११॥

पवरवतःथािपत गोपबरिलिभः सप र छदम । िवा हतवाचरया चबदरधय तकशामबिभः ॥१२॥

यऽसयानतदमभषार िहसामानिवविजरताः । न तषा सतयशीलानामािशषो िवफलाः कताः ॥१३॥

इित बालकमादाय साम यरजरपाकतः । जलः पिवऽौिधिभरिभिष य ि जो मः ॥१४॥

वाचियतवा ःवःतययन ननदगोपः समािहतः । हतवा चाि न ि जाित यः ादादनन महागणम ॥१५॥

गावः सवरगणोपता वासःॐमकममािलनीः । आतमजा यदयाथारय ादा चानवय जत ॥१६॥

िवा मनऽिवदो य ाःतयारः ो ाःतथािशषः । ता िनफला भिवयिनत न कदािचदिप ःफटम ॥१७॥

एकदारोहमारढ लालयनती सत सती । ग रमाण िशशोव ढ न सह िग रकटवत ॥१८॥

भमौ िनधाय त गोपी िविःमता भारपीिडता । महापरमादधयौ जगतामास कमरस ॥१९॥


www.swargarohan.org

दतयो नामना तणावतरः कसभतयः णोिदतः । चबवातःवरपण जहारासीनमभरकम ॥२०॥

गोकल सवरमावणवनम ण कषिष रणिभः । ईरयनसमहाघोर श दन िदशो िदशः ॥२१॥

महतरमभव ो रजसा तमसावतम । सत यशोदा नापय िःमननयःतवती यतः ॥२२॥

नापयतक नातमान पर चािप िवमोिहतः । तणावतरिनस ािभः शकर रािभरपितः ॥२३॥

इित खरपवनचबपाशवष सतपदवीमबलािवलआय माता । अितकरणमनःमरनतयशोच िव पितता मतवतसका यथा गौः ॥२४॥

रिदतमनिनशमय तऽ गोपयो भशमनत िधयोऽौपणरम यः । ररदरनपल य ननदसन पवन उपारतपाशववग ॥२५॥

तणावतरः शानतरयो वातयारपधरो हरन । कण नभोगतो गनत नाशकनो रभारभत ॥२६॥

तममान मनयमान आतमनो गरम या । गल गहीत उतॐ नाशकनोद ताभरकम ॥२७॥

गलमहणिन ो दतयो िनगरतलोचनः । अवय रावो नयपततसहबालो वयसोरज ॥२८॥

तमनत रकषातपितत िशलाया िवशीणरसवारवयव करालम । पर यथा रिशरण िव ि यो रदतयो द शः समताः ॥२९॥

ादाय माऽ ित तय िविःमताः कण च तःयोरिस लमबमानम । त ःविःतमनत परषादनीत िवहायसा मतयमखातम म । गोपय गोपाः िकल ननदम या ल धवा पनः ापरतीव मोदम ॥३०॥

अहो बतातय तमष र सा बालो िनवि गिमतोऽ यगातपनः । िहॐः ःवपापन िविहिसतः खलः साधः समतवन भयाि म यत ॥३१॥

िक नःतप ीणरमधो जाचरन । पत द मत भतसौ दम ॥

यतसमपरतः पनरव बालको । िद या ःवबनधनणयननपिःथतः ॥३२॥

वा तािन बहशो ननदगोपो बह न । वसदववचो भयो मानयामास िविःमतः ॥३३॥

एकदाभरकमादाय ःवा कमारोपय भािमनी ।


www.swargarohan.org

ःनत पाययामास ःतन ःनहप रपलता ॥३४॥

पीतायःय जननी सतःय रिचरिःमतम । मख लालयती राज जमभतो द श इदम ॥३५॥

ख रोदसी जयोितरनीकमाशाः सयनदवि सनामबधी । ीपाननगाःत िहतवरनािन भतािन यािन िःथरज गमािन ॥३६॥

सा वीआय िव सहसा राजनस जातवपथः । सममी य मगशावाकषी नऽ आसीतसिविःमता ॥३७॥

* * * ०८. ौीशक उवाच

गगरः परोिहतो राजनयदना समहातपाः । ोज जगाम ननदःय वसदवचोिदतः ॥०१॥

त वा परमीतः तयतथाय कता जिलः । आनचारधो जिधया िणपातपरःसरम ॥०२॥

सपिव कताित य िगरा सनतया मिनम । ननदियतवावी नपणरःय करवाम िकम ॥०३॥

महि चलन नणा गिहणा दीनचतसाम । िनःौयसाय भगवनक पत नानयथा कविचत ॥०४॥

जयोितषामयन साकषा जजञानमतीिनियम । णीत भवता यन पमानवद परावरम ॥०५॥

तव िह िवदा ौ ः सःकारानकतरमहरिस । बालयोरनयोनरणा जनमना ा णो गरः ॥०६॥

ौीगगर उवाच

यदनामहमाचायरः यात भिव सवरदा । सत मया सःकत त मनयत दवक सतम ॥०७॥

कसः पापमितः स य तव चानकदनदभः । दवकया अ मो गभ न ी भिवतमहरित ॥०८॥

इित सि चनतय तवा दवकया दा रकावचः । अिप हनता गताश कःतिहर तननोऽनयो भवत ॥०९॥


अलकिषतोऽिःमहिस मामकरिप गोोज । कर ि जाितसःकार ःविःतवाचनपवरकम ॥१०॥



www.swargarohan.org

एव समािथरतो िवः ःविचक िषरतमव तत । चकार नामकरण गढो रहिस बालयोः ॥११॥

ौीगगर उवाच

अय िह रोिहणीपऽो रमयनस दो गणः । आ याःयत राम इित बलािधकया ल िवदः । यदनामपथ भावातस कणरमशनतयिप ॥१२॥

आसनवणार यो ःय ग तोऽनयग तनः । शकलो र ःतथा पीत इदानी कणता गतः ॥१३॥

ागय वसदवःय कविचजजातःतवातमजः । वासदव इित ौीमानिभजञाः समच त ॥१४॥

बहिन सिनत नामािन रपािण च सतःय त । गणकमारनरपािण तानयह वद नो जनाः ॥१५॥

एष वः ौय आधाःय ोपगोकलननदनः । अनन सवरदगारिण ययम जःत रयथ ॥१६॥

परानन ोजपत साधवो दःयपीिडताः । अराजक रआयमाणा िज यदरःयनसमिधताः ॥१७॥

य एतिःमनमहाभागाः ीित कवरिनत मानवाः । नारयोऽिभभवनतयतािनवणपकषािनवासराः ॥१८॥

तःमानननदातमजोऽय त नारायणसमो गणः । िौया क तयारनभावन गोपायःव समािहतः ॥१९॥


इतयातमान समािदय गग च ःवगह गत । ननदः मिदतो मन आतमान पणरमािशषाम ॥२०॥

कालन ोजता पन गोकल रामकशवौ । जान या सह पािण या र गमाणौ िवजतः ॥२१॥

तावि यय ममनकय सरीसपनतौ । घोघोिचर ोजकदरमष ॥

तननाद मनसावनसतय लोक । म धभीतवदपयत रिनत माऽोः ॥२२॥

तनमातरौ िनजसतौ घणया ःनवनतयौ । प का गरागरिचरावपग दो यारम ॥

द वा ःतन िपबतोः ःम मख िनरीआय ।


www.swargarohan.org

म धिःमता पदशन ययतः मोदम ॥२३॥

य र गनादशरनीयकमारलीलाव । अनतोरज तदबलाः गहीतप छः ॥

वतस रतःतत उभावनकयमाणौ । नतय उिजझतगहा ज षहरसनतयः ॥२४॥

शऋ यि नद यिसजलि जकणटक यः । ब डापरावितचलौ ःवसतौ िनष म ॥

ग ािण कतरमिप यऽ न तजजननयौ । शकात आपतरल मनसोऽनवःथाम ॥२५॥

कालना पन राजष रामः कण गोकल । अघ जानिभः पि िवरचबमतर जसा ॥२६॥

ततःत भगवानकणो वयःयोरजबालकः । सहरामो ोज ीणा िचब ड जनयनमदम ॥२७॥

कणःय गोपयो रिचर वीआय कौमारचापलम । शऋणवनतयाः िकल तनमात रित होचः समागताः ॥२८॥

वतसानम चनकविचदसमय बोशस जातहासः । ःतय ःवा यथ दिधपयः कि पतः ःतययोगः ॥

मकारनभोआयिनवभजित स चननाि भाणड िभननि । िवयालाभ सगहकिपतो यातयपबोय तोकान ॥२९॥

हःतामा रचयित िविध पीठकोलखला श । िछि नतिनरिहतवयनः िशकयभाणडष ति त ॥

धवानतागार धतमिणगण ःवा गमथर दीप । काल गोपयो यिहर गहकतयष सवयमिच ाः ॥३०॥

एव धा यारनयशित करत महनादीिन वाःतौ । ःतयोपायिवररिचतकितः स तीको यथाःत ॥

इतथ ीिभः सभयनयनौीमखालोिकनीिभर । वया याताथार हिसतमखी न पाल धम छत ॥३१॥

एकदा ब डमानाःत रामा ा गोपदारकाः । कणो मद भकिषतवािनित माऽ नयवदयन ॥३२॥

सा गहीतवा कर कणमपाल य िहतिषणी । यशोदा भयसमानत णा मभात ॥३३॥

कःमानमदमदानतातमनभवानभकिषतवाहः ।


www.swargarohan.org

वदिनत तावका त कमाराःतऽमजोऽपययम ॥३४॥

नाह भकिषतवानमब सव िम यािभशिसनः । यिद सतयिगरःतिहर सम पय म मखम ॥३५॥

य व तिहर वयादही तय ः स भगवानह रः । वयाद ावयाहत यरः ब डामनजबालकः ॥३६॥

सा तऽ द श िव जगतःथाःन च ख िदशः । सािि ीपाि धभगोल सवा व नीनदतारकम ॥३७॥

जयोित ब जल तजो नभःवािनवयदव च । वका रकाणीिनियािण मनो माऽा गणा यः ॥३८॥

एति िचऽ सहजीवकाल ःवभावकमारशयिल गभदम । सनोःतनौ वीआय िवदा रताःय ोज सहातमानमवाप श काम ॥३९॥

िक ःवपन एतदत दवमाया िक वा मदीयो बत बि मोहः । अथो अमयव ममाभरकःय यः क नौतपि क आतमयोगः ॥४०॥

अथो यथावनन िवतकर गोचर चतोमनःकमरवचोिभर जसा । यदाौय यन यतः तीयत सदिवरभावय णतािःम ततपदम ॥४१॥

अह ममासौ पितरष म सतो ोज रःयािखलिव पा सती । गोपय गोपाः सहगोधना म यनमाययतथ कमितः स म गितः ॥४२॥

इतथ िविदतत वाया गोिपकाया स ई रः । वणवी वयतनोनमाया पऽःनहमयी िवभः ॥४३॥

स ो न ःमितग पी सारोपयारोहमातमजम । व ःनहकिलल दयासी था परा ॥४४॥

ऽ या चोपिनि सा ययोग सातवतः । उपगीयमानमाहातमय ह र सामनयतातमजम ॥४५॥

ौीराजोवाच

ननदः िकमकरो नौय एव महोदयम । यशोदा च महाभागा पपौ यःयाः ःतन ह रः ॥४६॥

िपतरौ नानविवनदता कणोदाराभरकिहतम । गायनतय ािप कवयो य लोकशमलापहम ॥४७॥


िोणो वसना वरो धरया भायरया सह । क रयमाण आदशान णःतमवाच ह ॥४८॥

जातयोन महादव भिव िव र हरौ ।


www.swargarohan.org

भि ः ःयातपरमा लोक यया जो दगरित तरत ॥४९॥

अिःतवतय ः स भगवानोज िोणो महायशाः । जजञ ननद इित यातो यशोदा सा धराभवत ॥५०॥

ततो भि भरगवित पऽीभत जनादरन । दमपतयोिनरतरामासी ोपगोपीष भारत ॥५१॥

कणो ण आदश सतय कत ोज िवभः । सहरामो वस ब तषा ीित ःवलीलया ॥५२॥

* * * ०९. ौीशक उवाच

एकदा गहदासीष यशोदा ननदगिहनी । कमारनतरिनय ास िनमरमनथ ःवय दिध ॥०१॥

यािन यानीह गीतािन त ालच रतािन च । दिधिनमरनथन काल ःमरनती तानयगायत ॥०२॥

कषौम वासः पथकिटतट िबती सऽन । पऽःनहःनतकचयग जातकमप च स ः ॥

रजजवाकौरमभजचलतक कणौ कणडल च । िःवनन वकऽ कबरिवगलनमालती िनमरमनथ ॥०३॥

ता ःतनयकाम आसा म ननती जननी ह रः । गहीतवा दिधमनथान नयषधतीितमावहन ॥०४॥

तम कमार मपाययतःतन ःनहःनत सिःमतमी ती मखम । अत मतसजय जवन सा ययावितस यमान पयिस तविधिौत ॥०५॥

स जातकोपः ःफ रतारणाधर सनदय दि दरिधमनथभाजनम । िभ वा मषाौ रदमना रहो जघास हय गवमनतर गतः ॥०६॥

उ ायर गोपी सशऋत पयः पनः िवय स य च दधयमऽकम । भ न िवलोकय ःवसतःय कमर तजजहास त चािप न तऽ पयती ॥०७॥

उलखला यरप र वयविःथत मकारय काम ददत िशिच िःथतम । हय गव चौयरिवशि कत ण िनरीआय प ातसतमागम छनः ॥०८॥

तामा यि समीआय सतवरस । ततोऽवर ापससार भीतवत ॥

गोपयनवधावनन यमाप योिगना । म व तपस रत मनः ॥०९॥

अनव चमाना जननी बह चलच लोणीभराबानतगितः समधयमा ।


www.swargarohan.org

जवन िवॐिसतकशबनधन यतसनानगितः परामशत ॥१०॥

कतागस त रदनतमकिषणी कनतम जनमिषणी ःवपािणना । उ ी माण भयिव ल ण हःत गहीतवा िभयनतयवागरत ॥११॥

तयकतवा यि सत भीत िवजञायाभरकवतसला । इयष िकल त ब दामनात ीयरकोिवदा ॥१२॥

न चानतनर बिहयरःय न पव नािप चापरम । पवारपर बिह ानतजरगतो यो जग च यः ॥१३॥

त मतवातमजमवय मतयरिल गमधो जम । गोिपकोलखल दामना बबनध ाकत यथा ॥१४॥

त ाम बधयमानःय ःवाभरकःय कतागसः । वय गलोनमभ न सनदधऽनय च गोिपका ॥१५॥

यदासी दिप नयन तनानयदिप सनदध । तदिप वय गल नयन य दाद बनधनम ॥१६॥

एव ःवगहदामािन यशोदा सनदधतयिप । गोपीना सःमयनतीना ःमयनती िविःमताभवत ॥१७॥

ःवमातः िःवननगाऽाया िवॐःतकबरॐजः । वा प रौम कणः कपयासीतःवबनधन ॥१८॥

एव सनदिशरता ग ह रणा भतयवयता । ःववशनािप कणन यःयद स र वश ॥१९॥

नम िव र चो न भवो न ौीरपय गसौया । साद लिभर गोपी य ताप िवमि दात ॥२०॥

नाय सखापो भगवानदिहना गोिपकासतः । जञािनना चातमभताना यथा भि मतािमह ॥२१॥

कणःत गहकतयष वयमाया मात र भः । अिाकषीदजरनौ पव ग कौ धनदातमजौ ॥२२॥

परा नारदशापन व ता ािपतौ मदात । नलकवरमिणमीवािवित यातौ िौयािनवतौ ॥२३॥

* * * १०. ौीराजोवाच

क यता भगवननत योः शापःय कारणम । य ि गिहरत कमर यन वा दवषःतमः ॥०१॥



www.swargarohan.org

रिःयानचरौ भतवा स ौ धनदातमजौ । कलासोपवन रमय मनदािकनया मदोतकटौ ॥०२॥

वारणी मिदरा पीतवा मदाघिणरतलोचनौ । ीजनरनगायि रतः पिपत वन ॥०३॥

अनतः िवय ग गायाममभोजवनरािजिन । िचब डतयरवितिभगरजािवव करणिभः ॥०४॥

य छया च दविषरभरगवाःतऽ कौरव । अपयननारदो दवौ कषीबाणौ समबधयत ॥०५॥

त वा ोीिडता दवयो िवव ाः शापशि कताः । वासािस पयरधः शीय िवव ौ नव ग कौ ॥०६॥

तौ वा मिदराम ौ ौीमदानधौ सरातमजौ । तयोरनमहाथारय शाप दाःयिननद जगौ ॥०७॥

ौीनारद उवाच

न नयो ज तो जोयानबि शो रजोगणः । ौीमदादािभजातयािदयरऽ ी तमासवः ॥०८॥

हनयनत पशवो यऽ िनदरयरिजतातमिभः । मनयमान रम दहमजरामतय न रम ॥०९॥

दवसजिञतमपयनत किमिव भःमसजिञतम । भती तकत ःवाथ िक वद िनरयो यतः ॥१०॥

दहः िकमननदातः ःव िनष मारतरव च । मातः िपतवार बिलनः बतर नः शनोऽिप वा ॥११॥

एव साधारण दहमवय भवापययम । को िव ानातमसातकतवा हिनत जनतनतऽसतः ॥१२॥

असतः ौीमदानधःय दा र य परम जनम । आतमौपमयन भतािन द रिः परमी त ॥१३॥

यथा कणटकिव ा गो जनतोन छित ता वयथाम । जीवसामय गतो िल गनर तथािव कणटकः ॥१४॥

द रिो िनरहःतमभो म ः सवरमद रह । क ल य छयापनोित ति तःय पर तपः ॥१५॥

िनतय कषतकषामदहःय द रिःयाननका किषणः । इिनियाणयनशयिनत िहसािप िविनवतरत ॥१६॥

द रिःयव यजयनत साधवः समदिशरनः ।


www.swargarohan.org

सि ः किषणोित त तष तत आराि श धयित ॥१७॥

साधना समिच ाना मकनदचरणिषणाम । उपआयः िक धनःतमभरसि रसदाौयः ॥१८॥

तदह म योमारधवया वारणया ौीमदानधयोः । तमोमद ह रयािम णयोरिजतातमनोः ॥१९॥

यिदमौ लोकपालःय पऽौ भतवा तमःपलतौ । न िववाससमातमान िवजानीतः सदमरदौ ॥२०॥

अतोऽहरतः ःथावरता ःयाता नव यथा पनः । ःमितः ःयानमतसादन तऽािप मदनमहात ॥२१॥

वासदवःय सािननधय ल धवा िदवयशर छत । व ःवल कता भयो ल धभ भिवयतः ॥२२॥


एवमकतवा स दविषरगरतो नारायणाौमम । नलकवरमिणमीवावासतयरमलाजरनौ ॥२३॥

ऋषभारगवतम यःय सतय कत वचो ह रः । जगाम शनकःतऽ यऽाःता यमलाजरनौ ॥२४॥

दविषरम ियतमो यिदमौ धनदातमजौ । त था साधिययािम य ीत तनमहातमना ॥२५॥

इतयनतरणाजरनयोः कणःत यमयोयरयौ । आतमिनवशमाऽण ितयर गतमलखलम ॥२६॥

बालन िनकयरतानवगलखल तद । दामोदरण तरसोतकिलताि यबनधौ ॥

िनपततः परमिवबिमताितवप । ःकनधवालिवटपौ कतचणडश दौ ॥२७॥

तऽ िौया परमया ककभः ःफरनतौ । िस ावपतय कजयो रव जातवदाः ॥

कण णमय िशरसािखललोकनाथ । ब ा जली िवरजसािवदमचतः ःम ॥२८॥

कण कण महायोिगःतवमा ः परषः परः । वय ावय िमद िव रप त ा णा िवदः ॥२९॥

तवमकः सवरभताना दहाःवातमिनिय रः । तवमव कालो भगवािनवणरवयय ई रः ॥३०॥


www.swargarohan.org

तव महानकितः सआमा रजःस वतमोमयी । तवमव परषोऽधय ः सवरकषऽिवकारिवत ॥३१॥

ग माणःतवममा ो िवकारः ाकतगरणः । को िनवहाहरित िवजञात ािकस गणसवतः ॥३२॥

तःम त य भगवत वासदवाय वधस । आतम ोतगण छनन मिहमन ण नमः ॥३३॥

यःयावतारा जञायनत शरीरवशरी रणः । तःतरत याितशयव यदिहवस गतः ॥३४॥

स भवानसवरलोकःय भवाय िवभवाय च । अवतीण शभागन सामत पितरािशषाम ॥३५॥

नमः परमक याण नमः परमम गल । वासदवाय शानताय यदना पतय नमः ॥३६॥

अनजानीिह नौ भमःतवानचरिक करौ । दशरन नौ भगवत ऋषरासीदनमहात ॥३७॥

वाणी गणानकथन ौवणौ कथाया । हःतौ च कमरस मनःतव पादयोनरः ॥

ःमतया िशरःतव िनवासजगतणाम । ि ः सता दशरनऽःत भव ननाम ॥३८॥


इतथ स क ितरतःता या भगवानगोकल रः । दामना चोलखल ब ः हसननाह ग कौ ॥३९॥


जञात मम परवत िषणा करणातमना । य ल मदानधयोवारि भिवर शोऽनमहः कतः ॥४०॥

साधना समिच ाना सतरा मतकतातमनाम । दशरनाननो भव नधः पसोऽआणोः सिवतयरथा ॥४१॥

त छत मतपरमौ नलकवर सादनम । स जातो मिय भावो वामीिपसतः परमोऽभवः ॥४२॥


इतय ौ तौ प रबमय णमय च पनः पनः । ब ोलखलमामन य ज मतिदरशम राम ॥४३॥

* * *


www.swargarohan.org

११. ौीशक उवाच

गोपा ननदादयः ौतवा िमयोः पततो रवम । तऽाज मः करौ िनघारतभयशि कताः ॥०१॥

भमया िनपिततौ तऽ द शयरमलाजरनौ । बमःतदिवजञाय लआय पतनकारणम ॥०२॥

उलखल िवकनत दामना ब च बालकम । कःयद कत आ यरमतपात इित कातराः ॥०३॥

बाला ऊचरननित ितयर गतमलखलम । िवकतार मधयगन परषावपयचआमिह ॥०४॥

न त तद जगहनर घटतित तःय तत । बालःयोतपाटन तव ः किचतसिनद धचतसः ॥०५॥

उलखल िवकनत दामना ब ःवमातमजम । िवलोकय ननदः हसद वदनो िवममोच ह ॥०६॥

गोपीिभः ःतोिभतोऽनतय गवानबालवतकविचत । उ ायित कविचनम धःत शो दारयनऽवत ॥०७॥

िबभितर कविचदा ः पीठकोनमानपादकम । बाहकषप च करत ःवाना च ीितमावहन ॥०८॥

दशरयःति दा लोक आतमनो भतयवयताम । ोजःयोवाह व हष भगवानबालचि तः ॥०९॥

ब णीिह भोः फलानीित ौतवा सतवरम यतः । फलाथ धानयमादाय ययौ सवरफलदः ॥१०॥

फलिवबियणी तःय यतधानयकर यम । फलरपरयि ः फलभाणडमप र च ॥११॥

स र ीरगत कण भ नाजरनमथा यत । राम च रोिहणी दवी ब डनत बालकभरशम ॥१२॥

नोपयाता यदाहतौ ब डास गन पऽकौ । यशोदा यामास रोिहणी पऽवतसलाम ॥१३॥

ब डनत सा सत बालरितवल सहामजम । यशोदाजोहवीतकण पऽःनहःनतःतनी ॥१४॥

कण कणारिवनदा तात एिह ःतन िपब । अल िवहारः कषतकषानतः ब डाौानतोऽिस पऽक ॥१५॥

ह रामाग छ ताताश सानजः कलननदन ।


www.swargarohan.org

ातरव कताहारःत वानभो महरित ॥१६॥

ती त तवा दाशाहर भोआयमाणो ोजािधपः । ए ावयोः िय धिह ःवगहानयात बालकाः ॥१७॥

धिलधस रता गःतव पऽ मजजनमावह । जनम तऽ भवित िव यो दिह गाः शिचः ॥१८॥

पय पय वयःयाःत मातम ानःवल कतान । तव च ःनातः कताहारो िवहरःव ःवल कतः ॥१९॥

इतथ यशोदा तमशशखर मतवा सत ःनहिनब धीनरप । हःत गहीतवा सहरामम यत नीतवा ःववाट कतवतयथोदयम ॥२०॥


गोपव ा महोतपाताननभय बह न । ननदादयः समागमय ोजकायरममनऽयन ॥२१॥

तऽोपाननदनामाह गोपो जञानवयोऽिधकः । दशकालाथरत व ः ियकिामकणयोः ॥२२॥

उतथातवयिमतोऽःमािभग कलःय िहतिषिभः । आयानतयऽ महोतपाता बालाना नाशहतवः ॥२३॥

म ः कथि चिा ःया बाल नया बालको सौ । हररनमहानननमन ोप र नापतत ॥२४॥

चबवातन नीतोऽय दतयन िवपद िवयत । िशलाया पिततःतऽ प रऽातः सर रः ॥२५॥

यनन ियत िमयोरनतर ापय बालकः । असावनयतमो वािप तदपय यतर णम ॥२६॥

यावदौतपाितकोऽ र ो ोज नािभभविदतः । ताव ालानपादाय याःयामोऽनयऽ सानगाः ॥२७॥

वन वनदावन नाम पशवय नवकाननम । गोपगोपीगवा सवय पणयािितणवीरधम ॥२८॥

त ऽा व याःयामः शकटानय मा िचरम । गोधनानयमतो यानत भवता यिद रोचत ॥२९॥

त तवकिधयो गोपाः साध सािधवित वािदनः । ोजानःवानःवानसमायजय यय र प र छदाः ॥३०॥

व ानबालािन यो राजनसव पकरणािन च । अनःःवारोपय गोपाला य ा आ शरासनाः ॥३१॥


www.swargarohan.org

गोधनािन परःकतय शऋ गाणयापयर सवरतः । तयरघोषण महता ययः सहपरोिहताः ॥३२॥

गोपयो रहथा न कचक कमकानतयः । कणलीला जगः ीतया िनककण यः सवाससः ॥३३॥

तथा यशोदारोिहणयावक शकटमािःथत । रजतः कणरामा या ततकथाौवणोतसक ॥३४॥

वनदावन समिवय सवरकालसखावहम । तऽ चबोरजावास शकटरधरचनिवत ॥३५॥

वनदावन गोवधरन यमनापिलनािन च । वीआयासीद मा ीती राममाधवयोनरप ॥३६॥

एव ोजौकसा ीित य छनतौ बालचि तः । कलवाकयः ःवकालन वतसपालौ बभवतः ॥३७॥

अिवदर ोजभवः सह गोपालदारकः । चारयामासतवरतसाननानाब डाप र छदौ ॥३८॥

कविच ादयतो वण कषपणः किषपतः कविचत । कविचतपादः िकि कणीिभः कविचतकिऽमगोवषः ॥३९॥

वषायमाणौ नदरनतौ ययधात परःपरम । अनकतय रतजरनत रतः ाकतौ यथा ॥४०॥

कदािच मनातीर वतसा ारयतोः ःवकः । वयःयः कणबलयोिजरघासदतय आगमत ॥४१॥

त वतसरिपण वीआय वतसयथगत ह रः । दशरयनबलदवाय शनमर ध इवासदत ॥४२॥

गहीतवापरपादा या सहला गलम यतः । ामियतवा किपतथाम ािहणो तजीिवतम । स किपतथमरहाकायः पातयमानः पपात ह ॥४३॥

त वीआय िविःमता बालाः शशसः साध सािधवित । दवा प रसनत ा बभवः पपविषरणः ॥४४॥

तौ वतसपालकौ भतवा सवरलोककपालकौ । सातराशौ गोवतसा ारयनतौ िवचरतः ॥४५॥

ःव ःव वतसकल सव पायिययनत एकदा । गतवा जलाशया याश पायियतवा पपजरलम ॥४६॥

त तऽ द शबारला महास वमविःथतम ।


www.swargarohan.org

तऽसवरळिनिभरनन िगरः शऋ गिमव यतम ॥४७॥

स व बको नाम महानसरो बकरपधक । आगतय सहसा कण तीआणतणडोऽमस ली ॥४८॥

कण महाबकमःत वा रामादयोऽभरकाः । बभव रिनियाणीव िवना ाण िवचतसः ॥४९॥

त तालमल दहनतमि नव ोपालसन िपतर जग रोः । च छदर स ोऽितरषा त बकःतणडन हनत पनर यप त ॥५०॥

तमापतनत स िनग तणडयोद या बक कससख सता पितः । पयतस बालष ददार लीलया मदावहो वीरणवि वौकसाम ॥५१॥

तदा बका र सरलोकवािसनः समािकरनननदनमि लकािदिभः । समीिडर चानकश खसःतवःत ीआय गोपालसता िविसिःमर ॥५२॥

म बकाःयादपल य बालका रामादयः ाणिमविनियो गणः । ःथानागत त प रर य िनवरताः णीय वतसानोजमतय तजजगः ॥५३॥

ौतवा ति िःमता गोपा गोपय ाितिया ताः । तयागतिमवोतसकयाद नत तिषत णाः ॥५४॥

अहो बताःय बालःय बहवो मतयवोऽभवन । अपयासीि िय तषा कत पव यतो भयम ॥५५॥

अथापयिभभवनतयन नव त घोरदशरनाः । िजघासयनमासा नयनतय नौ पत गवत ॥५६॥

अहो िवदा वाचो नासतयाः सिनत किहरिचत । गग यदाह भगवाननवभािव तथव तत ॥५७॥

इित ननदादयो गोपाः कणरामकथा मदा । कवरनतो रममाणा नािवनदनभववदनाम ॥५८॥

एव िवहारः कौमारः कौमार जहतोरज । िनलायनः सतबनधमरकर टोतपलवनािदिभः ॥५९॥

* * * १२. ौीशक उवाच

कविच नाशाय मनो दध ोजातातः समतथाय वयःयवतसपान । बोधय छ गरवण चारणा िविनगरतो वतसपरःसरो ह रः ॥०१॥

तनव साक पथकाः सहॐशः िःन धाः सिश वऽिवषाणवणवः । ःवानःवानसहॐोप रस ययािनवतानवतसानपरःकतय िविनयरयमरदा ॥०२॥

कणवतसरस यातयरथीकतय ःववतसकान ।


www.swargarohan.org

चारयनतोऽभरलीलािभिवरजःतऽ तऽ ह ॥०३॥

फलबालःतवक समनःिप छधातिभः । काचग जामिणःवणर भिषता अपयभ यन ॥०४॥

म णनतोऽनयोनयिशकयादीनजञातानारा च िचकिषपः । तऽतया पनदररा सनत पनदरदः ॥०५॥

यिद दर गतः कणो वनशोभ णाय तम । अह पवरमह पवरिमित सःप य रिमर ॥०६॥

किच णनवादयनतो धमानतः शऋ गािण कचन । किच गः गायनतः कजनतः कोिकलः पर ॥०७॥

िव छायािभः धावनतो ग छनतः साधहसकः । बकरपिवशनत नतयनत कलािपिभः ॥०८॥

िवकनतरः क शबालानारोहनत तिरमान । िवकवरनत तः साक पलवनत पलािशष ॥०९॥

साक भकिवरल घनतः स रतः ॐवसमपलताः । िवहसनतः ित छायाः शपनत ितःवनान ॥१०॥

इतथ सता सखानभतया दाःय गताना परदवतन । मायािौताना नरदारकण साक िवजः कतपणयप जाः ॥११॥

यतपादपासबरहजनमक लतो । धतातमिभय िगिभरपयल यः ॥

स एव य ि वयः ःवय िःथतः । िक वणयरत िद मतो ोजौकसाम ॥१२॥

अथाघनामा यपतनमहासरःतषा सखब डनवी णा मः । िनतय यदनतिनरजजीिवतपसिभः पीतामतरपयमरः तीआयत ॥१३॥

वाभरकानकणमखानघासरः । कसानिश ः स बक बकानजः ॥

अय त म सोदरनाशक योर । योमरमन सबल हिनय ॥१४॥

एत यदा मतस दोिःतलापः कताःतदा न समा ोजौकसः । ाण गत वमरस का न िचनता जासवः ाणभतो िह य त ॥१५॥

इित वयवःयाजगर बह पः स योजनायाममहाििपीवरम । धतवा त वया गहानन तदा पिथ वयशत मसनाशया खलः ॥१६॥

धराधरो ो जलदो रो ो दयारननानतो िग रशऋ गद ः ।


www.swargarohan.org

धवानतानतराःयो िवतताधविज ः परषािनल ासदव णोणः ॥१७॥

वा त ता श सव मतवा वनदावनिौयम । वया ाजगरतणडन त नत ःम लीलया ॥१८॥

अहो िमऽािण गदत स वकट परः िःथतम । अःमतस मसनवया वयालतणडायत न वा ॥१९॥

सतयमकर करार म राहनव नम । अधराहनविोधःततित छाययारणम ॥२०॥

ितःपधत सकक या सवयासवय नगोदर । त गशऋ गालयोऽपयताःत ािभ पयत ॥२१॥

आःततायाममाग ऽय रसना ितगजरित । एषा अनतगरत धवानतमतदपयनतराननम ॥२२॥

दावोणखरवातोऽय ासव ाित पयत । त धस वदगरनधोऽपयनतरािमगनधवत ॥२३॥

अःमािनकमऽ मिसता िनिव ानय तथा च कवि न आयित । णादननित बकायरशनमख वीआयो सनतः करताडनयरयः ॥२४॥

इतथ िमथोऽत यमतज भािषत । ौतवा िविचनतयतयमषा मषायत ॥

रकषो िविदतवािखलभत ितःथतः । ःवाना िनरो भगवानमनो दध ॥२५॥

तावतिव ाःतवसरोदरानतर पर न गीणारः िशशवः सवतसाः । ती माणन बका रवशन हतःवकानतःमरणन र सा ॥२६॥

तानवीआय कणः सकलाभयदो । ननयनाथानःवकरादव यतान ॥

दीना मतयोजरठराि नघासान । घणािदरतो िद कतन िविःमतः ॥२७॥

कतय िकमऽाःय खलःय जीवन । न वा अमीषा च सता िविहसनम ॥

य कथ ःयािदित सिविचनतय । जञातवािवश णडमश घ रः ॥२८॥

तदा घन छदा दवा भया ाहित चबशः । ज षय च कसा ाः कौणपाःतवघबानधवाः ॥२९॥

त तवा भगवानकणःतववययः साभरवतसकम ।


www.swargarohan.org

चण िचक ष रातमान तरसा ववध गल ॥३०॥

ततोऽितकायःय िनर मािगरणो ीणर रमतिःतवतःततः । पण ऽनतर ग पवनो िनर ो मधरिनविनिभर िविनगरतो बिहः ॥३१॥

तनव सवष बिहगरतष ाणष वतसानस दः परतान । या ःवयोतथापय तदिनवतः पनवरकऽानमकनदो भगवािनविनयरयौ ॥३२॥

पीनािहभोगोितथतम त महजजयोितः ःवधामना जवलयि शो दश । तीआय खऽविःथतमीशिनगरम िववश तिःमिनमता िदवौकसाम ॥३३॥

ततोऽित ाः ःवकतोऽकताहरण । पपः सगा अपसरस नतरनः ॥

गीतः सरा वा धरा वा कः । ःतव िवा जयिनःःवनगरणाः ॥३४॥

तद तःतोऽसवा गीितका जयािदनकोतसवम गलःवनान । ौतवा ःवधामनोऽनतयज आगतोऽिचरा वा महीशःय जगाम िवःमयम ॥३५॥

राजननाजगर चमर शक वनदावनऽ तम । ोजौकसा बहितथ बभवाब डग रम ॥३६॥

एततकौमारज कमर हररातमािहमो णम । मतयोः पौगणडक बाला वोचिवरिःमता ोज ॥३७॥

नति िचऽ मनजाभरमाियनः परावराणा परमःय वधसः । अघोऽिप यतःपशरनधौतपातकः ापातमसामय तवसता सदलरभम ॥३८॥

सक द गितमानतरािहता मनोमयी भागवती ददौ गितम । स एव िनतयातमसखानभतयिभ वयदःतमायोऽनतगरतो िह िक पनः ॥३९॥

ौीसत उवाच

इतथ ि जा यादवदवद ः ौतवा ःवरात रत िविचऽम । प छ भयोऽिप तदव पणय वयासिक यिननगहीतचताः ॥४०॥


नकालानतरकत ततकालीन कथ भवत । यतकौमार ह रकत जगः पौगणडकऽभरकाः ॥४१॥

त िह म महायोिगनपर कौतहल गरो । ननमत ररव माया भवित नानयथा ॥४२॥

वय धनयतमा लोक गरोऽिप ऽबनधवः । वय िपबामो महःतव ः पणय कणकथामतम ॥४३॥



www.swargarohan.org

इतथ ःम प ः स त बादरायिणस । ततःमा रताननत तािखलिनियः ॥

क लातपनलर धबिह रिशः शनः । तयाह त भागवतो मो म ॥४४॥

* * * १३. ौीशक उवाच

साध प महाभाग तवया भागवतो म । यननतनयसीशःय शऋणवननिप कथा महः ॥०१॥

सतामय सारभता िनसग यदथरवाणीौितचतसामिप । ित ण नवयवद यतःय यित या िवटानािमव साध वातार ॥०२॥

शऋण वाविहतो राजननिप ग वदािम त । यः िःन धःय िशयःय गरवो ग मपयत ॥०३॥

तथाघवदनानमतयो रकिषतवा वतसपालकान । स रतपिलनमानीय भगवािनदमवीत ॥०४॥

अहोऽितरमय पिलन वयःयाः ःवकिलसमपनमदला छबालकम । ःफटतसरोगनध तािलपिऽक धविनितधवानलस िमाकलम ॥०५॥

अऽ भो वयमःमािभिदरवारढ कषधािदरताः । वतसाः समीपऽपः पीतवा चरनत शनकःतणम ॥०६॥

तथित पायियतवाभार वतसानारधय शा ल । मकतवा िशकयािन बभजः सम भगवता मदा ॥०७॥

कणःय िववकपररािजमणडलर । अ याननाः फ ल शो ोजाभरकाः ॥

सहोपिव ा िविपन िवरजश । छदा यथामभोरहकिणरकायाः ॥०८॥

किचतपपदरलः किचतप लवर करः फलः । िशि भःतवि भ रि बभजः कतभाजनाः ॥०९॥

सव िमथो दशरयनतः ःवःवभोजयरिच पथक । हसनतो हासयनत ा यवजः सह राः ॥१०॥

िब ण जठरपटयोः शऋ गवऽ च ककष । वाम पाणौ मसणकवल ततफलानय गलीष ॥

ित नमधय ःवप रस दो हासयननमरिभः ःवः । ःवग लोक िमित बभज य भ बालकिलः ॥११॥


www.swargarohan.org

भारतव वतसपष भ जानव यतातमस । वतसाःतवनतवरन दर िविवशःतणलोिभताः ॥१२॥

तान वा भयसनऽःतानच कणोऽःय भीभयम । िमऽाणयाशानमा िवरमत हानय वतसकानहम ॥१३॥

इतयकतवाििदरीक ज ग रवातमवतसकान । िविचनवनभगवानकणः सपािणकवलो ययौ ॥१४॥

अमभोजनमजिनःतदनतरगतो मायाभरकःयिशतर । ि म ज मिहतवमनयदिप त तसािनतो वतसपान ॥

नीतवानयऽ कर हानतरदधातखऽविःथतो यः परा । वाघासरमो ण भवतः ा ः पर िवःमयम ॥१५॥

ततो वतसान वतय पिलनऽिप च वतसपान । उभाविप वन कणो िविचकाय समनततः ॥१६॥

कवापय वानतिवरिपन वतसानपाला िव िवत । सव िविधकत कणः सहसावजगाम ह ॥१७॥

ततः कणो मद कत तनमातणा च कःय च । उभयाियतमातमान चब िव कदी रः ॥१८॥

याव तसपवतसका पकवपयारवतकरा यािदक । याव ि िवषाणवणदलिश यावि भषामबरम ॥

याव छ लगणािभधाकितवयो यावि हारािदक । सव िवणमय िगरोऽ गवदजः सवरःवरपो बभौ ॥१९॥

ःवयमातमातमगोवतसानितवायारतमवतसपः । ब डननातमिवहार सवारतमा ािवश ोजम ॥२०॥

त तसानपथ नीतवा त ो िनवय सः । त दातमाभविाजःत तस िव वान ॥२१॥

तनमातरो वणरवतवरोितथता उतथापय दोिभरः प रर य िनभररम । ःनहःनतःतनयपयःसधासव मतवा पर सतानपाययन ॥२२॥

ततो नपोनमदरनमजजलपना ल काररकषाितलकाशनािदिभः । सलािलतः ःवाच रतः हयरनसाय गतो यामयमन माधवः ॥२३॥

गावःततो गो मपतय सतवर ह कारघोषः प रहतस गतान । ःवकानःवकानवतसतरानपाययनमहिलरहनतयः ॐवदौधस पयः ॥२४॥

गोगोपीना माततािःमननासीतःनहिधरका िवना । परोवदाःविप हरःतोकता मायया िवना ॥२५॥


www.swargarohan.org

ोजौकसा ःवतोकष ःनहव या दमनवहम । शनिनरःसीम ववध यथा कण तवपवरवत ॥२६॥

इतथमातमातमनातमान वतसपालिमषण सः । पालयनवतसपो वष िचब ड वनगो योः ॥२७॥

एकदा चारयनवतसानसरामो वनमािवशत । प चषास िऽयामास हायनापरणीवजः ॥२८॥

ततो िवदरा चरतो गावो वतसानपोजम । गोवधरनािििशरिस चरनतयो द शःतणम ॥२९॥

वाथ ततःनहवशोऽःमतातमा स गोोजोऽतयातमपदगरमागरः । ि पातकक मीव उदाःयप छोऽगा कतराॐपया जवन ॥३०॥

समतय गावोऽधो वतसानवतसवतयोऽपयपाययन । िगलनतय इव चा गािन िलहनतयः ःवौधस पयः ॥३१॥

गोपाःतिोधनायास मौ यलजजोरमनयना । दगारधवक लतोऽ यतय गोवतसदर शः सतान ॥३२॥

तदी णोतमरसापलताशया जातानरागा गतमनयवोऽभरकान । उद दोिभरः प रर य मधरिन याणरवापः परमा मद त ॥३३॥

ततः वयसो गोपाःतोका सिनवरताः । क ला छनरपगताःतदनःमतयदौवः ॥३४॥

ोजःय रामः मधव आयौतकण यमन णम । म ःतनवपतयवपयहतिवदिचनतयत ॥३५॥

िकमतद तिमव वासदवऽिखलातमिन । ोजःय सातमनःतोकवपव म वधरत ॥३६॥

कय वा कत आयाता दवी वा नायरतासरी । ायो मायाःत म भतरनारनया मऽिप िवमोिहनी ॥३७॥

इित सि चनतय दाशाह वतसानसवयसानिप । सवारनाच वकणठ चकषषा वयनन सः ॥३८॥

नत सरशा ऋयो न चत तवमव भासीश िभदाौयऽिप । सव पथकतव िनगमातकथ वदतय न व भणा बलोऽवत ॥३९॥

तावदतयातमभरातम मानन ऽ यनहसा । परोवदा द ब डनत द श सकल ह रम ॥४०॥

यावनतो गोकल बालाः सवतसाः सवर एव िह । मायाशय शयाना म ना ािप पनरितथताः ॥४१॥


www.swargarohan.org

इत एतऽऽ कऽतया मनमायामोिहततर । तावनत एव तऽा द ब डनतो िवणना समम ॥४२॥

एवमतष भदष िचर धयातवा स आतमभः । सतयाः क कतर नित जञात न कथ चन ॥४३॥

एव सममोहयिनवण िवमोह िव मोहनम । ःवयव माययाजोऽिप ःवयमव िवमोिहतः ॥४४॥

तमया तमोवननहार ख ोतािचर रवाहिन । महतीतरमाय य िनहनतयातमिन य जतः ॥४५॥

तावतसव वतसपालाः पयतोऽजःय तत णात । वय यनत घनयामाः पीतकौशयवाससः ॥४६॥

चतभरजाः श खचब गदाराजीवपाणयः । िकरीिटनः कणडिलनो हा रणो वनमािलनः ॥४७॥

ौीवतसा गददोर कमबक कणपाणयः । नपरः कटकभारताः किटसऽा गलीयकः ॥४८॥

आि यमःतकमापणारःतलसीनवदामिभः । कोमलः सवरगाऽष भ रपणयवदिपरतः ॥४९॥

चिनिकािवशदःमरः सारणापा गवीकिषतः । ःवकाथारनािमव रजः स वा या ॐ पालकाः ॥५०॥

आतमािदःतमबपयरनतमरितरमि राचरः । नतयगीता नकाहः पथकपथगपािसताः ॥५१॥

अिणमा मरिहमिभरजा ािभिवरभितिभः । चतिवशितिभःत वः परीता महदािदिभः ॥५२॥

कालःवभावसःकार कामकमरगणािदिभः । ःवमिहधवःतमिहिभमरितरमि रपािसताः ॥५३॥

सतयजञानाननताननद माऽकरसमतरयः । अःप भ रमाहातमया अिप पिन शाम ॥५४॥

एव सक दशारजः पर ातमनोऽिखलान । यःय भासा सवरिमद िवभाित सचराचरम ॥५५॥

ततोऽितकतको तय िःतिमतकादशिनियः । त ामनाभदजःतणी पदवयनतीव पिऽका ॥५६॥

इतीरशऽतकय िनजमिहमिन ःविमितक । परऽाजातोऽतिननरसनमख किमतौ ॥


www.swargarohan.org

अनीशऽिप ि िकिमदिमित वा म ित सित । च छादाजो जञातवा सपिद परमोऽजाजविनकाम ॥५७॥

ततोऽवारकितल धा ः कः परतवदितथतः । क लादनमी य व ीराच द सहातमना ॥५८॥

सप वािभतः पयिनदशोऽपयतपरःिःथतम । वनदावन जनाजीवय िमाक ण समाियम ॥५९॥

यऽ नसगरदवराः सहासननमगादयः । िमऽाणीवािजतावास ितर तकारिदकम ॥६०॥

तऽो हतपशपवशिशशतवना य । ा य परमननतमगाधबोधम ॥

वतसानसखीिनव परा प रतो िविचनवद । एक सपािणकवल परम यच ॥६१॥

वा तवरण िनजधोरणतोऽवतीयर । प वया वपः कनकदणडिमवािभपातय ॥

ःप वा चतमरकटकोिटिभरि यय म । नतवा मदौसजलरकतािभषकम ॥६२॥

उतथायोतथाय कणःय िचरःय पादयोः पतन । आःत मिहतव ा ःमतवा ःमतवा पनः पनः ॥६३॥

शनरथोतथाय िवमजय लोचन मकनदम ीआय िवनकनधरः । कता जिलः ौयवानसमािहतः सवपथगर दयलतलया ॥६४॥

* * * १४. ौी ोवाच

नौमी य तऽवपष तिडदमबराय । ग जावतसप रिप छलसनमखाय ॥

वनयॐज कवलवऽिवषाणवण । लआमिौय मदपद पशपा गजाय ॥०१॥

अःयािप दव वपषो मदनमहःय ःव छामयःय न त भतमयःय कोऽिप । नश मिह तवविसत मनसानतरण साकषा वव िकमतातमसखानभतः ॥०२॥

जञान यासमदपाःय नमनत एव । जीविनत सनमख रता भवदीयवातारम ॥

ःथान िःथताः ौितगता तनवा नोिभर । य ायशोऽिजत िजतोऽपयिस ति लोकयाम ॥०३॥


www.swargarohan.org

ौयःसित भि मदःय त िवभो । िकलयिनत य कवलबोधल धय ॥

तषामसौ कलशल एव िशयत । नानय था ःथलतषावघाितनाम ॥०४॥

परह भमनबहवोऽिप योिगनःतवदिपरतहा िनजकमरल धया । िवबधय भकतयव कथोपनीतया पिदरऽ जोऽ यत त गित पराम ॥०५॥

तथािप भमनमिहमागणःय त िवबो महरतयमलानतरातमिभः । अिविबयातःवानभवादरपतो ननयबोधयातमतया न चानयथा ॥०६॥

गणातमनःतऽिप गणािनवमात िहतावतीऋनःय क ईिशरऽःय । कालन यवार िविमताः सक पभरपाशवः ख िमिहका भासः ॥०७॥

त ऽनकमपा ससमी माणो भ जान एवातमकत िवपाकम । ा वपिभरिवरदधननमःत जीवत यो मि पद स दायभाक ॥०८॥

पयश मऽनायरमननत आ परातमिन तव यिप माियमाियिन । माया िवततयकिषतमातमवभव ह िकयान छिमवािचरर नौ ॥०९॥

अतः मःवा यत म रजोभवो जानतःतवतपथगीशमािननः । अजावलपानधतमोऽनधचकषष एषोऽनकमपयो मिय नाथवािनित ॥१०॥

कवाह तमोमहदहखचराि नवाभर । सवि ताणडघटस िवतिःतकायः ॥

कव ि वधािवगिणताणडपराणचयार । वाताधवरोमिववरःय च त मिहतवम ॥११॥

उतकषपण गभरगतःय पादयोः िक क पत मातरधो जागस । िकमिःतनािःतवयपदशभिषत तवािःत ककषः िकयदपयननतः ॥१२॥

जगतऽयानतोदिधसमपलवोद नारायणःयोदरनािभनालात । िविनगरतोऽजिःतवित वा न व मषा िकनतवी र तवनन िविनगरतोऽिःम ॥१३॥

नारायणःतव न िह सवरदिहनामातमाःयधीशािखललोकसाकषी । नारायणोऽ ग नरभजलायना चािप सतय न तवव माया ॥१४॥

त चजजलःथ तव सजजग पः । िक म न भगवःतदव ॥

िक वा स िद म तदव । िक नो सप व पनवयरदिशर ॥१५॥

अऽव मायाधमनावतार ःय प चःय बिहः ःफटःय । कतःनःय चानतजरठर जननया मायातवमव कटीकत त ॥१६॥


www.swargarohan.org

यःय ककषािवद सव सातम भाित यथा तथा । त व यपीह ततसव िकिमद मायया िवना ॥१७॥

अ व तव तऽःय िक मम न त मायातवमादिशरतम । एकोऽिस थम ततो ोजस तसाः समःता अिप ॥

तावनतोऽिस चतभरजाःतदिखलः साक मयोपािसतास । तावनतयव जगनतयभःतदिमत ा य िशयत ॥१८॥

अजानता तवतपदवीमनातमनयातमातमना भािस िवततय मायाम । स ािववाह जगतो िवधान इव तवमषोऽनत इव िऽनऽः ॥१९॥

सरविषवीश तथव न विप ितयरकष यादःःविप तऽजनःय । जनमासता दमरदिनमहाय भो िवधातः सदनमहाय च ॥२०॥

को वि भमनभगवनपरातमनयोग रोतीभरवति लोकयाम । कव वा कथ वा कित वा कदित िवःतारयनब डिस योगमायाम ॥२१॥

तःमािदद जगदशमसतःवरप । ःवपनाभमःतिधण परदःखदःखम ॥

तव यव िनतयसखबोधतनावननत । मायात उ दिप यतसिदवावभाित ॥२२॥

एकःतवमातमा परषः पराणः सतयः ःवयजयोितरननत आ ः । िनतयोऽ रोऽजॐसखो िनर जनः पणार यो म उपािधतोऽमतः ॥२३॥

एविवध तवा सकलातमनामिप ःवातमानमातमातमतया िवच त । गवरकर ल धोपिनतसचकषषा य त तरनतीव भवानतामबिधम ॥२४॥

आतमानमवातमतयािवजानता तनव जात िनिखल पि चतम । जञानन भयोऽिप च ततलीयत रजजवामहभ गभवाभवौ यथा ॥२५॥

अजञानसजञौ भवबनधमोकषौ ौ नाम नानयौ ःत ऋत भावात । अजॐिचतयातमिन कवल पर िवचायरमाण तरणािववाहनी ॥२६॥

तवामातमान पर मतवा परमातमानमव च । आतमा पनबरिहमर य अहोऽ जनता ता ॥२७॥

अनतभरवऽननत भवनतमव त यजनतो मगयिनत सनतः । असनतमपयनतयिहमनतरण सनत गण त िकम यिनत सनतः ॥२८॥

अथािप त दव पदामबज य सादलशानगहीत एव िह । जानाित त व भगवनमिहमनो न चानय एकोऽिप िचर िविचनवन ॥२९॥

तदःत म नाथ स भ रभागो भवऽऽ वानयऽ त वा ितर ाम । यनाहमकोऽिप भवजजनाना भतवा िनषव तव पादप लवम ॥३०॥


www.swargarohan.org

अहोऽितधनया ोजगोरमणयः ःतनयामत पीतमतीव त मदा । यासा िवभो वतसतरातमजातमना य यऽ ािप न चालमधवराः ॥३१॥

अहो भा यमहो भा य ननदगोपोजौकसाम । यिनमऽ परमाननद पण सनातनम ॥३२॥

एषा त भा यमिहमा यत तावदाःताम । एकादशव िह वय बत भ रभागाः ॥

एत षीकचक रसकितपबामः । शवारदयोऽ यदजमधवमतासव त ॥३३॥

त रभा यिमह जनम िकमपयटवया । य ोकलऽिप कतमाि यरजोऽिभषकम ॥

यजजीिवत त िनिखल भगवानमकनदस । तव ािप यतपदरजः ौितम यमव ॥३४॥

एषा घोिनवािसनामत भवािनक दव रातित नश । चतो िव फलातफल तवदपर कऽापययनम ित ॥

स षािदव पतनािप सकला तवामव दवािपता । य ामाथरस ितयातमतनयाणाशयाःतवतकत ॥३५॥

ताविागादयः ःतनाःतावतकारागह गहम । तावनमोहोऽि यिनगडो यावतकण न त जनाः ॥३६॥

प च िनप चोऽिप िवडमबयिस भतल । पननजनताननद सनदोह िथत भो ॥३७॥

जाननत एव जाननत िक बहकतया न म भो । मनसो वपषो वाचो वभव तव गोचरः ॥३८॥

अनजानीिह मा कण सव तव वितस सवर क । तवमव जगता नाथो जगदत वािपरतम ॥३९॥

ौीकण विणकलपकरजोदाियन । आमािनजररि जपशदिधवि का रन ॥

उ मरशावररहर किषितरा सीग । आक पमाकर महरनभगवननमःत ॥४०॥

* * * १४. ौीशक उवाच

इतयिभ य भमान िऽः प रबमय पादयोः । नतवाभी जग ाता ःवधाम तयप त ॥४१॥


www.swargarohan.org

ततोऽनजञापय भगवानःवभव ागविःथतान । वतसानपिलनमािननय यथापवरसख ःवकम ॥४२॥

एकिःमननिप यातऽ द ाणश चानतरातमनः । कणमायाहता राजन णाध मिनरऽभरकाः ॥४३॥

िक िक न िवःमरनतीह मायामोिहतचतसः । यनमोिहत जगतसवरमभीआण िवःमतातमकम ॥४४॥

ऊच स दः कण ःवागत तऽितरहसा । नकोऽपयभोिज कवल एहीतः साध भजयताम ॥४५॥

ततो हसन षीकशोऽ यव तय सहाभरकः । दशरय मारजगर नयवतरत वना ोजम ॥४६॥

बहरसनवनधातिविचिऽता गः । ो ामवणदलशऋ गरवोतसवा यः ॥

वतसानगणनननगगीतपिवऽक ितरर । गोपी गतसव िशः िववश गो म ॥४७॥

अ ानन महावयालो यशोदाननदसनना । हतोऽिवता वय चाःमािदित बाला ोज जगः ॥४८॥


नपरो व कण इयानमा कथ भवत । योऽभतपवरःतोकष ःवो वविप क यताम ॥४९॥


सवषामिप भताना नप ःवातमव व लभः । इतरऽपतयिव ा ाःत लभतयव िह ॥५०॥

तिाजनि यथा ःनहः ःवःवकातमिन दिहनाम । न तथा ममतालिमब पऽिव गहािदष ॥५१॥

दहातमवािदना पसामिप राजनयस म । यथा दहः ियतमःतथा न न य च तम ॥५२॥

दहोऽिप ममताभाकच रसौ नातमवितयः । यजजीयरतयिप दहऽिःमनजीिवताशा बलीयसी ॥५३॥

तःमाितयतमः ःवातमा सवषामिप दिहनाम । तदथरमव सकल जगदत चराचरम ॥५४॥

कणमनमविह तवमातमानमिखलातमनाम । जगि ताय सोऽपयऽ दहीवाभाित मायया ॥५५॥


www.swargarohan.org

वःततो जानतामऽ कण ःथाःन च रण च । भगविपमिखल नानय िःतवह िक चन ॥५६॥

सवषामिप वःतना भावाथ भवित िःथतः । तःयािप भगवानकणः िकमत ःत रपयताम ॥५७॥

समािौता य पदप लवपलव महतपद पणययशो मरारः । भवामबिधवरतसपद पर पद पद पद यि पदा न तषाम ॥५८॥

एत सवरमा यात यतप ोऽहिमह तवया । ततकौमार ह रकत पौगणड प रक ितरतम ॥५९॥

एततस ि रत मराररघादरन शा लजमन च । वय तरिपमजोवरिभ व शऋणवनगणननित नरोऽिखलाथारन ॥६०॥

एव िवहारः कौमारः कौमार जहतोरज । िनलायनः सतबनधमरकर टोतपलवनािदिभः ॥६१॥

* * * १५. ौीशक उवाच

तत पौगणडवयःौीतौ ोज । बभवतःतौ पशपालसममतौ ॥

गा ारयनतौ सिखिभः सम पदर । वनदावन पणयमतीव चबतः ॥०१॥

तनमाधवो वणमदीरयनवतो गोपगरणि ः ःवयशो बलािनवतः । पशनपरःकतय पशवयमािवशि हतरकामः कसमाकर वनम ॥०२॥

तनम जघोषािलमगि जाकल महनमनः यपयःसरःवता । वातन ज शतपऽगिनधना िनरीआय रनत भगवानमनो दध ॥०३॥

स तऽ तऽारणप लविौया फलसनोरभरण पादयोः । ःपशि छखानवीआय वनःपतीनमदा ःमयिननवाहामजमािदपरषः ॥०४॥


अहो अमी दववरामरािचरत पादामबज त समनःफलाहरणम । नमनतयपादाय िशखािभरातमनःतमोऽपहतय तरजनम यतकतम ॥०५॥

एतऽिलनःतव यशोऽिखललोकतीथ । गायनत आिदपरषानपथ भजनत ॥

ायो अमी मिनगणा भवदीयम या । गढ वनऽिप न जहतयनघातमदवम ॥०६॥

नतयनतयमी िशिखन ई य मदा ह रणयः ।


www.swargarohan.org

कवरिनत गोपय इव त ियमी णन ॥

स कोिकलगणा गहमागताय । धनया वनौकस इयािनह सता िनसगरः ॥०७॥

धनययम धरणी तणवीरधःतवत । पादःपशो िमलताः करजािभम ाः ॥

न ोऽियः खगमगाः सदयावलोकर । गोपयोऽनतरण भजयोरिप यतःपहा ौीः ॥०८॥


एव वनदावन ौीमतकणः ीतमनाः पशन । रम स चारयननिः स रिोधःस सानगः ॥०९॥

कविच ायित गायतस मदानधािलवनोतः । उपगीयमानच रतः पिथ स कणारिनवतः ॥१०॥

अनज पित ज पनत कलवाकयः शक कविचत । कविचतसव ग कजनतमनकजित कोिकलम ॥

कविच च कालहसानामनकजित किजतम । अिभनतयित नतयनत बिहरण हासयनकविचत ॥११॥

मघगमभीरया वाचा नामिभदररगानपशन । कविचदा यित ीतया गोगोपालमनो या ॥१२॥

चकोरबौ चचबा भार ाजा बिहरणः । अनरौित ःम स वाना भीतव वयायिसहयोः ॥१३॥

कविचतब डाप रौानत गोपोतस गोपबहरणम । ःवय िवौमयतयाय पादसवाहनािदिभः ॥१४॥

नतयतो गायतः कवािप व गतो यधयतो िमथः । गहीतहःतौ गोपालानहसनतौ शशसतः ॥१५॥

कविचतप लवत पष िनय ौमकिशरतः । व मलाौयः शत गोपोतस गोपबहरणः ॥१६॥

पादसवाहन चबः किच ःय महातमनः । अपर हतपापमानो वयजनः समवीजयन ॥१७॥

अनय तदनरपािण मनोजञािन महातमनः । गायिनत ःम महाराज ःनहिकलननिधयः शनः ॥१८॥

एव िनगढातमगितः ःवमायया गोपातमजतव च रतिवरडमबयन । रम रमालािलतपादप लवो मामयः सम मामयवदीशचि तः ॥१९॥


www.swargarohan.org

ौीदामा नाम गोपालो रामकशवयोः सखा । सबलःतोककणा ा गोपाः मणदमवन ॥२०॥

राम राम महाबाहो कण द िनबहरण । इतोऽिवदर समह न तालािलस कलम ॥२१॥

फलािन तऽ भरीिण पतिनत पिततािन च । सिनत िकनतववर ािन धनकन दरातमना ॥२२॥

सोऽितवीय ऽसरो राम ह कण खररपधक । आतमत यबलरनयजरञाितिभबरहिभवरतः ॥२३॥

तःमातकतनराहारा ीतनरिभरिमऽहन । न सवयत पशगणः पकिषस घिवरविजरतम ॥२४॥

िव नतऽभ पवारिण फलािन सरभीिण च । एष व सरिभगरनधो िवषचीनोऽवग त ॥२५॥

य छ तािन नः कण गनधलोिभतचतसाम । वा छािःत महती राम गमयता यिद रोचत ॥२६॥

एव स चः ौतवा स ितयिचक यार । हःय ज मतग पवरतौ तालवन भ ॥२७॥

बलः िवय बाह या तालानसमप रकमपयन । फलािन पातयामास मत गज इवौजसा ॥२८॥

फलाना पतता श द िनशमयासररासभः । अ यधावतकिषिततल सनग प रकमपयन ॥२९॥

समतय तरसा तय ा या प या बल बली । िनहतयोरिस काश द म चनपयरसरतखलः ॥३०॥

पनरासा सर ध उपबो ा परािकःथतः । चरणावपरौ राजनबलाय ाकिषपिषा ॥३१॥

स त गहीतवा पदोारमियतवकपािणना । िचकषप तणराजाम ामणतय जीिवतम ॥३२॥

तनाहतो महातालो वपमानो बहि छराः । पा रःथ कमपयनभ नः स चानय सोऽिप चापरम ॥३३॥

बलःय लीलयोतस खरदहहताहताः । ताला किमपर सव महावात रता इव ॥३४॥

नति चऽ भगवित ननत जगदी र । ओतोतिमद यिःमःतनतव ग यथा पटः ॥३५॥


www.swargarohan.org

ततः कण च राम च जञातयो धनकःय य । बो ारोऽ यिवनसव सर धा हतबानधवाः ॥३६॥

ताःतानापततः कणो राम नप लीलया । गहीतप ा चरणानािहणो णराजस ॥३७॥

फलकरस क ण दतयदहगरतासिभः । रराज भः सतालामघरन रव नभःतलम ॥३८॥

तयोःततसमहतकमर िनशमय िवबधादयः । ममचः पपवषारिण चबवार ािन त वः ॥३९॥

अथ तालफलानयादनमनया गतसाधवसाः । तण च पशव रहरतधनककानन ॥४०॥

कणः कमलपऽा ः पणयौवणक तरनः । ःतयमानोऽनगग पः सामजो ोजमाोजत ॥४१॥

त गोरजछ रतकनतलब बहर । वनयसनरिचर णचारहासम ॥

वणमकवणनतमनगरपगीतक ित । गोपयो िद किषत शोऽ यगमनसमताः ॥४२॥

पीतवा मकनदमखसारघमकिषभ गस । ताप जहिवररहज ोजयोिषतोऽि ॥

ततसतकित समिधगमय िववश गो । सोीडहासिवनय यदपा गमो म ॥४३॥

तयोयरशोदारोिहणयौ पऽयोः पऽवतसल । यथाकाम यथाकाल वयध ा परमािशषः ॥४४॥

गताधवानौमौ तऽ मजजनोनमदरनािदिभः । नीवी विसतवा रिचरा िदवयॐ गनधमिणडतौ ॥४५॥

जननयप त ाय ःवा ननमपलािलतौ । सिवय वरश याया सख सषपतोरज ॥४६॥

एव स भगवानकणो वनदावनचरः कविचत । ययौ राममत राजनकािलनदी सिखिभवरतः ॥४७॥

अथ गाव गोपा िनदाघातपपीिडताः । द जल पपःतःयाःत णातार िवदिषतम ॥४८॥

िवषामभःतदपःप य दवोपहतचतसः । िनपतवयरसवः सव सिललानत कर ह ॥४९॥


www.swargarohan.org

वीआय तानव तथाभतानकणो योग र रः । ई यामतविषरणया ःवनाथानसमजीवयत ॥५०॥

त समतीतःमतयः समतथाय जलािनतकात । आसनसिविःमताः सव वी माणाः परःपरम ॥५१॥

अनवमसत तिाजनगोिवनदानमहकिषतम । पीतवा िवष परतःय पनरतथानमातमनः ॥५२॥

* * * १६. ौीशक उवाच

िवलोकय दिषता कणा कणः कणािहना िवभः । तःया िवशि मिनव छनसप तमदवासयत ॥०१॥


कथमनतजरलऽगाध नयग ा गवानिहम । स व बहयगावास यथासीि क यताम ॥०२॥

नभगवतःतःय भमनः ःव छनदवितरनः । गोपालोदारच रत कःतपयतामत ज न ॥०३॥


कािलन ा कािलयःयासीीदः कि ि षाि नना । ौपयमाणपया यिःमनपतनतयप रगाः खगाः ॥०४॥

िवमता िवदोिमर मारतनािभमिशरताः । ियनत तीरगा यःय ािणनः िःथरज गमाः ॥०५॥

त चणडवगिववीयरमवआय तन । द ा नदी च खलसयमनावतारः ॥

कणः कदमबमिधर ततोऽितत गम । आःफो य गाहशनो नयपति षोद ॥०६॥

सपर दः परसारिनपातवग । स कषोिभतोरगिवषो विसतामबरािशः ॥

पयरकपलतो िवकषायिबभीणोिमरर । धावनधनःशतमननतबलःय िक तत ॥०७॥

तःय द िवहरतो भजदणडघणर । वाघ म ग वरवारणिवबमःय ॥

आौतय ततःवसदनािभभव िनरीआय । चकषःौवाः समसर दम यमाणः ॥०८॥


www.swargarohan.org

त णीयसकमारघनावदात । ौीवतसपीतवसन िःमतसनदराःयम ॥

ब डनतमितभय कमलोदराि य । सनदय ममरस रषा भजया चछाद ॥०९॥

त नागभोगप रवीतम च म । आलोकय तितयसखाः पशपा भशातारः ॥

कणऽिपरतातमस दथरकलऽकामा । दःखानशोकभयमि धयो िनपतः ॥१०॥

गावो वषा वतसतयरः बनदमानाः सदःिखताः । कण नयःत णा भीता रदनतय इव तिःथर ॥११॥

अथ ोज महोतपाताि िवधा ितदारणाः । उतपतभरिव िदवयातमनयासननभयशिसनः ॥१२॥

तानालआय भयोि ना गोपा ननदपरोगमाः । िवना रामण गाः कण जञातवा चारियत गतम ॥१३॥

तदरिनरिम िनरधन मतवा ा मति दः । तताणाःतनमनःकाःत दःखशोकभयातराः ॥१४॥

आबालव विनताः सवऽ ग पशव यः । िनजर मग कला ीनाः कणदशरनलालसाः ॥१५॥

ताःतथा कातरानवीआय भगवानमाधवो बलः । हःय िकि चननोवाच भावजञोऽनजःय सः ॥१६॥

तऽनवमाणा दियत कण सिचतया पदः । भगव ल णजर मः पदवया यमनातटम ॥१७॥

त तऽ तऽा जयवा कशाशिन धवजोपपननािन पदािन िवपतः । माग गवामनयपदानतरानतर िनरी माणा ययर ग सतवराः ॥१८॥

