simeiwseis_sumbouleutiki ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ

Σημειώσεις μαθήματος «Συμβουλευτική & Προσανατολισμός» Δρ. Εύα Φραγκιαδάκη, MSc, PsychD

ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

1

0BΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

1BΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ

2BΔιδάσκουσα: Εύα Φραγκιαδάκη

3BΒ’ Εξάμηνο, 2011-2012


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

2

4BUΣυμβουλευτική Ψυχολογία

Η «Συμβουλευτική Ψυχολογία» είναι ο εφαρμοσμένος κλάδος της Ψυχολογίας, ο οποίος διευκολύνει την δια βίου προσωπική και διαπροσωπική λειτουργικότητα, εστιάζοντας σε συναισθηματικές, κοινωνικές, επαγγελματικές, εκπαιδευτικές, αναπτυξιακές, καθώς και ανησυχίες που συνδέονται με την υγεία. Επικεντρώνεται σε ομαλά και συνήθη αναπτυξιακά ζητήματα αλλά και σε δυσλειτουργικά και ασυνήθη, που σχετίζονται με την ατομική, οικογενειακή, ομαδική ή οργανωτική ανθρώπινη εμπειρία. Βοηθάει ανθρώπους με σωματικές, συναισθηματικές και ψυχικές διαταραχές να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους, να εξαλείψουν την δυσφορία και/ή την διαταραχή τους, να επιλύσουν τις κρίσεις που αντιμετωπίζουν και να αυξήσουν την ικανότητά τους να ζήσουν μια πιο λειτουργική ζωή. Θεωρείται ότι προωθεί τη θέσπιση προσωπικών στόχων και προσφέρει θετικά μοντέλα με βάση τα οποία μπορεί κανείς να ενδυναμώσει τα προτερήματά του και να δώσει στον εαυτό του τη δυνατότητα για βέλτιστη λειτουργικότητα και ποιότητα ζωής.

Δίνει έμφαση στη σημασία που έχει η κοινωνική ζωή για το άτομο και επικεντρώνεται στην προσαρμοστικότητά του στο περιβάλλον. Δεν ασχολείται όμως μόνο με τον τρόπο με τον οποίο το άτομο προσαρμόζεται στις κοινωνικές επιταγές και στους κανόνες, αλλά επικεντρώνεται και στην ευθύνη της κοινωνίας να κάνει εκείνες τις αλλαγές που θα ενισχύσουν το άτομο.

Στοχεύει να διευκολύνει καταρχήν τα άτομα να κατανοήσουν και να συμφιλιωθούν με ενδοψυχικά γεγονότα. Κατά συνέπεια οι συμβουλευτικές παρεμβάσεις επικεντρώνονται στην απόκτηση επίγνωσης, στην ανάπτυξη αυτογνωσίας και στη δημιουργία μια αρμονικής σχέσης με τον εαυτό, μέσα από την αναγνώριση και την έκφραση των συναισθημάτων, των αναγκών και των κινήτρων. Παράλληλα όμως, εστιάζεται και στο κοινωνικό πλαίσιο του ατόμου. Οι κοινωνικές, φιλικές, οικογενειακές και εργασιακές σχέσεις βρίσκονται στο επίκεντρο της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας και διερευνώνται προκειμένου το άτομο να εδραιώσει αρμονικές σχέσεις με τον περίγυρό του.

5BUΤο έργο του Συμβουλευτικού Ψυχολόγου

Οι συμβουλευτικοί ψυχολόγοι εκπαιδεύονται σύμφωνα με το μοντέλο του επιστήμονα-επαγγελματία, έτσι ώστε να είναι ικανοί και ως προς το ψυχοθεραπευτικό αλλά και ως προς το ερευνητικό τους έργο καθώς και τη σύνθεση της ψυχολογικής θεωρίας και έρευνας με την θεραπευτική πράξη.

Στο έργο τους περιλαμβάνονται: η αξιολόγηση (εκτίμηση ψυχολογικών αναγκών, διακυβεύσεων, αποτελεσμάτων ψυχομετρικών δοκιμασιών), η ερμηνεία της γέννησης και της συντήρησης του ψυχολογικού προβλήματος, ο σχεδιασμός και η εφαρμογή της θεραπείας, η σύνταξη εκθέσεων και η διατήρηση αρχείων, η αξιολόγηση της έκβασης της θεραπείας, η εκπαίδευση και η εποπτεία, η έρευνα.

Η Συμβουλευτική Ψυχολογία πραγματεύεται ζητήματα που σχετίζονται με την προαγωγή της ευημερίας στον άνθρωπο, τον εμπλουτισμό των σχέσεων, την επίλυση συγκρούσεων, ζητήματα αποκατάστασης, προβλήματα σεξουαλικά, υπαρξιακά, πνευματικά, θέματα επαγγελματικής ανάπτυξης και πολλά άλλα, μέσα από


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

3

προγράμματα πρωτογενούς πρόληψης, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, έγκαιρης παρέμβασης και θεραπευτικής αντιμετώπισης.

Συνδυάζει την θεωρία με την έρευνα και την εφαρμογή για την κατανόηση και την προώθηση της ευημερίας των ανθρώπων και της αυξημένης τους ικανότητας να ζήσουν μια πιο επιτυχημένη ζωή.

Οι βασικοί ρόλοι μέσα από τους οποίους αντιμετωπίζονται όλα τα παραπάνω, περιλαμβάνουν την πρόληψη, την εξέλιξη και την εμψύχωση/θεραπεία.

UΣυμβουλευτικής και Προσανατολισμός UΑποσαφήνιση όρων Ο ορισμός του Προσανατολισμού ποικίλλει ανάλογα με τη θεωρία που υιοθετείται. Με μια ευρύτερη έννοια η Συμβουλευτική και Προσανατολισμός ορίζεται ως: ο ενιαίος θεσμός που περιλαμβάνει διαδικασίες και μέτρα που στοχεύουν στο να βοηθήσουν το άτομο, αφού γνωρίσει τον εαυτό του και το περιβάλλον του, να επιτύχει επιλογές τέτοιες που εξασφαλίζουν την καλύτερη δυνατή εξέλιξη και αξιοποίηση του εαυτού του για το δικό του αλλά και το γενικότερο όφελος. Σε αυτά εμπλέκονται ψυχολογικές και παιδαγωγικές γνώσεις και δραστηριότητες. Επίσης, ο όρος Προσανατολισμός σχετίζεται περισσότερο με την ευθύνη της καθοδήγησης των ατόμων. UΌροι: Αποκεντρωτικός Προσανατολισμός: προσανατολισμός που δεν διεξάγεται αποκλειστικά σε ένα κεντρικό γραφείο από ένα λειτουργό αλλά κατανέμεται σε πολλά ή ακόμη και σε όλα τα πρόσωπα του σχολικού περιβάλλοντος και εφαρμογής. Δασκαλοκεντρικός Προσανατολισμός: ο προσανατολισμός όπου βασικός λειτουργός είναι ο εκπαιδευτικός. Εκπαιδευτική Συμβουλευτική: κλάδος της Συμβουλευτικής που ασχολείται με την επικούρηση σε θέματα εκπαίδευσης και κατάρτισης. Περιέχει και τον Εκπαιδευτικό Προσανατολισμό. Εκπαιδευτικός Προσανατολισμός: προσανατολισμός μαθητών και ατόμων πάνω σε εκπαιδευτικά θέματα. Επάγγελμα: η αμειβόμενη επαγγελματική ενασχόληση του ατόμου από την οποία προσπορίζεται τα προς το ζην, και για την οποία έχει δεχθεί την ανάλογη προετοιμασία σπουδών και κατάρτισης. Επαγγελματική Αγωγή: έχει καθιερωθεί ο όρος στο εκπαιδευτικό σύστημα της Κύπρου για να αποδώσει τον αγγλικό «career education».


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

4

Επαγγελματική Συμβουλευτική: κλάδος της Συμβουλευτικής που ασχολείται με επικούρηση σε θέματα επαγγέλματος, απασχόλησης και άλλα. Περιέχει και τον Επαγγελματικό Προσανατολισμό. Επαγγελματικός Προσανατολισμός: προσανατολισμό πάνω σε επαγγελματικά θέματα. Καθηγητής Προσανατολισμού ή Εκπαιδευτικός Προσανατολισμού: εκπαιδευτικός που υλοποιεί το αντικείμενο του Προσανατολισμού στο σχολείο. Στα επίπεδα που δε διδάσκεται αντίστοιχο μάθημα, ο εκπαιδευτικός μπορεί να είναι λειτουργός Προσανατολισμού. Ο όρος είναι λειτουργικός, δηλαδή αντιπροσωπεύει ενασχόληση με τη διδασκαλία του αντικειμένου και όχι τίτλο προετοιμασίας. Καθοδήγηση: αναφέρεται παράλληλα στη διαδικασία εφαρμογής της Συμβουλευτικής και του Προσανατολισμού. Καθοδηγητική: τίτλος που προτείνεται για να αποδώσει τον αγγλικό όρο «guidance». Λειτουργός Συμβουλευτικής-Προσανατολισμού: γενικός όρος που αποδίδει κάθε άτομο που υλοποιεί το θεσμό αυτόν. Προσανατολισμός: όρος που χρησιμοποιείται για να αποδώσει: α) περιοχή γνώσης όπως αυτή που ορίστηκε στην αρχή, β) διαδικασία και δραστηριότητα εφαρμογής και γ) την υπηρεσία ή το φορέα που προσφέρει προσανατολισμό. Προσανατολισμός – Συμβουλευτική: γενικός τίτλος που περιλαμβάνει όλες μαζί τις λειτουργίες και δραστηριότητες τόσο του Προσανατολισμού όσο και της Συμβουλευτικής. Σταδιοδρομία: η εξελικτική πορεία που περιέχει το σύνολο των ενασχολήσεων του ατόμου στην επαγγελματική-επιστημονική ζωή του, είτε αμειβόμενων είτε όχι. Συμβουλευόμενος: το άτομο που συνεργάζεται με το Σύμβουλο για την πρόληψη ή λύση κάποιου προβλήματος. Επειδή ο όρος μερικές φορές είναι δύσχρηστος, χρησιμοποιείται ο όρος «μαθητής», «άτομο» ή «πελάτης». Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας: σύνθεση διάφορων κλάδων Συμβουλευτικής, όπως Εκπαιδευτικής και Επαγγελματικής Συμβουλευτικής, που στοχεύει στην επικούρηση του ατόμου να σχεδιάσει και να προγραμματίσει την επαγγελματική του ανάπτυξη και εξέλιξη και γενικότερα τη ζωή του. Συμβουλευτική: τίτλος επιστημονικής περιοχής που αποδίδεται διεθνώς με τον όρο Counselling. Σύμβουλος Προσανατολισμού ή απλώς Σύμβουλος: λειτουργός Προσανατολισμού – Συμβουλευτικής που έχει σπουδάσει τουλάχιστον σε μονοετή μεταπτυχιακή προετοιμασία στο θεσμό. Πρέπει να σημειωθεί πως ο όρος χρησιμοποιείται και ως τίτλος εκπαιδευτικής προετοιμασίας και ως λειτουργικός τίτλος, που δείχνει ενασχόληση με το αντικείμενο.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

5

Σύμβουλος Σταδιοδρομίας: ο σύμβουλος που έχει την εξειδίκευση και εφαρμόζει Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας. Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός: τίτλος που χρησιμοποιείται στην εφαρμογή του θεσμού στο σχολείο. Σχολικός Προσανατολισμός: ο Προσανατολισμός που εφαρμόζεται στο σχολικό περιβάλλον ή προγραμματίζεται, κατευθύνεται και επιβλέπεται από το σχολείο. Είναι φυσικό ότι ο Σχολικός Προσανατολισμός περιέχει κάθε δραστηριότητα Προσανατολισμού που μπορεί και πρέπει να εφαρμοστεί στο σχολείο. Φορέας Προσανατολισμού: ο όρος αναφέρεται στο φορέα εποπτείας της υλοποίησης του προσανατολισμού και στην αντίστοιχη υπηρεσία. UΣτόχος Ο στόχος της επαγγελματική συμβουλευτικής, όπως του κλάδου της Συμβουλευτικής γενικότερα, είναι να βοηθήσει το άτομο στην προσπάθεια του για φυσιολογική ανάπτυξη, για ολοκλήρωση, για αυτοπραγμάτωση, για επιτυχή προσαρμογή, δίνοντας έμφαση στην εκπαιδευτική και επαγγελματική όψη της προσπάθειας αυτής, αλλά όχι αποκλειστικά. Ειδικότεροι στόχοι είναι: Να βοηθήσει το άτομο να γνωρίσει και να αποδεχτεί τον εαυτό του, να

εντοπίσει και να κατανοήσει ατομικά χαρακτηριστικά, όπως ικανότητες, ενδιαφέροντα, κλίσεις, φιλοδοξίες, και να διαμορφώσει τις αξίες του σε ένα ικανοποιητικό αξιολογικό σύστημα.

Να βοηθήσει το άτομο να αξιοποιήσει το δυναμικό του κατά το δυνατό καλύτερο τρόπο, θέτοντας στόχους βασισμένους σε ρεαλιστικά δεδομένα.

Να βοηθήσει το άτομο στην προσπάθεια του να προσαρμοστεί σωστά στο κοινωνικό και επαγγελματικό περιβάλλον.

Να βοηθήσει το άτομο στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ανάπτυξη του έτσι, ώστε να εξελιχθεί σε θετικό μέλος της κοινωνίας.

Να βοηθήσει το άτομο να προχωρήσει σε συνετές, ελεύθερες και αβίαστες επιλογές εκπαιδευτικών εμπειριών και επαγγελματικών κατευθύνσεων.

Να βοηθήσει το άτομο να εξελίσσεται με ορθό τρόπο και να αντιμετωπίζει με επιτυχία τα όποια εμπόδια συναντάει κατά την πορεία του στα στάδια ανάπτυξης ή φάσεις μετάβασης.

Με λίγα λόγια, να βοηθήσει το άτομο να αναπτύξει μια σωστή σχέση με τον εαυτό του και το περιβάλλον του. Σκοπός δεν είναι μόνο να βοηθήσει το άτομο στην εκλογή επαγγέλματος, αλλά να παρέμβει ή να βοηθήσει στην ολική ανάπτυξη του. Με τον όρο «επαγγελματική ανάπτυξη» εννοούμε την ανάπτυξη και ωρίμαση εκείνης της όψης της προσωπικότητας που σχετίζεται με την επαγγελματική συμπεριφορά του ατόμου. Ο Προσανατολισμός είναι μια διαχρονική, εξελικτική διαδικασία και συνεχής προσπάθεια που αρχίζει πολύ νωρίς στη ζωή του ατόμου και δεν τελειώνει παρά μόνο όταν το άτομο αποσυρθεί από κάθε ενεργό δραστηριότητα, κοινωνική ή


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

6

επαγγελματική. Η αποτελεσματική καθοδήγηση του ατόμου γίνεται ακόμα πιο απαραίτητη λόγω των σύγχρονων κοινωνικών αλλαγών και εξελίξεων στο χώρο εργασίας, αλλά και λόγω του συχνού φαινόμενου αλλαγών σταδιοδρομίας κατά την πορεία του ατόμου. Η επιλογή επαγγέλματος είναι μια από τις πιο σημαντικές αποφάσεις που παίρνει ο άνθρωπος στη ζωή του. Άμεσα συνδεδεμένο με το επάγγελμα είναι το μέσο προς αυτό, δηλαδή οι σπουδές. Όταν πρόκειται για μαθητές, το πρόβλημα της κατεύθυνσης είναι άμεσο, αλλά είναι σημαντικό να έχει αποφασιστεί πρώτα το επάγγελμα ώστε να εξεταστεί και το είδος των εκπαιδευτικών εμπειριών που χρειάζονται. Το επάγγελμα και οι σπουδές σχετίζονται άμεσα με τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου, όπως και με κοινωνικούς και άλλους παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν. Για αυτό ο θεσμός του Προσανατολισμού σχετίζεται άμεσα με τους τέσσερις βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν την επαγγελματική εξέλιξη: προσωπικούς, κοινωνικούς, εκπαιδευτικούς και επαγγελματικούς. Σχετικά με το θέμα του Προσανατολισμού στα σχολεία, είναι ανοιχτή η συζήτηση για το αν θα έπρεπε να είναι μια από τις παιδαγωγικές δραστηριότητες ή αν θα έπρεπε να λειτουργεί ανεξάρτητα με το εκπαιδευτικό σύστημα. Αλλά είναι σημαντική η αποστολή του σχολείου να κάνει τον Προσανατολισμό μια παιδαγωγική λειτουργία. Ο Προσανατολισμός και η Συμβουλευτική πρέπει να έχουν γνώμονα το ίδιο το άτομο και όχι τις ανάγκες των κοινωνικών και οικονομικών συστημάτων. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως δεν λαμβάνονται υπόψη οι τάσεις στην κοινωνία, στην οικονομία και στην αγορά εργασίας. Αντίθετα, η ενημέρωση του ατόμου πρέπει να βασίζεται σε ρεαλιστικά δεδομένα. Επίσης ο Προσανατολισμός ασχολείται και με το περιβάλλον του ατόμου και περιλαμβάνει στη συμβουλευτική διαδικασία το σχολείο, την οικογένεια, ακόμα και τους φίλους. Ο ρόλος του Προσανατολισμού είναι περισσότερο προληπτικός παρά θεραπευτικός. Δεν έχει συνήθως επανορθωτικούς σκοπούς. Επίσης είναι ένας θεσμός, που λειτουργεί σε δυναμική μορφή, δηλαδή εξελίσσεται όσο εξελίσσεται το άτομο και το περιβάλλον του. Απευθύνεται σε όσους είναι μπροστά σε διαδικασίες σχεδιασμού και προγραμματισμού ζωής - νέοι που σχεδιάζουν το μέλλον ή ακόμα και ενήλικες μπροστά σε φάση αποπροσανατολισμού και αλλαγών. Μέσα σε ένα σχολικό πλαίσιο, ο Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός απευθύνεται σε:

1. Μαθητές/ φοιτητές: σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, οι μαθητές χρειάζονται την καθοδήγηση πριν, αλλά και μετά, την αποφοίτηση τους από τι σχολείο, μέχρι την επαγγελματική αποκατάσταση και προσαρμογή.

2. Πρώην μαθητές: άνθρωποι που για κάποιους λόγους άφησαν την εκπαίδευση πριν την ολοκλήρωση του Γυμνασίου και αναζητούν επιλογές.

3. Άτομα του εξωσχολικού περιβάλλοντος που επηρεάζουν άμεσα τους μαθητές: όπως είναι οι γονείς, συγγενικό περιβάλλον, φίλοι κλπ.

4. Εκπαιδευτικούς: ιδιαίτερα στις περιπτώσεις όπου ο Σχολικός Προσανατολισμός γίνεται μέρος της σύγχρονης ανθρωπιστικής παιδείας.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

7

Πέρα από το πλαίσιο του σχολείου, ο Προσανατολισμός εφαρμόζεται σε πλαίσια δια βίου εκπαίδευσης ενηλίκων. Ιδιαίτερα μέσα από θεσμούς όπως τα ΚΕΚ (Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης) και τα ΙΕΚ (Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης) δημιουργήθηκε στη χώρα μας μια νέα ομάδα εκπαιδευόμενων. Το φαινόμενο των ενηλίκων που επιστρέφουν στα θρανία είναι αποτέλεσμα της ανάγκης για συμπληρωματική εκπαίδευση λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης στην αγορά εργασίας αλλά και λόγω των επιθυμιών των ατόμων για επιπρόσθετη παιδεία. Ο Προσανατολισμός είναι απαραίτητος και σε άλλες κοινωνικές ομάδες όπως ΑΜΕΑ, φυλακισμένους, στρατευμένους και άτομα κοινωνικά αποκλεισμένα. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι υπηρεσίες Προσανατολισμού στις σύγχρονες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Οι ανάγκες του ανθρώπου για συμπαράσταση και καθοδήγηση είναι η ίδια σε όλες τις κοινωνίες και όλες τις εποχές. Όσο πιο σύνθετη γίνεται η δομή της κοινωνίας τόσο οι ανάγκες αυτές αυξάνονται. Καμιά κοινωνία δεν απλουστεύεται, αντιθέτως γίνονται περισσότερο περίπλοκες, επομένως φορείς που διευκολύνουν τα άτομα και τις σχέσεις τους με το περιβάλλον είναι ακόμα πιο απαραίτητοι. Η σύγχρονη κοινωνία μας χαρακτηρίζεται από έντονες στιγμές ρευστότητας και μεταβατικότητας οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα τη κοινωνική, φιλοσοφική, ηθική και αξιολογική κρίση των ανθρώπων. Όλοι προσπαθούν να αναπροσαρμοστούν και στην προσπάθεια αυτή η καθοδήγηση κρίνεται απαραίτητη. Οι οικονομικές ανακατανομές και η παράλληλη τεχνολογική ανάπτυξη προϋποθέτουν εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, όπου τα άτομα έχουν την ευκαιρία να προετοιμάζονται για διαφορετικές προϋποθέσεις ζωής, να εκπαιδεύονται για νέα επαγγέλματα και να προσαρμόζονται σε μια συνεχώς ανανεούμενη κοινωνία. Στην Ελλάδα οι μαθητές βρίσκονται σε μια μόνιμη κατάσταση σύγχυσης. Το εκπαιδευτικό σύστημα αλλάζει συνεχώς. Στην αγορά εργασίας, συνεχώς εμφανίζονται νέα επαγγέλματα και νέα οικονομικά συστήματα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να αλλάζουν επάγγελμα δύο και τρεις φορές κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους. Είναι συχνό φαινόμενο στην Ελλάδα να σπαταλούνται χρήματα και χρόνια στην εκπαίδευση και στην προετοιμασία για επαγγέλματα τα οποία πλέον είναι «νεκρά». Η εργασία είναι αναγκαία σε κάθε κοινωνία. Καμιά κοινωνία δεν μπορεί να συντηρηθεί, να επιβιώσει ή να ανθίσει αν δεν επιτύχει να δημιουργήσει και να διατηρήσει τα άτομα ευτυχισμένα και ικανοποιημένα σε τομείς όπως τον προσωπικό, τον οικογενειακό και τον επαγγελματικό. Η οικογένεια και το σχολείο διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε όλα τα παραπάνω. Η παραδοσιακή εκπαίδευση έχει δώσει μεγάλη έμφαση στη νοητική ανάπτυξη των μαθητών, παραβλέποντας την κοινωνική και συναισθηματική τους εξέλιξη. Το σύστημα του Επαγγελματικού Προσανατολισμού στα σχολεία έχει δεχθεί αποδοχή αλλά και κριτικές. Η επιχειρηματολογία υπέρ του θεσμού στα σχολεία εστιάζει στο τι θα κερδίσουν οι μαθητές και οι οικογένειες με την εφαρμογή του, όπως αναπτύχθηκε παραπάνω. Οι επικριτές του θεσμού το βλέπουν ως ένα επικίνδυνο μέσο χειραγώγησης των νέων προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις, έχει πολλές ατέλειες και ελλείψεις στην εφαρμογή, δεν υπάρχει συνήθως εξειδικευμένο προσωπικό και, τέλος, επειδή οι


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

8

κοινωνικές και επαγγελματικές ελλείψεις είναι πλέον τόσο έντονες ο θεσμός δεν μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά. UΒασικές αρχές της Συμβουλευτικής Προσανατολισμού Σε γενικές γραμμές η Συμβουλευτική Προσανατολισμού στηρίζεται στις θεωρητικές βάσεις της ανθρωπιστικής φιλοσοφίας και ψυχολογίας:

1. Αποβλέπει στην ολική ανάπτυξη του ατόμου, χωρίς να απομονώνονται όψεις της προσωπικότητας.

2. Στηρίζεται στη συνεργασία με το άτομο και όχι στην επιβολή απόψεων. 3. Αναγνωρίζει ως βασική αρχή την ελευθερία επιλογής του ατόμου μεταξύ

εναλλακτικών λύσεων και σέβεται την προσωπικότητα του (χαρακτηριστικά, αξίες κλπ.).

4. Αναγνωρίζει την αρχή της ατομικότητας και δεν θυσιάζει το ατομικό στοιχείο στο βωμό του κοινωνικού συστήματος.

5. Στηρίζεται στη συνεργατική και δημιουργική σχέση και συμμαχία ανάμεσα στο σύμβουλο και το συμβουλευόμενο.

6. Στηρίζεται στην αρχή της ισότητας και παρέχει συμβουλές σε όλους τους ενδιαφερόμενους χωρίς διακρίσεις.

7. Στηρίζεται στην αρχή του αυτοκαθορισμού, δηλαδή στην ικανότητα του κάθε ατόμου να επιλέξει την πορεία του και να αποφασίσει για τον ίδιο.

8. Είναι ένας θεσμός δημιουργικός και προληπτικός και όχι επανορθωτικός ή θεραπευτικός. Η έμφαση δίνεται στην ανάπτυξη και όχι στη θεραπεία.

