shrimad bhagavat : navan skandha

Srimad Bhagavat - 1 - नवम ःकध

www.swargarohan.org

महिषर यास कत

ौीमद भागवत (नवम ःकध)

Sanskrit text of

Bhāgavat (9. Navam Skandha)


www.swargarohan.org

SRIMAD BHAGAVAT : AN INTRODUCTION

Bhagavat Purana (also known as Srimad Bhagavata, Bhagavatam or Bhagwat) is the most popular and widely circulated of all the Puranas. The word 'Purana' means 'narrative of olden times'. After the four vedas, the Puranas form the most sacred of the texts for devout Hindus. The highest philosophy found in Vedas and Upanishads was difficult for commoners to understand. Hence Puranas, which were recited at the time of sacrifices became popular. With the passage of time, Puranas involving different deities manifested.

Dear to devotees of Lord Vishnu, Bhagavat Purana consists of 18,000 verses, distributed amongst 332 chapters and divided into twelve cantos (skandhas). Sage Vyas, author of many great scriptures like Mahabharat and Vedas, compiled it. Bhagavat centers on the science of God and devotion to Him, and includes biographies of great devotees who followed the path of Bhakti and attained moksha. Though originally written in Sanskrit, Bhagavat has been explored and translated in major vernacular languages of India. Bhagavat holds a prominent position in India’s voluminous written wisdom and exercises a more direct and powerful influence upon the opinions and feelings of the people than any other of the Puranas.

From academic point of view, Bhagavata is a narration of a conversation between King Parikshit and Sage Shukadeva. King Parīkshit was cursed to die in seven days by Takshak, so he decided to relegate his stately duties and spend final days of his life in gaining knowledge about the goal of life. As he prepares for his impending death, Shukadeva, who has been searching for a suitable disciple to whom he might impart his great knowledge, approaches the king and agrees to teach him. Their conversation goes on uninterrupted for seven days, during which the sage explains that the ultimate aim of life lies in knowing the supreme absolute truth.

The most popular and characteristic part of Bhagavat is the tenth canto, which describes the life and works of Sri Krishna. The Bhagavata Purana depicts Krishna not as a Jagad-Guru (a teacher) as in the Bhagavad-Gita, but as a heroic lad brought up by cowherd parent, Nand and Yashoda, in a small village situated on the banks of Yamuna River. Young Krishna's childhood plays and acts of bravery in protecting villagers from demons steals the hearts of the cowherd girls (Gopis'). However, when Krishna leaves for Mathura on a mission, Gopis' love turns into grief. Their intense longing is presented as a model of devotion to the Lord. In a way, Bhagavat paved way to various schools of Bhakti Movement.

Bhagavata is the most complete and authoritative exposition of Vedic knowledge. It covers everything from the nature of the self to the origin of the universe, and touches upon all fields of knowledge. It raises and answers fundamental questions like what is life, what is a human being's role in life, what is meant by cycle of birth and death, what is the relation between God and man, what are ways of propitiating God etc. Bhagavata also adds fifth element of devotion (or divine service) besides well-known four aspects of life i.e. dharma (morality), artha (acquiring wealth), kama (pleasure) and moksha (liberation or salvation). Narrated in story-form its style is simple, lyrical and picturesque.

The impact of Bhagavata on Indian life over ages cannot be measured easily. It has served as the inspiration for countless works of literature, song, drama, painting, sculpture, folk-theatres and crafts. Dealing with exploits of Lord Krishna from childhood to Mahabharata battle, anecdotes and stories figure in one form or other in Vaishnava temple sculptures. Kaliya mardana, Gopika Vastra-harana, Gajendra-moksha, Govardhan-dharan are only few events which have kindled imagination of artistes and craftsmen through ages. All the important dance schools have themes from Bhagavata.

Find here the Sanskrit text of the Nineth canto of Srimad Bhagavat. To read principal stories of Bhagavat in Gujarati, please visit www.swargarohan.org, where you will also find exclusive reference on its Characters [Glossary section].

☼ ☼ ☼ ☼ ☼


www.swargarohan.org

१. ौीराजोवाच

मनवनतरािण सवारिण वयो ािन ौतािन म । वीयार यननतवीयरःय हरःतऽ कतािन च ॥०१॥

योऽसौ स योतो नाम राजिषरिरिवड रः । जञान योऽतीतक पानत लभ परसवया ॥०२॥

स व िववःवतः पऽो मनरासी दित ौतम । व ःतःय सताः ो ा इआवाकमखा नपाः ॥०३॥

तषा वश पथ नवशानच रतािन च । क तरयःव महाभाग िन य शौ ता ह नः ॥०४॥

य भता य भिवया भवन य तना य । तषा नः प यक त ना सवषा वद िवबमान ॥०५॥

ौीसत उवाच

एव परीकिषता राजञा सदिस वा दनाम । प ः ोवाच भगवा छकः परमधमरिवत ॥०६॥

ौीशक उवाच

ौयता मानवो वशः ाचयण परनतप । न श यत िवःतरतो व वशरतरिप ॥०७॥

परावरषा भतानामा मा यः परषः परः । स एवासी दद िव क पानतऽनयनन क चन ॥०८॥

तःय नाभः समभव प कोषो हर मयः । तिःमनजजञ महाराज ःवयमभ तराननः ॥०९॥

मरीिचमरनसःतःय जजञ तःयािप कयपः । दाकषाय या ततोऽ द या िववःवानभव सतः ॥१०॥

ततो मनः ौा दवः सजञायामास भारत । ौ ाया जनयामास दश पऽानस आ मवान ॥११॥

इआवाकनगशयारित द ध क कान । न रयनत प ी च नभग च किव िवभः ॥१२॥

अजःय मनोः पव विस ो भगवािनकल । िमऽावरणयो रि जाथरमकरो भः ॥१३॥

तऽ ौ ा मनोः प ी होतार समयाचत । द हऽथरमपागमय िणप य पयोोता ॥१४॥

िषतोऽ वयरणा होता यचर समा हतः ।


www.swargarohan.org

गहीत हिविष वाचा व कार गणिन जः ॥१५॥

होतःत यिभचारण कनयला नाम साभवत । ता िवलो य मनः ाह नाितत मना गरम ॥१६॥

भगविनकिमद जात कमर वो वा दनाम । िवपयरयमहो क मव ःया िव बया ॥१७॥

यय िवदो य ाःतपसा द ध कि बषाः । कतः सङक पवमयमनत िवबधिवव ॥१८॥

िनशमय त चःतःय भगवानिपतामहः । होत यरितबम जञा वा बभाष रिवननदनम ॥१९॥

एत सङक पवमय होतःत यिभचारतः । तथािप साधियय त स जाः व ःवतजसा ॥२०॥

एव यविसतो राजनभगवानस महायशाः । अःतौषीदा दपरिमलायाः पः वकामयया ॥२१॥

तःम कामवर त ो भगवानह ररी रः । ददािवलाभव न स मनः पर भः ॥२२॥

स एकदा महाराज िवचरनमगया वन । वतः कितपयामा यर मार सनधवम ॥२३॥

ग रिचर चाप शरा परमा तान । दिशतोऽनमग वीरो जगाम दशम राम ॥२४॥

सकमारवन मरोरधःता िववश ह । यऽाःत भगवानछव रममाणः सहोमया ॥२५॥

तिःमनिव एवासौ स मनः परवीरहा । अपयि यमा मानम च वडवा नप ॥२६॥

तथा तदनगाः सव आ मिलङगिवपयरयम । द वा िवमनसोऽभवनवीकषमाणाः परःपरम ॥२७॥

ौीराजोवाच

कथमव गणो दशः कन वा भगवनकतः । मन समाचआव पर कौतहल ह नः ॥२८॥


एकदा िग रश ि म यःतऽ सोताः । दशो िवितिमराभासाः कवरनतः समपागमन ॥२९॥

तािनवलो यािमबका दवी िववासा ोी डता भशम ।


www.swargarohan.org

भतररङका सम थाय नीवीमा थ पयरधात ॥३०॥

ऋयोऽिप तयोव आय सङग रममाणयोः । िनव ाः ययःतःमाननरनारायणाौमम ॥३१॥

त दद भगवानाह ियायाः ियकामयया । ःथान यः िवशदत स व योिष व दित ॥३२॥

तत ऊ व वन त परषा वजरयिनत ह । सा चानचरसय ा िवचचार वना नम ॥३३॥

अथ तामाौमा याश चरनती मदो माम । ीिभः प रवता वीआय चकम भगवानबधः ॥३४॥

सािप त चकम स ः सोमराजसत पितम । स तःया जनयामास प रवसमा मजम ॥३५॥

एव ी वमना ः स मनो मानवो नपः । सःमार स कलाचाय विस िमित शौम ॥३६॥

स तःय ता दशा द वा कपया भशपी डतः । स मनःयाशयनपः वमपाधावत शङकरम ॥३७॥

त ःतःम स भगवान य ियमावहन । ःवा च वाचमता कवरिननदमाह िवशामपत ॥३८॥

मास पमानस भिवता मास ी तव गोऽजः । इ थ यवःथया काम स मनोऽवत म दनीम ॥३९॥

आचायारनमहा काम ल वा पः व यवःथया । पालयामास जगती ना यननदनःम त जाः ॥४०॥

तःयो कलो गयो राजिनवमल ऽयः सताः । दकिषणापथराजानो बभवधरमरव सलाः ॥४१॥

ततः प रणत काल ित ानपितः भः । प रवस उ स य गा पऽाय गतो वनम ॥४२॥

* * * ०२. ौीशक उवाच

एव गतऽथ स मन मनववःवतः सत । पऽकामःतपःतप यमनाया शत समाः ॥०१॥

ततोऽयजनमनदवमप याथ ह र भम । इआवाकपवरजानपऽानलभ ःवसदशानदश ॥०२॥

प ीःत मनोः पऽो गोपालो गरणा कतः ।


www.swargarohan.org

पालयामास गा य ो रा या वीरासनोतः ॥०३॥

एकदा ािवश ो शादरलो िनिश वितर । शयाना गाव उ थाय भीताःता बमोरज ॥०४॥

एका जमाह बलवानसा चबोश भयातरा । तःयाःत बिनदत ौ वा प ीोऽनससार ह ॥०५॥

ख गमादाय तरसा लीनोडगण िनिश । अजानननि छनो ोः िशरः शादरलशङकया ॥०६॥

यायोऽिप व णौवणो िनि शामाहतःततः । िन बाम भश भीतो र पिथ सम सजन ॥०७॥

मनयमानो हत याय प ीः परवीरहा । अिाकषी ःवहता ब य ाया िनिश दःिखतः ॥०८॥

त शशाप कलाचायरः कतागसमकामतः । न कषऽबनधः शिः व कमरणा भिवतामना ॥०९॥

एव श ःत गरणा यग ा कता जिलः । अधारय ोत वीर ऊ वररता मिनियम ॥१०॥

वासदव भगवित सवार मिन परऽमल । एकािनत व गतो भ या सवरभतस समः ॥११॥

िवम सङगः शानता मा सयताकषोऽप रमहः । यद छयोपपननन क पयनवि मा मनः ॥१२॥

आ मनया मानमाधाय जञानत ः समा हतः । िवचचार महीमता जडानधबिधराकितः ॥१३॥

एव व ो वन ग वा द वा दावाि नमि थतम । तनोपय करणो ाप पर मिनः ॥१४॥

किवः कनीयािनवयष िनःःपहो िवस य रा य सह बनधिभवरनम । िनवय िच परष ःवरोिचष िववश कशोरवयाः पर गतः ॥१५॥

क षानमानवादासनका षाः कषऽजातयः । उ रापथगो ारो या धमरव सलाः ॥१६॥

ध ा ा रमभ कषऽ भय गत किषतौ । नगःय वशः समितभरत योितःततो वसः ॥१७॥

वसोः तीकःत पऽ ओघवानोघवि पता । कनया चौघवती नाम सदशरन उवाह ताम ॥१८॥

िचऽसनो न रयनतादकषःतःय सतोऽभवत ।


www.swargarohan.org

तःय मी वाःततः पणर इनिसनःत त सतः ॥१९॥

वीितहोऽिः वनिसना ःय स यौवा अभत । उरौवाः सतःतःय दवद ःततोऽभवत ॥२०॥

ततोऽि नवयो भगवानि नः ःवयमभ सतः । कानीन इित िव यातो जातक य महानिषः ॥२१॥

ततो कल जातमाि नवयायन नप । न रयनतानवयः ो ो द वशमतः शऋण ॥२२॥

नाभागो द पऽोऽनयः कमरणा वयता गतः । भलनदनः सतःतःय व सीितभरलनदनात ॥२३॥

व सीतः सतः ाशःत सत मित िवदः । खिनऽः मतःतःमा चाकषषोऽथ िविवशितः ॥२४॥

िविवशतः सतो रमभः खनीनऽोऽःय धािमरकः । करनधमो महाराज तःयासीदा मजो नप ॥२५॥

तःयावीकिष सतो यःय मर बव यरभत । सवत ऽयाजय व महायो यिङगरःसतः ॥२६॥

मर ःय यथा यजञो न तथानयोऽिःत क न । सव हर मय वासी ि कि च चाःय शोभनम ॥२७॥

अमा दनिः सोमन दकिषणािभ रजातयः । मरतः प रव ारो िव दवाः सभासदः ॥२८॥

मर ःय दमः पऽःतःयासीिा यवधरनः । सधितःत सतो जजञ सौधतयो नरः सतः ॥२९॥

त सतः कवलःतःमा नधमानवगवाःततः । बधःतःयाभव ःय तणिबनदमरहीपितः ॥३०॥

त भजऽलमबषा दवी भजनीयगणालयम । वरा सरा यतः पऽाः कनया चलिवलाभवत ॥३१॥

यःयाम पादयामास िवौवा धनद सतम । ादाय िव ा परमामिषय ग रः िपतः ॥३२॥

िवशालः शनयबनध धकत त सताः । िवशालो वशकिाजा वशाली िनमरम परीम ॥३३॥

हमचनिः सतःतःय धाकषःतःय चा मजः । त पऽा सयमादासी कशा ः सहदवजः ॥३४॥

कशा ा सोमद ोऽभ ोऽ मध रडःपितम ।


www.swargarohan.org

इ वा परमापा या गित योग रािौताम ॥३५॥

सौमदि ःत समितःत पऽो जनमजयः । एत वशालभपालाःतणिबनदोयरशोधराः ॥३६॥

* * * ०३. ौीशक उवाच

शयारितमारनवो राजा ि ः समबभव ह । यो वा अिङगरसा सऽ तीयमह िचवान ॥०१॥

सकनया नाम तःयासी कनया कमललोचना । तया साध वनगतो गम यवनाौमम ॥०२॥

सा सखीिभः प रवता िविचनवन यिङयपानवन । व मीकरनी ददश ख ोत इव योितषी ॥०३॥

त दवचो दता बाला योितषी क टकन व । अिव यनम धभावन सॐावास तो ब हः ॥०४॥

शकनमऽिनरोधोऽभ सिनकाना च त कषणात । राजिषरःतमपालआय परषािनविःमतोऽवीत ॥०५॥

अ यभि न यमािभभारगरवःय िवचि तम । य कनािप नःतःय कतमाौमदणम ॥०६॥

सकनया ाह िपतर भीता कि च कत मया । योितषी अजानन या िनिभरनन क टकन व ॥०७॥

द हतःत चः ौ वा शयारितजारतसा वसः । मिन सादयामास व मीकानत हरत शनः ॥०८॥

तदिभायमाजञाय ादा हतर मनः । क लानम ःतमामन य पर ाया समा हतः ॥०९॥

सकनया यवन ा य पित परमकोपनम । ीणयामास िच जञा अम ानवि िभः ॥१०॥

कःयिच वथ कालःय नास यावाौमागतौ । तौ पजिय वा ोवाच वयो म द मी रौ ॥११॥

मह महीय सोमःय यजञ वाम यसोमपोः । बयता म वयो प मदाना यदीि सतम ॥१२॥

बाि म यचतिवर मिभनन िभ मौ । िनम जता भवानिःमनद िस िविनिमरत ॥१३॥

इ य ो जरया मःत दहो धमिनसनततः ।


www.swargarohan.org

द विशतोऽि या वलीपिलतिवमहः ॥१४॥

परषा य उ ःथरपी या विनताियाः । प ॐजः क डिलनःत य पाः सवाससः ॥१५॥

तािननरीआय वरारोहा स पानसयरवचरसः । अजानती पित सा वी अि नौ शरण ययौ ॥१६॥

दशरिय वा पित तःय पाितो यन तोिषतौ । ऋिषमामन य ययतिवरमानन िऽिव पम ॥१७॥

यआयमाणोऽथ शयारित यवनःयाौम गतः । ददशर द हतः पा परष सयरवचरसम ॥१८॥

राजा द हतर ाह कतपादािभवनदनाम । आिश ाय जानो नाितीितमना इव ॥१९॥

िचक िषरत त किमद पितः वया लिमभतो लोकनमःकतो मिनः । य व जरामःतमस यसममत िवहाय जार भजसऽमम वगम ॥२०॥

कथ मितःतऽवगतानयथा सता कलसत कलदण ि वदम । िबभिषर जार यदपऽपा कल िपत भतर नयःयधःतमः ॥२१॥