अनत रद भजगभोगपरीतमारात । कण िनरीहमपल य जलाशयानत ॥

गोपा मि धणानप रतः पश । स बनदतः परमकमलमापरातारः ॥१९॥

गोपयोऽनर मनसो भगवतयननत । ततसौ दिःमतिवलोकिगरः ःमरनतयः ॥

मःतऽिहना ियतम भशदःखत ाः । शनय ियवयित त द शि लोकम ॥२०॥


www.swargarohan.org

ताः कणमातरमपतयमनिव ा । त यवयथाः समनग शचः ॐवनतयः ॥

ताःता ोजियकथाः कथयनतय आसन । कणाननऽिपरत शो मतकतीकाः ॥२१॥

कणाणािननिवरशतो ननदादीनवीआय त दम । तयषधतस भगवाामः कणानभाविवत ॥२२॥

इतथमःवगोकलमननयगित िनरीआय । स ीकमारमितदःिखतमातमहतोः ॥

आजञाय मतयरपदवीमनवतरमानः । िःथतवा महतरमदित दर गबनधात ॥२३॥

तत यमानवपषा वयिथतातमभोगस । तयकतवोननम य किपतः ःवफणानभज गः ॥

तःथौ स वसनरनीिवषामबरीष । ःत ध णो मकमखो ह रमी माणः ॥२४॥

त िज या ि िशखया प रलिलहान । सकवणी ितकरालिवषाि न ि म ॥

ब डननम प रससार यथा खगनिो । बाम सोऽपयवसर समी माणः ॥२५॥

एव प रमहतौजसमननतासम । आनमय ततपथिशरःःविधर आ ः ॥

तनमधरर िनकरःपशारितता । पादामबजोऽिखलकलािदगरनरनतर ॥२६॥

त नतरम तमवआय तदा तदीय । गनधवरिस मिनचारणदववधवः ॥

ीतया मद गपणवानकवा गीत । पपोपहारनितिभः सहसोपसदः ॥२७॥

य ि छरो न नमतऽ ग शतकशीणरस । त नममदर खरदणडधरोऽि यपातः ॥

कषीणायषो मत उ बणमाःयतोऽस । नःतो वमनपरमकमलमाप नागः ॥२८॥

तःयाकिषिभगररलम मतः िशरःस । य तसमननमित िनः सतो रषो चः ॥


www.swargarohan.org

नतयनपदाननमयनदमया बभव । पपः पिजत इवह पमानपराणः ॥२९॥

ति चऽताणडविवर नफणासहॐो । र मखरर वमननप भ नगाऽः ॥

ःमतवा चराचरगर परष पराण । नारायण तमरण मनसा जगाम ॥३०॥

कणःय गभरजगतोऽितभरावसनन । पािणर हारप रर नफणातपऽम ॥

वािहमा मपसदरम य प य । आतारः थ सनभ णकशबनधाः ॥३१॥

ताःत सिव नमनसोऽथ परःकताभारः । काय िनधाय भिव भतपित णमः ॥

साधवयः कता जिलपटाः शमलःय भतरर । मोकषपसवः शरणद शरण पननाः ॥३२॥

नागप य ऊचः

नया यो िह दणडः कतिकि बषऽिःमस । तवावतारः खलिनमहाय ॥

रपोः सतानामिप त य ि र । धतस दम फलमवानशसन ॥३३॥

अनमहोऽय भवतः कतो िह नो दणडोऽसता त खल क मषापहः । य नदशकतवमम य दिहनः बोधोऽिप तऽनमह एव सममतः ॥३४॥

तपः सत िकमनन पव िनरःतमानन च मानदन । धम ऽथ वा सवरजनानकमपया यतो भवाःतयित सवरजीवः ॥३५॥

कःयानभावोऽःय न दव िव ह तवाि यरणःपरशािधकारः । य ा छया ौीलरलनाचर पो िवहाय कामानसिचर धतोता ॥३६॥

न नाकप न च सावरभौम । न पारम य न रसािधपतयम ॥

न योगिस ीरपनभरव वा । वा छिनत यतपादरजःपननाः ॥३७॥

तदष नाथाप दरापमनयःतमोजिनः बोधवशोऽपयहीशः । ससारचब मतः शरी रणो यिद छतः ःयाि भवः सम ः ॥३८॥

नमःत य भगवत परषाय महातमन ।


www.swargarohan.org

भतावासाय भताय पराय परमातमन ॥३९॥

जञानिवजञाननीधय णऽननतश य । अगणायािवकाराय नमःत ाकताय च ॥४०॥

कालाय कालनाभाय कालावयवसाकिषण । िव ाय तदपि ततकऽ िव हतव ॥४१॥

भतमाऽिनियाण मनोब धयाशयातमन । िऽगणनािभमानन ग ःवातमानभतय ॥४२॥

नमोऽननताय सआमाय कटःथाय िवपि त । नानावादानरोधाय वा यवाचकश य ॥४३॥

नमः माणमलाय कवय शा योनय । व ाय िनव ाय िनगमाय नमो नमः ॥४४॥

नमः कणाय रामाय वसदवसताय च । मनायािनर ाय सातवता पतय नमः ॥४५॥

नमो गणदीपाय गणातम छादनाय च । गणव यपलआयाय गणि ःवसिवद ॥४६॥

अवयाकतिवहाराय सवरवयाकतिस य । षीकश नमःतऽःत मनय मौनशीिलन ॥४७॥

परावरगितजञाय सवारधयकषाय त नमः । अिव ाय च िव ाय त ि ऽःय च हतव ॥४८॥

तव ःय जनमिःथितसयमािनवभो । गणरनीहोऽकतकालशि धक ॥

त तःवभावानितबोधयनसतः । समी यामोघिवहार ईहस ॥४९॥

तःयव तऽमःतनवि लोकया । शानता अशानता उत म योनयः ॥

शानताः ियाःत धनािवत सता । ःथात त धमरपरीपसयहतः ॥५०॥

अपराधः सक ऽार सो वयः ःवजाकतः । नतमहरिस शानतातमनम ःय तवामजानतः ॥५१॥

अनग ीव भगवनाणाःतयजित पननगः । ीणा नः साधशो याना पितः ाणः दीयताम ॥५२॥

िवधिह त िक करीणामन य तवा या ।


www.swargarohan.org

य ल यानित नव म यत सवरतो भयात ॥५३॥


इतथ स नागप ीिभभरगवानसमिभ तः । मि छरत भ निशरस िवससजारि यक टनः ॥५४॥

ितल धिनियाणः कािलयः शनकहर रम । क लातसम वसनदीनः कण ाह कता जिलः ॥५५॥

कािलय उवाच

वय खलाः सहोतप या तमसा दीघरमनयवः । ःवभावो दःतयजो नाथ लोकाना यदस महः ॥५६॥

तवया स िमद िव धातगरणिवसजरनम । नानाःवभाववीय जो योिनबीजाशयाकित ॥५७॥

वय च तऽ भगवनसपार जातयरमनयवः । कथ तयजामःतवनमाया दःतय जा मोिहताः ःवयम ॥५८॥

भवािनह कारण तऽ सवरजञो जगदी रः । अनमह िनमह वा मनयस ति धिह नः ॥५९॥


इतयाकणयर वचः ाह भगवानकायरमानषः । नाऽ ःथय तवया सपर समि यािह मा िचरम । ःवजञातयपतयदारा यो गोनिभभरजयत नदी ॥६०॥

य एततसःमरनमतयरःत य मदनशासनम । क तरयननभयोः सनधयोनर यम यमापनयात ॥६१॥

योऽिःमनःनातवा मदाब ड दवादीःतपरयजजलः । उपोय मा ःमरननचतसवरपापः म यत ॥६२॥

ीप रमणक िहतवा दमतमपािौतः । य यातस सपणरःतवा ना ानमतपादलाि छतम ॥६३॥

ौीऋिषरवाच

म ो भगवता राजनकणना तकमरणा । त पजयामास मदा नागप य सादरम ॥६४॥

िदवयामबरॐ िणिभः पराधयरिप भ णः । िदवयगनधानलप महतयोतपलमालया ॥६५॥

पजियतवा जगननाथ सा गरडधवजम । ततः ीतोऽ यनजञातः प रबमयािभवन तम ॥६६॥


www.swargarohan.org

सकलऽस तपऽो ीपम धजरगाम ह । तदव सामतजला यमना िनिवरषाभवत । अनमहा गवतः ब डामानिपणः ॥६७॥

* * * १७. ौीराजोवाच

नागालय रमणक कथ ततयाज कािलयः । कत िक वा सपणरःय तनकनासम जसम ॥०१॥


उपहायः सपरजनमारिस मासीह यो बिलः । वानःपतयो महाबाहो नागाना ाि नरिपतः ॥०२॥

ःव ःव भाग य छिनत नागाः पवरिण पवरिण । गोपीथायातमनः सव सपणारय महातमन ॥०३॥

िववीयरमदािव ः कािवयःत कािलयः । कदथ कतय गरड ःवय त बभज बिलम ॥०४॥

त तवा किपतो राजनभगवानभगवितयः । िविजघासमरहावगः कािलय समपािवत ॥०५॥

तमापतनत तरसा िवषायधः तय ययादितथतनकमःतकः । दि ः सपण वयदश दायधः करालिजो विसतोमलोचनः ॥०६॥

त ताआयरपऽः स िनरःय मनयमान । चणडवगो मधसदनासनः ॥

पकषण सवयन िहरणयरोिचषा । जघान किसतममिवबमः ॥०७॥

सपणरपकषािभहतः कािलयोऽतीव िव लः । द िववश कािलन ाःतदगमय दरासदम ॥०८॥

तऽकदा जलचर गरडो भआयमीिपसतम । िनवा रतः सौभ रणा स कषिधतोऽहरत ॥०९॥

मीनानसदःिखतान वा दीनानमीनपतौ हत । कपया सौभ रः ाह तऽतयकषममाचरन ॥१०॥

अऽ िवय गरडो यिद मतःयानस खादित । स ः ाणिवरयजयत सतयमत वीमयहम ॥११॥

ततकािलयः पर वद नानयः क न लिलहः । अवातसी रडा ीतः कणन च िववािसतः ॥१२॥


www.swargarohan.org

कण दाि िनबानत िदवयॐ गनधवाससम । महामिणगणाक ण जामबनदप रकतम ॥१३॥

उपल योितथताः सव ल धाणा इवासवः । मोदिनभतातमानो गोपाः ीतयािभरिभर ॥१४॥

यशोदा रोिहणी ननदो गोपयो गोपा कौरव । कण समतय ल धहा आसनशका नगा अिप ॥१५॥

राम ा यतमािल य जहासाःयानभाविवत । मणा तम कमारोपय पनः पनरद त । गावो वषा वतसतय लिभर परमा मदम ॥१६॥

ननद िवाः समागतय गरवः सकलऽकाः । ऊचःत कािलयमःतो िद या म ःतवातमजः ॥१७॥

दिह दान ि जातीना कणिनमरि हतव । ननदः ीतमना राजनगाः सवण तदािदशत ॥१८॥

यशोदािप महाभागा न ल धजा सती । प रवजया कमारोपय ममोचाौकला महः ॥१९॥

ता रािऽ तऽ राजनि कष या ौमकिषरताः । ऊषोरयौकसो गावः कािलन ा उपकलतः ॥२०॥

तदा शिचवनो तो दावाि नः सवरतो ोजम । स िनशीथ आवतय द धमपचबम ॥२१॥

तत उतथाय समानता द माना ोजौकसः । कण ययःत शरण मायामनजमी रम ॥२२॥

कण कण महाभग ह रामािमतिवबम । एष घोरतमो वि ःतावकानमसत िह नः ॥२३॥

सदःतराननः ःवानपािह काला नः स दः भो । न शकनमःतव चरण सनतय मकतोभयम ॥२४॥

इतथ ःवजनवकलवय िनरीआय जगदी रः । तमि नमिपब ीोमननतोऽननतशि धक ॥२५॥

* * * १८. ौीशक उवाच

अथ कणः प रवतो जञाितिभमरिदतातमिभः । अनगीयमानो नयिवश ोज गोकलमिणडतम ॥०१॥

ोज िवब डतोरव गोपाल छ मायया ।


www.swargarohan.org

मीमो नामतररभवननाितया छरी रणाम ॥०२॥

स च वनदावनगणवरसनत इव लकिषतः । यऽाःत भगवानसाकषािामण सह कशवः ॥०३॥

यऽ िनझरअरिनारद िनव ःवनिझि लकम । श छ करज ष िममणडलमिणडतम ॥०४॥

स रतसरःॐवणोिमरवायना क ारक जोतपलरणहा रणा । न िव त यऽ वनौकसा दवो िनदाघवअनयकर भवोऽितशा ल ॥०५॥

अगाधतोयिदनीतटोिमरिभिरवतपरीयाः पिलनः समनततः । न यऽ चणडाशकरा िवषो बणा भवो रस शा िलत च ग त ॥०६॥

वन कसिमत ौीमननदि चऽमगि जम । गायनमयरमर कजतकोिकलसारसम ॥०७॥

ब िडयमाणःतत णो भगवानबलसयतः । वण िवरणयनगोपग धनः सवतोऽिवशत ॥०८॥

वालबहरःतबक ॐ धातकतभ णाः । रामकणादयो गोपा ननतयरयधजरगः ॥०९॥

कणःय नतयतः किचजजगः किचदवादयन । वणपािणतलः शऋ गः शशसरथापर ॥१०॥

गोपजाितित छनना दवा गोपालरिपणौ । ईिडर कणरामौ च नटा इव नट नप ॥११॥

मणलर घनः कषपराःफोटनिवकणः । िचब डतिनरय न काकप धरौ कविचत ॥१२॥

कविचननतयतस चानयष गायकौ वादकौ ःवयम । शशसतमरहाराज साध सािधवित वािदनौ ॥१३॥

कविचि वः कविचतकमभः कवचामलकमि िभः । अःप यनऽबनधा ः कविचनमगखगहया ॥१४॥

कविच च ददररपलाविवरिवधरपहासकः । कदािचतःयनदोिलकया किहरिचननपच या ॥१५॥

एव तौ लोकिस ािभः ब डािभ रतवरन । न िििोिणक जष काननष सरःस च ॥१६॥

पश ारयतोग पःत न रामकणयोः । गोपरपी लमबोऽगादसरःतिजजहीयार ॥१७॥

त िव ानिप दाशाह भगवानसवरदशरनः ।


www.swargarohan.org

अनवमोदत ततस य वध तःय िविचनतयन ॥१८॥

तऽोपाहय गोपालानकणः ाह िवहारिवत । ह गोपा िवह रयामो न ीभय यथायथम ॥१९॥

तऽ चबः प रवढौ गोपा रामजनादरनौ । कणस घि टनः किचदासामःय चापर ॥२०॥

आचरिवरिवधाः ब डा वा वाहकल णाः । यऽारोहिनत जतारो वहिनत च परािजताः ॥२१॥

वहनतो वा माना चारयनत गोधनम । भाणडीरक नाम वट ज मः कणपरोगमाः ॥२२॥

रामस घि टनो यिहर ौीदामव भादयः । ब डाया जियनःताःतानहः कणादयो नप ॥२३॥

उवाह कणो भगवानौीदामान परािजतः । व भ भिसनःत लमबो रोिहणीसतम ॥२४॥

अिव मनयमानः कण दानवप गवः । वहनिततर ागादवरोहणतः परम ॥२५॥

तम हनधरिणधरनिगौरव । महासरो िवगतरयो िनज वपः ॥

स आिःथतः परटप र छदो बभौ । तिड मानडपितवािडवामबदः ॥२६॥

िनरीआय त परलममबर चरत । दी किटतटोमद कम ॥

जवलि छख कटकिकरीटकणडल । ितवषा त हलधर ईदऽसत ॥२७॥

अथागतःमितरभयो रप बलो िवहाय साथरिमव हरनतमातमनः । रषाहनि छरिस ढन मि ना सरािधपो िग रिमव वळरहसा ॥२८॥

स आहतः सपिद िवशीणरमःतको मखा मिधरमपःमतोऽसरः । महारव वयसरपततसमीरयिनग रयरथा मघवत आयधाहतः ॥२९॥

वा लमब िनहत बलन बलशािलना । गोपाः सिविःमता आसनसाध सािधवित वािदनः ॥३०॥

आिशषोऽिभगणनतःत शशसःतदहरणम । तयागतिमवािल य मिव लचतसः ॥३१॥

पाप लमब िनहत दवाः परमिनवरताः ।


www.swargarohan.org

अ यवनबरल मा यः शशसः साध सािधवित ॥३२॥ * * *

१९. ौीशक उवाच

ब डास ष गोपष त ावो दरचा रणीः । ःवर चरनतयो िविवशःतणलोभन ग रम ॥०१॥

अजा गावो मिहय िनिवरशनतयो वना नम । ईषीकाटवी िनिवरिवशः बनदनतयो दावतिषरताः ॥०२॥

तऽपयनतः पशनगोपाः कणरामादयःतदा । जातानतापा न िवदिवरिचनवनतो गवा गितम ॥०३॥

तणःततखरदि छननग पदरि कतगरवाम । मागरमनवगमनसव न ाजीवया िवचतसः ॥०४॥

म जाटवया माग बनदमान ःवगोधनम । समापय तिषताः ौानताःततःत सननयवतरयन ॥०५॥

ता आहता भगवता मघगमभीरया िगरा । ःवनामना िननद ौतवा ितनदः हिषरताः ॥०६॥

ततः समनता वधमकतयर छयाभत यक नौकसाम । समी रतः सारिथनो बणो मकिवरलिलहानः िःथरज गमानमहान ॥०७॥

तमापतनत प रतो दवाि न गोपा गावः समीआय भीताः । ऊच कण सबल पनना यथा ह र मतयभयािदरता जनाः ॥०८॥

कण कण महावीर ह रामामोघ िवबम । दावाि नना द मानानपनना ातमहरथः ॥०९॥

नन तव ानधवाः कण न चाहरनतयवसािदतम । वय िह सवरधमर तवननाथाःतवतपरायणाः ॥१०॥


वचो िनशमय कपण बनधना भगवानह रः । िनमीलयत मा भ लोचनानीतयभात ॥११॥

तथित मीिलताकषष भगवानि नम बणम । पीतवा मखन तानक ला ोगाधीशो वयमोचयत ॥१२॥

तत तऽकषीणयनमी य पनभारणडीरमािपताः । िनशमय िविःमता आसननातमान गा मोिचताः ॥१३॥

कणःय योगवीय त ोगमायानभािवतम । दावा नरातमनः कषम वीआय त मिनरऽमरम ॥१४॥


www.swargarohan.org

गाः सिननवतयर साया सहरामो जनादरनः । वण िवरणयनगो मगा ोपरिभ तः ॥१५॥

गोपीना परमाननद आसी ोिवनददशरन । ण यगशतिमव यासा यन िवनाभवत ॥१६॥

* * * २०. ौीशक उवाच

तयोःतद त कमर दावा नम मातमनः । गोपाः ी यः समाच यः लमबवधमव च ॥०१॥

गोपव ा गोपय तदपाकणयर िविःमताः । मिनर दववरौ कणरामौ ोज गतौ ॥०२॥

ततः ावतरत ाव सवरस वसम वा । िव ोतमानप रिधिवरःफिजरतनभःतला ॥०३॥

सानिनीलामबदवय म सिव तःतनिय िभः । अःप जयोितरा छनन व सगण बभौ ॥०४॥

अ ौ मासािननपीत य मया ो दमय वस । ःवगोिभम मारभ पजरनयः काल आगत ॥०५॥

तिड नतो महामघा णड सन विपताः । ीणन जीवन ःय ममचः करणा इव ॥०६॥

तपःकशा दवमीढा आसी ष यसी मही । यथव कामयतपसःतनः समापय ततफलम ॥०७॥

िनशामखष ख ोताःतमसा भािनत न महाः । यथा पापन पाणडा न िह वदाः कलौ यग ॥०८॥

ौतवा पजरनयिननद मणडकाः ससजिगररः । तणी शयानाः ा य ा णा िनयमातयय ॥०९॥

आसननतपथगािमनयः कषिन ोऽनशयतीः । पसो यथाःवतनऽःय दहििवण समपदः ॥१०॥

ह रता ह रिभः शप रनिगोप लोिहता । उि छलीनीकत छाया नणा ौी रव भरभत ॥११॥

कषऽािण शयसमपि ः ककारणा मद ददः । मािननामनताप व दवाधीनमजानताम ॥१२॥

जलःथलौकसः सव नववा रिनषवया । अिबिचर रप यथा ह रिनषवया ॥१३॥


www.swargarohan.org

स रि ः स गतः िसनध कषोभ सनोिमरमान । अपकवयोिगनि कामा गणय यथा ॥१४॥

िगरयो वधाररािभहरनयमाना न िववयथः । अिभभयमाना वयसनयरथाधो जचतसः ॥१५॥

मागार बभवः सिनद धाःतण छनना सःकताः । ना यःयमानाः ौतयो ि जः कालन चाहताः ॥१६॥

लोकबनधष मघष िव त लसौ दाः । ःथय न चबः कािमनयः परषष गिणिवव ॥१७॥

धनिवरयित माहनि िनगरण च गिणनयभात । वय गणवयितकरऽगणवानपरषो यथा ॥१८॥

न रराजोडपछननः ःवजयोतःनारािजतघरनः । अहमतया भािसतया ःवभासा परषो यथा ॥१९॥

मघागमोतसवा ाः तयननदि छखिणडनः । गहष त िनिवरणणा यथा यतजनागम ॥२०॥

पीतवापः पादपाः पि रासननानातममतरयः । ाककषामाःतपसा ौानता यथा कामानसवया ॥२१॥

सरःःवशानतरोधःस नयषर गािप सारसाः । गहवशानतकतयष मामया इव दरा शयाः ॥२२॥

जलौघिनररिभ नत सतवो वत र । पािणडनामस ादवदमागारः कलौ यथा ॥२३॥

वयम चनवायिभनरनना भत य ामत घनाः । यथािशषो िवपतयः काल काल ि ज रताः ॥२४॥

एव वन त िषर पकवखजररजमबमत । गोगोपालवरतो रनत सबलः ािवश रः ॥२५॥

धनवो मनदगािमनय ऊधोभारण भयसा । ययभरगवताहता ित ीतया ःनतःतनाः ॥२६॥

वनौकसः मिदता वनराजीमरध यतः । जलधारा िगरनारदादासनना द श गहाः ॥२७॥

कविच नःपितबोड गहाया चािभवितर । िनिवर य भगवाम कनदमलफलाशनः ॥२८॥

दधयोदन समानीत िशलाया सिललािनतक । समभोजनीयबरभज गोपः स कणारिनवतः ॥२९॥


www.swargarohan.org

शा लोप र सिवय चवरतो मीिलत णान । त ानवषानवतसतरानगा ःवोधोभरौमाः ॥३०॥

ावि ौय च ता वीआय सवरकालसखावहाम । भगवानपजया चब आतमशकतयपबिहताम ॥३१॥

एव िनवसतोःतिःमामकशवयोोरज । शरतसमभव वया ःव छाम वपरषािनला ॥३२॥

शरदा नीरजोतप या नीरािण कित ययः । ानािमव चतािस पनय गिनषवया ॥३३॥

वयोमनोऽ भतशाब य भवः प कमपा मलम । शरजजहाराौिमणा कण भि यरथाशभम ॥३४॥

सवरःव जलदा िहतवा िवरजः शवचरसः । यथा तय णाः शानता मनयो म िकि बषाः ॥३५॥

िगरयो ममचःतोय कविचनन ममचः िशवम । यथा जञानामत काल जञािननो ददत न वा ॥३६॥

नवािवदनकषीयमाण जल गाधजलचराः । यथायरनवह य नरा मढाः कटिमबनः ॥३७॥

गाधवा रचराःतापमिवनद छरदकर जम । यथा द रिः कपणः कटम यिविजतिनियः ॥३८॥

शनः शनजरहः प क ःथलानयाम च वीरधः । यथाहममता धीराः शरीरािदवनातमस ॥३९॥

िन लामबरभ णी समिः शरदागम । आतमनयपरत समय िनवयरपरतागमः ॥४०॥

कदार यःतवपोऽग नककार सतिभः । यथा ाणः ॐवजजञान तिननरोधन योिगनः ॥४१॥

शरदकाशजाःतापानभतानामडपोऽहरत । दहािभमानज बोधो मकनदो ोजयोिषताम ॥४२॥

खमशोभत िनमघ शरि मलतारकम । स वय यथा िच श द ाथरदशरनम ॥४३॥

अखणडमणडलो वयोिमन रराजोडगणः शशी । यथा यदपितः कणो विणचबावतो भिव ॥४४॥

आि य समशीतोण सनवनमारतम । जनाःताप जहग पयो न कण तचतसः ॥४५॥


www.swargarohan.org

गावो मगाः खगा नायरः पिपणयः शरदाभवन । अनवीयमानाः ःववषः फलरीशिबया इव ॥४६॥

उद यनवा रजािन सय तथान कमि ना । राजञा त िनभरया लोका यथा दःयिनवना नप ॥४७॥

परमामवामयण रिनिय महोतसवः । बभौ भः पकवशया या कला या िनतरा हरः ॥४८॥

विण िननपःनाता िनगरमयाथारनपिदर । वर ा यथा िस ाः ःविपणडानकाल आगत ॥४९॥

* * * २१. ौीशक उवाच

इतथ शरतःव छजल प ाकरसगिनधना । नयिवश ायना वात स गोगोपालकोऽ यतः ॥०१॥

कसिमतवनरािजशिमभ ग ि जकलघ सरःस रनमहीीम । मधपितरवगा चारयनगाः सहपशपालबल कज वणम ॥०२॥

त ोजि य आौतय वणगीत ःमरोदयम । काि तपरो कणःय ःवसखी योऽनववणरयन ॥०३॥

त णरियतमार धाः ःमरनतयः कणचि तम । नाशकनःमरवगन िवकिष मनसो नप ॥०४॥

बहारपीड नटवरवपः कणरयोः किणरकार । िब ासः कनककिपश वजयनती च मालाम ॥

रनीानवणोरधरसधयापरयनगोपवनदर । वनदारणय ःवपदरमण ािवश ीतक ितरः ॥०५॥

इित वणरव राजनसवरभतमनोहरम । ौतवा ोजि यः सवार वणरयनतयोऽिभरिभर ॥०६॥

ौीगोपय ऊचः

अ णवता फलिमद न पर िवदामः । स यः पशननिववशयतोवरयःयः ॥

वकऽ ोजशसतयोरनवणज । यवार िनपीतमनर कटा मो म ॥०७॥

चतवालबहरःतबकोतपला ज मालानप प रधानिविचऽवशौ । मधय िवरजतरल पशपालगो या र ग यथा नटवरौ कवच गायमानौ ॥०८॥

गोपयः िकमाचरदय कशल ःम वणर ।


www.swargarohan.org

दामोदराधरसधामिप गोिपकानाम ॥

भ ःवय यदविश रस िदनयो । य वचोऽौ ममचःतरवो यथायरः ॥०९॥

वनदावन सिख भवो िवतनोित क ऋित । य वक सतपदामबजल धलिआम ॥

गोिवनदवणमन म मयरनतय । आयाििसानववरतानयसमःतस वम ॥१०॥

धनयाः ःम म गतयोऽिप ह रणय एता । या ननदननदनमपा िविचऽवशम ॥

आकणयर वणरिणत सहकणसाराः । पजा दधिवररिचता णयावलोकः ॥११॥

कण िनरीआय विनतोतसवरपशील । ौतवा च ततकविणतवणिविव गीतम ॥

दवयो िवमानगतयः ःमरनननसारा । यतसनकबरा ममहिवरनीवयः ॥१२॥

गाव कणमखिनगरतवणगीत । पीयम िभतकणरपटः िपबनतयः ॥

शावाः ःनतःतनपयःकवलाः ःम तःथर । गोिवनदमातमिन शाौकलाः ःपशनतयः ॥१३॥

ायो बतामब िवहगा मनयो वनऽिःमन । कणकिषत तदिदत कलवणगीतम ॥

आर य िमभजािचरवालान । शऋणविनत मीिलत शो िवगतानयवाचः ॥१४॥

न ःतदा तदपधायर मकनदगीतम । आवतरलकिषतमनोभवभ नवगाः ॥

आिल गनःथिगतमिमरभजमररारर । ग िनत पादयगल कमलोपहाराः ॥१५॥

वातप ोजपशनसह रामगोपः । स चारयनतमन वणमदीरयनतम ॥

मव उिदतः कसमावलीिभः । स यवयरधातःववपषामबद आतपऽम ॥१६॥

पणारः पिलन उरगायपदा जराग ।


www.swargarohan.org

ौीक कमन दियताःतनमिणडतन ॥

त शरनःमररजःतणरिषतन । िलमपनतय आननकचष जहःतदािधम ॥१७॥

हनतायमििरबला ह रदासवय । यिामकणचरणःपरशमोदः ॥

मान तनोित सहगोगणयोःतयोयरत । पानीयसयवसकनदरकनदमलः ॥१८॥

गा गोपकरनवन नयतोरदार । वणःवनः कलपदःतनभतस स यः ॥

अःपनदन गितमता पलकःतरणा । िनय गपाशकतल णयोिवरिचऽम ॥१९॥

एविवधा भगवतो या वनदावनचा रणः । वणरयनतयो िमथो गोपयः ब डाःतनमयता ययः ॥२०॥

* * * २२. ौीशक उवाच

हमनत थम मािस ननदोजकमा रकाः । चरहरिवय भ जानाः कातयायनयचरनोतम ॥०१॥

आपलतयामभिस कािलन ा जलानत चोिदतऽरण । कतवा ितकित दवीमानचरनरप सकतीम ॥०२॥

गनधमार यः सरिभिभबरिलिभधरपदीपकः । उ चावच ोपहारः वालफलतणडलः ॥०३॥

कातयायिन महामाय महायोिगनयधी र । ननदगोपसत दिव पित म कर त नमः । इित मनऽ जपनतयःताः पजा चबः कमा रकाः ॥०४॥

एव मास ोत चरः कमायरः कणचतसः । भिकाली समानचरभरयानननदसतः पितः ॥०५॥

ऊःयतथाय गोऽः ःवरनयोनयाब बाहवः । कणम चजरगयारनतयः कािलन ा ःनातमनवहम ॥०६॥

न ाः कदािचदागतय तीर िनकिषपय पवरवत । वासािस कण गायनतयो िवजः सिलल मदा ॥०७॥

भगवाःतदिभतय कनो योग र रः । वयःयरावतःतऽ गतःततकमरिस य ॥०८॥


www.swargarohan.org

तासा वासाःयपादाय नीपमार सतवरः । हसि ः हसनबालः प रहासमवाच ह ॥०९॥

अऽागतयाबलाः काम ःव ःव वासः ग ताम । सतय वािण नो नमर य य ोतकिशरताः ॥१०॥

न मयोिदतपव वा अनत तिदम िवदः । एककशः ती छधव सहवित समधयमाः ॥११॥

तःय ततआविलत वा गोपयः मप रपलताः । ोीिडताः आय चानयोनय जातहासा न िनयरयः ॥१२॥

एव वित गोिवनद नमरणाकिष चतसः । आकणठम नाः शीतोद वपमानाःतमवन ॥१३॥

मानय भोः कथाःतवा त ननदगोपसत ियम । जानीमोऽ ग ोज ा य दिह वासािस विपताः ॥१४॥

यामसनदर त दाःयः करवाम तवोिदतम । दिह वासािस धमर नो चिाजञ वाम ह ॥१५॥


भवतयो यिद म दाःयो मयो वा क रयथ । अऽागतय ःववासािस ती छत शिचिःमताः । नो चननाह दाःय िक ब ो राजा क रयित ॥१६॥

ततो जलाशयातसवार दा रकाः शीतविपताः । पािण या योिनमा छा ो रः शीतकिशरताः ॥१७॥

भगवानाहता वीआय श भावसािदतः । ःकनध िनधाय वासािस ीतः ोवाच सिःमतम ॥१८॥

यय िवव ा यदपो धतोता वयगाहतत द दवहलनम । ब धवा जिल मधनयरपन यहसः कतवा नमोऽधोवसन ग ताम ॥१९॥

इतय यतनािभिहत ोजाबला मतवा िवव ापलवन ोत यितम । ततपितरकामाःतदशकमरणा साकषातकत नमरव म यतः ॥२०॥

ताःतथावनता वा भगवानदवक सतः । वासािस ता यः ाय छतकरणःतन तोिषतः ॥२१॥

ढ ल धा पया च हािपताः । ःतोिभताः ब डनव च का रताः ॥

व ािण चवाप तानयथापयम । ता ना यसयिनयस गिनवरताः ॥२२॥


www.swargarohan.org

प रधाय ःववासािस स गमसिजजताः । गहीतिच ा नो चलःतिःमनलजजाियत णाः ॥२३॥

तासा िवजञाय भगवानःवपादःपशरकामयया । धतोताना स क पमाह दामोदरोऽबलाः ॥२४॥

स क पो िविदतः साधवयो भवतीना मदचरनम । मयानमोिदतः सोऽसौ सतयो भिवतमहरित ॥२५॥

न म याविशतिधया कामः कामाय क पत । भिजरता कविथता धानाः ायो बीजाय नशत ॥२६॥

याताबला ोज िस ा मयमा रःयथा पाः । यदि य ोतिमद चररायारचरन सतीः ॥२७॥


इतयािद ा भगवता ल धकामाः कमा रकाः । धयायनतयःततपदामभोजमक लािननिवरिवशोरजम ॥२८॥

अथ गोपः प रवतो भगवानदवक सतः । वनदावना तो दर चारयनगाः सहामजः ॥२९॥

िनदघाकारतप ित म छायािभः ःवािभरातमनः । आतपऽाियतानवीआय िमानाह ोजौकसः ॥३०॥

ह ःतोककण ह अशो ौीदामनसबलाजरन । िवशाल व भौजिःवनदवःथ वरथप ॥३१॥

पयततानमहाभागानपराथकानतजीिवतान । वातवषारतपिहमानसहनतो वारयिनत नः ॥३२॥

अहो एषा वर जनम सवर ाणयपजीवनम । सजनःयव यषा व िवमखा यािनत नािथरनः ॥३३॥

पऽपपफल छाया मलव कलदारिभः । गनधिनयारसभःमािःथ तोकमः कामािनवतनवत ॥३४॥

एतावजजनमसाफ य दिहनािमह दिहष । ाणरथिधरया वाचा ौयआचरण सदा ॥३५॥

इित वालःतबक फलपपदलोतकरः । तरणा नशाखाना मधयतो यमना गतः ॥३६॥

तऽ गाः पायियतवापः सम ाः शीतलाः िशवाः । ततो नप ःवय गोपाः काम ःवाद पपजरलम ॥३७॥

तःया उपवन काम चारयनतः पशननप ।


www.swargarohan.org

कणरामावपागमय कषधातार इदमवन ॥३८॥ * * *

२३. ौीगोप ऊचः

राम राम महाबाहो कण द िनबहरण । एषा व बाधत कषननःत छािनत कतरमहरथः ॥०१॥


इित िवजञािपतो गोपभरगवानदवक सतः । भ ाया िवभायारयाः सीदिननदमवीत ॥०२॥

यात दवयजन ा णा वािदनः । सऽमाि गरस नाम ासत ःवगरकामयया ॥०३॥

तऽ गतवौदन गोपा याचताःमि सिजरताः । क तरयनतो भगवत आयरःय मम चािभधाम ॥०४॥

इतयािद ा भगवता गतवा याचनत त तथा । कता जिलपटा िवानदणडवतपितता भिव ॥०५॥

ह भिमदवाः शऋणत कणःयादशका रणः । ा ा जानीत भि वो गोपाननो रामचोिदतान ॥०६॥

गा ारयनताविवदर ओदन रामा यतौ वो लतो बभकिषतौ । तयोि रजा ओदनमिथरनोयरिद ौ ा च वो य छत धमरिव माः ॥०७॥

दीकषायाः पशसःथायाः सौऽामणया स माः । अनयऽ दीकिषतःयािप नाननम िनह दयित ॥०८॥

इित त भगव ा ञा शऋणवनतोऽिप न शौवः । कषिाशा भ रकमारणो बािलशा व मािननः ॥०९॥

दशः कालः पथ िवय मनऽतनऽितवरजोऽ नयः । दवता यजमान बतधरमर यनमयः ॥१०॥

त परम साकषा गवनतमधो जम । मनय या दजञा मतयारतमानो न मिनर ॥११॥

न त यदोिमित ोचनर नित च परनतप । गोपा िनराशाः तयतय तथोचः कणरामयोः ॥१२॥

तदपाकणयर भगवानहःय जगदी रः । वयाजहार पनग पानदशरयनलौिकक गितम ॥१३॥

मा जञापयत प ी यः सस कणरमागतम । दाःयिनत काममनन वः िःन धा म यिषता िधया ॥१४॥


www.swargarohan.org

गतवाथ प ीशालाया वासीनाः ःवल कताः । नतवा ि जसतीग पाः िौता इदमवन ॥१५॥

नमो वो िवप ी यो िनबोधत वचािस नः । इतोऽिवदर चरता कणनहिषता वयम ॥१६॥

गा ारयनस गोपालः सरामो दरमागतः । बभकिषतःय तःयानन सानगःय दीयताम ॥१७॥

ौतवा यतमपायात िनतय त शरनोतसकाः । ततकथाकिष मनसो बभवजारतसममाः ॥१८॥

चतिवरध बहगणमननमादाय भाजनः । अिभसॐः िय सवारः समििमव िनमनगाः ॥१९॥

िनिषधयमानाः पितिभारतिभबरनधिभः सतः । भगवतय म ोक दीघरौत धताशयाः ॥२०॥

यमनोपवनऽशोक नवप लवमिणडत । िवचरनत वत गोपः सामज द शः ि यः ॥२१॥

याम िहरणयप रिध वनमा यबहर । धातवालनटवमनोतास ॥

िवनयःतहःतिमतरण धनानम ज । कण तपलालककपोलमखा जहासम ॥२२॥

ायःौतियतमोदयकणरपरर । यिःमिननम नमनसःतमथाकिषरनिः ॥

अनतः वय सिचर प रर य ताप । ा यथािभमतयो िवजहनररनि ॥२३॥

ताःतथा तय सवारशाः ा ा आतमिद या । िवजञायािखल ि ा ाह हिसताननः ॥२४॥

ःवागत वो महाभागा आःयता करवाम िकम । यननो िद या ा ा उपपननिमद िह वः ॥२५॥

ननव ा मिय कवरिनत कशलाः ःवाथरदिशरनः । अहतकयवयविहता भि मातमिय यथा ॥२६॥

ाणबि मनःःवातम दारापतयधनादयः । यतसमपकारितया आसःततः को नवपरः ियः ॥२७॥

त ात दवयजन पतयो वो ि जातयः । ःवसऽ पारिययिनत यमािभगरहमिधनः ॥२८॥


www.swargarohan.org

ौीप य ऊचः

मव िवभोऽहरित भवानगिदत शस । सतय करव िनगम तव पदमलम ॥

ा ा वय तलिसदाम पदावस । कशिनरवोढमितल य समःतबनधन ॥२९॥

ग िनत नो न पतयः िपतरौ सता वा । न ातबनधस दः कत एव चानय ॥

तःमा वतपदयोः पिततातमना नो । नानया भव ितर रनदम ति धिह ॥३०॥


पतयो ना यसयरिनपत ातसतादयः । लोका वो मयोपता दवा अपयनमनवत ॥३१॥

न ीतयऽनरागाय गस गो नणािमह । तनमनो मिय य जाना अिचरानमामवापःयथ ॥३२॥

ौवणा शरना धयानानमिय भावोऽनक तरनात । न तथा सिननकषण ितयात ततो गहान ॥३३॥


इतय ा ि जप यःता य वाट पनगरताः । त चानसयवःतािभः ीिभः सऽमपारयन ॥३४॥

तऽका िवधता भऽार भगवनत यथाौतम । डोपग िवजहौ दह कमारनबनधनम ॥३५॥

भगवानिप गोिवनदःतनवाननन गोपकान । चतिवरधनाशियतवा ःवय च बभज भः ॥३६॥

एव लीलानरवप ल कमनशीलयन । रम गोगोपगोपीना रमयपवाककतः ॥३७॥

अथानःमतय िवाःत अनवतपयनकतागसः । यि रयोयार ञामहनम निवडमबयोः ॥३८॥

वा ीणा भगवित कण भि मलौिकक म । आतमान च तया हीनमनत ा वयगहरयन ॥३९॥

िध जनम नि व ि ोत िध बह ताम । िधककल िधिकबयादाआय िवमखा य तवधो ज ॥४०॥

नन भगवतो माया योिगनामिप मोिहनी ।


www.swargarohan.org

य य गरवो नणा ःवाथ म ामह ि जाः ॥४१॥

अहो पयत नारीणामिप कण जग रौ । दरनतभाव योऽिवधयनमतयपाशानगहािभधान ॥४२॥

नासा ि जाितसःकारो न िनवासो गराविप । न तपो नातममीमासा न शौच न िबयाः शभाः ॥४३॥

तथािप मः ोक कण योग र र । भि रढा न चाःमाक सःकारािदमतामिप ॥४४॥

नन ःवाथरिवमढाना म ाना गहहया । अहो नः ःमारयामास गोपवाकयः सता गितः ॥४५॥

अनयथा पणरकामःय कव या िशषा पतः । ईिशतवयः िकमःमािभरीशःयति डमबनम ॥४६॥

िहतवानयानभजत य ौीः पादःपशारशयासकत । ःवातमदोषापवगण त ा ञा जनमोिहनी ॥४७॥

दशः कालः पथ िवय मनऽतनऽितवरजोऽ नयः । दवता यजमान बतधरमर यनमयः ॥४८॥

स एव भगवानसाकषाि णय ग र रः । जातो यदिवतयाशऋणम िप मढा न िव ह ॥४९॥

तःम नमो भगवत कणायाकणठमधस । यनमायामोिहतिधयो मामः कमरवतमरस ॥५०॥

स व न आ ः परषः ःवमायामोिहतातमनाम । अिव तानभावाना नतमहरतयितबमम ॥५१॥

इित ःवाघमनःमतय कण त कतहलनाः । िद वो ोजमथ कसा ीता न चाचलन ॥५२॥

* * * २४. ौीशक उवाच

भगवानिप तऽव बलदवन सयतः । अपयिननवसनगोपािननियागकतो मान ॥०१॥

तदिभजञोऽिप भगवानसवारतमा सवरदशरनः । ौयावनतोऽप छ ानननदपरोगमान ॥०२॥

क यता म िपतः कोऽय सममो व उपागतः । िक फल कःय वो शः कन वा साधयत मखः ॥०३॥

एत िह महानकामो म शौ व िपतः ।


www.swargarohan.org

न िह गोपय िह सधना कतय सवारतमनािमह । अःतयःवपर ीनामिमऽोदाःतिवि षाम ॥०४॥

उदासीनोऽ रव जयर । आतमवतस द यत ॥०५॥

तवाजञातवा च कमारिण जनोऽयमनित ित । िवदषः कमरिसि ः ःया था नािवदषो भवत ॥०६॥

तऽ तावितबयायोगो भवता िक िवचा रतः । अथ वा लौिककःतनम प छतः साध भणयताम ॥०७॥


पजरनयो भगवािननिो मघाःतःयातममतरयः । तऽिभविनतर भताना ीणन जीवन पयः ॥०८॥

त तात वयमनय च वामरचा पितमी रम । िवयःतितसा िस यरजनत बतिभनरराः ॥०९॥

त छषणोपजीविनत िऽवगरफलहतव । पसा परकाराणा पजरनयः फलभावनः ॥१०॥

य एन िवसज म परमपयारगत नरः । कामा षा या लोभातस व नापनोित शोभनम ॥११॥


वचो िनशमय ननदःय तथानयषा ोजौकसाम । इनिाय मनय जनयिनपतर ाह कशवः ॥१२॥


कमरणा जायत जनतः कमरणव लीयत । सख दःख भय कषम कमरणवािभप त ॥१३॥

अिःत चदी रः कि तफलरपयनयकमरणाम । कतारर भजत सोऽिप न कतरः भिहर सः ॥१४॥

िकिमनिणह भताना ःवःवकमारनवितरनाम । अनीशनानयथा कत ःवभाविविहत नणाम ॥१५॥

ःवभावतनऽो िह जनः ःवभावमनवतरत । ःवभावःथिमद सव सदवासरमानम ॥१६॥

दहान चावचा जनतः ापयोतसजित कमरणा । शऽिमरऽमदासीनः कमव गररी रः ॥१७॥

तःमातसमपजयतकमर ःवभावःथः ःवकमरकत ।


www.swargarohan.org

अनजसा यन वतत तदवाःय िह दवतम ॥१८॥

आजीवयकतर भाव यःतवनयमपजीवित । न तःमाि नदत कषम जाराननायरसती यथा ॥१९॥

वतत णा िवो राजनयो र या भवः । वयःत वातरया जीव छिःत ि जसवया ॥२०॥

किषवािणजयगोरकषा कसीद तयरम यत । वातार चतिवरधा तऽ वय गोव योऽिनशम ॥२१॥

स व रजःतम इित िःथतयतप यनतहतवः । रजसोतप त िव मनयोनय िविवध जगत ॥२२॥

रजसा चोिदता मघा वनतयरमबिन सवरतः । जाःतरव िसधयिनत महनिः िक क रयित ॥२३॥

न नः परोजनपदा न मामा न गहा वयम । वनौकसःतात िनतय वनशलिनवािसनः ॥२४॥

तःमा वा ा णानामि ार यता मखः । य इनियागसमभाराःतरय साधयता मखः ॥२५॥

प यनता िविवधाः पाकाः सपानताः पायसादयः । सयावापपशक यः सवरदोह ग ताम ॥२६॥

हयनताम नयः समय ा ण र वािदिभः । अनन बहगण त यो दय वो धनदकिषणाः ॥२७॥

अनय य ा चाणडाल पितत यो यथाहरतः । यवस च गवा द वा िगरय दीयता बिलः ॥२८॥

ःवल कता भ वनतः ःवनिल ाः सवाससः । दकिषणा च करत गोिवानलपवरतान ॥२९॥

एतनमम मत तात िबयता यिद रोचत । अय गोा णािीणा म च दियतो मखः ॥३०॥


कालातमना भगवता शबदपरिजघासया । ो िनशमय ननदा ाः साधवग नत त चः ॥३१॥

तथा च वयदधः सव यथाह मधसदनः । वाचियतवा ःवःतययन त िवयण िग रि जान ॥३२॥

उप तय बलीनसमयगा ता यवस गवाम । गोधनािन परःकतय िग र चबः दकिषणम ॥३३॥


www.swargarohan.org

अनाःयनड ािन त चार ःवल कताः । गोपय कणवीयारिण गायनतयः सि जािशषः ॥३४॥

कणःतवनयतम रप गोपिवौमभण गतः । शलोऽःमीित वनभ र बिलमाद ह पः ॥३५॥

तःम नमो ोजजनः सह चब आतमनातमन । अहो पयत शलोऽसौ रपी नोऽनमह वयधात ॥३६॥

एषोऽवजानतो मतयारनकामरपी वनौकसः । हिनत ःम नमःयामः शमरण आतमनो गवाम ॥३७॥

इतयििगोि जमख वासदवचोिदताः । यथा िवधाय त गोपा सहकणा ोज ययः ॥३८॥

* * * २५. ौीशक उवाच

इनिःतदातमनः पजा िवजञाय िवहता नप । गोप यः कणनाथ यो ननदािद य कोप ह ॥०१॥

गण सावतरक नाम मघाना चानतकारीणाम । इनिः चोदयतब ो वाकय चाहशमानयत ॥०२॥

अहो ौीमदमाहातमय गोपाना काननौकसाम । कण मतयरमपािौतय य चबदवहलनम ॥०३॥

यथा ढः कमरमयः बतिभनारमनौिनभः । िव ामानवीकिषक िहतवा िततीिनतर भवाणरवम ॥०४॥

वाचाल बािलश ःत धम पिणडतमािननम । कण मतयरमपािौतय गोपा म चबरियम ॥०५॥

एषा िौयाविल ाना कणनाधमािपतातमनाम । धनत ौीमदःतमभ पशननयत स यम ॥०६॥

अह चरावत नागमार ानोज ोजम । मर णमरहावगनरनदगो िजघासया ॥०७॥


इतथ मघवता ा मघा िनमर बनधनाः । ननदगोकलमासारः पीडयामासरोजसा ॥०८॥

िव ोतमाना िव ि ः ःतननतः ःतनिय िभः । तीोमरर णनरनना ववषजरलशकर राः ॥०९॥

ःथणाःथला वधाररा म चतःववभीआणशः ।


www.swargarohan.org

जलौघः पलावयमाना भनार यत नतोननतम ॥१०॥

अतयासाराितवातन पशवो जातवपनाः । गोपा गोपय शीतातार गोिवनद शरण ययः ॥११॥

िशरः सता कायन छा ासारपीिडताः । वपमाना भगवतः पादमलमपाययः ॥१२॥

कण कण महाभाग तवननाथ गोकल भो । ऽातमहरिस दवाननः किपता वतसल ॥१३॥

िशलावषारितवातन हनयमानमचतनम । िनरीआय भगवानमन किपतनिकत ह रः ॥१४॥

अपतवरतय बण वमरितवात िशलामयम । ःवयाग िवहतऽःमािभ रनिो नाशाय वितर ॥१५॥

तऽ ितिविध समयगातमयोगन साधय । लोकशमािनना मौ या िनय ौीमद तमः ॥१६॥

न िह स ावय ाना सराणामीशिवःमयः । म ोऽसता मानभ गः शमायोपक पत ॥१७॥

तःमानम छरण गो मननाथ मतप रमहम । गोपाय ःवातमयोगन सोऽय म ोत आिहतः ॥१८॥

इतयकतवकन हःतन कतवा गोवधरनाचलम । दधार लीलया िवण छऽाकिमव बालकः ॥१९॥

अथाह भगवानगोपानहऽमब तात ोजौकसः । यथोपजोष िवशत िग रगत सगोधनाः ॥२०॥

न ऽास इह वः काय म ःतािििनपातनात । वातवभरयनाल ततऽाण िविहत िह वः ॥२१॥

तथा िनिवरिवशगरत कणा ािसतमानसः । यथावकाश सधनाः सोजाः सोपजीिवनः ॥२२॥

कष वयथा सखापकषा िहतवा तोरजवािसिभः । वीआयमाणो दधारािि स ाह नाचलतपदात ॥२३॥

कणयोगानभाव त िनशमयनिोऽितिविःमतः । िनःतमभो स क पः ःवानमघानसननयवारयत ॥२४॥

ख वयमिदतािदतय वातवष च दारणम । िनशमयोपरत गोपानगोवधरनधरोऽवीत ॥२५॥

िनयारत तयजत ऽास गोपाः स ीधनाभरकाः ।


www.swargarohan.org

उपारत वातवष वयदाया िनमनगाः ॥२६॥

ततःत िनयरयग पाः ःव ःवमादाय गोधनम । शकटोढोपकरण ीबालःथिवराः शनः ॥२७॥

भगवानिप त शल ःवःथान पवरवतभः । पयता सवरभताना ःथापयामास लीलया ॥२८॥

त मवगािननभरता ोजौकसो । यथा समीयः प ररमभणािदिभः ॥

गोपय सःनहमपजयनमदा । दधय ताि यरयजः सदािशषः ॥२९॥

यशोदा रोिहणी ननदो राम बिलना वरः । कणमािल य ययजरािशषः ःनहकातराः ॥३०॥

िदिव दवगणाः िस ाः साधया गनधवरचारणाः । त वमरमचःत ाः पपवषारिण पािथरव ॥३१॥

श खदनदभयो नदिदरिव दवचोिदताः । जगगरनधवरपतयःतमबरमखा नप ॥३२॥

ततोऽनर ः पशपः प रिौतो राजनःवगो सबलोऽोज रः । तथािवधानयःय कतािन गोिपका गायनतय ईयमरिदता िदःपशः ॥३३॥

* * * २६. ौीशक उवाच

एविवधािन कमारिण गोपाः कणःय वीआय त । अत ीयरिवदः ोचः सम यतय सिविःमताः ॥०१॥

बालकःय यदतािन कमारणयतय तािन व । कथमहरतयसौ जनम मामयवातमजगिपसतम ॥०२॥

यः स हायनो बालः करणकन लीलया । कथ िबि रवर पकर गजरािडव ॥०३॥

तोकनामीिलताकषण पतनाया महौजसः । पीतः ःतनः सह ाणः कालनव वयःतनोः ॥०४॥

िहनवतोऽधः शयानःय माःयःय चरणावदक । अनोऽपति पयरःत रदतः पदाहतम ॥०५॥

एकहायन आसीनो ियमाणो िवहायसा । दतयन यःतणावतरमहनकणठमहातरम ॥०६॥

कविच य गवःतनय माऽा ब उदखल ।


www.swargarohan.org

ग छननजरनयोमरधय बाह या तावपातयत ॥०७॥

वन स चारयनवतसानसरामो बालकवरतः । हनतकाम बक दो या मखतोऽ रमपाटयत ॥०८॥

वतसष वतसरपण िवशनत िजघासया । हतवा नयपातय न किपतथािन च लीलया ॥०९॥

हतवा रासभदतय त नध बलािनवतः । चब तालवन कषम प रपकवफलािनवतम ॥१०॥

लमब घातियतवोम बलन बलशािलना । अमोचय ोजपशनगोपा ारणयवि तः ॥११॥

आशीिवतमाहीनि दिमतवा िवमद दात । स ो ाःय यमना चबऽसौ िनिवरषोदकाम ॥१२॥

दःतयज ानरा गोऽिःमनसवषा नो ोजौकसाम । ननद त तनयऽःमास तःयापयौतपि कः कथम ॥१३॥

कव स हायनो बालः कव महािििवधारणम । ततो नो जायत श का ोजनाथ तवातमज ॥१४॥


ौयता म वचो गोपा वयत श का च वोऽभरक । एनमकमारमि य गग म यदवाच ह ॥१५॥

वणार यः िकलाःयासनग तोऽनयग तनः । शकलो र ःतथा पीत इदानी कणता गतः ॥१६॥

ागय वसदवःय कविचजजातःतवातमजः । वासदव इित ौीमानिभजञाः समच त ॥१७॥

बहिन सिनत नामािन रपािण च सतःय त । गण कमारनरपािण तानयह वद नो जनाः ॥१८॥

एष वः ौय आधाःय ोपगोकलननदनः । अनन सवरदगारिण ययम जःत रयथ ॥१९॥

परानन ोजपत साधवो दःयपीिडताः । अराजक रआयमाणा िज यदरःयनसमिधताः ॥२०॥

य एतिःमनमहाभाग ीित कवरिनत मानवाः । नारयोऽिभभवनतयतािनवणपकषािनवासराः ॥२१॥

तःमानननद कमारोऽय नारायणसमो गणः । िौया क तयारनभावन ततकमरस न िवःमयः ॥२२॥


www.swargarohan.org

इतय ा मा समािदय गग च ःवगह गत । मनय नारायणःयाश कणमिकल का रणम ॥२३॥

इित ननदवचः ौतवा गगरगीत त ोजौकसः । मिदता ननदमानचरः कण च गतिवःमयाः ॥२४॥

दव वितर य िवपलवरषा वळाःमवषारिनलः । सीदतपालपशि यातमशरण वानकमपयतःमयन ॥

उतपा यककरण शलमबलो लीलोि छलीनी यथा । िब ो मपानमहनिमदिभतीयानन इनिो गवाम ॥२५॥

* * * २७. ौीशक उवाच

गोवधरन धत शल आसारािकिषत ोज । गोलोकादाोजतकण सरिभः शब एव च ॥०१॥

िविव उपस गमय ोीडीतः कतहलनः । पःपशर पादयोरन िकरीटनाकर वचरसा ॥०२॥

ौतानभावोऽःय कणःयािमततजसः । न िऽलोकशमद इदमाह कता जिलः ॥०३॥

इनि उवाच

िवश स व तव धाम शानत तपोमय धवःतरजःतमःकम । मायामयोऽय गणसमवाहो न िव त त महणानबनधः ॥०४॥

कतो न त तव ईश ततकता लोभादयो यऽबधिलनगभावाः । तथािप दणड भगवािनबभितर धमरःय ग य खलिनमहाय ॥०५॥

िपता गरःतव जगतामधीशो दरतययः काल उपा दणडः । िहताय च छातनिभः समीहस मान िवधनवनजगदीशमािननाम ॥०६॥

य मि धाजञा जगदीशमािननःतवा वीआय कालऽभयमाश तनमदम । िहतवायरमाग भजनतयपःमया ईहा खलानामिप तऽनशासनम ॥०७॥

स तव मम यरमदपलतःय कतागसःतऽिवदषः भावम । नत भोऽथाहरिस म चतसो मव पनभरनमितरीश मऽसती ॥०८॥

तवावतारोऽयमधो जह भवो भराणामरभारजनमनाम । चमपतीनामभवाय दव भवाय य म चरणानवितरनाम ॥०९॥

नमःत य भगवत परषाय महातमन । वासदवाय कणाय सातवता पतय नमः ॥१०॥

ःव छनदोपा दहाय िवश जञानमतरय ।


www.swargarohan.org

सवरःम सवरबीजाय सवरभतातमन नमः ॥११॥

मयद भगवनगो नाशायासारवायिभः । चि त िवहत यजञ मािनना तीोमनयना ॥१२॥

तवयशानगहीतोऽिःम धवःतःतमभो वथो मः । ई र गरमातमान तवामह शरण गतः ॥१३॥


एव स क ितरतः कणो मघोना भगवानमम । मघगमभीरया वाचा हसिननदमवीत ॥१४॥


मया तऽका र मघवनमखभ गोऽनग ता । मदनःमतय िनतय म ःयनििौया भशम ॥१५॥

माम यरौीमदानधो दणड पािण न पयित । त शयािम समप यो यःय च छामयनमहम ॥१६॥

गमयता शब भि वः िबयता मऽनशासनम । ःथीयता ःवािधकारष य वरः ःतमभविजरतः ॥१७॥

अथाह सरिभः कणमिभवन मनिःवनी । ःवसनतानरपामन य गोपरिपणमी रम ॥१८॥

सरिभरवाच

कण कण महायोिगिनव ातमिनव समभव । भवता लोकनाथन सनाथा वयम यत ॥१९॥

तव नः परमक दव तव न इनिो जगतपत । भवाय भव गोिव दवाना य च साधवः ॥२०॥

इनि नःतवािभषआयामो णा चोिदता वयम । अवतीण ऽिस िव ातमनभमभाररापन य ॥२१॥

शऋईशक उवाच

एव कणमपामन य सरिभः पयसातमनः । जलराकाशग गाया ऐरावतकरो तः ॥२२॥

इनिः सरिषरिभः साक चोिदतो दवमातिभः । अ यिस चत दाशाह गोिवनद इित चा यधात ॥२३॥

तऽागताःतमबरनारदादयो गनधवरिव ाधरिस चारणाः । जगयरशो लोकमलापह हरः सरा गनाः सनननतमरदािनवताः ॥२४॥

त त वदविनकायकतवो वािकर ा तपपवि िभः ।


www.swargarohan.org

लोकाः परा िनवरितमापनव यो गावःतदा गामनयनपयोिताम ॥२५॥

नानारसौघाः स रतो वकषा आसनमधॐवाः । अक प यौधयो िगरयोऽिबननमणीन ॥२६॥

कणऽिभिष एतािन सवारिण करननदन । िनवराणयभवःतात बराणयिप िनसगरतः ॥२७॥

इित गोगोकलपित गोिवनदमिभिष य सः । अनजञातो ययौ शबो वतो दवािदिभिदरवम ॥२८॥

* * * २८. ौीबादरायिणरवाच

एकादया िनराहारः सम य यर जनादरनम । ःनात ननदःत कािलन ा ादया जलमािवशत ॥०१॥

त गहीतवानय तयो वरणःयासरोऽिनतकम । अवजञायासरी वला िव मदक िनिश ॥०२॥

चबशःतमपयनतः कण रामित गोपकाः । भगवाःतदपौतय िपतर वरणा तम । तदिनतक गतो राजनःवानामभयदो िवभः ॥०३॥

ा वीआय षीकश लोकपालः सपयरया । महतया पजियतवाह त शरनमहोतसवः ॥०४॥

ौीवरण उवाच

अ म िनभतो दहोऽ वाथ ऽिधगतः भो । तवतपादभाजो भगवननवापः पारमधवनः ॥०५॥

नमःत य भगवत ण परमातमन । न यऽ ौयत माया लोकसि िवक पना ॥०६॥

अजानता मामकन मढनाकायरविदना । आनीतोऽय तव िपता त वान नतमहरित ॥०७॥

ममापयनमह कण कतरमहरःयश क । गोिवनद नीयतामष िपता त िपतवतसल ॥०८॥


एव सािदतः कणो भगवानी र रः । आदायागातःविपतर बनधना चावहनमदम ॥०९॥

ननदःतवतीिनिय वा लोकपालमहोदयम । कण च सननित तषा जञाित यो िविःमतोऽवीत ॥१०॥


www.swargarohan.org

त चौतसकयिधयो राजनमतवा गोपाःतमी रम । अिप नः ःवगित सआमामपाधाःयदधी रः ॥११॥

इित ःवाना स भगवािनवजञायािखल कःवयम । स क पिस य तषा कपयतदिचनतयत ॥१२॥

जनो व लोक एतिःमननिव ाकामकमरिभः । उ चावचास गितष न वद ःवा गित मन ॥१३॥

इित सि चनतय भगवानमहाकारिणको ह रः । दशरयामास लोक ःव गोपाना तमसः परम ॥१४॥

सतय जञानमननत य जयोितः सनातनम । यि पयिनत मनयो गणापाय समािहताः ॥१५॥

त त दमनीता म नाः कणन चो ताः । द शर णो लोक यऽाबरोऽधयगातपरा ॥१६॥

ननदादयःत त वा परमाननदिनवताः । कण च तऽ छनदोिभः ःतयमान सिविःमताः ॥१७॥

* * * २९. ौीबादरायिणरवाच

भगवानिप ता रातईः शारदोतफ लमि लकाः । वीआय रनत मन ब योगमायामपािौतः ॥०१॥

तदोडराजः ककभः करमरख ा या िविलमपननरणन शनतमः । स चण नामदगा छचो मजिनयः ियाया इव दीघरदशरनः ॥०२॥

वा कम नतमखणडमणडल । रमाननाभ नवक कमारणम ॥

वन च ततकोमलगोभी रि जत । जगौ कल वाम शा मनोहरम ॥०३॥

िनशमय गीता तदन गवधरन ोजि यः कणगहीतमानसाः । आज मरनयोनयमलकिषतो माः स यऽ कानतो जवलोलकणडलाः ॥०४॥

दहनतयोऽिभययः काि ोह िहतवा समतसकाः । पयोऽिधिौतय सयावमन ाःयापरा ययः ॥०५॥

प रवयनतयःति तवा पाययनतयः िशशनपयः । शौ नतयः पतीनकाि द नतयोऽपाःय भोजनम ॥०६॥

िलमपनतयः मजनतयोऽनया अ जनतयः का लोचन । वयतयःतव ाभरणाः काि तकणािनतक ययः ॥०७॥


www.swargarohan.org

ता वायरमाणाः पितिभः िपतिभारतबनधिभः । गोिवनदाप तातमानो न नयवतरनत मोिहताः ॥०८॥

अनतगरहगताः काि ोपयोऽल धिविनगरमाः । कण त ावनाय ा दधयम िलतलोचनाः ॥०९॥

दःसह िवरह तीोतापधताशभाः । धयाना ा यता ष िनवरतया कषीणम गलाः ॥१०॥

तमव परमातमान जारब धयािप स गताः । जहगरणमय दह स ः कषीणबनधनाः ॥११॥

ौीपरीकिषदवाच

कण िवदः पर कानत न त तया मन । गणवाहोपरमःतासा गणिधया कथम ॥१२॥


उ परःतादत च ः िसि यथा गतः । ि ननिप षीकश िकमताधो जियाः ॥१३॥

नणा िनःौयसाथारय वयि भरगवतो नप । अवययःयामयःय िनगरणःय गणातमनः ॥१४॥

काम बोध भय ःनहमकय सौ दमव च । िनतय हरौ िवदधतो यािनत तनमयता िह त ॥१५॥

न चव िवःमयः काय भवता भगवतयज । योग र र कण यत एति म यत ॥१६॥

ता वािनतकमायाता भगवानोजयोिषतः । अवद दता ौ ो वाचः पशिवरमोहयन ॥१७॥


ःवागत वो महाभागाः िय िक करवािण वः । ोजःयानामय कि च तागमनकारणम ॥१८॥

रजनयषा घोररपा घोरस विनषिवता । ितयात ोज नह ःथय ीिभः समधयमाः ॥१९॥

मातरः िपतरः पऽा ातरः पतय वः । िविचनविनत पयनतो मा क व बनधसाधवसम ॥२०॥

वन कसिमत राकशकररि जतम । यमनािनललीलज रप लवशोिभतम ॥२१॥

त ात मा िचर गो शौ धव पतीनसतीः ।


www.swargarohan.org

बनदिनत वतसा बाला तानपाययत द त ॥२२॥

अथ वा मदिभःनहा वतयो यिनऽताशयाः । आगता पपनन वः ीयनत मिय जनतवः ॥२३॥

भतरः शौ ण ीणा परो धम मायया । त नधना च क याणः जाना चानपोणम ॥२४॥

दःशीलो दभरगो व ो जडो रो यधनोऽिप वा । पितः ीिभनर हातवयो लोकपसिभरपातक ॥२५॥

अःव यरमयशःय च फ ग क ल भयावहम । जगिपसत च सवरऽ ौपपतय कलि यः ॥२६॥

ौवणा शरना धयानानमिय भावोऽनक तरनात । न तथा सिननकषण ितयात ततो गहान ॥२७॥


इित िवियमाकणयर गोपयो गोिवनदभािषतम । िवणणा भ नस क पाि नतामापदररतययाम ॥२८॥

कतवा मखानयव शचः सनन शयद । िबमबाधरािण चरणन भवः िलखनतयः ॥

अॐरपा मिसिभः कचक कमािन । तःथमरजनतय उरदःखभराः ःम तणीम ॥२९॥

ियतरिमव ितभामाण । कण तदथरिविनवितरतसवरकामाः ॥

नऽ िवमजय रिदतोपहत ःम िकि चत । सरमभग दिगरोऽवतानर ाः ॥३०॥


मव िवभोऽहरित भवानगिदत नशस । सनतयजय सवरिवयाःतव पादमलम ॥

भ ा भजःव दरवम ह मा तयजाःमान । दवो यथािदपरषो भजत ममकषन ॥३१॥

यतपतयपतयस दामनवि र ग । ीणा ःवधमर इित धमरिवदा तवयो म ॥

अःतववमतदपदशपद तवयीश । ो भवाःतनभता िकल बनधरातमा ॥३२॥

कवरिनत िह तविय रित कशलाः ःव आतमन ।


www.swargarohan.org

िनतयिय पितसतािदिभराितरदः िकम ॥

तननः सीद परम र मा ःम िछन ा । आशा धता तविय िचरादरिवनदनऽ ॥३३॥

िच सखन भवताप त गहष । यिननिवरशतयत कराविप ग कतय ॥

पादौ पद न चलतःतव पादमलाद । यामः कथ ोजमथो करवाम िक वा ॥३४॥

िस चा ग नःतवदधरामतपरकण । हासावलोककलगीतज छयाि नम ॥

नो च य िवरहजा नयपय दहा । धयानन याम पदयोः पदवी सख त ॥३५॥

य रमबजा तव पादतल रमाया । द ण कविचदरणयजनियःय ॥

अःाआम ततभित नानयसम म जः । ःथातःतवयािभरिमता बत पारयामः ॥३६॥

ौीयरतपदामबजरज कम तलःया । ल धवािप व िस पद िकल भतयज म ॥

यःयाः ःववी ण उतानयसरयासस । त य च तव पादरजः पननाः ॥३७॥

तननः सीद विजनादरन तऽिनयमल । ा ा िवसजय वसतीःतवदपासनाशाः ॥

तवतसनदरिःमतिनरी णतीोकाम । त ातमना परभ ण दिह दाःयम ॥३८॥

वीआयालकावतमख तव कणदलौी । गणडःथलाधरसध हिसतावलोकम ॥

द ाभय च भजदणडयग िवलोकय । व ः िौयकरमण च भवाम दाःयः ॥३९॥

का य ग त कलपदायतवणगीत । सममोिहतायरच रतानन चलितऽलोकयाम ॥

ऽलोकयसौभगिमद च िनरीआय रप । य ोि जिममगाः पलकानयिबन ॥४०॥

वय भवानोजभयाितरहरोऽिभजातो ।


www.swargarohan.org

दवो यथािदपरषः सरलोकगो ा ॥

तननो िनधिह करप कजमातरबनधो । त ःतनष च िशरःस च िक करीणाम ॥४१॥


इित िवकलिवत तासा ौतवा योग र रः । हःय सदय गोपीरातमारामोऽपयरीरमत ॥४२॥

तािभः समतािभरदारचि तः िय णोतफ लमखीिभर यतः । उदारहासि जकनददीधितवयररोचतणा क इवोडिभवरतः ॥४३॥