9. Στόχος είναι η ωφέλεια του ατόμου. Σχετίζεται άμεσα με επιστήμες όπως η Ψυχολογία, η Παιδαγωγική, οι Οικονομικές Επιστήμες, οι Πολιτικές Επιστήμες και η Κοινωνιολογία. Ο Προσανατολισμός δεν είναι απλά ένα σύνολο θεωριών αλλά ένα οργανωμένο σύστημα διαμορφωμένο για τη δική μας πραγματικότητα με βάση τα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της. Όσο εξελίσσονται οι κοινωνίες, τόσο εξελίσσεται και ο θεσμός. Η ανάλυση του θεσμού του Προσανατολισμού γίνεται σε τέσσερα επίπεδα:

1. Διαστάσεις: π.χ. Επαγγελματικός Προσανατολισμός, Εκπαιδευτικός Προσανατολισμός κλπ.

2. Λειτουργίες σε κάθε διάσταση: πληροφόρηση, τοποθέτηση, προσαρμογή κλπ.

3. Δραστηριότητες σε κάθε λειτουργία: συλλογή πληροφοριών, συνεδρίες κλπ. 4. Ενέργειες στην κάθε δραστηριότητα: συναντήσεις με εργοδότες κλπ.

Δίνοντας έμφαση στις Λειτουργίες του θεσμού, αυτές παρουσιάζονται στο παρακάτω διάγραμμα:


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

9

UΗ εξέλιξη του Προσανατολισμού στην Ελλάδα: τα στοιχεία σήμερα Η Συμβουλευτική Προσανατολισμού όπως αναφέρθηκε πριν είναι ένας θεσμός ο οποίος συνεχώς διαφοροποιείται ανάλογα με τις ανάγκες των ανθρώπων και της κοινωνίας. Σε αυτό το τμήμα των σημειώσεων γίνεται μια προσπάθεια να παρουσιαστεί η κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα με έμφαση σε δύο διαστάσεις: 1. το πεδίο εφαρμογής 2. οι ανάγκες για εφαρμογή του θεσμού. Από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα εμφανίστηκαν στις ΗΠΑ και σε κάποιες Ευρωπαϊκές χώρες, με πρώτη τη Γαλλία, οι πρώτες προσπάθειες για εφαρμογή του θεσμού. Αργότερα ο θεσμός αναπτύχθηκε μέσα στην εκπαίδευση. Στην Ελλάδα οι πρώτες προσπάθειες ξεκίνησαν στη δεκαετία του ’50 τόσο έξω από την εκπαίδευση

Άλλες Λειτουργί

ες

Επαγγελματική

Ανάπτυξη Ατόμου

Αξιολόγηση και Έρευνα

Συμβουλευτική και

Ψυχολογική Υποστήριξη

Μετά-παρακολο

ύθηση

Παραπομπή

Τοποθέτηση

Προσαρμογή

Μετάβαση

Διδασκαλία

Δεξιοτήτων Ζωής

Λήψη Αποφάσε

ων

Αυτογνωσία -

Αυτοαντίληψη

Πληροφόρηση

Συμβουλευτική

Προσανατολισμού


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

10

όσο και μέσα σε αυτήν, ύστερα από πιέσεις διεθνών οργανισμών. Το 1982 ξεκίνησε η εφαρμογή του θεσμού ΣΕΠ στα σχολεία, ο οποίος φέτος καταργήθηκε. UΣυμβουλευτική Προσανατολισμού στην Εκπαίδευση Στο σχολείο μέχρι τώρα λειτουργούσαν:

1. 560 ΓΡΑΣΕΠ (Γραφεία Συμβουλευτικής για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση) 2. 158 ΚΕΣΥΠ (Κέντρα Συμβουλευτικής) [μόνο τα 85 παραμένουν ανοιχτά με

ένα μόνο σύμβουλο) Από το Σεπτέμβριο του 2011 οι παραπάνω θεσμοί καταργήθηκαν, 1000 σύμβουλοι έφυγαν από τις θέσεις τους ενώ η χρηματοδότηση που πήρε το υπουργείο πρέπει να επιστραφεί αν δεν διατεθεί για υπηρεσίες του θεσμού. Στα πλαίσια της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης λειτουργούν τα Κέντρα Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού. Σε κάθε σχολική μονάδα, με βάση τους στόχους τους, θα έπρεπε να παρέχουν κατάρτιση των υπεύθυνων ΣΕΠ σε επίπεδο Συμβούλων και επιμόρφωση καθηγητών. Με βάση τις παραπάνω εξελίξεις, ο θεσμός υπολειτουργεί πλέον, αλλά υπάρχουν ακόμα κάποια τμήματα ενεργά. Στην Κρήτη δίνονται οι παρακάτω πληροφορίες: ΠΕΡΙΦ. ∆/ΝΣΗ Κρήτης ∆/ΝΣΗ ∆.Ε. Ηρακλείου ΚΕΣΥΠ Ηρακλείου Πλεύρη 1 & Γερωνυµάκη, 71306 2810282680 TF, 2810344624 [email protected] ΠΕΡΙΦ. ∆/ΝΣΗ Κρήτης ∆/ΝΣΗ ∆.Ε. Λασιθίου ΚΕΣΥΠ Αγίου Νικολάου Κτήριο Νοµαρχ. Αυτοδ/σης, 72100 2841098218, 2841098214 [email protected] U ΠΕΡΙΦ. ∆/ΝΣΗ Κρήτης ∆/ΝΣΗ ∆.Ε. Ρεθύµνου ΚΕΣΥΠ Ρεθύµνου Καλλιρόης Παρρέν - Σιγανού 4, 74100 2831053722, 2831035185 [email protected] ΠΕΡΙΦ. ∆/ΝΣΗ Κρήτης ∆/ΝΣΗ ∆.Ε. Χανίων ΚΩ∆ΙΚΟΣ ΚΕΣΥΠ ∆ιεύθυνση Τηλέφωνο E-mail ΚΕΣΥΠ Χανίων Πλατεία Ελευθερίας 1, 73132 2821028134 F, 2821028135, 2821020235 265 [email protected] Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση λειτουργούν τα Γραφεία Διασύνδεσης, τα οποία παρέχουν σημαντικές πληροφορίες τόσο για τις δυνατότητες μετεκπαίδευσης, όσο και για επαγγελματικές ευκαιρίες και προκηρύξεις. Κάθε Πανεπιστήμιο ή ΤΕΙ έχει τη δική του αυτόνομη υπηρεσία όπου παρέχονται υπηρεσίες Συμβουλευτικής (ατομικές συνεδρίες, πληροφόρηση) και ενημέρωση για νέες θέσεις εργασίας σε δημόσιο και

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

11

ιδιωτικό τομέα. Για παράδειγμα, επισκεφθείτε το Γραφείο Διασύνδεσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου ( HUhttp://career.duth.gr/cms/ UH). UΓραφεία Επαγγελματικού Προσανατολισμού Στην Ελλάδα η εφαρμογή του θεσμού δεν είναι ενιαία. Δεν υπάρχει ένας φορέας εποπτείας εφαρμογής του Προσανατολισμού. Στην εφαρμογή του εμπλέκονται οι παρακάτω φορείς: 1. Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ): Πρόκειται για φορέα που διέπεται από το καθεστώς του Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου και βρίσκεται υπό την εποπτεία του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Είναι διοικητικά αυτόνομος και διοικείται από το Διοικητή και το Διοικητικό Συμβούλιο. Κύριοι στόχοι του θεσμού είναι: ο Επαγγελματικός Προσανατολισμός του εργατικού δυναμικού. η Τεχνική Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση του εργατικού

δυναμικού. η διευκόλυνση της επαφής μεταξύ προσφοράς και ζήτησης εργασίας. διάφορες παροχές, όπως τη με προϋποθέσεις επιδότηση ανέργων, τη

συμπλήρωση των επιδομάτων κύησης και μητρότητας που παρέχει το ΙΚΑ κλπ.

Κύριες λειτουργίες του ΟΑΕΔ είναι: σύζευξη Προσφοράς και Ζήτησης Εργασίας Προγράμματα Απασχόλησης (Επιχορήγηση επιχειρήσεων για δημιουργία

Νέων Θέσεων Εργασίας, Επιχορήγηση Νέων Ελευθέρων Επαγγελματιών, EURES κλπ) Επιδόματα Ασφάλισης (Ανεργίας, Οικογενειακό, Οικοδομικό κλπ) Προγράμματα Απασχόλησης Ειδικών Κοινωνικών Ομάδων Προγράμματα Εκπαίδευσης Προσωπικού Ιδιωτικών Επιχειρήσεων Επαγγελματικό Προσανατολισμό

Οι υπηρεσίες Επαγγελματικού Προσανατολισμού του ΟΑΕΔ είναι στελεχωμένες με εξειδικευμένο προσωπικό και στόχο έχουν τον προσανατολισμό σε τοπικό επίπεδο, την εκπαιδευτική και επαγγελματική συμβουλευτική, όπως και παροχή τεχνικών αναζήτησης εργασίας. Ως ο κύριος φορέας απασχόλησης, ο ΟΑΕΔ παρέχει σημαντικές πληροφορίες περιγραφής επαγγελμάτων (epaggelmata.oaed.gr). Σε αυτές μπορεί κάποιος να βρει πληροφορίες σχετικά με: Την περιγραφή του επαγγέλματος Τις συνθήκες εργασίας Τα ιδιαίτερα προσωπικά χαρακτηριστικά και ικανότητες για κάθε επάγγελμα Σπουδές Επαγγελματικά δικαιώματα Τομείς απασχόλησης και προοπτικές αγοράς εργασίας Χρήσιμες ιστοσελίδες

http://career.duth.gr/cms/


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

12

Για παράδειγμα, για το επάγγελμα του Παιδαγωγού Με Ειδίκευση Στη Δια Βίου Εκπαίδευση, δίνεται η παρακάτω περιγραφή: Επάγγελμα: ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Περιγραφή Επαγγέλματος: Αντικείμενο της εργασίας του είναι ο σχεδιασμός, η υλοποίηση και η αξιολόγηση προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων και προγραμμάτων συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και κατάρτισης, με σύγχρονες εκπαιδευτικές μεθόδους και τεχνικές. Ειδικότερα, διαθέτει όλες εκείνες τις εξειδικευμένες γνώσεις και δεξιότητες που τον καθιστούν ικανό να οργανώνει και να προετοιμάζει εκπαιδευτικά προγράμματα ανάλογα με τις μαθησιακές ανάγκες των εκπαιδευομένων και τις απαιτήσεις του φορέα στον οποίο απασχολείται. Ανάλογα με τη μορφή, το περιεχόμενο, τους επιμέρους εκπαιδευτικούς στόχους και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού προγράμματος που πρόκειται να εφαρμόσει, χρησιμοποιεί καινοτόμες μεθοδολογίες και αξιοποιεί ποικίλες εκπαιδευτικές μεθόδους, όπως η βιωματική μάθηση, η εργαστηριακή εκπαίδευση, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση (e-learning), η μαιευτική μέθοδος, η εξατομικευμένη εκπαίδευση κ.ά. Παράλληλα, ασχολείται με την ανάπτυξη έντυπου και ηλεκτρονικού διδακτικού υλικού, με βασική αρχή την αλληλεπίδραση των εκπαιδευομένων και του μαθησιακού υλικού. Μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος πραγματοποιεί αξιολογήσεις για τη μέτρηση της αποτελεσματικότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει για η πραγματοποίηση συστηματικής εκπαιδευτικής έρευνας αναφορικά με τις θεωρίες μάθησης και τη μεθοδολογία εκπαίδευσης ενηλίκων, προκειμένου να διατυπώσει πρωτότυπες προτάσεις για την οργάνωση επιμορφωτικών προγραμμάτων για στελέχη της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, για το σχεδιασμό της εκπαιδευτικής πολιτικής και για διευθυντικές - διοικητικές θέσεις και συμβουλευτικές δραστηριότητες στην εκπαίδευση. Συνθήκες Εργασίας: Οι συνθήκες εργασίας ποικίλλουν, ανάλογα με το φορέα απασχόλησής του. Επίσης, εξαρτώνται από το αντικείμενο του εκπαιδευτικού προγράμματος, τη μεθοδολογία, το χρόνο, τον τόπο διεξαγωγής της εκπαιδευτικής διαδικασίας, τις ανάγκες των εκπαιδευομένων και τη φιλοσοφία του φορέα εκπαίδευσης ή συνεχιζόμενης κατάρτισης. Συνήθως εργάζεται σε γραφείο και αίθουσες διδασκαλίας, με την απαραίτητη υλικοτεχνική υποδομή. Ακόμη, είναι δυνατόν να υλοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα σε εικονικές τάξεις με τη συνδρομή των σύγχρονων τεχνολογιών και του συστήματος της ανοιχτής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Χρησιμοποιεί διάφορες εφαρμογές εκπαιδευτικών προγραμμάτων στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, φροντίζει να ενημερώνεται για καινοτόμες εκπαιδευτικές μεθόδους με τη χρήση ή όχι της τεχνολογίας, αφιερώνει χρόνο στο σχεδιασμό και την άρτια προετοιμασία του προγράμματος και συχνά χρειάζεται να εργάζεται υπερωριακά προκειμένου να ανταποκριθεί πλήρως στις απαιτήσεις και τις ανάγκες των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Όταν εργάζεται σε κάποιον ερευνητικό φορέα ή διατηρεί δικό του γραφείο, είναι δυνατόν να καθορίζει ο ίδιος το ωράριο εργασίας του. Συχνά χρειάζεται να μετακινείται τόσο στην Ελλάδα όσο στο εξωτερικό προκειμένου να συμμετέχει σε συνέδρια και να ενημερώνεται για τα αποτελέσματα σύγχρονων ερευνών στο αντικείμενο των επαγγελματικών του δραστηριοτήτων, αλλά και να παρακολουθεί επιμορφωτικά σεμινάρια.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

13

Ιδιαίτερα Προσωπικά Χαρακτηριστικά και Ικανότητες: Η άρτια παιδαγωγική και επαγγελματική κατάρτιση, η μεθοδικότητα, ο προγραμματισμός, η επιμονή, η υπομονή και η ικανότητα κατανόησης και ανταπόκρισης στις ανάγκες των εκπαιδευομένων θεωρούνται βασικές προϋποθέσεις για την άσκηση του έργου του. Επίσης, χρειάζεται να διαθέτει έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον, υψηλό αίσθημα ευθύνης, συνέπεια και ήθος. Ακόμη, πρέπει να χειρίζεται με επιδεξιότητα εξειδικευμένα προγράμματα στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, ιδιαίτερα στην περίπτωση που χειρίζεται συστήματα τηλεδιάσκεψης, εικονικές πλατφόρμες, εκπαιδευτικές εφαρμογές παρουσιάσεων, πολυμέσα κ.λπ. Η καλή γνώση ξένων γλωσσών τού επιτρέπει να έχει πρόσβαση σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων και πύλες πληροφόρησης, όπου μπορεί να αντλεί πληροφορίες σχετικά με σύγχρονες μεθόδους ολοκληρωμένων εκπαιδευτικών διαδικασιών και πολύτιμα στοιχεία βιβλιογραφικής ενημέρωσης. Επιπρόσθετα, η μεταδοτικότητα, η ευγένεια, οι επικοινωνιακές δεξιότητες και το πνεύμα συνεργασίας, η τήρηση του κώδικα δεοντολογίας και η συνεχής ενημέρωση για τις εξελίξεις στον τομέα του είναι βασικές προϋποθέσεις για την άσκηση του επαγγέλματος. Σπουδές: Η ενασχόληση με το συγκεκριμένο επάγγελμα απαιτεί μεταπτυχιακή εξειδίκευση και πολύχρονη διδακτική εμπειρία. Σπουδές σε προπτυχιακό επίπεδο παρέχονται σε όλες τις παιδαγωγικές, ανθρωπιστικές, κοινωνικές, πολιτικές ή οικονομικές σχολές, χωρίς όμως να είναι δεσμευτικό το αντικείμενο των βασικών σπουδών. Σπουδές σε μεταπτυχιακό επίπεδο παρέχονται στο Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το οποίο οργανώνει και λειτουργεί Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών διετούς φοίτησης στους τομείς Σχολική Παιδαγωγική και Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση (Διά βίου Εκπαίδευση). Στο ΠΜΣ γίνονται δεκτοί πτυχιούχοι Τμημάτων Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής, Τμημάτων Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, ομοειδών Τμημάτων των Φιλοσοφικών Σχολών, Παιδαγωγικών Τμημάτων Δημοτικής Εκπαίδευσης και Νηπιαγωγών, και πτυχιούχοι και άλλων Τμημάτων ΑΕΙ, οι οποίοι διαθέτουν τριετή τουλάχιστον αποδεδειγμένη εκπαιδευτική εμπειρία σε δημόσια και ιδιωτικά σχολεία. Γίνονται ακόμα δεκτοί πτυχιούχοι ομοταγών ιδρυμάτων της αλλοδαπής, εφόσον προσκομίσουν επίσημα αναγνωρισμένους τίτλους σπουδών. Οι υποψήφιοι εξετάζονται σε μια ξένη γλώσσα (αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά) και στα εξής τέσσερα γνωστικά αντικείμενα: Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης, Σχολική Παιδαγωγική, Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης, Μεθοδολογία Παιδαγωγικής Έρευνας. Το πρόγραμμα αποβλέπει στην κατάρτιση επιστημόνων - ερευνητών για ερευνητικές και διδακτικές δραστηριότητες στο χώρο των Επιστημών της Αγωγής και για επαγγελματική αξιοποίησή τους σε ευρύτατα ερευνητικά και επαγγελματικά πεδία, που συνδέονται με την οικογένεια και το σχολείο, με εξωοικογενειακές και εξωσχολικές εστίες κοινωνικοποίησης και με επιμορφωτικές επαγγελματικές και μη δραστηριότητες ενηλίκων. Για τους σκοπούς αυτούς, το ΠΜΣ παρέχει ειδίκευση στη Σχολική Παιδαγωγική, που καλύπτει όλο το φάσμα από την πρωτοβάθμια έως και την τριτοβάθμια εκπαίδευση (τυπική εκπαίδευση), και στοχεύει στην κατάρτιση στελεχών της εκπαίδευσης, ειδικών για την ανάπτυξη προγραμμάτων διδασκαλίας, για το σχεδιασμό της εκπαιδευτικής πολιτικής και για διευθυντικές - διοικητικές θέσεις και συμβουλευτικές δραστηριότητες στην εκπαίδευση. Η ειδίκευση στη Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

14

καταρτίζει εκπαιδευτές για την Εκπαίδευση Ενηλίκων και τη Διά Βίου Εκπαίδευση. Το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τομέα Παιδαγωγικής απονέμει μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης στη Σχολική Παιδαγωγική και στη Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση (Διά βίου Εκπαίδευση), καθώς και διδακτορικό δίπλωμα ανεξάρτητο από τις ειδικεύσεις. Στην κατεύθυνση της Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης προσφέρονται μαθήματα, όπως Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης, Ιστορική Παιδαγωγική, Θεωρία Αγωγής και Μεθοδολογία της Παιδαγωγικής Έρευνας, Συνεχιζόμενη εκπαίδευση επαγγελματιών, Θεωρίες μάθησης και μεθοδολογία εκπαίδευσης ενηλίκων, Εκπαίδευση Ενηλίκων στην Ευρώπη: ιστορική και συγκριτική θεώρηση, Προγράμματα Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης κ.ά., ενώ απαιτείται και η εκπόνηση διπλωματικής εργασίας. Η χρονική διάρκεια των σπουδών είναι για το μεταπτυχιακό δίπλωμα τέσσερα ακαδημαϊκά εξάμηνα και για το διδακτορικό άλλα τέσσερα τουλάχιστον. Επιπλέον, σπουδές σε μεταπτυχιακό επίπεδο παρέχονται στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση Ενηλίκων» στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα γίνονται δεκτοί απόφοιτοι Πανεπιστημίων ή ΑΤΕΙ ή κάτοχοι αντίστοιχου τίτλου σπουδών του εξωτερικού αναγνωρισμένου από τον ΔΟΑΤΑΠ, οι οποίοι εργάζονται ή εργάστηκαν σε Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης πιστοποιημένα από το ΕΚΕΠΙΣ ως Διευθυντές, Διευθυντές Κατάρτισης, Προϊστάμενοι Περιφέρειας, Εκπαιδευτικοί Υπεύθυνοι, Υπεύθυνοι Προώθησης στην Απασχόληση, Συντονιστές Ενεργειών Κατάρτισης, είτε ως Επιστημονικά Στελέχη σε ΚΕΣΥΥ, πιστοποιημένα από το ΕΚΕΠΙΣ, σε ΝΕΛΕ, σε Επιμορφωτικά Κέντρα του υπουργείου Παιδείας της Κύπρου, είτε στις Διαχειριστικές Αρχές / Ειδικές υπηρεσίες υπουργείων και περιφερειών οι οποίες ιδρύθηκαν βάσει του Ν. 2860/2000, είτε στο ΕΚΕΠΙΣ. ή έχουν ολοκληρώσει πρόγραμμα εκπαίδευσης Εκπαιδευτών άνω των 200 ωρών. Επίσης, δεκτοί γίνονται εγγεγραμμένοι στο μητρώο Εκπαιδευτών του ΕΚΕΠΙΣ, και στο Ενιαίο Μητρώο Αξιολογητών του υπουργείου Εργασίας, απόφοιτοι του Τμήματος Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και απόφοιτοι της Κατεύθυνσης Διδακτικής της Τεχνολογίας του Τμήματος Τεχνολογικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Πειραιά. Η γνώση μιας ξένης γλώσσας, πρωτίστως της αγγλικής, αποδεικνυόμενη με την υποβολή ανάλογων δικαιολογητικών, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την παρακολούθηση του προγράμματος. Οι φοιτητές που επιλέγονται, με κλήρωση, να παρακολουθήσουν το συγκεκριμένο μεταπτυχιακό πρόγραμμα οφείλουν να ολοκληρώσουν με επιτυχία τέσσερις θεματικές ενότητες (Μεθοδολογία εκπαίδευσης ενηλίκων, Ανοικτή και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, Σχεδιασμός, διοίκηση, αξιολόγηση προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων, Εκπαιδευτική Έρευνα στην Πράξη) και να εκπονήσουν διπλωματική εργασία. Τέλος, σπουδές μπορεί να κάνει κανείς και σε αναγνωρισμένα πανεπιστήμια του εξωτερικού για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών και επαγγελματικών δικαιωμάτων του. Επαγγελματικά Δικαιώματα: Τα επαγγελματικά του δικαιώματα σχετίζονται άμεσα με το αντικείμενο και το επίπεδο των βασικών σπουδών του. Σε ορισμένες κατηγορίες απαιτείται και τίτλος παιδαγωγικής επάρκειας. Τομείς Απασχόλησης και Προοπτικές Αγοράς Εργασίας: Μπορεί να εργαστεί στη δημόσια ή ιδιωτική εκπαίδευση και κατάρτιση, σε Σχολεία


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

15

Δεύτερης Ευκαιρίας, σε ΝΕΛΕ, σε Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης, σε Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης, σε φορείς που σχεδιάζουν και υλοποιούν εκπαιδευτικά και επιμορφωτικά προγράμματα, όπως το ΙΔΕΚΕ, σε εταιρείες εξειδικευμένων τεχνολογικών εφαρμογών και λογισμικών προγραμμάτων στο χώρο της εκπαίδευσης, στο υπουργείο Παιδείας, σε ερευνητικά ινστιτούτα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, σε κέντρα κοινωνικών ερευνών, σε πανεπιστημιακά ιδρύματα, ή ως ελεύθερος επαγγελματίας, αναλαμβάνοντας την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων ή αναπτύσσοντας συνεργασίες με εκπαιδευτικούς οργανισμούς, την Τοπική Αυτοδιοίκηση, μη κυβερνητικούς οργανισμούς κ.λπ. Ακόμη, είναι δυνατόν να ασχοληθεί με την παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών σε επιχειρήσεις ή ιδιώτες, διοργανώνοντας πολυήμερα ή ταχύρυθμα σεμινάρια και ανάλογα με το επίπεδο των συμμετεχόντων. Επίσης, μπορεί να εργαστεί ως ιδιωτικός υπάλληλος ή επιστημονικός συνεργάτης σε εταιρείες συμβούλων επιχειρήσεων, τμήματα προσωπικού ή διοίκησης ανθρωπίνων πόρων, κολέγια, κέντρα ενδοεπιχειρησιακής επιμόρφωσης ή συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης κ.ά. Επιπλέον, μπορεί να απασχοληθεί στο ΕΛΚΕΠ (Ελληνικό Κέντρο Πληροφορικής Διοίκησης - Οικονομίας -Τεχνολογίας), που αποτελεί επιστημονικό και ερευνητικό οργανισμό ο οποίος συμβάλλει αποφασιστικά στη διάδοση της σύγχρονης γνώσης με στόχο την ορθή ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, διοργανώνει προγράμματα μετά από λεπτομερή και εμπεριστατωμένη έρευνα των εκπαιδευτικών αναγκών και πιστοποιεί τις γνώσεις μέσω ειδικών εξετάσεων από εγκεκριμένους Εθνικούς ή Διεθνείς Οργανισμούς πιστοποίησης δεξιοτήτων. Ακόμη, μπορεί να εργαστεί ως δημόσιος ή ιδιωτικός υπάλληλος ανάλογα με το γνωστικό αντικείμενο των βασικών σπουδών του. αλλά και ως ελεύθερος επαγγελματίας. Οι προοπτικές απασχόλησης διαφαίνονται καλές λόγω της ανάγκης για επανακατάρτιση και αναβάθμιση των προσόντων των ενηλίκων - εργαζομένων εξαιτίας της τεχνολογικής προόδου. Ευοίωνες προοπτικές εργασίας διαφαίνονται και στον τομέα της επιστημονικής εκπαιδευτικής έρευνας σε ποικίλα ζητήματα, όπως η σημασία της χρήσης των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση, καθώς και στον τομέα του σχεδιασμού και της ανάπτυξης εκπαιδευτικού υλικού συμβατού με τους στόχους και τη μεθοδολογία της εκπαίδευσης ενηλίκων. Πηγές Πληροφόρησης: ΥΠΕΠΘ, Γραφείο Ενημέρωσης Πολιτών: Ανδρέα Παπανδρέου 37, 151 80, Μαρούσι, τηλ.: 210-3442505-6-8, 210-3442514-520, φαξ: 210-3442365, www.ypepth.gr Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης: Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής, 541 24, Θεσσαλονίκη, τηλ.: 2310-997358, 995201, 995203, φαξ: 2310-995206, www.auth.gr/edlit/html/spoudes/meta/pedag/info.html, www.auth.gr/edlit/html/spoudes/meta/pedag/prog.html Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Σαχτούρη 16 και Αγίου Ανδρέου, 262 23, Πάτρα, τηλ.: 2610 367335 -6, 367340, 367327, φαξ: 2610-361420, e-mail: [email protected], www.eap.gr, Τμήμα Μητρώου φοιτητών Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Εκπαίδευσης Ενηλίκων»: τηλ.: 2610-367325, φαξ: 2610-361410, e-mail: [email protected], http://www.eap.gr/programmes/metaptyxiako.htm, http://www.eap.gr/education/index_ education.htm, http://www.eap.gr/programmes/een.htm ΕΛΚΕΠ (Ελληνικό Κέντρο Πληροφορικής Διοίκησης - Οικονομίας - Τεχνολογίας): Γλαδστώνος 10, Πλατεία Κάνιγγος, τηλ.: 210-3304305, -6, 3820278, 3821770, φαξ: 210-3304306, www.elkep-edu.gr/index.htm