एव वाण िपतर ःमयमाना शिचिःमता । उवाच तात जामाता तवष भगननदनः ॥२२॥

शशस िपऽ त सव वयो पािभलमभनम । िविःमतः परमीतःतनया प रःवज ॥२३॥

सोमन याजयनवीर मह सोमःय चामहीत । असोमपोर यि नो यवनः ःवन तजसा ॥२४॥

हनत तमादद वळ स ो मनयरमिषरतः । सवळ ःतमभयामास भजिमनिःय भागरवः ॥२५॥

अनवजानःततः सव मह सोमःय चाि नोः । िभजािवित य पव सोमाह या ब हकतौ ॥२६॥

उ ानब हररानत भ रषण इित ऽयः । शयारतरभवनपऽा आनतारिवतोऽभवत ॥२७॥

सोऽनतःसमि नगरी िविनमारय कशःथलीम । आिःथतोऽभङ िवयानानतारदीन रनदम ॥२८॥

तःय पऽशत जजञ ककि य म मम । कक ी रवती कनया ःवामादाय िवभ गतः ॥२९॥

प या वर प र लोकमपावतम ।


www.swargarohan.org

आवतरमान गानधव िःथतोऽल धकषणः कषणम ॥३०॥

तदनत आ मानमय ःवािभाय नयवदयत । त वा भगवान ा हःय तमवाच ह ॥३१॥

अहो राजिननर ाःत कालन द य कताः । त पऽपौऽन णा गोऽािण च न शऋ मह ॥३२॥

कालोऽिभयाति णव चतयरगिवकि पतः । त छ दवदवाशो बलदवो महाबलः ॥३३॥

कनयार िमद राजननरर ाय द ह भोः । भवो भारावताराय भगवानभतभावनः ॥३४॥

अवतीण िनजाशन प यौवणक तरनः । इ या द ोऽिभवन ाज नपः ःवपरमागतः । य प यजनऽासा ातिभ दरआवविःथतः ॥३५॥

सता द वानव ाङगी बलाय बलशािलन । बदयार य गतो राजा त नारायणाौमम ॥३६॥

* * * ०४. ौीशक उवाच

नाभागो नभगाप य य तत ातरः किवम । यिव यभजनदाय चा रणमागतम ॥०१॥

ातरोऽभाङ क म भजाम िपतर तव । वा ममायारःतताभाङकषमार पऽक तदादथाः ॥०२॥

इम अिङगरसः सऽमासतऽ समधसः । मप याहः कव म िनत कमरिण ॥०३॥

ताः व शसय स व दव महा मनः । त ःवयरनतो धन सऽ प रशिषतमा मनः ॥०४॥

दाःयिनत तऽथ तान छर तथा स कतवानयथा । तःम द वा ययः ःवग त सऽप रशणम ॥०५॥

त कि ःवीक रयनत परषः कणदशरनः । उवाचो रतोऽ य य ममद वाःतक वस ॥०६॥

ममदमिषिभदर िमित त हर ःम मानवः । ःयाननौ त िपत र ः प वािनपतर यथा ॥०७॥

य वाःतगत सवरमि छ म यः विचत । चब हर भाग रिाय स दवः सवरमहरित ॥०८॥


www.swargarohan.org

नाभागःत णमयाह तवश कल वाःतकम । इ याह म िपता ि छरसा वा सादय ॥०९॥

य िपतावद म व च स य भास । ददािम त मनऽदशो जञान सनातनम ॥१०॥

गहाण ििवण द म सऽप रशिषतम । इ य वानत हरतो रिो भगवानधमरव सलः ॥११॥

य एत सःमर ातः साय च ससमा हतः । किवभरवित मनऽजञो गित चव तथा मनः ॥१२॥

नाभागादमबरीषोऽभनमहाभागवतः कती । नाःपश शापोऽिप य न ितहतः विचत ॥१३॥


भगवनलोतिम छािम राजषःतःय धीमतः । न ाभ ऽ िनमर ो द डो दर ययः ॥१४॥


अमबरीषो महाभागः स ीपवती महीम । अ यया च िौय ल वा िवभव चातल भिव ॥१५॥

मनऽितदलरभ पसा सव त ःव नसःततम । िव ािनवभविनवारण तमो िवशित य पमान ॥१६॥

वासदव भगवित त ष च साधष । ा ो भाव पर िव यनद लो व ःमतम ॥१७॥

स व मनः कणपदारिवनदयोवरचािस वक ठगणानवणरन । करौ हरमरिनदरमाजरना दष ौित चकारा यतस कथोदय ॥१८॥

मकनदिलङगालयदशरन दशौ त यगाऽःपशऽङगसङगमम । याण च त पादसरोजसौरभ ौीम लःया रसना तदिपरत ॥१९॥

पादौ हरः कषऽपदानसपरण िशरो षीकशपदािभवनदन । काम च दाःय न त कामकामयया यथो म ोकजनाौया रितः ॥२०॥

एव सदा कमरकलापमा मनः परऽिधयजञ भगव यधोकषज । सवार मभाव िवदधनमहीिममा तिनन िवािभ हतः शशास ह ॥२१॥

ईजऽ मधरिधय मी र महािवभ योपिचताङगदकिषणः । ततवरिस ािसतगौतमा दिभधरनवनयिभॐोतमसौ सरःवतीम ॥२२॥

यःय बतष गीवारणः सदःया ऋि वजो जनाः । त य पा ािनिमषा यदयनत सवाससः ॥२३॥


www.swargarohan.org

ःवग न ािथरतो यःय मनजरमरियः । शऋ वि रपगायि र म ोकचि तम ॥२४॥

सवधरयिनत य कामाः ःवारा यप रभािवताः । दलरभा नािप िस ाना मकनद द पयतः ॥२५॥

स इ थ भि योगन तपोय न पािथरवः । ःवधमण ह र ीणनसवारनकामानशनजरहौ ॥२६॥

गहष दारष सतष बनधष पो मःयनदनवािजवःतष । अकष यर ाभरणामबरा दवननतकोशवकरोदसनमितम ॥२७॥

तःमा अदा र ब यनीकभयावहम । एकानतभि भावन ीतो भ ािभरकषणम ॥२८॥

आ रराधियषः कण म हया त यशीलया । य ः साव सर वीरो दधार ादशीोतम ॥२९॥

ोतानत काितरक मािस िऽराऽ समपोिषतः । ःनातः कदािच कािलन ा ह र मधवनऽचरयत ॥३०॥

महािभषकिविधना सव पःकरसमपदा । अिभिष यामबराक पगरनधमा याहरणा दिभः ॥३१॥

त तानतरभावन पजयामास कशवम । ा णा महाभागािनस ाथारनिप भि तः ॥३२॥

गवा र मिवषाणीना याङयीणा सवाससाम । पयःशीलवयो प व सोपःकरसमपदाम ॥३३॥

ा हणो साधिव यो गहष नयबरदािन । भोजिय वा जानम ःवा नन गणव मम ॥३४॥

ल धकामरनजञातः पारणायोपचबम । तःय त रितिथः साकषा वारसा भगवानभत ॥३५॥

तमानचारितिथ भपः य थानासनाहरणः । ययाचऽ यवहाराय पादमलमपागतः ॥३६॥

ितनन स ता या ञा कतरमावयक गतः । िनमम ज बह यायनकािलनदीसिलल शभ ॥३७॥

महतारधारविश ाया ादया पारण ित । िचनतयामास धमरजञो जःत मरसङकट ॥३८॥

ा णाितबम दोषो ादया यदपारण । य क वा साध म भयादधम वा न मा ःपशत ॥३९॥


www.swargarohan.org

अमभसा कवलनाथ क रय ोतपारणम । आहर भकषण िवा िशत नािशत च तत ॥४०॥

इ यपः ाय राजिषरि नतयनमनसा यतम । यच करौ जागमनमव सः ॥४१॥

दवारसा यमनाकला कतावयक आगतः । राजञािभनिनदतःतःय बबध चि त िधया ॥४२॥

मनयना चल ाऽो कटीक टलाननः । बभकिषत सतरा कता जिलमभात ॥४३॥

अहो अःय नशसःय िौयोनम ःय पयत । धमर यितबम िवणोरभ ःयशमािननः ॥४४॥

यो मामितिथमायातमाित यन िनमन य च । अद वा भ वाःतःय स ःत दशरय फलम ॥४५॥

एव वाण उ क य जटा रोदीिपतः । तया स िनमरम तःम क या कालानलोपमाम ॥४६॥

तामापतनती वलतीमिसहःता पदा भवम । वपयनती सम ीआय न चचाल पदाननपः ॥४७॥

ाि द भ यरकषाया परषण महा मना । ददाह क या ता चब ब ा हिमव पावकः ॥४८॥

तदिभिवद ीआय ःवयास च िनफलम । दवारसा दिव भीतो दकष ाणपरी सया ॥४९॥

तमनवधाव गविथाङग दावाि नर तिशखो यथा हम । तथान मिनरीकषमाणो गहा िविवकषः ससार मरोः ॥५०॥

दशो नभः आमा िववरानसमिानलोकानसपालाि दव गतः सः । यतो यतो धावित तऽ तऽ सदशरन दसह ददशर ॥५१॥

अल धनाथः स सदा कति सनऽःतिच ोऽरणममाणः । दव िव र च समगा धात ा ा मयोनऽिजततजसो माम ॥५२॥

ौी ोवाच

ःथान मदीय सहिव मत ब डावसान पराधरसजञ । भङगमाऽण ह सिनदधकषोः काला मनो यःय ितरोभिवयित ॥५३॥

अह भवो दकषभग धानाः जशभतशसरशम याः । सव वय यिननयम पनना म नयारिपरत लोक हत वहामः ॥५४॥

या यातो िव र चन िवणचबोपतािपतः ।


www.swargarohan.org

दवारसाः शरण यातः शव कलासवािसनम ॥५५॥

ौीशङकर उवाच

वय न तात भवाम भिमन यिःमनपरऽनयऽ यजजीवकोशाः । भविनत काल न भविनत हीदशाः सहॐशो यऽ वय मामः ॥५६॥

अह सन कमार नारदो भगवानजः । किपलोऽपानतरतमो दवलो धमर आस रः ॥५७॥

मरीिचमखा ानय िस शाः पारदशरनाः । िवदाम न वय सव यनमाया माययावताः ॥५८॥

तःय िव रःयद श दिवर ह ह नः । तमव शरण या ह ह रःत श िवधाःयित ॥५९॥

ततो िनराशो दवारसाः पद भगवतो ययौ । वक ठा य यद याःत ौीिनवासः िौया सह ॥६०॥

सनद मानोऽिजतश व ना त पादमल पिततः सवपथः । आहा यताननत सदीि सत भो कतागस माव ह िव भावन ॥६१॥

अजानता त परमानभाव कत मयाघ भवतः ियाणाम । िवध ह तःयापिचित िवधातमर यत यननामनय दत नारकोऽिप ॥६२॥

ौीभगवानवाच

अह भ पराधीनो ःवतनऽ इव ज । साधिभमरःत दयो भ भर जनियः ॥६३॥

नाहमा मानमाशास म ः साधिभिवरना । िौय चा यिनतक नयषा गितरह परा ॥६४॥

य दारागारपऽा ाणािनव िमम परम । ह वा मा शरण याताः कथ ताः य म सह ॥६५॥

मिय िनबर दयाः साधवः समदशरनाः । वश कवरिनत मा भ या सि यः स पित यथा ॥६६॥

म सवया तीत त सालो या दचत यम । न छिनत सवया पणारः कतोऽनय कालिव लतम ॥६७॥

साधवो दय म साधना दय वहम । मदनय न जानिनत नाह त यो मनागिप ॥६८॥

उपाय कथिययािम तव िव शऋण व तत । अय ा मािभचारःत यतःत या ह मा िचरम । साधष हत तजः हतरः करतऽिशवम ॥६९॥


www.swargarohan.org

तपो िव ा च िवाणा िनःौयसकर उभ । त एव दिवरनीतःय क पत कतररनयथा ॥७०॥

ःत छ भि त नाभागतनय नपम । कषमापय महाभाग ततः शािनतभरिवयित ॥७१॥

* * * ०५. ौीशक उवाच

एव भगवता द ो दवारसा बतािपतः । अमबरीमपाव य त पादौ दःिखतोऽमहीत ॥०१॥

तःय सो ममावीआय पादःपशरिवलि जतः । अःतावी रर कपया पी डतो भशम ॥०२॥

अमबरीष उवाच

वमि नभरगवानसयरः व सोमो योितषा पितः । वमापः व किषित य म वायमारऽिनियािण च ॥०३॥

सदशरन नमःत य सहॐारा यतिय । सवार घाितिनवाय ःविःत भया इडःपत ॥०४॥

व धमरः वमत स य व यजञोऽिखलय भक । व लोकपालः सवार मा व तजः पौरष परम ॥०५॥

नमः सनाभािखलधमरसतव धमरशीलासरधमकतव । ऽलो यगोपाय िवश वचरस मनोजवाया तकमरण गण ॥०६॥

व जसा धमरमयन स त तमः काश दशो महा मनाम । दर ययःत म हमा िगरा पत विपमत सदस परावरम ॥०७॥

यदा िवस ः वमन जनन व बल िव ोऽिजत द यदानवम । बाहदरोवरिङयिशरोधरािण व ननजॐ धन िवराजस ॥०८॥

स व जग ऽाण खलहाणय िन िपतः सवरसहो गदाभता । िवःय चाःम कलदवहतव िवध ह भि तदनमहो ह नः ॥०९॥

य िःत द िम वा ःवधम वा ःवनि तः । कल नो िवदव चि जो भवत िव वरः ॥१०॥

य द नो भगवानीत एकः सवरगणाौयः । सवरभता मभावन जो भवत िव वरः ॥११॥


इित सःतवतो राजञो िवणचब सदशरनम । अशामय सवरतो िव दहिाजया ञया ॥१२॥


www.swargarohan.org

स म ोऽ ाि नतापन दवारसाः ःविःतमाःततः । शशस तमव श य जानः परमािशषः ॥१३॥

दवार सा उवाच

अहो अननतदासाना मह व द म म । कतागसोऽिप यिाजनमङगलािन समीहस ॥१४॥

दकरः को न साधना दः यजो वा महा मनाम । यः सङगहीतो भगवानसा वताम भो ह रः ॥१५॥

यननामौितमाऽण पमानभवित िनमरलः । तःय तीथरपदः क वा दासानामविशयत ॥१६॥

राजनननगहीतोऽह वयाितकरणा मना । मदघ प तः क वा ाणा यनमऽिभरकिषताः ॥१७॥

राजा तमकताहारः यागमनकाङकषया । चरणावपसङग सा समभोजयत ॥१८॥

सोऽिश वादतमानीतमाित य सावरकािमकम । त ा मा नपित ाह भ यतािमित सादरम ॥१९॥

ीतोऽःमयनगहीतोऽिःम तव भागवतःय व । दशरनःपशरनालापराित यना ममधसा ॥२०॥

कमारवदातमत गायिनत ःवःि यो महः । क ित परमप या च क तरिययित भ रयम ॥२१॥


एव सङक यर राजान दवारसाः प रतोिषतः । ययौ िवहायसामन य लोकमहतकम ॥२२॥

सव सरोऽ यगा ाव ावता नागतो गतः । मिनःत शरनाकाङकषो राजा भकषो बभव ह ॥२३॥

गतऽथ दवारसिस सोऽमबरीषो जोपयोगाितपिवऽमाहरत । ऋषिवरमोकष यसन च वीआय मन ःववीय च परानभावम ॥२४॥

एव िवधानकगणः स राजा परा मिन िण वासदव । बयाकलापः समवाह भि ययािव र यािननरया कार ॥२५॥