उपगीयमान उ ायनविनताशतयथपः । माला िब जयनती वयचरनमणडयनवनम ॥४४॥

न ाः पिलनमािवय गोपीिभिहरमवालकम । ज त रलानिनद कमदामोदवायना ॥४५॥

बाहसारप ररमभकरालकोर नीवीःतनालभननमरनखामपातः । आव यावलोकहिसतोरजसनदरीणाम मभयितपित रमया चकार ॥४६॥

एव भगवतः कणा ल धमाना महातमनः । आतमान मिनर ीणा मािननयो िधक भिव ॥४७॥

तासा ततसौभगमद वीआय मान च कशवः । शमाय सादाय तऽवानतरधीयत ॥४८॥

* * * ३०. ौीशक उवाच

अनतिहरत भगवित सहसव ोजा गनाः । अतपयःतमचकषाणाः क रणय इव यथपम ॥०१॥

गतयानरागिःमतिवमकिषतमरनोरमालापिवहारिवमः । आकिष िच ाः मदा रमापतःताःता िवच ा जगहःतदाितमकाः ॥०२॥

गितिःमत णभाणािदष ियाः ियःय ितर मतरयः । असावह ितवतयबलाःतदाितमका नयविदषः कणिवहारिवमाः ॥०३॥

गायनतय उ चरममव सहता िविचकयरनम कव ना नम । प छराकाशवदनतर बिहभरतष सनत परष वनःपतीन ॥०४॥

ो वः कि चद तथ पल नयमोध नो मनः । ननदसनगरतो तवा महासावलोकनः ॥०५॥

कि चतकरबकाशोक नागपननागचमपकाः । रामानजो मािननीनािमतो दपरहरिःमतः ॥०६॥


www.swargarohan.org

कि च लिस क यािण गोिवनदचरणिय । सह तवािलकलिबर ःतऽितियोऽ यतः ॥०७॥

मालतयदिशर वः कि चनमि लक जाितयिथक । ीित वो जनयनयातः करःपशन माधवः ॥०८॥

चतियालपनसासनकोिवदार जम वकर िब वबकलाकदमबनीपाः । यऽनय पराथरभवका यमनोपकलाः शसनत कणपदवी रिहतातमना नः ॥०९॥

िक त कत किषित तपो बत कशवाि य । ःपश तसवोतपलिकता गनहिवरभािस ॥

अपयि यसमभव उरबमिवबमा ा । आहो वराहवपषः प ररमभणन ॥१०॥

अपयणप यपगतः िययह गाऽस । तनवन शा सिख सिनवरितम यतो वः ॥

कानता गस गकचक कमरि जतायाः । कनदॐजः कलपत रह वाित गनधः ॥११॥

बाह ियास उपधाय गहीतप ो । रामानजःतलिसकािलकलमरदानधः ॥

अनवीयमान इह वःतरवः णाम । िक वािभननदित चरनणयावलोकः ॥१२॥

प छतमा लता बाहनपयाि ा वनःपतः । नन ततकरजःप ा िबतयतपलकानयहो ॥१३॥

इतयनम वचो गोपयः कणानवणकातराः । लीला भगवतःताःता नचबःतदाितमकाः ॥१४॥

कःयािचतपतनायनतयाः कणायनतयिपबतःतनम । तोकियतवा रदतयनया पदाहनशकटायतीम ॥१५॥

दतयाियतवा जहारानयामको कणाभरभावनाम । र गयामास कापय यी कनत घोिनःःवनः ॥१६॥

कणरामाियत त गोपायनतय का न । वतसायती हिनत चानया तऽका त बकायतीम ॥१७॥

आहय दरगा य तकणःतमनवतरतीम । वण कवणनती ब डनतीमनयाः शसिनत सािधवित ॥१८॥

कःयाि चतःवभज नयःय चलनतयाहापरा नन । कणोऽह पयत गित लिलतािमित तनमनाः ॥१९॥


www.swargarohan.org

मा भ वातवषार या ततऽाण िविहत मय । इतयकतवकन हःतन यतनतयिननदधऽमबरम ॥२०॥

आर का पदाबमय िशरःयाहापरा नप । द ाह ग छ जातोऽह खलानामनन दणडकत ॥२१॥

तऽकोवाच ह गोपा दावाि न पयतो बणम । चकषया िपदधव वो िवधाःय कषमम जसा ॥२२॥

ब ानयया ॐजा कािच नवी तऽ उलखल । बधनािम भाणडभ ार हय गवमष ितवित । भीता स िकपधायाःय भज भीितिवडमबनम ॥२३॥

एव कण प छमाना णदावनलताःतरन । वयच त वनो श पदािन परमातमनः ॥२४॥

पदािन वय मतािन ननदसनोमरहातमनः । लआयनत िह धवजामभोज वळा कशयवािदिभः ॥२५॥

तःतः पदःततपदवीमिनव छनतयोऽमतोऽबलाः । वधवाः पदः सप ािन िवलोकयातारः समवन ॥२६॥

कःयाः पदािन चतािन याताया ननदसनना । असनयःतको ायाः करणोः क रणा यथा ॥२७॥

अनयारािधतो नन भगवानह ररी रः । यननो िवहाय गोिवनदः ीतो यामनयिहः ॥२८॥

धनया अहो अमी आ यो गोिवनदा य जरणवः । यान शौ रमा दवी दधमरधनयरघन य ॥२९॥

तःया अमिन नः कषोभ कवरनतय चः पदािन यत । यकाप तय गोपीनाहो भन ऽ यताधरम ॥

न लआयनत पदानयऽ तःया नन तणा करः । िख तसजाताि यतलामिनननय यसी ियः ॥३०॥

इमानयिधकम नािन पदािन वहतो वधम । गोपयः पयत कणःय भाराबानतःय कािमनः । अऽावरोिपता कानता पपहतोमरहातमना ॥३१॥

अऽ सनावचयः ियाथ यसा कतः । पदाबमण एत पयतासकल पद ॥३२॥

कशसाधन तवऽ कािमनयाः कािमना कतम । तािन चडयता कानतामपिव िमह ीवम ॥३३॥


www.swargarohan.org

रम तया चातमरत आतमारामोऽपयखिणडतः । कािमना दशरयनदनय ीणा चव दरातमताम ॥३४॥

इतयव दशरयनतयःता रग पयो िवचतसः । या गोपीमनयतकणो िवहायानयाः ि यो वन ॥३५॥

सा च मन तदातमान व र सवरयोिषताम । िहतवा गोपीः कामयाना मामसौ भजत ियः ॥३६॥

ततो गतवा वनो श ा कशवमवीत । न पारयऽह चिलत नय मा यऽ त मनः ॥३७॥

एवम ः ियामाह ःकनध आर तािमित । तत ानतदरध कणः सा वधरनवतपयत ॥३८॥

हा नाथ रमण कवािस कवािस महाभज । दाःयाःत कपणाया म सख दशरय सिननिधम ॥३९॥


अिनव छनतयो भगवतो माग गोपयोऽिवद रतः । द शः ियिव षानमोिहता दःिखता सखीम ॥४०॥

तया किथतमाकणयर मानाि च माधवात । अवमान च दौरातमयाि ःमय परम ययः ॥४१॥

ततोऽिवशनवन चनि जयोतःना यावि भावयत । तमः िव मालआय ततो िनववतः ि यः ॥४२॥

तनमनःकाःतदलापाःति च ाःतदाितमकाः । त णानव गायनतयो नातमगारािण सःमरः ॥४३॥

पनः पिलनमागतय कािलन ाः कणभावनाः । समवता जगः कण तदागमनका किषताः ॥४४॥

* * * ३१. गोपय ऊचः

जयित तऽिधक जनमना ोजः ौयत इिनदरा श दऽ िह । दियत यता िदकष तावकाःतविय धतासवःतवा िविचनवत ॥०१॥

शरददाशय साधजातसत सरिसजोदरौीमषा शा । सरतनाथ तऽश कदािसका वरद िन नतो नह िक वधः ॥०२॥

िवजलापयया वयालरा सा माररता तानलात । व मयातमजाि तो भया भ त वय रकिषता महः ॥०३॥

न खल गोपीकाननदनो भवानिखलदिहनामनतरातम क ।


www.swargarohan.org

िवखनसािथरतो िव ग य सख उदियवानसातवता कल ॥०४॥

िवरिचताभय विणधयर त चरणमीयषा ससतभरयात । करसरोरह कानत कामद िशरिस धिह नः ौीकरमहम ॥०५॥

ोजजनाितरहनवीर योिषता िनजजनःमयधवसनिःमत । भज सख भवितक करीः ःम नो जलरहानन चार दशरय ॥०६॥

णतदिहना पापकण तणचरानग ौीिनकतनम । फिणफणािपरत त पदामबज कण कचष नः किनध छयम ॥०७॥

मधरया िगरा व गवाकयया बधमनो या पकर ण । िविधकरी रमा वीर म तीरधरसीधनापयाययःव नः ॥०८॥

तव कथामत त जीवन किविभरीिडत क मषापहम । ौवणम गल ौीमदातत भिव गणिनत य भ रदा जनाः ॥०९॥

हिसत ियमवी ण िवहरण च त धयानम गलम । रहिस सिवदो या िद ःपशः कहक नो मनः कषोभयिनत िह ॥१०॥

चलिस य ोजा चारयनपशननिलनसनदर नाथ त पदम । िशलतणा करः सीदतीित नः किललता मनः कानत ग छित ॥११॥

िदनप र य नीलकनतलवरनरहानन िबदावतम । घनरजःवल दशरयनमहमरनिस नः ःमर वीर य छिस ॥१२॥

णतकामद प जािचरत धरिणमणडन धययमापिद । चरणप कज शनतम च त रमण नः ःतनवपरयािधहन ॥१३॥

सरतवधरन शोकनाशन ःव रतवणना स चिमबतम । इतररागिवःमारण नणा िवतर वीर नःतऽधरामतम ॥१४॥

अटित य वानि कानन ऽिट यगायत तवामपयताम । किटलकनतल ौीमख च त जड उदी ता पआमक शाम ॥१५॥

पितसतानवयातबानधवानितिवल य तऽनतय यतागताः । गितिवदःतवो ीतमोिहताः िकतव योिषतः कःतयजिननिश ॥१६॥

रहिस सिवद छयोदय हिसतानन मवी णम । बहदरः िौयो वीआय धाम त महरितःपहा म त मनः ॥१७॥

ोजवनौकसा वयि र ग त विजनहन यल िव म गलम । तयज मनाकच नःतवतःपहातमना ःवजन िजा यिननषदनम ॥१८॥

य सजातचरणामबरह ःतनष । भीताः शनः िय दधीमिह ककर शष ॥

तनाटवीमटिस त वयथत न िक िःवत ।


www.swargarohan.org

कपारिदिभरमित धीभरवदायषा नः ॥१९॥ * * *

३२. ौीशक उवाच

इित गोपयः गायनतयः लपनतय िचऽधा । ररदः सःवर राजनकणदशरनलालसाः ॥०१॥

तासामािवरभ छौ रः ःमयमानमखामबजः । पीतामबरधरः ॐ वी साकषानमनमथमनमथः ॥०२॥

त िवलोकयागत ीतयतफ ल शोऽबलाः । उ ःथयरगपतसवारःतनवः ाणिमवागतम ॥०३॥

कािचतकरामबज शौरजरगहऽ जिलना मदा । कािच धार त ाहमस चनदनभिषतम ॥०४॥

कािचद जिलनाग ा नवी तामबलचिवरतम । एका तदि यकमल सनत ा ःतनयोरधात ॥०५॥

एका किटमाबधय मसरमभिव ला । ननतीव तकटाकषपः सनद दशन छदा ॥०६॥

अपरािनिम या जषाणा तनमखामबजम । आपीतमिप नातपयतसनतःत चरण यथा ॥०७॥

त कािचननऽरनीण िद कतवा िनमी य च । पलका यपग ाःत योगीवाननदसमपलता ॥०८॥

सवारःताः कशवालोक परमोतसविनवरताः । जहिवररहज ताप ा ापय यथा जनाः ॥०९॥

तािभिवरधतशोकािभभरगवान यतो वतः । वयरोचतािधक तात परषः शि िभयरथा ॥१०॥

ताः समादाय कािलन ा िनिवर य पिलन िवभः । िवकसतकनदमनदार सर यिनल पदम ॥११॥

शर चनिाशसनदोह धवःतदोषातमः िशवम । कणाया हःततरला िचतकोमलवालकम ॥१२॥

त शरना ादिवधत िजो मनोरथानत ौतयो यथा ययः । ःवर रीयः कचक कमाि कतरची पननासनमातमबनधव ॥१३॥

तऽोपिव ो भगवानस ई रो योग रानत रिद कि पतासनः । चकास गोपीप र तोऽिचरत लोकयलआमयकपद वपदरधत ॥१४॥

सभाजियतवा तमन गदीपन सहासलील णिवमवा ।


www.swargarohan.org

सःपशरनना ककताि यहःतयोः सःततय ईतकिपता बभािषर ॥१५॥


भजतोऽनभजनतयक एक एति पयरयम । नोभया भजनतयक एतननो िह साध भोः ॥१६॥


िमथो भजिनत य स यः ःवाथकानतो मा िह त । न तऽ सौ द धमरः ःवाथारथ ति नानयथा ॥१७॥

भजनतयभजतो य व करणाः िपतरौ यथा । धम िनरपवादोऽऽ सौ द च समधयमाः ॥१८॥

भजतोऽिप न व किच जनतयभजतः कतः । आतमारामा ा कामा अकतजञा गरिहः ॥१९॥

नाह त स यो भजतोऽिप जनतनभजामयमीषामनवि व य । यथाधनो ल धधन िवन ति चनतयानयिननभतो न वद ॥२०॥

एव मदथ िजझतलोकवद ःवानािमह वो म यनव यऽबलाः । मयापरो भजता ितरोिहत मासियत माहरथ तितय ियाः ॥२१॥

न पारयऽह िनरव सयजा ःवसाधकतय िवबधायषािप वः । या माभजनदजररगहशऋ खलाः सव य त ः ितयात साधना ॥२२॥

* * * ३३. ौीशक उवाच

इतथ भगवतो गोपयः ौतवा वाचः सपशलाः । जहिवररहज ताप तद गोपिचतािशषः ॥०१॥

तऽारभत गोिवनदो रासब डामनोतः । ीर रिनवतः ीतरनयोनयाब बाहिभः ॥०२॥

रासोतसवः समव ो गोपीमणडलमिणडतः । योग रण कणन तासा मधय यो रयोः ॥

िव न गहीताना कणठ ःविनकट ि यः । य मनयरननभःतावि मानशतस कलम । िदवौकसा सदाराणामौतसकयाप तातमनाम ॥०३॥

ततो दनदभयो नदिनरपतः पपव यः । जगगरनधवरपतयः स ीकाःत शोऽमलम ॥०४॥

वलयाना नपराणा िकि कणीना च योिषताम । सियाणामभ छ दःतमलो रासमणडल ॥०५॥


www.swargarohan.org

तऽाितशशभ तािभभरगवानदवक सतः । मधय मणीना हमाना महामरकतो यथा ॥०६॥

पादनयासभरजिवधितिभः सिःमतरिवलासर । भजयनमधय लकचपटः कणडलगरणडलोलः ॥

िःव नम यः कवररसनामनथयः कणवधवो । गायनतयःत तिडत इव ता मघचब िवरजः ॥०७॥

उ चजरगनरतयमाना र कण यो रितियाः । कणािभमशरमिदता य ीतनदमावतम ॥०८॥

कािचतसम मकनदन ःवरजातीरिमिौताः । उिनननय पिजता तन ीयता साध सािधवित । तदव ीवमिनननय तःय मान च ब दात ॥०९॥

कािचिासप रौानता पा रःथःय गदाभतः । जमाह बाहना ःकनध थ लयमि लका ॥१०॥

तऽकासगत बाह कणःयोतपलसौरभम । चनदनािल मायाय रोमा चचमब ह ॥११॥

कःयाि नना यिवकिष कणडलितवमिणडतम । गणड गणड सनदधतयाः ादा ामबलचिवरतम ॥१२॥

नतयती गायती कािचतकजननपरमखला । पा रःथा यतहःता ज ौानताधातःतनयोः िशवम ॥१३॥

गोपयो ल धवा यत कानत िौय एकानतव लभम । गहीतकण यःत ो या गायनतयःतिमवजिर ॥१४॥

कण तपलालकिवट ककपोलघमर । वकऽिौयो वलयनपरघोवा ः ॥

गोपयः सम भगवता ननतः ःवकश । ॐःतॐजो मरगायकरासगो याम ॥१५॥

एव प रव गकरािभमशर िःन ध णो ामिवलासहासः । रम रमशो ोजसनदरीिभयरथाभरकः ःवितिबमबिवमः ॥१६॥

तद गस गमदाकलिनियाः कशानदकल कचपि टका वा । ना जः ितवयोढमल ोजि यो िवॐःतमालाभरणाः कर ह ॥१७॥

कणिवब िडत वीआय ममहः खचरि यः । कामािदरताः शशा क सगणो िविःमतोऽभवत ॥१८॥

कतवा तावनतमातमान यावतीग पयोिषतः ।


www.swargarohan.org

रम स भगवाःतािभरातमारामोऽिप लीलया ॥१९॥

तासा रितिवहारण ौानताना वदनािन सः । ामजतकरणः मणा शनतमना ग पािणना ॥२०॥

गोपयः ःफरतपरटकणडलकनतलितव । गणडिौया सिधतहासिनरी णन ॥

मान दधतय ऋभःय जगः कतािन । पणयािन ततकररहःपशर मोदाः ॥२१॥

तािभयरतः ौममपोिहतम गस ग । घ ॐजः स कचक कमरि जतायाः ॥

गनधवरपािलिभरनित आिवश ाः । ौानतो गजीिभ रभरािडव िभननसतः ॥२२॥

सोऽमभःयल यवितिभः प रिष यमानः । मणकिषतः हसतीिभ रतःततोऽ ग ॥

वमािनकः कसमविषरिभरी मानो । रम ःवय ःवरितरऽ गजनिलीलः ॥२३॥

तत कणोपवन जलःथल सनगनधािनलज िद ट । चचार भ गमदागणावतो यथा मद यि रदः करणिभः ॥२४॥

एव शशा काशिवरािजता िनशाः स सतयकामोऽनरताबलागणः । िसषव आतमनयवर सौरतः सवारः शरतकावयकथारसाौयाः ॥२५॥

ौीपरीकिषदवाच

सःथापनाय धमरःय शमायतरःय च । अवतीण िह भगवानशन जगदी रः ॥२६॥

स कथ धमरसतना व ा कतारिभरकिषता । तीपमाचर नपरदारािभमशरनम ॥२७॥

आ कामो यदपितः कतवानव जगिपसतम । िकमिभाय एतननः शशय िछिनध सोत ॥२८॥


धमरवयितबमो ई राणा च साहसम । तजीयसा न दोषाय व ः सवरभजो यथा ॥२९॥

नततसमाचरजजात मनसािप नी रः । िवनयतयाचरनमौ या थारिोऽि धज िवम ॥३०॥

ई राणा वचः सतय तथवाच रत कविचत ।


www.swargarohan.org

तषा यतःववचोय बि माःततसमाचरत ॥३१॥

कशलाच रतनषािमह ःवाथ न िव त । िवपयरयण वानथ िनरह का रणा भो ॥३२॥

िकमतािखलस वाना ितयर तयरिदवौकसाम । ईिशत िशतवयाना कशलाकशलानवयः ॥३३॥

यतपादप कजपरागिनषवत ा । योगभाविवधतािखलकमरबनधाः ॥

ःवर चरिनत मनयोऽिप न न मानास । तःय छया वपषः कत एव बनधः ॥३४॥

गोपीना ततपतीना च सवषामव दिहनाम । योऽनत रित सोऽधय ः ब डननह दहभाक ॥३५॥

अनमहाय भ ाना मानष दहमािःथतः । भजत ता शीः ब ड याः ौतवा ततपरो भवत ॥३६॥

नासयनखल कणाय मोिहताःतःय मायया । मनयमानाः ःवपा रःथानःवानःवानदारानोजौकसः ॥३७॥

राऽ उपाव वासदवानमोिदताः । अिन छनतयो ययग पयः ःवगहानभगवितयाः ॥३८॥

िवब िडत ोजवधिभ रद च िवणोः । ौ ािनवतोऽनशऋणयादथ वणरय ः ॥

भि परा भगवित ितल य काम । िोगमा पिहनोतयिचरण धीरः ॥३९॥

* * * ३४. ौीशक उवाच

एकदा दवयाऽाया गोपाला जातकौतकाः । अनोिभरनड ः ययःतऽिमबकावनम ॥०१॥

तऽ ःनातवा सरःवतया दव पशपित िवभम । आनचररहरणभरकतया दवी च णपतऽिमबकाम ॥०२॥

गावो िहरणय वासािस मध मधवननमा ताः । ा ण यो ददः सव दवो नः ीयतािमित ॥०३॥

ऊषः सरःवतीतीर जल ाय यतोताः । रजनी ता महाभागा ननदसननदकादयः ॥०४॥

कि नमहानिहःतिःमिनविपनऽितबभकिषतः ।


www.swargarohan.org

य छयागतो ननद शयानमरगोऽमसीत ॥०५॥

स चबोशािहना मःतः कण कण महानयम । सप मा मसत तात पनन प रमोचय ॥०६॥

तःय चाबिनदत ौतवा गोपालाः सहसोितथताः । मःत च वा िवानताः सप िववयधर मकः ॥०७॥

अलातदर मानोऽिप नाम च मर गमः । तमःपशतपदा यतय भगवानसातवता पितः ॥०८॥

स व भगवतः ौीमतपादःपशरहताशभः । भज सपरवपिहरतवा रप िव ाधरािचरतम ॥०९॥

तमप छ षीकशः णत समविःथतम । दीपयमानन वपषा परष हममािलनम ॥१०॥

को भवानपरया लआमया रोचतऽ तदशरनः । कथ जगिपसतामता गित वा ािपतोऽवशः ॥११॥

सपर उवाच

अह िव ाधरः कि तसदशरन इित ौतः । िौया ःवरपसमप या िवमाननाचरिनदशः ॥१२॥

ऋषीिनवरपाि गरसः ाहस रपदिपरतः । त रमा ािपतो योिन ल धः ःवन पापमना ॥१३॥

शापो मऽनमहायव कतःतः करणातमिभः । यदह लोकगरणा पदा ःप ो हताशभः ॥१४॥

त तवाह भवभीताना पननाना भयापहम । आप छ शापिनमर ः पादःपशारदमीवहन ॥१५॥

पननोऽिःम महायोिगनमहापरष सतपत । अनजानीिह मा दव सवरलोक र र ॥१६॥

दणडाि म ोऽह स ःतऽ यत दशरनात । यननाम ग ननिखलानौोतनातमानमव च । स ः पनाित िक भयःतःय ःप ः पदा िह त ॥१७॥

इतयनजञापय दाशाह प रबमयािभवन च । सदशरनो िदव यातः क लानननद मोिचतः ॥१८॥

िनशामय कणःय तदातमवभव । ोजौकसो िविःमतचतसःततः ॥

समापय तिःमिननयम पनोरज ।


www.swargarohan.org

णपाययःततकथयनत आ ताः ॥१९॥

कदािचदथ गोिवनदो राम ा तिवबमः । िवजतवरन रा या मधयगौ ोजयोिषताम ॥२०॥

उपगीयमानौ लिलत ीजनबर सौ दः । ःवल कतानिल ा गौ ॐि वनौ िवरजोऽमबरौ ॥२१॥

िनशामख मानयनताविदतोडपतारकम । मि लकागनधम ािल ज कमदवायना ॥२२॥

जगतः सवरभताना मनःौवणम गलम । तौ क पयनतौ यगपतःवरमणडलमि छरतम ॥२३॥

गोपयःत ीतमाकणयर मि छरता नािवदननप । ॐस कलमातमान ॐःतकशॐज ततः ॥२४॥

एव िवब डतोः ःवर गायतोः समम वत । श खचड इित यातो धनदानचरोऽ यगात ॥२५॥

तयोिनररी तो राजःतननाथ मदाजनम । बोशनत कालयामास िदयदी यामशि कतः ॥२६॥

बोशनत कण रामित िवलोकय ःवप रमहम । यथा गा दःयना मःता ातरावनवधावताम ॥२७॥

मा भ तयभयारावौ शालहःतौ तरिःवनौ । आसदतःत तरसा तव रत ग काधमम ॥२८॥

स वीआय तावना ौ कालमतय इवोि जन । िवषजय ीजन मढः ािवजजीिवत छया ॥२९॥

तमनवधाव ोिवनदो यऽ यऽ स धावित । िजहीषरःति छरोर तःथौ र िन यो बलः ॥३०॥

अिवदर इवा यतय िशरःतःय दरातमनः । जहार मि नवा ग सहचडमिण िवभः ॥३१॥

श खचड िनहतयव मिणमादाय भाःवरम । अमजायाददातीतया पयनतीना च योिषताम ॥३२॥

* * * ३५. ौीशक उवाच

गोपयः कण वन यात तमनितचतसः । कणलीलाः गायनतयो िननयदरःखन वासरान ॥०१॥



www.swargarohan.org

वामबाहकतवामकपोलो वि गतरधरािपरतवणम । कोमला गिलिभरािौतमाग गोपय ईरयित यऽ मकनदः ॥०२॥

वयोमयानविनताः सह िस िवरिःमताःतदपधायर सलजजाः । काममागरणसमिपरतिच ाः कमल ययरपःमतनीवयः ॥०३॥

हनत िचऽमबलाः शऋणतद हारहास उरिस िःथरिव त । ननदसनरयमातरजनाना नमरदो यिहर किजतवणः ॥०४॥

वनदशो ोजवषा मगगावो वणवा तचतस आरात । दनतद कवला धतकणार िनििता िलिखतिचऽिमवासन ॥०५॥

बिहरणःतबकधातपलाशबर म लप रबहरिवडमबः । किहरिचतसबल आिल स गोपगारः समा यित यऽ मकनदः ॥०६॥

तिहर भ नगतयः स रतो व ततपदामबजरजोऽिनलनीतम । ःपहयतीवरयिमवाबहपणयाः मविपतभजाः िःतिमतापः ॥०७॥

अनचरः समनविणरतवीयर आिदपरष इवाचलभितः । वनचरो िग रतटष चरनतीवणना यित गाः स यदा िह ॥०८॥

वनलताःतरव आतमिन िवण वय जयनतय इव पपफला याः । णतभारिवटपा मधधाराः म तनवो ववषः ःम ॥०९॥

दशरनीयितलको वनमाला िदवयगनधतलसीमधम ः । अिलकलरलघ गीतामभी मािियनयिहर सिनधतवणः ॥१०॥

सरिस सारसहसिवह गा ारगीता तचतस एतय । ह रमपासत त यतिच ा हनत मीिलत शो धतमौनाः ॥११॥

सहबलः ॐगवतसिवलासः सानष किषितभतो ोजदवयः । हयरनयिहर वणरवण जातहषर उपरमभित िव म ॥१२॥

महदितबमणशि कतचता मनदमनदमनगजरित मघः । स दम यवतसरमनोिभछायया च िवदधततपऽम ॥१३॥

िविवधगोपचरणष िवद धो वणवा उरधा िनजिशकषाः । तव सतः सित यदाधरिबमब द वणरनयतःवरजातीः ॥१४॥

सवनशःतदपधायर सरशाः शबशवरपरमि परोगाः । कवय आनतकनधरिच ाः कमल ययरिनि तत वाः ॥१५॥

िनजपदा जदलधवरजवळ नीरजा कशिविचऽललामः । ोजभवः शमयनखरतोद वमरधयरगितरीिडतवणः ॥१६॥

ोजित तन वय सिवलास वी णािपरतमनोभववगाः । कजगित गिमता न िवदामः कमलन कवर वसन वा ॥१७॥


www.swargarohan.org

मिणधरः कविचदागणयनगा मालया दियतगनधतलःयाः । णियनोऽनचरःय कदास किषपनभजमगायत यऽ ॥१८॥

कविणतवणरववि चतिच ाः कणमनवसत कणगिहणयः । गणगणाणरमनगतय ह रणयो गोिपका इव िवम गहाशाः ॥१९॥

कनददामकतकौतकवषो गोपगोधनवतो यमनायाम । ननदसनरनघ तव वतसो नमरदः णियणा िवजहार ॥२०॥

मनदवायरपवातयनकल मानयनमलयजःपशन । विनदनःतमपदवगणा य वा गीतबिलिभः प रवोः ॥२१॥

वतसलो ोजगवा यदगीो वन मानचरणः पिथ व ः । कतःनगोधनमपो िदनानत गीतवणरनगिडतक ितरः ॥२२॥

उतसव ौमरचािप शीनामननयनखररजछ रतॐक । िदतसयित स दािसष एष दवक जठरभरडराजः ॥२३॥

मदिवघिणरतलोचन ईतमानदः ःवस दा वनमाली । बदरपाणडवदनो मदगणड मणडयनकनककणडललआमया ॥२४॥

यदपिति ररदराजिवहारो यािमनीपित रवष िदनानत । मिदतवकऽ उपयाित दरनत मोचयनोजगवा िदनतापम ॥२५॥


एव ोजि यो राजनकणलीलानगायतीः । रिमरऽहःस ति च ाःतनमनःका महोदयाः ॥२६॥

* * * ३६. ौी बादरायिणरवाच

अथ त ारगतो गो म र ो व भासरः । महीममहाककतकायः कमपयनखरिव ताम ॥०१॥

रमभमाणः खरतर पदा च िविलखनमहीम । उ मय प छ वािण िवषाणामण चो रन । िकि चितकि च छकनम चनमऽयनःत धलोचनः ॥०२॥

यःय िनारिदतना ग िन रण गवा नणाम । पतनतयकालतो गभारः ॐविनत ःम भयन व ॥०३॥

िनिवरशिनत घना यःय कक चलश कया । त तीआणशऋ गम ीआय गोपयो गोपा तऽसः ॥०४॥

पशवो दिवभ ता राजनसनतयजय गोकलम । कण कणित त सव गोिवनद शरण ययः ॥०५॥


www.swargarohan.org

भगवानिप त ीआय गोकल भयिवितम । मा भ ित िगरा ाःय वषासरमपा यत ॥०६॥

गोपालः पशिभमरनद ऽािसतः िकमस म । मिय शाःत र द ाना तवि धाना दरातमना म ॥०७॥

इतयाःफोतया यतोऽ र तलश दन कोपयन । स यरस भजाभोग सायारविःथतो ह रः ॥०८॥

सोऽपयव कोिपतोऽ र ः खरणाविनमि लखन । उ तप छमनमघः ब ः कणमपािवत ॥०९॥

अमनयःतिवषाणामः ःत धास लोचनोऽ यतम । कटाकिषपयािव णरिमनिम ोऽशिनयरथा ॥१०॥

गहीतवा शऋ गयोःत वा अ ादश पदािन सः । तयपोवाह भगवानगजः ितगज यथा ॥११॥

सोऽपिव ो भगवता पनरतथाय सतवरम । आपतितःवननसवार गो िनः सनबोधमि छरतः ॥१२॥

तमापतनत स िनग शऋ गयोः पदा समाबमय िनपातय भतल । िनपीडयामास यथािरममबर कतवा िवषाणन जघान सोऽपतत ॥१३॥

अस वमनमऽशकतसमतसजनकिषप पादाननविःथत णः । जगाम क ल िनरतरथ य पपः िकरनतो ह रमीिडर सराः ॥१४॥

एव ककि न हतवा ःतयमानः ि जाितिभः । िववश गो सबलो गोपीना नयनोतसवः ॥१५॥

अ र िनहत दतय कणना तकमरणा । कसायाथाह भगवाननारदो दवदशरनः ॥१६॥

यशोदायाः सता कनया दवकयाः कणमव च । राम च रोिहणीपऽ वसदवन िब यता । नयःतौ ःविमऽ ननद व या या त परषा हताः ॥१७॥

िनशमय त ोजपितः कोपातचिलतिनियः । िनशातमिसमाद वसदविजघासया ॥१८॥

िनवा रतो नारदन ततसतौ मतयमातमनः । जञातवा लोहमयः पाशबरबनध सह भायरया ॥१९॥

ितयात त दवष कस आभाय किशनम । यामास हनयता भवता रामकशवौ ॥२०॥

ततो मि कचाणर शलतोशलकािदकान ।


www.swargarohan.org

अमातयानहिःतपा व समाहयाह भोजरा ॥२१॥

भो भो िनशमयतामत ीरचाणरमि कौ । ननदोज िकलासात सतावानकदनदभः ॥२२॥

रामकणौ ततो म मतयः िकल िनदिशरतः । भव यािमह समा ौ हनयता म ललीलया ॥२३॥

म चाः िबयनता िविवधा म लर गप रिौताः । पौरा जानपदाः सव पयनत ःवरसयगम ॥२४॥

महामाऽ तवया भि र ग ायरपनीयताम । ि पः कवलयापीडो जिह तन ममािहतौ ॥२५॥

आर यता धनयारग तदरया यथािविध । िवशसनत पशनमधयानभतराजाय मीढष ॥२६॥

इतयाजञापयाथरतनऽ आहय यदप गवम । गहीतवा पािणना पािण ततोऽबरमवाच ह ॥२७॥

भो भो दानपत म िबयता मऽमा तः । नानयःतव ो िहततमो िव त भोजविणष ॥२८॥

अतःतवामािौतः सौमय कायरगौरवसाधनम । यथनिो िवणमािौतय ःवाथरमधयगमि भः ॥२९॥

ग छ ननदोज तऽ सतावानकदनदभः । आसात तािवहानन रथनानय मा िचरम ॥३०॥

िनस ः िकल म मतयदववकणठसौयः । तावानय सम गोपनरनदा ः सा यपायनः ॥३१॥

घातियय इहानीतौ कालक पन हिःतना । यिद म ौ ततो म लघारतय व तोपमः ॥३२॥

तयोिनरहतयोःत ानवसदवपरोगमान । त नधिननहिनयािम विणभोजदशाहरकान ॥३३॥

उमसन च िपतर ःथिवर राजयकामक । त ातर दवक च य चानय िवि षो मम ॥३४॥

तत षा मही िमऽ । भिवऽी न कणटका ॥३५॥

जरासनधो मम गरि रिवदो दियतः सखा । शमबरो नरको बाणो म यव कतसौ दाः । तरह सरपकषीयानहतवा भोआय मही नपान ॥३६॥


www.swargarohan.org

एतजजञातवानय किष रामकणािवहाभरकौ । धनमरखिनरीकषाथ ि यदपरिौयम ॥३७॥

ौीअबर उवाच

राजनमनीिषत स य व ःवाव माजरनम । िस धयिस धयोः सम कयार व िह फलसाधनम ॥३८॥

मनोरथानकरोतय चजरनो दवहतानिप । यजयत हश का या तथापयाजञा करोिम त ॥३९॥


एवमािदय चाबर मिनऽण िवषजय सः । िववश गह कसःतथाबरः ःवमालयम ॥४०॥

* * * ३७. ौीशक उवाच

कशी त कसिहतः खरमरही । महाहयो िनजररयनमनोजवः ॥

सटावधतािवमानस कल । कवरननभो हिषतभीिषतािखलः ॥०१॥

त ऽासयनत भगवानःवगोकल । त िषतवारलिवघिणरतामबदम ॥

आतमानमाजौ मगयनतममणीर । उपा यतस वयनदनमगनिवत ॥०२॥

स त िनशामयािभमखो मखन ख । िपबिननवा यिवदतयमणरः ॥

जघान प यामरिवनदलोचन । दरासद णडजवो दरतययः ॥०३॥

त चियतवा तमधो जो रषा ग दो या प रिवधय पादयोः । साव मतसजय धनःशतानतर यथोरग ताआयरसतो वयविःथतः ॥०४॥

सः ल धस ः पनरितथतो रषा । वयादाय कशी तरसापत रम ॥

सोऽपयःय वकऽ भजम र ःमयन । वशयामास यथोरग िबल ॥०५॥

दनता िनपतभरगव जःपशस । त किशनःत मयःपशो यथा ॥


www.swargarohan.org

बाह त हगतो महातमनो । यथामयः सववध उपकिषतः ॥०६॥

समधमानन स कणबाहना िनर वाय रणा िवकिषपन । िःवननगाऽः प रव लोचनः पपात लणड िवसजनकिषतौ वयसः ॥०७॥

त हतः ककर िटकाफलोपमा वयसोरपाकय भज महाभजः । अिविःमतोऽय हता रकः सरः सनवषवरि ररीिडतः ॥०८॥

दविषररपस गमय भागवतवरो नप । कणमिकल कमारण रहःयतदभात ॥०९॥

कण कणामयातमनयोगश जगदी र । वासदवािखलावास सातवता वर भो ॥१०॥

तवमातमा सवरभतानामको जयोित रवधसाम । गढो गहाशयः साकषी महापरष ई रः ॥११॥

आतमनातमाौयः पव मायया ससज गणान । त रद सतयस क पः सजःयतःयवसी रः ॥१२॥

स तव भधरभताना दतयमथर साम । अवतीण िवनाशाय साधना र णाय च ॥१३॥

िद या त िनहतो दतयो लीलयाय हयाकितः । यःय हिषतसनऽःताःतयजनतयिनिमषा िदवम ॥१४॥

चाणर मि क चव म लाननया हिःतनम । कस च िनहत िआय पर ोऽहिन त िवभो ॥१५॥

तःयान श खयवन मराणा नरकःय च । पा रजातापहरणिमनिःय च पराजयम ॥१६॥

उ ाह वीरकनयाना वीयरश कािदल णम । नगःय मो ण शापा ारकाया जगतपत ॥१७॥

ःयमनतकःय च मणरादान सह भायरया । मतपऽदान च ा णःय ःवधामतः ॥१८॥

पौणसकःय वध प ातकािशपयार दीपनम । दनतवबःय िनधन च ःय च महाबतौ ॥१९॥

यािन चानयािन वीयारिण ारकामावसनभवान । कतार िआयामयह तािन गयािन किविभभरिव ॥२०॥

अथ त कालरपःय पियणोरम य व । अकषौिहणीना िनधन िआयामयजरनसारथः ॥२१॥


www.swargarohan.org

िवश िवजञानघन ःवसःथया । समा सवारथरममोघवाि छतम ॥

ःवतजसा िनतयिनव माया । गणवाह भगवनतमीमिह ॥२२॥

तवामी र ःवाौयमातममायया िविनिमरताशिवशक पनम । ब डाथरम ा मनयिवमह नतोऽिःम धय यदविण सातवताम ॥२३॥


एव यदपित कण भागवतवरो मिनः । िणपतया यनजञातो ययौ त शरनोतसवः ॥२४॥

भगवानिप गोिवनदो हतवा किशनमाहव । पशनपालयतपालः ीतोरजसखावहः ॥२५॥

एकदा त पशनपाला ारयनतोऽििसानष । चबिनरलायनब डा ोरपालापदशतः ॥२६॥

तऽासनकितिच चोराः पाला कितिचननप । मषाियता तऽक िवजरकतोभयाः ॥२७॥

मयपऽो महामायो वयोमो गोपालवधक । मषाियतानपोवाह ाय ोराियतो बहन ॥२८॥

िग रदया िविनकिषपय नीत नीत महासरः । िशलया िपदध ार चतःप चावशिषताः ॥२९॥

तःय ततकमर िवजञाय कणः शरणदः सताम । गोपाननयनत जमाह वक ह र रवौजसा ॥३०॥

स िनज रपमाःथाय िगरीनिस श बली । इ छिनवमो मातमान नाशकनो महणातरः ॥३१॥

त िनग ा यतो दो या पातियतवा महीतल । पयता िदिव दवाना पशमारममारयत ॥३२॥

गहािपधान िनिभर गोपािननःसायर क लतः । ःतयमानः सरग पः िववश ःवगोकलम ॥३३॥

* * * ३८. ौीशक उवाच

अबरोऽिप च ता रािऽ मधपया महामितः । उिषतवा रथमाःथाय ययौ ननदगोकलम ॥०१॥

ग छनपिथ महाभागो भगवतयमबज ण ।


www.swargarohan.org

भि परामपगत एवमतदिचनतयत ॥०२॥

िक मयाच रत भि िक त परम तपः । िक वाथापयहरत द य िआयामय कशवम ॥०३॥

ममत लरभ मनय उ मः ोकदशरनम । िवयातमनो यथा क तरन शिजनमनः ॥०४॥

मव ममाधमःयािप ःयादवा यतदशरनम । ियमाणः कलन ा कविच रित क न ॥०५॥

ममा ाम गल न फलवा व म भवः । यननमःय भगवतो योिगधययािनयप कजम ॥०६॥

कसो बता ाकत मऽतयनमह िआयऽि यप िहतोऽमना हरः । कतावतारःय दरतयय तमः पवऽतरनयननखमणडलितवषा ॥०७॥

यदिचरत भवािदिभः सरः । िौया च दवया मिनिभः ससातवतः ॥

गोचारणायानचर र न । य ोिपकाना कचक कमाि कतम ॥०८॥

िआयािम नन सकपोलनािसक िःमतावलोकारणक जलोचनम । मख मकनदःय गडालकावत दकिषण म चरिनत व मगाः ॥०९॥

अपय िवणोमरनजतवमीयषो भारावताराय भवो िनज छया । लावणयधामनो भिवतोपलमभन म न न ःयातफलम जसा शः ॥१०॥

य ईकिषताहरिहतोऽपयसतसतोः ःवतजसापाःततमोिभदामः । ःवमाययातमिचतःतदी या ाणा धीिभः सदनवभीयत ॥११॥

यःयािखलामीवहिभः सम गलः वाचो िविमौा गणकमरजनमिभः । ाणिनत शमभिनत पनिनत व जगतयाःति र ाः शवशोभना मताः ॥१२॥

स चावतीणरः िकल सतवतानवय ःवसतपालामरवयरशमरकत । यशो िवतनवनोज आःत ई रो गायिनत दवा यदशम गलम ॥१३॥

त तव नन महता गित गर । ऽलोकयकानत िशमनमहोतसवम ॥

रप दधान िौय ईिपसताःपद । िआय ममासननसः सदशरनाः ॥१४॥

अथावरढः सपदीशयो रथातधानपसो रण ःवल धय । िधया धत योिगिभरपयह ीव नमःय आ या च सखीनवनौकसः ॥१५॥

अपयि यमल पिततःय म िवभः ।


www.swargarohan.org

िशरःयधाःयिननजहःतप कजम ॥१६॥

द ाभय कालभजा गरहसा । ो िजताना शरणिषणा णनाम ॥१६॥

समहरण यऽ िनधाय कौिशकःतथा बिल ाप जगतऽयनिताम । य ा िवहार ोजयोिषता ौम ःपशन सौगिनधकगनधयपानदत ॥१७॥

न म यपयतय रबि म यतः । कसःय दतः िहतोऽिप िव क ॥

योऽनतबरिह तस एतदीिहत । कषऽ ई तयमलन चकषषा ॥१८॥

अपयि यमलऽविहत कता जिल । मामीकिषता सिःमतमािरया शा ॥

सप पधवःतसमःतिकि बषो । वोढा मद वीतिवश क ऊिजरताम ॥१९॥

स म जञाितमननयदवत दो या बह या प ररपःयतऽथ माम । आतमा िह तीथ िबयत तदव म बनध कमारतमक उ विसतयतः ॥२०॥

ल धवा गस गमणतमकता जिल । मा वआयतऽबर तततयरौवाः ॥

तदा वय जनमभतो महीयसा । नवा तो यो िधगम य जनम तत ॥२१॥

न तःय कि ियतः स मो न चाियो य उपआय एव वा । तथािप भ ानभजत यथा तथा सरिमो य दपािौतोऽथरदः ॥२२॥

िक चामजो मावनत यद मः ःमयनप रवजय गहीतम जलौ । गह वया समःतसतकत समआयत कसकत ःवबनधष ॥२३॥


इित सि चनतयनकण फ कतनयोऽधविन । रथन गोकल ा ः सयर ाःतिग र नप ॥२४॥

पदािन तःयािखललोकपाल िकरीटज ामलपादरणोः । ददशर गो किषितकौतकािन िवलकिषतानय जयवा कशा ः ॥२५॥

त शरना ादिवव सममः । मणोधवररोमाौकलाकल णः ॥

रथादवःकन स तवच त । भोरमनयि यरजाःयहो इित ॥२६॥


www.swargarohan.org

दहभतािमयानथ िहतवा दमभ िभय शचम । सनदशा ो हरिलर ग दशरनौवणािदिभः ॥२७॥

ददशर कण राम च ोज गोदोहन गतौ । पीतनीलामबरधरौ शरदमबरह णौ ॥२८॥

िकशोरौ यामल तौ ौीिनकतौ बह जौ । समखौ सनदरवरौ बलि रदिवबमौ ॥२९॥

धवजवळा कशामभोजि ि तरि यिभोरजम । शोभयनतौ महातमानौ सानबोशिःमत णौ ॥३०॥

उदाररिचरब डौ ॐि वणौ वनमािलनौ । पणयगनधानिल ा गौ ःनातौ िवरजवाससौ ॥३१॥

धानपरषावा ौ जग त जगतपती । अवतीण जगतयथ ःवाशन बलकशवौ ॥३२॥

िदशो िवितिमरा राजनकवारणौ भया ःवया । यथा मारकतः शलो रौपय कनकािचतौ ॥३३॥

रथा णरमवपलतय सोऽबरः ःनहिव लः । पपात चरणोपानत दणडविामकणयोः ॥३४॥

भगव शरना ाद बापपयारकल णः । पलकिचता ग औतकण यातःवा यान नाशकननप ॥३५॥

भगवाःतमिभतय रथा गाि कतपािणना । प ररभऽ यपाकय ीतः णतवतसलः ॥३६॥

स कणर णतमपग महामनाः । गहीतवा पािणना पाणी अनयतसानजो गहम ॥३७॥

प वाथ ःवागत तःम िनव च वरासनम । कषा य िविधवतपादौ मधपकारहरणमाहरत ॥३८॥

िनव गा चाितथय सवा ौानतमाडतः । अनन बहगण मधय ौ योपाहरि भः ॥३९॥

तःम भ वत ीतया रामः परमधमरिवत । मखवासगरनधमा यः परा ीित वयधातपनः ॥४०॥

प छ सतकत ननदः कथ ःथ िनरनमह । कस जीवित दाशाहर सौनपाला इवावयः ॥४१॥

योऽवधीतःवःवसःतोकानबोशनतया असतपखलः । िक न िःव तजाना वः कशल िवमशामह ॥४२॥


www.swargarohan.org

इतथ सनतया वाचा ननदन ससभािजतः । अबरः प रप न जहावधवप रौमम ॥४३॥

* * * ३९. ौीशक उवाच

सखोपिव ः पयर क रमकणोरमािनतः । लभ मनोरथानसवारनपिथ यानस चकार ह ॥०१॥

िकमल य भगवित सनन ौीिनकतन । तथािप ततपरा राजनन िह वा छिनत िक चन ॥०२॥

सायनतनाशन कतवा भगवानदवक सतः । स तस व कसःय प छानयि चक िषरतम ॥०३॥


तात सौमयागतः कि चतःवागत भिमःत वः । अिप ःवजञाितबनधनामनमीवमनामयम ॥०४॥

िक न नः कशल प छ एधमान कलामय । कस मातलनामना ग ःवाना नःततजास च ॥०५॥

अहो अःमदभ र िपऽोवरिजनमायरयोः । य तोः पऽमरण य तोबरनधन तयोः ॥०६॥

िद या दशरन ःवाना म वः सौमय का किषतम । स जात वणयरता तात तवागमनकारणम ॥०७॥


प ो भगवता सव वणरयामास माधवः । वरानबनध यदष वसदववधो मम ॥०८॥

यतसनदशो यदथ वा दतः समिषतः ःवयम । यद नारदनाःय ःवजनमानकदनदभः ॥०९॥

ौतवाबरवचः कणो बल परवीरहा । हःय ननद िपतर राजञा िद िवज तः ॥१०॥

गोपानसमािदशतसोऽिप ग ता सवरगोरसः । उपायनािन ग ीधव यजयनता शकटािन च ॥११॥

याःयामः ो मधपरी दाःयामो नपत रसान । िआयामः समहतपवर यािनत जानपदाः िकल । एवमाघोयत ऽा ननदगोपः ःवगोकल ॥१२॥

गोपयःताःतदपौतय बभववयरिथता भशम ।


www.swargarohan.org

रामकणौ परी नतमबर ोजमागतम ॥१३॥

काि तकत ाप ासमलानमखिौयः । ॐस कलव लय कशमन य का न ॥१४॥

अनया तदनधयान िनव ाशव यः । ना यजानिननम लोकमातमलोक गता इव ॥१५॥

ःमरनतय ापराः शौररनरागिःमत रताः । िदःपशि ऽपदा िगरः समममहः ि यः ॥१६॥

गित सलिलता च ा िःन धहासावलोकनम । शोकापहािन नमारिण ो ामच रतािन च ॥१७॥

िचनतयनतयो मकनदःय भीता िवरहकातराः । समताः स घशः ोचरौम योऽ यताशयाः ॥१८॥


अहो िवधातःतव न कविच या सयोजय म या णयन दिहनः । ता ाकताथारिनवयन आयपाथरक िवब िडत तऽभरकचि त यथा ॥१९॥

यःतव दयारिसतकनतलावत । मकनदवकऽ सकपोलमननसम ॥

शोकापनोदिःमतलशसनदर । करोिष पारोआयमसाध त कतम ॥२०॥

बरःतवमबरसमा यया ःम नश । चकषिहर द हरस बता वत ॥

यनकदशऽिखलसगरसौ व । तवदीयमिाआम वय मधि षः ॥२१॥

न ननदसनः णभ गसौ दः । समी त नः ःवकतातरा बत ॥

िवहाय गहानःवजनानसतानपतीस । त ाःयम ोपगता नवियः ॥२२॥

सख भाता रजनीयमािशषः सतया बभवः परयोिषता ीवम । याः स िव ःय मख ोजःपतः पाःयनतयपा गोतकिलतिःमतासवम ॥२३॥

तासा मकनदो मधम जभािषतर । गहीतिच ः परवानमनःवयिप ॥

कथ पननरः ितयाःयतऽबला । मामयाः सलजजिःमतिवम रमन ॥२४॥


www.swargarohan.org

अ ीव तऽ शो भिवयत दाशाहरभोजानधकविणसातवताम । महोतसवः ौीरमण गणाःपद िआयिनत य चाधविन दवक सतम ॥२५॥

मति धःयाकरणःय नाम भदबर इतयतदतीव दारणः । योऽसावना ाःय सदःिखतमजन ियाितय नयित पारमधवनः ॥२६॥

अनािरधीरष समािःथतो रथ तमनवमी च तवरयिनत दमरदाः । गोपा अनोिभः ःथिवररपकिषत दव च नोऽ ितकलमीहत ॥२७॥

िनवारयामः समपतय माधव िक नोऽक रयनकलव बानधवाः । मकनदस गािननिमषाधरदःतयजा वन िवधविसतदीनचतसाम ॥२८॥

यःयानरागलिलतिःमतव गमनऽ । लीलावलोकप ररमभणरासगो ाम ॥

नीताः ःम नः णिमव णदा िवना त । गोपयः कथ नविततरम तमो दरनतम ॥२९॥

योऽ ः य ोजमननतसखः परीतो । गोपिवरशनखररजछ रतालकॐक ॥

वण कवणिनःमतकता िनरी णन । िच किषणोतयममत न कथ भवम ॥३०॥


एव वाणा िवरहातरा भश ोजि यः कणिव मानसाः । िवसजय लजजा ररदः ःम सःवर गोिवनद दामोदर माधवित ॥३१॥

ीणामव रदनतीनामिदत सिवतयरथ । अबर ोदयामास कतमऽािदको रथम ॥३२॥

गोपाःतमनवसजजनत ननदा ाः शकटःततः । आदायोपायन भ र कमभानगोरससमभतान ॥३३॥

गोपय दियत कणमनोजयानरि जताः । तयादश भगवतः का नतय ावतिःथर ॥३४॥

ताःतथा तपयतीव आय ःवःथाण यद मः । सानतवयामस समरायाःय इित दौतयकः ॥३५॥

यावदालआयत कतयारविण रथःय च । अनःथािपतातमानो ल यानीवोपलकिषताः ॥३६॥

ता िनराशा िनववतग िवनदिविनवतरन । िवशोका अहनी िननयगारयनतयः ियचि तम ॥३७॥

भगवानिप समा ो रामाबरयतो नप ।


www.swargarohan.org

रथन वायवगन कािलनदीमघनािशनीम ॥३८॥

तऽोपःप य पानीय पीतवा म मिणभम । व णडमपोजय सरामो रथमािवशत ॥३९॥

अबरःतावपामन य िनवय च रथोप र । कािलन ा दमागतय ःनान िविधवदाचरत ॥४०॥

िनमजजय तिःमनसिलल जपन सनातनम । तावव द शऽबरो रामकणौ समिनवतौ ॥४१॥

तौ रथःथौ कथिमह सतावानकदनदभः । तिहर िःवतःयनदन न ःत इतयनमजजय वयच सः ॥४२॥

तऽािप च यथापवरमासीनौ पनरव सः । नयमजज शरन यनम मषा िक सिलल तयोः ॥४३॥

भयःतऽािप सोऽिाकषीतःतयमानमही रम । िस चारणगनधवरसरनरतकनधरः ॥४४॥

सहॐिशरस दव सहॐफणमौिलनम । नीलामबर िवस त शऋ गः तिमव िःथतम ॥४५॥

तःयोतस ग घनःयाम पीतकौशयवाससम । परष चतभरज शानतमप पऽारण णम ॥४६॥

चारसननवदन चारहासिनरी णम । स ननस चरकण सकपोलारणाधरम ॥४७॥

लमबपीवरभज त गासोरःःथलिौयम । कमबकणठ िनमननािभ विलमतप लवोदरम ॥४८॥

बहतकितततौोिण करभोर यािनवतम । चारजानयग चार ज घायगलसयतम ॥४९॥

त गग फारणनख ोातदीिधितिभवरतम । नवा ग य ग दलिवरलसतपादप कजम ॥५०॥

समहाहरमिणोात िकरीटकटका गदः । किटसऽ सऽ हारनपरकणडलः ॥५१॥

ाजमान प कर श खचबगदाधरम । ौीवतसव स ाजतकौःतभ वनमािलनम ॥५२॥

सननदननदमखः पदः सनकािदिभः । सरशर रिा नरविभ ि जो मः ॥५३॥

ादनारदवस मखभारगवतो मः ।


www.swargarohan.org

ःतयमान पथ भाववरचोिभरमलातमिभः ॥५४॥

िौया प या िगरा कानतया क तयार त यलयोजरया । िव यािव या शकतया मायया च िनषिवतम ॥५५॥

िवलोकय सभश ीतो भकतया परमया यतः । य नरहो भाव प रिकलननातमलोचनः ॥५६॥

िगरा ग दयाःतौषीतस वमालम य सातवतः । णमय मधनारविहतः कता जिलपटः शनः ॥५७॥

* * * ४०. ौीअबर उवाच

नतोऽःमयह तवािखलहतहत नारायण परमा मवययम । यननािभजातादरिवनदकोषा ािवरासी त एष लोकः ॥०१॥

भःतोयमि नः पवन खमािदमरहानजािदमरन इिनियािण । सविनियाथार िवबधा सव य हतवःत जगतोऽ गभताः ॥०२॥

नत ःवरप िवदरातमनःत जादयोऽनातमतया गहीतः । अजोऽनब ः स गणरजाया गणातपर वद न त ःवरपम ॥०३॥

तवा योिगनो यजनतय ा महापरमी रम । साधयातम सािधभत च सािधदव च साधवः ॥०४॥

ऽ या च िव या किच वा व वतािनका ि जाः । यजनत िवततयरजञनारनारपामरा यया ॥०५॥

एक तवािखलकमारिण सननयःयोपशम गताः । जञािननो जञानयजञन यजिनत जञानिवमहम ॥०६॥

अनय च सःकतातमानो िविधनािभिहतन त । यजिनत तवनमयाःतवा व बहमतयकमितरकम ॥०७॥

तवामवानय िशवो न मागण िशवरिपणम । ब ाचायरिवभदन भगवनतनरपासत ॥०८॥

सवर एव यजिनत तवा सवरदवमय रम । यऽपयनयदवताभ ा य पयनयिधयः भो ॥०९॥

यथाििभवा न ः पजरनयाप रताः भो । िवशिनत सवरतः िसनध त वा गतयोऽनततः ॥१०॥

स व रजःतम इित भवतः कतगरणाः । तष िह ाकताः ोता आ ःथावरादयः ॥११॥

त य नमःत तविव य ।


www.swargarohan.org

सवारतमन सवरिधया च साकिषण ॥

गणवाहोऽयमिव या कतः । वतरत दवनितयरगातमस ॥१२॥

अि नमरख तऽविनरि यरी ण । सय नभो नािभरथो िदशः ौितः ॥

ौः क सरनिाःतव बाहवोऽणरवाः । ककिषमररताणबल कि पतम ॥१३॥

रोमािण वकषौधयः िशरोरहा । मघाः परःयािःथनखािन तऽियः ॥

िनमण रा यहनी जापितर । महःत वि ःतव वीयरिमयत ॥१४॥

तव यवययातमनपरष कि पता लोकाः सपाला बहजीव स कलाः । यथा जल सि जहत जलौकसोऽपयदमबर वा मशका मनोमय ॥१५॥

यािन यानीह रपािण ब डनाथ िबभिषर िह । तराम शचो लोका मदा गायिनत त यशः ॥१६॥

नमः कारणमतःयाय लयाि धचराय च । हयशीण नमःत य मधकटभमतयव ॥१७॥

अकपाराय बहत नमो मनदरधा रण । किषतय ारिवहाराय नमः शकरमतरय ॥१८॥

नमःतऽ तिसहाय साधलोकभयापह । वामनाय नमःत य बानतिऽभवनाय च ॥१९॥

नमो भगणा पतय ऽवनि छद । नमःत रघवयारय रावणानतकराय च ॥२०॥

नमःत वासदवाय नमः स कणारय च । मनायिनर ाय सातवता पतय नमः ॥२१॥

नमो ब ाय श ाय दतयदानवमोिहन । मल छाय ऽहनऽ नमःत कि करिपण ॥२२॥

भगवनजीवलोकोऽय मोिहतःतव मायया । अह ममतयस माहो ामयत कमरवतमरस ॥२३॥

अह चातमातमजागार दाराथरःवजनािदष । मािम ःवपनक पष मढः सतयिधया िवभो ॥२४॥

अिनतयानातमदःखष िवपयरयमित रहम ।


www.swargarohan.org

न ारामःतमोिव ो न जान तवातमनः ियम ॥२५॥

यथाबधो जल िहतवा ित छनन तद वः । अ यित मगत णा व त वाह परा खः ॥२६॥

नोतसहऽह कपणधीः कामकमरहत मनः । रो मािथिभ ाकषि रयमाणिमतःततः ॥२७॥

सोऽह तवा यपगतोऽःमयसता दराप । त चापयह भवदनमह ईश मनय ॥

पसो भव िहर ससरणापवगरस । तव य जनाभ सदपासनया मितः ःयात ॥२८॥

नमो िवजञानमाऽाय सवर तययहतव । परषशधानाय णऽननतश य ॥२९॥

नमःत वासदवाय सवरभत याय च । षीकश नमःत य पनन पािह मा भो ॥३०॥

* * * ४१. ौीशक उवाच

ःतवतःतःय भगवानदशरियतवा जल वपः । भयः समाहरतकणो नटो ना यिमवातमनः ॥०१॥

सोऽिप चानतिहरत वीआय जलादनमजय सतवरः । कतवा चावयक सव िविःमतो रथमागमत ॥०२॥

तमप छ षीकशः िक त िमवा तम । भमौ िवयित तोय वा तथा तवा ल यामह ॥०३॥


अ तानीह याविनत भमौ िवयित वा जल । तविय िव ातमक तािन िक मऽ िवपयतः ॥०४॥

यऽा तािन सवारिण भमौ िवयित वा जल । त तवानपयतो िनक म िमहा तम ॥०५॥

इतयकतवा चोदयामास ःयनदन गािनदनीसतः । मथरामनयिाम कण चव िदनातयय ॥०६॥

माग मामजना राजःतऽ तऽोपस गताः । वसदवसतौ वीआय ीता ि न चाददः ॥०७॥

ताव ोजौकसःतऽ ननदगोपादयोऽमतः । परोपवनमासा ती नतोऽवतिःथर ॥०८॥


www.swargarohan.org

तानसमतयाह भगवानबर जगदी रः । गहीतवा पािणना पािण िौत हसिननव ॥०९॥

भवानिवशतामम सहयानः परी गहम । वय ितवहावम याथ ततो िआयामह परीम ॥१०॥


नाह भव या रिहतः वआय मथरा भो । तय नाहरिस मा नाथ भ त भ वतसल ॥११॥

आग छ याम गहाननः सनाथानकवरधो ज । सहामजः सगोपालः स ि स म ॥१२॥

पनीिह पादरजसा गहाननो गहमिधनाम । य छौचनानतपयिनत िपतरः सा नयः सराः ॥१३॥

अविनजयाि ययगलमासीत ोकयो बिलमरहान । ऐ यरमतल लभ गित चकािनतना त या ॥१४॥

आपःतऽ यवनजनय ी लोकानशचयोऽपनन । िशरसाध याः शवरः ःवयारताः सगरातमजाः ॥१५॥

दवदव जगननाथ पणयौवणक तरन । यद मो मः ोक नारायण नमोऽःत त ॥१६॥

ौीभगवनवाच

आयाःय भवतो गहमहमयरसमिनवतः । यदचबिह हतवा िवत रय स ितयम ॥१७॥


एवम ो भगवता सोऽबरो िवमना इव । परी िव ः कसाय कमारव गह ययौ ॥१८॥

अथापरा भगवानकणः स कणारिनवतः । मथरा ािवश ोपिदर कषः प रवा रतः ॥१९॥

ददशर ता ःफािटकतणगगोपर ारा बह मकपाटतोरणाम । ताारको ा प रखादरासदाम ानरमयोपवनोपशोिभताम ॥२०॥

सौवणरशऋ गाटकहमयरिनकटः ौणीसभािभभरवनरपःकताम । वदयरवळामलनीलिव िममर ाह रि वरलभीष विदष ॥२१॥

ज ष जालामखरनीकि टमवािव पारावतबिहरनािदताम । सिस र यापणमागरचतवरा क णरमा या करलाजतणडलाम ॥२२॥

आपणरकमभदरिधचनदनोकिषतः सनदीपाविलिभः सप लवः ।


www.swargarohan.org

सवनदरमभाबमकः सकतिभः ःवल कत ारगहा सपि टकः ॥२३॥

ता समिव ौ वसदवननदनौ वतौ वयःयनररदववतमरना । ि समीयःतव रताः परि यो हमयारिण चवाररहनरपोतसकाः ॥२४॥

काि ि पयर धतव भ णा । िवःमतय चक यगलवथापराः ॥

कतकपऽौवनकनपरा । ना कतवा ि तीय तवपरा लोचनम ॥२५॥

अ नतय एकाःतदपाःय सोतसवा अ यजयमाना अकतोपमजजनाः । ःवपनतय उतथाय िनशमय िनःःवन पाययनतयोऽभरमपो मातरः ॥२६॥

मनािस तासामरिवनदलोचनः ग भलीलाहिसतावलोकः । जहार म ि रदनििवबमो शा दद ल रमणातमनोतसवम ॥२७॥