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

16

ΔΟΑΤΑΠ - Αθήνας (Διεπιστημονικός Οργανισμός Αναγνώρισης Τίτλων Ακαδημαϊκών και Πληροφόρησης), Αγ. Κωνσταντίνου 54, ΤΚ. 10437, τηλ. κέντρο: 210-5281000, fax: 210-5239525, 210-5239679, e-mail: [email protected] ΔΟΑΤΑΠ - Θεσσαλονίκης (Διεπιστημονικός Οργανισμός Αναγνώρισης Τίτλων Ακαδημαϊκών και Πληροφόρησης),Υπ. Μακεδονίας Θράκης - Διοικητήριο, ΤΚ. 54123, τηλ.: 2310-379371-2, fax: 2310-379374, e-mail: [email protected] ΣΑΕΙΤΤΕ (Συμβούλιο Αναγνώρισης Επαγγελματικής Ισοτιμίας Τίτλων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης), ΥΠΕΠΘ, τηλ. 210 3443167, 169, 175, 3442483, φαξ 210 3443158 www.ypepth.gr Ευρωπαϊκή Ένωση/Αναγνώριση Επαγγελματικών Δικαιωμάτων email: [email protected] 2. Εθνικός Οργανισμός Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (πρώην ΕΠΕΚ, Εθνικό Κέντρο Επαγγελματικού Προσανατολισμού): πρόκειται για Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικοί Δικαίου υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων. Οι αρμοδιότητες του Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π. εξυπηρετούν την ανάγκη δημιουργίας ενός ισχυρού πυλώνα για την υλοποίηση δράσεων στα πλαίσια της εθνικής πολιτικής στους τομείς της συμβουλευτικής και του επαγγελματικού προσανατολισμού, της πιστοποίησης επαγγελματικών προσόντων και δομών της δια βίου μάθησης. Στις αρμοδιότητες του Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π. που αφορούν τον τομέα της συμβουλευτικής και του επαγγελματικού προσανατολισμού ενδεικτικά περιλαμβάνονται:

o Η επιστημονική και τεχνική υποστήριξη των αρμόδιων φορέων των Υπουργείων Εθνικής Παιδείας και Εργασίας, στο σχεδιασμό και την εφαρμογή Εθνικής Πολιτικής Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού.

o Η ανάπτυξη της επικοινωνίας και ο συντονισμός της δράσης των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων παροχής υπηρεσιών Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού με σκοπό τη βελτίωση των ήδη παρεχόμενων υπηρεσιών, μέσω της συνεχούς ενημέρωσης και ανταλλαγής πληροφοριών.

o Η παροχή κάθε είδους και μορφής υπηρεσιών επαγγελματικού προσανατολισμού προς τους αρμόδιους φορείς των Υπουργείων Παιδείας και Εργασίας, τα Κέντρα και τους φορείς επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, τις επιχειρήσεις, καθώς και τις οργανώσεις των εργοδοτών και εργαζομένων.

o Η εκπαίδευση, κατάρτιση και επιμόρφωση στελεχών του τομέα της Συμβουλευτικής και του Επαγγελματικού Προσανατολισμού σε συνεργασία ή/και συμπληρωματικά με τους υπάρχοντες φορείς (δομές) των δύο Υπουργείων.

o Ο προσδιορισμός αφενός των προϋποθέσεων και κανόνων λειτουργίας των φορέων Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού και αφετέρου της επάρκειας των προσόντων των στελεχών παροχής υπηρεσιών Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού και η τήρηση αντίστοιχων μητρώων.

o Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση δράσεων συμβουλευτικής επαγγελματικού προσανατολισμού για την υποστήριξη του έργου των στελεχών ΣΥΕΠ αλλά και για την δια βίου υποστήριξη των πολιτών σε θέματα ανάπτυξης και διαχείρισης σταδιοδρομίας.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

17

o Η συμμετοχή στη διαμόρφωση προτύπων, κανόνων και διαδικασιών διασφάλισης ποιότητας των υπηρεσιών συμβουλευτικής και επαγγελματικού προσανατολισμού στο πλαίσιο του Εθνικού Πλαισίου Ποιότητας για τη δια βίου μάθηση.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, o Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π. είναι:

- Το Εθνικό Κέντρο Euroguidance, μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου με την υποστήριξη του Προγράμματος Δια βίου Μάθησης.

- Ο εθνικός φορέας εκπροσώπησης της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Πολιτική στην Δια βίου ΣΥΕΠ, που συστάθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2007

Παρέχει ειδικά έντυπα πληροφόρηση (Πλοηγός και Ιχνηλάτης) με σκοπό την ενημέρωση και την κατάρτιση του κοινού στα διάφορα θέματα Συμβουλευτικής Προσανατολισμού όπως και για τις υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες, με ιδιαίτερη έμφαση στην εκπαίδευση. 3. Εθνικός Σύστημα Πιστοποίησης της Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Κατάρτισης στην Ελλάδα (Ε.ΚΕ.ΠΙΣ): Ιδρύθηκε με την επωνυμία Εθνικό Κέντρο Πιστοποίησης Δομών Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Κατάρτισης και Συνοδευτικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών και μετονομάσθηκε και εφεξής φέρει την επωνυμία « Εθνικό Κέντρο Πιστοποίησης Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Κατάρτισης» (Ε.ΚΕ.ΠΙΣ.). Είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου και εποπτεύεται από το Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων ενώ έχει διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια. Σκοπός του Κέντρου είναι:

- η διασφάλιση της ποιότητας στην επαγγελματική κατάρτιση - η βελτίωση της αποτελεσματικότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών

κατάρτισης - η ενδυνάμωση της αξιοπιστίας της επαγγελματικής κατάρτισης - η σύνδεση της επαγγελματικής κατάρτισης με την απασχόληση και τις

απαιτήσεις της αγοράς εργασίας - η διασύνδεση των συστημάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης

(σύνδεση της αρχικής με τη συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση) - η αναγνώριση και κατοχύρωση των επαγγελματικών προσόντων - η προώθηση της δια βίου μάθησης

Στο φορέα αυτό υπάγονται τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών και τα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΚΕΚ). Στην ιστοσελίδα του φορέα (www.ekepis.gr) παρέχονται σημαντικές πληροφορίες για τις υπηρεσίες που προσφέρονται, όπως και περιεκτικά περιγράμματα επαγγελμάτων. Ο θεσμός της πιστοποίησης επαγγελματικών περιγραμμάτων έχει ως σκοπό τη συστηματοποιημένη ανάλυση και καταγραφή του περιεχομένου των επαγγελμάτων καθώς και των τρόπων απόκτησης των απαιτούμενων για την άσκηση του επαγγέλματος προσόντων. Με αυτό τον τρόπο η προσπάθεια στοχεύει στο να αντιστοιχήσει την εκπαίδευση με τα περιεκτικά περιγράμματα των απαιτούμενων για


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

18

το επάγγελμα προσόντων, να θεσμοθετηθούν κριτήρια αξιολόγησης, να βελτιωθούν τα επαγγελματικά προσόντα και να βελτιωθεί η ένταξη των ανέργων στην αγορά εργασίας, και να ενισχυθεί ο ρόλος της δια βίου επαγγελματικής κατάρτισης. Σε κάθε επαγγελματικό περίγραμμα περιλαμβάνονται:

1. τίτλος και ορισμός του επαγγέλματος 2. ανάλυση του επαγγέλματος και ειδικότητας (προδιαγραφές, επαγγελματικές

λειτουργίες) 3. απαραίτητες γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες 4. προτεινόμενες διαδρομές απόκτησης των προσόντων

4. Ελληνική Εταιρία Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού (ΕΛΕΣΥΠ): πρόκειται για μια επιστημονική εταιρία έρευνας και εκπαίδευσης η οποία στελεχώνεται από σύμβουλους επαγγελματικού προσανατολισμού και σταδιοδρομίας που απασχολούνται κυρίως σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά και σε διάφορα κέντρα συμβουλευτικής, σε Πανεπιστήμια, ΤΕΙ, ερευνητικά κέντρα, ιδιωτικούς φορείς, κλπ. Μέσω του επιστημονικού περιοδικού, συνεδριών και σεμιναρίων προάγεται η γνώση και η πληροφόρηση για τις τελευταίες εξελίξεις σε ερευνητικό και κοινωνικό επίπεδο όσον αφορά την εκπαιδευτική και επαγγελματική διάσταση του Προσανατολισμού (HUwww.elesyp.grUH). UΣυμβουλευτική και Προσανατολισμός: Οι θεωρίες επαγγελματικής εξέλιξης UΕισαγωγή Κάποιοι βασικοί ορισμοί αρχικά: Καριέρα: μια καριέρα είναι το σύνολο των εμπειριών εργασίας του ατόμου σε

μια γενική επαγγελματική κατηγορία όπως διδασκαλία, λογιστική, ιατρική ή πωλήσεις.

Επάγγελμα: μια συγκεκριμένη εργασία ή δραστηριότητα εργασίας.

Εξέλιξη καριέρας/ επαγγελματική εξέλιξη: η πλευρά της συνολικής εξέλιξης

ενός ατόμου με έμφαση στη μάθηση, προετοιμασία, εισαγωγή και πρόοδο στον κόσμο της εργασίας.

Επαγγελματική εκπαίδευση: οι εμπειρίες εκπαίδευσης και μάθησης που

προωθούν την εξέλιξη της καριέρας ενός ατόμου και την προετοιμασία του για τον κόσμο της εργασίας. Το σύνολο των εμπειριών μέσω των οποίων το άτομο μαθαίνει και προετοιμάζεται για να εμπλακεί στην εργασίας σαν μέρος του τρόπου ζωής. Μια πρωταρχική ευθύνη του σχολείο με έμφαση στην εκπαίδευση, στο σχεδιασμό και την προετοιμασία για να εισαχθεί σε μια καριέρα.

Επαγγελματικός προσανατολισμός: οι δραστηριότητες των συμβούλων σε μια

ποικιλία πλαισίων για το σκοπό της ευαισθητοποίησης και της προώθησης της επαγγελματικής εξέλιξης στα άτομα καθ’όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής

http://www.elesyp.gr/


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

19

τους ζωής. Αυτές οι δραστηριότητες περιλαμβάνουν βοήθεια στο σχεδιασμό της καριέρας, στη λήψη αποφάσεων και στη προσαρμογή.

Επαγγελματικές πληροφορίες: δεδομένα που αφορούν την επιμόρφωση και

σχετικά εκπαιδευτικά προγράμματα, καριέρες, μοτίβα επαγγελμάτων και τάσεις εργασίας και ευκαιρίες.

Επάγγελμα: τέχνη, εμπόριο ή εργασίας/ επαγγελματική ασχολία

Επαγγελματική εκπαίδευση: εκπαίδευση που προετοιμάζει για μια καριέρα σε

ένα επαγγελματικό ή τεχνικό πεδίο. Οι παραπάνω ορισμοί δεν είναι εξαντλητικοί και κάποιοι φαίνονται ελλιπείς. Επίσης πολλοί ορισμοί συσχετίζονται μεταξύ τους, όπως η εξέλιξη καριέρας, η επαγγελματική εκπαίδευση και η επαγγελματική συμβουλευτική – η μια χωρίς την άλλη είναι αναποτελεσματικές και χωρίς νόημα. Η επαγγελματική εκπαίδευση προωθεί την επαγγελματική ανάπτυξη και η επαγγελματική συμβουλευτική παρέχει καθοδήγηση για την επαγγελματική εκπαίδευση και εξέλιξη. Η επαγγελματική συμβουλευτική θα πρέπει να έχει ένα αναπτυξιακό/ εξελικτικό χαρακτήρα και να μην περιορίζεται σε μια συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα. Η επαγγελματική ανάπτυξη δια βίου είναι απαραίτητη. UΠώς ο συμβουλευτικός προσανατολισμός έγινε απαραίτητος Κρίθηκε απαραίτητος ο συμβουλευτικός προσανατολισμός στην Αμερική το 1971 και τη δεκαετία του 80 ώστε να συνδεθούν τα σχολεία με τον κόσμο της εργασίας, να συνδεθούν αυτά που μαθαίνουν τα παιδιά στο σχολείο με αυτά που θα χρειάζονται να γνωρίζουν ώστε να πετύχουν στον κόσμο της εργασίας. Η ανεργία των νέων, οι αλλαγές καριέρας στη μέση ηλικία, οι διακρίσεις την εργασία έγιναν μεγάλα κοινωνικά θέματα που αντιπροσώπευαν τη μεγαλύτερη ανάγκη να υπάρχουν προγράμματα βοήθειας στον επαγγελματικό προσανατολισμό. Οι αλλαγές που έφεραν της ανάγκη του συμβουλευτικού προσανατολισμού στη σύγχρονη πλέον κοινωνία είναι:

1. Δεν ισχύει πια η «μια καριέρα» αλλά η εργασία ζωής κάποιου: τα περισσότερα άτομα που μπαίνουν στο χώρο εργασίας μέσα στο 21ο αιώνα θα έχουν τουλάχιστον τρεις έως εφτά σημαντικές καριέρες στην επαγγελματική τους ζωή. Οι γρήγοροι ρυθμοί εξέλιξης της τεχνολογίας μπορούν να επηρεάσουν αυτό που γνωρίζουμε μέσα σε ένα βράδυ!

2. Θέματα φύλου και εθνικότητας στο χώρο εργασίας: οι γυναίκες έχουν μπει στο χώρο εργασίας και οι πρόσφατες γενεές έχουν βιώσει την εξάλειψη των περιορισμών ορισμένων επαγγελμάτων. Μηχανικοί γίνονταν οι άντρες και νοσοκόμες οι γυναίκες π.χ. έχουν θεσπιστεί νόμοι εναντίον των διακρίσεων τόσο σε επίπεδο φύλου όσο και σε επίπεδο εθνικότητας ή κοινωνικό-πολιτισμικού υπόβαθρου.

3. Η εργασία δεν είναι πια συνδεδεμένη με την τριτοβάθμια εκπαίδευση: υπάρχει μείωση της ζήτησης αποφοίτων πανεπιστημίου στην εργασία. Οι ευκαιρίες εργασίας δεν είναι πια συνδεδεμένες με το επίπεδο ακαδημαϊκής εκπαίδευσης,


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

20

αλλά περισσότερο με το επίπεδο που κάποιος προετοιμάζεται σωστά για την εργασία που τον ενδιαφέρει και των ευκαιριών που παρουσιάζονται στην αγορά. Τα επαγγελματικά και τεχνικά λύκεια/ σχολές έχουν αυξημένο ενδιαφέρον.

4. Το παρόν δεν μπορεί πια να προβλέψει το μέλλον: οι δραστικές αλλαγές στο χώρο εργασίας και στην τεχνολογία στη διεθνή αγορά εργασίας πλέον καθιστούν εξαιρετικά δύσκολο να προβλέψει κάποιος επαρκώς το μέλλον βασισμένος στο παρόν. Πλέον τα οικογενειακά μαγαζάκια της γειτονιάς έχουν αντικατασταθεί από τα μεγάλα super market.

5. Πλέον δεν είναι το άτομο υπεύθυνο για τον καθορισμό της μοίρας του: μέσα στη σημερινή περίπλοκη κοινωνία πολλές μεταβλητές επηρεάζουν τη μοίρα των ατόμων, πάνω στις οποίες δεν έχουν έλεγχο, ή καν γνώση αυτών. Όσο και αν οι άνθρωποι προσπαθούν να σχεδιάσουν το μέλλον τους, πρέπει να έχουν εναλλακτικά πλάνα.

UΘεωρίες σχετικά με την επαγγελματική εξέλιξη, εξέλιξη καριέρας και λήψης αποφάσεων Οι θεωρίες προσπαθούν να απαντήσουν στην ερώτηση: γιατί οι άνθρωποι καταλήγουν σε συγκεκριμένες καριέρες – επιλέγουν συγκεκριμένα επαγγέλματα; Η επαγγελματική συμπεριφορά δεν περιλαμβάνει μόνο τις φάσεις άσκησης κάποιου επαγγέλματος, αλλά και τις φάσεις της σκόπιμης προετοιμασίας για αυτό, ακόμα και εκείνες κατά τις οποίες διαμορφώνονται τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που οδηγούν στην προετοιμασία για αυτό το επάγγελμα ή εκείνες που ακολουθούν την επαγγελματική δραστηριότητα. Το κάθε άτομο ακολουθεί μια επαγγελματική πορεία ακολουθώντας μια συνεχή εξελικτική πορεία που αρχίζει νωρίς στη ζωή του ατόμου. Παράλληλα με τη ψυχολογική, κοινωνική, γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου, γίνεται λόγος για επαγγελματική ανάπτυξη του, δηλαδή η εξέλιξη της όψης εκείνης της προσωπικότητας που σχετίζεται με την επαγγελματική συμπεριφορά. Και πάλι, όμως, το άτομο είναι σημαντικό να θεωρείται ως «όλον» στο οποίο είναι δύσκολο να διακριθούν οι λειτουργίες του σε επαγγελματικές ή μη. Η επαγγελματική ανάπτυξη, λοιπόν, είναι μια συνεχής εξελικτική πορεία με αρχή, διάρκεια, και τέλος. Οι θεωρίες χτίζονται για να εξηγήσουν τα φαινόμενα πέρα από την απλή εμπειρία του ενός ατόμου και να διατυπώσουν γενικεύσιμες προτάσεις. Όμως η ποικιλία που υπάρχει στους ανθρώπους και οι συνεχείς αλλαγές στους χώρους εργασίας και στα περιβάλλοντα κάνουν τη θεωρητική αντίληψη/ οργάνωση δύσκολη και λιγότερο απόλυτη τουλάχιστον. Παρόλα αυτά οι έγκυρες θεωρίες παρόλο που χρειάζονται διαρκείς ενημερώσεις, μπορούν ακόμα να μας παρέχουν επαρκείς καθοδηγήσεις. Παρακάτω θα εξεταστούν οι περισσότερο διαδεδομένες θεωρίες. UΤαξινόμηση θεωριών Οι θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης εντάσσονται σε δύο ομάδες θεωριών: εκείνες που ασχολούνται πραγματικά με την επαγγελματική ανάπτυξη του ατόμου και εκείνες που ασχολούνται με την επιλογή του επαγγέλματος και τους παράγοντες που την


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

21

επηρεάζουν. Οι έννοιες της ανάπτυξης και της εκλογής χρησιμοποιούνται εναλλακτικά αλλά δεν είναι ταυτόσημοι όροι. Οι θεωρίες προσπαθούν να ερμηνεύσουν την επαγγελματική συμπεριφορά του ατόμου. Προσπαθούν να εντοπίσουν εκείνους τους παράγοντες που επηρεάζουν την επαγγελματική συμπεριφορά του ατόμου και να ανακαλύψουν μεθόδους να ελεγχθούν αυτοί οι παράγοντες ώστε να ενημερωθούν οι Σύμβουλοι Προσανατολισμού για την κατάλληλη καθοδήγηση του ατόμου. Οι θεωρίες κατατάσσονται σε τρεις γενικές κατηγορίες: 1. μη-ψυχολογικές θεωρίες 2. ψυχολογικές θεωρίες 3. γενικές θεωρίες Μέσα σε αυτές τις κατηγορίες, οι θεωρίες κατατάσσονται σε ομάδες με βάση τα κύρια χαρακτηριστικά τους. Κάποιες μπορούν να καταταχθούν σε παραπάνω από μια κατηγορίες. Στο σχεδιάγραμμα εμφανίζονται και οι θεωρίες λήψης αποφάσεων, που θα συζητηθούν αργότερα στην ενότητα αυτή. UΘεωρίες Επαγγελματικής Ανάπτυξης 1. Μη – Ψυχολογικές Θεωρίες Α. Τύχης Β. Οικονομικές Γ. Κοινωνικές 2. Ψυχολογικές Θεωρίες Α. Των Χαρακτηριστικών και Παραγόντων Β. Ψυχοδυναμικές Γ. Αναγκών Δ. Αυτοαντίληψης Ε. Τυπολογική ΣΤ. Εξελικτικές Ginzberg Super Tiedeman Gottfredson

Ζ. Μάθησης O’ Hara Miller Krumboltz

Η. Λήψης Αποφάσεων 3. Γενικές Θεωρίες Α. Blau κ.α. Β. Super & Bachrach Γ. Law Δ. Θεωρία των Ζωντανών Συστημάτων


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

22

Ε. Αντιστοίχισης UΜη-Ψυχολογικές Θεωρίες Οι θεωρίες αυτές αποδίδουν την επαγγελματική ανάπτυξη και επιλογή σε παράγοντες εξωτερικούς προς το άτομο. Τα άτομα, λοιπόν, μπαίνουν σε κάποιο επαγγελματικό περιβάλλον υπό την επίδραση εξωτερικών παραγόντων: παράγοντες τύχης, οικονομικοί παράγοντες και κοινωνικό-πολιτισμικοί παράγοντες. Θεωρίες της τύχης Ο άνθρωπος έχει περιορισμένες δυνατότητες ελέγχου στο περιβάλλον του και, αποδεχόμενοι πως το περιβάλλον δεν μπορεί να προσαρμοστεί στις ανάγκες μας, το άτομο καλείται να προσαρμοστεί στο περιβάλλον του όσο πιο ανώδυνα γίνεται. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, ο ρόλος του ατόμου είναι περισσότερο παθητικός και οι αποφάσεις είναι αποτέλεσμα τύχης ή συγκυρίας τυχαίων παραγόντων τους οποίους αδυνατεί να ελέγξει (συγκεκριμένη οικογένεια, συγκεκριμένοι κοινωνικό-πολιτισμικοί παράγοντες κλπ.). Ακόμα και οι παράγοντες εκλογής επαγγέλματος βασίζονται στην τύχη: κατά τύχη το άτομο βρέθηκε σε κάποιο σημείο ή συνάντησε κάποιον ή διάβασε κάποια διαφήμιση ή δημιουργήθηκε κάποιο κενό. Παρά τις προγραμματισμένες ενέργειες του, το άτομο οδηγείται σε κάποιο επάγγελμα επειδή δεν έβρισκε άλλο. Οικονομικές Θεωρίες Οι οικονομικές θεωρίες υποστηρίζουν τη σημασία των οικονομικών παραγόντων στην επιλογή επαγγέλματος. Προεξέχοντες παράγοντες είναι η διαθεσιμότητα τύπων εργασίας σε αντιπαράθεση με τη διαθεσιμότητα των εξειδικευμένων εργαζομένων για αυτές τις δουλειές. Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας στην επιλογή επαγγέλματος είναι «Τι είδους δουλειά μπορώ να έχω;». Σε αυτές τις περιπτώσεις ο πιο σημαντικός παράγοντας που το άτομο λαμβάνει υπόψη είναι να είναι ικανό να παρέχει τουλάχιστον τα απαραίτητα σε εαυτό και οικογένεια. Η ασφάλεια στην εργασία έχει επίσης γίνει ένας σημαντικός παράγοντας στην επιλογή της καριέρας μέσα στα 90’s και πέρα, και τα προνόμια του εργαζομένων, ιδιαιτέρως η κάλυψη ιατρικών παροχών και τα σχέδια συνταξιοδότησης, μπορούν επίσης να γίνουν παράγοντες μέσα στους οποίους κάποιος αναζητάει εργασία. Το άτομο, δηλαδή, ζυγίζει τα οικονομικά υπέρ και τα κατά ενός επαγγέλματος και αποφασίζει ανάλογα. Η θεωρία της λήψης αποφάσεων έχει προέλευση από το πεδίο των οικονομικών και υπαινίσσεται ότι οι καριέρες επιλέγονται από εναλλακτικές με βάση το ποια επιλογή υπόσχεται να προσφέρει τις περισσότερες επιβραβεύσεις ή είναι μεγαλύτερης αξίας για το άτομο (και όχι απαραίτητα με τη χρηματική έννοια). Αυτό, βέβαια, προϋποθέτει να υπάρχει η προϋπόθεση της ελευθερία στην επιλογή επαγγέλματος. Πολλές φορές η αγορά εργασίας θέτει πολλούς περιορισμούς. Επίσης, σημαντικός παράγοντας είναι η κατάλληλη πληροφόρηση του ατόμου για το επάγγελμα και οι δαπάνες για τις σπουδές και την προετοιμασία του ατόμου για αυτό. Κοινωνικές – Πολιτιστικές Θεωρίες


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

23

Η προτίμηση για ένα επάγγελμα καθορίζεται από οικονομικούς παράγοντες και παράγοντες ζήτησης και αγοράς εργασίας. Αλλά στην προτίμηση αυτή συντελούν τόσο κοινωνικοί όσο και ατομικοί παράγοντες. Δύο θεωρίες θα αναλυθούν σύντομα σε αυτό το σημείο, η θεωρία του Lipsett και η θεωρία του Roberts. Θεωρία του Lipsett Τα κυριότερα κοινωνικό-πολιτισμικά συστήματα που επιδρούν στις επαγγελματικές αποφάσεις του ατόμου είναι το πολιτιστικό σύνολο, το κοινωνικό σύνολο, το σχολείο και η οικογένεια. Τα συστήματα αυτά έχουν άμεση επίδραση στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου, των αξιών του, των προτιμήσεων του και των φιλοδοξιών του, όπως συνδέονται με την επαγγελματική του κατεύθυνση. Με βάση το κοινωνικό-πολιτισμικό σύνολο, το άτομο ανήκει σε συγκεκριμένες πολιτιστικές τάξεις, οι οποίες επηρεάζουν άμεσα την εξέλιξη της προσωπικότητας του, τις δυνατότητες που του δίνονται να αξιοποιήσει τις δυνατότητες του και να προγραμματίσει το επαγγελματικό του μέλλον. Το κοινωνικό σύνολο (φίλοι, συνομήλικοι, συνάδελφοι, θεσμοί κλπ.) καθορίζει την αίγλη στους διάφορους κοινωνικούς τομείς και διαμορφώνει έλξη προς συγκεκριμένα επαγγέλματα. Μέσα από το σχολείο, για παράδειγμα, το άτομο μαθαίνει μεθόδους λήψης αποφάσεων, αξιολόγησης εαυτού και αποκτάει συναίσθηση του δυναμικού του. Επίσης, μέσα στο σχολείο ήδη γίνονται ταξινομήσεις, κατατάξεις και διαχωρισμοί με βάση ατομικά, κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά του ατόμου. Η οικογένεια, επίσης, είναι η βασική κοινωνική ομάδα μέσα στην οποία διαμορφώνεται η προσωπικότητα του ατόμου και επηρεάζεται η επαγγελματική συμπεριφορά. Θεωρία του Roberts Η θεωρία αυτή τονίζει το ρόλο των κοινωνικών δομών στην εξέλιξη του ατόμου και την πορεία του προς τον κόσμο της εργασίας. Τα βασικά συμπεράσματα της θεωρίας αυτής είναι:

1. Οι περισσότεροι νέοι καταλήγουν σε επαγγέλματα τα οποία δεν είχαν επιλέξει αρχικά.