अथामबरीःतनयष रा य समानशीलष िवस य धीरः । वन िववशा मिन वासदव मनो दध वःतगणवाहः ॥२६॥

इ यत प यमा यानममबरीःय भपत ।


www.swargarohan.org

सङक तरयननन यायनभ ो भगवतो भवत ॥२७॥

अमबरीःय च रत य शऋ विनत महा मनः । मि यािनत त सव भ या िवणोः सादतः ॥२८॥

* * * ०६. ौीशक उवाच

िव पः कतमानछमभरमबरीसता यः । िव पा प द ोऽभ पऽःत रथीतरः ॥०१॥

रथीतरःयाजःय भायारया तनतवऽिथरतः । अिङगरा जनयामास वचरिःवनः सतान ॥०२॥

एत कषऽसता व पनः वािङगरसाः ःमताः । रथीतराणा वराः कषऽोपता जातयः ॥०३॥

कषवतःत मनोजरजञ इआवाकयारणतः सतः । तःय पऽशत य ा िवककिषिनिमद डकाः ॥०४॥

तषा परःतादभवननायारवत नपा नप । प चिवशितः प ा च ऽयो म यऽपरऽनयतः ॥०५॥

स एकदा काौा इआवाकः सतमा दशत । मासमानीयता म य िवककष ग छ मा िचरम ॥०६॥

तथित स वन ग वा मगानह वा बयाहरणान । ौानतो बभकिषतो वीरः शश चाददपःमितः ॥०७॥

शष िनवदयामास िपऽ तन च त रः । चो दतः ोकषणायाह द मतदकमरकम ॥०८॥

जञा वा पऽःय त कमर गरणािभ हत नपः । दशािननःसारयामास सत य िविध रषा ॥०९॥

स त िवण सवाद जञापकन समाचरन । य वा कलवर योगी स तनावाप य परम ॥१०॥

िपतयरपरतऽ य य िवककिषः पिथवीिममाम । शासदीज ह र यजञः शशाद इित िवौतः ॥११॥

पर जयःतःय सत इनिवाह इती रतः । कक ःथ इित चा य ः शऋण नामािन कमरिभः ॥१२॥

कतानत आसी समरो दवाना सह दानवः । पािणरमाहो वतो वीरो दवद यपरािजतः ॥१३॥

वचना वदवःय िवणोिवर ा मनः भोः ।


www.swargarohan.org

वाहन व वतःतःय बभवनिो महावषः ॥१४॥

स सनन ो धन दर यमादाय िविशखािनछतान । ःतयमानःतमार यय सः कक द िःथतः ॥१५॥

तजसा याियतो िवणोः परःय महा मनः । ती या दिश द याना नयरणि ऽदशः परम ॥१६॥

तःतःय चाभ धन तमल लोमहणरम । यमाय भ लरनय यानिभययमरध ॥१७॥

तःयषपातािभमख यगानताि निमवो बणम । िवस य दिवद या हनयमानाः ःवमालयम ॥१८॥

िज वा पर धन सव स ीक वळपाणय । यय छ स राजिषर रित नामिभरा तः ॥१९॥

पर जयःय पऽोऽभदननाःत सतः पथः । िव गिनधःतत निो यवना ःत त सतः ॥२०॥

ौावःतःत सतो यन ौावःती िनमरम परी । बहद ःत ौाविःतःततः कवलया कः ॥२१॥

यः ियाथरमतङकःय धनधनामासर बली । सतानामकिवश या सहॐरहन तः ॥२२॥

धनधमार इित यातःत सताःत च ज वलः । धनधोमरखाि नना सव ऽय एवावशिषताः ॥२३॥

दढा ः किपला भिा इित भारत । दढा पऽो हयर ो िनकमभःत सतः ःमतः ॥२४॥

बहला ो िनकमभःय कशा ोऽथाःय सनिजत । यवना ोऽभव ःय सोऽनप यो वन गतः ॥२५॥

भायारशतन िनिवर ण ऋयोऽःय कपालवः । इि ःम वतरया चबरनिी त ससमा हताः ॥२६॥

राजा त सदन िव ो िनिश तिषरतः । द वा शयानािनवाःतानपपौ मनऽजल ःवयम ॥२७॥

उि थताःत िनशमयाथ यदक कलश भो । प छः कःय कमद पीत पसवन जलम ॥२८॥

राजञा पीत िव द वा व ई र हतन त । ई राय नम बरहो दवबल बलम ॥२९॥

ततः काल उपाव ककिष िनिभर दकिषणम ।


www.swargarohan.org

यवना ःय तनय बवत जजान ह ॥३०॥

क धाःयित कमारोऽय ःतनय रो यत भशम । मा धाता व स मा रोदी रतीनिो दिशनीमदात ॥३१॥

न ममार िपता तःय िवदवसादतः । यवना ोऽथ तऽव तपसा िसि मनवगात ॥३२॥

ऽस ःय रतीनिोऽङग िवदध नाम यःय व । यःमा ऽसिनत ना दःयवो रावणादयः ॥३३॥

यौवना ोऽथ मानधाता चबव यरवनी भः । स ीपवतीमकः शशासा यततजसा ॥३४॥

ईज च य बतिभरा मिव रदकिषणः । सवरदवमय दव सवार मकमतीिनियम ॥३५॥

ि य मनऽो िविधयरजञो यजमानःतथि वरजः । धम दश काल सवरमत दा मकम ॥३६॥

याव सयर उदित ःम याव च ितित ित । त सव यौवना ःय मानधातः कषऽम यत ॥३७॥

शशिबनदोदर हत र िबनदम यामधाननपः । परक सममबरीष मचकनद च योिगनम । तषा ःवसारः प चाश सौभ र विोर पितम ॥३८॥

यमनानतजरल म नःत यमानः पर तपः । िनवरित मीनराजःय द वा मथनधिमरणः ॥३९॥

जातःपहो नप िवः कनयामकामयाचत । सोऽ याह ग ता नकाम कनया ःवयवर ॥४०॥

स िविचन यािय ीणा जरठोऽहमसनमतः । वलीपिलत एज क इ यह यदा तः ॥४१॥

साधियय तथा मान सर ीणामभीि सतम । क पनमरनजनिाणािमित यविसतः भः ॥४२॥

मिनः विशतः कषऽा कनयानतःपरमि मत । वतः स राजकनयािभरक प चाशता वरः ॥४३॥

तासा किलरभ याःतदथऽपो सौ दम । ममान पो नाय व इित त तचतसाम ॥४४॥

स ब चःतािभरपारणीय तपःिौयान यरप र छदष । गहष नानोपवनामलामभः सरःस सौगिनधककाननष ॥४५॥


www.swargarohan.org

महाहरश यासनव भ ण ःनानानलपा यवहारमा यकः । ःवलङकत ीपरषष िन यदा रमऽनगायि जभङगविनदष ॥४६॥

य ाहरः य त सवीआय स ीपवतीपितः । िविःमतः ःतमभमजहा सावरभौमिौयािनवतम ॥४७॥

एव गहविभरतो िवयािनविवधः सखः । सवमानो न चातयदा यःतोक रवानलः ॥४८॥

स कदािचदपासीन आ माप वमा मनः । ददशर ब चाचाय मीनसङगसमि थतम ॥४९॥

अहो इम पयत म िवनाश तपिःवनः स च रतोतःय । अनतजरल वा रचरसङगा यािवत िचर धत यत ॥५०॥

सङग यजत िमथनोतीना ममकषः । सवार मना न िवसज ह रिनियािण ॥

एक रहिस िच मननत ईश । य जीत त ोितष साधष च सङगः ॥५१॥

एकःतपः यहमथामभिस म ःयसङगात । प चाशदासमत प चसहॐसगरः ॥

नानत ोजामयभयक यमनोरथाना । मायागण रतमितिवर यऽथरभावः ॥५२॥

एव वसनगह काल िवर ो नयासमािःथतः । वन जगामानययःत प यः पितदवताः ॥५३॥

तऽ त वा तपःतीआणमा मदशरनमा मवान । सहवाि निभरा मान ययोज परमा मिन ॥५४॥

ताः ःवप यमरहाराज िनरीआया याि मक गितम । अनवीयःत भावण अि न शानतिमवािचरषः ॥५५॥

* * * ०७. ौीशक उवाच

मानधातः पऽवरो योऽमबरीषः क ितरतः । िपतामहन वतो यौवना ःत त सतः । हारीतःतःय पऽोऽभनमानधात वरा इम ॥०१॥

नमरदा ातिभदर ा परक साय योरगः । तया रसातल नीतो भजगनिय या ॥०२॥

गनधवारनवधी ऽ व यानव िवणशि धक ।


www.swargarohan.org

नागा ल धवरः सपारदभय ःमरतािमदम ॥०३॥

ऽस ःयः पौरक सो योऽनर यःय दहकत । हयर ःत सतःतःमा ारणोऽथ िऽबनधनः ॥०४॥

तःय स योतः पऽि शङक रित िवौतः । ा ा डालता शापा रोः कौिशकतजसा ॥०५॥

सशरीरो गतः ःवगरम ािप दिव दयत । पािततोऽवाि शरा दवःतनव ःतिमभतो बलात ॥०६॥

ऽशङकवो ह र निो िव ािमऽविस योः । यिननिम मभ पकिषणोबरहवािषरकम ॥०७॥

सोऽनप यो िव णा मा नारदःयोपदशतः । वरण शरण यातः पऽो म जायता भो ॥०८॥

य द वीरो महाराज तनव वा यज इित । तथित वरणनाःय पऽो जातःत रो हतः ॥०९॥

जातः सतो ननाङग मा यजःवित सोऽवीत । यदा पशिनरदरशः ःयादथ म यो भव दित ॥१०॥

िनदरश च स आग य यजःव याह सोऽवीत । दनताः पशोयर जायरननथ म यो भव दित ॥११॥

दनता जाता यजःवित स याहाथ सोऽवीत । यदा पतन यःय दनता अथ म यो भव दित ॥१२॥

पशोिनरपितता दनता यजःव याह सोऽवीत । यदा पशोः पनदरनता जायनतऽथ पशः शिचः ॥१३॥

पनजारता यजःवित स याहाथ सोऽवीत । सानना हको यदा राजाजनयोऽथ पशः शिचः ॥१४॥

इित पऽानरागण ःनहयिनऽतचतसा । काल व चयता त तम ो दवःतमकषत ॥१५॥

रो हतःतदिभजञाय िपतः कमर िचक िषरतम । ाण सधरन पािणरर य यप त ॥१६॥

िपतर वरणमःत ौ वा जातमहोदरम । रो हतो माममयाय तिमनिः यषधत ॥१७॥

भमः पयरटन प य तीथरकषऽिनषवणः । रो हताया दश छबः सोऽ यर यऽवस समाम ॥१८॥

एव तीय ततीय चतथ प चम तथा ।


www.swargarohan.org

अ य या य य ःथिवरो िवो भ वाह वऽहा ॥१९॥

सव सर तऽ च र वा रो हतः परीम । उपोजननजीगतारदब णानम यम सतम ॥२०॥

शनःशफ पश िपऽ दाय समवनदत । ततः परमधन ह र निो महायशाः ॥२१॥

म ोदरोऽयज वानवरणादीनमह कथः । िव ािमऽोऽभव िःमनहोता चा वयररा मवान ॥२२॥

जमदि नरभ ा विस ोऽयाःयः सामगः । तःम त ो ददािवनिः शातकौमभमय रथम ॥२३॥

शनःशफःय माहा मयमप र ा चआयत । स य सार धित द वा सभायरःय च भपतः ॥२४॥

िव ािमऽो भश ीतो ददाविवहता गितम । मनः पिथ या तामि ःतजसापोऽिनलन तत ॥२५॥

ख वाय धारयःत च भतादौ त महा मिन । तिःमनजञानकला या वा तयाजञान िविनदरहन ॥२६॥

ह वा ता ःवन भावन िनवारणसखसिवदा । अिनदयात यण तःथौ िव वःतबनधनः ॥२७॥

* * * ०८. ौीशक उवाच

ह रतो रो हतसत मपःतःमा िनिमरता । चमपापरी सदवोऽतो िवजयो यःय चा मजः ॥०१॥

भरकःत सतःतःमा कःतःयािप बाहकः । सोऽ रिभ रतभ राजा सभाय वनमािवशत ॥०२॥

व त प चता ा म हयनम रयती । औवण जानता मान जावनत िनवा रता ॥०३॥

आजञायाःय सप ीिभगररो द ोऽनधसा सह । सह तनव स जातः सगरा यो महायशाः ॥०४॥

सगर बव यारसी सागरो य सतः कतः । यःतालजङघानयवना छकानहहयबबररान ॥०५॥

नावधी रवा यन चब िवकतविषणः । म डान मौधरानकाि नम कशाधरमि डतान ॥०६॥

अननतवारससः काि दब हवारससोऽपरान ।


www.swargarohan.org

सोऽ मधरयजत सवरवदसरा मकम ॥०७॥

औव प द योगन ह रमा मानमी रम । तःयो स पश यजञ जहारा परनदरः ॥०८॥

सम याःतनया द ाः िपतरादशका रणः । हयमनवमाणाःत समनताननयखननमहीम ॥०९॥

ागदी या दिश हय ददशः किपलािनतक । एष वािजहर ौर आःत मीिलतलोचनः ॥१०॥

हनयता हनयता पाप इित ि सहिॐणः । उदायधा अिभययरिनममष तदा मिनः ॥११॥

ःवशरीराि नना तावनमहनि तचतसः । मह यितबमहता भःमसादभवनकषणात ॥१२॥

न साधवादो मिनकोपभिजरता नपनिपऽा इित स वधामिन । कथ तमो रोमय िवभा यत जग पिवऽा मिन ख रजो भवः ॥१३॥

यःय रता साङ यमयी दढह नौयरया ममकषःतरत दर ययम । भवाणरव म यपथ िवपि तः परा मभतःय कथ पथ ितः ॥१४॥

योऽसम जस इ य ः स किशनया नपा मजः । तःय पऽ शमाननाम िपतामह हत रतः ॥१५॥

असम जस आ मान दशरयननसम जसम । जाितःमरः परा सङगा ोगी योगा चािलतः ॥१६॥

आचरनग हरत लोक जञातीना कमर िवियम । सर वा ब डतो बालानाःयद जयनजनम ॥१७॥

एव व ः प र य ः िपऽा ःनहमपो व । योग यण बालाःतानदशरिय वा ततो ययौ ॥१८॥

अयो यावािसनः सव बालकानपनरागतान । द वा िविसिःमर राजाजा चा यनवत यत ॥१९॥

अशमा ो दतो राजञा तरगानवण ययौ । िपत यखातानपथ भःमािनत ददश हयम ॥२०॥

तऽासीन मिन वीआय किपला यमधोकषजम । अःतौ समा हतमनाः ा जिलः णतो महान ॥२१॥

अशमानवाच

न पयित वा परमा मनोऽजनो न ब यतऽ ािप समािधयि िभः । कतोऽपर तःय मनःशरीरधी िवसगरस ा वयमकाशाः ॥२२॥


www.swargarohan.org

य दहभाजि गणधाना गणािनवपयन यत वा तम । यनमायया मो हतचतसः वा िवदः ःवसःथ न ब हःकाशाः ॥२३॥

त वा अह जञानघन ःवभाव वःतमायागणभदमोहः । सननदना मरिनिभिवरभा य कथ िवमढः प रभावयािम ॥२४॥

शानत मायागणकमरिलङगमनाम प सदस म म । जञानोपदशाय गहीतदह नमामह वा परष पराणम ॥२५॥

वनमायारिचत लोक वःतब या गहा दष । मिनत कामलोभयार मोहिवानतचतसः ॥२६॥

अ नः सवरभता मनकामकमिनियाशयः । मोहपाशो दि छननो भगवःतव दशरनात ॥२७॥


इ थ गीतानभावःत भगवानकिपलो मिनः । अशमनतमवाचदमनमा िधया नप ॥२८॥

ौीभगवानवाच

अ ोऽय नीयता व स िपतामहपशःतव । इम च िपतरो द धा गङगामभोऽहरिनत नतरत ॥२९॥

त प रबमय िशरसा सा हयमानयत । सगरःतन पशना य शष समापयत ॥३०॥

रा यमशमत नयःय िनःःपहो म बनधनः । औव प द मागण लभ गितमन माम ॥३१॥

* * * ०९. ौीशक उवाच

अशमा तपःतप गङगानयनकामयया । काल महानत नाश नो तः कालन सिःथतः ॥०१॥

दलीपःत सतःत दश ः कालमियवान । भगीरथःतःय सतःतप स समह पः ॥०२॥

दशरयामास त दवी सनना वरदािःम त । इ य ः ःवमिभाय शशसावनतो नपः ॥०३॥

कोऽिप धारियता वग पतन या म महीतल । अनयथा भतल िभ वा नप याःय रसातलम ॥०४॥

क चाह न भव याःय नरा म यामजन यघम । मजािम तदघ वाह राजःतऽ िविचन यताम ॥०५॥


www.swargarohan.org

ौीभगीरथ उवाच

साधवो नयािसनः शानता ि ा लोकपावनाः । हरन यघ तऽङगसङगा वाःत घिभ रः ॥०६॥

धारिययित त वग रिः वा मा शरी रणाम । यिःमननोतिमद ोत िव शाटीव तनतष ॥०७॥

इ य वा स नपो दव तपसातोयि छवम । कालना पीयसा राजःतःयश ा तयत ॥०८॥

तथित राजञािभ हत सवरलोक हतः िशवः । दधाराव हतो गङगा पादपतजला हरः ॥०९॥

भगीरथः स राजिषरिनरनय भवनपावनीम । यऽ ःविप णा दहा भःमीभताः ःम शरत ॥१०॥

रथन वायवगन यानतमनधावती । दशानपननती िनदर धानािस च सगरा मजान ॥११॥

य जलःपशरमाऽण द डहता अिप । सगरा मजा दव ज मः कवल दहभःमिभः ॥१२॥

भःमीभताङगसङगन ःवयारताः सगरा मजाः । क पनः ौ या दवी सवनत य धतोताः ॥१३॥

न त परमा य ःवधरनया य दहो दतम । अननतचरणामभोज सताया भवि छदः ॥१४॥

सिननवय मनो यिःम ल या मनयोऽमलाः । ऽग य दः यज ह वा स ो याताःतदा मताम ॥१५॥

ौतो भगीरथा जजञ तःय नाभोऽपरोऽभवत । िसनध ीपःततःतःमादयतायःततोऽभवत ॥१६॥

ऋतपण नलसखो योऽ िव ामयाननलात । द वाकष दय चाःम सवरकामःत त सतम ॥१७॥

ततः सदासःत पऽो दमयनतीपितनरपः । आहिमरऽसह य व क माषािङयमत विचत । विस शापािकषोऽभदनप यः ःवकमरणा ॥१८॥