वा महः ौतमनितचतसःत । तत णोितःमतसधो णल धमानाः ॥

आननदमितरमपग शातमल ध । य वचो जहरननतम रनदमािधम ॥२८॥

ासादिशखरारढाः ीतयतफ लमखामबजाः । अ यवनस मनःयः मदा बलकशवौ ॥२९॥

दधय तः सोदपाऽः ॐ गनधर यपायनः । तावानचरः मिदताःतऽ तऽ ि जातयः ॥३०॥

ऊचः पौरा अहो गोपयःतपः िकमचरनमहत । या तावनपयिनत नरलोकमहोतसवौ ॥३१॥

रजक कि चदायानत र गकार गदामजः । वायाचत वासािस धौतानयतय मािन च ॥३२॥

द ावयोः समिचतानय ग वासािस चाहरतोः । भिवयित पर ौयो दातःत नाऽ सशयः ॥३३॥

स यािचतो भगवता प रपणन सवरतः । साकषप रिषतः ाह भतयो रा ः सदमरदः ॥३४॥

ई शानयव वासासी िनतय िग रवनचरः । प रध िकम ा राजिवयाणयभीपसथ ॥३५॥

याताश बािलशा मव ा य यिद िजजीवीषा । बधनिनत निनत लमपिनत राजकलािन व ॥३६॥

एव िवकतथमानःय किपतो दवक सतः ।


www.swargarohan.org

रजकःय करामण िशरः कायादपातयत ॥३७॥

तःयानजीिवनः सव वासःकोशािनवसजय व । दिवः सवरतो माग वासािस जगहऽ यतः ॥३८॥

विसतवातमिय व कणः स कणरःतथा । शषाणयाद गोप यो िवसजय भिव कािनिचत ॥३९॥

ततःत वायकः ीतःतयोवमक पयत । िविचऽवण लयराक परनरपतः ॥४०॥

नानाल णवषा या कणरामौ िवरजतः । ःवल कतौ बालगजौ पवरणीव िसततरौ ॥४१॥

तःय सननो भगवानादातसारपयमातमनः । िौय च परमा लोक बल यरःमतीिनियम ॥४२॥

ततः सदामनो भवन मालाकारःय ज मतः । तौ वा स समतथाय ननाम िशरसा भिव ॥४३॥

तयोरासनमानीय पा चा यारहरणािदिभः । पजा सानगयो ब ॐ ामबलानलपनः ॥४४॥

ाह नः साथरक जनम पािवत च कल भो । िपतदवय म त ा ागमनन वाम ॥४५॥

भवनतौ िकल िव ःय जगतः कारण परम । अवतीणारिवहाशन कषमाय च भवाय च ॥४६॥

न िह वा िवमा ि ः स दोजरगदातमनोः । समयोः सवरभतष भजनत भजतोरिप ॥४७॥

तावजञापयत भतय िकमह करवािण वाम । पसोऽतयनमहो ष भवि यरिननयजयत ॥४८॥

इतयिभतय राजनि सदामा ीतमानसः । शःतः सगनधः कसममारला िवरिचता ददौ ॥४९॥

तािभः ःवल कतौ ीतौ कणरामौ सहानगौ । णताय पननाय ददतवररदौ वरान ॥५०॥

सोऽिप वोऽचला भि तिःमननवािखलातमिन । त ष च सौहाद भतष च दया पराम ॥५१॥

इित तःम वर द वा िौय चानवयविधरनीम । बलमाययरशः कािनत िनजरगाम सहामजः ॥५२॥

* * *


www.swargarohan.org

४२. ौीशक उवाच

अथ ोजाजपथन माधवः ि य गहीता गिवलपभाजनाम । िवलोकय क जा यवती वरानना प छ यानती हससदः ॥०१॥

का तव वरोवतद हानलपन कःया गन वा कथयःव साध नः । द ावयोर गिवलपम म ौयःततःत न िचरा िवयित ॥०२॥

सरन यवाच

दाःयःमयह सनदर कससममता । िऽवबनामा नलपकमरिण ॥

म ािवत भोजपतरितिय । िवना यवा कोऽनयतमःतदहरित ॥०३॥

रपपशलमाधयर हिसतालापवीकिषतः । धिषरतातमा ददौ सानिमभयोरनलपनम ॥०४॥

ततःताव गरागण ःववणतरशोिभना । समा परभागन शशभातऽनरि जतौ ॥०५॥

सननो भगवानक जा िऽवबा रिचराननाम । ऋजवी कत मन ब दशरयनदशरन फलम ॥०६॥

प यामाबमय पद य ग य ानपािणना । ग िचबकऽधयातममदनीनमद यतः ॥०७॥

सा तदजरसमाना गी बह लोिणपयोधरा । मकनदःपशरनातस ो बभव मदो मा ॥०८॥

ततो रपगणौदायर समपनना ाह कशवम । उ रीयानतमकय ःमयनती जात छया ॥०९॥

एिह वीर गह यामो न तवा तय िमहोतसह । तवयोनमिथतिच ायाः सीद पर भ ॥१०॥

एव ि या या यमानः कणो रामःय पयतः । मख वीआयान गोपाना हसःतामवाच ह ॥११॥

एयािम त गह स पसामािधिवकशरनम । सािधताथ ऽगहाणा नः पानथाना तव परायणम ॥१२॥

िवसजय माधवया वाणया तामोजनमाग विणकपथः । नानोपायनतामबल ॐ गनधः सामजोऽिचरतः ॥१३॥

त शरनःमरकषोभादातमान नािवदिन यः । िवॐःतवासःकवर वलया ल यमतरयः ॥१४॥


www.swargarohan.org

ततः पौरानप छमानो धनषः ःथानम यतः । तिःमनिव ो द श धनरनििमवा तम ॥१५॥

परषबरहिभगर मिचरत परमि रमत । वायरमाणो निभः कणः स धनरादद ॥१६॥

करण वामन सलीलम त सजय च कतवा िनिमषण पयताम । नणा िवकय बभ ज मधयतो यथकषदणड मदकयररबमः ॥१७॥

धनषो भजयमानःय श दः ख रोदसी िदशः । परयामास य ौतवा कस ासमपागमत ॥१८॥

तिकिषणः सानचर किपता आतताियनः । गहीतकामा आवोगर ता वधयतािमित ॥१९॥

अथ तानदरिभायािनवलोकय बलकशवौ । ब ौ धनवन आदाय शकल ता ज नतः ॥२०॥

बल च कसिहत हतवा शालामखा तः । िनबमय चरत र ौ िनरीआय परसमपदः ॥२१॥

तयोःतद त वीय िनशामय परवािसनः । तजः ाग य रप च मिनर िवबधो मौ ॥२२॥

तयोिवरचरतोः ःवरमािदतयोऽःतमपियवान । कणरामौ वतौ गोपः परा छकटमीयतः ॥२३॥

गोपयो मकनदिवगम िवरहातरा या आशासतािशष ऋता मधपयरभवन । समपयता परभ णगाऽलआमी िहतवतरानन भजत कमऽयन ौीः ॥२४॥

अविन ाि ययगलौ भकतवा कषीरोपसचनम । ऊतःता सख रािऽ जञातवा कसिचक िषरतम ॥२५॥

कसःत धनषो भ ग रकिषणा ःवबलःय च । वध िनशमय गोिवनद रामिवब िडत परम ॥२६॥

दीघर जागरो भीतो दिनरिम ािन दमरितः । बहनयच ोभयथा मतयोद तयकरािण च ॥२७॥

अदशरन ःविशरसः ितरप च सतयिप । असतयिप ि तीय च रपय जयोितषा तथा ॥२८॥

िछितीितछायाया ाणघोषानपौितः । ःवणर तीितवरकषष ःवपदानामदशरनम ॥२९॥

ःवपन तप रव गः खरयान िवषादनम । यायाननलदमा यकःतला य ो िदगमबरः ॥३०॥


www.swargarohan.org

अनयािन चतथभतािन ःवपनजाग रतािन च । पयनमरणसनऽःतो िनिा लभ न िचनतया ॥३१॥

वय ाया िनिश कौरवय सय चा यः समितथत । कारयामास व कसो म लब डामहोतसवम ॥३२॥

आनचरः परषा र ग तयरभयर जि नर । म चा ाल कताः ॐि भः पताकाचलतोरणः ॥३३॥

तष पौरा जानपदा ऽपरोगमाः । यथोपजोष िविवश राजान कतासनाः ॥३४॥

कसः प रवतोऽमातय राजम च उपािवशत । मणडल रमधयःथो दयन िवदयता ॥३५॥

वा मानस तयष म लतालो रष च । म लाः ःवल कताः ाः सोपाधयायाः समासत ॥३६॥

चाणरो मि कः कतः शलःतोशल एव च । त आसदरपःथान व गवा हिषरताः ॥३७॥

ननदगोपादयो गोपा भोजराजसमाहताः । िनविदतोपायनाःत एकिःमनम च आिवशन ॥३८॥

* * * ४३. ौीशक उवाच

अथ कण राम कतशौचौ परनतप । म लदनदिभ िनघ ष ौतवा ि मपयतः ॥०१॥

र ग ार समासा तिःमननागमविःथतम । अपयतकवलयापीड कणोऽमब चोिदतम ॥०२॥

ब धवा प रकर शौ रः सम किटलालकान । उवाच हिःतप वाचा मघनादगभीरया ॥०३॥

अमब ामब माग नौ द पबम मा िचरम । नो चतसक जर तवा नयािम यमसादनम ॥०४॥

एव िनभरितसरतोऽमब ः किपतः कोिपत गजम । चोदयामास कणाय कालानतकयमोपमम ॥०५॥

करीनिःतमिभितय करण तरसामहीत । कराि गिलतः सोऽम िनहतयाि यवलीयत ॥०६॥

स ब ःतमचकषाणो याण ि ः स कशवम । परामशतपकरण स स िविनगरतः ॥०७॥


www.swargarohan.org

प छ ग ाितबल धनषः प चिवशितम । िवचकषर यथा नाग सपणर इव लीलया ॥०८॥

स पयारवतरमानन सवयदकिषणतोऽ यतः । बाम ामयमाणन गोवतसनव बालकः ॥०९॥

ततोऽिभमखम यतय पािणनाहतय वारणम । ािवनपातयामास ःप यमानः पद पद ॥१०॥

स धावनकईदया भमौ पिततवा सहसोितथतः । तममतवा पितत ब ो दनता या सोऽहनतकिषितम ॥११॥

ःविवबम ितहत क जरनिोऽतयमिषरतः । चो मानो महामाऽः कणम यिविषा ॥१२॥

तमापतनतमासा भगवानमधसदनः । िनग पािणना हःत पातयामास भतल ॥१३॥

पिततःय पदाबमय मगनि इव लीलया । दनतमतपा य तनभ हिःतपा ाहन रः ॥१४॥

मतक ि पमतसजय दनतपािणः समािवशत । असनयःतिवषाणोऽस मदिबनदिभरि कतः । िवर ःवदकिणका वदनामबरहो बभौ ॥१५॥

वतौ गोपः कितपयबरलदवजनादरनौ । र ग िविवशत राजनगजदनतवरायधौ ॥१६॥

म लानामशिननरणा नरवरः ीणा ःमरो मितरमान । गोपाना ःवजनोऽसता किषितभजा शाःता ःविपऽोः िशशः ॥

मतयभ जपतिवरराडिवदषा त व पर योिगना । व णीना परदवतित िविदतो र ग गतः सामजः ॥१७॥

हत कवलयापीड वा ताविप दजरयौ । कसो मनःयिप तदा भशमि िवज नप ॥१८॥

तौ रजत र गगतौ महाभजौ िविचऽवषाभरणॐगमबरौ । यथा नटाव मवधा रणौ मनः किषपनतौ भया िनरी ताम ॥१९॥

िनरीआय ताव मपरषौ जना म चिःथता नागररा का नप । हवगोतकिलत णाननाः पपनर त ा नयनःतदाननम ॥२०॥

िपबनत इव चकष या िलहनत इव िज या । िजयनत इव नासा या ि यनत इव बाहिभः ॥२१॥

ऊचः परःपर त व यथा यथाौतम ।


www.swargarohan.org

तिपगणमाधयर ाग यःमा रता इव ॥२२॥

एतौ भगवतः साकषा रनाररायणःय िह । अवतीणारिवहाशन वसदवःय वमिन ॥२३॥

एष व िकल दवकया जातो नीत गोकलम । कालमत वसनगढो ववध ननदवमिन ॥२४॥

पतनानन नीतानत चबवात दानवः । अजरनौ ग कः कशी धनकोऽनय च ति धाः ॥२५॥

गावः सपाला एतन दावा नः प रमोिचताः । कािलयो दिमतः सपर इनि िवमदः कतः ॥२६॥

स ाहमकहःतन धतोऽििवरोऽमना । ववारताशिन य प रऽात च गोकलम ॥२७॥

गोपयोऽःय िनतयमिदत हिसत ण मखम । पयनतयो िविवधाःतापाःतरिनत ःमाौम मदा ॥२८॥

वदनतयनन वशोऽय यदोः सबहिवौतः । िौय यशो महतव च लपःयत प ररकिषतः ॥२९॥

अय चाःयामजः ौीमाामः कमललोचनः । लमबो िनहतो यन वतसको य बकादयः ॥३०॥

जनवव वाणष तयष िननदतस च । कणरामौ समाभाय चाणरो वाकयमवीत ॥३१॥

ह ननदसनो ह राम भवनतौ वीरसममतौ । िनय कशलौ ौतवा राजञाहतौ िद कषणा ॥३२॥

िय रा ः कवरतयः ौयो िवनदिनत व जाः । मनसा कमरणा वाचा िवपरीतमतोऽनयथा ॥३३॥

िनतय मिदता गोपा वतसपाला यथाःफटम । वनष म लय न ब डनत ारयिनत गाः ॥३४॥

तःमािा ः िय यय वय च करवाम ह । भतािन नः सीदिनत सवरभतमयो नपः ॥३५॥

तिननशमयावीतकणो दशकालोिचत वचः । िनय मातमनोऽभी मनयमानोऽिभनन च ॥३६॥

जा भोजपतरःय वय चािप वनचराः । करवाम िय िनतय तननः परमनमहः ॥३७॥

बाला वय त यबलः ब िडयामो यथोिचतम ।


www.swargarohan.org

भविननय माधमरः ःपशनम लसभासदः ॥३८॥

चाणर उवाच

न बालो न िकशोरःतव बल बिलना वरः । लीलयभो हतो यन सहॐि पस वभत ॥३९॥

तःमा व या बिलिभय वय नानयोऽऽ व । मिय िवबम वाणय बलन सह मि कः ॥४०॥

* * * ४४. ौीशक उवाच

एव चिचरतस क पो भगवानमधसदनः । आससादाथ चणर मि तक रोिहणीसतः ॥०१॥

हःता या हःतयोबर धवा प यामव च पादयोः । िवचकतररनयोनय स िविजगीया ॥०२॥

अर ी अरि या जान या चव जाननी । िशरः शीण रसोरःतावनयोनयमिभज नतः ॥०३॥

प रामणिवकषप प ररमभावपातनः । उतसपरणापसपरण ानयोनय तयरनधताम ॥०४॥

उतथापनरननयन ालनः ःथापनरिप । परःपर िजगीनतावपचबतरातमनः ॥०५॥

त लाबलव समताः सवरयोिषतः । ऊचः परःपर राजनसानकमपा वरथशः ॥०६॥

महानय बताधमर एषा राजसभासदाम । य बलाबलव राजञोऽिनव छिनत पयतः ॥०७॥

कव वळसारसवार गौ म लौ शलनिसिननभौ । कव चाितसकमारा गौ िकशोरौ ना यौवनौ ॥०८॥

धमरवयितबमो ःय समाजःय ीव भवत । यऽाधमरः समि नन ःथय तऽ किहरिचत ॥०९॥

न सभा िवशता ः स यदोषाननःमरन । अविनववननजञो नरः िकि बम त ॥१०॥

व गतः शऽमिभतः कणःय वदनामबजम । वीआयता ौमवायर प कोशिमवामबिभः ॥११॥

िक न पयत रामःय मखमातालोचनम । मि क ित सामष हाससरमभशोिभतम ॥१२॥


www.swargarohan.org

पणया बत ोजभवो यदय निल ग । गढः पराणपरषो वनिचऽमा यः ॥

गाः पालयनसहबलः कवणय वण । िवब दया चित िग रऽरमािचरताि यः ॥१३॥

गोपयःतपः िकमचरनयदम य रप । लावणयसारमसमोधवरमननयिस म ॥

ि भः िपबनतयनसवािभनव दरापम । एकानतधाम यशसः ौीय ऐ रःय ॥१४॥

या दोहनऽवहनन मथनोपलप ख खनाभररिदतो णमाजरनादौ । गायिनत चनमनर िधयोऽौकण यो धनया ोजि य उरबमिच यानाः ॥१५॥

ातोरजा ोजत आिवशत साय । गोिभः सम कवणयतोऽःय िनशमय वणम ॥

िनगरमय तणरमबलाः पिथ भ रपणयाः । पयिनत सिःमतमख सदयावलोकम ॥१६॥

एव भामाणास ीष योग रो ह रः । शऽ हनत मन ब भगवानभरतभर ॥१७॥

सभयाः ीिगरः ौतवा पऽःनहशचातरौ । िपतरावनवतपयता पऽयोरबधौ बलम ॥१८॥

तःतिनरय िविधिभिवरिवधर यततरौ । ययधात यथानयोनय तथव बलमि कौ ॥१९॥

भगव ाऽिनपातवरळनीपिन रः । चाणरो भजयमाना गो मह लारिनमवाप ह ॥२०॥

स यनवग उतपतय म ीकतय करावभौ । भगवनत वासदव ब ो व ःयबाधत ॥२१॥

नाचल तहारण मालाहत इव ि पः । बा ोिनरग चाणर बहशो ामयनह रः ॥२२॥

भप पोथयामास तरसा कषीण जीिवतम । िवॐःताक पकशॐिगनिधवज इवापतत ॥२३॥

तथव मि कः पव ःवम यािभहतन व । बलभिण बिलना तलनािभहतो भशम ॥२४॥

विपतः स रिधरम मनमखतोऽिदरतः । वयसः पपातोवयरपःथ वाताहत इवाि यपः ॥२५॥


www.swargarohan.org

ततः कटमना रामः हरता वरः । अवधी लीलया राजनसाव वाममि ना ॥२६॥

त व िह शलः कण पदाहतशीकर ः । ि धा िवदीणरःतोशलक उभाविप िनपततः ॥२७॥

चाणर मि क कट शल तोशलक हत । शषाः दिवमर लाः सव ाणपरीपसवः ॥२८॥

गोपानवयःयानाकय तः ससजय िवजतः । वा मानष तयष व गनतौ रतनपरौ ॥२९॥

जनाः ज षः सव कमरणा रामकणयोः । ऋत कस िवम याः साधवः साध सािधवित ॥३०॥

हतष म लवयष िवितष च भोजरा । नयवारयतःवतयारिण वाकय चदमवाच ह ॥३१॥

िनःसारयत दवर ौ वसदवातमजौ परात । धन हरत गोपाना ननद बधनीत दमरितम ॥३२॥

वसदवःत दमधा हनयतामा स मः । उमसनः िपता चािप सानगः परप गः ॥३३॥

एव िवकतथमान व कस किपतोऽवययः । लिघमनोतपतय तरसा म चम गमारहत ॥३४॥

तमािवशनतमालोकय मतयमातमन आसनात । मनःवी सहसोतथाय जगह सोऽिसचमरणी ॥३५॥

त ख गपािण िवचरनतमाश यन यथा दकिषणसवयममबर । सममही िवर होमतजा यथोरग ताआयरसतः स ॥३६॥

ग कशष चलितकरीत िनपातय र गोप र त गम चात । तःयोप र ातःवयम जनाभः पपात िव ाौय आतमतनऽः ॥३७॥

त समपरत िवचकषर भमौ ह रयरथभ जगतो िवपयतः । हा हित श दः समहाःतदाभददी रतः सवरजननररनि ॥३८॥

स िनतयदोि निधया तमी र िपबननदनवा िवचरनःवपन सन । ददशर चबायधममतो यतःतदव रप दरवापमाप ॥३९॥

तःयानजा ातरोऽ ौ क कनयमोधकादयः । अ यधावननितब ा ातिनरवशका रणः ॥४०॥

तथाितरभसाःताःत सय ाोिहणीसतः । अहनप रघम मय पशिनव मगािधपः ॥४१॥


www.swargarohan.org

नददरनदभयो वयोिमन शा ा िवभतयः । पपः िकरनतःत ीताः शशसनरनतः ि यः ॥४२॥

तषा ि यो महाराज स नमरणदःिखताः । तऽाभीयिवरिन ननतयः शीषारणयौिवलोचनाः ॥४३॥

शयानानवीरशयाया पतीनािल य शोचतीः । िवलपः सःवर नाय िवसजनतयो महः शचः ॥४४॥

हा नाथ िय धमर करणानाथवतसल । तवया हतन िनहता वय त सगहजाः ॥४५॥

तवया िवरिहता पतया परीय पर भ । न शोभत वयिमव िनव ोतसवम गला ॥४६॥

अनागसा तव भताना कतवानिोहम बणम । तनमा भो दशा नीतो भतीकको लभत शम ॥४७॥

सवषािमह भतानामष िह भवापययः । गो ा च तदवधयायी न कविचतसखमधत ॥४८॥


राजयोिषत आ ाःय भगवा लोकभावनः । यामाहल िकक सःथा हताना समकारयत ॥४९॥

मातर िपतर चव मोचियतवाथ बनधनात । कणरामौ ववनदात िशरसा ःप य पादयोः ॥५०॥

दवक वसदव िवजञाय जगदी रौ । कतसवनदनौ पऽौ सःवजात न शि कतौ ॥५१॥

* * * ४५. ौीशक उवाच

िपतरावपल धाथ िविदतवा परषो मः । मा भिदित िनजा माया ततान जनमोिहनीम ॥०१॥

उवाच िपतरावतय सामजः सातवनभरः । ौयावनतः ीणननमब तातित सादरम ॥०२॥

नाःम ो यवयोःतात िनतयोतकिणठतयोरिप । बा यपौगणडकशोराः पऽा यामभवनकविचत ॥०३॥

न ल धो दवहतयोवारसो नौ भवदिनतक । या बालाः िपतगहःथा िवनदनत लािलता मदम ॥०४॥

सवारथरसमभवो दहो जिनतः पोिषतो यतः ।


www.swargarohan.org

न तयोयारित िनवश िपऽोमरतयरः शतायषा ॥०५॥

यःतयोरातमजः क प आतमना च धनन च । वि न द ा तय ःवमास खादयिनत िह ॥०६॥

मातर िपतर व भाया साधवी सतिमशशम । गर िव पनन च क पोऽिब वसनमतः ॥०७॥

तननावक पयोः कसािननतयमि नचतसोः । मोघमत वयितबानता िदवसा वामनचरतोः ॥०८॥

तत नतमहरथःतात मातन परतनऽयोः । अकवरतोवा शौषा िकल योदर रदा भशम ॥०९॥


इित मायामनयःय हरिवर ातमनो िगरा । मोिहताव कमारोपय प रवजयापतमरदम ॥१०॥

िस चनतावौधारािभः ःनहपाशन चावतौ । न िकि चदचत राजनबापकणठौ िवमोिहतौ ॥११॥

एवमा ाःय िपतरौ भगवानदवक सतः । मातामह तमसन यदनामकरोनणपम ॥१२॥

आह चाःमानमहाराज जा ा महरिस । ययाितशापा दिभनारिसतवय नपासन ॥१३॥

मिय भतय उपासीन भवतो िवबधादयः । बिल हरनतयवनताः िकमतानय नरािधपाः ॥१४॥

सवारनःवान ितसमबनधािनद यः कसभयाकलान । यदव णयनधकमध दाशाहरककरािदकान ॥१५॥

सभािजतानसमा ाःय िवदशावासकिशरतान । नयवासयतःवगहष िव ः सनतपयर िव कत ॥१६॥

कणस कणरभजगर ा ल धमनोरथाः । गहष रिमर िस ाः कणरामगतजवराः ॥१७॥

वी नतोऽहरहः ीता मकनदवदनामबजम । िनतय मिदत ौीमतसदयिःमतवी णम ॥१८॥

तऽ वयसोऽपयासनयवानोऽितबलौजसः । िपबनतोऽकषमरकनदःय मखामबजसधा महः ॥१९॥

अथ ननद समसा भगवानदवक सतः । स कणर राजनि प रवजयदमचतः ॥२०॥


www.swargarohan.org

िपतयरवा या िःन धा या पोिषतौ लािलतौ भशम । िपऽोर यिधका ीितरातमजवातमनोऽिप िह ॥२१॥

स िपता सा च जननी यौ प णीता ःवपऽवत । िशशनबनधिभरतस ानक पः पो ण ॥२२॥

यात यय ोजनतात वय च ःनहदःिखतान । जञातीनवो ि मयामो िवधाय स दा सखम ॥२३॥

एव सानतव य भगवानननद सोजम यतः । वासोऽल कारकपया रहरयामास सादरम ॥२४॥

इतय ःतौ प रवजय ननदः णयिव लः । परयननौिभनऽ सह गोपोरज ययौ ॥२५॥

अथ शरसतो राजनपऽयोः समकारयत । परोधसा ा ण यथावि जसःकितम ॥२६॥

त योऽदा किषणा गावो रकममालाः ःवल कताः । ःवल कत यः समपजय सवतसाः कषौममािलनीः ॥२७॥

याः कणरामजनमकर ष मनोद ा महामितः । ता ाददादनःमतय कसनाधमरतो ताः ॥२८॥

तत ल धसःकारौ ि जतव ापय सोतौ । गगार दकलाचायार ायऽ ोतमािःथतौ ॥२९॥

भवौ सवरिव ाना सवरजञौ जगदी रौ । नानयिस ामल जञान गहमानौ नरिहतः ॥३०॥

अथो गरकल वासिम छनतावपज मतः । काय सानदीपिन नाम विनतपरवािसनम ॥३१॥

यथोपसा तौ दानतौ गरौ वि मिनिनदताम । माहयनतावपतौ ःम भकतया दविमवा तौ ॥३२॥

तयोि रजवरःत ः श भावानवि िभः । ोवाच वदानिखलानस गोपिनदो गरः ॥३३॥

सरहःय धनवद धमारननयायपथाःतथा । तथा चानवीकिषक िव ा राजनीित च ि वधाम ॥३४॥

सव नरवरौ ौ सवरिव ावतरकौ । सकिननगदमाऽण तौ स जगहतनरप ॥३५॥

अहोराऽ तः या सय ौ तावतीः कलाः । गरदकिषणयाचाय छनदयामासतनरप ॥३६॥


www.swargarohan.org

ि जःतयोःत मिहमानम त । सलोआय राजननितमानसी मितम ॥

सममन य प या स महाणरव मत । बाल भास वरया बभव ह ॥३७॥

तथतयथार महारथौ रथ । भासमासा दरनतिवबमौ ॥

वलामपोजय िनषीदतः न । िसनधिवरिदतवाहरनमाहर योः ॥३८॥

तमाह भगवानाश गरपऽः दीयताम । योऽसािवह तवया मःतो बालको महतोिमरणा ॥३९॥

ौीसमि उवाच

न चाहामरह दव दतयः प चजनो महान । अनतजरलचरः कण श खरपधरोऽसरः ॥४०॥

आःत तना तो नन त तवा सतवर भः । जलमािवय त हतवा नापयददरऽभरकम ॥४१॥

तद गभव श खमादाय रथमागमत । ततः सयमनी नाम यमःय दियता परीम ॥४२॥

गतवा जनादरनः श ख दधमौ सहलायधः । श खिनारदमाकणयर जासयमनो यमः ॥४३॥

तयोः सपया महती चब भकतयपबिहताम । उवाचावनतः कण सवरभताशयालयम । लीलामनययोिवर णो यवयोः करवाम िकम ॥४४॥


गरपऽिमहानीत िनजकमरिनबनधनम । आनयःव महाराज म छासनपरःकतः ॥४५॥

तथित तनोपानीत गरपऽ यद मौ । द वा ःवगरव भयो वणीवित तमचतः ॥४६॥

ौीगररवाच

समयकसमपािदतो वतस भव या गरिनबयः । को न यमि धगरोः कामानामविशयत ॥४७॥

ग छत ःवगह वीरौ क ितरवारमःत पावनी । छनदाःययातयामािन भविनतवह परऽ च ॥४८॥


www.swargarohan.org

गरणवमनजञातौ रथनािनलरहसा । आयातौ ःवपर तात पजरनयिननदन व ॥४९॥

समननदनजाः सवार वा रामजनादरनौ । अपयनतयो ब हािन न ल धधना इव ॥५०॥

* * * ४६. ौीशक उवाच

व णीना वरो मनऽी कणःय दियतः सखा । िशयो बहःपतः साकषाद वो बि स मः ॥०१॥

तमाह भगवान भ मकािनतन कविचत । गहीतवा पािणना पािण पननाितरहरो ह रः ॥०२॥

ग छो व ोज सौमय िपऽोन ीितमावह । गोपीना मि योगािध मतसनदशिवरमोचय ॥०३॥

ता मनमनःका त ाणा मदथ तय दिहकाः । मामव दियत मातमान मनसा गताः । य तय लोकधमार मदथ तािनबभमयरहम ॥०४॥

मिय ताः यसा दरःथ गोकलि यः । ःमरनतयोऽ ग िवम िनत िवरहौतकण यिव लाः ॥०५॥

धारयनतयितक लण ायः ाणानकथ चन । तयागमनसनदशबर लवयो म मदाितमकाः ॥०६॥


इतय उ वो राजनसनदश भतररा तः । आदाय रथमार ययौ ननदगोकलम ॥०७॥

ा ो ननदोज ौीमािननमलोचित िवभावसौ । छननयानः िवशता पशना खररणिभः ॥०८॥

वािसताथऽिभयधयि नारिदत शिमिभवरषः । धावनतीिभ वाॐािभरधोभारः ःववतसकान ॥०९॥

इतःततो िवल घि ग वतसमरिणडत िसतः । गोदोहश दािभरव वणना िनःःवनन च ॥१०॥

गायनतीिभ कमारिण शभािन बलकणयोः । ःवल कतािभग पीिभग प सिवरािजतम ॥११॥

अ नयकारितिथगोिव िपतदवाचरनािनवतः । धपदीप मा य गोपावासमरनोरमम ॥१२॥


www.swargarohan.org

सवरतः पिपतवन ि जािलकलनािदतम । हसकारणडवाक णः प णड मिणडतम ॥१३॥

तमागत समागमय कणःयानचर ियम । ननदः ीतः प रवजय वासदविधयाचरयत ॥१४॥

भोिजत परमाननन सिव किशपौ सखम । गतौम पयरप छतपादसवाहनािदिभः ॥१५॥

कि चद ग महाभाग सखा नः शरननदनः । आःत कश यपतया यर ो म ः स ोतः ॥१६॥

िद या कसो हतः पापः सानगः ःवन पापमना । साधना धमरशीलाना यदना ि यः सदा ॥१७॥

अिप ःमरित नः कणो मातर स दः सखीन । गोपानोज चातमनाथ गावो वनदावन िग रम ॥१८॥

अपयायाःयित गोिवनदः ःवजनानसकदीकिषतम । तिहर िआयाम त कऽ सनस सिःमत णम ॥१९॥

दावा नवारतवषार च व सपार च रकिषताः । दरतयय यो मतय यः कणन समहातमना ॥२०॥

ःमरता कणवीयारिण लीलापा गिनरीकिषतम । हिसत भािषत चा ग सवार नः िशिथलाः िबयाः ॥२१॥

स र छलवनो शानमकनदपदभिषतान । आब डानीआयमाणाना मनो याित तदातमताम ॥२२॥

मनय कण च राम च ा ािवह सरो मौ । सराणा महदथारय गगरःय वचन यथा ॥२३॥

कस नागायताण म लौ गजपित यथा । अविध ा लीलयव पशिनव मगािधपः ॥२४॥

तालऽय महासार धनयरि िमवभरा । बभ जकन हःतन स ाहमदधाि रम ॥२५॥

लमबो धनकोऽ र ःतणावत बकादयः । दतयाः सरासरिजतो हता यनह लीलया ॥२६॥


इित सःमतय सःमतय ननदः कणानर धीः । अतयतकणठोऽभव णी मसरिव लः ॥२७॥

यशोदा वणयरमानािन पऽःय च रतािन च ।


www.swargarohan.org

शऋणवनतयौणयवाॐाकषीतःनहःनतपयोधरा ॥२८॥

तयो रतथ भगवित कण ननदयशोदयोः । वीआयानराग परम ननदमाहो वो मदा ॥२९॥

ौीउ व उवाच

यवा ा यतमौ नन दिहनािमह मानद । नारायणऽिखलगरौ यतकता मितरी शी ॥३०॥

एतौ िह िव ःय च बीजयोनी रामो मकनदः परषः धानम । अनवीय भतष िवल णःय जञानःय चशात इमौ पराणौ ॥३१॥

यिःमनजनः ाणिवयोगकाल न समावय मनोऽिवश म । िन रतय कमारशयमाश याित परा गित मयोऽकर वणरः ॥३२॥

तिःमनभवनताविखलातमहतौ नारायण कारणमतयरमत । भाव िवध ा िनतरा महातमिनक वाविश यवयोः सकतयम ॥३३॥

आगिमयतयदीघण कालन ोजम यतः । िय िवधाःयत िपऽोभरगवानसातवता पितः ॥३४॥

हतवा कस र गमधय तीप सवरसातवताम । यदाह वः समागतय कणः सतय करोित तत ॥३५॥

मा िख त महाभागौ िआयथः कणमिनतक । अनत रिद स भतानामाःत जयोित रवधिस ॥३६॥

न ःयािःत ियः कि ननाियो वाःतयमािननः । नो मो नाधमो वािप समानःयासमोऽिप वा ॥३७॥

न माता न िपता तःय न भायार न सतादयः । नातमीयो न पर ािप न दहो जनम एव च ॥३८॥

न चाःय कमर वा लोक सदसिनमौयोिनष । ब डाथ सोऽिप साधना प रऽाणाय क पत ॥३९॥

स व रजःतम इित भजत िनगरणो गणान । ब डननतीतोऽिप गणः सजतयवनहनतयजः ॥४०॥

यथा म रका या ामयतीव महीयत । िच कतर र तऽातमा कतवाहिधया ःमतः ॥४१॥

यवयोरव नवायमातमजो भगवानह रः । सवषामातमजो ातमा िपता माता स ई रः ॥४२॥

ौत भतभव िवयत । ःथाःन रणमरहद पक च ॥


www.swargarohan.org

िवना यता ःत तरा न वा य । स एव सव परमातमभतः ॥४३॥

एव िनशा सा वतोवयरतीता ननदःय कणानचरःय राजन । गोपयः समतथाय िनरपय दीपानवाःतनसम य यर दौधीनयमनथन ॥४४॥

ता दीपदी मरिणिभिवररज रजजिवरक रजक कणॐजः । चलिननतमबःतनहारकणडल ितवतकपोलारणक कमाननाः ॥४५॥

उ ायतीनामरिवनदलोचन ोजा गनाना िदवमःपश धविनः । दधन िनमरनथनश दिमिौतो िनरःयत यन िदशामम गलम ॥४६॥

भगवतयिदत सय ननद ा र ोजौकसः । वा रथ शातकौमभ कःयायिमित चावन ॥४७॥

अबर आगतः िक वा यः कसःयाथरसाधकः । यन नीतो मधपरी कणः कमललोचनः ॥४८॥

िक साधिययतयःमािभभरतरः ीतःय िनकितम । ततः ीणा वदनतीनाम वोऽगातकताि कः ॥४९॥

* * * ४७. ौीशक उवाच

त वीआय कषानचर ोजि यः । लमबबाह नवक जलोचनम ॥

पीतामबर पकरमािलन लसन । मखारिवनद प रम कणडलम ॥०१॥

सिविःमताः कोऽयमपीवयदशरनः । कत कःया यतवभ णः ॥

इित ःम सवारः प रवोरतसकास । तम मः ोकपदामबजाौयम ॥०२॥

त ौयणावनताः ससतकत सोीडहास णसनतािदिभः । रहःयप छननपिव मासन िवजञाय सनदशहर रमापतः ॥०३॥

जानीमःतवा यदपतः पाद समपागतम । भऽह िषतः िपऽोभरवािनयिचक यार ॥०४॥

अनयथा गोोज तःय ःमरणीय न चआमह । ःनहानबनधो बनधना मनरिप सदःतयजः ॥०५॥

अनयवथरकता मऽी यावदथरिवडमबनम । पिमभः ीष कता य तसमनःिःवव पदः ॥०६॥


www.swargarohan.org

िनःःव तयजिनत गिणका अक प नपित जाः । अधीतिव ा आचायरमितवजो द दकिषणम ॥०७॥

खगा वीतफल व भकतवा चाितथयो गहम । द ध मगाःतथारणय जारा भकतवा रता ि यम ॥०८॥

इित गोपयो िह गोिवनद गतवाककायमानसाः । कणदत समायात उ व तय लौिककाः ॥०९॥

गायनतयः ीयकमारिण रदनतय गतियः । तःय सःमतय सःमतय यािन कशोरबा ययोः ॥१०॥

कािचनमधकर वा धयायनती कणस गमम । ियःथािपत दत क पियतवदमवीत ॥११॥

गोपयवाच

मधप िकतवबनधो मा ःपशि य सप याः । कचिवलिलतमालाक कममौिभनरः ॥

वहत मधपितःतनमािननीना साद । यदसदिस िवडम य यःय दतःतवमी क ॥१२॥

सकदधरसधा ःवा मोिहनी पायियतवा । समनस इव स ःततयजऽःमानभवा क ॥

प रचरित कथ ततपादप न प ा । िप बत तचता मः ोकज पः ॥१३॥

िकिमह बह ड य गायिस तव यदनाम । अिधपितमगहाणाममतो नः पराणम ॥

िवजयसखसखीना गीयता ततस गः । िपतकचरजःत क पयनती िम ाः ॥१४॥

िदिव भिव च रसाया काः ि यःत रापाः । कपटरिचरहासिवजमभःय याः ःयः ॥

चरणरज उपाःत यःय भितवरय का । अिप च कपणपकष मः ोकश दः ॥१५॥

िवसज िशरिस पाद व यह चातकारर । अननयिवदःतऽ यतय दौतयमरकनदात ॥

ःवकत इह िवष ापतयपतयनयलोका । वयसजदकतचताः िक न सनधयमिःमन ॥१६॥

मगय रव कपीनि िववयध ल धधमार ।


www.swargarohan.org

ि यमकत िवरपा ीिजतः कामयानाम ॥

बिलमिप बिलम वाव य धवा व स । तदलमिसतस यदरःतयजःततकथाथरः ॥१७॥

यदनच रतलीलाकणरपीयिव । सकददनिवधत न धमार िवन ाः ॥

सपिद गहकटमब दीनमतसजय दीना । बहव इह िवह गा िभकषचया चरिनत ॥१८॥

वयमतिमव िज वया त ौ धानाः । किलकरतिमवाजञाः कणवधवो ह रणयः ॥

द शरसकदत ननखःपशरतीो । ःमररज उपमिनऽनभणयतामनयवातार ॥१९॥

ियसख पनरागाः यसा िषतः िक । वरय िकमनरनध माननीयोऽिस मऽ ग ॥

नयिस कथिमहाःमानदःतयज न पा । सततमरिस सौमय ौीवरधः साकमाःत ॥२०॥

अिप बत मधपयारमायरपऽोऽधनाःत । ःमरित स िपतगहानसौमय बनध गोपान ॥

कविचदिप स कथा नः िक करीणा गणीत । भजमगरसगनध मधनयरधाःयतकदा न ॥२१॥


अथो वो िनशमयव कणदशरनलालसाः । सानतवयिनयसनदशग पी रदमभात ॥२२॥


अहो यय ःम पणारथार भवतयो लोकपिजताः । वासदव भगवित यासािमतयिपरत मनः ॥२३॥

दानोततपोहोम जपःवाधयायसयमः । ौयोिभिवरिवध ानयः कण भि िहर साधयत ॥२४॥

भगवतय मः ोक भवतीिभरन मा । भि ः वितरता िद या मनीनामिप दलरभा ॥२५॥

िद या पऽानपतीनदहानःवजनानभवनािन च । िहतवावनीत यय यतकणा य परष परम ॥२६॥

सवारतमभावोऽिधकतो भवतीनामधो ज ।


www.swargarohan.org

िवरहण महाभागा महानमऽनमहः कतः ॥२७॥

ौयता ियसनदशो भवतीना सखावहः । यमादायागतो भिा अह भतर रहःकरः ॥२८॥


भवतीना िवयोगो म न िह सवारतमना कविचत । यथा भतािन भतष ख वा वि नजरल मही । तथाह च मनःाण भतिनियगणाौयः ॥२९॥

आतमनयवातमनातमान सज हनमयनपालय । आतममायानभावन भतिनियगणातमना ॥३०॥

आतमा जञानमयः श ो वयित र ोऽगणानवयः । सषि ःवपनजामि मारयावि िभरीयत ॥३१॥

यनिनियाथारनधयायत मषा ःवपनवदितथतः । तिननरनधयािदिनियािण िविनिः तयप त ॥३२॥

एतदनतः समामनायो योगः सा य मनीिषणाम । तयागःतपो दमः सतय समिानता इवापगाः ॥३३॥

य वह भवतीना व दर वत ियो शाम । मनसः सिननकषारथ मदनधयानकामयया ॥३४॥

यथा दरचर मन आिवय वतरत । ीणा च न तथा चतः सिननक ऽकिषगोचर ॥३५॥

म यावय मनः कतःन िवम ाशवि यत । अनःमरनतयो मा िनतयमिचरानमामपयथ ॥३६॥

या मया ब डता रा या वनऽिःमनोज आिःथताः । अल धरासाः क याणयो मापमर ीयरिचनतया ॥३७॥


एव ियतमािद माकणयर ोजयोिषतः । ता ऊचर व ीताःततसनदशागतःमतीः ॥३८॥

गोपय ऊचः

िद यािहतो हतः कसो यदना सानगोऽघकत । िद या लर धसवारथः कश याःतऽ यतोऽधना ॥३९॥

कि च दामजः सौमय करोित परयोिषताम । ीित नः िःन धसोीड हासोदार णािचरतः ॥४०॥

कथ रितिवश ः िय परयोिषताम ।


www.swargarohan.org

नानबधयत त ाकयिवर म ानभािजतः ॥४१॥

अिप ःमरित नः साधो गोिवनदः ःतत कविचत । गोि मधय पर ीणाममामयाः ःवरकथानतर ॥४२॥

ताः िक िनशाः ःमरित यास तदा ियािभर । वनदावन कमदकनदशशा करमय ॥

रम कवण चरणनपररासगो याम । अःमािभरीिडतमनो कथः कदािचत ॥४३॥

अपययतीह दाशाहरःत ाः ःवकतया शचा । स जीवयनन नो गाऽयरथनिो वनममबदः ॥४४॥

कःमातकण इहायाित ा राजयो हतािहतः । नरनिकनया उ ा ीतः सवरस तः ॥४५॥

िकमःमािभवरनौकोिभरनयािभवार महातमनः । ौीपतरा कामःय िबयताथरः कतातमनः ॥४६॥

पर सौ य िह नराय ःव रणयपयाह िप गला । तजजानतीना नः कण तथापयाशा दरतयया ॥४७॥

क उतसहत सनतय म मः ोकसिवदम । अिन छतोऽिप यःय ौीर गानन यवत कविचत ॥४८॥

स र छलवनो शा गावो वणरवा इम । स कणरसहायन कणनाच रताः भो ॥४९॥

पनः पनः ःमारयिनत ननदगोपसत बत । ौीिनकतःततपदकिवरःमत नव शकनमः ॥५०॥

गतया लिलतयोदार हासलीलावलोकनः । माधवया िगरा तिधयः कथ त िवःमराम ह ॥५१॥

ह नाथ ह रमानाथ ोजनाथाितरनाशन । म नम र गोिवनद गोकल विजनाणरवात ॥५२॥


ततःताः कणसनदशवयरपतिवरहजवराः । उ व पजया चबजरञातवातमानमधो जम ॥५३॥

उवास कितिचनमासानगोपीना िवनदनशचः । कणलीलाकथा गायमयामास गोकलम ॥५४॥

यावनतयहािन ननदःय ोजऽवातसीतस उ वः । ोजौकसा णायाणयासनकणःय वातरया ॥५५॥


www.swargarohan.org

स र निग रिोणीव नकसिमतानिमान । कण सःमारयम ह रदासो ोजौकसाम ॥५६॥

ववमािद गोपीना कणावशातमिवकलवम । उ वः परमीतःता नमःयिननद जगौ ॥५७॥

एताः पर तनभतो भिव गोपवधवो । गोिवनद एव िनिखलातमिन र भावाः ॥

वा छिनत य विभयो मनयो वय च । िक जनमिभरननतकथारसःय ॥५८॥

कवमाः ि यो वनचरीवयरिभचारद ाः । कण कव चष परमातमिन र भावः ॥

ननवी रोऽनभजतोऽिवदषोऽिप साकषाच । लयःतनोतयगदराज इवोपय ः ॥५९॥

नाय िौयोऽ ग उ िनतानतरतः सादः । ःवय िषता निलनगनधरचा कतोऽनयाः ॥

रासोतसवऽःय भजदणडगहीतकणठ । ल धािशषा य उदगा ोजव लभीनाम ॥६०॥

आसामहो चरणरणजषामह ःया । वनदावन िकमिप ग मलतौधीनाम ॥

या दःतयज ःवजनमायरपथ च िहतवा । भजमरकनदपदवी ौितिभिवरम याम ॥६१॥

या व िौयािचरतमजािदिभरा कामर । योग ररिप यदातमिन रासगो याम ॥

कणःय त गवतः चरणारिवनद । नयःत ःतनष िवजहः प रर य तापम ॥६२॥

वनद ननदोज ीणा पादरणमभीआणशः । यासा ह रकथो ीत पनाित भवनऽयम ॥६३॥


अथ गोपीरनजञापय यशोदा ननदमव च । गोपानामन य दाशाह याःयननाररह रथम ॥६४॥

त िनगरत समासा नानोपायनपाणयः । ननदादयोऽनरागण ावोचननौलोचनाः ॥६५॥

मनसो व यो नः ःयः कण पादामबजाौयाः ।


www.swargarohan.org

वाचोऽिभधाियनीनारमना कायःतत णािदष ॥६६॥

कमरिभारमयमाणाना यऽ कवापी र छया । म गलाच रतदारन रितनरः कण ई र ॥६७॥

एव सभािजतो गोपः कणभकतया नरािधप । उ वः पनराग छनमथरा कणपािलताम ॥६८॥

कणाय िणपतयाह भकतयिक ोजौकसाम । वसदवाय रामाय राजञ चोपायनानयदात ॥६९॥

* * * ४८. ौीशक उवाच

अथ िवजञाय भगवानसवारतमा सवरदशरनः । सरन याः कामत ायाः ियिम छनगह ययौ ॥०१॥

महाह पःकररा य कामोपायोपबिहतम । म ादामपताकािभिवरतानशयनासनः । धपः सरिभिभद पः ॐ गनधरिप मिणडतम ॥०२॥

गह तमायानतमवआय सासनातस ः समतथाय िह जातसममा । यथोपस गमय सखीिभर यत सभाजयामास सदासनािदिभः ॥०३॥

तथो वः साधतयािभपिजतो नयषीददवयारमिभम य चासनम । कणोऽिप तण शयन महाधन िववश लोकाच रतानयनोतः ॥०४॥

सा मजजनालपदकलभ ण ॐ गनधतामबलसधासवािदिभः । सािधतातमोपससार माधव सोीडलीलोितःमतिवमकिषतः ॥०५॥

आहय कानता नवस गमिया िवशि कता क कणभिषत कर । ग श यामिधवय रामया रमऽनलपापरणपणयलशया ॥०६॥

सान गत कचयोररसःतथाआणोर । िजयनतयननतचरणन रजो मजनती ॥

दो या ःतनानतरगत प रर य कानतम । आननदमितरमजहादितदीघरतापम ॥०७॥

सव कव यनाथ त ापय दापयमी रम । अ गरागापरणनाहो दभरगदमयाचत ॥०८॥

सहोयतािमह िदनािन कितिचनमया । रमःव नोतसह तय स ग तऽमबरह ण ॥०९॥

तःय कामवर द वा मानियतवा च मानदः । सहो वन सवशः ःवधामागम ि मत ॥१०॥


www.swargarohan.org

दराधय समाराधय िवण सव र रम । यो वणीत मनोमा मस वातकमनीयसौ ॥११॥

अबरभवन कणः सहरामो वः भः । िकि चि चक यरनागादबरीयकामयया ॥१२॥

स ताननरवरौ ानारा ीआय ःवबानधवान । तयतथाय मिदतः प रवजयािभनन च ॥१३॥

ननाम कण राम च स तरपयिभवािदतः । पजयामास िविधवतकतासनप रमहान ॥१४॥

पादावनजनीरापो धारयिनशरसा नप । अहरणनामबरिदरवयगरनधॐ भ णो मः ॥१५॥

अिचरतवा िशरसानमय पादाव कगतौ मजन । ौयावनतोऽबरः कणरामावभात ॥१६॥

िद या पापो हतः कसः सानगो वािमद कलम । भव याम त क ला रनता च समिधतम ॥१७॥

यवा धानपरषौ जग त जगनमयौ । भव या न िवना िकि चतपरमिःत न चापरम ॥१८॥

आतमस िमद िव मनवािवय ःवशि िभः । ईयत बहधा नौ ततय गोचरम ॥१९॥

यथा िह भतष चराचरष म ादयो योिनष भािनत नाना । एव भवानकवल आतमयोिनवातमातमतनऽो बहधा िवभाित ॥२०॥

सजःयथो लमपिस पािस िव रजःतमःस वगणः ःवशि िभः । न बधयस त णकमरिभवार जञानातमनःत कव च बनधहतः ॥२१॥

दहा पाधरिनरिपततवा वो न साकषानन िभदातमनः ःयात । अतो न बनधःतव नव मो ः ःयातािमनकामःतविय नोऽिववकः ॥२२॥

तवयोिदतोऽय जगतो िहताय यदा यदा वदपथः पराणः । बाधयत पाणडपथरसि ःतदा भवानस वगण िबभितर ॥२३॥

स तवमभोऽ वसदवगहऽवतीणरः । ःवाशन भारमपनतिमहािस भमः ॥

अकषौिहणीशतवधन सरतराश । राजञामम य च कलःय यशो िवतनवन ॥२४॥

अ श नो वसतयः खल भ रभागा । यः सवरदविपतभतनदवमितरः ॥


www.swargarohan.org

यतपादशौचसिलल िऽजगतपनाित । स तव जग ररधो ज याः िव ः ॥२५॥

कः पिणडतःतवदपर शरण समीयाद । भ िया तिगरः स दः कतजञात ॥

सवारनददाित स दो भजतोऽिभकामान । आतमानमपयपचयापचयौ न यःय ॥२६॥

िद या जनादरन भवािनह नः तीतो । योग ररिप दरापगितः सरशः ॥

िछनधयाश नः सतकलऽधना गह । दहािदमोहरशना भवदीयमायाम ॥२७॥

इतयिचरतः सःतत भ न भगवानह रः । अबर सिःमत ाह गीिभरः सममोहयिननव ॥२८॥


तव नो गरः िपतवय ा यो बनध िनतयदा । वय त रआयाः पोया अनकमपयाः जा िह वः ॥२९॥

भवि धा महाभागा िनषवया अहरस माः । ौयःकामनरिभिनरतय दवाः ःवाथार न साधवः ॥३०॥

न ममयािन तीथारिन न दवा मि छलामयाः । त पननतयरकालन दशरनादव साधवः ॥३१॥

स भवानस दा व नः ौयानौयि क यार । िजजञासाथ पाणडवाना ग छःव तव गजा यम ॥३२॥

िपतयरपरत बालाः सह माऽा सदःिखताः । आनीताः ःवपर राजञा वसनत इित शौम ॥३३॥

तष राजािमबकापऽो ातपऽष दीनधीः । समो न वतरत नन दपऽवशगोऽनध क ॥३४॥

ग छ जानीिह त म धना साधवसाध वा । िवजञाय ति धाःयामो यथा श स दा भवत ॥३५॥

इतयबर समािदय भगवानह ररी रः । स कण वा या व ततः ःवभवन ययौ ॥३६॥

* * * ४९. ौीशक उवाच

स गतवा हािःतनपर पौरवनियशोऽि कतम ।


www.swargarohan.org

ददशर तऽािमबकय सभीम िवदर पथाम ॥०१॥

सहपऽ च बा ीक भार ाज सगौतमम । कन सयोधन िौिण पाणडवानस दोऽपरान ॥०२॥

यथावदपस गमय बनधिभगारिनदनीसतः । समप ःतः स ाता ःवय चाप छदवययम ॥०३॥

उवास कितिचनमासााजञो व िविवतसया । दजःया पसारःय खल छनदानवितरनः ॥०४॥

तज ओजो बल वीय ौयादी स णान । जानराग पाथष न सहि ि क ऋिषतम ॥०५॥

कत च धातररा यर रदाना पशलम । आच यौ सवरमवाःम पथा िवदर एव च ॥०६॥

पथा त ातर ा मबरमपसतय तम । उवाच जनमिनलय ःमरनतयौकल णा ॥०७॥

अिप ःमरिनत नः सौमय िपतरौ ातर म । भिगनयौ ातपऽा जामयः स य एव च ॥०८॥

ाऽयो भगवानकणः शरणयो भ वतसलः । पत वॐयानःमरित राम ामबरह णः ॥०९॥

सप मधय शोचनती वकाना ह रणीिमव । सानतविययित मा वाकयः िपतहीना बालकान ॥१०॥

कण कण महायोिगिनव ातमिनव भावन । पनना पािह गोिवनद िशशिभ ावसीदतीम ॥११॥

नानय व पदामभोजातपयािम शरण नणाम । िब यता मतयससारादीःवरःयापविगरकात ॥१२॥

नमः कणाय श ाय ण परमातमन । योग राय योगाय तवामह शरण गता ॥१३॥


इतयनःमतय ःवजन कण च जगदी रम । ारद ःिखता राजनभवता िपतामही ॥१४॥

समदःखसखोऽबरो िवदर महायशाः । सानतवयामासतः कनती ततपऽोतपि हतिभः ॥१५॥

याःयाजानम यतय िवम पऽलालसम । अवदतस दा मधय बनधिभः सौ दोिदतम ॥१६॥


www.swargarohan.org

अबर उवाच

भो भो विचऽवीयर तव करणा क ितरवधरन । ातयरपरत पाणडावधनासनमािःथतः ॥१७॥

धमण पालयननव जाः शीलन र जयन । वतरमानः समः ःवष ौयः क ितरमवापःयिस ॥१८॥

अनयथा तवाचर लोक गिहरतो याःयस तमः । तःमातसमतव वतरःव पाणडववातमजष च ॥१९॥

नह चातयनतसवासः कःयिचतकनिचतसह । राजनःवनािप दहन िकम जायातमजािदिभः ॥२०॥

एकः सयत जनतरक एव लीयत । एकोऽनभ सकतमक एव च द कतम ॥२१॥

अधम पिचत िव हरनतयनयऽ पमधसः । समभोजनीयापदशजरलानीव जलौकसः ॥२२॥

पणाित यानधमण ःवब धया तमपिणडतम । तऽकताथ िहणविनत ाणा रायः सतादयः ॥२३॥

ःवय िकि बमादाय तःतय ो नाथरकोिवदः । अिस ाथ िवशतयनध ःवधमरिवमखःतमः ॥२४॥

तःमा लोकिमम राजनःवपनमायामनोरथम । वीआयायमयातमनातमान समः शानतो भव भो ॥२५॥

धतरा उवाच

यथा वदित क याणी वाच दानपत भवान । तथानया न तपयािम मतयरः ापय यथामतम ॥२६॥

तथािप सनता सौमय िद न ःथीयत चल । पऽानरागिवम िव तसौदामनी यथा ॥२७॥

ई रःय िविध को न िवधनोतयनयथा पमान । भमभाररावताराय योऽवतीण यदोः कल ॥२८॥

यो दिवरमशरपथया िनजमाययद । स वा गणािनवभजत तदन िव ः ॥

तःम नमो दरवबोधिवहारतनऽ । ससारचबगतय परम राय ॥२९॥


इतयिभतय नपतरिभाय स यादवः ।


www.swargarohan.org

स ि ः समनजञातः पनयरदपरीमगात ॥३०॥

शशस रामकणा या धतरा िवचि तम । पाणदवानित कौरवय यदथ िषतः ःवयम ॥३१॥

* * * ५०. ौीशक उवाच

अिःतः ाि कसःय मिहयौ भरतभर । मत भतर र दःखात ईयतः ःम िपतगरहान ॥०१॥

िपऽ मगधराजाय जरासनधाय दःिखत । वदया चबतः सवरमातमवधवयकारणम ॥०२॥

स तदियमाकणयर शोकामयरतो नप । अयादवी मही कत चब परमम मम ॥०३॥

अकषौिहणीिभिवशतया ितसिभ ािप सवतः । यदराजधानी मथरा नयरधतसवरतो िदशम ॥०४॥

िनरीआय त ल कण उ लिमव सागरम । ःवपर तन सर ःवजन च भयाकलम ॥०५॥

िचनतयामास भगवानह रः कारणमानषः । त शकालानगण ःवावतारयोजनम ॥०६॥

हिनयािम बल त िव भार समािहतम । मागधन समानीत वयाना सवरभभजाम ॥०७॥

अकषौिहणीिभः स यात भटा रथक जरः । मागधःत न हनतवयो भयः कतार बलो मम ॥०८॥

एतदथ ऽवतारोऽय भभारहरणाय म । सर णाय साधना कतोऽनयषा वधाय च ॥०९॥

अनयोऽिप धमररकषाय दहः सियत मया । िवरामायापयधमरःय काल भवतः कविचत ॥१०॥

एव धयायित गोिवनद आकाशातसयरवचरसौ । रथावपिःथतौ स ः ससतौ सप र छदौ ॥११॥

आयधािन च िदवयािन पराणािन य छया । वा तािन षीकशः स कणरमथावीत ॥१२॥

पयायर वयसन ा यदना तवावता भो । एष त रथ आयातो दियतानयायधािन च ॥१३॥

एतदथ िह नौ जनम साधनामीश शमरकत ।


www.swargarohan.org

ऽयोिवशतयनीका य भमभाररमपाकर ॥१४॥

एव सममन य दाशाह दिशतौ रिथनौ परात । िनजर मतः ःवायधा यौ बलना पीयसा वतौ ॥१५॥

श ख दधमौ िविनगरतय ह रदाररकसारिथः । ततोऽभतपरसनयाना िद िवऽासवपथः ॥१६॥

तावाह मागधो वीआय ह कण परषाधम । न तवया यो िम छािम बालनकन लजजया । ग न िह तवया मनद न योतःय यािह बनधहन ॥१७॥

तव राम यिद ौ ा यधयःव धयरम ह । िहतवा वा म छरिछनन दह ःवयारिह मा जिह ॥१८॥


न व शरा िवकतथनत दशरयनतयव पौरम । न ग ीमो वचो राजननातरःय मम तरः ॥१९॥


जरासतःताविभसतय माधवौ महाबलौघन बलीयसावनोत । ससनययानधवजवािजसारथी सयारनलौ वाय रवारणिभः ॥२०॥

सपणरतालधवजिचिह ौ रथाव । अल यनतयो ह ररामयोमरध ॥

ि यः परा टालकहमयरगोपर । समािौताः समममहः शचािदरतः ॥२१॥

ह रः परानीकपयोमचा महः िशलीमखातय बणवप िडतम । ःवसनयमालोकय सरासरािचरत वयःफजरय छा गरशरासनो मम ॥२२॥

ग िननश गादथ सनदध छरान । िवकय म चिनशतबाणपगान ॥

िन नथानक जरवािजप ीन । िनरनतर य दलातचबम ॥२३॥

िनिभरननकमभाः क रणो िनपतरनकशोऽ ाः शरवकणकनधराः । रथा हता धवजसतनायकाः पदायतिछननभजोरकनधराः ॥२४॥

सि छ मानि पदभवािजनाम गसताः शतशोऽसगापगाः । भजाहयः परशीकर छपा हति प ीपहय महाकलाः ॥२५॥

करोरमीना नरकशशवला धनःतर गायधग मस कलाः । अ छ रकावतरभयानका महा मिणवकाभरणामशकर राः ॥२६॥


www.swargarohan.org

वितरता भीरभयावहा मध मनिःवना हकर रीः परःपरम । िविन नतारीनम लन दमरदानस कणनापरीमयतजसा ॥२७॥

बल तद गाणरवदगरभरव दरनतपार मगधनिपािलतम । य णीत वसदवपऽयोिवरब िडत तजजगदीशयोः परम ॥२८॥

िःथतय वानत भवनऽयःय यः । समीिहतऽननतगणः ःवलीलया ॥

न तःय िचऽ परप िनमहस । तथािप मतयारनिवधःय वणयरत ॥२९॥

जमाह िवरथ रामो जरासनध महाबलम । हतानीकाविश ास िसहः िसहिमवौजसा ॥३०॥

बधयमान हताराित पाशवाररणमानषः । वारयामास गोिवनदःतन कायरिचक यार ॥३१॥

सा म ो लोकनाथा या ोीिडतो वीरसममतः । तपस कतस क पो वा रतः पिथ राजिभः ॥३२॥

वाकयः पिवऽाथरपदनरयनः ाकतरिप । ःवकमरबनधा ोऽय यदिभःत पराभवः ॥३३॥

हतष सवारनीकष नपो बाहरिथःतदा । उपकिषतो भगवता मगधानदमरना ययौ ॥३४॥

मकनदोऽपय तबलो िनःतीणार रबलाणरवः । िवक यरमाणः कसम ीदशरनमोिदतः ॥३५॥

माथररपस गमय िवजवरमरिदतातमिभः । उपगीयमानिवजयः सतमागधविनदिभः ॥३६॥

श खदनदभयो नदभरीतयारणयनकशः । वीणावणमद गािन पर िवशित भौ ॥३७॥

िस मागा जना पताकािभर यल कताम । िनघर ा घोषण कौतकाब तोरणाम ॥३८॥

िनचीयमानो नारीिभमार यदधय ता करः । िनरीआयमाणः सःनह ीतयतकिलतलोचनः ॥३९॥

आयोधनगत िव मननत वीरभ णम । यदराजाय ततसवरमा त ािदशतभः ॥४०॥

एव स दशकतवःतावतयकषौिहणीबलः । ययध मागधो राजा यदिभः कणपािलतः ॥४१॥


www.swargarohan.org

अकिषणवःत ल सव व णयः कणतजसा । हतष ःववनीकष तय ोऽगाद रिभनरपः ॥४२॥

अ ादशम स माम आगािमिन तदनतरा । नारदिषतो वीरो यवनः तय यत ॥४३॥

ररोध मथरामतय ितसिभमल छकोिटिभः । नलोक चाित न ो व णीनौतवातमसिममतान ॥४४॥

त वािचनतयतकणः स कणर सहायवान । अहो यदना विजन ा भयतो महत ॥४५॥

यवनोऽय िनरनधऽःमान तावनमहाबलः । मागधोऽपय वा ो वा पर ो वागिमयित ॥४६॥

आवयोः यधयतोरःय य ागनता जरासतः । बनधनहिनयतयथ वा नयत ःवपर बली ॥४७॥

तःमाद िवधाःयामो दग ि पददगरमम । तऽ जञातीनसमाधाय यवन घातयामह ॥४८॥

इित सममन य भगवानदग ादशयोजनम । अनतःसमि नगर कतःना तमचीकरत ॥४९॥

यत यऽ िह तवा िवजञान िश पनपणम । र याचतवरवीथीिभयरथावाःत िविनिमरतम ॥५०॥

सरिमलतो ान िविचऽोपवनािनवतम । हमशऋ गिदरिवःपि भः ःफिटका टालगोपरः ॥५१॥

राजतारकटः को हमकमभरल कतः । र कतगरहहममरहामारकतःथलः ॥५२॥

वाःतोपतीना च गहवर लभीिभ िनिमरतम । चातवरणयरजनाक ण यददवगहो लसत ॥५३॥

सधमा पा रजात च महनिः ािहणो रः । यऽ चाविःथतो मतय मतयरधमनर यजयत ॥५४॥

यामकवणारनवरणो हयानशकलानमनोजवान । अ ौ िनिधपितः कोशानलोकपालो िनजोदयान ॥५५॥

य गवता द मािधपतय ःविस य । सव तयपरयामासहररौ भिमगत नप ॥५६॥

तऽ योगभावन नीतवा सवरजन ह रः । जापालन रामण कणः समनमिनऽतः ।


www.swargarohan.org

िनजरगाम पर ारातप माली िनरायधः ॥५७॥ * * *

५१. ौीशक उवाच

त िवलोकय िविनबानतमिजजहानिमवोडपम । दशरनीयतम याम पीतकौशयवाससम ॥०१॥

ौीवतसव स ाजतकौःतभाम कनधरम । पथदीघरचतबारह नवक जारण णम ॥०२॥

िनतयमिदत ौीमतसकपोल शिचिःमतम । मखारिवनद िबाण ःफरनमकरकणडलम ॥०३॥

वासदवो यिमित पमानौीवतसला छनः । चतभरजोऽरिवनदाकषो वनमा यितसनदरः ॥०४॥

ल णनाररदो नारनयो भिवतमहरित । िनरायध लनप या योतःयऽनन िनरायधः ॥०५॥

इित िनि तय यवनः ािव त परा खम । अनवधाविजजघकषःत दरापमिप योिगनाम ॥०६॥

हःता िमवातमान हरीणा स पद पद । नीतो दशरयता दर यवनशोऽििकनदरम ॥०७॥

पलायन यदकल जातःय तव नोिचतम । इित किषपनननगतो नन ापाहताशभः ॥०८॥

एव किष ोऽिप भगवानािवशि रकनदरम । सोऽिप िव ःतऽानय शयान द श नरम ॥०९॥

ननवसौ दरमानीय शत मािमह साधवत । इित मतवा यत म ःत पदा समताडयत ॥१०॥

स उतथाय िचर स ः शनरनमी य लोचन । िदशो िवलोकयनपा तमिाकषीदविःथतम ॥११॥

स ताव ःय र ःय ि पातन भारत । दहजनाि नना द धो भःमसादभवत णात ॥१२॥


को नाम स पमान नकःय िकवीयर एव च । कःमा हा गतः िशय िकतजो यवनादरनः ॥१३॥


स इआवाककल जातो मानधाततनयो महान ।


www.swargarohan.org

मचकनद इित यातो णयः सतयस गरः ॥१४॥

स यािचतः सरगण रनिा रातमर ण । असर यः प रऽःतःतिकषा सोऽकरोि चरम ॥१५॥

ल धवा गह त ःवःपाल मचकनदमथावन । राजिनवरमता क ला वाननः प रपालनात ॥१६॥

नरलोक प रतयजय राजय िनहतकणटकम । अःमानपालयतो वीर कामाःत सवर उिजझताः ॥१७॥

सता मिहयो भवतो जञातयोऽमातयमिनऽनः । जा त यकालीना नाधना सिनत कािलताः ॥१८॥

कालो बलीयानबिलना भगवानी रोऽवययः । जाः कालयत ब डनपशपालो यथा पशन ॥१९॥

वर वणीव भि त ऋत कव यम नः । एक एव रःतःय भगवािनवणरवययः ॥२०॥

एवम ः स व दवानिभवन महायशाः । अशिय गहािव ो िनिया दवद या ॥२१॥

यवन भःमसाननीत भगवानसातवतभरः । आतमान दशरयामास मचकनदाय धीमत ॥२२॥

तमालोकय घनयाम पीतकौशयवाससम । ौीवतसव स ाजतकौःतभन िवरािजतम ॥२३॥

चतभरज रोचमान वजयनतया च मालया । चारसननवदन ःफरनमकरकणडलम ॥२४॥

णीय नलोकःय सानरागिःमत णम । अपीवयवयस म मगनिोदारिवबमम ॥२५॥

पयरप छनमहाबि ःतजसा तःय धिषरतः । शि कतः शनक राजा दधरिमरव तजसा ॥२६॥

ौीमचकनद उवाच

को भवािनह समा ो िविपन िग रग र । प या प पलाशा या िवचरःयरकणटक ॥२७॥

िक िःव जिःवना तजो भगवानवा िवभावसः । सयरः सोमो महनिो वा लोकपालो परोऽिप वा ॥२८॥

मनय तवा दवदवाना ऽयाणा पर भम । य ाधस गहाधवानत दीपः भया यथा ॥२९॥


www.swargarohan.org

शौ तामवयलीकमःमाक नरप गव । ःवजनम कमर गोऽ वा क यता यिद रोचत ॥३०॥

वय त परवयाय ऐआवाकाः ऽबनधवः । मचकनद इित ो ो यौवना ातमजः भो ॥३१॥

िचरजागरौानतो िनियापहतिनियः । शयऽिःमिनवजन काम कनापयतथािपतोऽधना ॥३२॥

सोऽिप भःमीकतो ननमातमीयनव पापमना । अननतर भवानौीमा लकिषतोऽिमऽशासनः ॥३३॥

तजसा तऽिव ण भ र ि न शकनमः । हतौजसा महाभाग माननीयोऽिस दिहनाम ॥३४॥

एव समभािषतो राजञा भगवानभतभावनः । तयाह हसनवाणया मघनादगभीरया ॥३५॥


जनमकमारिभधानािन सिनत मऽ ग सहॐशः । न शकयनतऽनस यातमननततवानमयािप िह ॥३६॥

कविचिजािस िवमम पािथरवानयरजनमिभः । गणकमारिभधानािन न म जनमािन किहरिचत ॥३७॥

कालऽयोपपननािन जनमकमारिण म नप । अनबमनतो नवानत ग छिनत परमयरः ॥३८॥

तथापय तनानय ग शऋनव गदतो मम । िवजञािपतो िव र चन पराह धमरग य ॥३९॥

भमभाररायमाणानामसराणा याय च । अवतीण यदकल गह आनकदनदभः । वदिनत वासदवित वसदवसत िह माम ॥४०॥