2. Παρότι πολλοί νέοι δεν καταφέρνουν να εισέλθουν στο επάγγελμα που επιθυμούν, το ποσοστό εκείνων που είναι δυσαρεστημένοι με το επάγγελμα του είναι συγκριτικά μικρό.

3. Οι νέοι εμφανίζουν επαγγελματικές φιλοδοξίες οι οποίες είναι κατά κανόνα σύμφωνες με την εκπαιδευτική τους επίδοση, δηλαδή η επίδοση παίζει καθοριστικό ρόλο στις επιλογές.

4. Άρα οι επιλογές των νέων καθορίζονται περισσότερο από τις ευκαιρίες που έχουν και λιγότερο από τις φιλοδοξίες τους (είναι περισσότερο θέμα ευκαιριών και λιγότερο επιλογών).

Κοινωνιολογικές θεωρίες Μια διαδεδομένη κοινωνιολογική οπτική της καριέρας είναι εκείνη που υποστηρίζει πως οι άνθρωποι φτάνουν σε ένα συγκεκριμένο επάγγελμα περισσότερο λόγω τύχης παρά μέσα από εσκεμμένο προγραμματισμό ή σταθερή διαδικασία προς ένα στόχο που έχει οριστεί από νωρίς. Οι εφημερίδες και οι αναφορές στην τηλεόραση συνεχώς μας υπενθυμίζουν ανθρώπους οι οποίοι έτυχαν να είναι στο σωστό μέρος τη σωστή


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

24

στιγμή και για κανένα άλλο λόγο, καταλήγουν σε μη-αναμενόμενες καριέρες. Σε μια ευρύτερη έννοια, μπορεί να συμπεριληφθούν οι πιθανότητες που έχει κάποιος να επηρεαστεί για την επιλογή επαγγέλματος από το περιβάλλον, την κοινωνική τάξη, την κουλτούρα και άλλες συνθήκες μέσα στις οποίες κάποιος γεννιέται και μεγαλώνει, όπως ευκαιρίες για εκπαίδευση, παρατήρηση μοντέλων προς μίμηση και άλλα. Σε πιο περιορισμένο πλαίσιο, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι οι παράγοντες της τύχης έχουν ως αποτέλεσμα την επιλογή ενός επαγγέλματος από μια ορμή ή μια ξαφνική συναισθηματική αντίδραση στα οποία ασυνείδητες δυνάμεις φαίνονται να καθορίζουν τη συμπεριφορά του ατόμου και την επιλογή του επαγγέλματος του. Η θεωρία του ατυχήματος/ του τυχαίου ισχυρίζεται ότι επειδή οι άνθρωποι μπορεί να πάρουν αποφάσεις ή να επηρεαστούν από απρόβλεπτες ή τυχαίες συνθήκες, δεν είναι δυνατό να εκτιμήσουμε όλους τους κατηγορηματικούς παράγοντες της απόφασης τους. Οι κοινωνιολογικές θεωρίες δίνουν, επίσης, έμφαση στις επιδράσεις του σπιτιού, σχολείου, κοινωνικής τάξης, κοινότητας και ομάδων συνομήλικων. Ο Bandura (1982) έχει εκφράσει την άποψη ότι οι τυχαίες συναντήσεις διαδραματίζουν προεξέχοντα ρόλο στην αλλαγή της πορείας ζωής για πολλούς από εμάς. Οι παράγοντες αυτών των τυχαίων συναντήσεων μπορεί να είναι προσωπικοί: ενδιαφέροντα, ικανότητες, γνώσεις που κάνουν περισσότερο πιθανό να γίνει δεκτό το άτομο στο πεδίο, διαπροσωπική έλξη, αξίες και προσωπικά κριτήρια. Αλλά οι παράγοντες μπορεί να είναι και κοινωνικοί όπως: επιβραβεύσεις, τα συμβολικά περιβάλλοντα που διαμορφώνουν οι ομάδες, εγγύτητα με συγκεκριμένες ομάδες (π.χ. αιρέσεις) και ψυχολογική εγγύτητα (σύστημα πεποιθήσεων που διαμορφώνει πραγματικότητες). UΨυχολογικές θεωρίες Οι μη-ψυχολογικές θεωρίες δίνουν έμφαση σε εξωτερικού παράγοντες επαγγελματικής εκλογής. Οι ψυχολογικές θεωρίες επικεντρώνονται στο άτομο και τονίζουν το ρόλο του στην προσπάθεια για τη εξέλιξη και λήψη αποφάσεων. Για αυτές τις θεωρίες, οι επαγγελματικές επιλογές είναι αποτέλεσμα λειτουργιών του ατόμου και το περιβάλλον επηρεάζει έμμεσα. Θεωρία Χαρακτηριστικών και Παραγόντων Οι θεωρίες προσωπικότητας βλέπουν τις επαγγελματικές προτιμήσεις ως εκφάνσεις της προσωπικότητας. Υποστηρίζουν πως ένα μεγάλο ποσοστό της συμπεριφοράς αναζήτησης επαγγέλματος και καριέρας είναι αποτέλεσμα των προσπαθειών να ταιριάξει τα χαρακτηριστικά του ατόμου με αυτά του συγκεκριμένου επαγγελματικού πεδίου. Η αρχική θεωρία προσωπικότητας είναι η θεωρία των γνωρισμάτων – παραγόντων με πρωτοπόρο τον Frank Parsons. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει πως η αξιολόγηση τέτοιων γνωρισμάτων του πελάτη ως ενδιαφέροντα, ικανότητες, επιτυχίες και άλλα, μέσα από αντικειμενικά μέσα (test, ερωτηματολόγια) και τα αποτελέσματα της αντιπαραβολής με αυτούς τους παράγοντες που απαιτούνται για επιτυχή επίδοση σε ένα επάγγελμα, μπορεί να κάνει προβλέψεις οι οποίες ενθαρρύνουν το άτομο, με την καθοδήγηση του συμβούλου, να κάνει μια κατάλληλη επιλογή καριέρας. Στηρίζεται, δηλαδή, στη ψυχολογία των ατομικών διαφορών και στην ανάλυση των επαγγελμάτων και δίνει έμφαση στην αντιστοιχία των


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

25

χαρακτηριστικών του ατόμου με τις προδιαγραφές του επαγγέλματος. Η επίδραση της θεωρίας αυτής είναι μέχρι και σήμερα σημαντική, ιδιαιτέρως στη χρήση ψυχομετρικών εργαλείων για αξιολόγηση και προγραμματισμού καριέρας. Σύμφωνα με τον Parsons η πορεία που ακολουθεί το άτομο μέχρι την εκλογή του επαγγέλματος ακολουθεί τα παρακάτω στάδια:

1. Κατανόηση, από το άτομο, του ίδιου του εαυτού του: δηλαδή κατανόηση των χαρακτηριστικών, των ικανοτήτων, των ενδιαφερόντων, φιλοδοξιών, αξιών, μέσων που έχει στη διάθεση του, περιορισμών που τον δεσμεύουν και προέλευση αυτών.

2. Γνώση των επαγγελμάτων: δηλαδή των απαιτήσεων και προδιαγραφών εισόδου στο επάγγελμα, πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων ενός επαγγέλματος, προοπτικών απασχόλησης, δυνατοτήτων εξέλιξης στο επάγγελμα και άλλα.

3. Λογική απόφαση: δηλαδή απόφαση βασισμένη στις παραπάνω δύο ομάδες δεδομένων, μια μορφή «προσαρμογής» των ατομικών χαρακτηριστικών προς τις απαιτήσεις και τα δεδομένα του επαγγέλματος – «ο κατάλληλος άνθρωπος στο κατάλληλο επάγγελμα».

Η πορεία αυτή, υποστηρίζεται, είναι εκείνη που πρέπει να ακολουθείται σε κάθε διαδικασία Συμβουλευτικής Προσανατολισμού. Να γνωρίσει το άτομο τον εαυτό του (ανάλυση πληροφοριών για το άτομο και χαρακτηριστικά του), ο σύμβουλος συλλέγει αυτά τα δεδομένα (σύνθεση) και καταλήγει σε συγκεκριμένα συμπεράσματα για τις ικανότητες του ατόμου και τις πιθανότητες επιτυχίας σε συγκεκριμένα επαγγέλματα (διάγνωση). Ψυχοδυναμικές Θεωρίες Με βάση τον Freud, έχουν αναπτυχθεί ποικίλες ψυχοδυναμικές θεωρίες που βλέπουν τον άνθρωπο ως αποτέλεσμα ενορμήσεων και εσωτερικών συγκρούσεων. Όσον αφορά στην επαγγελματική δραστηριότητα, εκείνη είναι αποτέλεσμα «μετουσίωσης» (μετασχηματισμού) απωθημένων επιθυμιών και ενστίκτων σε κοινωνικά αποδεχτές μορφές συμπεριφοράς. Τα επαγγέλματα δίνουν την ευκαιρία στο άτομο να εξωτερικεύσει απωθημένη ψυχολογική ενέργεια και να τη διαμορφώσει σε κοινωνικά παραδεχτές μορφές συμπεριφοράς, όπως είναι η επαγγελματική απασχόληση. Επίσης, υποστηρίζεται πως η επαγγελματική επιλογή που κάνει το άτομο είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού της αρχής της ευχαρίστησης/ ηδονής και της αρχής της πραγματικότητας. Ο μηχανισμός άμυνας της ταύτισης διαδραματίζει, επίσης, σημαντικό ρόλο. Τα πρώτα έξι χρόνια της ζωής είναι σημαντικά για το σχηματισμό της προσωπικότητας του ατόμου και τη διαμόρφωση των αναγκών του. Η ανάγκη ικανοποίησης των ενστίκτων είναι αυτή που καθορίζει και την επιλογή του επαγγέλματος. Θεωρίες αναγκών Οι θεωρίες αυτές επικεντρώνονται στη σχέση ικανοποίησης ατομικών αναγκών και επαγγελματικής εκλογής.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

26

Θεωρία της Anne Roe Μια διαδεδομένη θεωρία προσωπικότητας αναπτύχθηκε από την Anne Roe το 1956. Η Roe βασίστηκε στη θεωρία του Maslow για τις βασικές ανάγκες του ανθρώπου. Η δομή των αναγκών όπως φαίνεται στη θεωρία του Maslow (ιεραρχία αναγκών, βλέπε την πυραμίδα του Maslow) επηρεάζεται σημαντικά από τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας. Με τη σειρά της, η δομή των αναγκών θα επηρεάσει τις επαγγελματικές κατηγορίες τις οποίες το άτομο θα επιλέξει. Οι ανάγκες οι οποίες δεν ικανοποιούνται στην παιδική ηλικία γίνονται κίνητρα και η ικανοποίηση τους γίνεται σκοπός για το άτομο. Έτσι οι παιδικές εμπειρίες, οι γενετικοί παράγοντες, και η συμπεριφορά των γονέων (αποδοχή, αδιαφορία, υπερπροστασία) σχετίζονται άμεσα με τη μετέπειτα επαγγελματική συμπεριφορά. Σύμφωνα με τη θεωρία της Roe υπάρχουν οκτώ επαγγελματικές ομάδες:

• Υπηρεσίες • Επιχειρήσεις • Οργάνωση • Τεχνολογία • Υπαίθριες/ εξωτερικές ασχολίες – έξω από το γραφείο • Επιστήμες • Πολιτισμός/ γενικές πολιτιστικές δραστηριότητες • Τέχνη και ψυχαγωγία

Οι οκτώ αυτές κατηγορίες χωρίστηκαν περαιτέρω σε έξι επίπεδα ταξινόμησης όπως προσδιορίζονται από το βαθμό υπευθυνότητας και ικανοτήτων που απαιτούν:

• Επαγγελματικά/ επιστημονικά και διευθυντικά 1: ανεξάρτητη υπευθυνότητα • Επαγγελματικά/ επιστημονικά και διευθυντικά 2: λιγότερη ανεξαρτησία της

σημαντικής υπευθυνότητας • Ημί-επαγγελματικά/ επιστημονικά και μικρές επιχειρήσεις • Ικανότητες/ ειδικευμένου • Ημί-ικανότητες/ ημι-ειδικευμένου • Έλλειψη ικανοτήτων/ ανειδίκευτου

Ένα κατάλληλο και ικανοποιητικό επάγγελμα μπορεί να αποτρέψει την εμφάνιση ψυχολογικών διαταραχών ενώ ένα ακατάλληλο επάγγελμα μπορεί να λειτουργήσει καταστρεπτικά για το άτομο. Επίσης, δεν υπάρχει επαγγελματική απασχόληση η οποία είναι η μόνη κατάλληλη για το άτομο όπως και δεν υπάρχει άτομο το οποίο είναι κατάλληλο αποκλειστικά για μια συγκεκριμένη επαγγελματική απασχόληση. Το σύστημα ταξινόμησης της Roe έχει υπάρξει χρήσιμο ως πλαίσιο οργάνωσης με σημαντικό τρόπο ένα πλήθος οργανώσεων και είχε μεγάλη επίδραση στο χώρο της έρευνας στη συμβουλευτική προσανατολισμού. Η Τυπολογική Θεωρία του Holland Μια περισσότερο σύγχρονη και διαδεδομένη θεωρία είναι η θεωρία των τύπων προσωπικότητας και περιβαλλοντικών μοντέλων του Holland (1966, 1973, 1985). Η θεωρία αυτή βασίζεται στις υποθέσεις για τους τύπους προσωπικότητας, τον προσδιορισμό τους και της σχέση τους με διάφορα αποτελέσματα και επαγγελματικές


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

27

επιλογές. Με άλλα λόγια, τα άτομα εκφράζονται, εκφράζουν τις αξίες και τα ενδιαφέροντα τους και άλλα, μέσα από τις επιλογές καριέρας που κάνουν, δηλαδή τα περιβάλλοντα εργασίας τους. Οι έννοιες και οι υποθέσεις που διέπουν τη θεωρία αυτή είναι: Η επιλογή επαγγέλματος είναι μια έκφανση/ έκφραση της προσωπικότητας. Τα ερωτηματολόγια/ τεστ ενδιαφερόντων είναι ερωτηματολόγια/ τεστ

προσωπικότητας. Τα επαγγελματικά στερεότυπα έχουν έγκυρα και σημαντικά ψυχολογικά και

κοινωνικά νοήματα. Τα μέλη ενός επαγγέλματος έχουν παρόμοιες προσωπικότητες και παρόμοιες

ιστορίες προσωπικής εξέλιξης. Επειδή οι άνθρωποι μιας επαγγελματικής ομάδας έχουν παρόμοιες

προσωπικότητες, θα αντιδράσουν σε πολλές καταστάσεις και προβλήματα με παρόμοιους τρόπους, και θα δημιουργήσουν ιδιαίτερα και χαρακτηριστικά διαπροσωπικά περιβάλλοντα/ πλαίσια.

Η επαγγελματική ικανοποίηση, σταθερότητα, και επιτυχία εξαρτώνται στην συνάφεια/ συμφωνία/ βαθμό αρμονίας (ανάμεσα) μεταξύ της προσωπικότητας κάποιου και του περιβάλλοντος (που απαρτίζεται από ανθρώπους) μέσα στο οποίο εργάζεται.

Οι ακόλουθες προτάσεις συνοψίζουν τις βασικές υποθέσεις της θεωρίας του Holland: Στον πολιτισμό μας, οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να

κατηγοριοποιηθούν κάτω από έξι τύπους: ρεαλιστές, διανοούμενους/ διανοητικούς, κοινωνικούς, συμβατικούς, επιχειρηματικούς και καλλιτέχνες.

Υπάρχουν έξι είδη περιβαλλόντων/ πλαισίων: ρεαλιστικά, διανοούμενα, κοινωνικά, συμβατικά, επιχειρηματικά και καλλιτεχνικά.

Οι άνθρωποι αναζητούν περιβάλλοντα και επαγγέλματα που θα τους επιτρέψουν να ασκήσουν τις ικανότητες τους, τις στάσεις τους και τις αξίες τους, να αναλάβουν συμβατούς ρόλους/ ρόλους που συμφωνούν και προβλήματα, και να αποφύγουν τα αντίστοιχα μη επιθυμητά.

Η τελική συμπεριφορά ενός ατόμου μπορεί να εξηγηθεί από την αλληλεπίδραση της προσωπικότητας και του περιβάλλοντος του.

Οι τύποι προσωπικότητα και τα περιβάλλοντα φαίνονται με παραδείγματα στον παρακάτω πίνακα: Τύπος Προσωπικότητας Επαγγέλματα UΡεαλιστής:U προτιμάει ρεαλιστικές εργασίες, έχει μηχανικές ικανότητες αλλά μπορεί να του λείπουν κοινωνικές δεξιότητες. Κάποια από τα χαρακτηριστικά του είναι: αντικοινωνικός, μη-ελαστικός, υλιστής, πρακτικός, επίμονος και δεν εμπλέκεται εύκολα.

Μηχανικός μηχανιών, ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας, αγρότης, ηλεκτρολόγος.

UΔιανοούμενος/ διανοητικός/ ερευνητικός: U έχει μαθηματικές και επιστημονικές ικανότητες αλλά του λείπει η ικανότητα για ηγετικούς ρόλους. Κάποια από τα χαρακτηριστικά του είναι: αναλυτικός, ανεξάρτητος, λογικός, κριτικός και περίεργος.

Βιολόγος, χημικός, φυσικός, ανθρωπολόγος, γεωλόγος.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

28

UΚαλλιτεχνικός: U έχει καλλιτεχνικές ικανότητες όπως συγγραφή, μουσική αλλά του λείπουν διοικητικές ικανότητες. Κάποια από τα χαρακτηριστικά του είναι: περίπλοκος, συναισθηματικός, εκφραστικός, ιδεαλιστής, παρορμητικός και ευαίσθητος.

Συνθέτης, μουσικός, θεατρικός σκηνοθέτης, συγγραφέας, διακοσμητής εσωτερικών χώρων και ηθοποιός.

UΚοινωνικός: U έχει κοινωνικές δεξιότητες και ταλέντα, αλλά του λείπουν μηχανικές και διοικητικές ικανότητες. Κάποια από τα χαρακτηριστικά του είναι: συνεργάσιμος, φιλικός, γενναιόδωρος, ιδεαλιστής, υπομονετικός και υπεύθυνος.

Εκπαιδευτικός, σύμβουλος, λογοθεραπευτής, κοινωνικός λειτουργός.

UΕπιχειρηματικός:U έχει ηγετικές ικανότητες και καλή χρήση του λόγου, αλλά του λείπουν επιστημονικές ικανότητες. Κάποια από τα χαρακτηριστικά του είναι: φιλόδοξος, περιπετειώδης, εξωστρεφής, ενεργητικός, με αυτοπεποίθηση και ψάχνει για συγκινήσεις.

Πωλητής, manager, διευθυντής, παραγωγός τηλεοπτικών προγραμμάτων.

UΣυμβατικός: U έχει διοικητικές, υπαλληλικές και αριθμητικές ικανότητες αλλά συχνά του λείπουν καλλιτεχνικές ικανότητες. Κάποια από τα χαρακτηριστικά του είναι: προσεκτικός, αποτελεσματικός, μη-διαλλακτικός, επίμονος και πρακτικός.

Βιβλιοθηκονόμος, οικονομικός αναλυτής, τραπεζίτης, υπάλληλος στην εφορία.

Σύμφωνα με τη θεωρία του Holland έχουν αναπτυχθεί τα ερωτηματολόγια The Self-Directed Search και Occupational Finder. Οι κατηγορίες δεν είναι αμοιβαία αποκλειόμενες και υποστηρίζεται ότι ένα πεδίο εργασίας μπορεί να αντιπροσωπεύει ένα συνδυασμό τριών περιβαλλόντων. Επίσης, συχνά το άτομο μπορεί να ταιριάζει σε παραπάνω από ένα τύπο προσωπικότητας. UΕξελικτικές Θεωρίες Οι εξελικτικές θεωρίες σχετικά με τον επαγγελματικό προσανατολισμό βλέπουν την επαγγελματική εξέλιξη ως μια πτυχή της συνολικής ανάπτυξης του ατόμου. Σύμφωνα με αυτές τις θεωρίες, η επαγγελματική απόφαση δεν είναι μια απόφαση που λαμβάνεται σε ένα συγκεκριμένο χρονικό σημείο με βάση μια πτυχή της προσωπικότητας, αλλά είναι μια απόφαση που είναι αποτέλεσμα της ανάπτυξης του ατόμου. Η επαγγελματική ανάπτυξη, λοιπόν, είναι μια συνεχής, μακρόχρονη διαδικασία η οποία ξεκινάει στην πρώιμη παιδική ηλικία και συμπληρώνεται μετά την επαγγελματική αποκατάσταση, σταθεροποίηση και προσαρμογή του ατόμου. Η θεωρία του Ginzberg Οι θεωρίες διαδικασίας προτείνουν ότι η επιλογή επαγγέλματος και η τελική εισαγωγή στο επάγγελμα είναι μια διαδικασία που αποτελείται από στάδια ή βήματα που το άτομο πρέπει να περάσει. Οι Ginzberg, Ginsburg, Axelrad και Herma το 1951 ανάλυσαν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων για το επάγγελμα με όρους τριών διακριτών περιόδων:


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

29

Περίοδος φαντασίας (6-11 ετών): το άτομο επιχειρεί «φανταστικές» επιλογές επαγγέλματος που εκφράζουν τις επιθυμίες του και μόνο, και συχνά είναι άσχετες με την εξωτερική πραγματικότητα.

Περίοδος δοκιμασίας (11-17 ετών): το άτομο μπαίνει στην εφηβεία, ξεκινάει και ενδιαφέρεται περισσότερο για την πραγματικότητα και την ανάγκη για επαγγελματική επιλογή. Αρχίζει να διαμορφώνει και να δοκιμάζει ενδιαφέροντα, αξίες και δυνατότητες του ώστε να τις προσεγγίζει με βάση την πραγματικότητα.