क िनिम ो गरोः शापः सौदासःय महा मनः । एत दतिम छामः क यता न रहो य द ॥१९॥



www.swargarohan.org

सौदासो मगया कि च चरकषो जघान ह । ममोच ातर सोऽथ गतः ितिचक यार ॥२०॥

सि चनतयननघ रा ः सद पधरो गह । गरव भो कामाय प वा िननय नरािमम ॥२१॥

प रवआयमाण भगवािनवलो याभआयम जसा । राजानमशप ब ो रकषो व भिवयिस ॥२२॥

रकषःकत त द वा चब ादशवािषरकम । सोऽ यपोऽ जिलमादाय गर श सम तः ॥२३॥

वा रतो मदयन यापो रशतीः पादयोजरहौ । दशः खमवनी सव पयनजीवमय नपः ॥२४॥

राकषस भावमापननः पाद क माता गतः । यवायकाल ददश वनौकोदमपती जौ ॥२५॥

कषधात जगह िव त प याहाकताथरवत । न भवााकषसः साकषा दआवाकणा महारथः ॥२६॥

मदयन याः पितव र नाधम कतरमहरिस । द ह मऽप यकामाया अकताथ पित जम ॥२७॥

दहोऽय मानषो राजनपरःयािखलाथरदः । तःमादःय वधो वीर सवारथरवध उ यत ॥२८॥

एष ह ा णो िव ाःतपःशीलगणािनवतः । आ रराधियष र महापरसजिञतम । सवरभता मभावन भतवनत हरत गणः ॥२९॥

सोऽय िषरवयरःत राजिषर वरा भो । कथमहरित धमर वध िपत रवा मजः ॥३०॥

तःय साधोरपापःय णःय वा दनः । कथ वध यथा बोमरनयत सनमतो भवान ॥३१॥

य य बयत भआयःत हर मा खाद पवरतः । न जीिवय िवना यन कषण च मतक यथा ॥३२॥

एव करणभािष या िवलपन या अनाथवत । यायः पशिमवाखाद सौदासः शापमो हतः ॥३३॥

ा णी वीआय दिधष परषादन भकिषतम । शोचन या मानमव शमशप किपता सती ॥३४॥

यःमानम भकिषतः पाप कामातारयाः पितः वया ।


www.swargarohan.org

तवािप म यराधानादकत दिशरतः ॥३५॥

एव िमऽसह श वा पितलोकपरायणा । तदःथीिन सिम ऽ नौ ाःय भतरगरित गता ॥३६॥

िवशापो ादशा दानत मथनाय सम तः । िवजञा य ा णीशाप म हया स िनवा रतः ॥३७॥

अत ऊ व स त याज ीसख कमरणाजाः । विस ःतदनजञातो मदयन या जामधात ॥३८॥

सा व स समा गभरमिबनन यजायत । ज नऽमनोदर तःयाः सोऽमकःतन क यत ॥३९॥

अमका ािलको जजञ यः ीिभः प ररकिषतः । नारीकवच इ य ो िनःकषऽ मलकोऽभवत ॥४०॥

ततो दशरथःतःमा पऽ ऐडिव डःततः । राजा िव सहो यःय ख वाङग बव यरभत ॥४१॥

यो दवरिथरतो द यानवधी िध दजरयः । महतरमायजरञा व य ःवपर सनदध मनः ॥४२॥

न म कला ाणाः कलदवानन चा मजाः । न िौयो न मही रा य न दारा ाितव लभाः ॥४३॥

न बा यऽिप मितमर मधम रमत विचत । नापयम म ोकादनयि क चन वः वहम ॥४४॥

दवः कामवरो द ो म िऽभवन रः । न वण तमह काम भतभावनभावनः ॥४५॥

य िवकिष िनियिधयो दवाःत ःव द िःथतम । न िवनदिनत िय श दा मान कमतापर ॥४६॥

अथशमायारिचतष सङग गणष गनधवरपरोपमष । ढ क या मिन िव कतरभारवन ह वा तमह प ॥४७॥

इित यविसतो ब या नारायणगहीतया । ह वानयभावमजञान ततः ःव भावमािःथतः ॥४८॥

य पर सआममशनय शनयकि पतम । भगवानवासदवित य गणिनत ह सा वताः ॥४९॥

* * * १०. ौीशक उवाच

ख वाङगा ीघरबाह रघःतःमा पथौवाः ।


www.swargarohan.org

अजःततो महाराजःतःमा शरथोऽभवत ॥०१॥

तःयािप भगवानष साकषा मयो ह रः । अशाशन चतधारगा पऽ व ािथरतः सरः । रामलआमणभरत शऽ ना इित स या ॥०२॥

तःयानच रत राजननिषिभःत वदिशरिभः । ौत ह विणरत भ र वया सीतापतमरहः ॥०३॥

गवरथ य रा यो यचरदनवन प प या ियायाः । पािणःपशारकषमा या मिजतपथरजो यो हरीनिानजा याम ॥

व या छपरण याः ियिवरहरषारोिपतिवजमभ । ऽःताि धबर सतः खलदवदहनः कोसलनिोऽवताननः ॥०४॥

िव ािमऽा वर यन मारीचा ा िनशाचराः । पयतो लआमणःयव हता नरतपङगवाः ॥०५॥

यो लोकवीरसिमतौ धनरशमम । सीताःवयवरगह िऽशतोपनीतम ॥

आदाय बालगजलील इवकषयि । स यीकत नप िवकय बभ ज म य ॥०६॥

िज वान पगणशीलवयोऽङग पा । सीतािभधा िौयमरःयिभल धमानाम ॥

माग ोजनभगपत यरनय ढ । दप महीमकत यि रराजबीजाम ॥०७॥

यः स यपाशप रवीतिपतिनरदश । णःय चािप िशरसा जगह सभायरः ॥

रा य िौय णियनः स दो िनवास । य वा ययौ वनमसिनव म सङगः ॥०८॥

रकषःःवस यरकत पमश ब स । तःयाः खरिऽिशरदणम यबनधन ॥

ज न चतदरशसहॐमपारणीय । कोद डपािणरटमान उवास क लम ॥०९॥

सीताकथाौवणदीिपत छयन । स िवलो य नपत दशकनधरण ॥

ज नऽ तणवपषाौमतोऽपक ो । मारीचमाश िविशखन यथा कममः ॥१०॥


www.swargarohan.org

रकषोऽधमन वकव िपनऽसमकष । वदहराजद हतयरपयािपतायाम ॥

ाऽा वन कपणवि यया िवय ः । ीसिङगना गितिमित थय चार ॥११॥

द वा मक यहतक यमहनकबनध । स य िवधाय किपिभदरियतागित तः ॥

ब वाथ वािलिन हत लवगनिसनयर । वलामगा स मनजोऽजभवािचरतािङयः ॥१२॥

यिोिवमिवव कटाकषपात । समानतनबमकरो भयगीणरघोषः ॥

िसनधः िशरःयहरण प रग पी । पादारिवनदमपगमय बभाष एतत ॥१३॥

न वा वय जडिधयो न िवदाम भमन । कटःथमा दपरष जगतामधीशम ॥

य स वतः सरगणा रजसः जशा । मनयो भतपतयः स भवानगणशः ॥१४॥

काम या ह ज ह िवौवसोऽवमह । ऽलो यरावणमवा न ह वीर प ीम ॥

ब नी ह सतिमह त यशसो िवत य । गायिनत दि वजियनो यमप य भपाः ॥१५॥

ब वोदधौ रघपितिवरिवधा िकटः । सत कपीनिकरकिमपतभरहाङगः ॥

समीवनीलहनम मखरनीकर । लङका िवभीणदशािवशदमद धाम ॥१६॥

सा वानरनिबलर िवहारको । ौी ारगोपरसदोवलभीिवटङका ॥

िनभर यमानिधण वजहमकमभ । शऋङगाटका गजकल र दनीव घणार ॥१७॥

रकषःपितःतदवलो य िनकमभकमभ । धाकषदमरखसरानतकनरानतकादीन ॥

पऽ हःतमितकायिवकमपनादीन । सवारनगानसम हनोदथ कमभकणरम ॥१८॥


www.swargarohan.org

ता यातधानपतनामिसशलचाप । ासि रशि शरतोमरख गदगारम ॥

समीवलआमणमर सतगनधमाद । नीलाङगदकषरपनसा दिभरिनवतोऽगात ॥१९॥

तऽनीकपा रघपतरिभप य सव । न व थिमभपि रथा योधः ॥

ज निरमिगर रगदषिभरङगदा ाः । सीतािभमहरतमङगलरावणशान ॥२०॥

रकषःपितः ःवबलनि मवआय र । आर यानकमथािभससार रामम ॥

ःवःःयनदन मित मातिलनोपनीत । िवाजमानमहनिननिशतः कषरः ॥२१॥

रामःतमाह परषादपरीष यननः । कानतासमकषमसताप ता व ॥

य ऽपःय फलम जगि सतःय । य छािम काल इव कतररलङ यवीयरः ॥२२॥

एव किषपनधनिष सिनधतम ससजर । बाण स वळिमव त दय िबभद ॥

सोऽस वमनदशमखनयरपत मानाद । धाहित ज पित जन सकतीव र ः ॥२३॥

ततो िनबमय लङकाया यातधानयः सहॐशः । मनदोदयार सम तऽ रदन य उपािवन ॥२४॥

ःवानःवानबनधनप रव य लआमणषिभर दरतान । ररदः सःवर दीना नन य आ मानमा मना ॥२५॥

हा हताः ःम वय नाथ लोकरावण रावण । क याया छरण लङका व हीना परा दरता ॥२६॥

न व वद महाभाग भवानकामवश गतः । तजोऽनभाव सीताया यन नीतो दशािममाम ॥२७॥

कतषा िवधवा लङका वय च कलननदन । दहः कतोऽनन गीाणामा मा नरकहतव ॥२८॥


ःवाना िवभीण ब कोसलनिानमो दतः ।


www.swargarohan.org

िपतमधिवधानन यद सामपराियकम ॥२९॥

ततो ददशर भगवानशोकविनकाौम । कषामा ःविवरह यािध िशशपामलमािौताम ॥३०॥

रामः ियतमा भाया दीना वीआयानवकमपत । आ मसनदशरना ाद िवकसनमखपङकजाम ॥३१॥

आरो याररह यान ात या हनम तः । िवभीणाय भगवानद वा रकषोगणशताम ॥३२॥

लङकामाय क पानत ययौ चीणरोतः परीम । अवक यरमाणः सकसमल कपालािपरतः पिथ ॥३३॥

उपगीयमानच रतः शतध या दिभमरदा । गोमऽयावक ौ वा ातर व कलामबरम ॥३४॥

महाकारिणकोऽत य ज टल ःथि डलशयम । भरतः ा माक यर पौरामा यपरो हतः ॥३५॥

पादक िशरिस नयःय राम य तोऽमजम । निनदमामा ःविशिबरा ीतवा दऽिनःःवनः ॥३६॥

घोषण च महः पठि र वा दिभः । ःवणरककषपताकािभहमि ऽ वज रथः ॥३७॥

सद र मसननाहभरटः परटवमरिभः । ौणीिभवाररम यािभभर य व पदानगः ॥३८॥

पारम यानयपादाय प यानय चावचािन च । पादयोनयरपत मणा ि लनन दयकषणः ॥३९॥

पादक नयःय परतः ा जिलबार पलोचनः । तमाि य िचर दो या ःनापयननऽजजरलः ॥४०॥

रामो लआमणसीता या िव यो यऽहरस माः । त यः ःवय नम ब जािभ नमःकतः ॥४१॥

धनवनत उ रासङगानपित वीआय िचरागतम । उ राः कोसला मा यः करनतो ननतमरदा ॥४२॥

पादक भरतोऽग ा चामर यजनो म । िवभीणः ससमीवः त छऽ मर सतः ॥४३॥

धनिनर ङगानछऽ नः सीता तीथरकम डलम । अिबदङगदः ख ग हम चमरकषररा नप ॥४४॥

पपकःथो नतः ीिभः ःतयमान विनदिभः ।


www.swargarohan.org

िवरज भगवााजनमह नि इवो दतः ॥४५॥

ाऽािभनिनदतः सोऽथ सो सवा ािवश परीम । िवय राजभवन गरप ीः ःवमातरम ॥४६॥

ग नवयःयावरजानपिजतः यपजयत । वदही लआमण व यथाव समपयतः ॥४७॥

पऽानःवमातरःताःत ाणाःतनव इवोि थताः । आरो याङकऽिभिष चन यो बापौघिवरजहः शचः ॥४८॥

जटा िनमर य िविधव कलव ः सम गरः । अ यिष च थवनि चतःिसनधजला दिभः ॥४९॥

एव कतिशरःःनानः सवासाः ॐ यलङकतः । ःवलङकतः सवासोिभारतिभभारयरया बभौ ॥५०॥

अमहीदासन ाऽा िणप य सा दतः । जाः ःवधमरिनरता वणारौमगणािनवताः । जगोप िपतविामो मिनर िपतर च तम ॥५१॥

ऽताया वतरमानाया कालः कतसमोऽभवत । राम राजिन धमरजञ सवरभतसखावह ॥५२॥

वनािन न ो िगरयो वषारिण ीपिसनधवः । सव कामदघा आसनजाना भरतभर ॥५३॥

नािध यािधजरा लािन दःखशोकभय लमाः । म य ािन छता नासीिाम राजनयधोकषज ॥५४॥

एकप ीोतधरो राजिषरच रतः शिचः । ःवधम गहमधीय िशकषयनःवयमाचरत ॥५५॥

मणानव या शीलन ौयावनता सती । िभया या च भावजञा भतरः सीताहरनमनः ॥५६॥

* * * ११. ौीशक उवाच

भगवाना मना मान राम उ मक पकः । सवरदवमय दवमीजऽथाचायरवानमखः ॥०१॥

होऽऽददा श ाची ण दकिषणा भः । अ वयरव तीची वा उ रा सामगाय सः ॥०२॥

आचायारय ददौ शषा यावती भःतदनतरा । अनयमान इद क ःन ा णोऽहरित िनःःपहः ॥०३॥


www.swargarohan.org

इ यय तदलङकार वासो यामवशिषतः । तथा राइयिप वदही सौमङग यावशिषता ॥०४॥

त त ा णदवःय वा स य वीआय सःततम । ीताः ि लननिधयःतःम य यद बभािषर ॥०५॥

अ नः वया क न भगवनभवन र । यननोऽनत रदय िवय तमो हिस ःवरोिचषा ॥०६॥

नमो यदवाय रामायाक ठमधस । उ म ोकधयारय नयःतद डािपरताङयय ॥०७॥

कदािच लोकिजजञासगरढो रा यामलकिषतः । चरनवाचोऽशऋणोिामो भायारम य कःयिचत ॥०८॥

नाह िबभिमर वा द ामसती परवमगाम । णो ह िबभया सीता रामो नाह भज पनः ॥०९॥

इित लोका हमखा रारा यादसिवदः । प या भीतन सा य ा ा ा ाचतसाौमम ॥१०॥

अनतवर यागत काल यमौ सा सषव सतौ । कशो लव इित यातौ तयो ब बया मिनः ॥११॥

अङगदि ऽकत लआमणःया मजौ ःमतौ । तकषः पकल इ याःता भरतःय महीपत ॥१२॥

सबाहः ौतसन शऽ नःय बभवतः । गनधवारनको टशो ज न भरतो िवजय दशाम ॥१३॥

तदीय धनमानीय सव राजञ नयवदयत । शऽ न मधोः पऽ लवण नाम राकषसम । ह वा मधवन चब मथरा नाम व परीम ॥१४॥

मनौ िनकिष य तनयौ सीता भऽार िववािसता । यायनती रामचरणौ िववर िववश ह ॥१५॥

त वा भगवाामो रनधननिप िधया शचः । ःमरःतःया गणाःताःताननाश नोिो मी रः ॥१६॥

ीपसङग एताद सवरऽ ऽासमावहः । अपी राणा कमत मामयःय गहचतसः ॥१७॥

तत ऊ व चय धायरननजहो भः । ऽयोदशा दसाहॐमि नहोऽमखि डतम ॥१८॥

ःमरता द िवनयःय िव द डकक टकः ।


www.swargarohan.org

ःवपादप लव राम आ म योितरगा तः ॥१९॥

नद यशो रघपतः सरया ञया । लीलातनोरिधकसामयिवम धामनः ॥

रकषोवधो जलिधबनधनम पगः । क तःय शऽहनन कपयः सहायाः ॥२०॥

यःयामल नपसदःस यशोऽधनािप । गायन यघ नम यो दिगभनिप टम ॥

त नाकपालवसपाल करीटज । पादामबज रघपित शरण प ॥२१॥

स यः ःप ोऽिभद ो वा सिव ोऽनगतोऽिप वा । कोसलाःत ययः ःथान यऽ ग छिनत योिगनः ॥२२॥

परषो रामच रत ौवणरपधारयन । आनशःयपरो राजनकमरबनधिवरम यत ॥२३॥


कथ स भगवाामो ा वा ःवयमा मनः । तिःमनवा तऽनववतरनत जाः पौरा ई र ॥२४॥

ौीबादरायिणरवाच

अथा दश ि वजय ाति भवन रः । आ मान दशरयनःवाना परीमकषत सानगः ॥२५॥

आिस मागा गनधोदः क रणा मदशीकरः । ःवािमन ा मालो य म ा वा सतरािमव ॥२६॥

ासादगोपरसभा च यदवगहा दष । िवनयःतहमकलशः पताकािभ मि डताम ॥२७॥

पगः सवनत रमभािभः पि टकािभः सवाससाम । आदशरशकः ॐि भः कतकौतकतोरणाम ॥२८॥

तमपयःतऽ तऽ पौरा अहरणपाणयः । आिशषो ययजदव पाहीमा ा वयो ताम ॥२९॥

ततः जा वीआय पित िचरागत ददकषयो स गहाः ि यो नराः । आर हमयार यरिवनदलोचनमत नऽाः कसमरवा करन ॥३०॥