कालनिमहरतः कसः लमबा ा सि षः । अय च यवनो द धो राजःत ित मचकषषा ॥४१॥

सोऽह तवानमहाथ गहामतामपागतः । ािथरतः चर पव तवयाह भ वतसलः ॥४२॥

वरानवणीव राजष सवारनकामानददािम त । मा सननो जनः कि नन भयोऽहरित शोिचतम ॥४३॥


इतय ःत णमयाह मचकनदो मदािनवतः ।


www.swargarohan.org

जञातवा नारायण दव गगरवाकयमनःमरन ॥४४॥

ौीमचकनद उवाच

िवमोिहतोऽय जन ईश मायया तवदीयया तवा न भजतयनथर क । सखाय दःखभवष सजजत गहष योिषतपर वि चतः ॥४५॥

ल धवा जनो दलरभमऽ मानष । कथि चदवय गमय तोऽनघ ॥

पादारिवनद न भजतयसनमितर । गहानधकप पिततो यथा पशः ॥४६॥

ममष कालोऽिजत िनफलो गतो राजयिौयोनन मदःय भपतः । मतयारतमब ः सतदारकोशभ वासजजमानःय दरनतिचनतया ॥४७॥

कलवरऽिःमनघटक यसिननभ । िनर मानो नरदव इतयहम ॥

वतो रथभा पदातयनीकपर । गा पयरटःतवागणयनसदमरदः ॥४८॥

म म च रितकतयिचनतया व लोभ िवयष लालसम । तवमम ः सहसािभप स कष लिलहानोऽिह रवाखमनतकः ॥४९॥

परा रथहमप रकत रन । मतगजवार नरदवसजिञतः ॥

स एव कालन दरतययन त । कलवरो िव किमभःमसजिञतः ॥५०॥

िनिजरतय िदकचबमभतिवमहो वरासनःथः समराजविनदतः । गहष मथनयसखष योिषता ब डामगः परष ईश नीयत ॥५१॥

करोित कमारिण तपःसिनि तो िनव भोगःतदप याददत । पन भयासमह ःवरािडित व तष न सखाय क पत ॥५२॥

भवापवग मतो यदा भवजजनःय त र यत सतसमागमः । सतस गमो यिहर तदव स तौ परावरश तविय जायत मितः ॥५३॥

मनय ममानमह ईश त कतो राजयानबनधापगमो य छया । यः ा यरत साधिभरकचयरया वन िविव ि रखणडभिमपः ॥५४॥

न कामयऽनय तव पादसवनादिक चना यरतमा र िवभो । आराधय कःतवा पवगरद हर वणीत आय वरमातमबनधनम ॥५५॥

तःमाि सजयािशष ईश सवरतो रजःतमःस वगणानबनधनाः । िनर जन िनगरणम य पर तवा जञाि माऽ परष ोजामयहम ॥५६॥


www.swargarohan.org

िचरिमह विजनातरःतपयमानोऽनतापर । अिवत डिमऽोऽल धशािनतः कथि चत ॥

शरणद समपतःतवतपदा ज परातमन । अभयमतमशोक पािह मापननमीश ॥५७॥


सावरभौम महाराज मितःत िवमलोिजरता । वरः लोिभतःयािप न कामिवरहता यतः ॥५८॥

लोिभतो वरयर वममादाय िवि तत । न धीरकानतभ ानामाशीिभरिभर त कविचत ॥५९॥

य जानानामभ ाना ाणायामािदिभमरनः । अकषीणवासन राजन यत पनरितथतम ॥६०॥

िवचरःव मही काम म याविशतमानसः । अःतवव िनतयदा त य भि मर यनपाियनी ॥६१॥

कषाऽधमरिःथतो जनतननयवधीमरगयािदिभः । समािहतःत पसा ज घ मदपािौतः ॥६२॥

जनमनयननतर राजनसवरभतस मः । भतवा ि जवरःतव व मामपयिस कवलम ॥६३॥

* * * ५२. ौीशक उवाच

इतथ सोऽनमहीतोऽनग कणनआवाक ननदनः । त प रबमय सननमय िन बाम गहामखात ॥०१॥

सवीआय कष लकानमतयारनपशनवीर नःपतीन । मतवा किलयग ा जगाम िदशम राम ॥०२॥

तपःौ ायतो धीरो िनःस गो म सशयः । समाधाय मनः कण ािवश नधमादनम ॥०३॥

बदयारौममासा नरनारायणालयम । सवर न सहः शानतःतपसाराधय रम ॥०४॥

भगवानपनराोजय परी यवनवि ताम । हतवा मल छबल िननय तदीय ारका धनम ॥०५॥

नीयमान धन गोिभनरिभ ा यतचोिदतः । आजगाम जरासनध योिवशतयनीकपः ॥०६॥

िवलोकय वगरभस रपसनयःय माधवौ ।


www.swargarohan.org

मनयच ामापननौ राजनदिवतिरतम ॥०७॥

िवहाय िव चरमभीतौ भीरभीतवत । प या पलाशा या चलतबरहयोजनम ॥०८॥

पलायमानौ तौ वा मागधः हसनबली । अनवधाविथानीकरीशयोरमाणिवत ॥०९॥

ितय दर सौानतौ त गमारहता िग रम । वणार य भगवािननतयदा यऽ वितर ॥१०॥

िगरौ िनलीनावाजञाय नािधगमय पद नप । ददाह िग रमधोिभः समनतादि नमतसजन ॥११॥

तत उतपतय तरसा द मानतटादभौ । दशकयोजना गािननपततरधो भिव ॥१२॥

अलआयमाणौ रपणा सानगन यद मौ । ःवपर पनरायातौ समिप रखा नप ॥१३॥

सोऽिप द धािवित मषा मनवानो बलकशवौ । बलमाकय समहनमगधानमागधो ययौ ॥१४॥

आनतारिधपितः ौीमावतो रवती सताम । णा चोिदतः ादा लायित परोिदतम ॥१५॥

भगवानिप गोिवनद उपयम कर ह । वदभ भीमकसता िौयो माऽा ःवयवर ॥१६॥

म य तरसा रा ः शा वादी प गान । पयता सवरलोकाना ताआयरपऽः सधािमव ॥१७॥


भगवानभीमकसता रिकमणी रिचराननाम । रा सन िवधानन उपयम इित ौतम ॥१८॥

भगवनौोतिम छािम कणःयािमततजसः । यथा मागधशा वादीिनजतवा कनयामपाहरत ॥१९॥

नकणकथाः पणया माधवील कमलापहाः । को न तपयत शऋणवानः ौतजञो िनतयनतनाः ॥२०॥

ौीबादरायिणरवाच

राजासी ीमको नाम िवदभारिधपितमरहान । तःय पनचाभवनपऽाः कनयका च वरानना ॥२१॥

रकमयमजो रकमरथो रकमबाहरननतरः ।


www.swargarohan.org

रकमकशो रकममाली रिकमणयषा ःवसा सती ॥२२॥

सोपौतय मकनदःय रपवीयरगणिौयः । गहागतग यमानाःत मन स श पितम ॥२३॥

ता बि ल णौदायर रपशीलगणाौयाम । कण स शी भाया सम ोढ मनो दध ॥२४॥

बनधनािम छता दात कणाय भिगनी नप । ततो िनवायर कणि कमी च ममनयत ॥२५॥

तदवतयािसतापा गी वदभ दमरना भशम । िविचनतया ि ज कि चतकणाय ािहणो ितम ॥२६॥

ारका स सम यतय तीहारः विशतः । अपयदा परमासीन का चनासन ॥२७॥

वा णयदवःतमवर िनजासनात । उपवयाहरया चब यथातमान िदवौकसः ॥२८॥

त भ वनत िवौानतमपगमय सता गितः । पािणनािभमशनपादाववयमःतमप छत ॥२९॥

कि चि जवरौ धमरःत व सममतः । वतरत नाितक लण सनत मनसः सदा ॥३०॥

सनत ो यिहर वतत ा णो यन कनिचत । अहीयमानः ःव मारतस ःयािखलकामधक ॥३१॥

असनत ोऽसक लोकानापनोतयिप सर रः । अिक चनोऽिप सनत ः शत सवार गिवजवरः ॥३२॥

िवानःवलाभसनत ानसाधनभतस मान । िनरह का रणः शानताननमःय िशरसासकत ॥३३॥

कि च ः कशल ाजतो यःय िह जाः । सख वसिनत िवय पा यमानाः स म ियः ॥३४॥

यतःतवमागतो दग िनःतीयह यिद छया । सव नो ग चितक काय करवाम त ॥३५॥

एव समप सम ो ा णः परमि ना । लीलागहीतदहन तःम सवरमवणरयत ॥३६॥

ौीरिकमणयवाच

ौतवा गणानभवनसनदर शऋणवता त । िनिवर य कणरिववरहररतोऽ गतापम ॥


www.swargarohan.org

रप शा िशमतामिखलाथरलाभ । तव य यतािवशित िच मपऽप म ॥३७॥

का तवा मकनद महती कलशीलरप । िव ावयोििवणधामिभरातमत यम ॥

धीरा पित कलवती न वणीत कनया । काल निसह नरलोकमनोऽिभरामम ॥३८॥

तनम भवानखल वतः पितर ग जायाम । आतमािपरत भवतोऽऽ िवभो िवधिह ॥

मा वीरभागमिभमशरत च आराद । गोमायवनमगपतबरिलममबजा ॥३९॥

पत द िनयमोतदविव । गवरचरनािदिभरल भगवानपरशः ॥

आरािधतो यिद गदामज एतय पािण । ग ात म न दमघोसतादयोऽनय ॥४०॥

ो भािविन तवमिजतो हन िवदभारन । ग ः समतय पतनापितिभः परीतः ॥

िनमर य च मगधनिबल स । मा रा सन िविधनो ह वीयरश काम ॥४१॥

अनतःपरानतरचरीमिनहतय बनधन । तवाम ह कथिमित वदामयपायम ॥

पव रिःत महती कलदवयाऽा । यःया बिहनरववधिगर रजामपयात ॥४२॥

यःयाि यप कजरजःःनपन महानतो । वा छनतयमापित रवातमतमोऽपहतय ॥

य रमबजा न लभय भवतसाद । ज ामसनोतकशानशतजनमिभः ःयात ॥४३॥

ा ण उवाच

इतयत ग सनदशा यददव मया ताः । िवम य कत य चाऽ िबयता तदननतरम ॥४४॥

* * * ५३. ौीशक उवाच

वद यारः स त सनदश िनशमय यदननदनः ।


www.swargarohan.org

ग पािणना पािण हसिननदमवीत ॥०१॥


तथाहमिप ति च ो िनिा च न लभ िनिश । वदाहिकमणा षानममो ाहो िनवा रतः ॥०२॥

तामानियय उनम य राजनयापसदानमध । मतपरामनव ा गीमधसोऽि निशखािमव ॥०३॥


उ ाह च िवजञाय रिकमणया मधसदनः । रथः सयजयतामाश दारकतयाह सारिथम ॥०४॥

स चा ः श यसमीव मघपपबलाहकः । य रथमपानीय तःथौ ा जिलरमतः ॥०५॥

आर ःयनदन शौ रि रजमारोपय तणरगः । आनतारदकराऽण िवदभारनगम यः ॥०६॥

राजा स किणडनपितः पऽःनहवशानगः । िशशपालाय ःवा कनया दाःयनकमारणयकारयत ॥०७॥

पर समम सिस मागरर याचतपथम । िचऽधवजपताकािभःतोरणः समल कतम ॥०८॥

ॐ गनधमा याभरणिवररजोऽमबरभिषतः । ज ीपरषः ौीमद गहरगरधिपतः ॥०९॥

िपतनदवानसम य यर िवा िविधवननप । भोजियतवा यथानयाय वाचयामास म गलम ॥१०॥

सःनाता सदती कनया कतकौतकम गलाम । आहताशकय मन भिषता भ णो मः ॥११॥

चबः साम यरजमरनऽवरधवा रकषा ि जो माः । परोिहतोऽथवरिव जहाव महशानतय ॥१२॥

िहरणयरपय वासािस ितला गडिमिौतान । ादा न िव यो राजा िविधिवदा वरः ॥१३॥

एव चिदपती राजा दमघोषः सताय व । कारयामास मनऽजञः सवरम यदयोिचतम ॥१४॥

मद यि गरजानीकः ःयनदनहममािलिभः । प य स कलः सनयः परीतः कणदीन ययौ ॥१५॥

त व िवदभारिधपितः सम यतयािभपजय च ।


www.swargarohan.org

िनवशयामास मदा कि पतानयिनवशन ॥१६॥

तऽ शा वो जरासनधो दनतवबो िवदरथः । आज म पकषीयाः पौणसका ाः सहॐशः ॥१७॥

कणरामि षो य ाः कनया च ाय सािधतम । य ागतय हरतकनो रामा यरदिभवरतः ॥१८॥

योतःयामः सहताःतन इित िनि तमानसाः । आज मभरभजः सव सममबलवाहनाः ॥१९॥

ौतवत गवाामो िवपकषीय नपो मम । कण चक गत हत कनया कलहशि कतः ॥२०॥

बलन महता साध ातःनहप रपलतः । तव रतः किणडन ागा जा रथपि िभः ॥२१॥

भीमकनया वरारोहा का नतयागमन हरः । तयापि मपयनती ि जःयािचनतय दा ॥२२॥

अहो िऽयामानत रत उ ाहो मऽ पराधसः । नाग छतयरिवनदाकषो नाह व यऽ कारणम । सोऽिप नावतरतऽ ािप मतसनदशहरो ि जः ॥२३॥

अिप म यनव ातमा वा िकि चजजगिपसतम । मतपािणमहण नन नायाित िह कतो मः ॥२४॥

दभरगाया न म धाता नानकलो मह रः । दवी वा िवमखी गौरी रिाणी िग रजा सती ॥२५॥

एव िचनतयती बाला गोिवनद तमानसा । नयमीलयत कालजञा नऽ चाौकलाकल ॥२६॥

एव वधवाः ती नतया गोिवनदागमन नप । वाम ऊरभरजो नऽमःफरिनयभािषणः ॥२७॥

अथ कणिविनिदर ः स एव ि जस मः । अनतःपरचरी दवी राजपऽीमददशर ह ॥२८॥

सा त वदनमवयमातमगित सती । आलआय ल णािभजञा समप छ छिचिःमता ॥२९॥

तःया आवदयता शशस यदननदनम । उ च सतयवचनमातमोपनयन ित ॥३०॥

तमागत समाजञाय वदभ मानसा । न पयनती ा णाय ियमनयनननाम सा ॥३१॥


www.swargarohan.org

ा ौ ौतवा ःवदिहतर ाह णोतसकौ । अ यया यरघोषण रामकणौ समहरणः ॥३२॥

मधपकर मपानीय वासािस िवरजािस सः । उपायनानयभी ािन िविधवतसमपजयत ॥३३॥

तयोिनरवशन ौीमदपाक पय महामितः । ससनययोः सानगयोराित य िवदध यथा ॥३४॥

एव राजञा समताना यथावीय यथावयः । यथाबल यथािव सवः कामः समहरयत ॥३५॥

कणमागतमाकणयर िवदभरपरवािसनः । आगतय नऽा जिलिभः पपःतनमखप कजम ॥३६॥

अःयव भायार भिवत रिकमणयहरित नापरा । असावपयनव ातमा भ मयाः समिचतः पितः ॥३७॥

िकि चतसच रत यननःतन त ि लोककत । अनग ात ग ात वद यारः पािणम यतः ॥३८॥

एव मकलाब ा वदिनत ःम परौकसः । कनया चानतःपरातागा टगर ािमबकालयम ॥३९॥

प या िविनयरयौ ि भवानयाः पादप लवम । सा चानधयायती समय कनदचरणामबजम ॥४०॥

यतवा ातिभः साध सखीिभः प रवा रता । ग ा राजभटः शरः सनन र तायधः । मड गश खपणवाःतयरभयर जि नर ॥४१॥

नानोपहार बिलिभवाररम याः सहॐशः । ॐ गनधव ाभरणि रजप यः ःवल कताः ॥४२॥

गायनतय ःतवनत गायका वा वादकाः । प रवायर वध ज मः सतमागधविनदनः ॥४३॥

आसा दवीसदन धौतपादकरामबजा । उपःप य शिचः शानता िववशािमबकािनतकम ॥४४॥

ता व वयसो बाला िविधजञा िवयोिषतः । भवानी वनदया चबभरवप ी भवािनवताम ॥४५॥

नमःय तवािमबकऽभीआण ःवसनतानयता िशवाम । भयातपितम भगवानकणःतदनमोदताम ॥४६॥

अि गरनधा तधरपवारसःॐ ा य भ णः ।


www.swargarohan.org

नानोपहारबिलिभः दीपाविलिभः पथक ॥४७॥

िवि यः पितमतीःतथा तः समपजयत । लवणापपतामबल कणठसऽफलकषिभः ॥४८॥

तःय ि यःताः ददः शषा ययजरािशषः । ता यो दवय नम ब शषा च जगह वधः ॥४९॥

मिनोतमथ तयकतवा िन बामािमबकागहात । ग पािणना भतया र मिोपशोिभना ॥५०॥

ता दवमायािमव धीरमोिहनी समधयमा कणडलमिणडताननाम । यामा िनतमबािपरतर मखला वय जतःतनी कनतलशि कत णाम ॥५१॥

शिचिःमता िबमबफलाधर ित शोणायमानि जकनदक मलाम । पदा चलनती कलहसगािमनी िस जतकलानपरधामशोिभना ॥५२॥

िवलोकय वीरा ममहः समागता यशिःवनःततकत छयािदरताः । या वीआय त नपतयःतददारहास ोीदावलोक तचतस उिजझता ाः ॥५३॥

पतः किषतौ गजरथा गता िवमढा याऽा छलन हरयऽपरयती ःवशोभाम । सव शन लयती चलप कोशौ ाि तदा भगवतः समी माणा ॥५४॥

उतसायर वामकरजरलकानप गः ा ािनय त नपानद शऽ यत च । ता राजकनया रथमारर ती जहार कणो ि ता समी ताम ॥५५॥

रथ समारोपय सपणरल ण राजनयचब प रभय माधवः । ततो ययौ रामपरोगमः शनः शऋगालमधयािदव भाग रः ॥५६॥

त मािननः ःवािभभव यशः य । पर जरासनधमखा न सिहर ॥

अहो िधगःमानयश आ धनवना । गोप रत कश रणा मग रव ॥५७॥

* * * ५४. ौीशक उवाच

इित सव ससर धा वाहानार दिशताः । ःवः ःवबरलः प रबानता अनवीयधरतकामरकाः ॥०१॥

तानापतत आलोकय यादवानीकयथपाः । तःथःततसममखा राजिनवःफजयर ःवधनिष त ॥०२॥

अ प गजःकनध रथोपःथऽ कोिवदाः । ममचः शरवषारिण मघा अििवपो यथा ॥०३॥

पतयबरल शरासारछनन वीआय समधयमा ।


www.swargarohan.org

सोी म कऽ भयिव ललोचना ॥०४॥

हःय भगवानाह मा ःम भवारमलोचन । िवन आयतयधनवत ावकः शाऽव बलम ॥०५॥

तषा ति बम वीरा गदस कनारदयः । अम यमाणा नाराचजर नहरयगजाथान ॥०६॥

पतः िशरािस रिथनामि ना गिजना भिव । सकणडलिकरीटािन सोणीषािण च कोिटशः ॥०७॥

हःताः सािसगदवासाः करभा ऊरवोऽ ययः । अ ा तरनागो खरमतयरिशरािस च ॥०८॥

हनयमानबलानीका विणिभजरयका किषिभः । राजानो िवमखा ज मजररासनधपरःसराः ॥०९॥

िशशपाल सम यतय तदारिमवातरम । न ितवष गतोतसाह शय दनमवन ॥१०॥

भो भोः परशादरल दौमरनःयिमद तयज । न ियािययो राजिनन ा दिहष यत ॥११॥

यथा दारमयी योिष तयत कहक छया । एवमी रतनऽोऽयमीहत सखदःखयोः ॥१२॥

शौरः स दशाह व सयगािन परािजतः । ऽयोिवशितिभः सनयिजर य एकमह परम ॥१३॥

तथापयह न शोचािम न यािम किहरिचत । कालन दवय न जानिनविािवत जगत ॥१४॥

अधनािप वय सव वीरयथपयथपाः । परािजताः फ गतनऽयरदिभः कणपािलतः ॥१५॥

रपवो िज यरधना काल आतमानसा रिण । तदा वय िवजयामो यदा कालः दकिषणः ॥१६॥


एव बोिधतो िमऽ ोऽगातसानगः परम । हतशषाः पनःतऽिप ययः ःव ःव पर नपाः ॥१७॥

रकमी त रा सो ाह कणि डसहनःवसः । प तोऽनवगमतकणमकषौिहणया वतो बली ॥१८॥

रकमयमष ससर धः शऋणवता सवरभभजाम । ितजजञ महाबाहदिशतः सशरासनः ॥१९॥


www.swargarohan.org

अहतवा समर कणमतय च रिकमणीम । किणडन न वआयािम सतयमत वीिम वः ॥२०॥

इतयकतवा रथमार सारिथ ाह सतवरः । चोदया ानयतः कणः तःय म सयग भवत ॥२१॥

अ ाह िनिशतबारणग पालःय सदमरतः । नय वीयरमद यन ःवसा म सभ ता ॥२२॥

िवकतथमानः कमितरी रःयामाणिवत । रथनकन गोिवनद ित ित तयथा यत ॥२३॥

धनिवरकय स ढ ज न कण िऽिभः शरः । आह चाऽ ण ित यदना कलपासन ॥२४॥

यऽ यािस ःवसार म मिषतवा धवा व िवः । ह रयऽ मद मनद माियनः कटयोिधनः ॥२५॥

यावनन म हतो बाणः शयीथा म च दारीकाम । ःमयनकणो धनिछ वा ि भिवरवयाध रिकमणम ॥२६॥

अ िभ तरो वाहान ा या सत धवज िऽिभः । स चानय नराधाय कण िववयाध प चिभः ॥२७॥

तःतािदतः शरौघःत िच छद धनर यतः । पनरनयदपाद तदपयि छनदवययः ॥२८॥

प रघ पि टश शल चमारसी शि तोमरौ । य दायधमाद ततसव सोऽि छन रः ॥२९॥

ततो रथादवपलतय ख गपािणिजरघासया । कणम यिवतब ः पत ग इव पावकम ॥३०॥

तःय चापततः ख ग ितलश मर चषिभः । िछ वािसमादद ित म रिकमण हनतम तः ॥३१॥

वा ातवधो ोग रिकमणी भयिव ला । पिततवा पादयोभरतररवाच करण सती ॥३२॥


योग रामयातमनदवदव जगतपत । हनत नाहरिस क याण ातर म महाभज ॥३३॥


तया प रऽासिवकिमपता गया शचावशयनमखर कणठया ।


www.swargarohan.org

कातयरिवॐिसतहममालया गहीतपादः करणो नयवतरत ॥३४॥

चलन ब धवा तमसाधकारीण समौकश वपनवयरपयत । तावनममदरः परसनयम त यदवीरा निलनी यथा गजाः ॥३५॥

कणािनतकमपोजय द शःतऽ रिकमणम । तथाभत हताय वा स कण िवभः । िवम य ब करणो भगवानकणमवीत ॥३६॥

असािधवद तवया कण कतमःमजजगिपसतम । वपन मौकशाना वरपय स दो वधः ॥३७॥

मवाःमानसाधवयसयथा ातवरपयिचनतया । सखदःखदो न चानयोऽिःत यतः ःवकतभकपमान ॥३८॥

बनधवरधाहरदोषोऽिप न बनधोवरधमहरित । तयाजयः ःवनव दोषण हतः िक हनयत पनः ॥३९॥

िऽयाणामय धमरः जापितिविनिमरतः । ातािप ातर हनया न घोरतमःततः ॥४०॥

राजयःय भमिवर ःय ि यो मानःय तजसः । मािननोऽनयःय वा हतोः ौीमदानधाः किषपिनत िह ॥४१॥

तवय िवमा बि ः सवरभतष द रदाम । यनमनयस सदाभि स दा भिम वत ॥४२॥

आतममोहो नणामव क पत दवमायया । स रददासीन इित दहातममािननाम ॥४३॥

एक एव परो ातमा सवषामिप दिहनाम । नानव ग त मढयरथा जयोितयरथा नभः ॥४४॥

दह आ नतवानष िवयाणगणातमकः । आतमनयिव या ः ससारयित दिहनम ॥४५॥

नातमनोऽनयन सयोगो िवयोग सतः सित । त ततवा तिस रमपा या यथा रवः ॥४६॥

जनमादयःत दहःय िविबया नातमनः कविचत । कलानािमव नवनदोमरित रःय कह रव ॥४७॥

यथा शयान आतमान िवयानफलमव च । अनभ ऽपयसतयथ तथापनोतयबधो भवम ॥४८॥

तःमादजञानज शोकमातमशोिवमोहनम । त वजञानन िन रतय ःवःथा भव शिचिःमत ॥४९॥


www.swargarohan.org


एव भगवता तनवी रामण ितबोिधता । वमनःय प रतयजय मनो ब धया समादध ॥५०॥

ाणावशष उतस ो ि ि भहरतबलभः । ःमरिनवरपकरण िवतथातममनोरथः । चब भोजकट नाम िनवासाय महतपरम ॥५१॥

अहतवा दमरित कणमतय यवीयसीम । किणडन न वआयामीतयकतवा तऽावसिषा ॥५२॥

भगवानभीमकसतामव िनिजरतय भिमपान । परमानीय िविधवदपयम कर ह ॥५३॥

तदा महोतसवो नणा यदपया गह गह । अभदननयभावाना कण यदपतौ नप ॥५४॥

नरा नायर मिदताः म मिणकणडलाः । पा रबहरमपाजवररयोि ऽवाससोः ॥५५॥

सा विणपयर िमभतनिकतिभर । िविचऽमा यामबरर तोरणः ॥

बभौ ित ायरप म गलर । आपणरकमभागरधपदीपकः ॥५६॥

िस मागार मद यि राहत भभजाम । गज ारःस पराम रमभापगोपशोिभता ॥५७॥

करस जयककय िवदभरयदकनतयः । िमथो ममिदर तिःमनसममातप रधावताम ॥५८॥

रिकमणया हरण ौतवा गीयमान ततःततः । राजानो राजकनया बभवभरशिविःमताः ॥५९॥

ारकायामभिाजनमहामोदः परौकसाम । रिकमणया रमयोपत वा कण िौयः पितम ॥६०॥

* * * ५५. ौीशक उवाच

कामःत वासदवाशो द धः ामिमनयना । दहोपप य भयःतमव तयप त ॥०१॥

स एव जातो वद या कणवीयरसम वः । मन इित िव यातः सवरतोऽनवमः िपतः ॥०२॥


www.swargarohan.org

त शमबरः कामरपी तवा तोकमिनदरशम । स िविदतवातमनः शऽ ाःयोदनवतयगा हम ॥०३॥

त िनजरगार बलवानमीनः सोऽपयपरः सह । वतो जालन महता गहीतो मतःयजीिविभः ॥०४॥

त शमबराय कवतार उपाजरपायनम । सदा महानस नीतवा व नसिधितना तम ॥०५॥

वा तददर बालममायावतय नयवदयन । नारदोऽकथयतसव तःयाः शि कतचतसः । बालःय त वमतपि मतःयोदरिनवशनम ॥०६॥

सा च कामःय व प ी रितनारम यशिःवनी । पतयिनरदर धदहःय दहोतपि मती ती ॥०७॥

िनरिपता शमबरण सा सदौदनसाधन । कामदव िशश ब धवा चब ःनह तदाभरक ॥०८॥

नाितदीघण कालन स कािणर र यौवनः । जनयामास नारीणा वी नतीना च िवमम ॥०९॥

सा तमपित प दलायत ण लमबबाह नरलोकसनदरम । सोीडहासो िभतव ती ीतयोपतःथ रितर ग सौरतः ॥१०॥

तामह भगवानकािणरमारतःत मितरनयथा । मातभावमितबमय वतरस कािमनी यथा ॥११॥

रितरवाच

भवाननारायणसतः शमबरण तो गहात । अह तऽिधकता प ी रितः कामो भवानभो ॥१२॥

एष तवािनदरश िसनधावकिषप छमबरोऽसरः । मतःयोऽमसी ददरािदतः ा ो भवानभो ॥१३॥

तिमम जिह दधरष दजरय शऽमातमनः । मायाशतिवद त च मायािभम हनािदिभः ॥१४॥

परीशोचित त माता कररीव गतजा । पऽःनहाकला दीना िववतसा गौ रवातरा ॥१५॥

भायव ददौ िव ा मनाय महातमन । मायावती महामाया सवरमायािवनािशनीम ॥१६॥

स च शमबरम यतय सयगाय समा यत । अिव ःतमाकषपः किषपनस जनयनकिलम ॥१७॥


www.swargarohan.org

सोऽिधकिष ो दवारचोिभः पदाहत इवोरगः । िन बाम गदापािणरमषार ालोचनः ॥१८॥

गदामािवधय तरसा मनाय महातमन । किषपय वयनदननाद वळिनपिन रम ॥१९॥

तामापतनती भगवान मनो गदया गदाम । अपाःय शऽव ब ः ािहणोतःवगदा नप ॥२०॥

स च माया समािौतय दतयी मयदिशरतम । ममचऽ मय वष काण वहायसोऽसरः ॥२१॥

बाधयमानोऽ वषण रौिकमणयो महारथः । स वाितमका महािव ा सवरमायोपमिदरनीम ॥२२॥

ततो गौ कगानधवर पशाचोरगरा सीः । ाय शतशो दतयः कािणरवयरधमयतस ताः ॥२३॥

िनशातमिसम मय सिकरीट सकणडलम । शमबरःय िशरः काया ाम वोजसाहरत ॥२४॥

आक यरमाणो िदिवजः ःतवि ः कसमोतकरः । भायरयामबरचा रणया पर नीतो िवहायसा ॥२५॥

अनतःपरवर राजनललनाशतस कलम । िववश प या गगनाि तव बलाहकः ॥२६॥

त वा जलदयाम पीतकौशयवाससम । लमबबाह ताा सिःमत रिचराननम ॥२७॥

ःवल कतमखामभोज नीलवबालकािलिभः । कण मतवा ि यो ीता िनिल यःतऽ तऽ ह ॥२८॥

अवधायर शनरी ल णयन योिषतः । उपज मः मिदताः स ी र सिविःमताः ॥२९॥

अथ तऽािसतापा गी वदभ व गभािषणी । अःमरतःवसत न ःनहःनतपयोधरा ॥३०॥

को नवयमनरवदयरः कःय वा कमल णः । धतः कया वा जठर कय ल धा तवनन वा ॥३१॥

मम चापयातमजो न ो नीतो यः सितकागहात । एत यवयोरपो यिद जीवित कऽिचत ॥३२॥

कथ तवनन समा सारपय शा गरधनवनः । आकतयावयवगरतया ःवरहासावलोकनः ॥३३॥


www.swargarohan.org

स एव वा भवननन यो म गभ धतोऽभरकः । अमिमनीितरिधका वामः ःफरित म भजः ॥३४॥

एव मीमासमणाया वद या दवक सतः । दवकयानकदनद याम मः ोक आगमत ॥३५॥

िवजञाताथ ऽिप भगवाःतणीमास जनादरनः । नारदोऽकथयतसव शमबराहरणािदकम ॥३६॥

त तवा महदा य कणानतःपरयोिषतः । अ यननदनबहन दानन मतिमवागतम ॥३७॥

दवक वसदव कणरामौ तथा ि यः । दमपती तौ प रवजय रिकमणी च ययमरदम ॥३८॥

न मनमायातमाकणयर ारकौकसः । अहो मत इवायातो बालो िद यित हावन ॥३९॥

य व महः िपतसरपिनजशभावास । तनमातरो यदभजहर भावाः ॥

िचऽ न ततखल रमाःपदिबमबिबमब । काम ःमरऽ िवय िकमतानयनायरः ॥४०॥

* * * ५६. ौीशक उवाच

सऽािजतः ःवतनया कणाय कतिकि बषः । ःयमनतकन मिणना ःवयम मय द वान ॥०१॥


सऽािजतः िकमकरो नकणःय िकि बषः । ःयमनतकः कतःतःय कःमा ा सता हरः ॥०२॥


आसीतसऽािजतः सय भ ःय परमः सखा । ीतःतःम मिण ादातस च त ः ःयमनतकम ॥०३॥

स त िबनमिण कणठ ाजमानो यथा रिवः । िव ो ारका राजनतजसा नोपलकिषतः ॥०४॥

त िवलोकय जना दरा जसा म यः । दीवयतऽकषभरगवत शशसः सयरशि कताः ॥०५॥

नारायण नमःतऽःत श खचबगदाधर । दामोदरारिवनदा गोिवनद यदननदन ॥०६॥


www.swargarohan.org

एष आयाित सिवता तवा िद कषजरगतपत । म णनगभिःतचबण नणा चकषिष ित मगः ॥०७॥

ननविनव छिनत त माग ऽीलोकया िवबधभारः । जञातवा गढ यदष ि तवा यातयजः भो ॥०८॥


िनशमय बालवचन हःयामबजलोचनः । ाह नासौ रिवदवः सऽािजनमिणना जवलन ॥०९॥

सऽािजतःवगह ौीमतकतकौतकम गलम । िवय दवसदन मिण िवनयरवशयत ॥१०॥

िदन िदन ःवणरभारान ौ स सजित भो । दिभर मायर र ािन सपारिधवयाधयोऽशभाः । न सिनत माियनःतऽ यऽाःतऽ यिचरतो मिणः ॥११॥

स यािचतो मिण कवािप यदराजाय शौ रणा । नवाथरकामकः ादा ा ञाभ गमतकर यन ॥१२॥

तमकदा मिण कणठ ितम य महाभम । सनो हयमार मगाया वयचर न ॥१३॥

सन सहय हतवा मिणमाि छ कशरी । िग र िवशनजामबवता िनहतो मिणिम छता ॥१४॥

सोऽिप चब कमारःय मिण ब डनक िबल । अपयनातर ाता सऽािजतपयरतपयत ॥१५॥

ायः कणन िनहतो मिणमीवो वन गतः । ाता ममित त तवा कण कणऽजपनजनाः ॥१६॥

भगवाःतदपौतय दयरशो िल मातमिन । मा सनपदवीमनवप त नागरः ॥१७॥

हत सन अ च वीआय कश रणा वन । त चाििप िनहतमकषण द शजरनाः ॥१८॥

ऋ राजिबल भीममनधन तमसावतम । एको िववश भगवानवःथापय बिहः जाः ॥१९॥

तऽ वा मिण बालब डनक कतम । हत कतमितःतिःमननवतःथऽभरकािनतक ॥२०॥

तमपव नर वा धाऽी चबोश भीतवत । त तवा यिवतब ो जामबवानबिलना वरः ॥२१॥


www.swargarohan.org

स व भगवता तन ययध ःवामीनातमनः । परमाकत मतवा किपतो नानभाविवत ॥२२॥

न य सतमलमभयोिवरिजगीतोः । आयधामिमद िभरः बवयाथ यनयो रव ॥२३॥

आसी द ािवमशाहिमतरतरमि िभः । वळिनपपरषरिवौममहिनरशम ॥२४॥

कणमि िविनपात िनिप ा गोर बनधनः । कषीणस वः िःवननगाऽःतमाहातीव िविःमतः ॥२५॥

जान तवा सऋवभताना ाण ओजः सहो बलम । िवण पराणपरष भिवणमधी रम ॥२६॥

तव िह िव सजामॐ ा स ानामिप य च सत । कालः कलयतामीशः पर आतमा तथातमनाम ॥२७॥

यःयदतकिलतरोकटा मोकषर । वतमारिदशतकषिभतनबितिम गलोऽि धः ॥

सतः कतः ःवयश उजजविलता च ल का । र ःिशरािस भिव पत रष तािन ॥२८॥

इित िवजञातवीजञानम राजानम यतः । वयाजहार महाराज भगवानदवक सतः ॥२९॥

अिभम यारिवनदा ः पािणना शकरण तम । कपया परया भ मघगमभीरया िगरा ॥३०॥

मिणहतो रह ा ा वयम पत िबलम । िम यािभशाप मजननातमनो मिणनामना ॥३१॥

इतय ः ःवा दिहतर कनया जामबवती मदा । अहरणाथरमस मिणना कणायोपजहार ह ॥३२॥

अ वा िनगरम शौरः िव ःय िबल जनाः । तीआय ादशाहािन दःिखताः ःवपर ययः ॥३३॥

िनशमय दवक दवी रिकमणयानकदनदिभः । स दो जञातयोऽशोचिनबलातकणमिनगरतम ॥३४॥

सऽािजत शपनतःत दःिखता ारकौकसः । उपतःथ निभागा दगा कणोपल धय ॥३५॥

तषा त दवयपःथानाततयािद ािशषा स च । ादबरभव िस ाथरः सदारो हयरनह रः ॥३६॥


www.swargarohan.org

उपल य षीकश मत पन रवागतम । सह प या मिणमीव सव जातमहोतसवाः ॥३७॥

सऽािजत समाहय सभाया राजसिननधौ । ाि चा याय भगवानमिण तःम नयवदयत ॥३८॥

स चाितोीिडतो र गहीतवावा खःततः । अनतपयमानो भवनमगमतःवन पापमना ॥३९॥

सोऽनधयायःतदवाघ बलवि महाकलः । कथ मजामयातमरजः सीद ा यतः कथम ॥४०॥

िकमकतवा साध म ःयानन शप ा जनो यथा । अदीघरदशरन कषि मढ ििवणलोलपम ॥४१॥

दाःय दिहतर तःम ीर र मव च । उपायोऽय समीचीनःतःय शािनतनर चानयथा ॥४२॥

एव वयविसतो ब धया सऽािजतःवसता शभाम । मिण च ःवयम मय कणायोपजहार ह ॥४३॥

ता सतयभामा भगवानपयम यथािविध । बहिभयारिचता शील रपौदायरगणािनवताम ॥४४॥

भगवानाह न मिण ती छामो वय नप । तवाःता दवभ ःय वय च फलभािगनः ॥४५॥

* * * ५७. ौीबादरायिणरवाच

िवजञाताथ ऽिप गोिवनदो द धानाकणयर पाणडवान । कनती च क यकरण सहरामो ययौ करन ॥०१॥

भीम कप स िवदर गानधारी िोणमव च । त यदःखौ च स गमय हा क िमित होचतः ॥०२॥

ल धवतदनतर राजनशतधनवानमचतः । अबरकतवमारणौ मिनः कःमानन ग त ॥०३॥

योऽःम य समितौतय कनयार िवग र नः । कणायादानन सऽािजतकःमा ातरमिनवयात ॥०४॥

एव िभननमितःता या सऽािजतमस मः । शयानमवधी लोभातस पापः कषीण जीिवतः ॥०५॥

ीणा िवबोशमानाना बनदनतीनामनाथवत । हतवा पशनसौिनकवनमिणमादाय जि मवान ॥०६॥


www.swargarohan.org

सतयभामा च िपतर हत वीआय शचािपरता । वयलप ात तातित हा हताःमीित म ती ॥०७॥

तलिोणया मत ाःय जगाम गजसा यम । कणाय िविदताथारय त ाच यौ िपतवरधम ॥०८॥

तदाकणय रौ राजनननसतय नलोकताम । अहो नः परम क िमतयॐाकषौ िवलपतः ॥०९॥

आगतय भगवाःतःमातसभायरः सामजः परम । शतधनवानमारभ हनत हत मिण ततः ॥१०॥

सोऽिप कतो म जञातवा भीतः ाणपरीपसया । साहा य कतवमारणमयाचत स चावीत ॥११॥

नाहमीःवरयोः कया हलन रामकणयोः । को न कषमाय क पत तयोवरिजनमाचरन ॥१२॥

कसः सहानगोऽपीतो य षा यािजतः िौया । जरासनधः स दश सयगाि रथो गतः ॥१३॥

तया यातः स चाबर पािणरमाहमयाचत । सोऽपयाह को िवरधयत िव ानी रयोबरलम ॥१४॥

य इद लीलया िव सजतयवित हिनत च । च ा िव सजो यःय न िवदम िहताजया ॥१५॥

यः स हायनः शलमतपा यकन पािणना । दधार लीलया बाल उि छलीनीिमवाभरकः ॥१६॥

नमःतःम भगवत कणाया तकमरण । अननतायािदभताय कटःथायातमन नमः ॥१७॥

तया यातः स तनािप शतधनवा महामिणम । तिःमननयःया मार शतयोजनग ययौ ॥१८॥

गरडधवजमार रथ रामजनादरनौ । अनवयाता महावगर राजनगरिहम ॥१९॥

िमिथलायामपवन िवसजय पितत हयम । प यामधावतसनऽःतः कणोऽपयनविविषा ॥२०॥

पदातभरगवाःतःय पदाितिःत मनिमना । चबण िशर उतकतय वाससोवयरिचनोनमिणम ॥२१॥

अल धमिणरागतय कण आहामजािनतकम । वथा हतः शतधनमरिणःतऽ न िव त ॥२२॥


www.swargarohan.org

तत आह बलो नन स मिणः शतधनवना । किःमि तपरष नयःतःतमनवष पर ोज ॥२३॥

अह वदहिम छािम ि ियतम मम । इतयकतवा िमिथला राजिनववश यदननदनः ॥२४॥

त वा सहसोतथाय मिथलः ीतमानसः । अहरया आस िविधवदहरणीय समहरणः ॥२५॥

उवास तःया कितिचिनमिथलाया समा िवभः । मािनतः ीितय न जनकन महातमना । ततोऽिश दा काल धातररा ः सयोधनः ॥२६॥

कशवो ारकामतय िनधन शतधनवनः । अाि च मणः ाह ियायाः ियकि भः ॥२७॥

ततः स कारयामास िबया बनधोहरतःय व । साक स ि भरगवानया याः ःयः सामपराियक ः ॥२८॥

अबरः कतवमार च ौतवा शतधनोवरधम । वयतभरयिवऽःतौ ारकायाः योजकौ ॥२९॥

अबर ोिषतऽ र ानयासनव ारकौकसाम । शारीरा मानसाःतापा महदिवकभौितकाः ॥३०॥

इतय गोपिदशनतयक िवःमतय ागदा तम । मिनवासिनवास िक घटता र दशरनम ॥३१॥

दवऽवितर काशीशः फ कायागताय व । ःवसता गािणदनी ादा तोऽवतःमर कािशष ॥३२॥

ततसतःततभावोऽसावबरो यऽ यऽ ह । दवोऽिभवत तऽ नोपतापा न मारीकाः ॥३३॥

इित व वचः ौतवा नताविदह कारणम । इित मतवा समाना य ाहाबर जनादरनः ॥३४॥

पजियतवािभभायन कथियतवा ियाः कथाः । िव तािखलिच ः ःमयमान उवाच ह ॥३५॥

नन दानपत नयःतःतव याःत शतधनवना । ःयमनतको मिनः ौीमािनविदतः पवरमव नः ॥३६॥

सऽािजतोऽनपतयतवा ीयदरिहतः सताः । दाय िननीयापः िपणडािनवम यण च शिषतम ॥३७॥

तथािप दधररःतवनयःतव याःता सोत मिणः ।


www.swargarohan.org

िकनत माममजः समय न तयित मिण ित ॥३८॥

दशरयःव महाभाग बनधना शािनतमावह । अवयि छनना मखाःतऽ वतरनत रकमवदयः ॥३९॥

एव सामिभराल धः फ कतनयो मिणम । आदाय वाससा छननः ददौ सयरसमभम ॥४०॥

ःयमनतक दशरियतवा जञाित यो रज आतमनः । िवमजय मिणना भयःतःम तयपरयतभः ॥४१॥

यःतवत गवत ई रःय िवणोर । वीयार य विजनहर सम गल च ॥

आ यान पठित शऋणोतयनःमर ा । द क ित द रतमपो याित शािनतम ॥४२॥

* * * ५८. ौीशक उवाच

एकदा पाणडवानि तीतानपरषो मः । इनिःथ गतः शऋईमानययधानािदिभवरतः ॥०१॥

वा तमागत पाथार मकनदमिखल रम । उ ःथयरगप ीराः ाणा म यिमवागतम ॥०२॥

प रवजया यत वीरा अ गस गहतनसः । सानरागिःमत वकऽ वीआय तःय मद ययः ॥०३॥

यिधि रःय भीमःय कतवा पादािभवनदनम । फा गन प रर याथ यमा या चािभविनदतः ॥०४॥

परमासन आसीन कणा कणमिनिनदता । नवोढा ोीिडता िकि च छनरतया यवनदत ॥०५॥

तथव सातयिकः पाथः पिजत ािभविनदतः । िनसादासनऽनय च पिजताः पयरपासत ॥०६॥

पथामसमागतय कतािभवादनःतयाितहादारिर शािभरिमभतः । आप वाःता कशल सहःनषा िपत वसारमप रप बानधवः ॥०७॥

तमाह मवकलवय र कणठाौलोचना । ःमरनती तानबहनकलशानकलशापायातमदशरनम ॥०८॥

तदव कशल नोऽभतसनाथाःत कता वयम । तीननः ःमरता कण ाता म िषतःतवया ॥०९॥

न तऽिःत ःवपरािनतिवर ःय स दातमनः ।


www.swargarohan.org

तथािप ःमरता श तकलशानहिस िद िःथतः ॥१०॥

यिधि र उवाच

िक न आच रत ौयो न वदाहमधी र । योग राणा ददरश यननो ः कमधसाम ॥११॥

इित व वािषरकानमासााजञा सोऽ यिथरतः सखम । जनयननयनाननदिमनिःथौकसा िवभः ॥१२॥

एकदा रथमार िवजयो वानरधवजम । गाणडीव धनरादाय तणौ चा यसायकौ ॥१३॥

साक कणन सनन ो िवहत िविपन महत । बहवयालमगाक ण ािवशतपरवीरहा ॥१४॥

तऽािवधय छरवयारयानशकरानमिहषारन । शरभानगवयानख गानह रणानशशश लकान ॥१५॥

तािनननयः िक करा राजञ मधयानपवरणयपागत । त परीतः प रौानतो िबभतसयरमनामगात ॥१६॥

तऽोपःप य िवशद पीतवा वा र महारथौ । कणौ द शतः कनया चरनती चारदशरनाम ॥१७॥

तामासा वरारोहा सि जा रिचराननाम । प छ िषतः स या फा गनः मदो माम ॥१८॥

का तव कःयािस सौोिण कतो वा िक िचक िसर । मनय तवा पितिम छनती सव कथय शोभन ॥१९॥

ौीकािलन वाच

अह दवःय सिवतदरिहता पितिम छती । िवण वरणय वरद तपः परममािःथतः ॥२०॥

नानय पित वण वीर तमत ौीिनकतनम । तयता म स भगवानमकनदोऽनाथसौयः ॥२१॥

कािलनदीित समा याता वसािम यमनाजल । िनिमरत भवन िपऽा यावद यतदशरनम ॥२२॥

तथावद डाकशो वासदवाय सोऽिप ताम । रथमारोपय ति ानधमरराजमपागमत ॥२३॥

यदव कणः सिनद ः पाथारना परमा तम । कारयामास नगर िविचऽ िव कमरणा ॥२४॥

भगवाःतऽ िनवसनःवाना ियिचक यार ।


www.swargarohan.org

अ नय खाणडव दातमजरनःयास सारिथः ॥२५॥

सोऽि नःत ो धनरदा यान ताथ नप । अजरनाया यौ तणौ वमर चाभ मि िभः ॥२६॥

मय मोिचतो व ः सभा स य उपाहरत । यिःमनदय धनःयासीजजलःथल िशमः ॥२७॥

स तन समनजञातः स ि ानमोिदतः । आययौ ारका भयः सातयिकमखवरतः ॥२८॥

अथोपयम कािलनदी सपणयतवर ऊिजरत । िवतनवनपरमाननद ःवाना परमम गलः ॥२९॥

िवन ानिवन ावावनतयौ दय धनवशानगौ । ःवयवर ःवभिगनी कण स ा नयषधताम ॥३०॥

राजािधदवयाःतनया िमऽिवनदा िपत वसः । स तवानकणो राजाजञा पयताम ॥३१॥

न निजननाम कौश य आसीिाजाितधािमरकः । तःय सतयाभवतकनया दवी ना निजती नप ॥३२॥

न ता शकनरपा वोढमिजतवा स गोवषान । तीआणशऋ गानसदधरषारनवीयरगनधासहानखला न ॥३३॥

ता ौतवा विज ल या भगवानसातवता पितः । जगाम कौश यपर सनयन महता वतः ॥३४॥

स कोशलपितः ीतः तयतथानासनािदिभः । अहरणनािप गरणा पजयनितनिनदतः ॥३५॥

वर िवलोकयािभमत समागत नरनिकनया चकम रमापितम । भयादय म पितरािशषोऽनलः करोत सतया यिद म धतो ोतः ॥३६॥

यतपादप कजरजः िशरसा िबभितर । शऋईर यजः सिग रशः सह लोकपालः ॥

लीलातनः ःवकतसतपरीपसया यः । कालऽदधतस भगवानमम कन तयत ॥३७॥

अिचरत पन रतयाह नारायण जगतपत । आतमाननदन पणरःय करवािण िकम पकः ॥३८॥


तमाह भगवान ः कतासनप रमहः । मघगमभीरया वाचा सिःमत करननदन ॥३९॥


www.swargarohan.org


नरनि या ञा किविभिवरगिहरता राजनयबनधोिनरजधमरवितरनः । तथािप याच तव सौ द छया कनया तवदीया न िह श कदा वयम ॥४०॥


कोऽनयःतऽ यिधको नाथ कनयावर इहिपसतः । गणकधामनो यःया ग ौीवरसतयनपाियनी ॥४१॥

िकनतवःमािभः कतः पव समयः सातवतभर । पसा वीयरपरीकषाथ कनयावरपरीपसया ॥४२॥

स त गोवषा वीर ददारनता दरवमहाः । एतभर नाः सबहवो िभननगाऽा नपातमजाः ॥४३॥

यिदम िनगहीताः ःयःतवयव यदननदन । वरो भवानिभमतो दिहतम िौयःपत ॥४४॥

एव समयमाकणयर ब धवा प रकर भः । आतमान स धा कतवा नयग ा लीलयव तान ॥४५॥

ब धवा तानदामिभः शौ रभर नदपारनहतौजसः । वयकसर लीलया ब ानबालो दारमयानयथा ॥४६॥

ततः ीतः सता राजा ददौ कणाय िविःमतः । ता तयग ा गवािनविधवतस शी भः ॥४७॥

राजप य दिहतः कण ल धवा िय पितम । लिभर परमाननद जात परमोतसवः ॥४८॥

श खभयारनका नदग तवा ि जािशषः । नरा नायरः मिदताः सवासःॐगल कताः ॥४९॥

दशधनसहॐािण पा रबहरमदाि भः । यवतीना िऽसाहॐ िनकमीवसवाससम ॥५०॥

नवनागसहॐािण नागा छतगणाथान । रथा छतगणान ान ा छतगणाननरान ॥५१॥

दमपती रथमारोपय महतया सनया वतौ । ःनहिकलनन दयो यापयामास कोशलः ॥५२॥

ौतवतिरधभरपा नयनत पिथ कनयकाम । भ नवीयारः सदमरषार यदिभग वषः परा ॥५३॥

तानःयतः शरोातानबनधियकदजरनः ।


www.swargarohan.org

गाणडीवी कालयामास िसहः कषिमगािनव ॥५४॥

पा रबहरमपाग ारकामतय सतयया । रम यदनाम भो भगवानदवक सतः ॥५५॥

ौतक तः सता भिा उपयम िपत वसः । ककयी ातिभदर ा कणः सनतदरनािदिभः ॥५६॥

सता च मिािधपतलरआमणा ल णयरताम । ःवयवर जहारकः स सपणरः सधािमव ॥५७॥

अनया विवधा भायारः कणःयासनसहॐशः । भौम हतवा तिननरोधादा ता ारदशरनाः ॥५८॥

* * * ५९. ौीराजोवाच

यथा हतो भगवता भौमो यन च ताः ि यः । िनर ा एतदाचआव िवबम शा गरधनवनः ॥०१॥


इनिण तछऽण तकणडलबनधना । तामराििःथानन जञािपतो भौमचि तम ॥०२॥

सभाय गरडारढः ा जयोितपर ययौ । िग रदगः श दगजरला नयिनलदगरमम । मरपाशायतघ र रढः सवरत आवतम ॥०३॥

गदया िनिबरभदािीनश दगारिण सायकः । चबणाि न जल वाय मरपाशाःतथािसना ॥०४॥

श खनादन यनऽािण दयािन मनिःवनाम । ाकार गदया गवयार िनिबरभद गदाधरः ॥०५॥

पा चजनयधविन ौतवा यगानतशिनभीणम । मरः शयान उ ःथौ दतयः प चिशरा जलात ॥०६॥

िऽशलम मय सदिनररी णो यगानतसयारनलरोिचर बणः । मसि लोक िमव प चिभमरखर यिव ाआयरसत यथोरगः ॥०७॥

आिवधय शल तरसा गरतमत िनरःय वकऽवयरनदतस प चिभः । स रोदसी सवरिदशोऽमबर महानापरयननणडकटाहमावणोत ॥०८॥

तदापत िऽिशख गरतमत ह रः शरा यामिभनितऽधोजसा । मखष त चािप शररताडय ःम गदा सोऽिप रषा वयम चत ॥०९॥

तामापतनती गदया गदा मध गदामजो िनिबरिभद सहॐधा ।


www.swargarohan.org

उ मय बाहनिभधावतोऽिजतः िशरािस चबण जहार लीलया ॥१०॥

वयसः पपातामभिस क शीष िनक शऋ गोऽिि रवनितजसा । तःयातमजाः स िपतवरधातराः ितिबयामजरषः सम ताः ॥११॥

ताोऽनत र ः ौवणो िवभावसर । वसनरभःवानरण स मः ॥

पीठ परःकतय चमपित मध । भौमय ा िनरगनधतायधाः ॥१२॥

ाय जतासा शरानसीनगदाः शकतयि शलानयिजत रषो बणाः । त छ कट भगवानःवमागरणरमोघवीयरिःतलश कतर ह ॥१३॥

तानपीठम याननय म य । िनक शीष रभजाि यवमरणः ॥

ःवानीकपान यतचबसायकस । तथा िनरःताननरको धरासतः ॥

िनरीआय दमर णर आॐवनमदर । गजः पयोिधभविनरराबमात ॥१४॥

वा सभाय गरडोप र िःथत । सय प र ातसतिड न यथा ॥

कण स तःम वयसज छत नी । योधा सव यगप च िववयधः ॥१५॥

त ौमसनय भगवानगदामजो । िविचऽवाजिनरिशतः िशलीमखः ॥

िनक बाहरिशरोीिवमह । चकार त व हता क जरम ॥१६॥

यािन योधः य ािन श ा ािण कर ह । ह रःतानयि छन ीआणः शररककश ीिभः ॥१७॥

उ मानः सपणन पकषा या िन नता गजान । गरतमता हनयमानाःतणडप नखगरजाः ॥१८॥

परमवािवशननातार नरको यधययधयत । वा िविािवत सनय गरडनािदरत ःवक ॥२०॥

त भौमः ाहर छकतया वळः ितहतो यतः । नाकमपत तया िव ो मालाहत इव ि पः ॥२०॥

शल भौमोऽ यत हनतमादद िवतथो मः ।


www.swargarohan.org

ति सगारतपवरमव नरकःय िशरो ह रः । अपाहर जःथःय चबण कषरनिमना ॥२१॥

सकणडल चारिकरीटभ ण बभौ पिथवया पिततमसमजजवलम । ह हित सािधवतय यः सर रा मा यमरकनद िविकरनत ईिदर ॥२२॥

तत भः कणमपतय कणडल । त जामबनदर भाःवर ॥

सवजयनतया वनमालयापरयत । ाचतस छऽमथो महामिणम ॥२३॥

अःतौषीदथ िव श दवी दववरािचरतम । ा जिलः णता राजनभि वणया िधया ॥२४॥

भिमरवाच

नमःत दवदवश श खचबगदाधर । भ छोपा रपाय परमातमननमोऽःत त ॥२५॥

नमः प कजनाभाय नमः प कजमािलन । नमः प कजनऽाय नमःतप कजा यय ॥२६॥

नमो भगवत त य वासदवाय िवणव । परषायािदबीजाय पणरबोधाय त नमः ॥२७॥

अजाय जनियऽऽःय णऽननतश य । परावरातमनभतातमनपरमातमननमोऽःत त ॥२८॥

तव व िससकषरज उतकट भो । तमो िनरोधाय िबभयरसवतः ॥

ःथानाय स व जगतो जगतपत । कालः धान परषो भवानपरः ॥२९॥

अह पयो जयोितरथािनलो नभो माऽािण दवा मन इिनियािण । कतार महािनतयिखल चराचर तव यि तीय भगवनय मः ॥३०॥

तःयातमजोऽय तव पादप कज भीतः पननाितरहरोपसािदतः । ततपालयन कर हःतप कज िशरःयम यािखलक मषापहम ॥३१॥


इित भमयिथरतो वाि भभरगवानभि नया । द वाभय भौमगहमािवशतसकलि रमत ॥३२॥

तऽ राजनयकनयाना सहॐािधकायतम । भौमा ताना िवबमय राज यो द श ह रः ॥३३॥


www.swargarohan.org

तमिव ि यो वीआय नरवय िवमोिहताः । मनसा विोरऽभी पित दवोपसािदतम ॥३४॥

भयातपितरय म धाता तदनमोदताम । इित सवारः पथककण भावन दय दधः ॥३५॥

ताः ािहणो ारवती सम िवरजोऽमबराः । नरयानमरहाकोशाथा ानििवण महात ॥३६॥

ऐरावतकलभा चतदरनताःतरिःवनः । पाणडरा चतःि रयामास कशवः ॥३७॥

गतवा सरनिभवन द वािदतय च कणडल । पिजति दशनिण महन याणया च सियः ॥३८॥

चोिदतो भायरयोतपा य पारीजात गरतमित । आरोपय सनिािनवबधािननिजरतयोपानयतपरम ॥३९॥

ःथािपतः सतयभामाया गहो ानोपशोभनः । अनवग रमराः ःवगार नधासवलमपटाः ॥४०॥

ययाच आनमय िकरीटकोिटिभः पादौ ःपशनन यतमथरसाधनम । िस ाथर एतन िवग त महानहो सराणा च तमो िधगा यताम ॥४१॥

अथो महतर एकिःमननानागारष ताः ि यः । यथोपयम भगवानताविपधरोऽवययः ॥४२॥

गहष तासामनपा यतकर किननरःतसामयाितशयवविःथतः । रम रमािभिनरजकामसमपलतो यथतरो गाहरकमिधका रन ॥४३॥

इतथ रमापितमवापय पित ि यःता । ादयोऽिप न िवदः पदवी यदीयाम ॥

भजमरदािवरतमिधतयानराग । हासावलोकनवस गमज पलजजाः ॥४४॥

तय मासनवराहरणपदशौच । तामबलिवौमणवीजनगनधमा यः ॥

कशसारशयनःनपनोपहायः । दासीशता अिप िवभोिवरदधः ःम दाःयम ॥४५॥

* * * ६०. ौीबादरायिणरवाच

किहरिचतसखमासीन ःवत पःथ जग रम । पित पयरचर मी वयजनन सखीजनः ॥०१॥


www.swargarohan.org

यःतवत लीलया िव सजतय यवती रः । स िह जातः ःवसतना गोपीथाय यदवजः ॥०२॥

तिःमननतगरह ाजन म ादामिवलिमबना । िवरािजत िवतानन दीपमरिणमयरिप ॥०३॥

मि लकादामिभः पपि ररफकलनािदत । जालरनीिव गोिभ निमसोऽमलः ॥०४॥

पा रजातवनामोद वायनो ानशािलना । धपरगरज राजनजालरनीिविनगरतः ॥०५॥

पयःफनिनभ श पयर क किशप म । उपतःथ सखासीन जगतामी र पितम ॥०६॥

वालवयजनमादाय र दणड सखीकरात । तन वीजयती दवी उपासा चब ई रम ॥०७॥

सोपा यत कवणयती मिणनपरा या । रजऽ गलीयवलयवयजनामहःता ॥

व ानतग कचक कमशोणहार । भासा िनतमबधतया च पराधयरका या ॥०८॥

ता रिपणी ौीयमननयगित िनरीआय । या लीलया धततनोरनरपरपा ॥

ीतः ःमयननलककणडलिनककणठ । वकऽो लसितःमतसधा ह रराबभाष ॥०९॥


राजपऽीिपसता भपल कपालिवभितिभः । महानभावः ौीम ी रपौदायरबलोिजरतः ॥१०॥

ताना ानिथरनो िहतवा च ादीनःमरदमरदान । द ा ाऽा ःविपऽा च कःमाननो ववषऽसमान ॥११॥

राज यो िब यतः स समि शरण गतान । बलवि ः कत षानायःतय नपासनान ॥१२॥

अःप वतमरनामपसामलोकपथमीयषाम । आिःथताः पदवी स ायः सीदिनत योिषतः ॥१३॥

िनिक चना वय श िननिक चनजनियाः । तःमा तायण न ा या मा भजिनत समधयम ॥१४॥

ययोरातमसम िव जनम यारकितभरवः ।


www.swargarohan.org

तयोिवरवाहो मऽी च नो माधमयोः कविचत ॥१५॥

वद यतदिवजञाय तवयादीघरसमी या । वता वय गणह ना िभकषिभः ािघता मधा ॥१६॥

अथातमनोऽनरप व भजःव िऽयभरम । यन तवमािशषः सतया इहामऽ च लपःयस ॥१७॥

च शा वजरासनध दनतवबादयो नपाः । मम ि िनत वामोर रकमी चािप तवामजः ॥१८॥

तषा वीयरमदानधाना ाना ःमयन य । आिनतािस मया भि तजोपहरतासताम ॥१९॥

उदासीना वय नन न यपतयाथरकामकाः । आतमल धयाःमह पणार गहयोजय ितरिबयाः ॥२०॥


एतावदकतवा भगवानातमान व लभािमव । मनयमानामिव षा पर न उपारमत ॥२१॥

इित िऽलोकशपतःतदातमनः ियःय दवयौतपवरमियम । आौतय भीता िद जातवपथि नता दरनता रदती जगाम ह ॥२२॥

पदा सजातन नखारणौीया भव िलखनतयौिभर जनािसतः । आिस चती क कमरिषतौ ःतनौ तःथावधोम यितदःखर वाक ॥२३॥

तःयाः सदःखभयशोकिवन ब र । हःता लथ लयतो वयजन पपात ॥

दह िवकलविधयः सहसव म न । रमभव वायिवहतो िवक यर कशान ॥२४॥

त वा भगवानकणः ियायाः मबनधनम । हाःयौिढमजाननतयाः करणः सोऽनवकमपत ॥२५॥

पयर कादवर ाश तामतथापय चतभरजः । कशानसम त कऽ ामजतप पािणना ॥२६॥

मजयाौकल नऽ ःतनौ चोपहतौ शचा । आि य बाहना राजनननयिवया सतीम ॥२७॥

सानतवयामास सानतव ः कपया कपणा भः । हाःयौिढमि च ामतदहा सता गितः ॥२८॥


मा मा वद यरसयथा जान तवा मतपरायणाम ।


www.swargarohan.org

तव चः ौोतकामन आव याच रतम गन ॥२९॥

मख च मसरमभ ःफ रताधरमीकिषतम । कटाकषपारणापा ग सनदरकटीतटम ॥३०॥

अय िह परमो लाभो गहष गहमिधनाम । यननमरीयत यामः ियया भीर भािमिन ॥३१॥


सव भगवता राजनवदभ प रसािनतवता । जञातवा ततप रहासोि ियतयागभय जहौ ॥३२॥

बभाष ऋभ पसा वी नती भगवनमखम । सोीडहासरिचर िःन धापा गन भारत ॥३३॥


ननववमतदरिवनदिवलोचनाह य भवानभगवतोऽस शी िवभमनः । कव ःव मिहमनयिभरतो भगवा यधीशः कवाह गणकितर गहीतपादा ॥३४॥