Ρεαλιστική περίοδος (18 – περίπου 25): το άτομο βρίσκεται μέσα σε ρεαλιστικά πλαίσια σκέψης και δράσης. Διερευνάει τις διάφορες ευκαιρίες, κατασταλάζει σε κάποιες προτιμήσεις και κάνει μια οριστική επαγγελματική επιλογή.

Κατά τα παραπάνω στάδια το άτομο επηρεάζεται από τέσσερις ομάδες παραγόντων:

1. Πραγματικότητα 2. Εκπαίδευση 3. Συναισθηματικά στοιχεία και προσωπικότητα 4. Αξίες

Η θεωρία αυτή προτείνει μια διαδικασία η οποία κινείται όλο και περισσότερο προς το ρεαλισμό όσον αφορά την επαγγελματική λήψη αποφάσεων όσο κάποιος μεγαλώνει σε ηλικία. Η διαδικασία αυτή είναι μη αναστρέψιμη, δηλαδή το άτομο δεσμεύεται από προηγούμενες αποφάσεις του και ακολουθεί μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Η διαδικασία επαγγελματική εκλογής είναι στην ουσία ένα συμβιβασμός των προσωπικών επιθυμιών και επιδιώξεων του ατόμου με την πραγματικότητα της ζωής. Το 1972 ο Ginzberg άλλαξε την αρχική θεωρία για να προτείνει ότι η διαδικασία της επαγγελματικής επιλογής και εξέλιξης είναι δια βίου και ανοιχτή. Στη διαδικασία αυτή, το να επιτύχει κάποιος το καλύτερο δυνατό είναι περισσότερο κατάλληλο για να περιγράψει τις συνεχόμενες προσπάθειες των ατόμων όσο προσπαθούν να βρουν την περισσότερο κατάλληλη εργασία. Αρχικά ο Ginzberg και οι συνεργάτες πρότειναν ότι η κρυστάλλωση της επαγγελματικής επιλογής αναπόφευκτα είχε το την ιδιότητα του συμβιβασμού. Η αναθεωρημένη θεωρία του Ginzberg δίνει σημαντικό βάρος σε περιορισμούς όπως το οικογενειακό εισόδημα και κατάσταση, τις στάσεις των γονέων και αξίες τους, ευκαιρίες στον χώρο εργασίας, και κατευθύνσεις των αξιών. Και οι δύο θεωρίες δίνουν έμφαση στα πρώτα χρόνια του σχολείου όσον αφορά την επίδραση τους στον επαγγελματικό προσανατολισμό. Η θεωρία του Super Ο Donald Super, ένας πρωτοπόρος ερευνητής στο πεδίο από το 1950, ανέπτυξε μια θεωρία επαγγελματικής ανάπτυξης το 1953 που έγινε η βάση για την έρευνα και τη θεωρία αργότερα. Ο Super (1975) υποστηρίζει ότι όπως άλλα μέρη της ανάπτυξης τους ανθρώπου, η επαγγελματική εξέλιξη ξεκινάει νωρίς στη ζωή και προχωράει πάνω σε ένα συνεχές μέχρι αργότερα στη ζωή, περνάει μέσα από στάδια ωρίμασης, διερεύνησης, καθιέρωσης, διατήρησης, και παρακμής. Σε κάθε ένα από αυτά τα στάδια, το άτομο


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

30

πρέπει να νικήσει σε εξαιρετικά δύσκολα έργα/ καθήκοντα. Τέτοια θεώρηση της επαγγελματικής ανάπτυξης οδηγεί λογικά, σύμφωνα με τον Super, σε αυτό το στάδιο της επαγγελματικής ωρίμασης όπως δηλώνεται ο βαθμός της εξέλιξης πάνω σε αυτό το συνεχές. Στις αναθεωρήσεις της θεωρίας του Super, οι Super, Starishevsky, Matlin και Jordaan (1963) υποστηρίζουν πως το επάγγελμα του ατόμου κάνει δυνατή τη διαδραμάτιση ενός ρόλου κατάλληλου για της αυτό-αντίληψη/ ιδέα του εαυτού του ατόμου. Το παίξιμο ρόλων, που παρακινείται από τη διαδικασία της ταύτισης, διευκολύνει περαιτέρω την ανάπτυξη της επαγγελματικής αυτό-αντίληψης/ ιδέα εαυτού στους νέους. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως τα χαρακτηριστικά του ατόμου είναι τόσο μοναδικά ώστε να που να αρμόζει μόνο ένα συγκεκριμένο επάγγελμα για το άτομο. Αντιθέτως, ο Super προτείνει πως το εύρος των ατομικών ικανοτήτων και η ευρύτητα στους επαγγελματικούς χώρους έχουν ως αποτέλεσμα τις ποικίλες προοπτικές κατάλληλων ευκαιριών για τους περισσότερους ανθρώπους. Πιο πρόσφατα ο Super (1990) παρουσίασε μια δια-βίου αναπτυξιακή θεωρία βασισμένη σε 14 προτάσεις:

1. Οι άνθρωποι διαφέρουν στις ικανότητες τους και προσωπικότητες τους, ανάγκες, αξίες, ενδιαφέροντα, χαρακτηριστικά και αυτό-αντιλήψεις.

2. Δυνάμει/ Με βάση αυτών των χαρακτηριστικών, ο κάθε άνθρωπος έχει τα προσόντα για ένα αριθμό επαγγελμάτων.

3. Το κάθε επάγγελμα απαιτεί ένα χαρακτηριστικό μοτίβο ικανοτήτων και χαρακτηριστικών προσωπικότητας – με μια ανεκτικότητα αρκετά ευρύ ώστε να επιτρέπει τόσο μια ποικιλία επαγγελμάτων για κάθε άτομο όσο και μια ποικιλία ατόμων για κάθε επάγγελμα.

4. Οι επαγγελματικές προτιμήσεις και δυνατότητες, οι καταστάσεις μέσα στις οποίες οι άνθρωποι ζουν και εργάζονται, και, ως εκ τούτου, οι αυτό-αντιλήψεις/ αυτοεικόνα τους, αλλάζουν με το χρόνο και την εμπειρία, παρόλο που οι αυτό-αντιλήψεις, ως παράγωγα της κοινωνικής μάθησης, είναι αυξανόμενα σταθερές από τα τέλη της εφηβείας μέχρι την αργότερη ωρίμαση, ώστε να παρέχουν μια συνέχεια στην επιλογή και την προσαρμογή.

5. Αυτή η διαδικασία αλλαγής μπορεί να συνοψιστεί σε μια σειρά σταδίων ζωής (ένας «μέγιστος κύκλος») που χαρακτηρίζονται από μια σειρά ωρίμασης, διερεύνησης, καθιέρωσης, διατήρησης, και παρακμής, και αυτά τα στάδια μπορούν να διαχωριστούν περαιτέρω σε α) τις φανταστικές, δοκιμαστικές, και ρεαλιστικές φάσεις του σταδίου της διερεύνησης και β) τις δοκιμαστικές και σταθερές φάσεις του σταδίου της καθιέρωσης. Ένας μικρός («ελάχιστος») κύκλος λαμβάνει χώρα στις μεταβάσεις από το ένα στάδιο στο επόμενο ή κάθε φορά που το άτομο αποσταθεροποιείται από μια μείωση δύναμης, αλλαγές στον τύπο των αναγκών του προσωπικού, ασθένεια ή τραυματισμός, ή άλλα κοινωνικό-οικονομικά ή προσωπικά γεγονότα. Τέτοιες ασταθείς ή πολλαπλών-δοκιμασιών καριέρες περιλαμβάνουν καινούργια ωρίμαση, επανα-διερεύνηση και επανα – καθιέρωση («επανάληψη κύκλου»).

6. Η φύση του μοτίβου της καριέρας – αυτό είναι το επαγγελματικό επίπεδο που επιτυγχάνεται και η σειρά, συχνότητα και διάρκεια δοκιμαστικών και σταθερών εργασιών – καθορίζεται από το κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο των γονέων του ατόμου, την πνευματική ικανότητα, την εκπαίδευση, τις ικανότητες, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας (ανάγκες, αξίες,


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

31

ενδιαφέροντα, γνωρίσματα και αυτό-αντιλήψεις) και επαγγελματική ωρίμαση και από τις ευκαιρίες στις οποίες κάποιος εκτίθεται.

7. Η επιτυχία στην αντιμετώπιση των απαιτήσεων του περιβάλλοντος και του οργανισμού σε αυτό το πλαίσιο σε κάθε στάδιο της δια βίου καριέρας κάποιου εξαρτάται από το πόσο έτοιμο είναι το άτομο να ανταπεξέλθει σε αυτές τις απαιτήσεις (δηλαδή στη δική του επαγγελματική ωριμότητα).

8. Η επαγγελματική ωρίμαση είναι μια υποθετική έννοια. Ο λειτουργικός προσδιορισμός της είναι ίσως τόσο δύσκολο να διατυπωθεί όπως είναι αυτός της νοημοσύνης, αλλά η ιστορία είναι του είναι πολύ πιο σύντομη και τα αποτελέσματα του ακόμα αδιευκρίνιστα.

9. Η ανάπτυξη μέσα από τα στάδια ζωής μπορεί να καθοδηγηθεί εν μέρει με τη προώθηση της ωρίμασης των ικανοτήτων και των ενδιαφερόντων και εν μέρει με τη βοήθεια να δοκιμάζει το άτομο την πραγματικότητα και να αναπτύξει αντιλήψεις του εαυτού του.

10. Η διαδικασία της επαγγελματικής ανάπτυξης είναι απαραίτητα μια διαδικασία μέσα στην οποία το άτομο αναπτύσσει και εφαρμόζει τις επαγγελματικές αντιλήψεις/ ιδέες για τον εαυτό του. Είναι μια συνθετική και συμβατική διαδικασία μέσα στην οποία η ιδέα για τον εαυτό είναι παράγωγο της αλληλεπίδρασης κληρονομημένων δεξιοτήτων, φυσικής και σωματικής διαμόρφωσης, ευκαιριών παρατήρησης και διαδραμάτισης διάφορων ρόλων, και εκτιμήσεων του κατά πόσο τα αποτελέσματα του παίξιμου ρόλων επιδοκιμάζονται από επόπτες και συνεργάτες (διαδραστική μάθηση).

11. Η διαδικασία σύνθεσης και σύμβασης ανάμεσα στο άτομο και στους κοινωνικούς παράγοντες, ανάμεσα στις έννοιες εαυτού και πραγματικότητας, είναι μια διαδικασία παίξιμου ρόλων και μάθησης μέσω της ανατροφοδότησης, είτε ο ρόλος που παίζεται είναι φανταστικός, είτε στη συμβουλευτική συνεδρία είτε σε δραστηριότητες της πραγματικής ζωής στις τάξεις, στις part-time εργασίες ή στον επαγγελματικό χώρο.

12. Η ικανοποίηση στη δουλειά και στη ζωή εξαρτάται από το κατά πόσο το άτομο βρίσκει επαρκείς διεξόδους για τις ικανότητες, ανάγκες, αξίες, ενδιαφέροντα, χαρακτηριστικά προσωπικότητας και αντιλήψεις του εαυτού του. Εξαρτάται από την καθιέρωση σε ένας είδος εργασίας, σε μια κατάσταση εργασίας, και σε ένα τρόπο ζωής στον οποίο κάποιος μπορεί να παίξει εκείνο το ρόλο που οι διερευνητικές εμπειρίες και η ωρίμαση τον έχουν οδηγήσει να πιστεύει ότι είναι κατάλληλος και ταιριάζει.

13. Ο βαθμός ικανοποίησης που επιτυγχάνουν οι άνθρωποι στη δουλειά τους είναι ανάλογος του βαθμού στον οποίο μπορούν να εφαρμόσουν τις ιδέες εαυτού τους.

14. Η εργασία και το επάγγελμα παρέχουν μια εστία για της οργάνωση της προσωπικότητας για τους περισσότερους ανθρώπους, παρόλο που για κάποιους ανθρώπους αυτή η εστία είναι περιφερειακή, συμπτωματική ή ακόμα και απούσα. Τότε άλλες εστίες όπως οι δραστηριότητες αναψυχής και η φροντίδα του σπιτιού, μπορεί να είναι κεντρικής σημασίας. (οι κοινωνικές παραδόσεις όπως τα στερεότυπα του ρόλου των φύλων και η μίμηση, εθνικές προκαταλήψεις και η δομή ευκαιριών όπως και οι ατομικές διαφορές, είναι σημαντικοί προσδιοριστικοί παράγοντες για τις προτιμήσεις τέτοιων ρόλων, όπως εργάτης, φοιτητής, νοικοκυρά, και πολίτης).

Η Θεωρία του Havighurst


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

32

Άλλη μια διαδεδομένη, κλασική, θεωρία είναι η αναπτυξιακή θεωρία έργων (development task theory) του Havighurst (1964) ο οποίος περιγράφει την επαγγελματική εξέλιξη ως μια δια βίου διαδικασία που περιλαμβάνει έξι στάδια από την παιδική ηλικία μέχρι την τρίτη ηλικία. Κάθε στάδιο έχει χαρακτηριστικά έργα που πρέπει να επιτευχθούν για να αποκτήσει το άτομο ευτυχία και επιτυχία με τα επαγγελματικά έργα των σταδίων που ακολουθούν. Τα στάδια και τα έργα είναι: Στάδια επαγγελματική ανάπτυξης Ηλικία UΤαύτιση με εργαζόμενο: U πατέρας, μητέρα ή άλλα σημαντικά πρόσωπα. Η έννοια του Εργάζομαι γίνεται απαραίτητο μέρος του Ιδανικού Εγώ.

5-10

UΑποκτώντας τις βασικές συνήθειες της βιομηχανίας:U μαθαίνοντας την οργάνωση του χρόνου και της ενέργειας ώστε να διεκπεραιωθεί ένα έργο. Η εργασία στο σχολείο είναι ένα παράδειγμα μάθησης του να μπαίνει η δουλειά πρώτα από το παιχνίδι σε κατάλληλες καταστάσεις.;

10-15

UΑποκτώντας ταυτότητας ως εργαζόμενος στην επαγγελματική δομή:U διαλέγοντας και προετοιμάζοντας για ένα επάγγελμα. Λαμβάνοντας εργασιακή εμπειρία σαν τη βάση της επαγγελματικής επιλογής και εξασφάλιση οικονομικής ανεξαρτησίας.

15-25

UΤο να γίνεται το άτομο ένα παραγωγικό άτομο: U μεγιστοποιώντας τις ικανότητες στο επάγγελμα του ατόμου, ανεβαίνοντας τα σκαλοπάτια της εξέλιξης στο επάγγελμα.

25-40

UΔιατηρώντας μια παραγωγική κοινωνία:U η έμφαση απομακρύνεται από το άτομο και πλησιάζει στην κοινωνία όσον αφορά στο ρόλο του εργαζομένου. Το άτομο γίνεται βλέπει τον εαυτό του ως υπεύθυνο πολίτη σε μια παραγωγική κοινωνία. Δίνει προσοχή στην αστική ευθύνη που σχετίζεται με τη δουλειά του. Το άτομο βρίσκεται στην κορφή της επαγγελματικής του καριέρας και έχει χρόνο και ενέργεια να το εμπλουτίσει με ευρύτερα πεδία δραστηριότητας. Δίνει προσοχή να συμπεριλάβει νέους στα στάδια 3 και 4.

40-70

UΑνασκοπώντας μια παραγωγική και υπεύθυνη ζωή:U το άτομο έχει αποσυρθεί από το χώρο εργασίας ή είναι στη διαδικασία απόσυρσης από το ρόλο του εργαζομένου. Κοιτάζει πίσω στην επαγγελματική ζωή του με ικανοποίηση, βλέπει την προσωπική κοινωνική συνεισφορά του και είναι ευχαριστημένος με αυτή. Μπορεί να μην έχει επιτύχει όλες τις φιλοδοξίες του, αλλά δέχεται τη ζωή και πιστεύει στον εαυτό του ως παραγωγικό άτομο.

70 - +

Στη κατηγορία των εξελικτικών θεωριών επαγγελματική ανάπτυξης εμπίπτει και η θεωρία του E. Erikson ο οποίος αναγνώρισε οκτώ ψυχοκοινωνικά στάδια από τη γέννηση μέχρι το θάνατο και το κάθε στάδιο περιλαμβάνει μια εξελικτική κρίση που πρέπει να λυθεί. Μια σύγκρουση περιλαμβάνεται σε κάθε κρίση που ανάλογα με το άτομο επιλύεται με θετικό ή αρνητικό τρόπο. Οι επιτυχίες στα πρώτα στάδια συνεισφέρουν στην ικανότητα του ατόμου να επιλύσει κρίσεις στο μέλλον, οπότε υπάρχει μια αλληλεξάρτηση ανάμεσα στα στάδια. Οι μη-υγιείς επιλύσεις μπορούν να έχουν ως αποτέλεσμα δυσκολίες δια βίου για το άτομο. Αλλά οι μη επιθυμητές επιλύσεις μπορεί να αλλάξουν στην πορεία της ζωής του ατόμου και να παράγει ικανοποιητικά αποτελέσματα όταν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες. Η σημασία


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

33

της ικανοποίησης των προσωπικών, πολιτισμικών, γνωστικών και κοινωνικό-συναισθηματικών αναγκών του ατόμου όσο εξελίσσεται έχει προφανείς επιδράσεις στην εξέλιξη της καριέρας του και σε μεταγενέστερες προσαρμογές. Τα στάδια είναι:

UΘεωρίες Μάθησης και Επαγγελματική Ανάπτυξη Κεντρική θέση των θεωριών αυτών είναι ότι η επαγγελματική συμπεριφορά είναι στη ουσία μια διαδικασία μάθησης . Θεωρία του O’ Hara Η επαγγελματική ανάπτυξη είναι ουσιαστικά γενική ανάπτυξη και το σχολείο, άμεσα ή έμμεσα, επηρεάζει αποτελεσματικά αυτή τη διαδικασία μέσα από μεθόδους μάθησης. Τα παιδιά μαθαίνουν να θέλουν να γίνουν γιατροί, δικηγόροι, νοσοκόμοι κλπ. Η θεωρία εστιάζει στο νοητικό και γνωστικό τομέα της ανάπτυξης. Η διαδικασία επαγγελματική ανάπτυξης αποτελείται από τρία κύρια στοιχεία:

1. Ετοιμότητα: βασική προϋπόθεση για μάθηση. Η ετοιμότητα για την επαγγελματική μάθηση έχει την αφετηρία της στις ανάγκες, δηλαδή αν δεν υπάρχει ανάγκη, δεν υπάρχει ετοιμότητα.

2. Κατάσταση μάθησης: η μάθηση συντελείται με τη δημιουργία επαγγελματικών ερεθισμάτων τα οποία επιφέρουν μάθηση.

3. Συμβολισμός: στην προσπάθεια δημιουργία επαγγελματικών ερεθισμάτων πρέπει να υπάρχει η χρήση συμβόλων, ορολογία, συγκεκριμένων κωδικών και άλλων.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

34

Θεωρία Κοινωνικής Μάθηση του Krumboltz Η επαγγελματική ανάπτυξη και επιλογή είναι μια σειρά αλληλοεξαρτώμενων αποφάσεων – επιλογών, μια διαδικασία που ξεκινάει στην παιδική ηλικία και δεν τελειώνει μέχρι την τρίτη ηλικία. Εξαρτάται από εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες/ κάποιοι από αυτούς μπορεί να είναι σταθεροί και αμετάβλητοι (φύλο, φυσικά χαρακτηριστικά, εθνικότητα κλπ.) και κάποιοι μπορούν να επηρεαστούν (κοινωνικό, επαγγελματικό, εκπαιδευτικό περιβάλλον κλπ.).Τέσσερις παράγοντες συμβάλλουν αποφασιστικά στη διαμόρφωση της επαγγελματικής πορείας του ατόμου:

1. Κληρονομικοί παράγοντες 2. Περιβαλλοντικοί παράγοντες 3. Μαθησιακές εμπειρίες ατόμου 4. Συνδυασμοί των παραπάνω

Ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης των παραπάνω προκύπτουν τρεις ξεχωριστές συνέπειες:

1. Γενικεύσεις αυτό-παρατήρησης 2. Συναισθηματικό-γνωστικές προδιαθέσεις 3. Αποφάσεις

Οι προτιμήσεις των ατόμων είναι κυρίως αποτέλεσμα μάθησης, κυρίως μέσα από τη μίμηση και την ενίσχυση. Γενικές Θεωρίες Οι Blau, Gustad, Jessor, Parnes και Wilcock (1956) θεώρησαν την επαγγελματική επιλογή σαν μια διαδικασία συμβιβασμού, η οποία μεταβάλλεται συνεχώς, μεταξύ προτιμήσεων και προσδοκιών και του να είναι κάποιος ικανός να μπει σε διάφορα επαγγέλματα. Αναγνώρισαν οκτώ παράγοντες που καθορίζουν την εισαγωγή σε ένα επάγγελμα. Τέσσερις από αυτούς χαρακτηρίζουν το επάγγελμα: απαιτήσεις, τεχνικά (λειτουργικά) προσόντα, προσωπικά (μη λειτουργικά) προσόντα και επιβραβεύσεις. Οι παράγοντες που χαρακτηρίζουν το άτομο είναι: πληροφορίες σχετικά με το επάγγελμα, τεχνικές ικανότητες, κοινωνικά χαρακτηριστικά και κατευθύνσεις αξιών. Η επαγγελματική επιλογή είναι μια δυναμική διαδικασία αφού τόσο τα άτομα όσο και ο κοινωνικός και επαγγελματικός κόσμος συνεχώς εξελίσσονται. UΆλλες θεωρίες Ένας αριθμός επιπλέον θεωριών έχουν επεκτείνει τις έννοιες των επιρροών στην επαγγελματική εξέλιξη του ατόμου. Μια από αυτές είναι η κοινωνική θεωρία της μάθησης των Mitchell και Gelatt (1996) που βασίζεται πρωταρχικά στα γεγονότα της ζωής που επηρεάζουν τον καθορισμό της επιλογής επαγγέλματος. Σε αυτή τη θεωρία, η διαδικασία της επαγγελματικής εξέλιξης περιλαμβάνει τέσσερις παράγοντες:


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

35

1. γενετικώς προικισμένες και ειδικότερες ικανότητες 2. συνθήκες και γεγονότα του περιβάλλοντος 3. εμπειρίες μάθησης 4. ικανότητες προσέγγισης έργων.

Η θεωρία της μάθησης προτείνει ότι η επαγγελματική εξέλιξη είναι μια διαδικασία μάθησης μέσα στην οποία οι ακαδημαϊκές εμπειρίες επηρεάζουν τις επαγγελματικές αποφάσεις. Ο Isaacson (1985) πρότεινε μια εκλεκτική θεωρία, εκμαιεύοντας στοιχεία από τις προεξάρχουσες θεωρίες επαγγελματικής επιλογής. Τα οκτώ βασικά σημεία της θεωρίας του είναι:

1. η επαγγελματική εξέλιξη είναι μια συνεχής, δια βίου πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης

2. επειδή η διαδικασία είναι αναπτυξιακή στη φύση της, είναι γενικότερα προβλέψιμη αλλά μπορεί να τροποποιηθεί από συνθήκες που αλλάζουν, ακόμα και στο σημείο να είναι αναστρέψιμη όσο το άτομο προσπαθεί να βελτιστοποιήσει τα προνόμια και τις ικανοποιήσεις που απορρέουν από τη σχέση δουλειάς-εργαζόμενου

3. τα άτομα έχουν διαφορετικά μοτίβα ικανοτήτων, ενδιαφερόντων και προσωπικότητας ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

4. τα επαγγέλματα έχουν επίσης διαφορετικά μοτίβα χαρακτηριστικών που απαιτούνται ή αναμένονται από τους επιτυχημένους εργαζόμενους

5. η έκταση στην οποία το άτομο εξελίσσεται και εφαρμόζει το δικό του μοναδικό μοτίβο προσωπικών χαρακτηριστικών εξαρτάται από τις στάσεις, τα κίνητρα και τις αξίες του. Αυτά τα μοτίβα μπορούν να γίνουν κατανοητά είτε από τη σκοπιά των ψυχολογικών αναγκών είτε της εξέλιξης της ιδέας-εαυτού.

6. το άτομο μαθαίνει σχετικά με δουλειές και της σχέσης τους με το άτομο συγκεκριμένα και με την κοινωνία γενικά από πολλές πηγές, όπως η οικογένεια, συνομήλικοι, κοινότητα, σχολείο, media, και τις προγραμματισμένες ή μη εμπειρίες της καθημερινής ζωής. Οι στάσεις και οι γνώσεις για την εργασία που αναπτύχθηκαν μέσα στην ωρίμαση, διερεύνηση και κρυστάλλωση των περιόδων της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, θα έχουν μακροπρόθεσμες επιρροές στη σχέση δουλειάς-εργαζόμενου στα ενήλικα χρόνια.

7. η βελτιστοποίηση την οποία το άτομο αναζητάει στη σχέση δουλειάς-εργαζόμενου είναι παράγωγο της αλληλεπίδρασης μεταξύ του ατόμου και της πραγματικότητας των καταστάσεων του. Η ικανότητα και η επιθυμία του ατόμου να αριστεύσει σε αυτές τις αλληλεπιδράσεις επηρεάζουν το επίπεδο βελτιστοποίησης.