अथ िव ः ःवगह ज ःवः पवरराजिभः । अननतािखलकोषा यमन य रप र छदम ॥३१॥

िविमोदमबर ारवदयरःतमभपिङ िभः ।


www.swargarohan.org

ःथलमाररकतः ःव छारज ःफ टकिभि िभः ॥३२॥

िचऽॐि भः पि टकािभवारसोमिणगणाशकः । म ाफलि द लासः कानतकामोपपि िभः ॥३३॥

धपदीपः सरिभिभमरि डत पपम डनः । ीपिमभः सरसङकाशजर भ णभ णः ॥३४॥

तिःमनस भगवाामः िःन धया ियय या । रम ःवारामधीराणाम भः सीतया कल ॥३५॥

बभज च यथाकाल कामानधमरमपीडयन । वपरगानबहननणामिभ यातािङयप लवः ॥३६॥

* * * १२. ौीशक उवाच

कशःय चाितिथःतःमािननधःत सतो नभः । प डरीकोऽथ त पऽः कषमधनवाभव तः ॥०१॥

दवानीकःततोऽनीहः पा रयाऽोऽथ त सतः । ततो बलःथलःतःमा ळनाभोऽकर समभवः ॥०२॥

सगणःत सतःतःमा धित ाभव सतः । ततो हर यनाभोऽभ ोगाचायरःत जिमनः ॥०३॥

िशयः कौश य आ या म या व योऽ यगा तः । योग महोदयमिष रदयमिनथभदकम ॥०४॥

पपो हर यनाभःय ीवसिनधःततोऽभवत । सदशरनोऽथाि नवणरः शीयःतःय मरः सतः ॥०५॥

सोऽसावाःत योगिस ः कलापमाममािःथतः । कलरनत सयरवश न भावियता पनः ॥०६॥

तःमा सौतःतःय सिनधःतःया यमणरः । महःवाःत सतःतःमा बाहरजायत ॥०७॥

ततः सनिज ःमा कषको भिवता पनः । ततो बह लो यःत िपऽा त समर हतः ॥०८॥

एत हीआवाकभपाला अतीताः शऋ वनागतान । बह लःय भिवता पऽो नामना बहिणः ॥०९॥

ऊर बयः सतःतःय व सव ो भिवयित । ित योमःततो भान दरवाको वा हनीपितः ॥१०॥

सहदवःततो वीरो बहद ोऽथ भानमान ।


www.swargarohan.org

तीका ो भानमतः स तीकोऽथ त सतः ॥११॥

भिवता मरदवोऽथ सनकषऽोऽथ पकरः । तःयानत रकषःत पऽः सतपाःतदिमऽिजत ॥१२॥

बहिाजःत तःयािप ब हरःतःमा कत जयः । रण जयःतःय सतः स जयो भिवता ततः ॥१३॥

तःमा छा योऽथ श ोदो लाङगलःत सतः ःमतः । ततः सनिज ःमा कषिको भिवता ततः ॥१४॥

रणको भिवता तःमा सरथःतनयःततः । सिमऽो नाम िन ानत एत बाहर लानवयाः ॥१५॥

इआवाकणामय वशः सिमऽानतो भिवयित । यतःत ा य राजान सःथा ा ःयित व कलौ ॥१६॥

* * * १३. ौीशक उवाच

िनिम रआवाकतनयो विस मवति वरजम । आर य सऽ सोऽ याह शबण ा वतोऽिःम भोः ॥०१॥

त िनवर यारगिमयािम तावनमा ितपालय । तणीमासी हपितः सोऽपीनिःयाकरोनमखम ॥०२॥

िनिम लिमद िव ानसऽमारभतामा मवान । ऋि वि भरपरःतावननागम ावता गरः ॥०३॥

िशय यितबम वीआय त िनवर यारगतो गरः । अशप पतता हो िनमः पि डतमािननः ॥०४॥

िनिमः ितददौ शाप गरवऽधमरवितरन । तवािप पतता हो लोभा मरमजानतः ॥०५॥

इ य ससजर ःव दह िनिमर या मकोिवदः । िमऽावरणयोजरजञ उवर या िपतामहः ॥०६॥

गनधवःतष त ह िनधाय मिनस माः । समा सऽयाग च दवानचः समागतान ॥०७॥

राजञो जीवत दहोऽय सननाः भवो य द । तथ य िनिमः ाह मा भनम दहबनधनम ॥०८॥

यःय योग न वा छिनत िवयोगभयकातराः । भजिनत चरणामभोज मनयो ह रमधसः ॥०९॥

दह नावरर सऽह दःखशोकभयावहम ।


www.swargarohan.org

सवरऽाःय यतो म यमर ःयानामदक यथा ॥१०॥

दवा ऊचः

िवदह उयता काम लोचनष शरी रणाम । उनमणिनमषा या लकिषतोऽ या मसिःथतः ॥११॥

अराजकभय नणा मनयमाना महयरः । दह ममनथः ःम िनमः कमारः समजायत ॥१२॥

जनमना जनकः सोऽभ दहःत िवदहजः । िमिथलो मथना जातो िमिथला यन िनिमरता ॥१३॥

तःमाददावसःतःय पऽोऽभननिनदवधरनः । ततः सकतःतःयािप दवरातो महीपत ॥१४॥

तःमा हिथःतःय महावीयरः सधि पता । सधतधर कतव हयर ोऽथ मरःततः ॥१५॥

मरोः तीपकःतःमा जातः कतरथो यतः । दवमी ःतःय पऽो िवौतोऽथ महाधितः ॥१६॥

कितरातःततःतःमानमहारोमा च त सतः । ःवणररोमा सतःतःय ःवरोमा यजायत ॥१७॥

ततः शीर वजो जजञ यजञाथ कत महीम । सीता शीरामतो जाता तःमा शीर वजः ःमतः ॥१८॥

कश वजःतःय पऽःततो धमर वजो नपः । धमर वजःय ौ पऽौ कत वजिमत वजौ ॥१९॥

कत वजा किश वजः खाि ड यःत िमत वजात । कत वजसतो राजनना मिव ािवशारदः ॥२०॥

खाि ड यः कमरत वजञो भीतः किश वजा ितः । भानमाःतःय पऽोऽभ छत मनःत त सतः ॥२१॥

शिचःत तनयःतःमा सन ाजः सतोऽभवत । ऊजरकतः सन ाजादजोऽथ परिज सतः ॥२२॥

अ र निमःतःयािप ौतायःत सपा रकः । तति ऽरथो यःय कषमािधिमरिथलािधपः ॥२३॥

तःमा समरथःतःय सतः स यरथःततः । आसीदपगरःतःमादपग ोऽि नसमभवः ॥२४॥

वःवननतोऽथ त पऽो ययधो य सभाणः । ौतःततो जयःतःमा जयोऽःमादतः सतः ॥२५॥


www.swargarohan.org

शनकःत सतो जजञ वीतह यो धितःततः । बहला ो धतःतःय कितरःय महावशी ॥२६॥

एत व मिथला राजनना मिव ािवशारदाः । योग रसादन न मर ा गहविप ॥२७॥

* * * १४. ौीशक उवाच

अथातः ौयता राजनवशः सोमःय पावनः । यिःमननलादयो भपाः क यरनत प यक तरयः ॥०१॥

सहॐिशरसः पसो नािभदसरोरहात । जातःयासी सतो धातरिऽः िपतसमो गणः ॥०२॥

तःय द योऽभव पऽः सोमोऽमतमयः कल । िवौ यडगणाना णा कि पतः पितः ॥०३॥

सोऽयजिाजसयन िविज य भवनऽयम । प ी बहःपतदरपार ारा नामाहर लात ॥०४॥

यदा स दवगरणा यािचतोऽभीआणशो मदात । ना यज कत जजञ सरदानविवमहः ॥०५॥

शबो बहःपत षादमही सासरोडपम । हरो गरसत ःनहा सवरभतगणावतः ॥०६॥

सवरदवगणोपतो महनिो गरमनवयात । सरासरिवनाशोऽभ समरःतारकामयः ॥०७॥

िनव दतोऽथािङगरसा सोम िनभर ःयर िव कत । तारा ःवभऽ ाय छदनतवर ीमव पितः ॥०८॥

यज यजाश दजञ म कषऽादा हत परः । नाह वा भःमसा कया ि य सानतािनकऽसित ॥०९॥

त याज ोी डता तारा कमार कनकभम । ःपहामािङगरस ब कमार सोम एव च ॥१०॥

ममाय न तव य चःतिःमिनववदमानयोः । प छरयो दवा नवोच ोी डता त सा ॥११॥

कमारो मातर ाह किपतोऽलीकल जया । क न वचःयस आ माव वदाश म ॥१२॥

ा ता रह आहय समाकषी च सान वयन । सोमःय याह शनकः सोमःत तावदमहीत ॥१३॥


www.swargarohan.org

तःया मयोिनरकत बध इ यिभधा नप । ब या गमभीरया यन पऽणापोडरा मदम ॥१४॥

ततः प रवा जजञ इलाया य उदा तः । तःय पगणौदायर शीलििवणिवबमान ॥१५॥

ौ वोवरशीनिभवन गीयमानानसरिषरणा । तदिनतकमपयाय दवी ःमरशरा दरता ॥१६॥

िमऽावरणयोः शापादापनना नरलोकताम । िनशमय परौ कनदपरिमव िपणम । धित िव य ललना उपतःथ तदिनतक ॥१७॥

स ता िवलो य नपितहरषणो फ ललोचनः । उवाच आणया वाचा दवी तनरहः ॥१८॥


ःवागत त वरारोह आःयता करवाम कम । सरमःव मया साक रितन शा तीः समाः ॥१९॥

उवर यवाच

कःयाः विय न स जत मनो दि सनदर । यदङगानतरमासा यवत ह ररसया ॥२०॥

एतावरणकौ राजननयासौ रकषःव मानद । सरःय भवता साक ा यः ीणा वरः ःमतः ॥२१॥

घत म वीर भआय ःयाननकष वानयऽ मथनात । िववासस त थित ितपद महामनाः ॥२२॥

अहो पमहो भावो नरलोकिवमोहनम । को न सवत मनजो दवी वा ःवयमागताम ॥२३॥

तया स परौ ो रमयन या यथाहरतः । रम सरिवहारष काम चऽरथा दष ॥२४॥

रममाणःतया द या प क ज कगनधया । तनमखामोदमिषतो ममदऽहगरणानबहन ॥२५॥

अपयननवरशीिमनिो गनधवारनसमचोदयत । उवरशीर हत म माःथान नाितशोभत ॥२६॥

त उप य महाराऽ तमिस यपिःथत । उवर या उरणौ जनयरःतौ राजिन जायया ॥२७॥

िनशमयाबिनदत दवी पऽयोन यमानयोः ।


www.swargarohan.org

हताःमयह कनाथन नपसा वीरमािनना ॥२८॥

य ौमभादह न ा ताप या च दःयिभः । यः शत िनिश सनऽःतो यथा नारी दवा पमान ॥२९॥

इित वा सायकिबर ः तो ऽ रव क जरः । िनिश िनि शमादाय िवव ोऽ यिविषा ॥३०॥

त िवस योरणौ तऽ य ोतनत ःम िव तः । आदाय मषावायानत न नमकषत सा पितम ॥३१॥

ऐलोऽिप शयन जायामपयिनवमना इव । ति च ो िव लः शोचनबामोनम वनमहीम ॥३२॥

स ता वीआय करकषऽ सरःव या च त सखीः । प च वदनः ाह स प रवाः ॥३३॥

अहो जाय ित ित घोर न य महरिस । मा वम ा यिनवर य वचािस कणवावह ॥३४॥

सदहोऽय पत यऽ दिव दर तः वया । खादन यन वका गीाः व सादःय नाःपदम ॥३५॥

उवर यवाच

मा मथाः परषोऽिस व मा ःम वा वरका इम । वािप स य न व ीणा वकाणा दय यथा ॥३६॥

ि यो करणाः बरा दमरषारः ियसाहसाः । नन य पाथऽिप िवौ ध पित ातरम यत ॥३७॥

िवधायालीकिवौमभमजञष य सौ दाः । नव नवमभी सन यः प यः ःवरव यः ॥३८॥

सव सरानत ह भवानकराऽ मय रः । रःय यप यािन च त भिवयन यपरािण भोः ॥३९॥

अनतवर ीमपालआय दवी स ययौ परीम । पनःतऽ गतोऽ दानत उवरशी वीरमातरम ॥४०॥

उपल य मदा य ः समवास तया िनशाम । अथनमवरशी ाह कपण िवरहातरम ॥४१॥

गनधवारनपधावमाःत य दाःयिनत मािमित । तःय सःतवतःत ा अि नःथाली ददनरप । उवरशी मनयमानःता सोऽब यत चरनवन ॥४२॥

ःथाली नयःय वन ग वा गहाना यायतो िनिश ।


www.swargarohan.org

ऽताया समव ाया मनिस ऽ यवतरत ॥४३॥

ःथालीःथान गतोऽ थ शमीगभ िवलआय सः । तन अरणी क वा उवरशीलोककामयया ॥४४॥

उवरशी मनऽतो यायननधरारिणम राम । आ मानमभयोमर य य जनन भः ॥४५॥

तःय िनमरनथना जातो जातवदा िवभावसः । ऽ या स िव या राजञा पऽ व कि पति वत ॥४६॥

तनायजत यजञश भगवनतमधोकषजम । उवरशीलोकमिनव छनसवरदवमय ह रम ॥४७॥

एक एव परा वदः णवः सवरवा यः । दवो नारायणो नानय एकोऽि नवरणर एव च ॥४८॥

प रवस एवासी ऽयी ऽतामख नप । अि नना जया राजा लोक गानधवरमियवान ॥४९॥

* * * १५. ौीबादरायिणरवाच

ऐलःय चोवरशीगभार डासनना मजा नप । आयः ौतायः स याय रयोऽथ िवजयो जयः ॥०१॥

ौतायोवरसमानपऽः स यायो ौत जयः । रयःय सत एक जयःय तनयोऽिमतः ॥०२॥

भीमःत िवजयःयाथ का चनो होऽकःततः । तःय ज ः सतो गङगा ग डषीक य योऽिपबत । ज ोःत परःतःयाथ बलाक ा मजोऽजकः ॥०३॥

ततः कशः कशःयािप कशामबःतनयो वसः । कशनाभ च वारो गािधरासी कशामबजः ॥०४॥

तःय स यवती कनयामचीकोऽयाचत जः । वर िवसदश म वा गािधभारगरवमवीत ॥०५॥

एकतः यामकणारना हयाना चनिवचरसाम । सहॐ दीयता श क कनयायाः किशका वयम ॥०६॥

इ य ःतनमत जञा वा गतः स वरणािनतकम । आनीय द वा तान ानपयम वराननाम ॥०७॥

स ऋिषः ािथरतः प या वा चाप यकामयया । ौपिय वोभयमरनऽ र ःनात गतो मिनः ॥०८॥


www.swargarohan.org

ताव स यवती माऽा ःवचर यािचता सती । ौ म वा तयाय छनमाऽ मातरद ःवयम ॥०९॥

त द वा मिनः ाह प ी क मकारषीः । घोरो द डधरः पऽो ाता त िव मः ॥१०॥

सा दतः स यव या मव भ रित भागरवः । अथ त हर भव पौऽोजमदि नःततोऽभवत ॥११॥

सा चाभ समह प या कौिशक लोकपावनी । रणोः सता रणका व जमदि नरवाह याम ॥१२॥

तःया व भागरवऋषः सता वसमदादयः । यवीयानज एतषा राम इ यिभिवौतः ॥१३॥

यमाहवारसदवाश हहयाना कलानतकम । िऽःस क वो य इमा चब िनःकषिऽया महीम ॥१४॥

द कषऽ भवो भारम यमनीनशत । रजःतमोवतमहनफ गनयिप कतहिस ॥१५॥


क तदहो भगवतो राजनयरिजता मिभः । कत यन कल न कषिऽयाणामभीआणशः ॥१६॥

ौीबादरायिणरवाच

हहयानामिधपितरजरनः कषिऽयभरः । द नारायणाशाशमारा य प रकमरिभः ॥१७॥

बाहनदशशत लभ दधर वरमराितष । अ याहतिनियौजः ौी तजोवीयरयशोबलम ॥१८॥

योग र वम य गणा यऽािणमादयः । चचारा याहतगितल कष पवनो यथा ॥१९॥

ीर रावतः ब डवामभिस मदो कटः । वजयनती ॐज िबिरोध स रत भजः ॥२०॥

िव लािवत ःविशिबर ितॐोतःस र जलः । नाम य ःय त ीय वीरमानी दशाननः ॥२१॥

गहीतो लीलया ीणा समकष कत कि बषः । मा हम या सिननर ो म ो यन किपयरथा ॥२२॥

स एकदा त मगया िवचरिनवजन वन । यद छयाौमपद जमद नरपािवशत ॥२३॥


www.swargarohan.org

तःम स नरदवाय मिनरहरणमाहरत । ससनयामा यवाहाय हिवम या तपोधनः ॥२४॥

स व र त त वा आ म यारितशायनम । तनना ियताि नहो या सािभलाषः सहहयः ॥२५॥

हिवधारनीमषदरपारननरानहतरमचोदयत । त च मा हमती िननयः सव सा बनदती बलात ॥२६॥

अथ राजिन िनयारत राम आौम आगतः । ौ वा त ःय दौरा मय चबोधा ह रवाहतः ॥२७॥

घोरमादाय परश सतण वमर कामरकम । अनवधावत दमरष मगनि इव यथपम ॥२८॥

तमापतनत भगवयरमोजसा धनधरर बाणपर धायधम । ऐणयचमारमबरमकर धामिभयरत जटािभदरदश परी िवशन ॥२९॥