सतय भयािदव गण य उरबमानतः । शत समि उपलमभनमाऽ आतमा ॥

िनतय किदिनियगणः कतिवमहःतव । तवतसवकनरपपद िवधत तमोऽनधम ॥३५॥

तवतपादप मकरनदजषा मनीना । वतमारःफट पशिभनरन दिवरभावयम ॥

यःमादलौिककिमविहतमी रःय । भमःतविहतमथो अन य भवनतम ॥३६॥

िनिक चनो नन भवानन यतोऽिःत िकि चद । यःम बिल बिलभजोऽिप हरनतयजा ाः ॥

न तवा िवदनतयसतपोऽनतकमा यतानधाः । ो भवानबिलभजामिप तऽिप त यम ॥३७॥

तव व समःतपरषाथरमयः फलातमा । य ा छया समतयो िवसजिनत कतःनम ॥

तषा िवभो समिचतो भवतः समाजः । पसः ि या रतयोः सखदःिखनोनर ॥३८॥

तव नयःतदणडमिनिभगरिदतानभाव । आतमातमद जगतािमित म वतोऽिस ॥

िहतवा भव व उदी रतकालवग ।


www.swargarohan.org

धवःतािशषोऽ जभवनाकपतीनकतोऽनय ॥३९॥

जा य वचःतव गदामज यःत भपान । िविावय शा गरिननदन जहथर मा तवम ॥

िसहो यथा ःवबिलमीश पशनःवभाग । त यो भया ददिध शरण पननः ॥४०॥

य ा छया नपिशखामणयोऽनगवनय । जायनतनाहगयादय ऐकयपतयम ॥

राजय िवसजय िविवशवरनममबजा । सीदिनत तऽनपदवी त इहािःथताः िकम ॥४१॥

कानय ौयत तव पादसरोजगनधम । आयाय सनमख रत जनतापवगरम ॥

लआमयालय तविवगण य गणालयःय । मतयार सदोरभयमथरिववीत ि ः ॥४२॥

त तवानरपमभज जगतामधीशम । आतमानमऽ च परऽ च कामपरम ॥

ःयानम तवाि यररण सितिभरमनतया । यो व भजनतमपयातयनतापवगरः ॥४३॥

तःयाः ःयर यत नपा भवतोपिद ाः । ीणा गहष खरगो िवडालभतयाः ॥

यतकणरमलमनकणर नोपयायाद । यमतकथा मडिव र चसभास गीता ॥४४॥

तवकमौरोमनखकशिपन मनतर । मासािःथर किमिव कफिप वातम ॥

जीव छव भजित कानतमितिवरमढा । या त पदा जमकरनदमिजयती ी ॥४५॥

अःतवमबजा मम त चरणानराग । आतमतःय मिय चानित र ः ॥

य रःय व य उपा रजोऽितमाऽो । मामी स तद ह नः परमानकमपा ॥४६॥

नवालीकमह मनय वचःत मधसदन । अमबाया एव िह ायः कनयायाः ःयािितः कविचत ॥४७॥

वयढाया ािप प या मनोऽ यित नव नवम ।


www.swargarohan.org

बधोऽसती न िबभया ा िबदभय यतः ॥४८॥


साधवयत लोतकामःतव राजपऽी लिमभता । मयोिदत यदनवातथ सव ततसतयमव िह ॥४९॥

यानयानकामयस कामानम यकामाय भािमिन । सिनत कानतभ ायाःतव क यािण िनतयद ॥५०॥

उपल ध पितम पाितोतय च तऽनघ । य ाकय ा यमानाया न धीमर यपकिषरता ॥५१॥

य मा भजिनत दामपतय तपसा ोतचयरया । कामातमानोऽपवगश मोिहता मम मायया ॥५२॥

मा ापय मािननयपवगरसमपद । वा छिनत य समपद एव ततपितम ॥५३॥

त मनदभागा िनरयऽिप य नणा । माऽातमकतवाि रयः सस गमः ॥५३॥

िद या गह यरसकनमिय तवया कतानवि भरवमोचनी खलः । सदकरासौ सतरा दरािशषो सभराया िनकित जषः ि याः ॥५४॥

न तवा शीमणियनी गिहणी गहष । पयािम मािनिन यया ःविववाहकाल ॥

ा ाननपानन िवगण य रहोहरो म । ःथािपतो ि ज उपौतसतकथःय ॥५५॥

ातिवररपकरण यिध िनिजरतःय । ो ाहपवरिण च त धम गो याम ॥

दःख समतथमसहोऽःमदयोगभीतया । नवावीः िकमिप तन वय िजताःत ॥५६॥

दतःतवयातमलभन सिविव मनऽः । ःथािपतो मिय िचरायित शनयमतत ॥

मतवा िजहास इद अ गमननययो य । ित त त विय वय ितननदयामः ॥५७॥


एव सौरतसलापभरगवानजगदी रः । ःवरतो रमया रम नरलोक िवडमबयन ॥५८॥

तथानयासामिप िवभगरहस गहवािनव ।


www.swargarohan.org

आिःथतो गहमधीयानधमारनलोकगरहर रः ॥५९॥ * * *

६१. ौीशक उवाच

एककशःताः कणःय पऽानदशदशाबआः । अजीजननननवमािनपतः सवारतमसमपदा ॥०१॥

गहादनपग वीआय राजप योऽ यत िःथतम । नयमसत ःव ःव न त विवदः ि यः ॥०२॥

चावर जकोशवदनायतबाहनऽ । समहासरसवीकिषतव गज पः ॥

सममोिहता भगवतो न मनो िवजत । ःविवर मः समशकनविनता िवभमनः ॥०३॥

ःमायावलोकलवदिशरतभावहा र । मणडलिहतसौरतमनऽशौणडः ॥

प यःत शोडशसहॐमन गबाणर । यःयिनिय िवमिथतमकरणनर शकः ॥०४॥

इतथ रमापितमवापय पित ि यःता । ादयोऽिप न िवदः पदवी यदीयाम ॥

भजमरदािवरतमिधतयानराग । हासावलोकनवस गमलालसा म ॥०५॥

तय मासनवराहरणपादशौच । तामबलिवौमणवीजनगनधमा यः ॥

कशसारशयनःनपनोपहायः । दासीशता अिप िवभोिवरदधः ःम दाःयम ॥०६॥

तासा या दशपऽाणा कण ीणा परोिदताः । अ ौ मिहयःततपऽान मनादीनगणािम त ॥०७॥

चारदणः सदण चारदह वीयरवान । सचार ारग भिचारःतथापरः ॥०८॥

चारचनिो िवचार चार दशमो हरः । मनमखा जाता रिकमणया नावमाः िपतः ॥०९॥

भानः सभानः ःवभारनः भानभारनमाःतथा । चनिभानबरह ानरितभानःतथा मः ॥१०॥

ौीभानः ितभान सतयभामातमजा दश ।


www.swargarohan.org

सामबः सिमऽः परिज छतिज च सहॐिजत ॥११॥

िवययि ऽकत वसमानििवडः बतः । जामबवतयाः सता त सामबा ाः िपतसममताः ॥१२॥

वीर निोऽ सन िचऽगवगवानवषः । आमः श कवरसः ौीमानकिनतनार निजतः सताः ॥१३॥

ौतः किववरषो वीरः सबाहभरि एकलः । शािनतदरशरः पणरमासः कािलन ाः सोमकोऽवरः ॥१४॥

घोषो गाऽवािनसहो बलः बल ऊधरगः । मा याः पऽा महाशि ः सह ओजोऽपरािजतः ॥१५॥

वको हष ऽिनलो गीो वधरनोननाद एव च । महासः पावनो वि िमरऽिवनदातमजाः कषिधः ॥१६॥

स मामिज हतसनः शरः हरणोऽ रिजत । जयः सभिो भिाया वाम आय सतयकः ॥१७॥

दीि माःतात ा ा रोिहणयाःतनया हरः । मना चािनर ोऽभिकमवतया महाबलः । प या त रिकमणो राजननामना भोजकट पर ॥१८॥

एतषा पऽपौऽा बभवः कोिटशो नप । मातरः कणजातीना सहॐािण च षोडश ॥१९॥


कथ रकमयरीपऽाय ादा िहतर यिध । कणन प रभतःत हनत रनी ती त । एतदा यािह म िव िन षोववािहक िमथः ॥२०॥

अनागतमतीत च वतरमानमतीिनियम । िवक वयविहत समयकपयिनत योिगनः ॥२१॥


वतः ःवयवर साकषादनणगोऽणगयतःतया । रा ः समतािननिजरतय जहारकरथो यिध ॥२२॥

य पयनःमरनवर रकमी कणावमािनतः । वयतर ािगनयाय सता कवरनःवसः ियम ॥२३॥

रिकमणयाःतनया राजनकतवमरसतो बली । उपयम िवशालाकषी कनया चारमती िकल ॥२४॥

दौिहऽायािनर ाय पौऽी रकमयाददा रः ।


www.swargarohan.org

रोचना ब वरोऽिप ःवसः ियिचक यार । जानननधम त ौन ःनहपाशानबनधनः ॥२५॥

तिःमनन यदय राजिकमणी रामकशवौ । पर भोजकट ज मः सामब मनकादयः ॥२६॥

तिःमिननव उ ाह कािल गमखा नपाः । ाःत रिकमण ोचबरलमकषिवरिनजरय ॥२७॥

अन जञो य राजननिप त वयसन महत । इतय ो बलमाहय तनाकषरर कमयदीवयत ॥२८॥

शत सहॐमयत रामःतऽादद पणम । त त रकमयजय ऽ कािल गः ाहस लम । दनतानसनदशरयनन चनारम य लायधः ॥२९॥

ततो ल रकमयग ा लह तऽाजय लः । िजतवानहिमतयाह रकमी कतवमािौतः ॥३०॥

मनयना कषिभतः ौीमानसमि इव पवरिण । जातयारणाकषोऽितरषा नयबरद लहमादद ॥३१॥

त चािप िजतवाामो धमण छलमािौतः । रकमी िजत मयाऽम वदनत ाि का इित ॥३२॥

तदावीननभोवाणी बलनव िजतो लहः । धमरतो वचननव रकमी वदित व मषा ॥३३॥

तामना तय वदभ द राजनयचोिदतः । स कण प रहसनबभाष कालचोिदतः ॥३४॥

नवा कोिवदा यय गोपाला वनगोचराः । अकषद वयिनत राजानो बाण न भवा शाः ॥३५॥

रिकमणवमिधकिष ो राजिभ ोपहािसतः । ब ः प रघम मय ज न त नमणससिद ॥३६॥

किल गराज तरसा गहीतवा दशम पद । दनतानपातयतब ो योऽहसि वति रजः ॥३७॥

अनय िनिभरननबाहर िशरसो रिधरोकिषताः । राजानो दिवभ ता बलन प घािदरताः ॥३८॥

िनहत रिकमिण याल नावीतसाधवसाध वा । रिकमणीबलयो राजनःनहभ गभया रः ॥३९॥

ततोऽिनर सह सयरया वर रथ समारोपय ययः कशःथलीम ।


www.swargarohan.org

रामादयो भोजकटा शाहारः िस ािखलाथार मधसदनाौयाः ॥४०॥ * * *

६२. ौीराजोवाच

बाणःय तनयामषामपयम यद मः । तऽ य मभ ोर ह रश करयोमरहत । एततसव महायोिगनसमा यात तवमहरिस ॥०१॥


बाणः पऽशतजय ो बलरासीनमहातमनः । यन वामनरपाय हरयऽदािय मिदनी ॥

तःयौरसः सतो बानः िशवभि रतः सदा । मानयो वदानयो धीमा सतयसनधो ोतः ॥

शोिणता य पर रमय स राजयमकरोतपरा । तःय शमभोः सादन िक करा इव तऽमराः । सहॐबाहवार न ताणदवऽतोयनमडम ॥०२॥

भगवानसवरभतशः शरणयो भ वतसलः । वरण छनदयामास स त वो परािधपम ॥०३॥

स एकदाह िग रश पा रःथ वीयरदमरदः । िकरीटनाकर वणन सःपशःततपदामबजम ॥०४॥

नमःय तवा महादव लोकाना गरमी रम । पसामपणरकामाना कामपरामराि यपम ॥०५॥

दोःसहॐ तवया द पर भाराय मऽभवत । िऽलोकया ितयो ार न लभ तव त समम ॥०६॥

कणडतया िनभतद िभरयरयतसिदर गजानहम । आ ाया चणरयननिीनभीताःतऽिप दिवः ॥०७॥

त तवा भगवानब ः कतःत भजयत यदा । तव पर न भवनम सयग मतसमन त ॥०८॥

इतय ः कमित र ः ःवगह ािवशननप । ती िनग रशादश ःववीयरनशनमकधीः ॥०९॥

तःयोषा नाम दिहता ःवपन ा िमनना रितम । कनयालभत कानतन ाग ौतन सा ॥१०॥

सा तऽ तमपयनती कवािस कानतित वािदनी । सखीना मधय उ ःथौ िव ला ोीिडता भशम ॥११॥


www.swargarohan.org

बाणःय मनऽी कमभाणडि ऽलखा च ततसता । स यप छतसखीमषा कौतहलसमिनवता ॥१२॥

क तव मगयस स क शःत मनोरथः । हःतमाह न तऽ ािप राजप यपल य ॥१३॥

ः कि ननरः ःवपन यामः कमललोचनः । पीतवासा बह ाहय िषता दयगमः ॥१४॥

तमह मगय कानत पायियतवाधर मध । कवािप यातः ःपहयती किष वा मा विजनाणरव ॥१५॥

िचऽलखोवाच

वयसन तऽपकषारिम िऽलोकया यिद भावयत । तमानय वर यःत मनोहतार तमािदश ॥१६॥

इतयकतवा दवगनधवर िस चारणपननगान । दतयिव ाधरानयकषानमनजा यथािलखत ॥१७॥

मनजष च सा व नीनशरमानकदनदिभम । वयिलखिामकणौ च मन वीआय लिजजता ॥१८॥

अिनर िविलिखत वीआयोषावा खी िया । सोऽसावसािवित ाह ःमयमाना महीपत ॥१९॥

िचऽलखा तमाजञाय पौऽ कणःय योिगनी । ययौ िवहायसा राजन ारका कणपािलताम ॥२०॥

तऽ स सपयर क ा िमन योगमािःथता । गहीतवा शोिणतपर स य ियमदशरयत ॥२१॥

सा च त सनदरवर िवलोकय मिदतानना । दआय ःवगह पमभी रम ा िमनना समम ॥२२॥

पराधयरवासःॐ गनध धपदीपासनािदिभः । पानभोजनभआय वाकयः शौ णािचरतः ॥२३॥

गढः कनयापर श त व ःनहया तया । नाहगरणानस बबध ऊयाप तिनियः ॥२४॥

ता तथा यदवीरण भजयमाना हतोताम । हतिभलर या चबरापईता दरव छदः ॥२५॥

भटा आवदया चब राजःत दिहतवरयम । िवचि त ल याम कनयायाः कलदणम ॥२६॥

अनपाियिभरःमािभगर ाया गह भो ।


www.swargarohan.org

कनयाया दण पिमभदरआयाया न िव ह ॥२७॥

ततः वयिथतो बाणो दिहतः ौतदणः । तव रतः कनयकागार ा ोऽिाकषी द हम ॥२८॥

कामातमज त भवनकसनदर याम िपश गामबरममबज णम । बह ज कणडलकनतलितवषा िःमतावलोकन च मिणडताननम ॥२९॥

दीवयनतमकषः िययािभनमणया तद गस गःतनक कमॐजम । बा ोदरधान मधमि लकािौता तःयाम आसीनमवआय िविःमतः ॥३०॥

स त िव वतमातताियिभभरटरनीकरवलोकय माधवः । उ मय मौव प रघ वयविःथतो यथानतको दणडधरो िजघासया ॥३१॥

िजघ या तानप रतः सपरतः शनो यथा शकरयथपोऽहनत । त हनयमाना भवनाि िनगरता िनिभरननमध रभजाः दिवः ॥३२॥

त नागपाशबरिलननदनो बली ननत ःवसनय किपतो बबनध ह । ऊषा भश शोकिवषादिव ला ब िनशमयाौकलाआयरौतसीत ॥३३॥

* * * ६३. शऋईशक उवाच

अपयता चािनर त नधना च भारत । चतवारो वािषरका मासा वयतीयरनशोचताम ॥०१॥

नारदा दपाकणयर वाता ब ःय कमर च । ययः शोिणतपर व णयः कणदवताः ॥०२॥

मनो ययधान गदः सामबोऽथ सारणः । ननदोपननदभिा ा रामकणानवितरनः ॥०३॥

अकषौिहणीिभ ारदशिभः समताः सवरतो िदशम । ररधबारणनगर समनतातसातवतभारः ॥०४॥

भजयमानपरो ान ाकारा टालगोपरम । माणो रषािव ःत यसनयोऽिभिनयरयौ ॥०५॥

बाणाथ भगवािः ससतः मथवरतः । आर निनदव भ ययध रामकणयोः ॥०६॥

आसीतसतमल य म त रोमहणरम । कणश करयो राजन मनगहयोरिप ॥०७॥

कमभाणडकपकणार या बलन सह सयगः । सामबःय बाणपऽण बाणन सह सातयकः ॥०८॥

ादयः सराधीशा मनयः िस चारणाः ।


www.swargarohan.org

गनधवारपसरसो यकषा िवमानिर मागमन ॥०९॥

श करानचरानशौ रभरतमथग कान । डािकनीयारतधाना वतालानसिवनायकान ॥१०॥

तमातिपशाचा कमाणडान रा सान । िावयामास तीआणामः शरः शा गरधन यतः ॥११॥

पथि वधािन ाय िपणाकय ािण शाि गरण । तय ः शमयामास शा गरपािणरिविःमतः ॥१२॥

ा ःय च ा वायवयःय च पावरतम । आ नयःय च पाजरनय नज पाशपतःय च ॥१३॥

मोहियतवा त िग रश जमभणा ण जिमभतम । बाणःय पतना शौ रजरघानािसगदषिभः ॥१४॥

ःकनदः मनबाणौघर रमानः समनततः । असि वम चनगाऽ यः िशिखनापबमिणात ॥१५॥

कमभाणडकपकणर पततमर लािदरतौ । दिवःतदनीकिन हतनाथािन सवरतः ॥१६॥

िवशीयरमाणमःवबल वा बाणोऽतयमिषरतः । कणम यिवतस य रथी िहतवव सातयिकम ॥१७॥

धनयाकय यगप ाणः प चशतािन व । एककिःमनशरौ ौ ौ सनदध रणदमरदः ॥१८॥

तािन िच छद भगवानधनिस यगप रः । सारिथ रथम ा हतवा श खमपरयत ॥१९॥

तनमाता कोटरा नाम न ना म िशरोरहा । परोऽवतःथ कणःय पऽाण रर या ॥२०॥

ततिःतयर खो न नामिनरी नगदामजः । बाण तावि रथिछननधनवािवशतपरम ॥२१॥

िविािवत भतगण जवरःत ऽीिशरा ीपात । अ यधावत दाशाह दहिननव िदशो दश ॥२२॥

अथ नारायणः दवः त वा वयसजजजवरम । माह रो वणव ययधात जवरावभौ ॥२३॥

माह रः समाबनदनवणवन बलािदरतः । अल धवाभयमनयऽ भीतो माह रो जवरः । शरणाथ षीकश त ाव यता जिलः ॥२४॥


www.swargarohan.org

जवर उवाच

नमािम तवाननतशि परशमसवारतमान कवल ि माऽम । िव ोतपि ःथानसरोधहत य िल गमशानतम ॥२५॥

कालो दव कमर जीवः ःवभावो िवय कषऽ ाण आतमा िवकारः । ततस घातो बीजरोहवाहःतवनमायषा तिननषध प ॥२६॥

नानाभावल लयवोपपननदवानसाधनलोकसतिनबभिषर । हःयनमागारिनहसया वतरमानानजनमत भारहाराय भमः ॥२७॥

त ोऽहमत तजसा दःसहन शानतोमणातय बणन जवरण । ताव ापो दिहना तऽिनयमल नो सवरनयावदाशानब ाः ॥२८॥


िऽिशरःत सननोऽिःम वयत त मजजवरा यम । यो नौ ःमरित सवाद तःय तवनन भव यम ॥२९॥

इतय ोऽ यतमानमय गतो माह रो जवरः । बाणःत रथमारढः ागा ोतःयनजनादरनम ॥३०॥

ततो बाहसहॐण नानायधधरोऽसरः । ममोच परमब ो बाणा बायध नप ॥३१॥

तःयाःयतोऽ ाणयसक चबण कषरनिमना । िच छद भगवानबाहनशाखा इव वनःपतः ॥३२॥

बाहष िछ मानष बाणःय भगवानभवः । भ ानकमपयपोजय चबायधमभात ॥३३॥

ौीरि उवाच

तव िह पर जयोितगरढ िण वा य । य पयनतयमलातमान आकाशिमव कवलम ॥३४॥

नािभनरभोऽि नमरखममब रतो । ौः शीमारशाः ौितरि यरव ॥

चनिो मनो यःय गकर आतमा । अह समिो जठर भजनिः ॥३५॥

रोमािण यःयौधयोऽमबवाहाः । कशा िव र चो िधणा िवसगरः ॥

जापित रदय यःय धमरः । स व भवानपरषो लोकक पः ॥३६॥

तवावतारोऽयमकणठधामनधमरःय ग य जगतो िहताय ।


www.swargarohan.org

वय च सव भवतानभािवता िवभावयामो भवनािन स ॥३७॥

तवमक आ ः परषोऽि तीयःतयरः ःव धतरहतरीशः । तीयसऽथािप यथािवकार ःवमायया सवरगणिस धय ॥३८॥

यथव सयरः िपिहतछायया ःवया । छाया च रपािण च स चकािःत ॥

एव गणनािपिहतो गणाःतवम । आतमदीपो गिणन भमन ॥३९॥

यनमायामोिहतिधयः पऽदारगहािदष । उनमजजिनत िनमजजिनत स ा विजनाणरव ॥४०॥

दवद िमम ल धवा नलोकमिजतिनियः । यो नािियत तवतपादौ स शो यो ातमव चकः ॥४१॥

यःतवा िवसजत मतयर आतमान ियमी रम । िवपयरयिनियाथारथ िवम यमत तयजन ॥४२॥

अह ाथ िवबधा मनय ामलाशयाः । सवारतमना पननाःतवामातमान मी रम ॥४३॥

त तवा जगितःथतयदयानतहत । सम सानत स दातमदवम ॥

अननयमक जगदातमकत । भवापवगारय भजाम दवम ॥४४॥

अय मम ो दियतोऽनवत मयाभय द मम य दव । समपा ता त वतः सादो यथा िह त दतयपतौ सादः ॥४५॥


यदातथ भगवःतव नः करवाम िय तव । भवतो य वयविसत तनम साधवनमोिदतम ॥४६॥

अवधयोऽय ममापयष वरोचिनसतोऽसरः । ादाय वरो द ो न वधयो म तवानवयः ॥४७॥

दप पशमनायाःय वकणा बाहवो मया । सिदत च बल भ र य च भाराियत भवः ॥४८॥

चतवारोऽःय भजाः िश ा भिवयतयजरामरः । पादरम यो भवतो न कति योऽसरः ॥४९॥

इित ल धवाभय कण णमय िशरसासरः । ा िमन रथमारोपय सवधवो समपानयत ॥५०॥


www.swargarohan.org

अकषौिहणया प रवत सवासःसमल कतम । सप ीक परःकतय ययौ रिानमोिदतः ॥५१॥

ःवराजधानी समल कता धवजः । सतोरणरकिषतमागरचतवराम ॥

िववश श खानकदनदिभःवनर । अ य तः पौरस ि जाितिभः ॥५२॥

य एव कणिवजय श करण च सयगम । सःमरतातरतथाय न तःय ःयातपराजयः ॥५३॥

* * * ६४. ौीबादरायिणरवाच

एकदोपवन राजनज मयरदकमारकाः । िवहत सामब मन चारभानगदादयः ॥०१॥

ब िडतवा सिचर तऽ िविचनवनतः िपपािसताः । जल िनरदक कप द शः स वम तम ॥०२॥

ककलास िग रिनभ वीआय िविःमतमानसाः । तःय चो रण य चबःत कपयािनवताः ॥०३॥

चमरजःतानतवः पाशबर धवा पिततमभरकाः । नाशकनरनसम त कणायाच यरतसकाः ॥०४॥

तऽागतयारिवनदाकषो भगवािनव भावनः । वीआयोजजहार वामन त करण स लीलया ॥०५॥

स उ मः ोककरािभम ो िवहाय स ः ककलासरपम । सनत चामीकरचारवणरः ःव यर ताल करणामबरॐक ॥०६॥

प छ िव ानिप तिननदान जनष िव यापियत मकनदः । कःतव महाभाग वरणयरपो दवो म तवा गणयािम ननम ॥०७॥

दशािममा वा कतमन कमरणा समािपतोऽःयतदहरः सभि । आतमानमा यािह िविवतसता नो यनमनयस नः ममऽ व म ॥०८॥


इित ःम राजा समप ः कणनाननतमितरना । माधव िणपतयाह िकरीटनाकर वचरसा ॥०९॥

नग उवाच

नगो नाम नरनिोऽहिमआवाकतनयः भो । दािनवा यायमानष यिद त कणरमःपशम ॥१०॥


www.swargarohan.org

िक न तऽिविदत नाथ सवरभतातमसाकिषणः । कालनावयाहत शो वआयऽथािप तवा या ॥११॥

यावतयः िसकता भमयारवतयो िदिव तारकाः । यावतयो वधाररा तावतीरदद ःम गाः ॥१२॥

पयिःवनीःतरणीः शीलरप गणोपपननाः किपला हमस गीः । नयायािजरता रपयखराः सवतसा दकलमालाभरणा ददावहम ॥१३॥

ःवल कत यो गणशीलव यः सीदतकटमब य ऋतोत यः । तपःौत वदानयस यः ादा यव यो ि जप गव यः ॥१४॥

गोभिहरणयायतना हिःतनः कनयाः सदासीिःतलरपयश याः । वासािस र ािन प र छदाथािन च यजञ रत च पतरम ॥१५॥

कःयिचि जम यःय ा गौमरम गोधन । समप ािवदषा सा च मया द ा ि जातय ॥१६॥

ता नीयमाना ततःवामी ोवाच ममित तम । ममित प रमा ाह नगो म द वािनित ॥१७॥

िवौ िववदमानौ मामचतः ःवाथरसाधकौ । भवानदातापहतित त तवा मऽभव मः ॥१८॥

अननीतावभौ िवौ धमरक लगतन व । गवा ल क ाना दाःयामयषा दीयताम ॥१९॥

भवनतावनग ीता िक करःयािवजानतः । सम रत मा क लातपतनत िनरयऽशचौ ॥२०॥

नाह ती छ व राजिननतयकतवा ःवामयपाबमत । नानय वामपययतिम छामीतयपरो ययौ ॥२१॥

एतिःमनननतर यामदरतन तो यम यम । यमन प ःतऽाह दवदव जगतपत ॥२२॥

पव तवमशभ भ उताहो नपत शभम । नानत दानःय धमरःय पय लोकःय भाःवतः ॥२३॥

पव दवाशभ भ ज इित ाह पतित सः । तावदिा मातमान ककलास पतनभो ॥२४॥

णयःय वदानयःय तव दासःय कशव । ःमितनार ािप िवधवःता भवतसनदशरनािथरनः ॥२५॥

स तव कथ मम िवभोऽकिषपथः परातमा । योग रः ौित शामल ि भावयः ॥


www.swargarohan.org

साकषादधो ज उरवयसनानधब ः । ःयानमऽन य इह यःय भवापवगरः ॥२६॥

दवदव जगननाथ गोिवनद परषो म । नारायण षीकश पणय ोका यतावयय ॥२७॥

अनजानीिह मा कण यानत दवगित भो । यऽ कवािप सत तो भयानम तवतपदाःपदम ॥२८॥

नमःत सवरभावाय णऽननतश य । कणाय वासदवाय योगाना पतय नमः ॥२९॥

इतयकतवा त प रबमय पादौ ःप वा ःवमौिलना । अनजञातो िवमाना यमारहतपयता नणाम ॥३०॥

कणः प रजन ाह भगवानदवक सतः । णयदवो धमारतमा राजनयाननिश यन ॥३१॥

दजरर बत ःव भ म नमरनागिप । तजीयसोऽिप िकमत राजञा ई रमािननाम ॥३२॥

नाह हालाहल मनय िवष यःय ितिबया । ःव िह िवष ो नाःय ितिविधभरिव ॥३३॥

िहनिःत िवम ार वि रि ः शामयित । कल समल दहित ःवारिणपावकः ॥३४॥

ःव दरनजञात भ हिनत िऽपरम । स त बला दश पवारनदशापरान ॥३५॥

राजानो राजलआमयानधा नातमपात िवच त । िनरय यऽिभमनयनत ःव साध बािलशाः ॥३६॥

ग िनत यावतः पाशनबनदतामौिबनदवः । िवाणा तव ीनामवदानयाना कटिमबनाम ॥३७॥

राजानो राजक या तावतोऽ दािननर कशाः । कमभीपाकष प यनत दायापहा रणः ॥३८॥

ःवद ा परद ा वा वि हर च यः । ि वसरहॐािण िव ाया जायत किमः ॥३९॥

न म धन भया धवा पायषो नराः । परािजता यता राजया वनतय िजनोऽहयः ॥४०॥

िव कतागसमिप नव ि त मामकाः । ननत बह शपनत वा नमःकरत िनतयशः ॥४१॥


www.swargarohan.org

यथाह णम िवाननकाल समािहतः । तथा नमत यय च योऽनयथा म स दणडभाक ॥४२॥

ा णाथ प तो हतारर पातयतयधः । अजाननतमिप न नग ा णगौ रव ॥४३॥

एव िवौावय भगवानमकनदो ारकौकसः । पावनः सवरलोकाना िववश िनजमिनदरम ॥४४॥

* * * ६५. ौीशक उवाच

बलभिः करौ भगवाथमािःथतः । स ि कषरतकणठः ययौ ननदगोकलम ॥०१॥

प रव ि रोतकणठग पग पीिभरव च । रामोऽिभवा िपतरावाशीिभररिभनिनदतः ॥०२॥

िचर नः पािह दाशाहर सानजो जगदी रः । इतयारोपया कमािल य नऽः िसिषचतजरलः ॥०३॥

गोपव ा िविधव िव रिभविनदतः । यथावयो यथास य यथासमबनधमातमनः ॥०४॥

समपतयाथ गोपालानहाःयहःतमहािदिभः । िवौानतमसखमासीन प छः पयरपागताः ॥०५॥

प ा ानामय ःवष मग दया िगरा । कण कमलपऽाकष सननयःतािखलराधसः ॥०६॥

कि चननो बानधवा राम सव कशलमासत । कि चतःमरथ नो राम यय दारसतािनवताः ॥०७॥

िद या कसो हतः पापो िद या म ाः स जजनाः । िनहतय िनिजरतय रपिनद या दग समाौीताः ॥०८॥

गोपयो हसनतयः प छ रामसनदशरना ताः । कि चदाःत सख कणः पर ीजनव लभः ॥०९॥

कि चतःमरित वा बनधिनपतर मातर च सः । अपयसौ मातर ि सकदपयागिमयित । अिप वा ःमरतऽःमाकमनसवा महाभजः ॥१०॥

मातर िपतर ातनपतीनपऽानःवसनिप । यदथ जिहम दाशाहर दःतयजानःवजनानभो ॥११॥

ता नः स ः प रतयजय गतः सि छननसौ दः ।


www.swargarohan.org

कथ न ता श ीिभनर ौ ीयत भािषतम ॥१२॥

कथ न ग नतयनविःथतातमनो । वचः कत नःय बधाः परि यः ॥

ग िनत व िचऽकथःय सनदर । िःमतावलोको विसतःमरातराः ॥१३॥

िक नःततकथया गोपयः कथाः कथयतापराः । यातयःमािभिवरना कालो यिद तःय तथव नः ॥१४॥

इित हिसत शौरजरि पत चारवीकिषतम । गित मप रव ग ःमरनतयो ररदः ि यः ॥१५॥

स कणरःताः कणःय सनदश रदयगमः । सानतवयामास भगवाननानाननयकोिवदः ॥१६॥

ौ मासौ तऽ चावातसीनमध माधव एव च । रामः पास भगवानगोपीना रितमावहन ॥१७॥

पणरचनिकलाम कौमदीगनधवायना । यमनोपवन रम सिवत ीगणवरतः ॥१८॥

वरणिषता दवी वारणी व कोटरात । पतनती त न सव ःवगनधनाधयवासयत ॥१९॥

त गनध मधधाराया वायनोप त बलः । आयायोपगतःतऽ ललनािभः सम पपौ ॥२०॥

उपगीयमानो गनधववरिनताशोिभमणडल । रम करणयथशो माहनि इव वारणः ॥२१॥

नददरनदभयो वयोिमन ववषः कसममरदा । गनधवार मनयो राम त ीयरीिडर तदा ॥२२॥

उपगीयमानच रतो विनतािभहरलायध । वनष वयचरतकषीवो मदिव ललोचनः ॥२३॥

ॐ वयककणडलो म ो वजयनतया च मालया । िबितःमतमखामभोज ःवदालयभिषतम ॥२४॥

स आजहाव यमना जलब डाथरमी रः । िनज वाकयमना तय म इतयापगा बलः । अनागता हलामण किपतो िवचकषर ह ॥२५॥

पाप तव मामवजञाय यननायािस मयाहता । नय तवा ला गलामण शतधा कामचा रणीम ॥२६॥


www.swargarohan.org

एव िनभरितसरता भीता यमना यदननदनम । उवाच चिकता वाच पितता पादयोनरप ॥२७॥

राम राम महाबाहो न जान तव िवबमम । यःयकाशन िवधता जगती जगतः पत ॥२८॥

पर भाव भगवतो भगवनमामजानतीम । मो महरिस िव ातमनपनना भ वतसल ॥२९॥

ततो वयम च मना यािचतो भगवानबलः । िवजगाह जल ीिभः करणिभ रवभरा ॥३०॥

काम िव तय सिललाद ीणारयासीतामबर । भ णािन महाहारिण ददौ कािनतः शभा ॐजम ॥३१॥

विसतवा वाससी नील माला आम य का चनीम । रय ःवल कतो िल ो माहनि इव वारणः ॥३२॥

अ ािप यत राजनयमनाक वतमरना । बलःयाननतवीयरःय वीय सचयतीव िह ॥३३॥

एव सवार िनशा याता एकव रमतो ोज । रामःयाकिष िच ःय माधयोरजयोिषताम ॥३४॥

* * * ६६. ौीशक उवाच

ननदोज गत राम करषािधपितनरप । वासदवोऽहिमतयजञो दत कणाय ािहणोत ॥०१॥

तव वासदवो भगवानवतीऋनो जगतपितः । इित ःतोिभतो बालमन आतमानम यतम ॥०२॥

दत च ािहणोनमनदः कणायावय वतमरन । ारकाया यथा बालो नपो बालकतोऽबधः ॥०३॥

दतःत ारकामतय सभायामािःथत भम । कण कमलपऽा राजसनदशमवीत ॥०४॥

वासदवोऽवतीन ऽहमक एव न चापरः । भतानामनकमपाथ तव त िम यािभधा तयज ॥०५॥

यािन तवमःमि च ािन मौ याि भिषर सातवत । तयकतविह मा तव शरण नो च िह ममाहवम ॥०६॥


कतथन तदपाकणयर पौणसकःया पमधसः ।


www.swargarohan.org

उमसनादयः स या उ चकजरहसःतदा ॥०७॥

उवाच दत भगवानप रहासकथामन । उतॐआय म िच ािन यःतवमव िवकतथस ॥०८॥

मख तदिपधाया क कगीवटवरतः । शिययस हतःतऽ भिवता शरण शनाम ॥०९॥

इित दतःतमाकषप ःवािमन सवरमाहरत । कणोऽिप रथमाःथाय काशीमपजगाम ह ॥१०॥

पौणसकोऽिप तद ोगमपल य महारथः । अकषौिहणी या सय ो िन बाम परा ितम ॥११॥

तःय काशीपितिमरऽ पािणरमाहोऽनवयाननप । अकषौिहणीिभिःतसिभरपयतपौणसक ह रः ॥१२॥

श खायरिसगदाशा गर ौीवतसा पलकिषतम । िबाण कौःतभमिण वनमालािवभिषतम ॥१३॥

कौशयवाससी पीत वसान गरडधवजम । अम यमौ याभरण ःफरनमकरकणडलम ॥१४॥

वा तमातमनःत य वष किऽममािःथतम । यथा नट र गगत िवजहास भश हरीः ॥१५॥

शलगरदािभः प रघः शकतयि ासतोमरः । अिसिभः पि टशबारणः ाहरननरयो ह रम ॥१६॥

कणःत ततपौणसककािशराजयोर । बल गजःयनदनवािजपि मत ॥

गदािसचबषिभरादरय श । यथा यगानत हतभकपथकजाः ॥१७॥

आयोधन तिथवािजक जर ि पतखरो र रणावखिणडतः । बभौ िचत मोदवह मनिःवनामाब डन भतपत रवो बणम ॥१८॥

अथाह पौणसक शौ रभ भो पौणसक य वान । दतवाकयन मामाह तानय णयतसजािम त ॥१९॥

तयाजिययऽिभधान म य वया मषा धतम । ोजािम शरन तऽ यिद न छािम सयगम ॥२०॥

इित किष वा िशतबारणिवररथीकतय पौणसकम । िशरोऽव िथा गन वळणनिो यथा िगरः ॥२१॥

तथा काशीपतः कायाि छर उतकतय पिऽिभः ।


www.swargarohan.org

नयपातयतकाशीपया प कोशिमवािनलः ॥२२॥

एव मतस रणमहतवा पौणसक ससख ह रः । ारकामािवशितस ग यमानकथामतः ॥२३॥

स िनतय भगव धयान धवःतािखलबनधनः । िबाण हर राजनःवरप तनमयोऽभवत ॥२४॥

िशरः पिततमालोकय राज ार सकणडलम । िकिमद कःय वा वकऽिमित सिशिशर जनाः ॥२५॥

रा ः काशीपतजरञातवा मिहयः पऽबानधवाः । पौरा हा हता राजननाथ नाथित ारदन ॥२६॥

सदकिषणःतःय सतः कतवा सःथािविध पतः । िनहतय िपतहनतार याःयामयपिचित िपतः ॥२७॥

इतयातमनािभसनधाय सोपाधयायो मह रम । सदकिषणोऽचरयामास परमण समािधना ॥२८॥

ीतोऽिवम भगवाःतःम वरमदाि भः । िपतहनतवधोपाय स वो वरमीिपसतम ॥२९॥

दकिषणाि न प रचर ा णः सममितवजम । अिभचारिवधानन स चाि नः मथवरतः ॥३०॥

साधिययित स क पम णय योिजतः । इतयािद ःतथा चब कणायािभचरनोती ॥३१॥

ततोऽि नरितथतः कणडानमितरमानितभीणः । त तािशखामौर गारो ा रलोचनः ॥३२॥

द ोमकटीदणड कठोराःयः ःविज या । आिलहनसकवणी न नो िवधनवि िशख जवलत ॥३३॥

प या तालमाणा या कमपयननवनीतलम । सोऽ यधाव तो भत ाररका दहिनदशः ॥३४॥

तमािभचारदहनमायानत ारकौकसः । िवलोकय तऽसः सव वनदाह मगा यथा ॥३५॥

अकषः सभाया ब डनत भगवनत भयातराः । ऽािह ऽािह िऽलोकश व ः दहतः परम ॥३६॥

ौतवा तजजनवकलवय वा ःवाना च साधवसम । शरणयः समहःयाह मा भ तयिवताःमयहम ॥३७॥

सवरःयानतबरिहःसाकषी कतया माह री िवभः ।


www.swargarohan.org

िवजञाय ति घाताथ पा रःथ चबमािदशत ॥३८॥

ततसयरकोिटितम सदशरन जाजव यमान लयानलभम । ःवतजसा ख ककभोऽथ रोदसी चब मकनदा अथाि नमादरयत ॥३९॥

कतयानलः ितहतः स रथानगपाणर । अ ौजसा स नप भ नमखो िनव ः ॥

वाराणसी प रसमतय सदकिषण त । सितवर जन समदहतःवकतोऽिभचारः ॥४०॥

चब च िवणोःतदनिव वारानसी सा टसभालयापणाम । सगोपरा टालकको स कला सकोशहःतय रथाननशािलनीम ॥४१॥

द धवा वाराणसी सवा िवणो ब सदशरनम । भयः पा रमपाित तकणःयािकल कमरणः ॥४२॥

य एन ौावयनमतयर उ मः ोकिवबमम । समािहतो वा शऋणयातसवरपापः म यत ॥४३॥

* * * ६७. ौीराजोवाच

भयोऽह ौोतिम छािम रामःया तकमरणः । अननतःयामयःय यदनयतकतवानभः ॥०१॥


नरकःय सखा कि ि िवदो नाम वानरः । समीवसिचवः सोऽथ ाता मनदःय वीयरवान ॥०२॥

स यः सोऽपिचित कवरनवानरो रा िवपलवम । परमामाकरानघोषानदह ि मतसजन ॥०३॥

कविचतस शलानतपा य तदशानसमचणरयत । आनतारनसतरामव यऽाःत िमऽहा ह रः ॥०४॥

कविचतसमिमधयःथो दो यारमतकिषपय तजजलम । दशाननागायताणो वलाकल नयमजजयत ॥०५॥

आौमानिषम याना कतवा भ नवनःपतीन । अदय छकनमऽर नीनवतािनकानखलः ॥०६॥

परषानयोिषतो ः आमाभ िोनीगहास सः । िनकिषपय चापयधा छलः पशकारीव क टकम ॥०७॥

एव दशािनवकवरनदय कलि यः । ौतवा सलिलत गीत िग र रवतक ययौ ॥०८॥


www.swargarohan.org

तऽापय दपित राम पकरमािलनम । सदशरनीयसवार ग ललनायथमधयगम ॥०९॥

गायनत वारणी पीतवा मदिव ललोचनम । िवाजमान वपषा िभननिमव वारणम ॥१०॥

द ः शाखामगः शाखामारढः कमपयनिमान । चब िकलिकलाश दमातमान समदशरयन ॥११॥

तःय धा य कपव आय तरणयो जाितचापलाः । हाःयिया िवजहसबरलदवप रमहाः ॥१२॥

ता हलयामास किपरकषपसरममखािदिभः । दशरयनःवगद तासा रामःय च िनरीकिषतः ॥१३॥

त मावणा ाहरतब ो बलः हरता वरः । स व चियतवा मावाण मिदराकलश किपः ॥१४॥

गहीतवा हलयामास धतरःत कोपयनहसन । िनिभर कलश द ो वासाःयाःफालय लम । कदथ कतय बलवािनवचब मदो तः ॥१५॥

त तःयािवनय वा दशा तदपितान । ब ो म लमाद हल चा रिजघासया ॥१६॥

ि िवदोऽिप महावीयरः शालम मय पािणना । अ यतय तरसा तन बल मधरनयताडयत ॥१७॥

त त स कण मिधनर पतनतमचलो यथा । ितजमाह बलवानसननदनाहन च तम ॥१८॥

म लाहतमिःतको िवरज र धारया । िग रयरथा ग रकया हार नानिचनतयन ॥१९॥

पनरनय समतकिषपय कतवा िनपऽमोजसा । तनाहनतसस ब ःत बलः शतधाि छनत ॥२०॥

ततोऽनयन रषा ज न त चािप शतधाि छनत ॥२१॥

एव यधयनभगवता भ न भ न पनः पनः । आकय सवरतो वकषािननवर मकरो नम ॥२२॥

ततोऽम चि छलावष बलःयोपयरमिषरतः । ततसव चणरया आस लीलया म लायधः ॥२३॥

स बाह तालस काशौ म ीकतय कपी रः । आसा रोिहणीपऽ ता या व ःयररजत ॥२४॥


www.swargarohan.org

यादवनिोऽिप त दो या तयकतवा म लला गल । जऽाव यदरयतब ः सोऽपतििधर वमन ॥२५॥

चकमप तन पतता सट कः सवनःपितः । पवरतः करशादरल वायना नौ रवामभिस ॥२६॥

जयश दो नमःश दः साध सािधवित चामबर । सरिस मनीनिाणामासीतकसमविषरणाम ॥२७॥

एव िनहतय ि िवद जग वयितकरावहम । सःतयमानो भगवानजनः ःवपरमािवशत ॥२८॥

* * * ६८. ौीशक उवाच

दय धनसता राजनलआमणा सिमितजयः । ःवयवरःथामहरतसामबो जामबवतीसतः ॥०१॥

कौरवाः किपता ऊचदरिवरनीतोऽयमभरकः । कदथ कतय नः कनयामकामामहर लात ॥०२॥

बधनीतम दिवरनीत िक क रयिनत व णयः । यऽःमतसादोपिचता द ा नो भ जत महीम ॥०३॥

िनगहीत सत ौतवा य यनतीह व णयः । भ नदपारः शम यािनत ाणा इव ससयताः ॥०४॥

इित कणरः शलो भ रयर कतः सयोधनः । सामबमारिभर यो करव ानमोिदताः ॥०५॥

वानधावतः सामबो धातररा ानमहारथः । ग रिचर चाप तःथौ िसह इवकलः ॥०६॥

त त िजघ वः ब ािःत ित ित भािषणः । आसा धिनवनो बाणः कणारमणयः समािकरन ॥०७॥

सोऽपिव ः करौ करिभयरदननदनः । नाम य दिचनतयाभरः िसह कषिमग रव ॥०८॥

िवःफजयर रिचर चाप सवारिनववयाध सायकः । कणारदीनसथानवीरःतावि यरगपतपथक ॥०९॥

चतिभर तरो वाहानककन च सारथीन । रिथन महवासाःतःय त ऽ यपजयन ॥१०॥

त त त िवरथ चब तवार तरो हयान । एकःत सारिथ ज न िच छदणयः शरासनम ॥११॥


www.swargarohan.org

त ब धवा िवरथीकतय क लण करवो यिध । कमार ःवःय कनया च ःवपर जियनोऽिवशन ॥१२॥

त तवा नारदो न राजनस जातमनयवः । करनतय म चबरमसनचोिदताः ॥१३॥

सानतवियतवा त ताामः सनन ानविणप गवान । न छतकरणा व णीना किल किलमलापहः ॥१४॥

जगाम हािःतनपर रथनािदतयवचरसा । ा णः कलव वत नि इव महः ॥१५॥

गतवा गजा य रामो बा ोपवनमािःथतः । उ व यामास धतरा बभतसया ॥१६॥

सोऽिभवन ािमबकापऽ भीम िोण च बाि कम । दय धन च िविधविाममागत अवीत ॥१७॥

तऽितीताःतमाकणयर ा राम स मम । तमचरियतवािभययः सव म गलपाणयः ॥१८॥

त स गमय यथानयाय गाम य च नयवदयन । तषा य ततभावजञाः णमः िशरसा बलम ॥१९॥

बनधनकशिलनः ौतवा प वा िशवमनामयम । परःपरमथो रामो बभाषऽिवकलव वचः ॥२०॥

उमसनः किषतशशो य आजञापयतभः । तदवयमिधयः ौतवा करधवमिवलिमबतम ॥२१॥

य य बहवःतवक िजतवाधमण धािमरकम । अबधनीताथ तनम य बनधनामकयकामयया ॥२२॥

वीयरशौयरबलोनन मातमशि सम वचः । करवो बलदवःय िनशमयोचः कोिपताः ॥२३॥

अहो महि चऽिमद कालगतया दरतयया । आरर तयपान िशरो मकटसिवतम ॥२४॥

एत यौनन समब ाः सहश यासनाशनाः । व णयःत यता नीता अःम नपासनाः ॥२५॥

चामरवयजन श खमातपऽ च पाणडरम । िकरीटमासन श या भ जतऽःमदप या ॥२६॥

अल यदना नरदवला छनदारतः तीपः फिणनािमवामतम । यऽःमतसादोपिचता िह यादवा आजञापयनतय गतऽपा बत ॥२७॥


www.swargarohan.org

कथिमनिोऽिप करिभभ मिोणाजरनािदिभः । अद मवरनधीत िसहमःतिमवोरणः ॥२८॥


जनमबनधौीयोनन मदाःत भरतभर । आौावय राम दवार यमस याः परमािवशन ॥२९॥

वा करना दौःशी य ौतवावा यािन चा यतः । अवोचतकोपसर धो दआयः हसनमहः ॥३०॥

नन नानामदोनन ाः शािनत न छनतयसाधवः । तषा िह शमो दणडः पशना लगडो यथा ॥३१॥

अहो यदनससर धानकण च किपत शनः । सानतवियतवाहमतषा शमिम छिननहागतः ॥३२॥

त इम मनदमतयः कलहािभरताः खलाः । त मामवजञाय महदरभारषानमािननोऽवन ॥३३॥

नोमसनः िकल िवभभ जव णयनधक रः । शबादयो लोकपाला यःयादशानवितरनः ॥३४॥

सधमारबमयत यन पा रजातोऽमराि यपः । आनीय भजयत सोऽसौ न िकलाधयासनाहरणः ॥३५॥

यःय पादयग साकषा ल रपाःतऽिखल री । स नाहरित िकल ौीशो नरदवप र छदान ॥३६॥

यःयाि यप कजरजोऽिखललोकपालर । मौ य मधरतमपािसततीथरतीथरम ॥

ा भवोऽहमिप यःय कलाः कलायाः । ौी ो हम िचरमःय नपासन कव ॥३७॥

भ जत करिभदर भखणड व णयः िकल । उपानहः िकल वय ःवय त करवः िशरः ॥३८॥

अहो ऐ यरम ाना म ानािमव मािननाम । असमब ा िगऋओ रकषाः कः सहतानशासीता ॥३९॥

अ िनकौरव प वी क रयामीतयमिषरतः । गहीतवा हलम ःथौ दहिननव जगतऽयम ॥४०॥

ला गलामण नगरमि दायर गजा यम । िवचकषर स ग गाया ह रयननमिषरतः ॥४१॥

जलयानिमवाघण ग गाया नगर पतत ।


www.swargarohan.org

आकयमाणमालोकय कौरवाः जातसममाः ॥४२॥

तमव शरण ज मः सकटमबा िजजीिववः । सलआमण परःकतय सामब ा जलयः भम ॥४३॥

राम रामािखलाधार भाव न िवदाम त । मढाना नः कब ीना नतमहरःयितबमम ॥४४॥

िःथतयतप यपययाना तवमको हतिनरराौयः । लोकानब डनकानीश ब डतःत वदिनत िह ॥४५॥

तवमव मधन दमननत लीलया भमणडल िबभिषर सहॐमधरन । अनत च यः ःवातमिनर िव ः शषऽि तीयः प रिशयमाणः ॥४६॥

कोपःतऽिखलिशकषाथ न षानन च मतसरात । िबतो भगवनस व िःथितपालनततपरः ॥४७॥

नमःत सवरभतातमनसवरशि धरावयय । िव कमरननमःतऽःत तवा वय शरण गताः ॥४८॥


एव पननः सिव नवपमानायनबरलः । सािदतः स सननो मा भ तयभय ददौ ॥४९॥

दय धनः पा रबह क जरािन हायनान । ददौ च ादशशतानययतािन तर गमान ॥५०॥

रथाना सहॐािण रौकमाणा सयरवचरसाम । दासीना िनककणठ ना सहॐ दिहतवतसलः ॥५१॥

ितग त ततसव भगवानसातवतभरः । ससतः सःनषः ायातस ि रिभनिनदतः ॥५२॥

ततः िव ः ःवपर हलायधः । समतय बनधननर चतसः ॥

शशस सव यदप गवाना । मधय सभाया करष ःवचि तम ॥५३॥

अ ािप च पर ततसचयिामिवबमम । समननत दकिषणतो ग गायामन यत ॥५४॥

* * * ६९. ौीशक उवाच

नरक िनहत ौतवा तथो ाह च योिषताम । कणनकन ब ीना ति कषः ःम नारदः ॥०१॥


www.swargarohan.org

िचऽ बततदकन वपषा यगपतपथक । गहष वय साहॐ ि य एक उदावहत ॥०२॥

इतयतसको ारवती दविषरिर मागमत । पिपतोपवनाराम ि जािलकलनािदताम ॥०३॥

उतफ लनदीवरामभोज क ारकमदोतपलः । छ रतष सरःस चः किजता हससारसः ॥०४॥

ासादलकषनरविभजर ा ःफािटकराजतः । महामरकत यः ःवणरर प र छदः ॥०५॥

िवभ र यापथचतवरापणः शालासभाभी रिचरा सरालयः । सिस मागार गनवीिथदहली पततपताकधवजवा रतातपाम ॥०६॥

तःयामनतःपर ौीमदिचरत सवरिधणयपः । हरः ःवकौशल यऽ तव ा कातःनयन दिशरतम ॥०७॥

तऽ षोडशिभः स सहॐः समल कतम । िववशकतोम शौरः प ीना भवन महत ॥०८॥

िव ध िविमःतमभवदयरफलको मः । इनिनीलमयः क यजरगतया चाहतितवषा ॥०९॥

िवतानिनरिमरतःतव ा म ादामिवलिमबिभः । दानतरासनपयर कमरणय मप रकतः ॥१०॥

दासीिभिनर ककणठ िभः सवासोिभरल कतम । पिमभः सक चकोणीष सव मिणकणडलः ॥११॥

र दीपिनकर ितिभिनररःत धवानत िविचऽवलभीष िशखिणडनोऽ ग । नतयिनत यऽ िविहतागरधपमकषिनरयारनतमीआय घनब य उननदनतः ॥१२॥

तिःमनसमानगणरपवयःसवष । दासीसहॐयतयानसव गिहणया ॥

िवो ददशर चमरवयजनन रकम । दणडन सातवतपित प रवीजयनतया ॥१३॥

त सिननरीआय भगवानसहसोितथतौी । पयर कतः सकलधमरभता व र ः ॥

आनमय पादयगल िशरसा िकरीट । ज न सा जिलरवीिवशदासन ःव ॥१४॥

तःयाविनजय चरणौ तदपः ःवमधनार । िबजजग रतमोऽिप सता पितिहर ॥


www.swargarohan.org

णयदव इित य णनाम य । तःयव य चरणशौचमशतीथरम ॥१५॥

समपजय दवऋिषवयरमिषः पराणो । नारायणो नरसखो िविधनोिदतन ॥

वाणयािभभाय िमतयामतिम या त । ाह भो भगवत करवाम ह िकम ॥१६॥


नवा त तविय िवभोऽिखललोकनाथ । मऽी जनष सकलष दमः खलानाम ॥

िनःौयसाय िह जगितःथितर णा या । ःवरावतार उरगाय िवदाम स ॥१७॥

तवाि ययगल जनतापवग । ािदिभ रिद िविचनतयमगाधबोधः ॥

ससारकपपिततो रणावलमब । धयाय रामयनगहाण यथा ःमितः ःयात ॥१८॥

ततोऽनयदािवश ह कणप याः स नारदः । योग र रःया ग योगमायािविवतसया ॥१९॥

दीवयनतमकषःतऽािप ियया चो वन च । पिजतः परया भकतया तयतथानासनािदिभः ॥२०॥

प ािवदषवासौ कदायातो भवािनित । िबयत िक न पणारनामपणरःमदािदिभः ॥२१॥

अथािप िह नो नजनमत छोभन कर । स त िविःमत उतथाय तणीमनयदगा हम ॥२२॥

तऽापयच गोिवनद लालयनत सतािनशशन । ततोऽनयिःमनगहऽपयनमजजनाय कतो मम ॥२३॥

ज नत च िवताना नीनयजनत प चिभमरखः । भोजयनत ि जानकवािप भ जानमवशिषतम ॥२४॥

कवािप सनधयामपासीन जपनत वा यतम । एकऽ चािसचमार या चरनतमिसवतमरस ॥२५॥

अ गरज रथः कवािप िवचरनत गदामजम । कविच छयान पयर क ःतयमान च विनदिभः ॥२६॥

मनऽयनत च किःमि नमिनऽिभ ो वािदिभः ।


www.swargarohan.org

जलब डारत कवािप वारम याबलावतम ॥२७॥

कऽिचि जम य यो ददत गाः ःवल कताः । इितहासपराणािन शऋणवनत म गलािन च ॥२८॥

हसनत हासकथया कदािचितयया गह । कवािप धम सवमानमथरकामौ च कऽिचत ॥२९॥

धयायनतमकमासीन परष कतः परम । शौ नत गरनकवािप कामभ गः सपयरया ॥३०॥

कवरनत िवमह कि तसिनध चानयऽ कशवम । कऽािप सह रामण िचनतयनत सता िशवम ॥३१॥

पऽाणा दिहतणा च काल िवधयपयापनम । दारवररःततस शः क पयनत िवभितिभः ॥३२॥

ःथापनोपनयनरपतयाना महोतसवान । वीआय योग रशःय यषा लोका िविसिःमर ॥३३॥

यजनत सकलानदवानकवािप बतिभरिजरतः । पतरयनत कविच म कपारराममठािदिभः ॥३४॥

चरनत मगया कवािप हयमार सनधवम । ननत तऽ पशनमधयानपरीत यदप गवः ॥३५॥

अवय िलनग कितवनतःपरगहािदष । कविच चरनत योगश त ावबभतसया ॥३६॥

अथोवाच षीकश नारदः हसिननव । योगमायोदय वीआय मानषीमीयषो गितम ॥३७॥

िवदाम योगमायाःत ददरशार अिप माियनाम । योग रातमिननभारता भवतपादिनषवया ॥३८॥

अनजानीिह मा दव लोकाःत यशसापलतान । पयरटािम तवो ायनलीला भवनपावनीः ॥३९॥


नधननःय व ाह कतार तदनमोिदता । ति छ यनलोकिमममािःथतः पऽ मा िखदः ॥४०॥


इतयाचरनत स मारनपावनानगहमिधनाम । तमव सवरगहष सनतमक ददशर ह ॥४१॥

कणःयाननतवीयरःय योगमायामहोदयम ।


www.swargarohan.org

मह र वा ऋिषरभि िःमतो जातकौतकः ॥४२॥

इतयथरकामधमष कणन ौि तातमना । समयकसभािजतः ीतःतमवानःमरनययौ ॥४३॥

एव मन यपदवीमनवतरमानो नारायणोऽिखलभवाय गहीतशि ः । रमऽणग षोडशसहॐवरा गनाना सोीडसौ दिनरी णहासज ः ॥४४॥

यानीह िव िवलयो ववि हतः । कमारणयननयिवयािण हरी कार ॥

यःतव ग गायित शऋणोतयनमोदत वा । भि भरव गवित पवगरमाग ॥४५॥

* * * ७०. ौीशक उवाच

अथोःयपव ाया कककटानकजतोऽशपन । गहीतकण यः पितिभमारधवयो िवरहातराः ॥०१॥

वयाःयरोरवनकण बोधयनतीव विनदनः । गायतःविलविनिािण मनदारवनवायिभः ॥०२॥

महत त त वदभ नाम यदितशोभनम । प ररमभणिव षाितयबा नतर गता ॥०३॥

ा महतर उतथाय वायरपःप य माधवः । दधयौ सननकरण आतमान तमसः परम ॥०४॥

एक ःवयजयोितरननयमवयय ःवसःथया िनतयिनरःतक मम । ा यमःयो वनाशहतिभः ःवशि िभलरकिषतभाविनवरितम ॥०५॥

अथापलतोऽमभःयमल यथािविध । िबयाकलाप प रधाय वाससी ॥

चकार सनधयोपगमािद स मो । हतानलो जजाप वा यतः ॥०६॥

उपःथायाकर म नत तपरियतवातमनः कलाः । दवानषीिनपतनव ािनवान य यर चातमवान ॥०७॥

धनना रकमशऋ गीना साधवीना मौि कॐजाम । पयिःवनीना ग ीना सवतसाना सवाससाम ॥०८॥

ददौ रपयखरामाणा कषौमािजनितलः सह । अल कत यो िव यो ब ब िदन िदन ॥०९॥

गोिवदवताव गरनभतािन सवरशः ।


www.swargarohan.org

नमःकतयातमसमभतीमर गलािन समःपशत ॥१०॥

आतमान भ यामास नरलोकिवभ णम । वासोिभभर णः ःवीयिदरवयॐगनलपनः ॥११॥

अवआयाजय तथादश गोवि जदवताः । कामा सवरवणारना पौरानतःपरचा रणाम । दापय कतीः कामः तोय तयननदत ॥१२॥

सिवभजयामतो िवानॐ ामबलानलपनः । स दः कतीदाररानपाय ततः ःवयम ॥१३॥

तावतसत उपानीय ःयनदन परमा तम । समीवा हरययर णमयाविःथतोऽमतः ॥१४॥

गहीतवा पािणना पाणी सारथःतमथारहत । सातयकय वसय ः पवारिििमव भाःकरः ॥१५॥

ईकिषतोऽनतःपर ीणा सोीडमवीकिषतः । क लाि स ो िनरगाजजातहासो हरनमनः ॥१६॥

सधमार या सभा सववरिणिभः प रवा रतः । ािवश िननिव ाना न सनतय ग डमरयः ॥१७॥

तऽोपिवःतः परमासन िवभबरभौ ःवभासा ककभोऽवभासयन । वतो निसहयरदिभयरद मो यथोडराजो िदिव तारकागणः ॥१८॥

तऽोपमिनऽणो राजननानाहाःयरसिवरभम । उपतःथनरटाचायार नतरकयःताणडवः पथक ॥१९॥

मद गवीणामरज वणतालदरःवनः । ननतजरगःत व सतमागधविनदनः ॥२०॥

तऽाहार णाः किचदासीना वािदनः । पवषा पणययशसा राजञा चाकथयनकथाः ॥२१॥

तऽकः परषो राजननागतोऽपवरदशरनः । िवजञािपतो भगवत तीहारः विशतः ॥२२॥

स नमःकतय कणाय परशाय कता जिलः । राजञामावदय ःख जरासनधिनरोधजम ॥२३॥

य च िदि वजय तःय सननित न ययनरपाः । स र ाःतनासननयत िग रोज ॥२४॥

राजान ऊचः

कण कणामयातमनपननभयभ जन ।


www.swargarohan.org

वय तवा शरण यामो भवभीताः पथि धयः ॥२५॥

लोको िवकमरिनरतः कशल म ः । कमरणयय तवदिदत भवदचरन ःव ॥

यःतावदःय बलवािनह जीिवताशा । स िछन यिनिमषाय नमोऽःत तःम ॥२६॥

लोक भवा जगिदनः कलयावतीणरः । सि णाय खलिनमहणाय चानयः ॥

कि वदीयमितयाित िनदशमीश । िक वा जनः ःवकतम छित तनन िव ः ॥२७॥

ःवपनाियत नपसख परतनऽमीश । श यन मतकन धर वहामः ॥

िहतवा तदातमिन सख तवदनीहल य । िकलयामहऽितकपणाःतव माययह ॥२८॥

तननो भवानणतशोकहराि यय मो । ब ािनवय आव मगधा यकमरपाशात ॥

यो भभजोऽयतमत गजवीयरमको । िबिरोध भवन मगरािडवावीः ॥२९॥

यो व तवया ि नवकतव उदा चब । भ नो मध खल भवनतमननतवीयरम ॥

िजतवा नलोकिनरत सकद दप । यमतजा रजित नोऽिजत ति धिह ॥३०॥

दत उवाच

इित मागधसर ा भव शरनक किषणः । पननाः पादमल त दीनाना श िवधीयताम ॥३१॥


राजदत वतयव दविषरः परम ितः । िबितप गजटाभार ादरासी था रिवः ॥३२॥

त वा भगवानकणः सवरलोक र रः । ववनद उितथतः शीणार सस यः सानगो मदा ॥३३॥

सभाजियतवा िविधवतकतासनप रमहम । बभाष सनतवारकयः ौ या तपरयनमिनम ॥३४॥

अिप िःवद लोकाना ऽयाणामकतोभयम ।


www.swargarohan.org

नन भयानभगवतो लोकानपयरटतो गणः ॥३५॥

न िह तऽिविदत िकि च लोकवी रकतरष । अथ प छामह यमानपाणडवाना िचक िषरतम ॥३६॥


ा माया त बहशो दरतयया माया िवभो िव सज माियनः । भतष भम रतः ःवशि िभवर रव छननरचो न मऽ तम ॥३७॥

तविहत कोऽहरित साध विदत ःवमाययद सजतो िनय छतः । यि मानातमतयावभासत तःम नमःत ःविवल णातमन ॥३८॥

जीवःय यः ससरतो िवमो ण न जानतोऽनथरवहा छरीरतः । लीलावतारः ःवयशः दीपक ाजवालय वा तमह प ॥३९॥

अथापयाौावय नरलोकिवडमबनम । रा ः पत वॐयःय भ ःय च िचक िषरतम ॥४०॥

यआयित तवा मखनिण राजसयन पाणडवः । पारम यकामो नपितःत वाननमोदताम ॥४१॥

तिःमनदव बतवर भवनत व सरादयः । िद वः समयिनत राजान यशिःवनः ॥४२॥

ौवणातक तरना धयानातपयनतऽनतवसाियनः । तव मयःयश िकमतकषािभमिशरनः ॥४३॥

यःयामल िदिव यशः िथत रसाया । भमौ च त भवनम गल िदि वतानम ॥

मनदािकनीित िदिव भोगवतीित चाधो । ग गित चह चरणामब पनाित िव म ॥४४॥


तऽ तवातमपकषव गणतस िविजगीया । वाचः पशः ःमयनभतयम व ाह कशवः ॥४५॥


तव िह नः परम चकषः स नमनऽाथरत विवत । अथाऽ न य ौ धमः करवाम तत ॥४६॥

इतयपामिनऽतो भऽार सवरजञनािप म धवत । िनदश िशरसाधाय उ वः तयभात ॥४७॥

* * * ७१. ौीशक उवाच


www.swargarohan.org

इतयदी रतमाकणयर दवऋषर वोऽवीत । स याना मतमाजञाय कणःय च महामितः ॥०१॥


यद मिषना दव सािचवय यआयतःतवया । काय पत वॐयःय रकषा च शरणिषणाम ॥०२॥

य वयाजसयन िदकचबजियना िवभो । अतो जरासतजय उभयाथ मतो मम ॥०३॥

अःमाक च महानथ तनव भिवयित । यश तव गोिवनद राजञो ब ािनवम चतः ॥०४॥

स व दिवर हो राजा नागायतसमो बल । बिलनामिप चानयषा भीम समबल िवना ॥०५॥

रथ स त जतवयो मा शताकषौिहणीयतः । ा णयोऽ यिथरतो िवनर तया याित किहरिचत ॥०६॥

वधरो गतवा त िभकषत वकोदरः । हिनयित न सनदहो रथ तव सिननधौ ॥०७॥

िनिम परमीशःय िव सगरिनरोधयोः । िहरणयगभरः शवर कालःयारिपणःतव ॥०८॥

गायिनत त िवशदकमर गहष दवयो । राजञा ःवशऽवधमातमिवमो ण च ॥

गोपय क जरपतजरनकातमजायाः । िपऽो ल धशरणा मनयो वय च ॥०९॥

जरासनधवधः कण भयरथारयोपक पत । ायः पाकिवपाकन तव चािभमतः बतः ॥१०॥


इतय ववचो राजनसवरतोभिम यतम । दविषरयरदव ा कण तयपजयन ॥११॥

अथािदशतयाणाय भगवानदवक सतः । भतयानदारकजऽादीननजञापय गरिनवभः ॥१२॥

िनगरम यावरोधानःवानससतानसप र छदान । स कणरमनजञापय यदराज च शऽहन । सतोपनीत ःवरथमारह रडधवजम ॥१३॥

ततो रथि पभटसािदनायकः ।


www.swargarohan.org

करालया प रवत आतमसनया ॥

मद गभयारनकश खगोमखः । घोघोिषतककभो िनरबमत ॥१४॥

नवािजका चनिशिबकािभर यत सहातमजाः पितमन सोता ययः । वरामबराभरणिवलपनॐजः ससवता निभरिसचमरपािणिभः ॥१५॥

नरो गोमिहखरा तयरनः । करणिभः प रजनवारयोिषतः ॥

ःवल कताः कटकिटकमबलामबरा । उपःकरा ययरिधयजय सवरतः ॥१६॥

बल बह धवजपटछऽचामरर । वरायधाभरणिकरीटवमरिभः ॥

िदवाशिभःतमलरव बभौ रवर । यथाणरवः कषिभतितिमि गलोिमरिभः ॥१७॥

अथो मिनयरदपितना सभािजतः णमय त िद िवदधि हायसा । िनशमय त वयविसतमा ताहरणो मकनदसनदरशनिनवरतिनियः ॥१८॥