8. ο βαθμός ικανοποίησης ο οποίος βιώνεται από τον εργαζόμενο κατά μεγάλο ποσοστό καθορίζεται από την έκταση στην οποία η προοπτική βελτιστοποίησης είναι εμφανής στο άτομο και γίνεται κατανοητή ως σύμφωνη/ συμβατή και αποδεκτή.

UΓιατί όλες αυτές οι θεωρίες; Από τα παραπάνω φαίνεται πως η επαγγελματική εξέλιξη είναι μια διαδικασία που οδηγεί σε μια απόφαση. Υπάρχουν στάδια μέσα από τα οποία το άτομο περνάει προς την επαγγελματική ωρίμαση και λήψη αποφάσεων. Το άτομο πρέπει να επιτύχει σε


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

36

διάφορα έργα σε κάθε ένα από αυτά τα στάδια. Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας σχετίζονται σημαντικά με την επαγγελματική απόφαση. Υπάρχουν, όμως, περιβαλλοντικοί περιορισμοί στις καριέρες που κάποιος ελπίζει να πετύχει, και ο προγραμματισμός μπορεί να αλλάξει λόγω τύχης. Οι θεωρίες είναι σημαντικές επειδή να βοηθούν να: κατανοήσουμε τη διαδικασία και τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης εξέλιξης

και το πόσο έτοιμοι ή επιτυχείς είναι στα διάφορα έργα σε κάθε στάδιο ανάπτυξης

κατανοήσουμε τις βασικές ανάγκες του ατόμου και τη σχέση τους με την επαγγελματική εξέλιξη και τη λήψη αποφάσεων

αξιολογήσουμε και να ερμηνεύσουμε τα ατομικά χαρακτηριστικά και να εφαρμόσουμε τις αξιολογήσεις σε διάφορα πλαίσια

βοηθήσουμε το άτομο να αναγνωρίσει τους μη-αναμενόμενους παράγοντες τύχης που μπορεί να αλλάξουν τον επαγγελματικό προσανατολισμό

αναγνωρίσουμε πως οι ραγδαίες αλλαγές στον τρόπο που οι άνθρωποι εργάζονται και ζουν σε αυτή την high-tech κοινωνία απαιτούν συνεχείς διερευνήσεις και επαναξιολογήσεις των θεωριών και της έρευνας που χρησιμοποιούμε σαν βάση στην κατανόηση του επαγγελματικού προσανατολισμού.

Επαγγελματικός προσανατολισμός και λήψη αποφάσεων στο σχολείο Επειδή η κοινωνία βλέπει το σχολείο σαν ένα μέσο για την ανάπτυξη των δυναμικών των νέων είναι σημαντικό να εξεταστεί η συμβολή του στην επαγγελματική ανάπτυξη. Τρεις κοινές εμπειρίες περνούν οι άνθρωποι: γέννηση και φροντίδα όσο μεγαλώνουν, εκπαίδευση τυπική ή άτυπη και εργασία. Οι τρεις αυτές εμπειρίες επηρεάζονται σημαντικά από το πλαίσιο του σχολείου. Εκεί η ανάπτυξη του ατόμου παρακινείται και διαμορφώνεται για να ζήσει με άλλους, να μάθει και να εργαστεί. Μας ενδιαφέρει εδώ η συμβολή του σχολείου στην προετοιμασία του ατόμου για τον χώρο της εργασίας, την επαγγελματική εξέλιξη, τον προγραμματισμό και τη λήψη αποφάσεων μέσα στο σχολικό πλαίσιο. Υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες που καθοδηγούν την επαγγελματική ανάπτυξη του ατόμου μέσα από το σχολείο:

1. όλοι οι μαθητές πρέπει να παρέχονται τις κατάλληλες ευκαιρίες ώστε να αναπτύξουν μια αμερόληπτη βάση από την οποία μπορούν να πάρουν τις επαγγελματικές αποφάσεις τους. Όσο μεγαλώνουν τα παιδιά τόσο αισθάνονται ότι μειώνεται το εύρος μέσα στο οποίο μπορούν να πάρουν τις επαγγελματικές αποφάσεις τους. Στο Δημοτικό οι επιλογές φαίνονται άπειρες, αλλά αργότερα, επηρεασμένα από προκαταλήψεις απορρίπτουν αυτόματα κάποιες επιλογές. Τα παιδιά βομβαρδίζονται καθημερινά από τις προκαταλήψεις των ενηλίκων και θα έπρεπε να προωθείται περισσότερο η ελευθερία της επιλογής.

2. η πρώιμη και συνεχής εξέλιξη θετικών στάσεων των μαθητών προς την εκπαίδευση είναι πολύ σημαντική. Μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά επιζήμια η μείωση του ενδιαφέροντος των μαθητών για τη βέλτιστη εκπαιδευτική ανάπτυξη. Η επαγγελματική ανάπτυξη έχει περιορισμένο νόημα χωρίς την παράλληλη εκπαιδευτική εξέλιξη.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

37

3. ο μαθητής θα πρέπει να βλέπει την καριέρα/ επάγγελμα ως τρόπο ζωής και την εκπαίδευση ως τρόπο προετοιμασίας για τη ζωή. Συχνά οι μαθητές βλέπουν τις καριέρες ως απλά μια περιγραφή της δουλειάς. Το σχολείο μπορεί να δώσει ευκαιρίες ανάπτυξης των επαγγελματικών οριζόντων. Η σωστή προσέγγιση είναι η αναλογία της εργασίας ως τρόπο ζωής. Έτσι και η εκπαίδευση δεν γίνεται μόνο εκπαίδευση για το συγκεκριμένο επάγγελμα κάποιου αλλά εκπαίδευση για τη ζωή.

4. οι μαθητές θα πρέπει να δέχονται βοήθεια στην ανάπτυξη επαρκούς κατανόησης του εαυτού τους και πρέπει να προετοιμάζονται να σχετίζουν/ συσχετίζουν αυτή την κατανόηση τόσο με την κοινωνικό-προσωπική εξέλιξη όσο και με τον προγραμματισμό της επαγγελματικής τους εξέλιξης. Είναι σημαντικά στοιχεία για την αυτό-πραγμάτωση του ατόμου. Έτσι οι μαθητές προετοιμάζονται να βλέπουν τον εαυτό τους ρεαλιστικά με όρους συνεχών εκπαιδευτικών ευκαιριών, επαγγελματικών απαιτήσεων και απαιτήσεων και σχέσεων με την κοινωνία.

5. οι μαθητές σε όλα τα επίπεδα πρέπει να εφοδιάζονται με κατανόηση της σχέσης μεταξύ εκπαίδευσης και καριέρας. Αν προωθήσουμε τη στάση ότι τα δύο είναι σχετικά, πρέπει να υποδείξουμε και πώς σχετίζονται. Οι μαθητές χρειάζονται τη γνώση της σχέσης μεταξύ των επιπέδων της εκπαίδευσης και των ευκαιριών για εργασία.

6. οι μαθητές θα πρέπει να κατανοήσουν τόσο το που όσο και το γιατί βρίσκονται σε κάθε δεδομένο σημείο στο εκπαιδευτικό συνεχές σε κάθε δεδομένη στιγμή. Θα πρέπει να του παρέχουμε τρόπους κατανόησης του σχολικού συστήματος και προγράμματος ώστε να κατανοήσουν και να εμπλακούν στην απόκτηση γνώσης.

7. οι μαθητές σε κάθε στάδιο του εκπαιδευτικού προγράμματος πρέπει να έχουν εμπειρίες προσανατολισμένες στην καριέρα που είναι κατάλληλες για το επίπεδο ετοιμότητας και ταυτόχρονα να είναι σημαντικές και ρεαλιστικές. Πρέπει να έχουν ευκαιρίες να συμμετέχουν και να παρατηρούν, όπως και να συζητούν τέτοιες ευκαιρίες με εκπαιδευτικούς.

8. οι μαθητές πρέπει να έχουν ευκαιρίες να δοκιμάσουν έννοιες, ικανότητες και ρόλους ώστε να αναπτύξουν αξίες που μπορεί να έχουν εφαρμογή αργότερα στον επαγγελματικό χώρο. Μέσα στη σχολική ομάδα μπορούν να υιοθετήσουν ποικίλους ρόλους μέσα από τους οποίους αναπτύσσονται μέσα στις σχέσεις και χτίζουν ένα σύστημα αξιών.

9. πρέπει να υπάρχει σωστή και επαρκής συνεργασία μεταξύ οικογένειας, σχολείου και πιθανόν συμβούλου.

UΚάποιες τεχνικές επαγγελματικού προσανατολισμού και λήψης αποφάσεων Οι τεχνικές αυτές αναπτύχθηκαν για να βοηθήσουν το άτομο να αποκτήσει αυτογνωσία, γνώση εκπαιδευτική και επαγγελματική, επαγγελματική διερεύνηση και λήψη αποφάσεων:

1. αυτογνωσία: από μια πολύ μικρή ηλικία και μετά οι άνθρωποι πρέπει να αποκτήσουν γνώση και σεβασμό της μοναδικότητας τους. Το να μαθαίνει κάποιος για τις δεξιότητες, ενδιαφέροντα, αξίες, χαρακτηριστικά προσωπικότητας και άλλα, είναι σημαντικό στην ανάπτυξη εννοιών που συνδέονται με τον εαυτό και τη χρήση αυτών στη διερεύνηση καριέρας. Τέτοιες τεχνικές είναι: ασκήσεις διευκρίνησης αξιών, δραστηριότητες


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

38

καθοδήγησης ομάδας, γραπτές εργασίες (όπως αυτοβιογραφίες), ταινίες και βίντεο, και ψυχομετρικά τεστ.

2. εκπαιδευτική γνώση/ επίγνωση/ ενημερότητα: γνώση των σχέσεων μεταξύ εαυτού, ευκαιριών εκπαίδευσης, και του χώρου της εργασίας είναι σημαντικό μέρος του επαγγελματικού προσανατολισμού. Ομαδικές δραστηριότητες (όπως μέρες προσανατολισμού), παρουσιάσεις από συνεργάτες του σχολείου, και χρήση ερωτηματολογίων για τη γνώση του εκπαιδευτικού συστήματος μπορεί να είναι χρήσιμα μέσα. Παιχνίδια που συνδέουν χόμπι και ψυχαγωγικές δραστηριότητες με εκπαιδευτικά προγράμματα και επαγγέλματα, είναι καταλληλότερα για μικρότερες ηλικίες. Για παράδειγμα, τέτοιου είδους ομαδικές δραστηριότητες μπορούν να συνδέσουν επιθυμητές συνήθειες για το σχολείο (υπευθυνότητα, συνέπεια, προσπάθεια, θετικές σχέσεις) με τα χαρακτηριστικά ενός καλού εργαζόμενου.

3. επαγγελματική γνώση: να επεκταθεί η γνώση των μαθητών για τον χώρο εργασίας, που περιλαμβάνει μια αναπτυσσόμενη αναγνώριση των σχέσεων μεταξύ αξιών, τρόπων ζωής και επαγγελμάτων. Το υλικό πρέπει να ενσωματωθεί κατάλληλα στο εξελικτικό πρόγραμμα ανάλογα με την ηλικία των μαθητών.

4. διερεύνηση επαγγελμάτων: συστηματική, προγραμματισμένη διερεύνηση και ανάλυση επαγγελμάτων που ενδιαφέρουν τους μαθητές. Συγκρίσεις, αναγνώριση πραγματικότητας, και τεστ μπορεί να είναι χρήσιμα.

5. Επαγγελματικός προσανατολισμός και λήψη αποφάσεων: τελικά οι μαθητές θα πρέπει να περιορίσουν το εύρος επιλογών και να εξετάσουν τις επιλογές που έχουν. Τεστ, παρατήρηση εργαζομένων στο χώρο εργασίας, μέρες καριέρας και άλλες ομαδικές δραστηριότητες μπορούν να βοηθήσουν. Οι μαθητές μαθαίνουν τη διαδικασία της λήψης αποφάσεων με το να εξετάζουν εναλλακτικές, επιπτώσεις και την αξία του συμβιβασμού και της εφαρμογής μιας απόφασης. Επίσης, να εξετάσουν πως οι αποφάσεις του παρόντος επηρεάζουν το μέλλον τους.

Αυτογνωσία - Αυτοαντίληψη Η Συμβουλευτική Προσανατολισμού στρέφεται γύρω από το άτομο και τη διευκόλυνση προσαρμογής του στο περιβάλλον μέσα από τις επιλογές του. Οι επιτυχείς επιλογές προϋποθέτουν γνώση, τόσο του ατόμου όσο και του περιβάλλοντος. Ο ρόλος του ίδιου του ατόμου είναι καθοριστικός – ο στόχος είναι να γνωρίσει το ίδιο το άτομο τον εαυτό του. Ο ρόλος της αυτογνωσίας είναι καθοριστικός. Εαυτός: το σύνολο των επιμέρους όψεων και στοιχείων του ατόμου (φυσικό, βιολογικό, ψυχολογικό, ψυχοκινητικό, κοινωνικό, συναισθηματικό, φιλοσοφικό, αξιολογικό και άλλα.). Τα στοιχεία αυτά μπορούν να εξεταστούν χωριστά το ένα από το άλλο ή να μελετούνται σε μια αλληλεπίδραση που συνθέτει ένα δυναμικό όλον, δηλαδή την προσωπικότητα. Τα χαρακτηριστικά του εαυτού είναι δυναμικά αφού διαμορφώνονται και διαφοροποιούνται με δυναμικό εξελικτικό τρόπο. Η αντίληψη του εαυτού είναι δύσκολο να θεωρηθεί μια ενιαία οντότητα. Αντίθετα υποστηρίζεται πως υπάρχουν συστάδες αυτοαντιλήψεων. Έτσι σε αυτό το σύνθετο πλέγμα που ονομάζεται εαυτός μπορεί να περιλαμβάνεται ο «πραγματικό εαυτό», «ιδανικός εαυτός», «εαυτός όπως τον βλέπουν οι άλλοι», «εαυτός όπως τον βλέπουν


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

39

τα άτομα σε διάφορα κοινωνικά πλαίσια», «εαυτός και ικανότητες σε διάφορους τομείς», «εαυτός σε σχέση με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον» κλπ. Αναρωτιέται, λοιπόν, κανείς αν υπάρχει μια ενιαία κατασκευή (ορισμός) που να αντιστοιχεί σε αυτό που ονομάζουμε «εαυτός». Στόχος του εαυτού είναι η επίτευξη «ισορροπίας» ή «ομοιόστασης» ανάμεσα στο πραγματικό και στο ιδανικό, ανάμεσα στο αυτό-προσδιοριζόμενο και στο έτερο-προσδιοριζόμενο. Επίσης, είναι ακόμα ανοιχτή η συζήτηση για το αν η αντίληψη του εαυτού παραμένει σταθερή στο χρόνο ή αν είναι εξελίξιμη και διαφοροποιείται κατά τη διάρκεια της ζωής. Με τον όρο «αυτογνωσία» εννοείται η αντικειμενική γνώση (μέσω αντικειμενικών μέσων όπως ερωτηματολόγια» για τον εαυτό, κάθε σχετικό αντικειμενικό στοιχείο για τον εαυτό που μπορεί να αναφέρεται σε όλες τι όψεις το όρου όπως σωματική, κοινωνική, επαγγελματική, συναισθηματική, ψυχολογική και άλλες. Με τον όρο «αυτοαντίληψη» εννοούμε τα στοιχεία γνώσης εαυτού πέρα από την αντικειμενική. Πρόκειται για τις προσωπικές ερμηνείες του ατόμου σχετικά με αυτά που γνωρίζει για τον εαυτό του. Ο όρος «αυτοαντίληψη» καλύπτει τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει το άτομο για τον εαυτό, το πού εντάσσει και κατατάσσει τον εαυτό με αφετηρία αυτά που γνωρίζει για τον εαυτό. Με άλλα λόγια, όλα όσα χαρακτηρίζουν το νόημα, τη σημασία και τις διαστάσεις που δίνει στην αντικειμενική γνώση του εαυτού. Η αυτοαντίληψη είναι αποτέλεσμα της υποκειμενικής επεξεργασίας των δεδομένων που αρχικά συνθέτουν την αυτογνωσία. Στο ερώτημα «ποιος είμαι» τι θα απαντούσατε? Είναι πιθανό να επικεντρωνόσασταν σε 3 κύριες διαστάσεις:

• ρόλους (απασχόληση, φύλο κλπ.) • χαρακτηριστικά (ύψος, νοημοσύνη κλπ.) • αξιολογήσεις (καλός, εργατικός, φιλικός κλπ.)

Ο όρος «αυτοεικόνα» αναφέρεται στο τελικό αποτέλεσμα της σύνθεσης αυτογνωσίας και αυτοαντίληψης, δηλαδή στην εικόνα που το άτομο διαμορφώνει μια δεδομένη στιγμή για τον εαυτό του. Αυτή η εικόνα διαμορφώνεται με δυναμικό και εξελικτικό τρόπο, δηλαδή διαφοροποιείται κατά τη διάρκεια της ζωής. Σε διαφορετικές φάσεις της εξέλιξης του ατόμου μπορεί να συμπληρώνει, να αλλάζει σε μικρό ή μεγάλο βαθμό την εικόνα που έχει για τον εαυτό του. Επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον του και σημαντικό στη διαδικασία αυτή είναι να τροποποιηθούν τυχόν μη-βοηθητικές ερμηνείες που έχει διαμορφώσει για τον εαυτό του. UΗ σημασία της αυτογνωσίας-αυτοαντίληψης Η συμπεριφορά μας δεν είναι τίποτα άλλο από μια έκφραση αυτού που είμαστε, αυτού που πιστεύουμε ότι είμαστε ή αυτού που νιώθουμε ότι είμαστε. Η θεώρηση μας για τον εαυτό μας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο οργανώνουμε τη ζωή μας και καθορίζουμε τους σκοπούς μας. Η αυτοεικόνα μας παίζει καθοριστικό ρόλο στις κοινωνικές, εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές που κάνουμε, δηλαδή τον τρόπο ζωής που αποδεχόμαστε και υιοθετούμε. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη από μια θετική αυτοαντίληψη, δηλαδή να υιοθετεί θετική στάση και προδιάθεση προς τον εαυτό και τη ζωή. Αυτό σημαίνει συμμετοχή και


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

40

προσπάθεια που θα οδηγήσουν στην αυτοπραγμάτωση (όπως φαίνεται στην πυραμίδα του Maslow). Η θετική αυτοαντίληψη - αυτοεικόνα ενισχύει τη θετική διάθεση για ζωή, με αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση, εξωστρέφεια, αισιοδοξία, συνέπεια και αυτοσεβασμό. Ένας από τους στόχους της Συμβουλευτικής Προσανατολισμού είναι να οργανώσει και να χτίσει το άτομο μια θετική αυτοεικόνα ώστε να επιτύχει στα σχέδια του για την επαγγελματική ζωή του. Όσο πιο θετικά αντιλαμβάνεται το άτομο τον εαυτό του, τις ικανότητες και τις δεξιότητες του, τόσο πιο πιθανό είναι να τις αξιοποιήσει με αποτελεσματικό τρόπο (αυτοπραγμάτωση). Η αυτοαντίληψη σχετίζεται με τα κίνητρα και τους στόχους, όπως και με τον τρόπο που αντιλαμβάνεται το άτομο το περιβάλλον, τους άλλους και τον εαυτό του μέσα σε αυτά. Το τελευταίο επιτυγχάνεται μέσα από τη διαδικασία των συνεχών συγκρίσεων με άλλα άτομα τα οποία μπορεί να θεωρεί το άτομο ανώτερα ή κατώτερα από αυτό. Η εικόνα που έχει το άτομο για τον εαυτό του είναι μια εξελικτική διαδικασία αφού η προσωπικότητα του ατόμου διαμορφώνεται μέσα από τη συνεχή αλληλεπίδραση κληρονομικών προδιαθέσεων και περιβαλλοντικών παραμέτρων. Μέσα από τη Συμβουλευτική Προσανατολισμού το άτομο ενισχύεται να «χτίσει» μια θετική αυτοεικόνα πάνω σε αυτό που έχει. Υπάρχουν δύο γενικοί τρόποι μέσω των οποίων το άτομο οδηγείται στην αυτογνωσία:

1. κοιτάζονται προς τα μέσα (εαυτό) 2. κοιτάζονται προς τα έξω (άλλους) 3. ο συνδυασμός των άνω.

Αυτοί οι δύο τρόποι οδηγούν σε τέσσερις ειδικότερες μεθόδους αυτογνωσίας:

1. αυτοανάλυση 2. σύγκριση 3. ανατροφοδότηση 4. ερμηνεία 5. συνδυασμό των άνω.

Με βάση τα παραπάνω οι στόχοι της Συμβουλευτικής Προσανατολισμού όσον αφορά τον τομέα της αυτοαντίληψης είναι:

1. να αποκτήσει σταδιακά την πληρέστερη δυνατή αντικειμενική γνώση εαυτού (σωματικά, κοινωνικά, ψυχολογικά, συναισθηματικά και άλλα χαρακτηριστικά, ενδιαφέροντα, κλίσεις, τάσεις, διαθέσεις και άλλα).

2. να δώσει τις θετικότερες δυνατές ερμηνείες και υποκειμενικές προεκτάσεις στα στοιχεία αυτά που αποτελούν γνώση εαυτού, δηλαδή να διαμορφώσει μια θετική αυτοαντίληψη.

3. να συμφιλιωθεί όσο γίνεται περισσότερο με την προσωπική του πραγματικότητα, να αποδεχτεί τα ατομικά χαρακτηριστικά του και να τα αξιοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο προς όφελος του ίδιου και του κοινωνικού συνόλου.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

41

4. να διαμορφώσει μια όσο το δυνατό θετικότερη φιλοσοφία και στάση ζωής, η οποία να τον οδηγεί σε μια θετική ποιότητα ζωής.

5. τέλος, να καταφέρει να διατηρήσει τα παραπάνω και να τα βελτιώνει σε δυναμική βάση στις διάφορες εξελικτικές φάσεις της ζωής του.

Δύο γενικές μέθοδοι χρησιμοποιούνται:

1. εκπαίδευση στην αυτό-αξιολόγηση 2. έτερο-αξιολόγηση 3. συνδυασμός των δύο.

Αυτό-αξιολόγηση Στη διαδικασία αυτή το άτομο διδάσκεται να φθάσει εμπειρικά σε μια εικόνα για τον εαυτό του η οποία του επιτρέπει να αξιοποιήσει τις δυνατότητες του. Μέσα από αυτή τη διαδικασία βλέπει τυχόν σφάλματα και πώς μπορεί να αλλάξει αυτά που πιστεύει ή νιώθει για τον εαυτό του. Εκπαιδεύεται το άτομο να παρατηρεί τον εαυτό του και να χρησιμοποιήσει τις συγκρίσεις με τους άλλους και την ανατροφοδότηση ώστε να τα αξιοποιήσει προς όφελος του. Έτσι οι ερμηνείες των παρατηρήσεων του και η συμπεριφορά του τον ενισχύουν προς μια θετική αυτοεικόνα (μέθοδοι συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας). Έτερο – αξιολόγηση Η έτερο-αξιολόγηση αναφέρεται στη χρήση επιστημονικών μέσων για τη διαπίστωση γενικών και ειδικών χαρακτηριστικών του ατόμου από κάποιον ειδικό. Μέσα από αυτή τη διαδικασία το άτομο διερευνάται ως προς κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του, δηλαδή χαρακτηριστικά που αναφέρονται σε κάποιες συγκεκριμένες όψεις του εαυτού του, όπως είναι τα τεστ νοημοσύνης. Ψυχομετρικές μέθοδοι Στις μεθόδους αυτές χρησιμοποιούνται τεστ για τη συγκέντρωση των αναζητούμενων πληροφοριών. Τα τεστ αυτά είναι σταθμισμένα για τον πληθυσμό που προορίζονται και χρησιμοποιούν ποσοτικές μεθόδους ανάλυσης για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Έτσι έχουμε στη διάθεση μας:

• τεστ νοημοσύνης (νοητικά χαρακτηριστικά) • τεστ επίδοσης (μέτρηση αποτελεσμάτων διδασκαλίας και μάθησης) • τεστ ικανοτήτων (μέτρηση ειδικών ικανοτήτων) • κλίμακες ενδιαφερόντων • τεστ προσωπικότητας

Όσον αφορά την Συμβουλευτική Προσανατολισμού τα τεστ χρησιμοποιούνται κυρίως για τους παρακάτω σκοπούς:

1. πρόγνωση και πρόβλεψη: παρέχει βοήθεια στο άτομο όσον αφορά τον προγραμματισμό του για το μέλλον και τη λήψη αποφάσεων.

2. επιλογή: τεστ τα οποία χρησιμοποιούνται για την επιλογή ατόμων σε θέσεις εργασίας


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

42

3. κατάταξη 4. αξιολόγηση

Άλλοι τρόποι έτερο-αξιολόγησης

1. παρατήρηση: η συμπεριφορά του ατόμου παρατηρείται όπως εκδηλώνεται στο φυσικό του περιβάλλον, τα στοιχεία καταγράφονται, ασχολείται με το πώς το άτομο εξωτερικεύει τα χαρακτηριστικά της αυτοαντίληψης του (λεκτικά και μη λεκτικά μηνύματα, ρόλους, ενδιαφέροντα, διαπροσωπικές σχέσεις, συνήθειες και άλλα).