अचोदय िःतरथा पि िभगरदािसबाणि रशति नशि िभः । अकषौ हणीः स दशाितभीणाःता राम एको भगवानसदयत ॥३०॥

यतो यतोऽसौ हर पर धो मनोऽिनलौजाः परचबसदनः । ततततिःछननभजोरकनधरा िनपतर या हतसतवाहनाः ॥३१॥

द वा ःवसनय रिधरौघकदरम रणािजर रामकठारसायकः । िवव णवमर वजचापिवमह िनपाितत हहय आपतिषा ॥३२॥

अथाजरनः प चशतष बाहिभधरनःष बाणानयगप स सनदध । रामाय रामोऽ भता सममणीःतानयकधनवषिभराि छन समम ॥३३॥

पनः ःवहःतरचलानमधऽिङयपान किष य वगादिभधावतो यिध । भजानकठारण कठोरनिमना िच छद रामः सभ वह रव ॥३४॥

क बाहोः िशरःतःय िगरः शऋङगिमवाहरत । हत िपत र त पऽा अयत दिवभरयात ॥३५॥

अि नहोऽीमपाव यर सव सा परवीरहा । समप याौम िपऽ प रि ल ा समपरयत ॥३६॥

ःवकमर त कत रामः िपऽ ात य एव च । वणरयामास त वाजमदि नरभात ॥३७॥

राम राम महाबाहो भवानपापमकारषीत । अवधीननरदव य सवरदवमय वथा ॥३८॥

वय ह ा णाःतात कषमयाहरणता गताः । यया लोकगरदवः पारम यमगा पदम ॥३९॥


www.swargarohan.org

कषमया रोचत लआमीार ी सौरी यथा भा । कषिमणामाश भगवाःतयत ह ररी रः ॥४०॥

राजञो मधारिभिष ःय वधो वधा रः । तीथरससवया चाहो ज ङगा यतचतनः ॥४१॥

* * * १६. ौीशक उवाच

िपऽोपिशकिषतो रामःतथित करननदन । सव सर तीथरयाऽा च र वाौममाोजत ॥०१॥

कदािचिणका याता गङगाया प मािलनम । गनधवरराज ब डनतम सरोिभरपयत ॥०२॥

िवलोकयनती ब डनतमदकाथ नदी गता । होमवला न सःमार कि चि चऽरथःपहा ॥०३॥

काला यय त िवलो य मनः शापिवशिङकता । आग य कलश तःथौ परोधाय कता जिलः ॥०४॥

यिभचार मिनजरञा वा प याः किपतोऽवीत । नतना पऽकाः पापािम य ाःत न च बर ॥०५॥

रामः स चो दतः िपऽा ा माऽा सहावधीत । भावजञो मनः समय समाधःतपस सः ॥०६॥

वरण छनदयामास ीतः स यवतीसतः । वो हताना रामोऽिप जीिवत चाःमित वध ॥०७॥

उ ःथःत कशिलनो िनिापाय इवा जसा । िपतिवर ाःतपोवीय राम ब स धम ॥०८॥

यऽजरनःय सता राजनःमरनतः ःविपतवरधम । रामवीयरपराभता लिभर शमर न विचत ॥०९॥

एकदाौमतो राम सात र वन गत । वर िसषाधियवो ल धि छिा उपागमन ॥१०॥

द वा नयागार आसीनमाविशतिधय मिनम । भगव य म ोक ज नःत पापिन याः ॥११॥

या यमानाः कपणया राममाऽाितदारणाः । स िशर उ क य िननयःत कषऽबनधवः ॥१२॥

रणका दःखशोकातार िन नन या मानमा मना । राम रामित तातित िवचबोशो चकः सती ॥१३॥


www.swargarohan.org

तदपौ य दरःथा हा राम यातरव ःवनम । वरयाौममासा ददशः िपतर हतम ॥१४॥

त दःखरोषामषार ितर शोकवगिवमो हताः । हा तात साधो धिमर य वाःमानःवगरतो भवान ॥१५॥

िवल यव िपतदह िनधाय ातष ःवयम । ग परश रामः कषऽानताय मनो दध ॥१६॥

ग वा मा हमती रामो निवहतिौयम । तषा स शीभ राजनम य चब महािग रम ॥१७॥

ति न नदी घोराम यभयावहाम । हत क वा िपतवध कषऽऽमङगलका रिण ॥१८॥

िऽःस क वः पिथवी क वा िनःकषिऽया भः । समनतप चक चब शोिणतोदानदाननव ॥१९॥

िपतः कायन सनधाय िशर आदाय ब हरिष । सवरदवमय दवमा मानमयजनमखः ॥२०॥

ददौ ाची दश होऽ ण दकिषणा दशम । अ वयरव तीची व उ ाऽ उ रा दशम ॥२१॥

अनय योऽवानतर दशः कयपाय च म यतः । आयारवतरमपि सदःय यःततः परम ॥२२॥

तत ावभथःनान िवधताशिकि बषः । सरःव या महान ा रज य इवाशमान ॥२३॥

ःवदह जमदि नःत ल वा सजञानलकषणम । ऋषीणा म डल सोऽभ स मो रामपिजतः ॥२४॥

जामद नयोऽिप भगवाामः कमललोचनः । आगािमनयनतर राजनवतरिययित व बहत ॥२५॥

आःतऽ ािप महनिािौ नयःतद डः शानतधीः । उपगीयमानच रतः िस गनधवरचारणः ॥२६॥

एव भगष िव ा मा भगवानह ररी रः । अवतीयर पर भार भवोऽहनबहशो नपान ॥२७॥

गाधरभनमहातजाः सिम इव पावकः । तपसा कषाऽम स य यो लभ वचरसम ॥२८॥

िव ािमऽःय चवासनपऽा एकशत नप । म यमःत मध छनदा मध छनदस एव त ॥२९॥


www.swargarohan.org

पऽ क वा शनःशफ दवरात च भागरवम । आजीगत सतानाह य एष क यताम ॥३०॥

यो व ह र निमख िवब तः परषः पशः । ःत वा दवानजशादीनममच पाशबनधनात ॥३१॥

यो रातो दवयजन दवगारिधष तापसः । दवरात इित यातः शनःशफःत भागरवः ॥३२॥

य मध छनदसो य ाः कशल मिनर न तत । अशप ानमिनः ब ो मल छा भवत दजरनाः ॥३३॥

स होवाच मध छनदाः साध प चाशता ततः । यननो भवानस जानीत तिःमिःत ामह वयम ॥३४॥

य मनऽदश चबः वामनव चो वय ःम ह । िव ािमऽः सतानाह वीरवनतो भिवयथ । य मान मऽनग नतो वीरवनतमकतर माम ॥३५॥

एष वः किशका वीरो दवरातःतमिनवत । अनय चा कहारीत जयबतमदादयः ॥३६॥

एव कौिशकगोऽ त िव ािमऽः पथि वधम । वरानतरमापनन ति चव कि पतम ॥३७॥

* * * १७. ौीबादरायिणरवाच

यः प रवसः पऽ आयःतःयाभवनसताः । नहषः कषऽव रजी राभ वीयरवान ॥०१॥

अनना इित राजनि शऋण कषऽवधोऽनवयम । कषऽव सतःयासनसहोऽःया मजा यः ॥०२॥

कायः कशो ग समद इित ग समदादभत । शनकः शौनको यःय ब चवरो मिनः ॥०३॥

कायःय कािशःत पऽो रा ो दीघरतमःिपता । धनवनत रद घरतमस आयवदवतरकः ॥०४॥

य भ वासदवाशः ःमतमाऽाितरनाशनः । त पऽः कतमानःय जजञ भीमरथःततः ॥०५॥

दवोदासो माःतःमा तदरन इित ःमतः । स एव शऽिज स ऋत वज इती रतः । तथा कवलया ित ो ोऽलकारदयःततः ॥०६॥


www.swargarohan.org

ि वसरहॐािण ि वशरतािन च । नालकारदपरो राजनबभज म दनी यवा ॥०७॥

अलकार सनतितःतःमा सनीथोऽथ िनकतनः । धमरकतः सतःतःमा स यकतरजायत ॥०८॥

ध कतःततःतःमा सकमारः किषती रः । वीितहोऽोऽःय भग ऽतो भागरभिमरभननप ॥०९॥

इतीम काशयो भपाः कषऽव ानवयाियनः । राभःय रभसः पऽो गमभीर ा बयःततः ॥१०॥

त ोऽ िव जजञ शऋण वशमननसः । श ःततः शिचःतःमाि चऽक मरसारिथः ॥११॥

ततः शानतरजो जजञ कतक यः स आ मवान । रजः प चशतानयासनपऽाणामिमतौजसाम ॥१२॥

दवर यिथरतो द यानह वनिायाददा वम । इनिःतःम पनदर वा गही वा चरणौ रजः ॥१३॥

आ मानमपरयामास ादा रशिङकतः । िपतयरपरत पऽा याचमानाय नो ददः ॥१४॥

िऽिव प महनिाय य भागानसमाददः । गरणा हयमानऽ नौ बलिभ नयाजः ॥१५॥

अवधी िशतानमागारनन कि दवशिषतः । कशा ितः कषाऽव ा स जयःत सतो जयः ॥१६॥

ततः कतः कतःयािप जजञ हयरबलो नपः । सहदवःततो हीनो जयसनःत त सतः ॥१७॥

सङकितःतःय च जयः कषऽधमार महारथः । कषऽव ानवया भपा इम शऋ वथ नाहषान ॥१८॥

* * * १८. ौीशक उवाच

यितयरयाितः सयाितरायितिवरयितः कितः । िडम नहःयासिननिनियाणीव द हनः ॥०१॥

रा य न छ ितः िपऽा द त प रणामिवत । यऽ िव ः परष आ मान नावब यत ॥०२॥

िपत र िशत ःथाना दनिा या धणारि जः । ािपतऽजगर व व ययाितरभवननपः ॥०३॥


www.swargarohan.org

चतस वा दश कष ा ाता यवीयसः । कतदारो जगोपोव का यःय व पवरणः ॥०४॥


िषरभरगवानका यः कषऽबनध नाहषः । राजनयिवयोः कःमा वाहः ितलोमकः ॥०५॥


एकदा दानवनिःय शिमर ा नाम कनयका । सखीसहॐसय ा गरप या च भािमनी ॥०६॥

दवयानया परो ान पिपतिमसङक ल । यचर कलगीतािल निलनीपिलनऽबला ॥०७॥

ता जलाशयमासा कनयाः कमललोचनाः । तीर नयःय दकलािन िवजः िस चतीिमरथः ॥०८॥

वीआय ोजनत िग रश सह द या विःथतम । सहसो ीयर वासािस पयरधो डताः ि यः ॥०९॥

शिमर ाजानती वासो गरप याः सम ययत । ःवीय म वा किपता दवयानीदमवीत ॥१०॥

अहो िनरीआयतामःया दाःयाः कमर सामतम । अःम ाय धतवती शनीव हिवर वर ॥११॥

य रद तपसा स मख पसः परःय य । धायरत य रह योितः िशवः पनथाः दिशरतः ॥१२॥

यानवनदन यपित नत लोकनाथाः सर राः । भगवानिप िव ा मा पावनः ौीिनकतनः ॥१३॥

वय तऽािप भगवः िशयोऽःया नः िपतासरः । अःम ाय धतवती शिो वदिमवासती ॥१४॥

एव किषपनती शिमर ा गरपऽीमभात । रषा सन यरङगीव धिषरता द द छदा ॥१५॥

आ मव मिवजञाय क थस बह िभकष क । क न तीकषसऽःमाक गहानबिलभजो यथा ॥१६॥

एविवधः सपरषः किष वाचायरसता सतीम । शिमर ा ाकिषप कप वास ादाय मनयना ॥१७॥

तःया गताया ःवगह ययाितमरगया चरन । ा ो यद छया कप जलाथ ता ददशर ह ॥१८॥


www.swargarohan.org

द वा ःवम र वासःतःय राजा िववासस । गही वा पािणना पािणम जहार दयापरः ॥१९॥

त वीरमाहौशनसी मिनभररया िगरा । राजः वया गहीतो म पािणः परपर जय ॥२०॥

हःतमाहोऽपरो मा भ हीतायाः वया ह म । एष ईशकतो वीर समबनधो नौ न पौरषः । य दद कपम नाया भवतो दशरन मम ॥२१॥

न ा णो म भिवता हःतमाहो महाभज । कचःय बाहरःप यःय शापा मशप परा ॥२२॥

ययाितरनिभत दवोप तमा मनः । मनःत त त ब वा ितजमाह त चः ॥२३॥

गत राजिन सा धीर तऽ ःम रदती िपतः । नयवदय तः सवरम शिमर या कतम ॥२४॥

दमरना भगवानका यः पौरो ह य िवगहरयन । ःतवनवि च कापोती द हऽा स ययौ परात ॥२५॥

व पवार तमाजञाय यनीकिववकिषतम । गर सादयनम नार पादयोः पिततः पिथ ॥२६॥

कषणाधरमनयभरगवािनशय याच भागरवः । कामोऽःयाः बयता राजननना य िमहो सह ॥२७॥

तथ यविःथत ाह दवयानी मनोगतम । िपऽा द ा यतो याःय सानगा यात मामन ॥२८॥

िपऽा द ा दवयानय शिमर ा सानगा तदा । ःवाना त सङकट वीआय तदथरःय च गौरवम । दवयानी पयरचर ीसहॐण दासवत ॥२९॥

नाहषाय सता द वा सह शिमर योशना । तमाह राजनछिमर ामाधाःत प न क हरिचत ॥३०॥

िवलो यौशनसी राज छिमर ा स जा विचत । तमव वो रहिस स याः पितमतौ सती ॥३१॥

राजप यािथरतोऽप य धम चावआय धमरिवत । ःमरनछबवचः काल द मवा यप त ॥३२॥

यद च तवरस चव दवयानी यजायत । ि चान च पर च शिमर ा वापरवरणी ॥३३॥


www.swargarohan.org

गभरसमभवमासयार भतरिवरजञाय मािननी । दवयानी िपतगह ययौ बोधिवमिछरता ॥३४॥

ियामनगतः कामी वचोिभरपमनऽयन । न सादियत शक पादसवाहना दिभः ॥३५॥

शबःतमाह किपतः ीकामानतपरष । वा जरा िवशता मनद िव पकरणी नणाम ॥३६॥

ौीययाितरवाच

अत ोऽःमय कामाना नद हत र ःम त । य यःयता यथाकाम वयसा योऽिभधाःयित ॥३७॥

इित ल ध यवःथानः पऽ य मवोचत । यदो तात ती छमा जरा द ह िनज वयः ॥३८॥

मातामहकता व स न त ो िवयवहम । वयसा भवदीयन रःय कितपयाः समाः ॥३९॥

ौीयदरवाच

नो सह जरसा ःथातमनतरा ा या तव । अिव द वा सख मामय वत य नित परषः ॥४०॥

तवरस ो दतः िपऽा ि ान भारत । याच यरधमरजञा िन य िन यब यः ॥४१॥

अप छ नय पर वयसोन गणािधकम । न वममजव स मा या यातमहरिस ॥४२॥

ौीपररवाच

को न लोक मनयनि िपतरा मकतः पमान । ितकत कषमो यःय सादा नदत परम ॥४३॥

उ मि िनतत कयार ो कारी त म यमः । अधमोऽौ या कयारदकत च रत िपतः ॥४४॥

इित म दतः परः यग ा जरा िपतः । सोऽिप त यसा कामानयथाव जजष नप ॥४५॥

स ीपपितः सयि पतव पालयनजाः । यथोपजोष िवया जजषऽ याहतिनियः ॥४६॥

दवयानय यन दन मनोवा दहवःतिभः । यसः परमा ीितमवाह यसी रहः ॥४७॥

अयज परष बतिभभर रदकिषणः ।


www.swargarohan.org

सवरदवमय दव सवरवदमय ह रम ॥४८॥

यिःमिननद िवरिचत योमनीव जलदाविलः । नानव भाित नाभाित ःव नमायामनोरथः ॥४९॥

तमव द िवनयःय वासदव गहाशयम । नारायणमणीयास िनराशीरयज भम ॥५०॥

एव वसरहॐािण मनः मरनःसखम । िवदधानोऽिप नात य सावरभौमः क दिनियः ॥५१॥

* * * १९. ौीशक उवाच

स इ थमाचरनकामान णोऽप वमा मनः । ब वा ियाय िनिवर णो गाथामतामगायत ॥०१॥

शऋण भागर यम गाथा म धाच रता भिव । धीरा यःयानशोचिनत वन मामिनवािसनः ॥०२॥

बःत एको वन कि िचनविनयमा मनः । ददशर कप पितता ःवकमरवशगामजाम ॥०३॥

तःया उ रणोपाय बःतः कामी िविचनतयन । यध तीथरम य िवषाणामण रोधसी ॥०४॥

सो ीयर कपा सौोणी तमव चकम कल । तया वत सम ीआय बअ योऽजाः कानतकािमनीः ॥०५॥

पीवान मौल मी वास याभकोिवदम । स एकोऽजव ःतासा ब ीना रितवधरनः । रम काममहमःत आ मान नावब यत ॥०६॥