राजदतमवाचद भगवानीणयिनगरा । मा भ दत भि वो घातिययािम मागधम ॥१९॥

इतय ः िःथतो दतो यथावदवदननपान । तऽिप सनदशरन शौरः तय नयनमम वः ॥२०॥

आनतरसौवीरमरःतीतवार िवनशन ह रः । िगरीननदीरतीयाय परमामोजाकरान ॥२१॥

ततो ती तीतवार मकनदोऽथ सरःवतीम । प चालानथ मतःया शबःथमथागमत ॥२२॥

तमपागतमाकणयर ीतो ददरशरन ननाम । अजातशऽिनररगातसोपधयायः स तः ॥२३॥

गीतवािदऽघोषण घोषण भयसा । अ ययातस षीकश ाणाः ाणिमवा तः ॥२४॥

वा िविकलनन दयः कण ःनहन पाणडवः । िचरा ियतम सःवजऽथ पनः पनः ॥२५॥

दो या प रवजय रमामलालय मकनदगाऽ नपितहरताशभः । लभ परा िनवरितमौलोचनो य निवरःमतलोकिवमः ॥२६॥

त मातलय प रर य िनवरतो भीमः ःमयनमजलाकलिनियः ।


www.swargarohan.org

यमौ िकरीटी च स म मदा व बापाः प ररिभरऽ यतम ॥२७॥

अजरनन प रव ो यमा यामिभवािदतः । ा ण यो नमःकतय व य यथाहरतः । मािननो मानयामास करस जयककयान ॥२८॥

सतमागधगनधवार विनदन ोपमिनऽणः । मद गश खपटह वीणापणवगोमखः । ा णा ारिवनदा त वनरनतजरगः ॥२९॥

एव स ि ः पयरःतः पणय ोकिशखामिणः । सःतयमानो भगवािनववशाल कत परम ॥३०॥

सिस वतमर क रणा मदगनधतोयश । िचऽधवजः कनकतोरणपणरकमभः ॥

म ातमिभनरवदकलिवभ णॐग । गनधनरिभयरवितिभ िवराजमानम ॥३१॥

उ ी दीपबिलिभः ितस जाल । िनयारतधपरिचर िवलसतपताकम ॥

मधरनयहमकलश रजतोरशऋ गर । ज ददशर भवनः करराजधाम ॥३२॥

ा िनशमय नरलोचनपानपाऽम । औतसकयिव िथतकशदकलबनधाः ॥

स ो िवसजय गहकमर पती त प । ि यययरवतयः ःम नरनिमाग ॥३३॥

तिःमनसस कल इभा रथि पि ः । कणमसभायरमपल य गहािधरढाः ॥

नाय िवक यर कसममरनसोपग । सःवागत िवदधरतःमयवीकिषतन ॥३४॥

ऊचः ि यः पिथ िनरीआय मकनदप ीस । तारा यथोडपसहाः िकमकायरमिभः ॥

य चकषषा परमौिलरदारहास । लीलावलोककलयोतसवमातनोित ॥३५॥

तऽ तऽोपस गमय पौरा म गलपाणयः । चबः सपया कणाय ौणीम या हतनसः ॥३६॥

अनतःपरजनः ीतया मकनदः फ ललोचनः ।


www.swargarohan.org

ससममर यपतः ािवशिाजमिनदरम ॥३७॥

पथा िवलोकय ाऽय कण िऽभवन रम । ीतातमोतथाय पयर कातसःनषा प रःवज ॥३८॥

गोिवनद गहमानीय दवदवशमा तः । पजाया नािवदतकतय मोदोपहतो नपः ॥३९॥

िपतःवसगरर ीणा कण बऽिभवादनम । ःवय च कणया राजनभिगनया चािभविनदतः ॥४०॥

शऋवा स चोिदता कणा कणप ी सवरशः । आनचर रिकमणी सतया भिा जामबवती तथा ॥४१॥

कािलनदी िमऽिवनदा च श या ना निजती सतीम । अनया ा यागता याःत वासःॐ णडनािदिभः ॥४२॥

सख िनवासयामास धमरराजो जनादरनम । ससनय सानगामतय सभाय च नव नवम ॥४३॥

तपरियतवा खाणडवन वि फा गनसयतः । मोचियतवा मय यन राजञ िदवया सभा कता ॥४४॥

उवास कितिचनमासाा ः ियिचक यार । िवहरथमार फा गनन भटवरतः ॥४५॥

* * * ७२. ौीशक उवाच

एकदा त सभामधय आिःथतो मिनिभवरतः । ा णः िऽयवयारतिभ यिधि रः ॥०१॥

आचायः कलव जञाितसमबिनधबानधवः । शऋणवतामव चतषामाभायदमवाच ह ॥०२॥

ौीयिधि र उवाच

बतराजन गोिवनद राजसयन पावनीः । यआय िवभतीभरवतःततसमपादय नः भो ॥०३॥

तवतपादक अिवरत प र य चरिनत । धयायनतयभिनशन शचयो गणिनत ॥

िवनदिनत त कमलनाभ भवापवगरम । आशासत यिद त आिशष ईश नानय ॥०४॥

त वदव भवत रणारिवनद । सवानभाविमह पयत लोक एषः ॥


www.swargarohan.org

य तवा भजिनत न भजनतयत वोभयषा । िन ा दशरय िवभो करस जयानाम ॥०५॥

न णः ःवपरभदमितःतव ःयात । सवारतमनः सम शः ःवसखानभतः ॥

ससवता सरतरो रव त सादः । सवानरपमदयो न िवपयरयोऽऽ ॥०६॥


समय वयविसत राजनभवता शऽकशरन । क याणी यन त क ितरल काननभिवयित ॥०७॥

ऋषीणा िपतदवाना स दामिप नः भो । सवषामिप भतानामीिपसतः बतराडयम ॥०८॥

िविजतय नपतीनसवारनकतवा च जगती वश । समभतय सवरसमभारानाहरःव महाबतम ॥०९॥

एत त ातरो राज लोकपालाशसमभवाः । िजतोऽःमयातमवता तऽह दजरयो योऽकतातमिभः ॥१०॥

न कि नमतपर लोक तजसा यशसा िौया । िवभितिभवारिभभव वोऽिप िकम पािथरवः ॥११॥


िनशमय भगव ीत ीतः फ लमखामबजः । ातिनदि वजयऽय िवणतजोपबिहतान ॥१२॥

सहदव दकिषणःयामािदशतसह स जयः । िदिश ती या नकलमदी या सवयसािचनम । ा या वकोदर मतःयः ककयः सह मिकः ॥१३॥

त िविजतय नपानवीरा आजिदर य ओजसा । अजातशऽव भ र ििवण नप यआयत ॥१४॥

ौतवािजत जरासनध नपतधयारयतो ह रः । आहोपाय तमवा उ वो यमवाच ह ॥१५॥

भीमसनोऽजरनः कणो िलनगधरा यः । ज मिगर रोज तात बहिथसतो यतः ॥१६॥

त गतवाित यवलाया गहष गहमिधनम । णय समयाचराजनया िलि गनः ॥१७॥

राजिनव धयितथीना ानिथरनो दरमागतान ।


www.swargarohan.org

तननः य छ भि त य य कामयामह ॥१८॥

िक दमरष ितितकषणा िकमकायरमसाधिभः । िक न दय वदानयाना कः परः समदिशरनाम ॥१९॥

योऽिनतयन शरीरण सता गय यशो ीवम । नािचनोित ःवय क पः स वा यः शो य एव सः ॥२०॥

ह र निो रिनतदव उ छवि ः िशिबबरिलः । वयाधः कपोतो बहवो ीवण ीव गताः ॥२१॥


ःवरराकितिभःताःत को जयारहतरिप । राजनयबनधिनवजञाय पवारनिचनतयत ॥२२॥

राजनयबनधवो त िल गािन िबित । ददािन िभकिषत त य आतमानमिप दःतयजम ॥२३॥

बलनर ौयत क ितरिवरतता िदआवक मषा । ऐ यार िशतःयािप िववयाजन िवणना ॥२४॥

िौय िजहीतनिःय िवणव ि जरिपण । जानननिप महीमादा ायरमाणोऽिप दतयरा ॥२५॥

जीवता ा णाथारय को नवथरः ऽबनधना । दहन पतमानन नहता िवपल यशः ॥२६॥

इतयदारमितः ाह कणाजरनवकोदरान । ह िवा िोयता कामो ददामयातमिशरोऽिप वः ॥२७॥


य नो दिह राजनि न शो यिद मनयस । य ािथरनो वय ा ा राजनया नानयका किषणः ॥२८॥

असौ वकोदरः पाथरःतःय ाताजरनो यम । अनयोमारतलय मा कण जानीिह त रपम ॥२९॥

एवमाविदतो राजा जहासो चः ःम मागधः । आह चामिषरतो मनदा य तिहर ददािम वः ॥३०॥

न तवया भीरणा योतःय यिध िवकलवतजसा । मथरा ःवपरी तयकतवा समि शरण गतः ॥३१॥

अय त वयसात यो नाितस वो न म समः । अजरनो न भव ो ा भीमःत यबलो मम ॥३२॥

इतयकतवा भीमसनाय ादाय महती गदाम ।


www.swargarohan.org

ि तीया ःवयमादाय िनजरगाम परा िहः ॥३३॥

ततः समखल वीरौ सय ािवतरतरम । ज नतवरळक पा या गदा या रणदमरदौ ॥३४॥

मणडलािन िविचऽािण सवय दकिषणमव च । चरतोः शशभ य नटयो रव रि गणोः ॥३५॥

तत टचटाश दो वळिनपससिननभः । गदयोः किष यो राजनदनतयो रव दिनतनोः ॥३६॥

त व गद भजजवन िनपातयमान । अनयोनयत सकिटपादकरोरजऽम ॥

चण बभवतरपतय यथाकर शाख । सयधयतोि ररदयो रव दी मनवयोः ॥३७॥

इतथ तयोः हतयोगरदयोनरवीरौ । ब ौ ःवमि िभरयःःपरशरिप ाम ॥

श दःतयोः हरतो रभयो रवासीन । िनघारतवळपरःतलताडनोतथः ॥३८॥

तयोरव हरतोः समिशकषाबलौजसोः । िनिवरशमभ मकषीणजवयोनरप ॥३९॥

शऽोजरनममती िव ा जीिवत च जराकतम । पाथरमापयाययनःवन तजसािचनतय रः ॥४०॥

सि चनतयारीवधोपाय भीमःयामोघदशरनः । दशरयामास िवटप पाटयिननव स या ॥४१॥

ति जञाय महास वो भीमः हरता वरः । गहीतवा पादयोः शऽ पातयामास भतल ॥४२॥

एकमपाद पदाबमय दो यारमनय ग सः । गदतः पाटयामास शाखिमव महागजः ॥४३॥

एकपादोरव ण किटप ःतनासक । एकबा किषकण शकल द शः जाः ॥४४॥

हाहाकारो महानासीिननहत मगध र । पजयामासतभ म प रर य जया यतौ ॥४५॥

सहदव त नय भगवानभतभावनः । अ यिष चदमयातमा मगधाना पित भः । मोचयामास राजनयानसर ा मागधन य ॥४६॥


www.swargarohan.org

* * * ७३. ौीशक उवाच

अयत शतानय ौ िनर ा यिध िनिजरताः । त िनगरता िग रिोणया मिलना मलवाससः ॥०१॥

कषतकषामाः शकवदनाः सरोधप रकिशरताः । द शःत घनयाम पीतकौशयवाससम ॥०२॥

ौीवतसा क चतबारह प गभाररण णम । चारसननवदन ःफरनमकरकणडलम ॥०३॥

प हःत गदाश ख रथा गरपलकिषतम । िकरीटहारकटक किटसऽा गदाि चतम ॥०४॥

ाज रमिणमीव िनवीत वनमालया । िपबनत इव चकष या िलहनत इव िज या ॥०५॥

िजयनत इव नासा या रमभनत इव बाहिभः । णमहरतपापमानो मधरिभः पादयोहररः ॥०६॥

कणसनदशरना ाद धवःतसरोधनकलमाः । शशस रषीकश गीिभरः ा जलयो नपाः ॥०७॥

राजान ऊचः

नमःत दवदवश पननाितरहरावयय । पननानपािह नः कण िनिवरणणानघोरससतः ॥०८॥

नन नाथानसयामो मागध मधसदन । अनमहो य वतो राजञा राजय यितिवरभो ॥०९॥

राजय यरमदोनन ो न ौयो िवनदत नपः । तवनमायामोिहतोऽिनतया मनयत समपदोऽचलाः ॥१०॥

मगत णा यथा बाला मनयनत उदकाशयम । एव वका रक मायामय ा वःत च त ॥११॥

वय परा ौीमदन यो िजगीयाःया इतरतरःपधः । ननतः जाः ःवा अितिनघरणाः भो मतय परःतवािवगण य दमरदाः ॥१२॥

त एव कणा गभीररहसा दरनतवीयण िवचािलताः िौयः । कालन तनवा भवतोऽनकमपया िवन दपार रणौ ःमराम त ॥१३॥

अथो न राजयममगतिणरिपत दहन श तपतता रजा भवा । उपािसतवय ःपहयामह िवभो िबयाफल तय च कणररोचनम ॥१४॥

त नः समािदशोपाय यन त चरणा जयोः ।


www.swargarohan.org

ःमितयरथा न िवरमदिप ससरतािमह ॥१५॥

कणाय वासदवाय हरय परमातमन । णतकलशनाशाय गोिवनदाय नमो नमः ॥१६॥


सःतयमानो भगवााजिभमर बनधनः । तानाह करणःतात शरणयः आणया िगरा ॥१७॥


अ भित वो भपा म यातमनयिखल र । स ढा जायत भि बार माशिसत तथा ॥१८॥

िद या वयविसत भपा भवनत ऋतभािषणः । ौीय यरमदोननाह पय उनमादक नणाम ॥१९॥

हहयो नहषो वणो रावणो नरकोऽपर । ौीमदा िशताः ःथाना वदतयनर राः ॥२०॥

भवनत एति जञाय दहा तपा मनतवत । मा यजनतोऽधवरयर ाः जा धमण रआयथ ॥२१॥

सनतनवनतः जातनतनसख दःख भवाभवौ । ा ा च सवनतो मि च ा िवच रयथ ॥२२॥

उदासीना दहादावातमारामा धतोताः । म यावय मनः समय ामनत याःयथ ॥२३॥


इतयािदय नपानकणो भगवानभवन रः । तषा नयय परषािन यो मजजनकमरिण ॥२४॥

सपया कारयामास सहदवन भारत । नरदवोिचतवर भर णः ॐि वलपनः ॥२५॥

भोजियतवा वराननन सःनातानसमल कतान । भोग िविवधयर ाःतामबला नरपोिचतः ॥२६॥

त पिजता मकनदन राजानो म कणडलाः । िवरजम िचताः कलशातावडनत यथा महाः ॥२७॥

रथानसद ानारोपय मिणका चनभिषतान । ीण य सनतवारकयः ःवदशानतययापयत ॥२८॥

त एव मोिचताः क लातकणन समहातमना । ययःतमव धयायनतः कतािन च जगतपतः ॥२९॥


www.swargarohan.org

जगदः कित यःत महापरचि तम । यथानवशास गवाःतथा चबरतिनिताः ॥३०॥

जरासनध घातियतवा भीमसनन कशवः । पाथार या सयतः ायातसहदवन पिजतः ॥३१॥

गतवा त खाणडवःथ श खानदधमिजरतारयः । हयरनतः ःवस दो द रदा चासखावहाः ॥३२॥

त तवा ीतमनस इनिःथिनवािसनः । मिनर मागध शानत राजा चा मनोरथः ॥३३॥

अिभवन ाथ राजान भीमाजरनजनादरनाः । सवरमाौावया चबरातमना यदनि तम ॥३४॥

िनशमय धमरराजःततकशवनानकिमपतम । आननदाौकला म चनमणा नोवाच िक चन ॥३५॥

* * * ७४. ौीशक उवाच

एव यिधि रो राजा जरासनधवध िवभोः । कणःय चानभाव त ौतवा ीतःतमवीत ॥०१॥

ौीयिधि र उवाच

य ःय लोकयगरवः सव लोका मह राः । वहिनत दलरभ ल ा िशरसवानशासनम ॥०२॥

स भवानरिवनदाकषो दीनानामीशमािननाम । ध ऽनशासन भमःतदतयनतिवडमबनम ॥०३॥

न कःयाि तीयःय णः परमातमनः । कमरिभवरधरत तजो सत च यथा रवः ॥०४॥

न व तऽिजत भ ाना ममाहिमित माधव । तव तवित च नानाधीः पशनािमव वकती ॥०५॥


इतयकतवा यजिञय काल वो य ानस ऋितवजः । कणानमोिदतः पाथ ा णान वािदनः ॥०६॥

पायनो भर ाजः समनतग तमोऽिसतः । विस यवनः कणवो मऽयः कवि तः ॥०७॥

िव ािमऽो वामदवः समितजिमिनः बतः । पलः पराशरो गग वशमपायन एव च ॥०८॥


www.swargarohan.org

अथवार कयपो धौमयो रामो भागरव आस रः । वीितहोऽो मध छनदा वीरसनोऽकतोणः ॥०९॥

उपहताःतथा चानय िोणभीमकपादयः । धतरा ः सहसतो िवदर महामितः ॥१०॥

ा णाः िऽया वयाः शिा य िद वः । तऽयः सवरराजानो राजञा कतयो नप ॥११॥

ततःत दवयजन ा णाः ःवणरला गलः । क वा तऽ यथामनाय दी या चिबर नपम ॥१२॥

हमाः िकलोपकरणा वरणःय यथा परा । इनिादयो लोकपाला िव रि चभवसयताः ॥१३॥

सगणाः िस गनधवार िव ाधरमहोरगाः । मनयो य रकषािस खगिकननरचारणाः ॥१४॥

राजान समाहता राजप य सवरशः । राजसय समीयः ःम रा ः पाणडसतःय व । मिनर कणभ ःय सपपननमिविःमताः ॥१५॥

अयाजयनमहाराज याजका दववचरसः । राजसयन िविधवतचतसिमवामराः ॥१६॥

सतयऽहनयवनीपालो याजकानसदसःपतीन । अपजयनमहाभागानयथावतससमािहतः ॥१७॥

सदःया याहरणाह व िवमशनतः सभासदः । नाधयग छनननकानतयातसहदवःतदावीत ॥१८॥

अहरित यतः ौ य भगवानसातवता पितः । एष व दवताः सवार दशकालधनादयः ॥१९॥

यदातमकिमद िव बतव यदातमकाः । अि नराहतयो मनऽा सा य योग यतपरः ॥२०॥

एक एवाि तीयोऽसावतदातमयिमद जगत । आतमनातमाौयः स याः सजतयवित हनतयजः ॥२१॥

िविवधानीह कमारिण जनयनयदव या । ईहत यदय सवरः ौयो धमारिदल णम ॥२२॥

तःमातकणाय महत दीयता परमाहरणम । एव चतसवरभतानामातमन ाहरण भवत ॥२३॥

सवरभतातमभताय कणायाननयदिशरन ।


www.swargarohan.org

दय शानताय पणारय द ःयाननतयिम छता ॥२४॥

इतयकतवा सहदवोऽभ णी कणानभाविवत । त तवा त वः सव साध सािधवित स माः ॥२५॥

ौतवा ि ज रत राजा जञातवा हाद सभासदाम । समहरय षीकश ीतः णयिव लः ॥२६॥

ततपादावविनजयापः िशरसा लोकपावनीः । सभायरः सानजामातयः सकटमबो वहनमदा ॥२७॥

वासोिभः पीतकौषयभर ण महाधनः । अहरियतवाौपणारकषो नाशकतसमवकिषतम ॥२८॥

इतथ सभािजत वीआय सव ा जलयो जनाः । नमो जयित नमःत िनपतः पपव यः ॥२९॥

इतथ िनशमय दमघोसतः ःवपीठाद । उतथाय कणगणवणरनजातमनयः ॥

उतकिषपय बाहिमदमाह सदःयमष । सौावयनभगवत परषाणयभीतः ॥३०॥

ईशो दरतययः काल इित सतयवती ॐितः । व ानामिप य ि बारलवाकयिवरिभ त ॥३१॥

यय पाऽिवदा ौ ा मा मनधव बालभाषीतम । सदसःपतयः सव कणो यतसममतोऽहरण ॥३२॥

तपोिव ाोतधरानजञानिवधवःतक मषान । परमऋषीन िन ा लोकपाल पिजतान ॥३३॥

सदःपतीनितबमय गोपालः कलपासनः । यथा काकः परोडाश सपया कथमहरित ॥३४॥

वणारौमकलापतः सवरधमरबिहकतः । ःवरवत गणह नः सपया कथमहरित ॥३५॥

ययाितनषा िह कल श सि बरिहकतम । वथापानरत श तसपया कथमहरित ॥३६॥

िषरसिवतानदशािनहतवतऽ वचरसम । समि दगरमािौतय बाधनत दःयवः जाः ॥३७॥

एवमादीनयभिािण बभाष न म गलः । नोवाच िकि च गवानयथा िसहः िशवारतम ॥३८॥

भगविनननदन ौतवा दःसह ततसभासदः ।


www.swargarohan.org

कण िपधाय िनजर मः शपनत िदप रषा ॥३९॥

िननदा भगवतः शऋणवःततपरःय जनःय वा । ततो नापित यः सोऽिप यातयधः सकता यतः ॥४०॥

ततः पाणडसताः ब ा मतःयककयस जयाः । उदायधाः सम ःथः िशशपालिजघासवः ॥४१॥

तत ःतवसमानतो जगह ख गचमरणी । भतसरयनकणपकषीयाा ः सदिस भारत ॥४२॥

तावदतथाय भगवानःवािननवायर ःवय रषा । िशरः कषरानतचबण जहार पततो रपोः ॥४३॥

श दः कोलाहलोऽथासीि छशपाल हत महान । तःयानयाियनो भपा दिवज िवतिषणः ॥४४॥

च दहोितथत जयोितवारसदवमपािवशत । पयता सवरभतानाम कव भिव खा यता ॥४५॥

जनमऽयानगिणत वरसर धया िधया । धयायःतनमयता यातो भावो िह भवकारणम ॥४६॥

ऋितव यः ससदःय यो दकिषना िवपलामदात । सवारनसमपजय िविधव चबऽवभथमकरा ॥४७॥

साधियतवा बतः रा ः कणो योग र रः । उवास कितिचनमासानस ि रिभयािचतः ॥४८॥

ततोऽनजञापय राजानमिन छनतमपी रः । ययौ सभायरः सामातयः ःवपर दवक सतः ॥४९॥

विणरत तदपा यान मया त बहिवःतरम । वकणठवािसनोजरनम िवशापातपनः पनः ॥५०॥

राजसयावभ यन ःनातो राजा यिधि रः । ऽसभामधय शशभ सररािडव ॥५१॥

राजञा सभािजताः सव सरमानवखचराः । कण बत च शसनतः ःवधामािन ययमरदा ॥५२॥

दय धनमत पाप किल करकलामयम । यो न सह ौीय ःफ ता वा पाणडसतःय ताम ॥५३॥

य इद क तरयि णोः कमर च वधािदकम । राजमो िवतान च सवरपापः म यत ॥५४॥

* * *


www.swargarohan.org

७५. ौीराजोवाच

अजातशऽोःतम वा राजसयमहोदयम । सव ममिदर ननदवा य समागताः ॥०१॥

दय धन वजरियतवा राजानः सयरः सराः । इित ौत नो भगवःतऽ कारणम यताम ॥०२॥


िपतामहःय त यजञ राजसय महातमनः । बानधवाः प रचयारया तःयासनमबनधनाः ॥०३॥

भीमो महानसाधयकषो धनाधय ः सयोधनः । सहदवःत पजाया नकलो िवयसाधन ॥०४॥

गरशौ ण िजणः कणः पादावनजन । प रवण िपदजा कण दान महामनाः ॥०५॥

ययधानो िवकणर हािदरकयो िवदरादयः । बा ीकपऽा भयार ा य च सनतदरनादयः ॥०६॥

िनरिपता महायजञ नानाकमरस त तदा । वतरनत ःम राजनि रा ः ियिचक वरः ॥०७॥

ऋितवकसदःयबहिवतस स मष । िःव ष सनतसमहरणदकिषणािभः ॥

च च सातवतपत रण िव । चबःततःतववभथःनपन न ाम ॥०८॥

मद गश खपणव धनधयारनकगोमखाः । वािदऽािण िविचऽािण नदरावभथोतसव ॥०९॥

नातरकयो ननत र ा गायका यथशो जगः । वीणावणतलोननादःतषा स िदवमःपशत ॥१०॥

िचऽधवजपताकाम रभनिःयनदनावरिभः । ःवल कतभरटभरपा िनयरय रकममािलनः ॥११॥

यदस जयकामबोज करककयकोशलाः । कमपयनतो भव सनययरयमानपरःसराः ॥१२॥

सदःयितवरि जौ ा घोषण भयसा । दविषरिपतगनधवारःत वः पपविषरणः ॥१३॥

ःवलणकता नरा नाय गनधॐ भ णामबरः । िविलमपनतयोऽिभिस चनतयो िवजिवरिवध रसः ॥१४॥


www.swargarohan.org

तलगोरसगनधोद ह रिासानिक कमः । पिमभिलर ाः िलमपनतयो िवजवाररयोिषतः ॥१५॥

ग ा निभिनररगमननपल धमतद । दवयो यथा िदिव िवमानवरनरदवयो ॥

ता मातलयसिखिभः प रिष यमानाः । सोीडहासिवकस दना िवरजः ॥१६॥

ता दवरानत सखीिनसिषच रतीिभः । िकलननामबरा िववतगाऽकचोरमधयाः ॥

औतसकयम कवरा यवमानमा याः । कषोभ दधमरलिधया रिचरिवरहारः ॥१७॥

स सासथमारढः सद रकममािलनम । वयरोचत ःवप ीिभः िबयािभः बतरािडव ॥१८॥

प ीसमयाजावभ य रतवा त तमितवजः । आचानत ःनापया चबगर गाया सह कणया ॥१९॥

दवदनदभयो नदनररदनदिभिभः समम । ममचः पपवषारिण दविषरिपतमानवाः ॥२०॥

सःनःतऽ ततः सव वणारौमयता नराः । महापातकयिप यतः स ो म यत िकि बषात ॥२१॥

अथ राजाहत कषौम प रधाय ःवल कतः । ऋितवकसदःयिवादीनानचारभरणामबरः ॥२२॥

बनध जञातीननपािनमऽ स दोऽनया सवरशः । अभीआन पजयामास नारायणपरो नपः ॥२३॥

सव जनाः सररचो मिणकणडलॐग । उणीक चकदकलमहा यरहाराः ॥

नायर कणडलयगालकवनदज । वकऽिौयः कनकमखलया िवरजः ॥२४॥

अथितवरजो महाशीलाः सदःया वािदनः । िऽयिव शिा राजानो य समागताः ॥२५॥

दविषरिपतभतािन लोकपालाः सहानगाः । पिजताःतमनजञापय ःवधामािन ययनरप ॥२६॥

ह रदासःय राजष राजसयमहोदयम । नवातपयनशसनतः िपबनमतय ऽमत यथा ॥२७॥


www.swargarohan.org

ततो यिधि रो राजा स तसमबिनधबानधवान । मणा िनवारयामास कण च तयागकातरः ॥२८॥

भगवानिप तऽा ग नयावातसी ितयकरः । ःथापय यदवीरा सामबादी कशःथलीम ॥२९॥

इतथ राजा धमरसतो मनोरथमहाणरवम । सदःतर सम ीयर कणनासी तजवरः ॥३०॥

एकदानतःपर तःय वीआय दय धनः िौयम । अतपयिाजसयःय मिहतव चा यतातमनः ॥३१॥

यिःमःनरनििदितजनिसरनिलआमीर । नाना िवभािनत िकल िव सजोप ाः ॥

तािभः पतीनिपदराजसतोपतःथ । यःया िव दयः करराडतपयत ॥३२॥

यिःमनतदा मधपतमरिहषीसहॐ । ौोणीभरण शनकः कवणदि यशोभम ॥

मधय सचार कचक कमशोणहार । ौीमनमख चलकणडलकनतला यम ॥३३॥

सभाया मय ाया कवािप धमरसतोऽिधरा । वतोऽनगबरनधिभ कणनािप ःवचकषषा ॥३४॥

आसीनः का चन साकषादासन मघवािनव । पारम यौीया ज ः ःतयमान विनदिभः ॥३५॥

तऽ दय धनो मानी परीतो ातिभनरप । िकरीटमाली नयिवशदिसहःतः किषपषा ॥३६॥

ःथलऽ यग ा ानत जल मतवा ःथलऽपतत । जल च ःथलव ानतया मयमायािवमोिहतः ॥३७॥

जहास भीमःत वा ि यो नपतयो पर । िनवायरमाणा अपय ग राजञा कणानमोिदताः ॥३८॥

स ोीिडतोऽव वदनो रषा जवलिननबमय तणी ययौ गजा यम । हाहित श दः समहानभतसतामजातशऽिवरमना इवाभवत । बभव तणी भगवानभवो भर समिजजहीषर रमित ःम य शा ॥३९॥

एत ऽिभिहत राजनयतप ोऽहिमह तवया । सयोधनःय दौरातमय राजसय महाबतौ ॥४०॥

* * *


www.swargarohan.org

७६. ौीशक उवाच

अथानयदिप कणःय शऋण कमार त नप । ब डानरशरीरःय यथा सौभपितहरतः ॥०१॥

िशशपालसखः शा वो रिकमणय ाह आगतः । यदिभिनरिजरतः स य जरासनधादयःतथा ॥०२॥

शा वः ितजञामकरो छणवता सवरभभजाम । अयादवा आमा क रय पौरष मम पयत ॥०३॥

इित मढः ितजञाय दव पशपित भम । आराधयामास नपः पाशमि सक मसन ॥०४॥

सवतसरानत भगवानाशतोष उमापितः । वरण छनदयामास शा व शरणमागतम ॥०५॥

दवासरमनयाणा गनधव रगर साम । अभ कामग वो स यान विणभीणम ॥०६॥

तथित िग रशािद ो मयः परपरजयः । पर िनमारय शा वाय ादातसौभमयःमयम ॥०७॥

स ल धवा कामग यान तमोधाम दरासदम । ययः ारवती शा वो वर विणकत ःमरन ॥०८॥

िनरधय सनया शा वो महतया भरतभर । परी बभ जोपवनान ानािन च सवरशः ॥०९॥

सगोपरािण ारािण ासादा टालतोिलकाः । िवहारानस िवमाना यािननपतः श व यः ॥१०॥

िशलािमा ाशनयः सपार आसारशकर राः । चणड बवातोऽभिजसा छािदता िदशः ॥११॥

इतय रमाना सौभन कणःय नगरी भशम । ना यप त श राजि परण यथा मही ॥१२॥

मनो भगवानवीआय बाधयमाना िनजाः जाः । म भ तय यधा ीरो रथारढो महायशाः ॥१३॥

सातयिक ारदण सामबोऽबरः सहानजः । हािदरकयो भानिवनद गद शकसारणौ ॥१४॥

अपर च महवासा रथयथपयथपाः । िनयरयदिशता ग ा रथभा पदाितिभः ॥१५॥

ततः ववत य शा वाना यदिभः सह ।


www.swargarohan.org

यथासराणा िवबधःतमल लोमहणरम ॥१६॥

ता सौभपतमारया िदवया रिकमणीसतः । णन नाशयामास नश तम इवोणगः ॥१७॥

िववयाध प चिवशतया ःवणरप खरयोमखः । शा वःय धविजनीपाल शरः सननतपवरिभः ॥१८॥

शतनाताडय छा वमककनाःय सिनकान । दशिभदरशिभनतनवाहनािन िऽिभि िभः ॥१९॥

तद त महतकमर मनःय महातमनः । वा त पजयामासः सव ःवपरसिनकाः ॥२०॥

बहरपकरप त यत न च यत । मायामय मयकत दिवर भावय पररभत ॥२१॥

कविच मौ कविच वयोिमन िग रमिधनर जल कविचत । अलातचबव ामयतसौभ त रविःथतम ॥२२॥

यऽ यऽोपलआयत ससौभः सहसिनकः । शा वःततःततोऽम च छरानसातवतयथपाः ॥२३॥

शरर नयकर सःपशराशीिवदरासदः । पी यमानपरानीकः शा वोऽम तपर रतः ॥२४॥

शा वानीकपश ौघवरिणवीरा भशािदरताः । न ततयज रण ःव ःव लोक यिजगीवः ॥२५॥

शा वामातयो माननाम मन कपीिडतः । आसा गदया मौवयार वयाहतय वयनद ली ॥२६॥

मन गदया सीणर व ःःथलम रदमम । अपोवाह रणातसतो धमरिव ारकातमजः ॥२७॥

ल धसमजञो महतन कािणरः सारिथमवीत । अहो असािधवद सत यिणानमऽपसपरणम ॥२८॥

न यदना कल जातः ौयत रणिव यतः । िवना मतकलीबिच न सतन ा िकि बषात ॥२९॥

िक न वआयऽिभस गमय िपतरौ रामकशवौ । य ातसमयगपबानतः प ःतऽातमनः मम ॥३०॥

वय म कथिययिनत हसनतयो ातजामयः । कल य कथ कथ वीर तवानयः क यता मध ॥३१॥

सारिथरवाच


www.swargarohan.org

धम िवजानतायमनकतमतनमया िवभो । सतः क लगत रकषििथन सारिथ रथी ॥३२॥

एति िदतवा त भवानमयापोवािहतो रणात । उपस ः परणित मि छरतो गदया हतः ॥३३॥

* * * ७७. ौीशक उवाच

स उपःप य सिलल दिशतो धतकामरकः । नय मा मतः पा वीरःयतयाह सारिथम ॥०१॥

िवधमनत ःवसनयािन मनत रिकमणीसतः । ितहतय तयिवधयाननाराचर िभः ःमयन ॥०२॥

चतिभर तरो वाहानसतमकन चाहनत । ा य धन कत च शरणानयन व िशरः ॥०३॥

गदसातयिकसामबा ा ज नः सौभपतबरलम । पतः समि सौभयाः सव सि छननकनधराः ॥०४॥

एव यदना शा वाना िन नतािमतरतरम । य िऽनवराऽ तदभ मलम बणम ॥०५॥

इनिःथ गतः कण आहतो धमरसनना । राजसयऽथ िनव िशशपाल च सिःथत ॥०६॥

करव ाननजञापय मनी ससता पथाम । िनिम ानयितघोरािण पयन ारवती ययौ ॥०७॥

आह चाहिमहायात आयरिमौािभस गतः । राजनया पकषीया नन हनयः परी मम ॥०८॥

वीआय ततकदन ःवाना िनरपय परर णम । सौभ च शा वराज च दारक ाह कशवः ॥०९॥

रथ ापय म सत शा वःयािनतकमाश व । सममःत न कतरवयो मायावी सौभराडयम ॥१०॥

इतय ोदयामास रथमाःथाय दारकः । िवशनत द शः सव ःव पर चारणानजम ॥११॥

शा व कणमालोकय हतायबल रः । ाहरतकणसतय शि भीमरवा मध ॥१२॥

तामापतनती नभिस महो कािमव रहसा । भासयनती िदशः शौ रः सायकः शतधाि छनत ॥१३॥


www.swargarohan.org

त च षोडशिभिवर धवा बानः सौभ च ख मत । अिवधय छरसनदोहः ख सयर इव रिमिभः ॥१४॥

शा वः शौरःत दोः सवय सशा ग शा गरधनवनः । िबभद नयपत ःता छा गरमासी द तम ॥१५॥

हाहाकारो महानासी ताना तऽ पयताम । िनन सौभराड च रदमाह जनादरनम ॥१६॥

य वया म नः स य ारतभारयार त ताम । म ः स सभामधय तवया वयापािदतः सखा ॥१७॥

त तवा िनिशतबारणरपरािजतमािननम । नयामयपनरावि यिद ित मरमामतः ॥१८॥


वथा तव कतथस मनद न पयःयिनतकऽनतकम । पौरस दशरयिनत ःम शरा न बहभािषणः ॥१९॥

इतयकतवा भगवा छा व गदया भीमवगया । तताड जऽौ सर धः स चकमप वमननसक ॥२०॥

गदाया सिननव ाया शा वःतवनतरधीयत । ततो महतर आगतय परषः िशरसा यतम । दवकया िहतोऽःमीित नतवा ाह वचो रदन ॥२१॥

कण कण महाबाहो िपता त िपतवतसल । ब धवापनीतः शा वन सौिनकन यथा पशः ॥२२॥

िनशमय िविय कणो मानसी कित गतः । िवमनःको घणी ःनहा भाष ाकतो यथा ॥२३॥

कथ राममसमानत िजतवाजय सरासरः । शा वना पीयसा नीतः िपता म बलवािनविधः ॥२४॥

इित वाण गोिवनद सौभरा तयपिःथतः । वसदविमवानीय कण चदमवाच सः ॥२५॥

एष त जिनता तातो यदथरिमह जीविस । विधय वी तःतऽममीश तपािह बािलश ॥२६॥

एव िनभरतःयर मायावी ख गनानकदनदभः । उतकतय िशर आदाय खःथ सौभ समािवशत ॥२७॥

ततो महत कतावपपलतः ःवबोध आःत ःवजनान गतः । महानभावःतदबधयदासरी माया स शा वसता मयोिदताम ॥२८॥


www.swargarohan.org

न तऽ दत न िपतः कलवर ब आजौ समपयद यतः । ःवापन यथा चामबरचा रण रप सौभःथमालोकय िनहनतम तः ॥२९॥

एव वदिनत राजष ऋयः क च नािनवताः । यतःववाचो िवरधयत नन त न ःमरनतयत ॥३०॥

कव शोकमोहौ ःनहो वा भय वा यऽ समभवाः । कव चाखिणडतिवजञान जञान यरःतवखिणडतः ॥३१॥

यतपादसवोिजरतयातमिव या िहनवनतयना ातमिवपयरयमहम । लभनत आतमीयमननतम र कतो न मोहः परमःय स तः ॥३२॥

त श पगः हरनतमोजसा । शा व शरः शौ ररमोघिवबमः ॥

िव धवाि छन मर धनः िशरोमिण । सौभ च शऽोगरदया ररोज ह ॥३३॥

ततकणहःत रतया िवचिणरत पपात तोय गदया सहॐधा । िवसजय त तलमािःथतो गदाम मय शा वोऽ यतम यगा ितम ॥३४॥

आधावतः सगद तःय बाह भ लन िछ वाथ रथा गम तम । वधाय शा वःय लयाकर सिननभ िब भौ साकर इवोदयाचलः ॥३५॥

जहार तनव िशरः सकणडल िकरीटय परमाियनो ह रः । वळण वऽःय यथा परनदरो बभव हाहित वचःतदा नणाम ॥३६॥

तिःमिननपितत पाप सौभ च गदया हत । नददरनदभयो राजिनदिव दवगण रताः । सखीनामपिचित कवरनदनतवबो रषा यगात ॥३७॥

* * * ७८. ौीशक उवाच

िशशपालःय शा वःय पौणसकःयािप दमरितः । परलोकगताना च कवरनपारोआयसौ दम ॥०१॥

एकः पदाितः स ब ो गदापािणः कमपयन । प यािममा महाराज महास वो वय यत ॥०२॥

त तथायानतमालोकय गदामादाय सतवरः । अवपलतय रथातकणः िसनध वलव तयधात ॥०३॥

गदाम मय कारषो मकनद ाह दमरदः । िद या िद या भवान मम ि पथ गतः ॥०४॥

तव मातलयो नः कण िमऽी ा िजघासिस ।


www.swargarohan.org

अतःतवा गदया मनद हिनय वळक पया ॥०५॥

त ारनणयमपमय िमऽाणा िमऽवतसलः । बनधरपम र हतवा वयािध दहचर यथा ॥०६॥

एव रकषःतदनवाकयः कण तोऽ रव ि पम । गदयाताडयनमिधनर िसहव वयनद च सः ॥०७॥

गदयािभहतोऽपयाजौ न चचाल यद हः । कणोऽिप तमहनगवयार कौमोदकया ःतनानतर ॥०८॥

गदािनिभरनन दय उ मिधर मखात । सायर कशबा यीनधरणया नयपत वयसः ॥०९॥

ततः सआमतर जयोितः कणमािवशद तम । पयता सवरभताना यथा च वध नप ॥१०॥

िवदरथःत त ाता ातशोकप रपलतः । आग छदिसचमार याम वसःतिजजघासया ॥११॥

तःय चापततः कण बण कषरनिमना । िशरो जहार राजनि सिकरीट सकणडलम ॥१२॥

एव सौभ च शा व च दनतवब सहानजम । हतवा दिवर हाननयरी िडतः सरमानवः ॥१३॥

मिनिभः िस गनधविवर ाधरमहोरगः । अपसरोिभः िपतगणयरकषः िकननरचारणः ॥१४॥

उपगीयमानिवजयः कसमरिभविषरतः । वत विणवरिवरवशाल कता परीम ॥१५॥

एव योग रः कणो भगवानजगदी रः । ईयत पश ीना िनिजरतो जयतीित सः ॥१६॥

ौतवा य ो म रामः करणा सह पाणडवः । तीथारिभषकवयाजन मधयःथः ययौ िकल ॥१७॥

ःनातवा भास सनतपयर दविषरिपतमानवान । सरःवती ितॐोत ययौ ा णसवतः ॥१८॥

पथदक िबनदसरि तकप सदशरनम । िवशाल तीथ च चब ाची सरःवतीम ॥१९॥

यमनामन यानयव ग गामन च भारत । जगाम निमष यऽ ऋयः सऽमासत ॥२०॥

तमागतमिभतय मनयो दीघरसिऽणः ।


www.swargarohan.org

अिभनन यथानयाय णमयोतथाय चाचरयन ॥२१॥

सोऽिचरतः सपरीवारः कतासनप रमहः । रोमहणरमासीन महषः िशयम त ॥२२॥

अतयतथाियन सतमकत णा जिलम । अधयासीन च तािनवा कोपो ीआय माधवः ॥२३॥

यःमादसािवमािनवानधयाःत ितलोमजः । धमरपालाःतथवाःमानवधमहरित दमरितः ॥२४॥

ऋषभरगवतो भतवा िशयोऽधीतय बहिन च । सितहासपराणािन धमरशा ािण सवरशः ॥२५॥

अदानतःयािवनीतःय वथा पिणडतमािननः । न गणाय भविनत ःम नटःयवािजतातमनः ॥२६॥

एतदथ िह लोकऽिःमननवतारो मया कतः । वधया म धमरधविजनःत िह पातिकनोऽिधकाः ॥२७॥

एतावदकतवा भगवािननव ोऽस धादिप । भािवतवा कशामण करःथनाहनतभः ॥२८॥

हाहितवािदनः सव मनयः िखननमानसाः । ऊचः स कण दवमधमरःत कतः भो ॥२९॥

अःय ासन द मःमािभयरदननदन । आय ातमाकलम ताव ावतसऽ समापयत ॥३०॥

अजानतवाच रतःतवया वधो यथा । योग रःय भवतो नामनायोऽिप िनयामकः ॥३१॥

य त हतयायाः पावन लोकपावन । च रयित भवा लोक स महोऽननयचोिदतः ॥३२॥


च रय वधिनवश लोकानमहकामयया । िनयमः थम क प यावानस त िवधीयताम ॥३३॥

दीघरमायबरततःय स विमिनियमव च । आशािसत य त साधय योगमायया ॥३४॥

ऋय ऊचः

अ ःय तव वीयरःय मतयोरःमाकमव च । यथा भव चः सतय तथा राम िवधीयताम ॥३५॥



www.swargarohan.org

आतमा व पऽ उतपनन इित वदानशासनम । तःमादःय भव ा आय रिनियस ववान ॥३६॥

िक वः कामो मिनौ ा ताह करवाणयथ । अजानतःतवपिचित यथा म िचनतयता बधाः ॥३७॥

ऋय ऊचः

इ वलःय सतो घोरो ब वलो नाम दानवः । स दयित नः सऽमतय पवरिण पवरिण ॥३८॥

त पाप जिह दाशाहर तननः शौ ण परम । पयशोिणतिवनमऽ सरामासािभविषरणम ॥३९॥

तत भारत वष परीतय ससमािहतः । च रतवा ादशमासाःतीथरःनायी िवशधयिस ॥४०॥

* * * ७९. ौीशक उवाच

ततः पवरणयपाव चणडः पाशवणरः । भीमो वायरभिाजनपयगनधःत सवरशः ॥०१॥

ततोऽमधयमय वष ब वलन िविनिमरतम । अभव शालाया सोऽनव यत शलधक ॥०२॥

त िवलोकय बहतकाय िभनना जनचयोपमम । त तािशखामौ द ोमकटीमखम ॥०३॥

सःमार म ल रामः परसनयिवदारणम । हल च दतयदमन त तणरमपतःथतः ॥०४॥

तमाकय हलामण ब वल गगनचरम । म लनाहनतब ो मिधनर िह बलः ॥०५॥

सोऽपत िव िनिभरनन ललाटोऽसकसमतसजन । म चननातरःवर शलो यथा वळहतोऽरणः ॥०६॥

सःततय मनयो राम यजयािवतथािशषः । अ यिष चनमहाभागा वऽ न िवबधा यथा ॥०७॥

वजयनती ददमारला ौीधामामलानप कजा । रामाय वाससी िदवय िदवयानयाभरणािन च ॥०८॥

अथ तर यनजञातः कौिशक मतय ा णः । ःनातवा सरोवरमगा तः सरयराॐवत ॥०९॥

अनॐोतन सरय यागमपगमय सः ।


www.swargarohan.org

ःनातवा सनतपयर दवादीनजगाम पलहाौमम ॥१०॥

गोमती गणडक ःनातवा िवपाशा शोण आपलतः । गया गतवा िपतिन वा ग गासागरस गम ॥११॥

उपःप य महनिािौ राम वािभवा च । स गोदावरी वणा पमपा भीमरथी ततः ॥१२॥

ःकनद वा ययौ रामः ौीशल िग रशालयम । ििवडष महापणय वािि व कट भः ॥१३॥

कामकोणी परी का ची कावरी च स र राम । ौीरनगा य महापणय यऽ सिननिहतो ह रः ॥१४॥

ऋभािि हरः कषऽ दकिषणा मथरा तथा । सामि सतमगमतमहापातकनाशनम ॥१५॥

तऽायतमदा नार ण यो हलायधः । कतमाला तापण मलय च कलाचलम ॥१६॥

तऽागःतय समासीन नमःकतयािभवा च । योिजतःतन चाशीिभररनजञातो गतोऽणरवम । दकिषण तऽ कनया या दगा दवी ददशर सः ॥१७॥

ततः फा गनमासा प चापसरसम मम । िवणः सिननिहतो यऽ ःनातवाःपशर वायतम ॥१८॥

ततोऽिभोजय भगवानकरलाःत िऽगतरकान । गोकणार य िशवकषऽ सािननधय यऽ धजरटः ॥१९॥

आया पायनी वा शपाररकमगा लः । तापी पयोणी िनिवरनधयामपःप याथ दणडकम ॥२०॥

िवय रवामगम ऽ मािहमती परी । मनतीथरमपःप य भास पनरागमत ॥२१॥

ौतवा ि जः क यमान करपाणडवसयग । सवरराजनयिनधन भार मन त भवः ॥२२॥

स भीमदय धनयोगरदा या यधयतोमरध । वारिययिनवनशन जगाम यदननदनः ॥२३॥

यिधि रःत त वा यमौ कणाजरनाविप । अिभवा ाभवःतणी िक िववकष रहागतः ॥२४॥

गदापाणी उभौ वा सर धौ िवजयिषणौ । मणडलािन िविचऽािण चरनतािवदमवीत ॥२५॥


www.swargarohan.org

यवा त यबलौ वीरौ ह राजनह वकोदर । एक ाणािधक मनय उतक िश यािधकम ॥२६॥

तःमादकतरःयह यवयोः समवीयरयोः । न लआयत जयोऽनयो वा िवरमतवफलो रणः ॥२७॥

न त ाकय जगहतबर वरौ नपाथरवत । अनःमरनतावनयोनय दर दकतािन च ॥२८॥

िद तदनमनवानो रामो ारवती ययौ । उमसनािदिभः ीतजरञाितिभः समपागतः ॥२९॥

त पननिमष ा म योऽयाजयनमदा । बतव ग बतिभः सविनरव ािखलिवमहम ॥३०॥

त यो िवश िवजञान भगवानवयतरि भः । यनवातमनयदो िव मातमान िव ग िवदः ॥३१॥

ःवपतयावभथःनातो जञाितबनधस तः । रज ःवजयोतःनयवनदः सवासाः स वल कतः ॥३२॥

ई ि वधानयस यािन बलःय बलशािलनः । अननतःयामयःय मायामतयरःय सिनत िह ॥३३॥

योऽनःमरत रामःय कमारणय तकमरणः । साय ातरननतःय िवणोः स दियतो भवत ॥३४॥

* * * ८०. ौीराजोवाच

भगवनयािन चानयािन मकनदःय महातमनः । वीयारणयननतवीयरःय ौोतिम छािम ह भो ॥०१॥

को न ौतवासक नन मः ोकसतकथाः । िवरमत िवशजञो िवणणः काममागरणः ॥०२॥

सा वा यया तःय गणानगणीत करौ च ततकमरकरौ मन । ःमर सनत िःथरज गमष शऋणोित ततपणयकथाः स कणरः ॥०३॥

िशरःत तःयोभयिल गमानम दव यतपयित ति चकषः । अ गािन िवणोरथ तजजनाना पादोदक यािन भजिनत िनतयम ॥०४॥

सत उवाच

िवणरातन समप ो भगवानबादरायिणः । वासदव भगवित िनम न दयोऽवीत ॥०५॥



www.swargarohan.org

कणःयासीतसखा कि ा णो िव मः । िवर इिनियाथष शानतातमा िजतिनियः ॥०६॥

य छयोपपननन वतरमानो गहाौमी । तःय भायार कचलःय कषतकषामा च तथािवधा ॥०७॥

पितोता पित ाह मलायता वदनन सा । द रि सीदमाना व वपमानािभगमय च ॥०८॥

नन नभगवतः सखा साकषाि लयः पितः । णय शरणय भगवानसातवतभरः ॥०९॥

तमपिह महाभाग साधना च परायणम । दाःयित ििवण भ र सीदत त कटिमबन ॥१०॥

आःतऽधना ारवतया भोजव णयनधक रः । ःमरतः पादकमलमातमानमिप य छित । िक नवथरकामानभजतो नातयभी ानजग रः ॥११॥

स एव भायरया िवो बहशः ािथरतो महः । अय िह परमो लाभ उ मः ोकदशरनम ॥१२॥

इित सि चनतय मनसा गमनाय मित दध । अपयःतयपायन िकि च ह क यािण दीयताम ॥१३॥

यािचतवा चतरो म ीिनवानपथकतणडलान । चलखणडन तानब धवा भऽ ादादपायनम ॥१४॥

स तानादाय िवा यः ययौ ारका िकल । कणसनदशरन म कथ ःयािदित िचनतयन ॥१५॥

ऽीिण ग मानयतीयाय ितॐः ककषा सि जः । िवोऽगमयानधकव णीना गहव यतधिमरणाम ॥१६॥

गह वय सहॐाणा मिहषीणा हरि रजः । िववशकतम ौीम ाननद गतो यथा ॥१७॥

त िवलोकया यतो दराितयापयर कमािःथतः । सहसोतथाय चा यतय दो या पयरमहीनमदा ॥१८॥

स यः ियःय िवषर गस गाितिनवरतः । ीतो वयम चदि बनदननऽा या पकर णः ॥१९॥

अथोपवय पयर क ःवयमस यः समहरणम । उप तयाविनजयाःय पादौ पादावनजनीः ॥२०॥

अमहीि छरसा राजनभगवा लोकपावनः ।


www.swargarohan.org

वयिलमपि वयगनधन चनदनागरक कमः ॥२१॥

धपः सरिभिभिमरऽ दीपाविलिभमरदा । अिचरतवाव तामबल गा च ःवागतमवीत ॥२२॥

कचल मिलन कषाम ि ज धमिनसनततम । दवी पयरचरतसाकषा चामरवयजनन व ॥२३॥

अनतःपरजनो वा कणनामलक ितरना । िविःमतोऽभदितीतया अवधत सभािजतम ॥२४॥

िकमनन कत पणयमवधतन िभकषणा । िौया हीनन लोकऽिःमनगिहरतनाधमन च ॥२५॥

योऽसौ िऽलोकगरणा ौीिनवासन समभतः । पयर कःथा िौय िहतवा प रव ोऽमजो यथा ॥२६॥

कथया चबतगारथाः पवार गरकल सतोः । आतमनोलरिलता राजनकरौ ग परःपरम ॥२७॥


अिप नगरकला वता ल धदकिषणात । समाव न धमर भाय ढा स शी न वा ॥२८॥

ायो गहष त िच मकामिविहत तथा । नवाितीयस िव नधनष िविदत िह म ॥२९॥

किचतकवरिनत कमारिण कामरहतचतसः । तयजनतः कतीदवीयरथाह लोकस महम ॥३०॥

कि च रकल वास नःमरिस नौ यतः । ि जो िवजञाय िवजञय तमसः पारम त ॥३१॥

स व सतकमरणा साकषाि जात रह समभवः । आ ोऽ ग यऽाौिमणा यथाह जञानदो गरः ॥३२॥

ननवथरकोिवदा नवणारौमवतािमह । य मया गरणा वाचा तरनतय जो भवाणरवम ॥३३॥

नाहिमजयाजाित या तपसोपशमन वा । तयय सवरभतातमा गरशौ या यथा ॥३४॥

अिप नः ःमयरत नव िनवसता गरौ । गरदार ोिदतानािमनधनानयन कविचत ॥३५॥

िव ाना महारणयमपत समहि ज । वातवमरभ ीो िन राः ःतनिय वः ॥३६॥


www.swargarohan.org

सयर ाःत गतःताव मसा चावता िदशः । िनमन कल जलमय न ाजञायत िक चन ॥३७॥

वय भशमतऽ महािनलामबिभिनरहनयमाना महरमबसमपलव । िदशोऽिवदनतोऽथ परःपर वन गहीतहःताः प रबिमातराः ॥३८॥

एति िदतवा उिदत रवौ सानदीपिनगररः । अनवमाणो नः िशयानाचाय ऽपयदातरान ॥३९॥

अहो ह पऽका ययमःमदथऽितदःिखताः । आतमा व ािणनाम ःतमना तय मतपराः ॥४०॥

एतदव िह सि छयः कतरवय गरिनकतम । य िवश भावन सवारथारतमापरण गरौ ॥४१॥

त ोऽह भो ि जौ ाः सतयाः सनत मनोरथाः । छनदाःययातयामािन भविनतवह परऽ च ॥४२॥

इतथिवधानयनकािन वसता गरवमिन । गरोरनमहणव पमानपणरः शानतय ॥४३॥

ौीा ण उवाच

िकमःमािभरिनवर दवदव जग रो । भवता सतयकामन यषा वासो गरोरभत ॥४४॥

यःय छनदोमय दह आवपन िवभो । ौयसा तःय गरष वासोऽतयनतिवडमबनम ॥४५॥

* * * ८१. ौीशक उवाच

स इतथ ि जम यन सह स कथयनह रः । सवरभतमनोऽिभ ः ःमयमान उवाच तम ॥०१॥

णयो ा ण कणो भगवानहसिनयम । मणा िनरी णनव नखल सता गितः ॥०२॥


िकमपायनमानीत नम भवता गहात । अणवपयपा त भ ः मणा भयव म भवत । भयरपयभ ोप त न म तोषाय क पत ॥०३॥

पऽ पप फल तोय यो म भकतया य छित । तदह भकतयप तम ािम यतातमनः ॥०४॥

इतय ोऽिप ि यःतःम ोीिडतः पतय िौयः ।


www.swargarohan.org

पथकसित राजनन ाय छदवा खः ॥०५॥

सवरभतातम कसाकषा ःयागमनकारणम । िवजङायािचनतयननाय ौीकामो माभजतपरा ॥०६॥

प याः पितोतायाःत सखा ियिचक यार । ा ो मामःय दाःयािम समपदोऽमतयरदलरभाः ॥०७॥

इतथ िविचनतय वसना चीरब ािन जनमनः । ःवय जहार िकिमदिमित पथकतणडलान ॥०८॥

ननवतदपनीत म परमीणन सख । तपरयनतय ग मा िव मत पथकतणडलाः ॥०९॥

इित मि सकजज धवा ि तीया ज धमादद । ताव ल जरगह हःत ततपरा परमि नः ॥१०॥

एतावताल िव ातमनसवरसमपतसम य । अिःमनलोकऽथ वामिमनपसःतव ोकारणम ॥११॥

ा णःता त रजनीमिषतवा यतमिनदर । भकतवा पीतवा सख मन आतमान ःवगरत यथा ॥१२॥

ोभत िव भावन ःवसखनािभविनदतः । जगाम ःवालय तात प यनोजय निनदतः ॥१३॥

स चाल धवा धन कणानन त यािचतवानःवयम । ःवगहानोीिडतोऽग छनमह शरनिनवरतः ॥१४॥

अहो णयदवःय ा णयता मया । य रितमो लआमीमाि ो िबतोरिस ॥१५॥

कवाह द रिः पापीयानकव कणः ौीिनकतनः । बनध रित ःमाह बाह या प ररिमभतः ॥१६॥

िनवािसतः ियाज पयर क ातरो यथा । मिहया वीिजतः ौानतो बालवयजनहःतया ॥१७॥

शौ या परमया पादसवाहनािदिभः । पिजतो दवदवन िवदवन दववत ॥१८॥

ःवगारपवगरयोः पसा रसाया भिव समपदाम । सवारसामिप िस ीना मल त चरणाचरनम ॥१९॥

अधनोऽय धन ापय मा नन चनर मा ःमरत । इित कारिणको नन धन मऽभ र नाददात ॥२०॥

इित ति चनतयनननतः ा ो िनयगहािनतकम ।


www.swargarohan.org

सयारनलनदस काशिवरमानः सवरतो वतम ॥२१॥

िविचऽोपवनो ानः कजि जकलाकलः । ोतफ लकमदामभोज क ारोतपलवा रिभः ॥२२॥

ज ःवल कतः पिमभः ीिभ ह रणाकिषिभः । िकिमद कःय वा ःथान कथ तिददिमतयभत ॥२३॥

एव मीमासमान त नरा नाय ऽमरभाः । तयग नमहाभाग गीतवा न भयसा ॥२४॥

पितमागतमाकणयर प य षारितसममा । िन बाम गहा ण रिपणी ौी रवालयात ॥२५॥

पितोता पित वा मोतकणठाौलोचना । मीिलताआयनम धया मनसा प रःवज ॥२६॥

प ी वीआय िवःफरनती दवी वमािनक िमव । दासीना िनककणठ ना मधय भानती स िविःमतः ॥२७॥

ीतः ःवय तया य ः िव ो िनजमिनदरम । मिणःतमभशतोपत महनिभवन यथा ॥२८॥

पयःफनिनभाः श या दानता रकमप र छदाः । पयर का हमदणडािन चामरवयजनािन च ॥२९॥

आसनािन च हमािन मदपःतरणािन च । म ादामिवलमबीिन िवतानािन मिनत च ॥३०॥

ःव छःफिटकक यष महामारकतष च । र दीपानाजमानानललना र सयताः ॥३२॥

िवलोकय ा णःतऽ सम ीः सवरसमपदाम । तकर यामास िनवयरमः ःवसमि महतक म ॥३२॥

नन बततनमम दभरगःय श रिःय समि हतः । महािवभतरवलोकतोऽनयो नवोपप त यद मःय ॥३३॥

ननववाणो िदशत सम यािचणव भयरिप भ रभोजः । पजरनयव तःवयमी माणो दाशाहरकाणाम भः सखा म ॥३४॥

िकि चतकरोतयवरिप यतःवद । स तकत फ विप भ रकारी ॥

मयोपणीत पथककमि । तयमहीतीितयतो महातमा ॥३५॥

तःयव म सौ दस यमऽी दाःय पनजरनमिन जनमिन ःयात ।


www.swargarohan.org

महानभावन गणालयन िवजजतःततपरस गः ॥३६॥

भ ाय िचऽा भगवािनह समपदो राजय िवभतीनर समथरयतयजः । अदीघरबोधाय िवच णः ःवय पयिननपात धिनना मदो वम ॥३७॥

इतथ वयविसतो ब धया भ ोऽतीव जनादरन । िवयानजायया तयआयनबभज नाितलमपटः ॥३८॥

तःय व दवदवःय हरयर पतः भोः । ा णाः भवो दव न त यो िव त परम ॥३९॥

एव स िवो भगवतस दा वा ःवभतयरिजत परािजतम । त धयानवगो मिथतातमबनधनःत ाम लभऽिचरतः सता गितम ॥४०॥

एत णयदवःय ौतवा णयता नरः । ल धभावो भगवित कमरबनधाि म यत ॥४१॥

* * * ८२. ौीशक उवाच

अथकदा ारवतया वसतो रामकणयोः । सय परागः समहानासीतक प य यथा ॥०१॥

त जञातवा मनजा राजनपरःतादव सवरतः । समनतप चक कषऽ ययः ौयोिविधतसया ॥०२॥

िनः िऽया मही कवर ामः श भता वरः । नपाणा रिधरौघण यऽ चब महादान ॥०३॥

ईज च भगवाामो यऽाःप ोऽिप कमरणा । लोक स माहयननीशो यथानयोऽघापन य ॥०४॥

महतया तीथरयाऽाया तऽागनभारतीः जाः । व णय तथाबर वसदवाहकादयः ॥०५॥

ययभाररत ततकषऽ ःवमघ पियणवः । गद मनसामबा ाः सचनिशकसारणः । आःतऽिनर ो रकषाया कतवमार च यथपः ॥०६॥

त रथदविधणयाभहरय तरलपलवः । गजनरदि राभनरिभिवर ाधर िभः ॥०७॥

वयरोचनत महातजाः पिथ का चनमािलनः । िदवयॐ व सननाहाः कलऽः खचरा इव ॥०८॥

तऽ ःनातवा महाभागा उपोय ससमािहताः । ा ण यो ददधनवारसःॐमकममािलनीः ॥०९॥


www.swargarohan.org

रामदष िविधवतपनरापलतय व णयः । ददः ःवनन ि जा य यः कण नो भि रिःतवित ॥१०॥

ःवय च तदनजञाता व णयः कणदवताः । भकतवोपिविवशः काम िःन ध छायाि यपाि यष ॥११॥

तऽागताःत द शः स तसमबिनधनो नपान । मतःयोशीनरकौश य िवदभरकरस जयान ॥१२॥

कामबोजककयानमिानकनतीनानतरकरलान । अनया वातमपकषीयानपरा शतशो नप । ननदादीनस दो गोपानगोपी ोतकिणठताि रम ॥१३॥

अनयोनयसनदशरनहहसा ोतफ ल कऽसरोरहिौयः । आि य गाढ नयनः ॐवजजला य वचो र िगरो ययमरदम ॥१४॥

ि य सवीआय िमथोऽितसौ द । िःमतामलापा ग शोऽिभरिभर ॥

ःतनः ःतनानक कमप करिषतान । िनहतय दोिभरः णयाौलोचनाः ॥१५॥

ततोऽिभवा त व ानयिव रिभवािदताः । ःवागत कशल प वा चबः कणकथा िमथः ॥१६॥

पथा ातनःवसव आय ततपऽािनपतराविप । ातप ीमरकनद च जहौ स कथया शचः ॥१७॥

कनतयवाच

आयर ातरह मनय आतमानमकतािशम । य ा आपतस म ाता नानःमरथ स माः ॥१८॥

स दो जञातयः पऽा ातरः िपतराविप । नानःमरिनत ःवजन यःय दवमदकिषणम ॥१९॥


अमब माःमानसयथा दवब डनकाननरान । ईशःय िह वश लोकः करत कायरतऽथ वा ॥२०॥

कसतािपताः सव वय याता िदश िदशम । एत व पनः ःथान दवनासािदताः ःवसः ॥२१॥


वसदवोमसना यरदिभःतऽिचरता नपाः । आसनन यतसनदशर परमाननदिनवरताः ॥२२॥


www.swargarohan.org

भीमो िोणोऽिमबकापऽो गानधारी ससता तथा । सदाराः पाणडवाः कनती स जयो िवदरः कपः ॥२३॥

कनतीभोजो िवराट भीमको न निजनमहान । परिज िपदः श यो ध कतः स कािशरा ॥२४॥

दमघोषो िवशालाकषो मिथलो मिककयौ । यधामनयः सशमार च ससता बाि कादयः ॥२५॥

राजानो य च राजनि यिधि रमनोताः । ौीिनकत वपः शौरः स ीक वीआय िविःमताः ॥२६॥

अथ त रामकणा या समयका समहरणाः । शशसमरदा य ा व णीनकणप रमहान ॥२७॥

अहो भोजपत यय जनमभाजो नणािमह । यतपयथासकतकण ददरशरमिप योिगनाम ॥२८॥

यि ौितः ौितनतदमल पनाित । पादावनजनपय वच शा म ॥

भः कालभिजरतभगािप यदि यप । ःपश तथशि रिभवितर नोऽिखलाथारन ॥२९॥

त शरनःपशरनानपथज प । श यासनाशनसयौनसिपणडबनधः ॥

यषा गह िनरयवतमरिन वतरता वः । ःवगारपवगरिवरमः ःवयमास िवणः ॥३०॥


ननदःतऽ यदना ानजञातवा कणपरोगमान । तऽागम तो गोपरनःःथाथिदर या ॥३१॥

त वा व णयो ाःतनवः ाणिमवोितथताः । प रःविजर गाढ िचरदशरनकातराः ॥३२॥

वसदवः प रवजय समीतः मिव लः । ःमरनकसकतानकलशानपऽनयास च गोकल ॥३३॥

कणरामौ प रवजय िपतराविभवा च । न िक चनोचतः मणा साौकणठौ कर ह ॥३४॥

तावातमासनमारोपय बाह या प रर य च । यशोदा च महाभागा सतौ िवजहतः शचः ॥३५॥

रोिहणी दवक चाथ प रवजय ोज रीम ।


www.swargarohan.org

ःमरनतयौ ततकता मऽी बापकण यौ समचतः ॥३६॥

का िवःमरत वा मऽीमिनव ा ोज र । अवापयापयनिम य यःया नह ितिबया ॥३७॥

एताव िपतरौ यवयोः ःम िपऽोः । समीणना यदयपोणपालनािन ॥

ापयोतभरवित पआम ह य दआणोर । नयःतावकऽ च भयौ न सता परः ःवः ॥३८॥


गोपय कणमपल य िचरादभी । यत ण िशष पआमकत शपिनत ॥

ि भ रदीकतमल प रर य सवारस । त ावमापरिप िनतययजा दरापम ॥३९॥

भगवाःताःतथाभता िविव उपस गतः । आि यानामय प वा हसिननदमवीत ॥४०॥

अिप ःमरथ नः स यः ःवानामथरिचक यार । गताि राियता छऽ प पणचतसः ॥४१॥

अपयवधयायथाःमािनःवदकतजञािवश कया । नन भतािन भगवानयनि िवयनि च ॥४२॥

वाययरथा घनानीक तण तल रजािस च । सयोजयाकिषपत भयःतथा भतािन भतकत ॥४३॥

मिय भि िहर भतानाममततवाय क पत । िद या यदासीनमतःनहो भवतीना मदापनः ॥४४॥

अह िह सवरभतानामािदरनतोऽनतर बिहः । भौितकाना यथा ख वाभरवारयजय ितर गनाः ॥४५॥

एव तािन भतािन भतवातमातमना ततः । उभय म यथ पर पयताभातम र ॥४६॥


अधयातमिश या गोपय एव कणन िशकिषताः । तदनःमरणधवःत जीवकोशाःतमधयगन ॥४७॥

आह त निलननाभ पदारिवनद । योग र रिद िविचनतयमगाधबोधः ॥

ससारकपपिततो रणावलमब ।


www.swargarohan.org

गह जषामिप मनःयिदयातसदा नः ॥४८॥ * * *

८३. ौीशक उवाच

तथानग भगवानगोपीना स गरगरितः । यिधि रमथाप छतसवा स दोऽवययम ॥०१॥

त एव लोकनाथन प रप ाः ससतकताः । तयच र मनसःततपादकषाहताहसः ॥०२॥

कतोऽिशव तव चरणामबजासव महनमनःतो मखिनःसत कविचत । िपबिनत य कणरपटरल भो दहभता दहकदःमिति छदम ॥०३॥