2. ανέκδοτες αναφορές: αναφορές στις οποίες περιγράφονται οι συμπεριφορές του ατόμου σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, δεν γίνεται ερμηνεία των συμπεριφορών

3. συγκεντρωτικά ατομικά δελτία: δελτία τα οποία συμπληρώνει το άτομο μόνο του, καταγράφοντας στοιχεία όπως δημογραφικά στοιχεία, ενδιαφέροντα, κλίσεις, επιδόσεις και άλλα.

4. συνέντευξη: έγκυρη μέθοδος συλλογής πληροφοριών που απαιτεί χρόνο, προετοιμασία και κατάλληλες προϋποθέσεις διεξαγωγής.

5. αυτοβιογραφίες και ημερολόγια: αντικατοπτρίζουν αληθινά συναισθήματα και όψεις της συμπεριφοράς του ατόμου

6. μελέτη περίπτωσης: εις βάθος μελέτη ενός συγκεκριμένου ατόμου σε συγκεκριμένο πλαίσιο

7. πληροφορίες από τρίτους: απόψεις και γνώμες σημαντικών προσώπων στη ζωή του ατόμου

Στην πρακτική της Συμβουλευτικής Προσανατολισμού εφαρμόζονται τόσο επίσημα μέσα (τεστ) όσο και ανεπίσημα μέσα που συνάδουν με τη συμβουλευτική διαδικασία όπως:

• συζήτηση – ανίχνευση ενδιαφερόντων ατόμου • παρατήρηση • συγγραφή αναφορών και εκθέσεων • παιχνίδια προτύπων και ρόλων • εξελικτική ιστόρηση ζωής • κατάλογος ενδιαφερόντων • ανάλυση επαγγελματικών εμπειριών • προηγούμενες επιλογές • εξερεύνηση φιλοδοξιών και στόχων ατόμου • γενεόγραμμα

Περιβαλλοντογνωσία – πληροφόρηση Η γνώση του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο το άτομο προορίζεται να ζήσει αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ικανότητα του να προσαρμοστεί επιτυχώς σε αυτό. Η πληροφόρηση έχει να κάνει με την απόκτηση και οργάνωση πληροφοριών όπως και με τη χρήση και διαχείριση τους. Κάθε προγραμματισμός του ατόμου στα πλαίσια της Συμβουλευτικής Προσανατολισμού έχει ως βασική προϋπόθεση την επαρκή γνώση του περιβάλλοντος. Η πληροφόρηση είναι εξίσου σημαντική με την αυτογνωσία όσον


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

43

αφορά τη λήψη αποφάσεων. Με βάση τις πληροφορίες στα πλαίσια του προσανατολισμού επιτελούνται τέσσερις ειδικές λειτουργίες:

1. η παρωθητική λειτουργία: αφορά τον τρόπο με τον οποίο η πληροφόρηση επενεργεί στο άτομο πάνω σε ορισμένες καταστάσεις ή προϋποθέσεις μέσω των οποίων γίνεται δυνατή η προσπέλαση προς κάποιο συγκεκριμένο στόχο. Για παράδειγμα, ένας μαθητή παρωθείται να εντείνει τις προσπάθειες του στη μελέτη ενός αντικειμένου αν πληροφορηθεί ότι καλή γνώση του αντικειμένου αυτού διευκολύνει την είσοδο του σε κάποιο επαγγελματικό ή ακαδημαϊκό χώρο.

2. η διδακτική λειτουργία: είναι η πιο εμφανής λειτουργία δεδομένου ότι το μεγαλύτερο τμήμα της πληροφόρησης στα πλαίσια του σχολικού προσανατολισμού γίνεται μέσω της διδασκαλίας, όπου οι μαθητές αναγνωρίζουν τη συνεχή φύση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων.

3. η προσαρμοστική λειτουργία: διευκολύνει το άτομο στη δημιουργία μιας στοιχειώδους ισορροπίας ανάμεσα στις φανταστικές επιλογές και τους φανταστικούς προγραμματισμούς και στην πραγματικότητα, η οποία γίνεται γνωστή μέσω της πληροφόρησης. Η πληροφόρηση αυτή βασίζεται τόσο σε ατομικές πληροφορίες όσο και σε πληροφορίες που αναφέρονται στο κοινωνικό, εκπαιδευτικό και επαγγελματικό περιβάλλον. Λανθασμένες εκτιμήσει ή αξιολογήσεις μπορούν να οδηγήσουν σε δυσάρεστα αποτελέσματα για το άτομο.

4. η κατανεμητική λειτουργία: σχετίζεται με τις διαδικασίες «κατανομής» που αφορούν την τοποθέτηση σε κάποιο επάγγελμα ή την είσοδο σε κάποιο επαγγελματικό περιβάλλον. Σε αυτό το σημείο η πληροφόρηση για τον τομέα και η προετοιμασία πριν την είσοδο στο επαγγελματικό περιβάλλον είναι σημαντική.

Το περιβάλλον μας σήμερα χαρακτηρίζεται από εξαιρετική πολυπλοκότητα. Οι πληροφορίες είναι ο μοναδικός καθρέφτης αυτού του περιβάλλοντος. Στα μέρη που ακολουθούν θα γίνει μια γενική περιγραφή των ειδών των πληροφοριών, τον τρόπο συλλογής τους και των τεχνικών παροχής πληροφοριών στα άτομα που ενδιαφέρονται. Είδη πληροφοριών Το πρώτο είδος πληροφοριών είναι αυτές που είναι σχετικές με το άτομο. Οι ατομικές πληροφορίες χρησιμεύουν στην προώθηση της γνώσης του εαυτού, δηλαδή στη διαμόρφωση της αυτογνωσίας, και αναφέρονται στα ακόλουθα:

• Να κατανοήσει και να αποδεχτεί το άτομο τον εαυτό του, τις ικανότητες, τις αξίες, τα ενδιαφέροντα και τις φιλοδοξίες του.

• Να δημιουργήσει υγιείς σχέσεις με άλλα άτομα. • Να κατανοήσει σε τι διαφέρει από τα άλλα άτομα και να αποδεχτεί τις

διαφορές ως φυσιολογικές. • Να δημιουργήσει σωστή προσωπικότητα, απαλλαγμένη από συγκρούσεις και

άγχος. • Να αντιληφθεί προβλήματα που τυχόν αντιμετωπίζει και να επιδιώξει τρόπους

αντιμετώπισης τους.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

44

Οι πληροφορίες σχετικές με το περιβάλλον διακρίνονται στις κοινωνικές, εκπαιδευτικές, επαγγελματικές και άλλα είδη πληροφορίες. Οι κοινωνικές πληροφορίες αναφέρονται στις κοινωνικές όψεις της ζωής και διευκολύνουν το άτομο στην επιτυχή κοινωνική συνύπαρξη και προσαρμογή στο κοινωνικό περιβάλλον:

• Δημιουργεί εποικοδομητικές διαπροσωπικές σχέσεις. • Κατανοεί ότι είναι απαραίτητο να προσαρμοστεί στα κοινωνικά σύνολα. • Αποδέχεται και αναπτύσσει οικογενειακούς, προσωπικούς και κοινωνικούς

ρόλους, δείχνοντας ταυτόχρονα σεβασμό και κατανόηση στους ρόλους των άλλων.

• Διαμορφώνει κοινωνικά αποδεχτές συνήθειες και δεξιότητες που διευκολύνουν την κοινωνική προσαρμογή.

• Συμπεριφέρεται εποικοδομητικά μέσα στις ομάδες που ανήκει. • Χρησιμοποιεί τις εμπειρίες των άλλων για να μάθει νέους τρόπους

προσαρμογής. • Κατανοεί δικαιώματα και υποχρεώσεις μέσα στην κοινωνία του. • Γνωρίζει τις υπηρεσίες στις οποίες μπορεί να απευθυνθεί για βοήθεια. • Αποκτάει δεξιότητες για εποικοδομητική χρήση του ελεύθερου χρόνου του.

Οι εκπαιδευτικές πληροφορίες αναφέρονται στις παρούσες ή μελλοντικές ευκαιρίες για εκπαίδευση και τις απαραίτητες προϋποθέσεις. Αναφέρονται στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, συστήματα σπουδών και κατευθύνσεις στις διάφορες βαθμίδες εκπαίδευσης. Ειδικότερα αναφέρονται στα:

• Είδη εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που υπάρχουν στις διάφορες βαθμίδες. • Τοποθεσίες στις οποίες βρίσκονται αυτά τα ιδρύματα. • Επίπεδο και είδος σπουδών που προσφέρουν. • Περιεχόμενο σπουδών και αναλυτικά προγράμματα. • Χρόνος, ώρες λειτουργίας ιδρυμάτων και διάρκεια σπουδών. • Κανονισμούς λειτουργίας όπως υποχρεωτική παρακολούθηση και εξεταστικές

περίοδοι. • Έμφαση που πιθανόν να δίνεται σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις. • Προϋποθέσεις κοινωνικής ζωής στο περιβάλλον που εδράζει το ίδρυμα

(κοινωνική – εκπαιδευτική πληροφορία). • Διευκολύνσεις διαμονής και διαβίωσης στο εκπαιδευτικό περιβάλλον, όπως

εστίες και εστιατόρια. • Προϋποθέσεις εισαγωγής σε κάποιο ίδρυμα όπως εισαγωγικές εξετάσεις και

εξεταστέα ύλη. • Γενική αντίληψη που έχει επικρατήσει για το ίδρυμα σε εθνική και τοπική

κλίμακα, ιδιαίτερα στους επαγγελματικούς κύκλους. • Αναγνώριση του πτυχίου του ιδρύματος από επίσημες υπηρεσίες ή άλλα

ιδρύματα. • Ευχέρεια ιδρύματος να τοποθετεί φοιτητές σε εργασίες. • Κόστος σπουδών, δίδακτρα, εισφορές, δαπάνες διαμονής και αγορά υλικού. • Ευκαιρίες για υποτροφίες ή άλλα είδη οικονομικής βοήθειας.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

45

• Προϋποθέσεις για συνέχιση σπουδών μετά την αποφοίτηση και ευκαιρίες μετεκπαίδευσης ή ειδίκευσης.

• Προσωπικό και εξοπλισμός ιδρύματος. • Προϋποθέσεις λήψης πτυχίου. • Δυνατότητα χορήγησης αναβολής στράτευσης και άλλα.

Οι μαθητές έχουν μεγάλη ανάγκη κατατόπισης και ενημέρωσης πάνω σε θέματα που αφορούν το εκπαιδευτικό τους περιβάλλον. Σημαντική είναι η πληροφόρηση και για τους γονείς όταν καλούνται να αποφασίσουν το σχολικό περιβάλλον για τη φοίτηση των παιδιών τους. Όσον αφορά τις επαγγελματικές εμπειρίες ως απαιτήσεις επαγγελμάτων, οι πληροφορίες (εκπαιδευτικές – επαγγελματικές) αφορούν:

• Το είδος και το επίπεδο εκπαίδευσης που απαιτείται για είσοδο σε κάθε επάγγελμα (απολυτήριο, πτυχίο κλπ.).

• Τη σχέση απαιτήσεων σε εκπαίδευση και μετέπειτα υλικών ή άλλων απολαβών σε συγκεκριμένα επαγγέλματα.

• Τη μετεκπαίδευση ή άλλη εξειδίκευση που απαιτείται για την είσοδο σε κάποιο επάγγελμα.

• Τα είδη των εκπαιδευτικών εμπειριών που εκτιμώνται περισσότερο σε ένα επαγγελματικό χώρο (π.χ. σπουδές στο εξωτερικό ή ελληνικό πτυχίο).

• Ο βαθμός πτυχίου που απαιτείται για την είσοδο στο επάγγελμα. • Το επίπεδο σπουδών που απαιτείται για την εξέλιξη στην ιεραρχία σε κάποιο

επαγγελματικό χώρο. • Οι τομείς απασχόλησης που μπορεί να επιλέξει ένα άτομο με βάση την

εκπαίδευση του. Οι επαγγελματικές πληροφορίες αναφέρονται σε θέματα που αφορούν τα επαγγέλματα, την εργασία, την αγορά εργασίας, την απασχόληση, την επαγγελματική ζωή και άλλα. Είναι απαραίτητες για να κάνει το άτομο σωστές επαγγελματικές και εκπαιδευτικές επιλογές. Οι εκπαιδευτικές εμπειρίες είναι το μέσο προς ένα επαγγελματικό σκοπό, ένας ενδιάμεσος σταθμός στον προγραμματισμό της ζωής. Οι επαγγελματικές πληροφορίες περιέχουν στοιχεία όπως:

• Στοιχεία εργατικού δυναμικού της χώρας: σύνθεση, κατανομή, προοπτικές. • Επαγγελματική δομή της χώρας, επαγγελματικές ομάδες και χαρακτηριστικά. • Προσφορά και ζήτηση σε εργατικό δυναμικό. • Εργατική νομοθεσία. • Φύση επαγγελμάτων, προϋποθέσεις εργασίας, προοπτικές εξέλιξης, απολαβές,

τόπος εργασίας και απαιτήσεις μετακινήσεων, επαγγελματικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις, διοικητική δομή, τρόπος και προϋποθέσεις εισόδου στο επάγγελμα και άλλες σχετικές πληροφορίες.

• Μεθοδολογία αναζήτησης εργασίας, προσωρινής ή μόνιμης. • Κλίμα που επικρατεί στο επαγγελματικό περιβάλλον και απαιτήσεις. • Προϋποθέσεις για απόκτηση άσκησης επαγγέλματος. • Μέσα που απαιτούνται για την άσκηση επαγγέλματος. • Πηγές που πιθανό να διευκολύνουν την εγκατάσταση σε κάποιο επάγγελμα,

όπως επιδοτήσεις ή δανεισμός.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

46

• Αξιολόγηση προσφερόμενων επαγγελματικών πληροφοριών και πόσο έγκυρες είναι.

Οι περιβαλλοντικές πληροφορίες περιλαμβάνουν και άλλα είδη όπως κλίμα, συνθήκες διαβίωσης, αθλητικές δραστηριότητες, ευκαιρίες περίθαλψης και άλλα. Συγκέντρωση πληροφοριών Στην ενότητα αυτή θα παρουσιαστούν οι τρόποι που προτείνονται για την απόκτηση πληροφοριών με βάση τις κατηγορίες που αναπτύχθηκαν παραπάνω. Όσον αφορά στις κοινωνικές πληροφορίες, οι κυριότερες πηγές απόκτησης πληροφοριών είναι:

• Πηγές νομοθεσία και κανονισμών (π.χ. εφημερίδα κυβερνήσεως). • Πηγές δραστηριοτήτων (π.χ. σύλλογοι, όμιλοι κλπ.). • Πηγές φορέων υγείας (π.χ. κέντρα υγείας, κέντρα ψυχικής υγιεινής, υπηρεσίες

οικογενειακού προγραμματισμού κλπ.). • Υπηρεσίες προσανατολισμού και συμβουλευτική (δημόσιες και ιδιωτικές). • Εκπαιδευτικά ιδρύματα (π.χ. κτίρια διαμονής, εστιατόρια κλπ.).

Η πρώτη σοβαρή απόφαση που καλείται να πάρει το άτομο στη ζωή του αφορά τις σπουδές αφού η απόφαση αυτή συνήθως συνδέεται με επαγγελματικές αποφάσεις. Οι εκπαιδευτικές πληροφορίες είναι οι πρώτες που θα ζητήσουν οι μαθητές και πρέπει να παρέχει το σχολείο, να μένει ενημερωμένο. Οι κυριότερες πηγές απόκτησης εκπαιδευτικών πληροφοριών είναι:

• Εκπαιδευτική νομοθεσία. • Ενημερωτικά φυλλάδια και εγκύκλιοι (εκδίδονται από Υπουργείο Παιδείας). • Κατάλογοι διευθύνσεων και γραφείων σχετικά με δημόσια και ιδιωτική

εκπαίδευση. • Ανακοινώσεις κρατικών υπηρεσιών (ευκαιρίες εκπαίδευσης σε Ελλάδα και

εξωτερικό, όπως Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών). • Ξένες υπηρεσίες που εδρεύουν στην Ελλάδα (Βρετανικό συμβούλιο, Fulbright

κλπ.). • Διαφημιστικά δελτία ιδιωτικών σχολείων. • Μαζικά μέσα ενημέρωσης • Επαγγελματικές πληροφορίες (οργανωμένες σχετικά με απαιτήσεις κάθε

επαγγέλματος). • Σχολές εκτός Υπουργείου Παιδείας (στρατιωτικές σχολές, σχολές νοσοκόμων

κλπ.). • Δελτία προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης (προγράμματα από

οργανισμούς όπως ο ΟΑΕΔ). • Δελτία πληροφοριών επαγγελματικής κατοχύρωσης (αφορούν διαδικασίες

απόκτησης άδειας άσκησης επαγγέλματος). • Δελτία ενημέρωσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση. • Διαδίκτυο και ηλεκτρονικές βάσεις πληροφοριών. • Οδηγοί σπουδών ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

47

• Ενημέρωση σχετικά με πειραματικά και πρότυπα σχολεία όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων.

• Ενημέρωση σχετικά με ισοτιμία ξένων ιδρυμάτων (ΔΟΑΤΑΠ). • Ενημέρωση σχετικά με σπουδές στο εξωτερικό.

Το σύστημα του σχολείου στα πλαίσια του προσανατολισμού πρέπει να συνεργάζεται με τον κόσμο της εργασίας. Υπάρχουν διάφορες πηγές επαγγελματικών πληροφοριών. Οι κυριότερες είναι:

• ΟΑΕΔ (περιγραφή επαγγελμάτων, συμβουλευτική κλπ.). • Μέσα μαζικής ενημέρωσης (πρόσφατες πληροφορίες). • Άμεση επαφή με οργανισμούς και εργοδότες. • Ανακοινώσεις διαφόρων υπηρεσιών σχετικά με διαγωνισμούς, προσλήψεις,

προκηρύξεις, κενές θέσεις και άλλα. • Επαγγελματική νομοθεσία (διαδικασίες κατοχύρωσης, όριο αμοιβών κλπ.). • Ομοσπονδίες και σύλλογοι (ειδικές πληροφορίες για κάθε τομέα). • Δελτίο Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (έρευνες αγοράς). • Δημοσιευμένα αποτελέσματα μελετών διάφορων υπηρεσιών και φορέων

σχετικά με την οικονομική ζωή της χώρας. • Τα ίδια τα άτομα του επαγγέλματος. • Επιμελητήρια (βιοτεχνικό, εμπορικό, τεχνικό, βιομηχανικό, οικονομικό).

Οι πηγές πληροφοριών και οι πληροφορίες οι ίδιες πρέπει να περνούν από ένα είδος αξιολόγησης για να καθοριστεί η χρησιμότητα τους. Τα βασικά κριτήρια αξιολόγησης των πληροφοριών είναι:

1. Να προέρχονται από αξιόπιστες πηγές, ώστε να αποφεύγονται παραπλανήσεις από διαφημιστικά από ιδιωτικούς φορείς ή από παραπληροφόρηση των ατόμων.

2. Να είναι πρόσφατες, ώστε να αποφεύγονται καταστάσεις όπου το υλικό της πληροφόρησης πλέον δεν ισχύει.

3. Να έχουν κύρος, με ακριβές περιεχόμενο και να διασταυρώνονται οι πληροφορίες για την ορθότητα τους.

4. Να έχουν συγκεντρωθεί οι πληροφορίες με αξιόπιστα και έγκυρα μέσα, όπως έγκυρα τεστ για τις ατομικές πληροφορίες.

5. Να είναι πρακτικά χρήσιμες, ώστε να μπορούν οι πληροφορίες να χρησιμοποιηθούν, να γίνουν κατανοητές και να έχουν εύκολη-για-το-χρήστη εμφάνιση.

6. Να είναι σαφείς και ειδικές και να μην αναφέρονται σε γενικότητες. Το υλικό που συλλέγεται στο στάδιο της πληροφόρησης είναι σημαντικό να κατηγοριοποιείται και να ταξινομείται έτσι ώστε να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά. Η Εκπαιδευτική – Επαγγελματική Μονογραφία (ΕΕΜ) είναι ένας πρακτικός τρόπος οργάνωσης πληροφοριών για κάποιο επάγγελμα. Τα στοιχεία που περιέχονται σε αυτή φαίνονται στο παρακάτω πίνακα: Εκπαιδευτική – Επαγγελματική Μονογραφία Εισαγωγικά Στοιχεία 1. UΔιακριτικά στοιχεία επαγγέλματος:


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

48

α. Ακριβής επίσημη ονομασία και τίτλος β. Κωδικός αριθμού (με βάση λίστα ΟΑΕΔ ή άλλη) γ. Ορισμός δ. Επίπεδο σπουδών που ανήκει (ΥΕ, ΔΕ, ΤΕ, ΠΕ). ε. Νομοθετική κατοχύρωση και θέσπιση στ. Οικογένεια επαγγελμάτων μέσα στην οποία εντάσσεται U2. Ιστορική θεώρηση της εξέλιξης και διαμόρφωσης του επαγγέλματος στο διεθνή και ελληνικό χώρο U3. Σπουδαιότητα του επαγγέλματος για το άτομο και το κοινωνικό σύνολο (συμβολή στην ευημερία και την ευτυχία του ατόμου και του συνόλου) U4. Επίπεδο απαιτούμενης κατάρτισης και ειδίκευσης για την άσκηση του επαγγέλματος ανά κατεύθυνση/ ειδικότητα σε αυτό. U5. Ποιες είναι οι παραδοσιακές μορφές του επαγγέλματος και ποιες οι μοντέρνες ειδικεύσεις του;

Φύση και Περιεχόμενο του Επαγγέλματος

U1. Περιγραφή του επαγγέλματος (λειτουργίες, δραστηριότητες, πράξεις, δεξιότητες που απαιτούνται, περίγραμμα κλπ.). U2. Συγκεκριμένες ειδικότητες, ειδικεύσεις ή κατευθύνσεις. U3. Μέσα και υλικά που χρησιμοποιούνται (μηχανήματα, εξοπλισμός κλπ.). U4. Χώροι μέσα στους οποίους ασκείται το επάγγελμα (αστικά ή επαρχιακά μέρη, εσωτερικά ή εξωτερικά, ιδρύματα, υπηρεσίες, δημόσιος ή ιδιωτικός τομέας κλπ.). U5. Διοικητική και οργανωτική δομή επαγγέλματος στον κάθε χώρο που ασκείται.U

Το Πλαίσιο του Επαγγέλματος και οι Συνθήκες

U1. Κατάσταση του επαγγέλματος στην αγορά εργασίας


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

49

α. Παρούσα κατάσταση και αίγλη. β. Προοπτικές για το μέλλον (5ετία, 10ετία, 15ετία) γ. Δυνατότητες απασχόλησης για πτυχιούχους δ. Στατιστικά στοιχεία ενδιαφέροντος (π.χ. αριθμός υποψηφίων για αντίστοιχες σχολές) U2. Συνθήκες άσκησης του και λειτουργίας σε αυτό α. Χώροι και τομείς απασχόλησης και περιγραφής τους β. Επαγγελματικές συνθήκες (ωράρια, απαιτήσεις, μονιμότητα, μετατάξεις κλπ.) γ. Ειδικά καθήκοντα και υποχρεώσεις δ. Ειδική και γενική νομοθεσία ε. Ασφάλιση, ταμεία, συνταξιοδότηση, περίθαλψη στ. Αποδοχές, απολαβές και πλεονεκτήματα. U3. Το Δυναμικό στο επάγγελμα αυτό α. Περιγραφή του πληθυσμού που απασχολείται σε αυτό (αριθμός απασχολούμενων ανά επίπεδο σπουδών, φύλο, ηλικία και τομέα, μόνιμοι, συμβασιούχοι, ωρομίσθιοι κλπ.) β. Εικόνα απασχόλησης, ανεργίας, υποαπασχόλησης, ετεροαπασχόλησης κλπ. και προβολή στο μέλλον. γ. Αριθμός των πτυχιούχων στην αγορά τώρα και σε προβολή 5ετίας, 10ετίας, 15ετίας. δ. Κατηγορίες απασχολούμενων ε. Προβλεπόμενες ανάγκες σε δυναμικό σε 5ετία, 10ετία, 15ετία. U4. Επαγγελματικές, συνδικαλιστικές και επιστημονικές οργανώσεις και τα στοιχεία τους. U5. Κριτική (πώς λειτουργούν τα πράγματα στο επάγγελμα, ποιες αλλαγές πρέπει να γίνουν κλπ.) U6. Διάθεση και στάση του προσωπικού απέναντι στο επάγγελμα (επαγγελματική ικανοποίηση, προβλήματα, προνόμια κλπ.)


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

50

U7. Είναι περιζήτητο ή προτιμώμενο επάγγελμα και γιατί; U

Προϋποθέσεις Άσκησης του Επαγγέλματος και Απαιτήσεις

U1. Σχετικές με την είσοδο στο επάγγελμα α. Πτυχίο και ειδικεύσεις, σπουδές ή καταρτίσεις που απαιτούνται για την απασχόληση στους τομείς του επαγγέλματος β. Άδεια άσκησης επαγγέλματος και τρόπος απόκτησης γ. Συγκεκριμένες σχολές σε Ελλάδα και εξωτερικό (περιεχόμενο σπουδών στα διάφορα ιδρύματα, εκπαιδευτικές και κοινωνικές συνθήκες, υποψήφιοι και ενδιαφέρον για τις συγκεκριμένες σχολές, πτυχία και ειδικεύσεις που δίνονται, ευκαιρίες με την απόκτηση των πτυχίων) δ. Ποια ιδιαίτερα ατομικά προσόντα και χαρακτηριστικά απαιτούνται για την είσοδο στο επάγγελμα (σωματικά, πνευματικά, ψυχολογικά κλπ.) U2. Σχετικές με την άσκηση του επαγγέλματος α. Ποιες συγκεκριμένες δεξιότητες και ικανότητες απαιτούνται για να ανταποκριθεί κάποιος σε αυτό το επάγγελμα β. Ποιοι τύποι ατόμων επιτυγχάνουν ή αποτυγχάνουν στο συγκεκριμένο επάγγελμα γ. Ποια είναι η γενικά αποδεχτή συμπεριφορά στο συγκεκριμένο επάγγελμα – ποιος την ορίζει, αν υπάρχει κώδικας δεοντολογίας.