तमव तमया रममाणमजानयया । िवलो य कपसिव ना नाम य ःतकमर तत ॥०७॥

त द रद स िप कािमन कषणसौ दम । इिनियारामम स य ःवािमन दःिखता ययौ ॥०८॥

सोऽिप चानगतः णः कपणःता सा दतम । कवरिननडिवडाकार नाश नो पिथ सिनधतम ॥०९॥

तःय तऽ जः कि दजाःवामयि छनिषा । लमबनत व ण भयः सनदधऽथारय योगिवत ॥१०॥

समब व णः सोऽिप जया कपल धया । काल बहितथ भि कामनार ािप तयित ॥११॥


www.swargarohan.org

तथाह कपणः स भव याः मयिनऽतः । आ मान नािभजानािम मो हतःतव मायया ॥१२॥

य पिथ या ोी हयव हर य पशवः ि यः । न द िनत मनःीित पसः कामहतःय त ॥१३॥

न जात कामः कामानामपभोगन शायित । हिवषा कणव मव भय एवािभवधरत ॥१४॥

यदा न करत भाव सवरभतवमङगलम । समद ःतदा पसः सवारः सखमया दशः ॥१५॥

या दः यजा दमरितिभज यरतो या न जीयरत । ता त णा दःखिनवहा शमरकामो ित यजत ॥१६॥

माऽा ःवॐा द हऽा वा नािविव ासनो भवत । बलवािनिनियमामो िव ासमिप कितर ॥१७॥

पण वसरहॐ म िवयानसवतोऽसकत । तथािप चानसवन त णा तषपजायत ॥१८॥

तःमादतामह य वा य याय मानसम । िन रन ो िनरहङकार रयािम मगः सह ॥१९॥

द ौतमस वा नान यायनन सिनदशत । ससित चा मनाश च तऽ िव ानस आ मदक ॥२०॥

इ य वा नाहषो जाया तदीय परव वयः । द वा ःवजरस तःमादादद िवगतःपहः ॥२१॥

दिश दकिषणपवरःया ि दकिषणतो यदम । ती या तवरस चब उदी यामनमी रम ॥२२॥

भम डलःय सवरःय परमहर म िवशाम । अिभिष यामजाःतःय वश ःथा य वन ययौ ॥२३॥

आसिवत वपरगान वग िवयष सः । कषणन ममच नीड जातपकष इव जः ॥२४॥

स तऽ िनमर समःतसङग आ मानभ या िवधतिऽिलङगः । परऽमल िण वासदव लभ गित भागवती तीतः ॥२५॥

ौ वा गाथा दवयानी मन ःतोभमा मनः । ीपसोः ःनहव ल या प रहासिमव रतम ॥२६॥

सा सिननवास स दा पायािमव ग छताम । िवजञाय रतनऽाणा मायािवरिचत भोः ॥२७॥


www.swargarohan.org

सवरऽ सङगम स य ःव नौपमयन भागरवी । कण मनः समावय यधनोि लङगमा मनः ॥२८॥

नमःत य भगवत वासदवाय वधस । सवरभतािधवासाय शानताय बहत नमः ॥२९॥

* * * २०. ौीबादरायिणरवाच

परोवश वआयािम यऽ जातोऽिस भारत । यऽ राजय वया वया जजिञर ॥०१॥

जनमजयो भ परोः िचनवाःत सतःततः । वीरोऽथ मनःयव तःमा चारपदोऽभवत ॥०२॥

तःय स रभ पऽःतःमा हगवःततः । सयाितःतःयाहयाती रौिा ःत सतः ःमतः ॥०३॥

ऋतयःतःय ककषयः ःथि डलयः कतयकः । जलयः सननतय धमरस योतयवः ॥०४॥

दशतऽ सरसः पऽा वनय ावमः ःमतः । घता यािमिनियाणीव म यःय जगदा मनः ॥०५॥

ऋतयो रिनतनावोऽभ ऽयःतःया मजा नप । समितीरवोऽितरथः क वोऽितरथा मजः ॥०६॥

तःय मधाितिथःतःमा ःकनना ा जातयः । पऽोऽभ समत रिभदरमनतःत सतो मतः ॥०७॥

दमनतो मगया यातः क वाौमपद गतः । तऽासीना ःवभया म डयनती रमािमव ॥०८॥

िवलो य स ो ममह दवमायािमव ि यम । बभाष ता वरारोहा भटः कितपयवरतः ॥०९॥

त शरनम दतः सिननव प रौमः । प छ कामसनत ः हस आणया िगरा ॥१०॥

का व कमलपऽाकिष कःयािस दयङगम । क िःवि चक िषरत तऽ भव या िनजरन वन ॥११॥

य राजनयतनया व यह वा सम यम । न ह चतः पौरवाणामधम रमत विचत ॥१२॥

ौीशकनतलोवाच

िव ािमऽा मजवाह य ा मनकया वन ।


www.swargarohan.org

वदत गवानक वो वीर क करवाम त ॥१३॥

आःयता रिवनदाकष ग तामहरण च नः । भ यता सिनत नीवारा उयता य द रोचत ॥१४॥

ौीदमनत उवाच

उपपननिमद स जातायाः किशकानवय । ःवय ह वणत राजञा कनयकाः सदश वरम ॥१५॥

ओिम य यथाधमरमपयम शकनतलाम । गानधवरिविधना राजा दशकालिवधानिवत ॥१६॥

अमोघवीय राजिषरमर हया वीयरमादध । ोभत ःवपर यातः कालनासत सा सतम ॥१७॥

क वः कमारःय वन चब समिचताः बयाः । ब वा मगनि तरसा ब डित ःम स बालकः ॥१८॥

त दर ययिवबानतमादाय मदो मा । हररशाशसमभत भतररिनतकमागमत ॥१९॥

यदा न जगह राजा भायारपऽाविनिनदतौ । शऋ वता सवरभताना ख वागाहाशरी रणी ॥२०॥

माता भ ा िपतः पऽो यन जातः स एव सः । भरःव पऽ दमनत मावमःथाः शकनतलाम ॥२१॥

रतोधाः पऽो नयित नरदव यमकषयात । व चाःय धाता गभरःय स यमाह शकनतला ॥२२॥

िपतयरपरत सोऽिप चबवत महायशाः । म हमा गीयत तःय हररशभवो भिव ॥२३॥

चब दकिषणहःतऽःय प कोशोऽःय पादयोः । ईज महािभषकण सोऽिभिष ोऽिधराि वभः ॥२४॥

प चप चाशता म यगरङगायामन वािजिभः । मामतय परोधाय यमनामन च भः ॥२५॥

अ स ितम या ानबबनध दद स । भरतःय ह दौमनतरि नः साचीगण िचतः । सहॐ ब शो यिःमना णा गा िवभिजर ॥२६॥

ऽयि श छत ानब वा िवःमापयननपान । दौमिनतर यगानमाया दवाना गरमाययौ ॥२७॥

मगानछ लदतः कणािनहर यन परीवतान ।


www.swargarohan.org

अदा कमरिण मणार िनयतािन चतदरश ॥२८॥

भरतःय मह कमर न पव नापर नपाः । नवापनव ा ःयिनत बाह या िऽ दव यथा ॥२९॥

करातहणानयवनानपौ सानकङकानखशानछकान । अ यनपा ाहनमल छािनदि वजयऽिखलान ॥३०॥

िज वा परासरा दवानय रसौकािस भिजर । दवि यो रसा नीताः ािणिभः पनराहरत ॥३१॥

सवारनकामानददहतः जाना तःय रोदसी । समाि णवसाहॐी दरकष चबमवतरयत ॥३२॥

स सरा लोकपाला यम यरमिधराि ौयम । चब चाःखिलत ाणानमष यपरराम ह ॥३३॥

तःयासननप वद यरः प यिःतॐः ससममताः । ज नः यागभया पऽाननान पा इती रत ॥३४॥

तःयव िवतथ वश तदथ यजतः सतम । मर ःतोमन मरतो भर ाजमपाददः ॥३५॥

अनतवर या ातप या मथनाय बहःपितः । व ो वा रतो गभ श वा वीयरमपासजत ॥३६॥

त य कामा ममता भतरः यागिवशिङकताम । नामिनवारचन तःय ोकमन सरा जगः ॥३७॥

मढ भर ाजिमम भर ाज बहःपत । यातौ यद वा िपतरौ भर ाजःततः वयम ॥३८॥

चो माना सररव म वा िवतथमा मजम । यसजनमरतोऽिबनद ोऽय िवतथऽनवय ॥३९॥

* * * २१. ौीशक उवाच

िवतथःय सतानमनयोबरह कषऽो जयःततः । महावीय नरो गगरः सङकितःत नरा मजः ॥०१॥

गर रिनतदव सङकतः पा डननदन । रिनतदवःय म हमा इहामऽ च गीयत ॥०२॥

िवय ःय ददतो ल ध ल ध बभकषतः । िनिक चनःय धीरःय सकटमबःय सीदतः ॥०३॥

यतीयर च वा रशदहानयिपबतः कल ।


www.swargarohan.org

घतपायससयाव तोय ातरपिःथतम ॥०४॥

क ला कटमबःय कष या जातवपथोः । अितिथार णः काल भो कामःय चागमत ॥०५॥

तःम स यभज सोऽननमाद य ौ यािनवतः । ह र सवरऽ समपयनस भ वा ययौ जः ॥०६॥

अथानयो भोआयमाणःय िवभ ःय महीपतः । िवभ यभज ःम व लाय ह र ःमरन ॥०७॥

यात शि तमनयोऽगादितिथः िभरावतः । राजनम दीयतामनन सगणाय बभकषत ॥०८॥

स आद याविश य हमानपरःकतम । त च द वा नम ब यः पतय िवभः ॥०९॥

पानीयमाऽम छष त चकप रतपरणम । पाःयतः प कसोऽ यागादपो द शभाय म ॥१०॥

तःय ता करणा वाच िनशमय िवपलौमाम । कपया भशसनत इदमाहामत वचः ॥११॥

न कामयऽह गितमी रा पराम ि रय ामपनभरव वा । आित प ऽिखलदहभाजामनतःिःथतो यन भवन यदःखाः ॥१२॥

कष ौमो गाऽप रम दनय लमः शोकिवषादमोहाः । सव िनव ाः कपणःय जनतोिजरजीिवषोज वजलापरणानम ॥१३॥

इित भाय पानीय ियमाणः िपपासया । प कसायाददा ीरो िनसगरकरणो नपः ॥१४॥

तःय िऽभवनाधीशाः फलदाः फलिम छताम । आ मान दशरया चबमारया िवणिविनिमरताः ॥१५॥

स व त यो नमःक य िनःसङगो िवगतःपहः । वासदव भगवित भ या चब मनः परम ॥१६॥

ई रालमबन िच कवरतोऽननयराधसः । माया गणमयी राजनःव नव यलीयत ॥१७॥

त सङगानभावन रिनतदवानवितरनः । अभवनयोिगनः सव नारायणपरायणाः ॥१८॥

गगारि छिनःततो गा यरः कषऽा वतरत । द रतकषयो महावीयार ःय ऽ यारिणः किवः ॥१९॥

पकरारिण र यऽ य ा णगित गताः ।


www.swargarohan.org

बह कषऽःय पऽोऽभ ःती य िःतनापरम ॥२०॥

अजमीढो मी परमी हिःतनः । अजमी ःय वयाः ःयः ियमधादयो जाः ॥२१॥

अजमीढा ह दषःतःय पऽो बह नः । बह कायःततःतःय पऽ आसी जयिथः ॥२२॥

त सतो िवशदःतःय ःयनिज समजायत । रिचरा ो द हनः कायो व स त सताः ॥२३॥

रिचरा सतः पारः पथसनःतदा मजः । पारःय तनयो नीपःतःय पऽशत वभत ॥२४॥

स क या शककनयाया द मजीजनत । योगी स गिव भायारया िवव सनमधा सतम ॥२५॥

जगी योपदशन योगतनऽ चकार ह । उद सनःततःतःमा लाटो बाहरदीवाः ॥२६॥

यवीनरो मी ःय कितमाःत सतः ःमतः । नामना स यधितःतःय द निमः सपा रकत ॥२७॥

सपा ार समितःतःय पऽः सननितमाःततः । कती हर यनाभा ो योग ा य जगौ ःम ॥२८॥

स हताः ा यसामना व नीपो मायधःततः । तःय कषमयः सवीरोऽथ सवीरःय रप जयः ॥२९॥

ततो बहरथो नाम परमीढोऽजोऽभवत । निलनयामजमी ःय नीलः शािनतःत त सतः ॥३०॥

शानतः सशािनतःत पऽः परजोऽकर ःततोऽभवत । भमयार ःतनयःतःय प चासनम लादयः ॥३१॥

यवीनरो बह ः कािमप लः स जयः सताः । भमयार ः ाह पऽा म प चाना रकषणाय ह ॥३२॥

िवयाणामलिमम इित प चालसजिञताः । म ला िनवर गोऽ मौ यसजिञतम ॥३३॥

िमथन म ला ामयार वोदासः पमानभत । अह या कनयका यःया शताननदःत गौतमात ॥३४॥

तःय स यधितः पऽो धनवदिवशारदः । शर ाःत सतो यःमादवरशीदशरनाि कल ॥३५॥

शरःतमबऽपतितो िमथन तदभ छभम ।


www.swargarohan.org

त वा कपयाग ा छानतनमरगया चरन । कपः कमारः कनया च िोणप यभव कपी ॥३६॥

* * * २२. ौीशक उवाच

िमऽाय दवोदासा यवनःत सतो नप । सदासः सहदवोऽथ सोमको जनतजनमकत ॥०१॥

तःय पऽशत तषा यवीयानप तः सतः । स तःमा िपदो जजञ सवरसमप समिनवतः । िपदा िौपदी तःय ध मनादयः सताः ॥०२॥

ध मना कतभारमयारः पा चालका इम । योऽजमी सतो नय ऋकषः सवरणःततः ॥०३॥

तप या सयरकनयाया करकषऽपितः करः । परीकिषः सधनजर िनर ध करोः सताः ॥०४॥

सहोऽोऽभ सधन यवनोऽथ ततः कती । वसःतःयोप रचरो बहिथमखाःततः ॥०५॥

कशामबम ःय यम च दपा ा च दपाः । बहिथा कशामोऽभदभःतःय त सतः ॥०६॥

जजञ स य हतोऽप य पपवाःत सतो जहः । अनयःयामिप भायारया शकल बहिथात ॥०७॥

य माऽा ब हर स जरया चािभसिनधत । जीव जीवित ब डन या जरासनधोऽभव सतः ॥०८॥

तत सहदवोऽभ सोमािपयर तौवाः । परीकिषरनप योऽभ सरथो नाम जा वः ॥०९॥

ततो िवदरथःतःमा सावरभौमःततोऽभवत । जयसनःत नयो रािधकोऽतोऽयता वभत ॥१०॥

तत ाबोधनःतःमा वाितिथरम य च । ऋकषःतःय दलीपोऽभ तीपःतःय चा मजः ॥११॥

दवािपः शानतनःतःय बा ीक इित चा मजाः । िपतरा य प र य य दवािपःत वन गतः ॥१२॥

अभव छानतन राजा ा हािभसजिञतः । य य करा या ःपशित जीण यौवनमित सः ॥१३॥

शािनतमा नोित चवा या कमरणा तन शानतनः ।


www.swargarohan.org

समा ादश तिा य न ववषर यदा िवभः ॥१४॥

शानतनार णर ः प रव ायममभक । रा य द मजायाश पररा िवव य ॥१५॥

एवम ो ज य छनदयामास सोऽवीत । तनमिनऽ हतिवर वदा िशतो िगरा ॥१६॥

वदवादाितवादानव तदा दवो ववषर ह । दवािपय गमाःथाय कलापमाममािौतः ॥१७॥

सोमवश कलौ न कतादौ ःथापिययित । बा ीका सोमद ोऽभ रभर रौवाःततः ॥१८॥

शल शानतनोरासी ङगाया भीम आ मवान । सवरधमरिवदा ौ ो महाभागवतः किवः ॥१९॥

वीरयथामणीयन रामोऽिप यिध तोिषतः । शानतनोदारसकनयाया जजञ िचऽाङगदः सतः ॥२०॥

िविचऽवीयर ावरजो नामना िचऽाङगदो हतः । यःया पराशरा साकषादवतीण हरः कला ॥२१॥

वदग ो मिनः कणो यतोऽहिमदम यगाम । ह वा ःविशयानपलादीनभगवानबादरायणः ॥२२॥

म पऽाय शानताय पर ग िमद जगौ । िविचऽवीय ऽथोवाह काशीराजसत बलात ॥२३॥

ःवयवरादपानीत अिमबकामबािलक उभ । तयोरास दयो गहीतो यआमणा मतः ॥२४॥

कषऽऽजःय व ातमारऽो ो बादरायणः । धतरा च पा ड च िवदर चा यजीजनत ॥२५॥

गानधाया धतरा ःय जजञ पऽशत नप । तऽ दय धनो य ो दःशला चािप कनयका ॥२६॥

शापानमथनर ःय पा डोः कन या महारथाः । जाता धमारिनलनि यो यिधि रमखा यः ॥२७॥

नकलः सहदव मा या नास यदॐयोः । िौप ा प च प च यः पऽाःत िपतरोऽभवन ॥२८॥

यिधि रा ितिवन यः ौतसनो वकोदरात । अजरना तक ितरःत शतानीकःत नाकिलः ॥२९॥

सहदवसतो राजन तकमार तथापर ।


www.swargarohan.org

यिधि रा पौर या दवकोऽथ घटो कचः ॥३०॥

भीमसनाि डमबाया का या सवरगतःततः । सहदवा सहोऽ त िवजयासत पावरती ॥३१॥

करणम या नकलो नरिमऽ तथाजरनः । इरावनतमल या व सताया बवाहनम । मिणपरपतः सोऽिप त पऽः पिऽकासतः ॥३२॥