िह तवातम धामिवधतातमकत यवःथाम । आननदसमपलवमखणडमकणठबोधम ॥

कालोपस िनगमावन आ योग । मायाकित परमहसगित नताः ःम ॥०४॥

ौीऋिषरवाच

इतय मः ोक िशखामिण जनव । अिभ वतःवनधक कौरव ि यः ॥

समतय गोिवनदकथा िमथोऽगनस । िऽलोकगीताः शऋण वणरयािम त ॥०५॥

ौीिौप वाच

ह वद यर यतो भि ह जामबवित कौशल । ह सतयभाम कािलिनद श य रोिहिण लआमण ॥०६॥

ह कणप य एतननो त वो भगवानःवयम । उपयम यथा लोकमनकवरनःवमायया ॥०७॥


च ाय मापरियतम तकामरकष । राजःवजयभटशख रताि यरणः ॥

िननय मगनि इव भागमजािवयथात । त ल िनकतचरणोऽःत ममाचरनाय ॥०८॥

ौीसतयभामोवाच

यो म सनािभवधत दा ततन । िल ािभशापमपमा रमपाजहार ॥

िजतव रराजमथ र मदातस तन ।


www.swargarohan.org

भीतः िपतािदशत मा भवऽिप द ाम ॥०९॥

ौीजामबवतयवाच

ाजञाय दहकदम िनजनाथदव । सीतापित िऽनवहानयमना ययधयत ॥

जञातवा परीकिषत उपाहरदहरण मा । पादौ ग मिणनाहमम य दासी ॥१०॥

ौीकािलन वाच

तप रनतीमाजञाय ःवपादःपशरनाशया । स योपतयामहीतपािण योऽह त हमाजरनी ॥११॥

ौीिमऽिवनदोवाच

यो मा ःवयवर उपतय िविजतय भपान । िननय यथग इवातमबिल ि पा रः ॥

ात मऽपकरतः ःवपर िौयौकस । तःयाःत मऽनभवम यवनजनतवम ॥१२॥

ौीसतयोवाच

स ो णोऽितबलवीयरसतीआणशऋ गान । िपऽा कतानकिषितपवीयरपरी णाय ॥

तानवीरदमरदहनःतरसा िनग । ब डनबबनध ह यथा िशशवोऽजतोकान ॥१३॥

य इतथ वीयरश का मा । दासीिभ तरिनगणीम ॥

पिथ िनिजरतय राजनयान । िननय त ाःयमःत म ॥१४॥

ौीभिोवाच

िपता म मातलयाय ःवयमाहय द वान । कण कणाय ति च ामकषौिहणया सखीजनः ॥१५॥

अःय म पादसःपश भवजजनमिन जनमिन । कमरिभारमयमाणाया यन त लय आतमनः ॥१६॥

ौीलआमणोवाच

ममािप राइय यतजनमकमर ौतवा महनाररदगीतमास ह । िच मकनद िकल प हःतया वतः ससमम य िवहाय लोकपान ॥१७॥

जञातवा मम मत सािधव िपता दिहतवतसलः ।


www.swargarohan.org

बहतसन इित यातःतऽोपायमचीकरत ॥१८॥

यथा ःवयवर राजिञ मतःयः पाथपसया कतः । अय त बिहरा छननो यत स जल परम ॥१९॥

ौतवततसवरतो भपा आययमरितपतः परम । सवार श त वजञाः सोपाधयायाः सहॐशः ॥२०॥

िपऽा समपिजताः सव यथावीय यथावयः । आददः सशर चाप व पिदर मि यः ॥२१॥

आदाय वयसजनकिचतसजय कतरमनी राः । आको जया समतकय पतरकऽमनाहताः ॥२२॥

सजय कतवापर वीरा मागधामब चिदपाः । भीमो दय धनः कण नािवदःतदविःथितम ॥२३॥

मतःयाभास जल वीआय जञातवा च तदविःथितम । पाथ य ोऽसज ाण नाि छनतपःपश परम ॥२४॥

राजनयष िनव ष भ नमानष मािनष । भगवानधनरादाय सजय कतवाथ लीलया ॥२५॥

तिःमनसनधाय िविशख मतःय वीआय सकजजल । िछ वषणापातय सय चािभिजित िःथत ॥२६॥

िदिव दनदभयो नदजरयश दयता भिव । दवा कसमासारानममचहरिवर लाः ॥२७॥

ति गमािवशमह कलनपरा या । प या ग कनकोइजवलर मालाम ॥

न िनवीय प रधाय च कौिशका य । सोीडहासवदना कवरीधतॐक ॥२८॥

उननीय वकऽमरकनतलकणडलितव । गणडःथल िशिशरहासकटा मोकषः ॥

राजञो िनरीआय प रतः शनकमररारर । असऽनर दया िनदध ःवमालाम ॥२९॥

तावनमद गपटहाः श खभयारनकादयः । िननदनरटनतरकयो ननतगारयका जगः ॥३०॥

एव वत भगवित मयश नपयथपाः । न सिहर या सिन ःपधरनतो छयातराः ॥३१॥

मा ताविथमारोपय हयर चत यम ।


www.swargarohan.org

शा गरम मय सनन ःतःथावाजौ चतभरजः ॥३२॥

दारक ोदयामास का चनोपःकर रथम । िमता भभजा राजिञ मगाणा मगरािडव ॥३३॥

तऽनवसजजनत राजनया िनष पिथ कचन । सय ा उ तवासा मामिसहा यथा ह रम ॥३४॥

त शा गर यतबाणौघः क बा ि यकनधराः । िनपतः धन किचदक सनतयजय दिवः ॥३५॥

ततः परी यदपितरतयल कता । रिव छदधवजपटिचऽतोरणाम ॥

कशःथली िदिव भिव चािभसःतता । समािवश रिण रव ःवकतनम ॥३६॥

िपता म पजयामास स तसमबिनधबानधवान । महाहरवासोऽल कारः श यासनप र छदः ॥३७॥

दासीिभः सवरसमपि भरटभरथवािजिभः । आयधािन महाहारिण ददौ पणरःय भि तः ॥३८॥

आतमारामःय तःयमा वय व गहदािसकाः । सवरस गिनव या ा तपसा च बभिवम ॥३९॥

मिहय ऊचः

भौम िनहतय सगण यिध तन र ा । जञातवाथ नः किषितजय िजतराजकनयाः ॥

िनमर य ससितिवमो मनःमरनतीः । पादामबज प रिणनाय य आ कामः ॥४०॥

न वय सािधव सााजय ःवाराजय भौजयमपयत । वराजय पारम य च आननतय वा हरः पदम ॥४१॥

कामयामह एतःय ौीमतपादरजः िौयः । कचक कमगनधा य मधनार वोढ गदाभतः ॥४२॥

ोजि यो य ा छिनत पिलन ःतणवीरधः । गाव ारयतो गोपाः पदःपश महातमनः ॥४३॥

* * * ८४. ौीशक उवाच

ौतवा पथा सबलप यथ या सनी । माधवयथ किषितपप य उत ःवगोपयः ॥


www.swargarohan.org

कणऽिखलातमिन हरौ णयानबनध । सवार िविसःमयरलमौकलाकलाआयः ॥०१॥

इित समभामाणास ीिभः ीष निभनरष । आययमरनयःतऽ कणरामिद या ॥०२॥

पायनो नारद यवनो दवलोऽिसतः । िव ािमऽः शताननदो भर ाजोऽथ गौतमः ॥०३॥

रामः सिशयो भगवानविस ो गालवो भगः । पलःतयः कयपोऽिऽ माकर णडयो बहःपितः ॥०४॥

ि ति त कत पऽाःतथाि गराः । अगःतयो या व कय वामदवादयोऽपर ॥०५॥

तान वा सहसोतथाय ागासीना नपादयः । पाणडवाः कणरामौ च णमिवर विनदतान ॥०६॥

तानानचरयरथा सव सहरामोऽ यतोऽचरयत । ःवागतासनपा ा यर मा यधपानलपनः ॥०७॥

उवाच सखमासीनानभगवानधमरग नः । सदसःतःय महतो यतवाचोऽनशऋणवतः ॥०८॥


अहो वय जनमभतो ल ध कातःनयन ततफलम । दवानामिप दाप य ोग रदशरनम ॥०९॥

िक ःव पतपसा नणामचारया दवचकषषाम । दशरनःपशरन पादाचरनािदकम ॥१०॥

न ममयािन तीथारिन न दवा मि छलामयाः । त पननतयरकालन दशरनादव साधवः ॥११॥

नाि ननर सय न च चनितारका । न भजरल ख सनोऽथ वा नः ॥

उपािसता भदकतो हरनतयघ । िवपि तो निनत महतरसवया ॥१२॥

यःयातमबि ः कणप िऽधातक । ःवधीः कलऽािदष भौम इजयधीः ॥

य ीथरबि ः सिलल न किहरिचज । जनविभजञष स एव गोखरः ॥१३॥



www.swargarohan.org

िनशमयतथ भगवतः कणःयाकणथमधसः । वचो दरनवय िवाःतणीमासनमि यः ॥१४॥

िचर िवम य मनय ई रःयिशतवयताम । जनस मह इतयचः ःमयनतःत जग रम ॥१५॥

ौीमनय ऊचः

यनमायया त विवद मा वय िवमोिहता िव सजामधी राः । यदीिशतवयायित ग ईहया अहो िविचऽमभगवि चि तम ॥१६॥

अनीह एत हधक आतमना सजतयवतयि न बधयत यथा । भौमिहर भिमबरहनामर िपणी अहो िवभमन रत िवडमबनम ॥१७॥

अथािप काल ःवजनािभग य िबभिषर स व खलिनमहाय च । ःवलीलया वदपथ सनातन वणारौमातमा परषः परो भवान ॥१८॥

त दय शकल तपःःवाधयायसयमः । यऽोपल ध स वय मवय च ततः परम ॥१९॥

तःमा कल नशा योनःतवमातमनः । सभाजयिस स ाम त णयामणीभरवान ॥२०॥

अ नो जनमसाफ य िव ायाःतपसो शः । तवया स गमय स तया यदनतः ौयसा परः ॥२१॥

नमःतःम भगवत कणायाकणठमधस । ःवयोगमायया छनन मिहमन परमातमन ॥२२॥

न य िवदनतयमी भपा एकारामा व णयः । मायाजविनका छननमातमान कालमी रम ॥२३॥

यथा शयानः परष आतमान गणत व क । नाममाऽिनियाभात न वद रिहत परम ॥२४॥

एव तवा नाममाऽष िवयिविनियहया । मायया िवमि च ो न वद ःमतयपपलवात ॥२५॥

तःया त द िशमाि यमघौघमषर । तीथारःपद िद कत सिवपकवयोगः ॥

उितस भकतयपहताशय जीवकोशा । आपभरव ितमथानगहान भ ान ॥२६॥


इतयनजञापय दाशाह धतरा यिधि रम । राजष ःवाौमानगनत मनयो दिधर मनः ॥२७॥


www.swargarohan.org

त ीआय तानपोजय वसदवो महायशाः । णमय चोपस ग बभाषद सयिनऽतः ॥२८॥


नमो वः सवरदव य ऋयः ौोतमहरथ । कमरणा कमरिनहाररो यथा ःयाननःतद यताम ॥२९॥


नाितिचऽिमद िवा वसदवो बभतसया । कणममतवाभरक यननः प छित ौय आतमनः ॥३०॥

सिननकष ऽऽ मतयारनामनादरणकारणम । गा ग िहतवा यथानयामभःतऽतयो याित श य ॥३१॥

यःयानभितः कालन लयोतप यािदनाःय व । ःवतोऽनयःमा च गणतो न कत न रयित ॥३२॥

त कलशकमरप रपाकगणवाहरवयाहतानभवमी रमि तीयम । ाणािदिभः ःविवभवरपग मनयो मनयत सयरिमव मघिहमोपरागः ॥३३॥

अथोचमरनयो राजननाभायान सदनदिभम । सवषा शऋणवता राजञा तथवा यतरामयोः ॥३४॥

कमरणा कमरिनहारर एष साधिनरिपतः । य ल या यजि ण सवरयजञ र मखः ॥३५॥

िच ःयोपशमोऽय व किविभः शा चकषसा । दिशरतः सगमो योगो धमर ातममदावहः ॥३६॥

अय ःवःतययनः पनथा ि जातगरहमिधनः । य ल या िव न शकलनजयत परषः ॥३७॥

िव णा य दानगरहदाररसतणाम । आतमलोकणा दव कालन िवसज धः । माम तय णाः सव ययध राःतपोवनम ॥३८॥

ऋणि िभि रजो जातो दविषरिपतणा भो । यजञाधययनपऽःतानयिनःतीयर तयजनपतत ॥३९॥

तव तव म ो ा या व ऋिषिपऽोमरहामत । यजञदवणरमनम य िनरणोऽशरणो भव ॥४०॥

वसदव भवाननन भकतया परमया ह रम । जगतामी र ाचरः स य ा पऽता गतः ॥४१॥



www.swargarohan.org

इित त चन ौतवा वसदवो महामनाः । तानषीनितवजो वो मधनारनमय सा च ॥४२॥

त एनम यो राजनवता धमण धािमरकम । तिःमननयाजयनकषऽ मखर मक पकः ॥४३॥

त ीकषाया व ाया व णयः पकरॐजः । ःनाताः सवाससो राजाजानः स वल कताः ॥४४॥

तनमिहय मिदता िनककण यः सवाससः । दीकषाशालामपाज मरािल ा वःतपाणयः ॥४५॥

नदमरद गपटह श खभयारनकादयः । ननतनरटनतरकयःत वः सतमागधाः । जगः सकण यो गनधवयरः स गीत सहभतरकाः ॥४६॥

तम यिष चिनविधवद म य मितवजः । प ीिभर ादशिभः सोमराजिमवोडिभः ॥४७॥

तािभदरकलवलयहाररनपरकणडलः । ःवल कतािभिवरबभौ दीकिषतोऽिजनसवतः ॥४८॥

तःयितवरजो महाराज र कौशयवाससः । ससदःया िवरजःत यथा वऽहणोऽधवर ॥४९॥

तदा राम कण ःवः ःवबरनधिभरिनवतौ । रजतः ःवसतदाररज वशौ ःविवभितिभः ॥५०॥

ईजऽनय िविधना अि नहोऽािदल णः । ाकतवकतयरजञिरवयजञानिबय रम ॥५१॥

अथितवर योऽददातकाल यथामनात स दकिषणाः । ःवल कत योऽल कतय गोभकनया महाधनाः ॥५२॥

प ीसयाजावभ य रतवा त महयरः । सःन रामद िवा यजमानपरःसराः ॥५३॥

ःनातोऽल कारवासािस विनद योऽदा था ि यः । ततः ःवल कतो वणारना योऽननन पजयत ॥५४॥

बनधनसदारानससतानपा रबहण भयसा । िवदभरकोशलकरनकािशककयस जयान ॥५५॥

सदःयितवरकसरगणाननभतिपतचारणान । ौीिनकतमनजञापय शसनतः ययः बतम ॥५६॥

धतरा ोऽनजः पाथार भीमो िोणः पथा यमौ ।


www.swargarohan.org

नारदो भगवानवयासः स तसमबिनधबानधवाः ॥५७॥

बनधनप रवजय यदनसौ दािकलननचतसः । ययिवररहक लण ःवदशा ापर जनाः ॥५८॥

ननदःत सह गोपालबरहतया पजयािचरतः । कणरामोमसना नयरवातसी नधवतसलः ॥५९॥

वसदवोऽ जसो ीयर मनोरथमहाणरवम । स तः ीतमना ननदमाह कर ःपशन ॥६०॥


ातरीशकतः पाशो नना यः ःनहसजिञतः । त दःतयजमह मनय शराणामिप योिगनाम ॥६१॥

अःमाःवितक पय यतकताजञष स मः । म यिपरताफला चािप न िनवतत किहरिचत ॥६२॥

ागक पा च कशल ातव नाचराम िह । अधना ौीमदानधाकषा न पयामः परः सतः ॥६३॥

मा राजयौीरभतपसः ौयःकामःय मानद । ःवजनानत बनधनवा न पयित ययानध क ॥६४॥


एव सौ दशिथ य िच आनकदनदिभः । ररोद ततकता मऽी ःमरननौिवलोचनः ॥६५॥

ननदःत स यः ियकतमणा गोिवनदरामयोः । अ इित मासा ीनयदिभमारिनतोऽवसत ॥६६॥

ततः कामः पयरमाणः सोजः सहबानधवः । पराधयारभरणकषौम नानान यरप र छदः ॥६७॥

वसदवोमसना या कणो वबलािदिभः । द मादाय पा रबह यािपतो यदिभयरयौ ॥६८॥

ननदो गोपा गोपय गोिवनदचरणामबज । मनः किष पनहरतरमनीशा मथरा ययः ॥६९॥

बनधष ितयातष व णयः कणदवताः । वीआय ाव मासनना य ाररवती पनः ॥७०॥

जन यः कथया चबयरददवमहोतसवम । यदासी ीथरयाऽाया स तसनदशरनािदकम ॥७१॥

* * *


www.swargarohan.org

८५. ौीबादरायिणरवाच

अथकदातमजौ ा ौ कतपादािभवनदनौ । वसदवोऽिभनन ाह ीतया स कणार यतौ ॥०१॥

मनीना स वचः ौतवा पऽयोधारमसचकम । त ीयजारतिवौमभः प रभाया यभात ॥०२॥

कण कण महायोिगनस कणर सनातन । जान वामःय यतसाकषातधानपरषौ परौ ॥०३॥

यऽ यन यतो यःय यःम य था यदा । ःयािदद भगवानसाकषातधानपरष रः ॥०४॥

एतननानािवध िव मातमस मधो ज । आतमनानिवयातमनाणो जीवो िबभयरज ॥०५॥

ाणादीना िव सजा श यो याः परःय ताः । पारतन या सा या यो व च ताम ॥०६॥

कािनतःतजः भा स ा चनिा नयकर रिव ताम । यतःथय भभता भमवरि गरनधोऽथरतो भवान ॥०७॥

तपरण ाणनमपा दव तव ता तिसः । ओजः सहो बल च ा गितवारयोःतव र ॥०८॥

िदशा तवमवकाशोऽिस िदशः ख ःफोट आौयः । नादो वणरःतवम कार आकतीना पथककितः ॥०९॥

इिनिय ितविनियाणा तव दवा तदनमहः । अवबोधो भवानब ज वःयानःमितः सती ॥१०॥

भतानामिस भतािद रिनियाणा च तजसः । वका रको िवक पाना धानमनशाियनम ॥११॥

न रिवह भावष तदिस तवमन रम । यथा िवयिवकारष िवयमाऽ िनरिपतम ॥१२॥

स वजःतम इित गणाःत य याः । तव य ा िण पर कि पता योगमायया ॥१३॥

तःमानन सनतयमी भावा यिहर तविय िवकि पताः । तव चामीष िवकारष नयदावयावहा रकः ॥१४॥

गणवाह एतिःमननबधाःतविखलातमनः । गित सआमामबोधन ससरनतीह कमरिभः ॥१५॥

य छया नता ापय सक पािमह दलरभाम ।


www.swargarohan.org

ःवाथ म ःय वयो गत तवनमायय र ॥१६॥

असावहमममवत दह चाःयानवयािदष । ःनहपाशिनरबधनाित भवानसवरिमद जगत ॥१७॥

यवा न नः सतौ साकषातधानपरष रौ । भभार ऽ पण अवतीण तथातथ ह ॥१८॥

त गतोऽःमयरणम पदारिवनदम । आपननससितभयापहमातरबनधो ॥

एतावतालमलिमिनियलालसन । मतयारतम कतविय पर यदपतयबि ः ॥१९॥

सतीगह नन जगाद भवानजो नौ । स ज इतयनयग िनजधमरग य ॥

नानातनगरगनवि दधजजहािस । को वद भमन उरगाय िवभितमायाम ॥२०॥


आकणयतथ िपतवारकय भगवानसातवतभरः । तयाह ौयानः हसन आणया िगरा ॥२१॥


वचो वः समवताथ ताततदपमनमह । यननः पऽानसमि य त वमाम उदा तः ॥२२॥

अह ययमसावायर इम च ारकाउकसः । सवऽपयव यदौ िवम याः सचराचरम ॥२३॥

आतमा कः ःवयजयोितिनरतयोऽनयो िनगरणो गणः । आतमस ःततकतष भतष बहधयत ॥२४॥

ख वायजय ितरापो भःततकतष यथाशयम । आिविःतरोऽ पभयको नानातव यातयसाविप ॥२५॥


एव भगवता राजनवसदव उदा तः । ौतवा िवन नानाधीःतणी ीतमना अभत ॥२६॥

अथ तऽ करौ दवक सवरदवता । ौतवानीत गरोः पऽमातमजा या सिविःमता ॥२७॥

कणरामौ समाौावय पऽानकसिविहिसतान । ःमरनती कपण ाह वकलवयादौलोचना ॥२८॥


www.swargarohan.org

ौीदवकयवाच

राम रामामयातमनकण योग र र । वदाह वा िव सजामी रावािदपरषौ ॥२९॥

कलिवधवःतस वाना राजञाम छा वितरनाम । भमभाररायमाणानामवतीण िकला म ॥३०॥

यःयाशाशाशभागन िव ोतपि लयोदयाः । भविनत िकल िव ातमःत तवा ाह गित गता ॥३१॥

िचरानमतसतादान गरणा िकल चोिदतौ । आिननयथः िपतःथाना रव गरदकिषणाम ॥३२॥

तथा म करत काम यवा योग र रौ । भोजराजहतानपऽानकामय ि मा तान ॥३३॥

ऋिषरवाच

एव स चोिदतौ माऽा रामः कण भारत । सतल सिविवशतय गमायामपािौतौ ॥३४॥

तिःमनिव ावपल य दतयरा । िव ातमदव सतरा तथातमनः ॥

त शरना ादप रपलताशयः । स ः समतथाय ननाम सानवयः ॥३५॥

तयोः समानीय वरासन मदा िनिव योःतऽ महातमनोःतयोः । दधार पादावविनजय तजजल सवनद आ पन दमब ह ॥३६॥

समहरयामास स तौ िवभितिभमरहाहरव ाभरणानलपनः । तामबलदीपामतभ णािदिभः ःवगोऽिव ातमसमपरणन च ॥३७॥

स इनिसनो भगवतपदामबज िबनमहः मिविभननया िधया । उवाच हाननदजलाकल णः रोमा नप ग दा रम ॥३८॥

बिलरवाच

नमोऽननताय बहत नमः कणाय वधस । सा ययोगिवतानाय ण परमातमन ॥३९॥

दशरन वा िह भताना दाप चापयदलरभम । रजःतमःःवभावाना यननः ा ौ य छया ॥४०॥

दतयदानवगनधवारः िस िव ाीचारणाः । य र ःिपशाचा भतमथनायकाः ॥४१॥

िवश स वधामनय ा तविय शा शरी रिण ।


www.swargarohan.org

िनतय िनब वराःत वय चानय च ता शाः ॥४२॥

कचनो वरण भकतया कचन कामतः । न तथा स वसर धाः सिननक ाः सरादयः ॥४३॥

इदिमतथिमित ायःतव योग र र । न िवदनतयिप योगशा योगमाया कतो वयम ॥४४॥

तननः सीद िनरप िवम ययमत । पादारिवनदिधणानयगहानधकपात ॥४५॥

िनबमय िव शरणा यपल धवि ः । शानतो यथक उत सवरसख रािम ॥४५॥

शाधयःमानीिशतवयश िनपापानकर नः भो । पमानय ल याित ोदनाया िवम यत ॥४६॥


आसनमरीचः पऽा ऊणारया थमऽनतर । दवाः क जहसव आय सत यिभतम तम ॥४७॥

तनासरीमगनयोिनमधनाव कमरणा । िहरणयकिशपोजारता नीताःत योगमायया ॥४८॥

दवकया उदर जाता राजनकसिविहिसताः । सा तानशोचतयातमजानःवाःत इमऽधयासतऽिनतक ॥४९॥

इत एतानणयामो मातशोकापन य । ततः शापाि िनमर ा लोक याःयिनत िवजवराः ॥५०॥

ःमरो ीथः प रव गः पत गः कषिभ णी । िडम मतसादन पनयारःयिनत स ितम ॥५१॥

इतयकतवा तानसमादाय इनिसनन पिजतौ । पन ाररवतीमतय मातः पऽानय छताम ॥५२॥

तान वा बालकानदवी पऽःनहःनतःतनी । प रवजया कमारोपय मधनयरिजयदभीआणशः ॥५३॥

अपाययतःतन ीता सतःपशरप रःनतम । मोिहता मायया िवणोयरया सि ः वतरत ॥५४॥

पीतवामत पयःतःयाः पीतशष गदाभतः । नारायणा गसःपशर ितल धातमदशरनाः ॥५५॥

त नमःकतय गोिवनद दवक िपतर बलम । िमता सवरभताना ययधारम िदवौकसाम ॥५६॥


www.swargarohan.org

त वा दवक दवी मतागमनिनगरमम । मन सिविःमता माया कणःय रिचता नप ॥५७॥

एविवधानय तािन कणःय परमातमनः । वीयारणयननतवीयरःय सनतयननतािन भारत ॥५८॥


य इदमनशऋणोित ौावय ा मरारश । च रतममतक तवरिणरत वयासपऽः ॥

जगदघिभदल त सतकणरपर । भगवित कतिच ो याित ततकषमधाम ॥५९॥

* * *

८६. ौीराजोवाच

नविदतिम छामः ःवसारा रामकणयोः । यथोपयम िवजयो या ममासीितपतामही ॥०१॥


अजरनःतीथरयाऽाया पयरटननवनी भः । गतः भासमशऋणोनमातलयी स आतमनः ॥०२॥

दय धनाय रामःता दाःयतीित न चापर । ति लपसः स यितभरतवा िऽदणडी ारकामगात ॥०३॥

तऽ व वािषरतानमासानवातसीतःवाथरसाधकः । पौरः सभािजतोऽभीआण रामणाजानता च सः ॥०४॥

एकदा गहमानीय आित यन िनमन य तम । ौ योप त भआय बलन बभज िकल ॥०५॥

सोऽपय ऽ महती कनया वीरमनोहराम । ीतयतफ ल णःतःया भावकष ध मनो दध ॥०६॥

सािप त चकम वीआय नारीणा दयगमम । हसनती ोीिडताप गी तननयःत दय णा ॥०७॥

ता पर समनधयायनननतर पसरजरनः । न लभ श मि च ः कामनाितबलीयसा ॥०८॥

महतया दवयाऽाया रथःथा दगरिनगरता । जहारानमतः िपऽोः कणःय च महारथः ॥०९॥

रथःथो धनरादाय शरा ारनधतो भटान । िविावय बोशता ःवाना ःवभाग मगरािडव ॥१०॥


www.swargarohan.org

त तवा कषिभतो रामः पवरणीव महाणरवः । गहीतपादः कणन स ि ानसािनतवतः ॥११॥

ािहणोतपा रबहारिण वरवधवोमरदा बलः । महाधनोपःकरभ रथा नरयोिषतः ॥१२॥


कणःयासीि जौ ः ौतदव इित ौतः । कणकभकतया पणारथरः शानतः किवरलमपतः ॥१३॥

स उवास िवदहष िमिथलाया गहाौमी । अनीहयागताहायर िनवरितरतिनजिबयः ॥१४॥

याऽामाऽ तवहरहदवादपनमतयत । नािधक तावता त ः िबया चब यथोिचताः ॥१५॥

तथा तिा पालोऽ ग बहला इित ौतः । मिथलो िनरहममान उभावपय यतियौ ॥१६॥

तयोः सननो भगवानदारकणा त रथम । आर साक मिनिभिवरदहानययौ भः ॥१७॥

नारदो वामदवोऽिऽः कणो रामोऽिसतोऽरिणः । अह बहःपितः कणवो मऽय यवनादयः ॥१८॥

तऽ तऽ तमायानत पौरा जानपदा नप । उपतःथः सा यरहःता महः सयरिमवोिदतम ॥१९॥

आनतरधनवकरजा गलक कमतःय । पा चालकिनतमधककयकोशलाणारः ॥

अनय च तनमखसरोजमदारहास । िःन ध ण नप पप रिशिभ नारयरः ॥२०॥

त यः ःववी णिवन तिमॐ यः । कषम िऽलोकगररथर श च य छन ॥

शऋणविनद गनतधवल ःवयशोऽशभ न । गीत सरनरिभरगा छनकिवरदहान ॥२१॥

तऽ यत ा माकणयर पौरा जानपदा नप । अभीयमरिदताःतःम गहीताहरणपाणयः ॥२२॥

वा त उ मः ोक ीतयतफलाननाशयाः । कधरता जिलिभनमः ौतपवाःतथा मनीन ॥२३॥

ःवानमहाय समा मनवानौ त जग रम ।


www.swargarohan.org

मिथलः ौतदव पादयोः पततः भोः ॥२४॥

नयमनऽयता दाशाहरमाित यन सह ि जः । मिथलः ौतदव यगपतसहता जली ॥२५॥

भगवाःतदिभतय योः ियिचक यार । उभयोरािवश हमभा या तदलकिषतः ॥२६॥

ौानतानपयथ तानदराजजनकः ःवगहागतान । आनीतवासना यष सखासीनानमहामनाः ॥२७॥

व भकतया उ षर दयाॐािवल णः । नतवा तद यीनकषा य तदपो लोकपावनीः ॥२८॥

सकटमबो वहनमधनार पजया चब ई रान । गनधमा यामबराक प धपदीपा यरगोवषः ॥२९॥

वाचा मधरया ीणिननदमाहाननतिपरतान । पादाव कगतौ िवणोः सःपश छनकमरदा ॥३०॥

ौीबहला उवाच

भवािनह सवरभतानामातमा साकषी ःव ि वभो । अथ नःतवतपदामभोज ःमरता दशरन गतः ॥३१॥

ःववचःत त कतरमःम गोचरो भवान । यदातथकानतभ ानम नाननतः ौीरजः ियः ॥३२॥

को न तव चरणामभोजमविवि सजतपमान । िनिक चनाना शानताना मनीना यःतवमातमदः ॥३३॥

योऽवतीयर यदोवश नणा ससरतािमह । यशो िवतन त छानतय ऽलोकयविजनापहम ॥३४॥

नमःत य भगवत कणायाकणठमधस । नारायणाय ऋय सशानत तप ईयष ॥३५॥

िदनािन कितिच मनगहाननो िनवस ि जः । समतः पादरजसा पनीहीद िनमः कलम ॥३६॥

इतयपामिनऽतो राजञा भगवा लोकभावनः । उवास कवरनक याण िमिथलानरयोिषताम ॥३७॥

ौतदवोऽ यत ा ःवगहा जनको यथा । नतवा मनीनसस ो धनवनवासो ननतर ह ॥३८॥

तणपीठबषीवतानानीतषपवय सः । ःवागतनािभनन ा यीनसभाय ऽविनज मदा ॥३९॥


www.swargarohan.org

तदमभसा महाभाग आतमान सगहानवयम । ःनापया चब उ ष ल धसवरमनोरथः ॥४०॥

फलाहरणोशीरिशवामतामबिभमरदा सर या तलसीकशामबयः । आराधयामास यथोपपननया सपयरया स विववधरनानधसा ॥४१॥

स तकर यामास कतो ममानवभतगहानधकप पिततःय स गमः । यः सवरतीथारःपदपादरणिभः कणन चाःयातमिनकतभसरः ॥४२॥

सपिव ानकताित यानौतदव उपिःथतः । सभायरःवजनापतय उवाचा यिभमशरनः ॥४३॥

ौतदव उवाच

ना नो दशरन ा ः पर परमपरषः । यह द शि िभः स वा िव ो ातमस या ॥४४॥

यथा शयानः परषो मनसवातममायया । स वा लोक पर ःवापनमनिवयावभासत ॥४५॥

शऋणवता गदता श दचरता तवािभवनदताम । णणा सवदतामनत रिद भाःयमलातमनाम ॥४६॥

िदःथोऽपयितदरःथः कमरिवकिष चतसाम । आतमशि िभरमा ोऽपयनतयपतगणातमनाम ॥४७॥

नमोऽःत तऽधयातमिवदा परातमन । अनातमन ःवातमिवभ मतयव ॥

सकारणाकारणिल गमीयष । ःवमाययासवतर य ॥४८॥

स तव शािध ःवभतयाननः िक दव करवाम ह । एतदनतो नणा कलशो य वानकिषगोचरः ॥४९॥


तद िमतयपाकणयर भगवानणताितरहा । गहीतवा पािणना पािण हसःतमवाच ह ॥५०॥


ःतऽनमहाथारय समा ािनव धयमनमनीन । स चरिनत मया लोकानपननतः पादरणिभः ॥५१॥

दवाः कषऽािण तीथारिन दशरनःपशरनाचरनः । शनः पनिनत कालन तदपयहर म या ॥५२॥

ा णो जनमना ौयानसवषामािणनािमह ।


www.swargarohan.org

तपसा िव या त या िकम मतकलया यतः ॥५३॥

न ा णानम दियत रपमत चतभरजम । सवरवदमयो िवः सवरदवमयो हम ॥५४॥

दजञा अिविदतववमवजाननतयसयवः । गर मा िवमातमानमचारदािवजय यः ॥५५॥

चराचरिमद िव भावा य चाःय हतवः । मिपाणीित चतःयाध िवो मदी या ॥५६॥

तःमा ऋषीनतान नम ल याचरय । एव चदिचरतोऽःमय ा नानयथा भ रभितिभः ॥५७॥


स इतथ भनािद ः सहकणािन जो मान । आराधयकातमभावन मिथल ाप स ितम ॥५८॥

एव ःवभ यो राजनभगवानभ भि मान । उिषतवािदय सनमाग पन ाररवतीमगात ॥५९॥

* * * ८७. ौीपरीकिषदवाच

न णयिनदय िनगरण गणव यः । कथ चरिनत ौतयः साकषातसदसतः पर ॥०१॥


ब ीिनियमनःाणानजनानामसजतभः । माऽाथ च भवाथ च आतमनऽक पनाय च ॥०२॥

सषा पिन ा ी पवशा पवरजधरता । र या धारय ःता कषम ग छदिक चनः ॥०३॥

अऽ त वणरिययािम गाथा नारायणािनवताम । नारदःय च सवादमषनाररायणःय च ॥०४॥

एकदा नारदो लोकानपयरटनभगवितयः । सनातनमिष ि ययौ नारायणाौमम ॥०५॥

यो व भारतवषऽिःमनकषमाय ःवःतय नणाम । धमरजञानशमोपतमाक पादािःथतःतपः ॥०६॥

तऽोपिव मिषिभः कलापमामवािसिभः । परीत णतोऽप छिददमव कर ह ॥०७॥

तःम वोच गवानषीणा शऋणवतािमदम ।


www.swargarohan.org

यो वादः पवषा जनलोकिनवािसनाम ॥०८॥


ःवायमभव सऽ जनलोकऽभवतपरा । तऽःथाना मानसाना मनीनामधवररतसाम ॥०९॥

त ीप गतवित तविय ि तदी रम । वादः ससव ः ौतयो यऽ शरत । तऽ हायमभत ःतव मा यमनप छिस ॥१०॥

त यौततपःशीलाःत यःवीया रमधयमाः । अिप चबः वचनमक शौ वोऽपर ॥११॥

ौीसननदन उवाच

ःवस िमदमापीय शयान सह शि िभः । तदनत बोधया चबःति ल गः ौतयः परम ॥१२॥

यथा शयान सराज विनदनःततपराबमः । तयषऽभतय स ोकब धयनतयनजीिवनः ॥१३॥

ौीौतय ऊचः

जय जय ज जामिजत दोगभीतगणा । तवमिस यदातमना समवर समःतभगः ॥

अगजगदोकसामिखलशकतयवबोधक त । कविचदजयातमना च चरतोऽनचरिननगमः ॥१४॥

बहदपल धमतदवयनतयवशतया । यत उदयाःतमयौ िवकतमरिद वािवकतात ॥

अत ऋयो दधःतविय मनोवचनाच रत । कथमयथा भविनत भिव द पदािन नणाम ॥१५॥

इित तव सरय यिधपतऽिखललोकमल । पणकथामताि धमवगा तपािस जहः ॥

िकमत पनः ःवधामिवधताशयकालगणाः । परम भजिनत य पदमजॐसखानभवम ॥१६॥

तय इव सनतयसभतो यिद तऽनिवधा । महदहमादयोऽणडमसजनयदनमहतः ॥

परिवधोऽनवयोऽऽ चरमोऽननमयािदष यः । सदसतः पर तवमथ यदववशमतम ॥१७॥

उदरमपासत य ऋिषवतमरस कपर शः ।


www.swargarohan.org

प रसरप ित दयमारणयो दहरम ॥

तत उदगादननत तव धाम िशरः परम । पन रह यतसमतय न पतिनत कतानतमख ॥१८॥

ःवकतिविचऽयोिनष िवशिननव हततया । तरतमत काःःयनलवतःवकतानकितः ॥

अथ िवतथाःवम विवतथा तव धाम सम । िवरजिधयोऽनयनतयिभिवपणयव एकरसम ॥१९॥

ःवकतपरवमीवबिहरनतरसवरण । तव परष वदनतयिखलशि धत शकतम ॥

इित नगित िविव य कवयो िनगमावपन । भवत उपासतऽि यमभवमभिव िव िसताः ॥२०॥

दरवगमातमत विनगमाय तवा तनोश । च रतमहामताि धप रवतरप रौमणाः ॥

न प रलिनत किचदपवगरमपी र त । चरणसरोजहसकलस गिवस गहाः ॥२१॥

तवदनपथ कलायिमदमातमस ितयवच । चरित तथोनमख तविय िहत िय आतमिन च ॥

न बत रमनतयहो असदपासनयातमहनो । यदनशया मनतयरभय कशरीरभतः ॥२२॥

िनभतमरनमनोऽ योगयजो िद यन । मनय उपासत तदरयोऽिप ययः ःमरणात ॥

ि य उरगनिभोगभजदणडिव िधयो । वयमिप त समाः सम शोऽि यसरोजसधाः ॥२३॥

क इह न वद बतावरजनमलयोऽमसर । यत उदगा िषयरमन दवगणा उभय ॥

तिहर न सनन चासदभय न च कालजवः । िकमिप न तऽ शा मवकय शयीत यदा ॥२४॥

जिनमसतः सतो मितमतातमिन य च िभदा । िवपणमत ःमरनतयपिदशिनत त आरिपतः ॥

िऽगणमयः पमािनित िभदा यदबोधकता । तविय न ततः परऽ स भवदवबोधरस ॥२५॥

सिदव मनि व विय िवभातयसदामनजात ।


www.swargarohan.org

सदिभमशनतयशिमदमातमतयातमिवदः ॥

न िह िवकित तयजिनत कनकःय तदातमतया । ःवकतमनिव िमदमातमतयाविसतम ॥२६॥

तव प र य चरनतयिखलस विनकततया । त उत पदाबमनतयिवगण य िशरो िनरतः ॥

प रवयस पशिनव िगरा िवबधानिप तास । तविय कतसौ दाः खल पनिनत न य िवमखाः ॥२७॥

तवमकरणः ःवराडिखलकारकशि धरस । तव बिलम हिनत समदनतयजयािनिमषाः ॥

वभरजोऽिखलकिषितपत रव िव सजो । िवदधित यऽ य तविधकता भवत िकताः ॥२८॥

िःथरचरजातयः ःयरजयोतथिनिम यजो । िवहर उदी या यिद परःय िवम ततः ॥

न िह परमःय कि दपरो न पर भवद । िवयत इवापदःय तव शनयतला दधतः ॥२९॥

अप रिमता ीवाःतनभतो यिद सवरगतास । तिहर न शाःयतित िनयमो ीव नतरथा ॥

अजिन च यनमय तदिवम य िनयनत भवत । सममनजानता यदमत मतद तया ॥३०॥

न घटत उ वः कितपरयोरजयोर । उभययजा भवनतयसभतो जलब दवत ॥

तविय त इम ततो िविवधनामगणः परम । स रत इवाणरव मधिन िल यरशसाः ॥३१॥

नष तव मयया मममीववगतय भश । तविय सिधयोऽभव दधित भावमनभवम ॥

कथमनवतरता भवभय तव य किटः । सजित महि निमरभव छरणष भयम ॥३२॥

िविजत षीकवायिभरदानतमनःतरग । य इह यतिनत यनतमितलोलमपायिखदः ॥

वयसनशतािनवताः समवहाय गरो रण । विणज इवाज सनतयकतकणरधरा जलधौ ॥३३॥

ःवजनसतातमदारधनधामधरासरथस ।


www.swargarohan.org

तविय सित िक नणामौयत आतमिन सवररस ॥

इित सदजानता िमथनतो रतय चरता । सखयित को िनवह ःविवहत ःविनरःतभग ॥३४॥

भिव परपणयतीथरसदनानय यो िवमदास । त उत भवतपदामबज दोऽघिभदि यजलाः ॥

दधित सकनमनःतविय य आतमिन िनतयसख । न पनरपासत परसारहरावसथान ॥३५॥

सत इद उितथत सिदित चननन तकर हत । वयिभचरित कव च कव च मषा न तथोभययक ॥

वयव तय िवक प इिषतोऽनधपरमपरया । मयित भारती त उरवि िभरकथजडान ॥३६॥

न यिददमम आस न भिवयदतो िनधनाद । अन िमतमनतरा तविय िवभाित मषकरस ॥

अत उपमीयत ििवणजाितिवक पपथर । िवतथमनोिवलासमतिमतयवयनतयबधाः ॥३७॥

स यदजया तवजामनशयीत गणा ज न । भजित सरपता तदन मतयमपतभगः ॥

तवमत जहािस तामिह रव तवचमा भगो । महिस महीयसऽ गिणतऽप रमयभगः ॥३८॥

यिद न सम रिनत यतयो िद कामजटा । दरिध गमोऽसता िद गतोऽःमतकणठमिणः ॥

असतपयोिगनामभयतोऽपयसख भगवनन । अनपगतानतकादनिधर पदा वतः ॥३९॥

तवदवगमी न वि भवदतथशभाशभयोर । गणिवगणानवयाःतिहर दहभता च िगरः ॥

अनयगमनवह सगण गीतपरमपरया । ौवणभतो यतःतवमपवगरगितमरनजः ॥४०॥

पतय एव त न ययरनतमननततया । तवमिप यदनतराणडिनचया नन सावरणाः ॥

ख इव रजािस वािनत वयसा सह य तयस । तविय िह फलनतयतिननरसनन भविननधनाः ॥४१॥



www.swargarohan.org

इतयत णः पऽा आौतयातमानशासनम । सननदनमथानचरः िस ा जञातवातमनो गितम ॥४२॥

इतयशसमामनाय पराणोपिनिसः । सम तः पवरजातवय मयानमरहातमिभः ॥४३॥

तव चत दायाद ौ यातमानशासनम । धारय र गा काम कामाना भजरन नणाम ॥४४॥


एव स ऋिषणािद गहीतवा ौ यातमवान । पणरः ौतधरो राजननाह वीरोतो मिनः ॥४५॥


नमःतःम भगवत कणायामलक तरय । यो ध सवरभतानामभवायोशतीः कलाः ॥४६॥

इतया मिषमानमय ति छया महातमनः । ततोऽगादाौम साकषाितपत पायनःय म ॥४७॥

सभािजतो भगवता कतासनप रमहः । तःम त णरयामास नारायणमखा तम ॥४८॥

इतयत िणरत राजनयननः ः कतःतवया । यथा णयिनदय नीऋगणऽिप मन रत ॥४९॥

योऽःयोत क आिदमधयिनधन योऽवय जीव रो । यः स वदमनिवय ऋिषणा चब परः शािःत ताः ॥

य समप जहातयजामनशयी स ः कलाय यथा । त कव यिनरःतयोिनमभय धयायदजॐ ह रम ॥५०॥

* * *

८८. ौीराजोवाच

दवासरमनयस य भजनतयिशव िशवम । ायःत धिननो भोजा न त लआमयाः पित ह रम ॥०१॥

एत िदतिम छामः सनदहोऽऽ महािनह नः । िवर शीलयोः वोिवरर ा भजता गितः ॥०२॥


िशवः शि यतः श ितऽिल गो गणसवतः । वका रकःतजस तामस तयह िऽधा ॥०३॥

ततो िवकारा अभवनषोडशामीष क चन ।


www.swargarohan.org

उपधाविनवभतीना सवारसाम त गितम ॥०४॥

ह रिहर िनगरणः साकषातपरषः कतः परः । स सवर गपि ा त भजिननगरणो भवत ॥०५॥

िनव व मधष राजा य मितपतामहः । शऋणवनभगवतो धमारनप छिददम यतम ॥०६॥

स आह भगवाःतःम ीतः शौ व भः । नणा िनःौयसाथारय योऽवतीण यदोः कल ॥०७॥


यःयाहमनग ािम ह रय त न शनः । ततोऽधन तयजनतयःय ःवजना दःखदःिखतम ॥०८॥

स यदा िवतथो ोगो िनिवरणणः ःया नहया । मतपरः कतमऽःय क रय मदनमहम ॥०९॥

त परम सआम िचनमाऽ सदननतकम । िवजञायातमतया धीरः ससारातप रम यत ॥१०॥

अतो मा सदराराधय िहतवानयानभजत जनः । ततःत आशतोष यो ल धराजयिौयो ताः । म ाः म ा वरदािनवःमयनतयवजानत ॥११॥


शापसादयोरीशा िवणिशवादयः । स ः शापसादोऽ ग िशवो ा न चा यतः ॥१२॥

अऽ चोदाहरनतीमिमितहास परातनम । वकासराय िग रशो वर द वाप स कटम ॥१३॥

वको नामासरः पऽः शकनः पिथ नारदम । वाशतोष प छ दवष िऽष दमरितः ॥१४॥

स आह दव िग रशमपाधावाश िस धयिस । योऽ पा या गणदोषा यामाश तयित कपयित ॥१५॥

दशाःयबाणयोःत ः ःतवतोवरिनदनो रव । ऐ यरमतल द वा तत आप सस कटम ॥१६॥

इतयािद ःतमसर उपाधावतःवगाऽतः । कदार आतमबवयण ज ानो ि नमख हरम ॥१७॥

दवोपलि धमापय िनवदातस मऽहिन । िशरोऽव तसिधितना त ीथरिकलननमधरजम ॥१८॥


www.swargarohan.org

तदा महाकारिणको स धजरिटयरथा वय चाि न रवोितथतोऽनलात । िनग दो या भजयोनयरवारय तःपशरना य उपःकताकितः ॥१९॥

तमाह चा गालमल वणीव म यथािभकाम िवतरािम त वरम । ीयय तोयन नणा प तामहो तवयातमा भशम रत वथा ॥२०॥

दव स वो पापीयानवर भतभयावहम । यःय यःय कर शीिणर धाःय स ियतािमित ॥२१॥

त तवा भगवािो दमरना इव भारत । ओ इित हसःतःम ददऽहरमत यथा ॥२२॥

स त रपरीकषाथ शमभोमरिधनर िकलासरः । ःवहःत धातमारभ सोऽिब यतःवकताि छवः ॥२३॥

तनोपस ः सनऽःतः पराधावनसवपथः । यावदनत िदवो भमः क ानामदगाददक ॥२४॥

अजाननतः ितिविध तणीमासनसर राः । ततो वकणठमगम ाःवर तमसः परम ॥२५॥

यऽ नारायणः साकषाननयािसना परमो गितः । शानताना नयःतदणडाना यतो नावतरत गतः ॥२६॥

त तथा वयसन वा भगवानविजनादरनः । दराततयिदया तवा बटको योगमायया ॥२७॥

मखलािजनदणडाकषःतजसाि न रव जवलन । अिभवादयामास च त कशपािणिवरनीतवत ॥२८॥


शाकनय भवानवय ौानतः िक दरमागतः । ण िवौमयता पस आतमाय सवरकामधक ॥२९॥

यिद नः ौवणायाल यम वयविसत िवभो । भणयता ायशः पिमभधरतः ःवाथारनसमीहत ॥३०॥


एव भगवता प ो वचसामतविषरणा । गतकलमोऽवी ःम यथापवरमनि तम ॥३१॥


एव च िहर त ाकय न वय ौ धीमिह । यो द शापातपशा य ा ः तिपशाचरा ॥३२॥

यिद वःतऽ िवौमभो दानवनि जग रौ ।


www.swargarohan.org

त र गाश ःविशरिस हःत नयःय तीयताम ॥३३॥

य सतय वचः शमभोः कथि च ानवभर । तदन ज स ाच न य ानत पनः ॥३४॥

इतथ भगवति ऽवरचोिभः स सपशलः । िभननधीिवरःमतः शीिणर ःवहःत कमितनयरधात ॥३५॥

अथापति ननिशराः ोजाहत इव णात । जयश दो नमःश दः साधश दोऽभवि िव ॥३६॥

ममचः पपवषारिण हत पाप वकासर । दविषरिपतगनधवार मोिचतः स कटाि छवः ॥३७॥

म िग रशम याह भगवानपरषो मः । अहो दव महादव पापोऽय ःवन पापमना ॥३८॥

हतः को न महतःवीश जनतव कतिकि बषः । कषमी ःयाितकम िव श कतागःको जग रौ ॥३९॥

य एवमवयाकतशकतयदनवतः परःय साकषातपरमातमनो हरः । िग रऽमो कथय छणोित वा िवम यत ससितिभःतथा रिभः ॥४०॥

* * *

८९. ौीशक उवाच

सरःवतयाःतट राजनन यः सऽमासत । िवतकर ः समभ षा िऽवधीशष को महान ॥०१॥

तःय िजजञासया त व भग सत नप । तज य यामासः सोऽ जगा णः सभाम ॥०२॥

न तःम ण ःतोऽ चब स वपरी या । तःम चबोध भगवानजवलनःवन तजसा ॥०३॥

स आतमनयितथतममनयमातमजायातमना भः । अशीशम था वि ःवयोनया वा रणातमभः ॥०४॥

ततः कलासमगमतस त दवो मह रः । प रर ध समारभ उतथाय ातर मदा ॥०५॥

न छ वमःयतपथग इित दव कोप ह । शलम मय त हनतमारभ ित मलोचनः ॥०६॥

पिततवा पादयोदवी सानतवयामास त िगरा । अथो जगाम वकणठ यऽ दवो जनादरनः ॥०७॥

शयान िौय उतस ग पदा व ःयताडयत ।


www.swargarohan.org

तत उतथाय भगवानसह लआमया सता गितः ॥०८॥

ःवत पादवर ाथ ननाम िशरसा मिनम । आह त ःवागत िननषीदाऽासन णम । अजानतामागतानवः नतमहरथ नः भो ॥०९॥

पनीिह सहलोक मा लोकपाला म तान । पादोदकन भवतःतीथारना तीथरका रणा ॥१०॥

अ ाह भगव लआमया आसमकानतभाजनम । वतःयतयरिस म भितभरवतपादहताहसः ॥११॥


एव वाण वकणठ भगःतनमनिया िगरा । िनवरतःतिपरतःतणी भकतयतकणठोऽौलोचनः ॥१२॥

पन सऽमाोजय मनीना वािदनाम । ःवानभतमशषण राजनभगरवणरयत ॥१३॥

तिननशमयाथ मनयो िविःमता म सशयाः । भयास ौ धिवर ण यतः शािनतयरतोऽभयम ॥१४॥

धमरः साकषा तो जञान वरा य च तदिनवतम । ऐ य चा धा यःमा श ातममलापहम ॥१५॥

मनीना नयःतदणडाना शानताना समचतसाम । अिक चनाना साधना यमाहः परमा गितम ॥१६॥

स व यःय िया मितर ार णािःतव दवताः । भजनतयनािशषः शानता य वा िनपणब यः ॥१७॥

िऽिवधाकतयःतःय रा सा असराः सराः । गिणनया मायया स ाः स व त ीथरसाधनम ॥१८॥


इतथ सारःवता िवा नणामसशयन य । परःय पदामभोज सवया त ित गताः ॥१९॥


इतयतनमिनतनयाःयप गनध । पीयष भवभयिभतपरःय पसः ॥

स ोक ौवणपटः िपबतयभीआणम । पानथोऽधवमणप रौम जहाित ॥२०॥



www.swargarohan.org

एकदा ारवतया त िवप याः कमारकः । जातमाऽो भव ःप वा ममार िकल भारत ॥२१॥

िवो गहीतवा मतक राज ायरपधाय सः । इद ोवाच िवलपननातरो दीनमानसः ॥२२॥

ि षः शठिधयो ल धःय िवयातमनः । ऽबनधोः कमरदोषातप चतव म गतोऽभरकः ॥२३॥

िहसािवहार नपित दःशीलमिजतिनियम । जा भजनतयः सीदिनत द रिा िनतयदःिखताः ॥२४॥

एव ि तीय िविषरःततीय तववमव च । िवसजय स नप ा र ता गाथा समगायत ॥२५॥

तामजरन उपौतय किहरिचतकशवािनतक । परत नवम बाल ा ण समभात ॥२६॥

िक िःव ःतविननवास इह नािःत धनधररः । राजनयबनधरत व ा णाः सऽमासत ॥२७॥

धनदारातमजाप ा यऽ शोचिनत ा णाः । त व राजनयवषण नटा जीवनतयसमभराः ॥२८॥

अह जाः वा भगवकिषय दीनयो रह । अिनःतीणर ितजञोऽि न वआय हतक मषः ॥२९॥

ौीा ण उवाच

स कण वासदवः मनो धिनवना वरः । अिनर ोऽितरथो न ऽात शकनविनत यत ॥३०॥

ततकथ न भवानकमर दकर जगदी रः । तव िचक िसर बािलया नन ौ धमह वयम ॥३१॥

ौीअजरन उवाच

नाह स कण नन कणः कािणररव च । अह वा अजरनो नाम गाणडीव यःय व धनः ॥३२॥

मावमःथा मम नवीय यमबकतोणम । मतय िविजतय धन आनय त जाः भो ॥३३॥

एव िवौिमभतो िवः फा गनन परनतप । जगाम ःवगह ीतः पाथरवीय िनशामयन ॥३४॥

सितकाल आसनन भायारया ि जस मः । पािह पािह जा मतयो रतयाहाजरनमातरः ॥३५॥


www.swargarohan.org

स उपःप य श यमभो नमःकतय मह रम । िदवयानय ािण सःमतय सजय गाणडीवमादद ॥३६॥

नयरणतसितकागार शरनारना योिजतः । ितयरगधवरमधः पाथर कार शरप जरम ॥३७॥

ततः कमारः स जातो िवप या रदनमहः । स ोऽदशरनमापद सशरीरो िवहायसा ॥३८॥

तदाह िवो िवजय िविननदनकणसिननधौ । मौ य पयत म योऽह ौ ध कलीबकतथनम ॥३९॥

न मनो नािनर ो न रामो न च कशवः । यःय शकः प रऽात कोऽनयःतदिवत रः ॥४०॥

िधगजरन मषावाद िधगातम ािघनो धनः । दवोपस यो मौ यादािननीित दमरितः ॥४१॥

एव शपित िवष िव ामाःथाय फा गनः । ययौ सयमनीमाश यऽाःत भगवानयमः ॥४२॥

िवापतयमचकषाणःतत ऐनिीमगातपरीम । आ नयी नरती सौमया वायवया वारणीमथ ॥४३॥

रसातल नाकप िधणयानयनयानयदायधः । ततोऽल धि जसतो िनःतीणर ितौतः । अि न िविवकषः कणन तय ः ितषधता ॥४४॥

दशरय ि जसनःत मावजञातमानमातमना । य त नः क ित िवमला मनयाः ःथापिययिनत ॥४५॥

इित समभाय भगवानजरनन सह रः । िदवय ःवरथमाःथाय तीची िदशमािवशत ॥४६॥

स ीपानसिसनध स स िगरीनथ । लोकालोक तथातीतय िववश समह मः ॥४७॥

तऽा ाः श यसमीव मघप पबलाहकाः । तमिस गतयो बभवभररतभर ॥४८॥

तान वा भगवानकणो महायोग र रः । सहॐािदतयस काश ःवचब ािहणोतपरः ॥४९॥

तमः सघोर गहन कत महद । िवदारय रतरण रोिचषा ॥

मनोजव िनिवरिवश सदशरन ।


www.swargarohan.org

गण यतो रामशरो यथा चमः ॥५०॥

ारण चबानपथन त मः पर पर जयोितरननतपारम । सम वान समीआय फा गनः तािडताकषो िपदधऽकिषणी उभ ॥५१॥

ततः िव ः सिलल नभःवता बलीयसज हदिमरभ णम । तऽा त व भवन म म ाजनमिणःतमभसहॐशोिभतम ॥५२॥

तिःमनमहाभोगमननतम त । सहॐमधरनयफणामिण िभः ॥

िवाजमान ि गण णो बण । िसताचलाभ िशितकणठिज म ॥५३॥

ददशर त ोगसखासन िवभ । महानभाव परषो मो मम ॥

सानिामबदाभ सिपश गवासस । सननवकऽ रिचरायत णम ॥५४॥

महामिणोातिकरीटकणडल । भाप रकिष सहॐकनतलम ॥

लमबचावर भज सकौःतभ । ौीवतसलआम वनमालयावतम ॥५५॥

महामिणोातिकरीटकणडल । भाप रकिष सहॐकनतलम ॥

लमबचावर भज सकौःतभ । ौीवतसलआम वनमालयावतम ॥५६॥

ववनद आतमानमननतम यतो िजण त शरनजातसाधवसः । तावाह भमा परमि ना भब ा जली सिःमतमजरया िगरा ॥५७॥

ि जातमजा म यवयोिदर कषणा मयोपनीता भिव धमरग य । कलावतीणारववनभररासरानहतवह भयःतवरयतमिनत म ॥५८॥

पणरकामाविप यवा नरनारायणावषी । धमरमाचरता िःथतय ऋभौ लोकस महम ॥५९॥

इतयािद ौ भगवता तौ कणौ परमि ना । ओ इतयानमय भमानमादाय ि जदारकान ॥६०॥

नयवतता ःवक धाम सम ौ यथागतम । िवाय ददतः पऽानयथारप यथावयः ॥६१॥

िनशामय वणव धाम पाथरः परमिविःमतः ।


www.swargarohan.org

यितकि चतपौरष पसा मन कणानकिमपतम ॥६२॥

इती शानयनकािन वीयारणीह दशरयन । बभज िवयानमामयानीज चातयिजरतमरखः ॥६३॥

ववषारिखलानकामानजास ा णािदष । यथाकाल यथवनिो भगवानौ यमािःथतः ॥६४॥

हतवा नपानधिमर ानघाटियतवाजरनािदिभः । अ जसा वतरयामास धम धमरसतािदिभः ॥६५॥

* * * ९०. ौीशक उवाच

सख ःवपया िनवसन ारकाया िौयः पितः । सवरसमपतसम ाया ज ाया विणप गवः ॥०१॥

ीिभ ो मवषािभनरवयौवनकािनतिभः । कनदकािदिभहरमयष ब डनतीिभःतिड िभः ॥०२॥

िनतय स कलमागारया मद यि मरत गजः ॥०३॥

ःवल कतभरटर रथ कनकोजजवलः । उ ानोपवना याया पिपतिमरािजष ॥०४॥

िनिवरश गिवहगनारिदताया समनततः । रम षोडशसाहॐ प ीना एकव लभः ॥०५॥

तावि िचऽरपोऽसौ त हष महि रष । ोतफ लोतपलक ार कमदामभोजरणिभः ॥०६॥

वािसतामलतोयष कजि जकलष च । िवजहार िवगा ामभो िदनीष महोदयः । कचक कमिल ा गः प रर ध योिषताम ॥०७॥

उपगीयमानो गनधवमरद गपणवानकान । वादयि मरदा वीणा सतमागधविनदिभः ॥०८॥

िस यमानोऽ यतःतािभहरसनतीिभः ःम रचकः । ितिष चिनविचब ड यकषीिभयर रािडव ॥०९॥

ताः िकलननव िववतोरकचदशाः । िस चनतय उ तबहतकवरसनाः ॥

कानत ःम रचकिजहीयरयोपग । जातःमरोतःमयलस दना िवरजः ॥१०॥

कणःत ततःतनिविजजतक कमॐक ।


www.swargarohan.org

ब डािभ गधतकनतलवनदबनधः ॥

िस चनमहयरवितिभः ितिष यमानो । रम करणिभ रवभपितः परीतः ॥११॥

नटाना नतरक ना च गीतवा ोपजीिवनाम । ब डाल कारवासािस कणोऽदा ःय च ि यः ॥१२॥

कणःयव िवहरतो गतयालापकिषतिःमतः । नमरआविलप रव गः ीणा िकल ता िधयः ॥१३॥

ऊचमरकनदकिधयो िगर उनम वजजडम । िचनतयनतयोऽरिवनदा तािन म गदतः शऋण ॥१४॥

मिहय ऊचः

कर र िवलपिस तव वीतिनिा न शष । ःविपित जगित रा यामी रो ग बोधः ॥

वयिमव सिख कि च ाि निवर चता । निलननयनहासोदारलीलकिषतन ॥१५॥

नऽ िनमीलयिस न म बनधस । तव रोरवीिष करण बत चबवािक ॥

दाःय गत वयिमवा यतपादज ा । िक वा ॐज ःपहयस कवरण वोढम ॥१६॥

भो भोः सदा िन नस उदनवननल धिनिोऽिधगतजागरः । िकमवा मकनदाप तातमला छनः ा ा दशा तव च गतो दरतययाम ॥१७॥

तव यआमणा बलवतािस गहीत इनदो । कषीणःतमो न िनजदीिधितिभः किषणोिष ॥

कि चनमकनदगिदतािन यथा वय तव । िवःमतय भोः ःथिगतगीरपलआयस नः ॥१८॥

िक नवाच रतमःमािभमरलयािनल तऽियम । गोिवनदापा गिनिभरनन दीरयिस नः ःमरम ॥१९॥

मघ ौीमःतवमिस दियतो यादवनिःय नन । ौीवतसा क वयिमव भवानधयायित मब ः ॥

अतयतकणठः शवल दयोऽःमि धो बापधाराः । ःमतवा ःमतवा िवसजिस महदरःखदःततस गः ॥२०॥

ियरावपदािन भास मतस जीिवकयानया िगरा । करवािण िकम त िय वद म वि गतकणठ कोिकल ॥२१॥


www.swargarohan.org

न चलिस न वदःयदारब किषितधर िचनतयस महानतमथरम । अिप बत वसदवननदनाि य वयिमव कामयस ःतनिवरधतरम ॥२२॥

शय ीदाः करिशता बत िसनधप यः । समतयपाःतकमलिौय इ भतरः ॥

य य मधपतः णयावलोकम । अापय म दयाः परकिशरताः ःम ॥२३॥

हस ःवागतमाःयता िपब पयो ग शौरः कथा । दत तवा न िवदाम कि चदिजतः ःवःतयाःत उ परा ॥

िक वा न लसौ दः ःमरित त कःमा जामो वय । कषौिालापय कामद िौयमत सवकिन ा ि याम ॥२४॥


इती शन भावन कण योग र र । िबयमाणन माधवयो लिभर परमा गितम ॥२५॥

ौतमाऽोऽिप यः ीणा स ाकत मनः । उरगायोरगीतो वा पयनतीना च िक पनः ॥२६॥

याः समपयरचरनमणा पादसवाहनािदिभः । जग र भतरब धया तासा िकमवणयरत तपः ॥२७॥

एव वदोिदत धमरमनित नसता गितः । गह धमारथरकामाना मह ादशरयतपदम ॥२८॥

आिःथतःय पर धम कणःय गहमिधनाम । आसनषोडशसाहॐ मिहय शतािधकम ॥२९॥

तासा ीर भतानाम ौ याः ागदा ताः । रिकमणीमखा राजःततपऽा ानपवरशः ॥३०॥

एककःया दश दश कणोऽजीजनदातमजान । यावतय आतमनो भायार अमोघगितरी रः ॥३१॥

तषाम ामवीयारणाम ादश महारथाः । आसननदारयशसःतषा नामािन म शऋण ॥३२॥

मन ािनर दीि मानभानरव च । सामबो मधबरह ानि ऽभानवरकोऽरणः ॥३३॥

पकरो वदबाह ौतदवः सननदनः । िचऽबाहिवररप किवनयरमोध एव च ॥३४॥

एतषामिप राजनि तनजाना मधि षः ।


www.swargarohan.org

मन आसीतथमः िपतवििकमणीसतः ॥३५॥

स रिकमणो दिहतरमपयम महारथः । तःया ततोऽिनर ोऽभ ागायतबलािनवतः ॥३६॥

स चािप रिकमणः पौऽी दौिहऽो जगह ततः । वळःतःयाभव ःत मौलादवशिषतः ॥३७॥

ितबाहरभ ःमातसबाहःतःय चातमजः । सबाहोः शानतसनोऽभ छतसनःत ततसतः ॥३८॥

न तिःमनकल जाता अधना अबहजाः । अ पायषोऽ पवीयार अ णया जजिञर ॥३९॥

यदवशसताना पसा िव यातकमरणाम । स या न शकयत कतरमिप वषारयतनरप ॥४०॥

ितॐः को यः सहॐाणाम ाशीितशतािन च । आसनयदकलाचायारः कमाराणािमित ौतम ॥४१॥

स यान यादवाना कः क रयित महातमनाम । यऽायतानामयत लकषणाःत स आहकः ॥४२॥

दवासराहवहता दतया य सदारणाः । त चोतपनना मनयष जा ा बबािधर ॥४३॥

तिननमहाय ह रणा ो ा दवा यदोः कल । अवतीणारः कलशत तषामकािधक नप ॥४४॥

तषा माण भगवानभतवनाभव रः । य चानवितरनःतःय ववधः सवरयादवाः ॥४५॥

श यासनाटनालाप ब डाःनानािदकमरस । न िवदः सनतमातमान व णयः कणचतसः ॥४६॥

तीथ चब नपोन यदजिन यदष ःवःस रतपादशौच । िवि ि ःन धाः ःवरप ययरिजतपर ौीयरदथऽनयय ः ॥

यननामाम गल न ौतमथ गिदत यतकतो गोऽधमरः । कणःयतनन िचऽ किषितभरहरण कालचबायधःय ॥४७॥

जयित जनिनवासो दवक जनमवादो । यदवरप रतःवद िभररःयननधमरम ॥

िःथरचरविजन नः सिःमतौीमखन । ोजपरविनताना वधरयनकामदवम ॥४८॥

इतथ परःय िनजवतमर रर या ।


www.swargarohan.org

लीलातनोःतदनरपिवडमबनािन ॥

कमारिण कमरकणािन यद मःय । ौयादम य पदयोरनवि िम छन ॥४९॥

मतयरःतयानसवमिधतया मकनद । ौीमतकथाौवणक तरनिचनतयित ॥

त ाम दःतरकतानतजवापवग । मामा न किषितभजोऽिप यययरदथारः ॥५०॥

* * *

shrimad bhagavat : dasham skandha

Documents