तव तातः सभिायामिभमनयरजायत । सवारितरथिज ीर उ राया ततो भवान ॥३३॥

प रकषीणष करष िौणर ा तजसा । व च कणानभावन सजीवो मोिचतोऽनतकात ॥३४॥

तवम तनयाःतात जनमजयपवरकाः । ौतसनो भीमसन उमसन वीयरवान ॥३५॥

जनमजयः वा िव द वा तकषकािननधन गतम । सपारनव सपरयागा नौ स होयित रषािनवतः ॥३६॥

कालषय परोधाय तर तरगमधषा । समनता पिथवी सवा िज वा यआयित चा वरः ॥३७॥

तःय पऽः शतानीको या व या ऽयी पठन । अ जञान बयाजञान शौनका परमयित ॥३८॥

सहॐानीकःत पऽःतत वा मधजः । असीमकणःतःयािप निमचबःत त सतः ॥३९॥

गजा य त न ा कौशाम या साध व ःयित । उ ःतति ऽरथःतःमा छिचरथः सतः ॥४०॥

तःमा च वि माःतःय सषणोऽथ महीपितः । सनीथःतःय भिवता नचकषयर सखीनलः ॥४१॥

प र लवः सतःतःमानमधावी सनया मजः । नप जयःततो दवरिःतिमःतःमा जिनयित ॥४२॥

ितमबरहिथःतःमा छतानीकः सदासजः । शतानीका दरमनःतःयाप य महीनरः ॥४३॥

द डपािणिनरिमःतःय कषमको भिवता यतः । कषऽःय व योिनवशो दविषरस कतः ॥४४॥

कषमक ा य राजान सःथा ा ःयित व कलौ । अथ मागधराजानो भािवनो य वदािम त ॥४५॥


www.swargarohan.org

भिवता सहदवःय माजार रयर तौवाः । ततो यतायःतःयािप िनरिमऽोऽथ त सतः ॥४६॥

सनकषऽः सनकषऽा ह सनोऽथ कमरिजत । ततः सत जया ः शिचःतःय भिवयित ॥४७॥

कषमोऽथ सोतःतःमा मरसऽः समःततः । म सनोऽथ समितः सबलो जिनता ततः ॥४८॥

सनीथः स यिजदथ िव िज िप जयः । बाहरिथा भपाला भा याः साहॐव सरम ॥४९॥

* * * २३. ौीशक उवाच

अनोः सभानर कषः परण ऽयः सताः । सभानरा कालनरः स जयःत सतःततः ॥०१॥

जनमजयःतःय पऽो महाशालो महामनाः । उशीनरिःतितकष महामनस आ मजौ ॥०२॥

िशिबवररः किमदरकष वारोशीनरा मजाः । वषादभरः सधीर मिः ककय आ मवान ॥०३॥

िशब वार एवासिःतितकषो रिथः । ततो होमोऽथ सतपा बिलः सतपसोऽभवत ॥०४॥

अङगवङगकिलङगा ाः स प सौससजिञताः । जजिञर दीघरतमसो बलः कषऽ महीकिषतः ॥०५॥

चबः ःवनामना िवयािनडमाना यका त । खलपानोऽङगतो जजञ तःमा िवरथःततः ॥०६॥

सतो धमररथो यःय जजञ िचऽरथोऽजाः । रोमपाद इित यातःतःम दशरथः सखा ॥०७॥

शानता ःवकनया ाय छदयशऋङग उवाह याम । दवऽवितर य रामा आिननयहर रणीसतम ॥०८॥

ना यसङगीतवा दऽिवर मािलङगनाहरणः । स त राजञोऽनप यःय िन यि मर वत ॥०९॥

जामदा शरथो यन लभऽजाः जाः । चतरङगो रोमपादा पथलाकषःत त सतः ॥१०॥

बहिथो बह कमार बह ान त सताः । आ ा हनमनाःतःमा जयिथ उदा तः ॥११॥


www.swargarohan.org

िवजयःतःय समभ या ततो धितरजायत । ततो धतोतःतःय स कमारिधरथःततः ॥१२॥

योऽसौ गङगातट ब डनम जषानतगरत िशशम । कन यापिव कानीनमनप योऽकरो सतम ॥१३॥

व सनः सतःतःय कणरःय जगतीपत । ि ो तनयो बः सतःतःया मजःततः ॥१४॥

आर धःतःय गानधारःतःय धमरःततो धतः । धतःय दमरदःतःमा चताः ाचतसः शतम ॥१५॥

मल छािधपतयोऽभवननदीची दशमािौताः । तवरसो सतो व वर भरग ऽथ भानमान ॥१६॥

िऽभानःत सतोऽःयािप करनधम उदारधीः । मरतःत सतोऽपऽः पऽ पौरवमनवभत ॥१७॥

दमनतः स पनभज ःववश रा यकामकः । ययात य पऽःय यदोवश नरभर ॥१८॥

वणरयािम महाप य सवरपापहर नणाम । यदोवश नरः ौ वा सवरपापः म यत ॥१९॥

यऽावतीण भगवानपरमा मा नराकितः । यदोः सहॐिज बो ा नलो रप रित ौताः ॥२०॥

च वारः सनवःतऽ शतिज थमा मजः । महाहयो रणहयो हहय ित त सताः ॥२१॥

धमरःत हहयसतो नऽः कनतः िपता ततः । सोहि जरभव कनतमर हमानभिसनकः ॥२२॥

दमरदो भिसनःय धनकः कतवीयरसः । कताि नः कतवमार च कतौजा धनका मजाः ॥२३॥

अजरनः कतवीयरःय स ीप रोऽभवत । द ाऽया ररशा ा योगमहागणः ॥२४॥

न नन कातरवीयरःय गित याःयिनत पािथरवाः । य दानतपोयोगः ौतवीयरदया दिभः ॥२५॥

प चाशीित सहॐािण याहतबलः समाः । अन िव ःमरणो बभजऽकष य वस ॥२६॥

तःय पऽसहॐष प चवोवर रता मध । जय वजः शरसनो व भो मध िजरतः ॥२७॥


www.swargarohan.org

जय वजा ालजङघःतःय पऽशत वभत । कषऽ य ालजङघा यमौवरतजोपस तम ॥२८॥

तषा य ो वीितहोऽो विणः पऽो मधोः ःमतः । तःय पऽशत वासी िण य यतः कलम ॥२९॥

माधवा व णयो राजनयादवा ित सजिञताः । यदपऽःय च बो ोः पऽो विजनवाःततः ॥३०॥

ःवा हतोऽतो िव व तःय िचऽरथःततः । शशिबनदमरहायोगी महाभागो महानभत ॥३१॥

चतदरशमहार बव यरपरािजतः । तःय प ीसहॐाणा दशाना समहायशाः ॥३२॥

दशलकषसहॐािण पऽाणा ताःवजीजनत । तषा त धानाना पथौवस आ मजः ॥३३॥

धम नामोशना तःय हयमधशतःय या । त सतो रचकःतःय प चासनना मजाः शऋण ॥३४॥

परिजि मर मष पथ यामघसजिञताः । यामघः वजोऽ यनया भाया श यापितभरयात ॥३५॥

नािवनद छऽभवना ो या कनयामहारषीत । रथःथा ता िनरीआयाह श या पितममिषरता ॥३६॥

कय कहक म ःथान रथमारोिपतित व । ःनषा तव यिभ हत ःमयनती पितमवीत ॥३७॥

अह बन यासप ी च ःनषा म य यत कथम । जनिययिस य राजिञ तःययमपय यत ॥३८॥

अनवमोदनत त दवाः िपतर एव च । श या गभरमधा काल कमार सषव शभम । स िवदभर इित ो उपयम ःनषा सतीम ॥३९॥

* * * २४. ौीशक उवाच

तःया िवदभ ऽजनय पऽौ नामना कशबथौ । ततीय रोमपाद च िवदभरकलननदनम ॥०१॥

रोमपादसतो बबर ोः कितरजायत । उिशकःत सतःतःमा च द ादयो नपाः ॥०२॥

बथःय किनतः पऽोऽभ िणःतःयाथ िनवरितः ।


www.swargarohan.org

ततो दशाह नामनाभ ःय योमः सतःततः ॥०३॥

जीमतो िवकितःतःय यःय भीमरथः सतः । ततो नवरथः पऽो जातो दशरथःततः ॥०४॥

करिमभः शकनः पऽो दवरातःतदा मजः । दवकषऽःततःतःय मधः करवशादनः ॥०५॥

परहोऽः वनोः पऽःतःयायः सा वतःततः । भजमानो भिज दर यो विणदवावधोऽनधकः ॥०६॥

सा वतःय सताः स महाभोज मा रष । भजमानःय िनमलोिचः कङकणो धि रव च ॥०७॥

एकःयामा मजाः प यामनयःया च ऽयः सताः । शतािज च सहॐािजदयतािज दित भो ॥०८॥

बदवावधसतःतयोः ोकौ पठन यम । यथव शऋणमो दरा समपयामःतथािनतकात ॥०९॥

बः ौ ो मन याणा दवदवावधः समः । परषाः प चि सहॐािण चा च ॥१०॥

यऽमत वमन ा ा बोदवावधादिप । महाभोजोऽितधमार मा भोजा आसःतदनवय ॥११॥

व णः सिमऽः पऽोऽभ धािज च परनतप । िशिनःतःयानिमऽ िन नोऽभदनिमऽतः ॥१२॥

सऽािजतः सन िन नःयाथासतः सतौ । अनिमऽसतो योऽनयः िशिनःतःय च स यकः ॥१३॥

ययधानः सा य कव जयःतःय किणःततः । यगनधरोऽनिमऽःय विणः पऽोऽपरःततः ॥१४॥

फ कि ऽरथ गािनदनया च फ कतः । अबरमखा आसनपऽा ादश िवौताः ॥१५॥

आसङगः सारमय मदरो मदिव रः । धमरव ः सकमार च कषऽोपकषोऽ रमदरनः ॥१६॥

शऽ नो गनधमाद ितबाह ादश । तषा ःवसा सचारा या ावबरसताविप ॥१७॥

दववानपदव तथा िचऽरथा मजाः । पथिवरदरथा ा बहवो विणननदनाः ॥१८॥

ककरो भजमान शिचः कमबलब हरषः ।


www.swargarohan.org

ककरःय सतो व िवरलोमा तनयःततः ॥१९॥

कपोतरोमा तःयानः सखा यःय च तमबरः । अनधका नदिभःतःमादिव ोतः पनवरसः ॥२०॥

तःयाहक ाहक च कनया चवाहका मजौ । दवक ोमसन च वारो दवका मजाः ॥२१॥

दववानपदव सदवो दववधरनः । तषा ःवसारः स ासनधतदवादयो नप ॥२२॥

शािनतदवोपदवा च ौीदवा दवरकिषता । सहदवा दवक च वसदव उवाह ताः ॥२३॥

कसः सनामा नयमोधः कङकः शङकः सहःतथा । रा पालोऽथ धि ति मानौमसनयः ॥२४॥

कसा कसवती कङका शरभ रा पािलका । उमसनद हतरो वसदवानजि यः ॥२५॥

शरो िवदरथादासी जमानःत त सतः । िशिनःतःमा ःवय भोजो दकःत सतो मतः ॥२६॥

दवमीढः शतधनः कतवमित त सताः । दवमी ःय शरःय मा रषा नाम प यभत ॥२७॥

तःया स जनयामास दश पऽानक मषान । वसदव दवभाग दवौवसमानकम ॥२८॥

स जय यामक कङक शमीक व सक वकम । दवदनदभयो नदरानका यःय जनमिन ॥२९॥

वसदव हरः ःथान वदन यानकदनदिभम । पथा च ौतदवा च ौतक ितरः ौतौवाः ॥३०॥

राजािधदवी चतषा भिगनयः प च कनयकाः । कनतः स यः िपता शरो पऽःय पथामदात ॥३१॥

साप दवारससो िव ा दवहती तोिषतात । तःया वीयरपरीकषाथरमाजहाव रिव शिचः ॥३२॥

तदवोपागत दव वीआय िविःमतमानसा । ययाथ य ा म या ह दव कषमःव म ॥३३॥

अमोघ दवसनदशरमादध विय चा मजम । योिनयरथा न दयत कतारह त सम यम ॥३४॥

इित तःया स आधाय गभ सय दव गतः ।


www.swargarohan.org

स ः कमारः स जजञ तीय इव भाःकरः ॥३५॥

त सा यजननदीतोय क ला लोकःय िब यती । िपतामहःतामवाह पा डव स यिवबमः ॥३६॥

ौतदवा त का षो व शमार सममहीत । यःयामभ नतवब ऋिषश ो दतः सतः ॥३७॥

ककयो ध कत ौतक ितरमिवनदत । सनतदरनादयःतःया प चासनककयाः सताः ॥३८॥

राजािधद यामावन यौ जयसनोऽजिन ह । दमघो दराजः ौतौवसममहीत ॥३९॥

िशशपालः सतःतःयाः किथतःतःय समभवः । दवभागःय कसाया िचऽकतबह लौ ॥४०॥

कसव या दवौवसः सवीर इषमाःतथा । बकः कङका कङकाया स यिज परिज था ॥४१॥

स जयो रा पा या च व दमर णार दकान । ह रकश हर याकषौ शरभमया च यामकः ॥४२॥

िमौकयाम सरिस वकादीनव सकःतथा । तकषपकरशालादीनदवारआया वक आदध ॥४३॥

सिमऽाजरनपालादीनसमीका सदामनी । आनकः किणरकाया व ऋतधामाजयाविप ॥४४॥

पौरवी रो हणी भिा म दरा रोचना इला । दवक मखा ासनप य आनकदनदभः ॥४५॥

बल गद सारण च दमरद िवपल ीवम । वसदवःत रो ह या कतादीनदपादयत ॥४६॥

सभिो भिबाह दमरदो भि एव च । पौर याःतनया त भता ा ादशाभवन ॥४७॥

ननदोपननदकतक शरा ा म दरा मजाः । कौश या किशन वकमसत कलननदनम ॥४८॥

रोचनायामतो जाता हःतहमाङगदादयः । इलायामरव कादीनयदम यानजीजनत ॥४९॥

िवप ो धतदवायामक आनकदनदभः । शािनतदवा मजा राजनशमिसतादयः ॥५०॥

राजनयक पवषार ा उपदवासता दश ।


www.swargarohan.org

वसहससवशा ाः ौीदवायाःत सताः ॥५१॥

दवरकिषतया ल धा नव चाऽ गदादयः । वसदवः सतान ावादध सहदवया ॥५२॥

वरौतम या साकषा म वसिनव । वसदवःत दव याम पऽानजीजनत ॥५३॥

क ितरमनत सषण च भिसनमदारधीः । ऋज सममदरन भि सङकणरमही रम ॥५४॥

अ मःत तयोरासी ःवयमव ह रः कल । सभिा च महाभागा तव राजिनपतामही ॥५५॥

यदा यदा ह धमरःय कषयो वि पा मनः । तदा त भगवानीश आ मान सजत ह रः ॥५६॥

न ःय जनमनो हतः कमरणो वा महीपत । आ ममाया िवनशःय परःय ि रा मनः ॥५७॥

यनमायाचि त पसः िःथ य प य ययाय ह । अनमहःतिननव रा मलाभाय चयत ॥५८॥

अकषौ हणीना पितिभरसरनरपला छनः । भव आबमयमाणाया अभाराय कतो मः ॥५९॥

कमार यप रमयािण मनसािप सर रः । सहसङकणर ब भगवानमधसदनः ॥६०॥

कलौ जिनयमाणाना दःखशोकतमोनदम । अनमहाय भ ाना सप य यतनो शः ॥६१॥

यिःमनस कणरपीयष यशःतीथरवर सकत । ौोऽा जिलरपःप य धनत कमरवासनाम ॥६२॥

भोजव यनधकमध शरसनदशाहरकः । ाघनीय हतः श करस जयपा डिभः ॥६३॥

िःन धिःमतकिषतोदारवार यिवरबमलीलया । नलोक रमयामास म यार सवारङगरमयया ॥६४॥

यःयानन मकरक डलचारकणर ाज कपोलसभग सिवलासहासम । िन यो सव न ततपदरिशिभः िपबन यो नाय नरा म दताः किपता िनम ॥६५॥

जातो गतः िपतगहा ोजमिधताथ ह वा रपनसतशतािन कतोरदारः । उ पा तष परषः बतिभः समीज आ मानमा मिनगम थयनजनष ॥६६॥

प याः स व गरभर कषपयनक णामनतःसम थकिलना यिध भपचमवः ।


www.swargarohan.org

द या िवधय िवजय जयम घोय ो यो वाय च पर समगा ःवधाम ॥६७॥ * * *

shrimad bhagavat : navan skandha

Documents