Πηγές Πληροφοριών για το Συγκεκριμένο Επάγγελμα

α. Αρμόδιες υπηρεσίες και φορείς (για αξιόπιστες και έγκυρες πηγές, διευθύνσεις, τηλέφωνα και ονόματα) β. Επιστημονικά και επαγγελματικά έντυπα για αυτό το επάγγελμα (τίτλοι, διευθύνσεις, τηλέφωνα) γ. Βασικά βιβλία και εγχειρίδια για την ειδικότητα αυτή

Παροχή Πληροφοριών


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

51

Οι πληροφορίες έχουν λόγο ύπαρξης μόνο αν δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε να μεταφέρονται στους μαθητές, τους υποψήφιους στις σχολές και σε κάθε ενδιαφερόμενο έγκαιρα και αποτελεσματικά. Η συλλογή πληροφοριών δεν είναι από μόνη της αρκετή. Είναι σημαντικό να αξιολογούνται και να ερμηνεύονται κατάλληλα. Οι πληροφορίες μπορούν να παρέχονται στους ενδιαφερόμενους είτε ατομικά είτε μέσα σε ομάδες. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να υπάρχουν οι κατάλληλες πληροφορίες και το κατάλληλο άτομο για να τις «διδάξει». Είναι σημαντικό οι πληροφορίες να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του ενδιαφερόμενου και το άτομο που τις παρέχει να είναι σωστά εκπαιδευμένο για να είναι αποτελεσματική η συνάντηση. Όσον αφορά στο σχολικό χώρο, οι μαθητές μπορούν να επωφεληθούν από επισκέψεις σε διάφορους επαγγελματικούς χώρους, να γνωρίσουν τις συνθήκες εργασίας in vivo και να συζητήσουν με επαγγελματίες. Ένας άλλος τρόπος είναι η πρόσκληση επαγγελματιών στο δικό τους διδακτικό πλαίσιο ώστε να συζητήσουν με τους μαθητές. Επίσης, είναι σημαντικό να εκπαιδεύονται οι μαθητές να χρησιμοποιούν τις διάφορες βάσεις αναζήτησης επαγγελματικών πληροφοριών. Με αυτό τον τρόπο οι μαθητές μπορούν να γνωρίσουν και να κρίνουν πού θα τους οδηγήσουν συγκεκριμένες ανώτατες σπουδές και με ποιο τρόπο μπορούν να φτάσουν σε ένα συγκεκριμένο επάγγελμα. Αποφάσεις – Λήψη Αποφάσεων Οι αποφάσεις κατέχουν κεντρική σημασία για την επαγγελματική σταδιοδρομία κάθε ατόμου και κατά συνέπεια για τη ζωή του. Απόφαση είναι η διαδικασία επιλογής μιας κατεύθυνσης δραστηριοτήτων ανάμεσα σε ένα αριθμό εναλλακτικών λύσεων. Στην έννοια της απόφασης περιλαμβάνεται από πολλούς και το αποτέλεσμα της επιλογής, το συμπέρασμα ή η λύση ανάλογα με την κατάσταση μέσα στην οποία το άτομο παίρνει την απόφαση. Μια απόφαση μπορεί να επηρεάζει μόνο το άτομο, αλλά επίσης και μια ομάδα, όπως η οικογένεια. Επίσης, προκειμένου να υπάρχει μια απόφαση, το άτομο πρέπει να έχει μια σειρά (τουλάχιστον δύο) εναλλακτικών λύσεων [αν υπάρχει μόνο μια τότε μιλάμε για μονόδρομο] και να έχει ελευθερία επιλογής μεταξύ των λύσεων. Σκοπός του Προσανατολισμού είναι να βοηθήσει το άτομο να πάρει μια «σωστή» απόφαση. Τι σημαίνει, όμως, σωστή απόφαση; Μια απόφαση θεωρείται συνετή όταν τα αποτελέσματα της είναι ωφέλιμα για το άτομο, αν η έκβαση είναι επιθυμητή κ.α. Αυτά τα αποτελέσματα, όμως, μπορεί να εμφανιστούν μετά από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Συνήθως τα κριτήρια με τα οποία κρίνεται μια απόφαση βρίσκονται στη διάθεση μας αρκετό χρόνο μετά τη λήψη της απόφασης (δεν μπορούμε να κρίνουμε το αποτέλεσμα αμέσως μετά τη λήψη μιας απόφασης). Έτσι μπορεί να πει κάποιος πως μια απόφαση είναι καλή όταν παίρνεται με το σωστό τρόπο. Η διαδικασία της λήψης αποφάσεων θα μπορούσε να συσχετισθεί με τη διαδικασία επίλυσης προβλημάτων. Έτσι περιλαμβάνει συγκεκριμένα στάδια τα οποία καλείται το άτομο να αναλογιστεί προκειμένου να φτάσει στον επιθυμητό στόχο. Τέτοια στάδια μπορεί να είναι:

1. αναγνώριση ύπαρξης προβλήματος 2. ορισμός και αναπαράσταση του προβλήματος


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

52

3. διερεύνηση εναλλακτικών προσεγγίσεων λύσης 4. εφαρμογή του σχεδίου λύσης του προβλήματος 5. αξιολόγηση της λύσης.

Το άτομο τείνει να επιλέγει εκείνη τη λύση από την οποία προσδοκά τη μεγαλύτερη ωφέλεια, ικανοποιεί σε μεγαλύτερο βαθμό τις ανάγκες του και μπορεί να δικαιολογήσει καλύτερα την απόφαση του. UΗ σημασία των αποφάσεων Η ζωή μας είμαι μια ατελείωτη αλυσίδα αποφάσεων, μερικές συνειδητές, άλλες όχι. Οι αποφάσεις αυτές αφορούν τους πιο απλούς μέχρι τους πιο σύνθετους τομείς της ζωής μας. Δηλαδή, το να αποφασίσει κάποιος να παντρευτεί είναι πιο σημαντικό από το να αποφασίσει ποια ταινία θα δει στον κινηματογράφο απόψε. Κριτήρια για τη σημαντικότητα των αποφάσεων μπορούν να είναι τα παρακάτω:

• Η δυσκολία της απόφασης: είναι δύσκολη μια απόφαση όταν όλες οι εναλλακτικές λύσεις εμφανίζονται το ίδιο ελκυστικές ή δημιουργούν τα ίδια προβλήματα.

• Είναι για το άτομο αναγκαίο να πάρει μια απόφαση: δεν μπορεί να την αποφύγει, όσο πιο επιτακτική είναι η ανάγκη να παρθεί αυτή η απόφαση τόσο πιο σημαντική εμφανίζεται να είναι.

• Ο σκοπός για τον οποίο το άτομο παίρνει την απόφαση: το πόσο πολύ το άτομο επενδύει πάνω στην απόφαση αυτή.

• Το πόσο ριψοκινδυνεύεται η ευτυχία ή η δυστυχία του ατόμου παίρνοντας αυτή την απόφαση.

• Πόσα βοηθητικά στοιχεία χρειάζεται το άτομο προκειμένου να πάρει την απόφαση (πληροφορίες, ειδικά μέσα κλπ.).

• Κατά πόσο τα αποτελέσματα της απόφασης είναι αναστρέψιμα ή όχι, δηλαδή αν υπάρχει δυνατότητα διόρθωσης κάποιων επιπτώσεων ή αν είναι δεσμευτικές.

• Κατά πόσο τα χρονικά περιθώρια που υπάρχουν στη διάθεση του ατόμου είναι περιορισμένα, οπότε θα πρέπει να καλύψει τις προβλεπόμενες διαδικασίες σε σύντομο χρονικό διάστημα.

• Κατά πόσο οι εκβάσεις της απόφασης είναι κρίσιμες και σοβαρές για το άτομο, και επηρεάζουν τη ζωή του σε διάφορες διαστάσεις της.

Είναι χαρακτηριστικό του ανθρώπου να έχει τη δυνατότητα και την ελευθερία να επιλέγει ο ίδιος τους δρόμους που θα ακολουθήσει ώστε να οδεύσει το δικό του μονοπάτι. Οι αποφάσεις υπηρετούν συγκεκριμένους σκοπούς στη ζωή του ατόμου:

• Αξιοποιεί το δυναμικό του με τον κατά περίπτωση και κρίση καλύτερο τρόπο. • Εξασφαλίζει τις επιλογές μέσω των οποίων επιτυγχάνει την προσαρμογή του

στο εκάστοτε περιβάλλον του. • Θέτει μακροπρόθεσμους σκοπούς ή βραχυπρόθεσμους στόχους, η επίτευξη

των οποίων αποτελεί οδηγό των ενεργειών του και γενικά της συμπεριφοράς του.

• Επιδιώκει και κατά κανόνα εξασφαλίζει την ομαλή, φυσιολογική εξέλιξη του σε όλους τους τομείς, ανάμεσα στους οποίους και ο επαγγελματικός.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

53

• Εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις και τις συνθήκες ώστε να οδηγηθεί σε μια όσο το δυνατόν πιο επιθυμητή ή έστω αποδεκτή σταδιοδρομία.

Επίσης, οι αποφάσεις σχετίζονται με την αντίληψη της ωριμότητας του ατόμου, δηλαδή κάθε ώριμο άτομο εννοείται ότι είναι σε θέση να παίρνει αποφάσεις και να κατευθύνει με βάση αυτές τη ζωή του. Εκπαιδευτικές και επαγγελματικές αποφάσεις Οι εκπαιδευτικές και επαγγελματικές αποφάσεις που αναφέρονται στους μαθητές, έχουν να κάνουν κυρίως με τις σπουδές που επιλέγουν να ακολουθήσουν για το μελλοντικό τους επάγγελμα. Αυτές οι αποφάσεις είναι εξαιρετικά σημαντικές κυρίως επειδή: Από τις αποφάσεις αυτές θα εξαρτηθεί κατά πόσο το άτομο θα είναι εύκολο

στο μέλλον να απασχοληθεί στην αγορά εργασίας. Υπάρχουν πολλά επαγγέλματα στα οποία η απασχόληση είναι αβέβαιη. Υπάρχουν τομείς όπου η ανεργία φτάνει υψηλά ποσοστά, και τα ποσοστά αυτά αλλάζουν ανάλογα με την εποχή και τις κοινωνικές αλλαγές.

Από τις αποφάσεις αυτές θα εξαρτηθεί κατά μεγάλο μέρος η επαγγελματική ικανοποίηση, η επιτυχία ή η αποτυχία του ατόμου. Η σωστή αξιοποίηση των ικανοτήτων του ατόμου παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην επαγγελματική επιτυχία.

Από αυτές τις αποφάσεις θα καθοριστεί αν το άτομο θα αγαπήσει ή όχι την κάθε εργασία του, ή ακόμα και την εργασία γενικότερα. Αν η επαγγελματική κατεύθυνση που ακολούθησε ή που αναγκάστηκε να ακολουθήσει δεν ταιριάζει με τα ατομικά του χαρακτηριστικά, τις προσωπικές του φιλοδοξίες, τα ενδιαφέροντα, τις αξίες του, είναι πολύ δύσκολο να απολαύσει την επαγγελματική ικανοποίηση.

Η εκλογή επαγγελματικής κατεύθυνσης είναι στην ουσία εκλογή τρόπου ζωής.

Θεωρίες λήψης αποφάσεων Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως η λήψη αποφάσεων είναι μια τυχαία διαδικασία. Όμως το θέμα των αποφάσεων έχει μελετηθεί εκτεταμένα, γιατί το να ξέρει το άτομο πώς να παίρνει μια απόφαση είναι μια σημαντική δεξιότητα, ιδίως στη σημερινή κοινωνία όπου φαίνεται να έχει γίνει μια πολύ δύσκολη απόφαση. Η πολυπλοκότητα της κοινωνίας, οι περισσότερες εναλλακτικές λύσεις που έχουν οι νέοι και η μικρή ηλικία στην οποία παίρνονται τόσο σημαντικές αποφάσεις είναι παράγοντες που κάνουν τη λήψη αποφάσεων μια δύσκολη διαδικασία. Σύμφωνα με τον Hilton και τη γνωστική ψυχολογία, αν μεταξύ δύο σκέψεων του ατόμου υπάρχει «δυσαρμονία» ή νοητική ασυνέπεια, τότε ανατρέπεται η «νοητική ισορροπία» στο άτομο. Η διαδικασία θέτει αυτόματα σε λειτουργία τους μηχανισμούς αποκατάστασης της ισορροπίας. Η επιθυμία αποκατάστασης αυτής της ισορροπίας είναι ο καθοριστικός παράγοντας στη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων. Η επανεξέταση και η προσαρμογή των ερεθισμάτων και των πληροφοριών, όπως και η ανατροφοδότηση στη δημιουργία ενός σχεδίου δοκιμαστικής απόφασης, είναι μερικές από τις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα για την αποκατάσταση της ισορροπίας.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

54

Σύμφωνα με τη θεωρία του Vroom η διαδικασία λήψης επαγγελματικών αποφάσεων περιέχει τρία διαφορετικά στάδια: Την επαγγελματική προτίμηση, η οποία έχει μεγαλύτερο σθένος. Την επαγγελματική επιλογή, η οποία έχει τις προσδοκίες. Την επαγγελματική κατάληξη, η οποία έχει τις ρεαλιστικότερες πιθανότητες

για επιτυχία. Πώς παίρνουν οι άνθρωποι αποφάσεις; Ο κάθε άνθρωπος έχει τη δική του προσωπικότητα και χρησιμοποιεί τη δική του τακτική προκειμένου να λάβει αποφάσεις. Σύμφωνα με τη γνωστική θεώρηση, το άτομο κατά τη διάρκεια της λήψης μιας απόφασης χρησιμοποιεί μια από τις παρακάτω στρατηγικές: Τη μέθοδο του επιθυμητού: στο άτομο έχει αναπτυχθεί μια συγκεκριμένη

επιθυμία και αυτή αποτελεί την καθοριστική μεταβλητή στη λήψη μιας απόφασης με βάση εκείνη την επιλογή που θα ικανοποιήσει την επιθυμία.

Τη μέθοδο της αποφυγής: το άτομο έχει συνειδητοποιήσει ποια είναι η περισσότερο ανεπιθύμητη έκβαση και αυτή προσπαθεί να αποφύγει μέσω της διαδικασίας της απόρριψης της επιλογής αυτής.

Τη μέθοδο της ασφάλειας: κάποια από τις εναλλακτικές λύσεις φαίνεται να έχει περισσότερες πιθανότητες να φέρει επιτυχία στο άτομο και αυτή το άτομο θα επιλέξει.

Τη μέθοδο του συνδυασμού: στην περίπτωση αυτή το άτομο παίρνει μια απόφαση με βάση το συνδυασμό των παραπάνω.

Καμιά από τις παραπάνω μεθόδους δεν είναι καλύτερη ή χειρότερη. Το ποια προσέγγιση υιοθετεί το άτομο εξαρτάται από τον ίδιο. Σύμφωνα με τη συναισθηματική θεώρηση, οι συνήθεις μορφές συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια λήψης αποφάσεων είναι:

• Αυθόρμητη συμπεριφορά: το άτομο αποφασίζει χωρίς πολλή σκέψη και μελέτη του θέματος, ακολουθώντας την πρώτη έμπνευση της στιγμής.

• Μοιρολατρική συμπεριφορά: το άτομο δέχεται μοιρολατρικά τις καταστάσεις ή τις αποφάσεις άλλων.

• Συμπεριφορά συμμόρφωσης: το άτομο συμμορφώνεται με τις αποφάσεις άλλων ή τις επιθυμίες άλλων ή τις ισχύουσες καταστάσεις.

• Αναβλητική συμπεριφορά: το άτομο κάνει ό,τι μπορεί προκειμένου να αναβάλει τις αποφάσεις, να καθυστερήσει τις επιλογές.

• Ενορατική συμπεριφορά: το άτομο επιλέγει με ενορατικές μεθόδους ανάμεσα στις εναλλακτικές οδούς.

• Συμπεριφορά αγωνίας: το άτομο κυριεύεται από την κατάσταση της απόφασης, χάνεται στη μελέτη εναλλακτικών λύσεων και πνίγεται μέσα στις πληροφορίες.

• Συμπεριφορά παράλυσης: το άτομο αδυνατεί να αντιμετωπίσει την κατάσταση της απόφασης.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

55

Η προσωπικότητα του ατόμου έχει άμεση σχέση με τις παραπάνω διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Καμιά από τις παραπάνω στρατηγικές λήψης αποφάσεων δεν είναι καθολικά καταλληλότερη. Αν υπάρχει μια «καλύτερη», αυτή πρέπει να εξασφαλίζει τόσο συνδυασμό του «γνωστικού» και «συναισθητικού» στοιχείου αλλά και να είναι αποτέλεσμα μιας καλά οργανωμένης, σχεδιασμένης και προγραμματισμένης διαδικασίας. Οι άνθρωποι τείνουν να παίρνουν αποφάσεις με τον προσωπικό τους τρόπο, αλλά η λήψη αποφάσεων είναι μια λογική διεργασία και όχι μια τυχαία διαδικασία. Έτσι, προκειμένου να αυξηθούν οι πιθανότητες λήψης μιας «συνετής» απόφασης, πρέπει να ακολουθηθεί μια σειρά σταδίων και να υπάρχουν συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Κάποιες από αυτές είναι:

• Η νοητική ωριμότητα και πληρότητα: κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων απαιτείται ένας λογικός συνδυασμός δεδομένων, μια λογική αλληλουχία σταδίων, η εκτίμηση και αξιολόγηση των καταστάσεων, ιδιοτήτων, χαρακτηριστικών, πραγμάτων αλλά και εαυτού.

• Η συναισθηματική ωριμότητα και ηρεμία: σπάνια ένα συναισθηματικά ανώριμο ή όχι-ήρεμο άτομο είναι σε θέση να πάρει συνετή απόφαση σε οποιονδήποτε τομέα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η απόφαση μετατρέπεται σε συναισθηματική αντίδραση. Ένα συνετό άτομο αποφεύγει να πάρει αποφάσεις όταν βρίσκεται σε κατάσταση συναισθηματικής έντασης.

• Η ισορροπία μεταξύ γνωστικών και συναισθηματικών στοιχείων είναι απαραίτητη προϋπόθεση, ώστε να μην λειτουργεί το ένα μέρος εις βάρος του άλλου.

Με βάση όλα τα παραπάνω, τα κύρια στάδια της διαδικασίας λήψης αποφάσεων είναι:

1. Προσεγμένη μελέτη σε βάθος και πλήρης κατανόηση του αντικειμένου ή του προβλήματος πάνω στο οποίο είναι απαραίτητο να ληφθεί κάποια απόφαση.

2. Διασαφήνιση της σπουδαιότητας που έχει για το άτομο η συγκεκριμένη απόφαση.

3. Ανάλυση και κατανόηση των καταστάσεων και των συνθηκών που αποτελούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα ληφθεί η απόφαση. Αυτό προϋποθέτει τη συλλογή στοιχείων και πληροφοριών σχετικά με το αντικείμενο με το οποίο συνδέεται η απόφαση.

4. Διάκριση, διαμόρφωση και εξέταση των πιθανών εναλλακτικών λύσεων και κατευθύνσεων που θα μπορούσαν να ακολουθήσουν σαν αποτέλεσμα της απόφασης.

5. Μελέτη των πιθανών εμποδίων ή δυσκολιών που μπορεί να εμφανιστούν αν ακολουθηθεί κάποια συγκεκριμένη δραστηριότητα.

6. Εξέταση των τομέων, σε σχέση με κάθε εναλλακτική κατεύθυνση, στους οποίους το άτομο παρουσιάζει ιδιαίτερες ικανότητες ή αδυναμίες.

7. Μελέτη για πρόβλεψη των πιθανών επιπτώσεων, θετικών ή αρνητικών, που θα μπορούσαν να προκύψουν από την υλοποίηση καθεμιάς από τις εναλλακτικές λύσεις.

8. Μελέτη και αξιολόγηση της σημασίας της κάθε έκβασης με γνώμονα πάντα κάποιες προτεραιότητες που έχει θέσει το ίδιο το άτομο σε ό,τι αφορά την επικείμενη απόφαση.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

56

9. Επιλογή εκείνης της εναλλακτικής λύσης η οποία παρουσιάζει τα περισσότερα πλεονεκτήματα και φαίνεται ότι έχει τα λιγότερα μειονεκτήματα.

10. Δοκιμαστική εφαρμογή ή υλοποίηση της απόφασης και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της.

Προβλήματα στη λήψη αποφάσεων Πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν προβλήματα στη λήψη αποφάσεων είτε για προσωπικούς και εσωτερικούς λόγους είτε για εξωτερικούς λόγους. Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνεται μια σύντομη περίληψη των προβλημάτων που μπορεί να παρουσιαστούν:

Όπως φαίνεται στο παραπάνω σχεδιάγραμμα, τα προβλήματα λήψης αποφάσεων διαχωρίζονται στις παρακάτω κατηγορίες:

1. Προβλήματα παρώθησης: οδηγούν σε αναποφασιστικότητα και μπορούν να έχουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

• Αδυναμία ατόμων να ολοκληρώσουν την αυτογνωσία και την αυτοαντίληψη τους, να εντοπίσουν, δηλαδή, τις ικανότητες, τις αδυναμίες, τα ενδιαφέροντα, τις κλίσεις και τις αξίες τους. Επίσης, αδυνατούν να διαπιστώσουν τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο δρουν, του κόσμου εκπαίδευσης και εργασίας.

• Βαθύτερα ψυχολογικά, συναισθηματικά ή φυσιολογικά προβλήματα δημιουργούν προβλήματα στο άτομο και δεν του επιτρέπουν την ολοκλήρωση της επαγγελματικής του ανάπτυξης.

Προβλήματα Απόφασης

Προβλήματα παρώθησης για επιλογή

Προβλήματα απόφασης

για επιλογή

Προβλήματα υλοποίησης της επιλογής

Δυσκολία γνώσης

εαυτού και περιβάλλοντ

ος

Ατομικά προβλήματα

Συγκρούσεις Παντελής αδυναμία επιλογής

Αβεβαιότητα επιλογής

Ακατάλληλη επιλογή


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

57

• Οι προσπάθειες των ατόμων στη λήψη αποφάσεων μπορούν να ανακόπτονται από διάφορες συγκρούσεις, όπως εσωτερικές, διαπροσωπικές ή περιβαλλοντικές.

2. Τα προβλήματα απόφασης μπορούν να ανάγονται στις ακόλουθες ομάδες: • Τα άτομα αδυνατούν τελείως να πάρουν μια εκπαιδευτική ή

επαγγελματική απόφαση. Η αδυναμία αυτή μπορεί να προκαλείται από διάφορους παράγοντες όπως ατομικούς ή εξωτερικούς από το άτομο.

• Τα άτομο δυσκολεύονται να πάρουν μια απόφαση λόγω της ματαίωσης που προκαλεί η έλλειψη αποφασιστικότητας. Συχνά βρίσκονται στην κατάσταση του «αναποφάσιστου» η οποία μπορεί να παραταθεί αρκετά χρονικά και να καταπονήσει τα άτομα.

• Τα άτομα έχουν ήδη λάβει την απόφαση, την έχουν πραγματοποιήσει, αλλά δεν φαίνεται να είναι επιτυχής. Μια επιλογή είναι ανεπιτυχής όταν το άτομο δεν διαθέτει τις προδιαθέσεις και τα χαρακτηριστικά που απαιτούνται για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της κατεύθυνσης που επέλεξε ή τα χαρακτηριστικά του ατόμου δεν ταιριάζουν με τις συνθήκες της κατεύθυνσης αυτής.

3. Στα προβλήματα υλοποίησης της απόφασης τοποθετούνται δυσκολίες όπως η αδυναμία του ατόμου να προσαρμοστεί στο περιβάλλον λόγω λανθασμένων προσδοκιών, η πλήξη των ατόμων όταν βρεθούν σε ένα περιβάλλον που δεν ανταποκρίνεται στις ικανότητες τους ή ο θυμός των ατόμων που τοποθετήθηκαν σε ένα περιβάλλον αναγκαστικά.

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε Στα πλαίσια της Συμβουλευτικής Προσανατολισμού, το άτομο μπορεί να βοηθηθεί στη λήψη αποφάσεων μέσω:

1. Της διδασκαλίας της έννοιας και της σημασίας των αποφάσεων, και το πόσο σημαντικό είναι να αποφασίζει το ίδιο το άτομο.

2. Της διδασκαλίας των τρόπων λήψης αποφάσεων τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά. Μέσα από απλά παραδείγματα μπορούν να συζητηθούν οι τεχνικές λήψης αποφάσεων.

3. Της διδασκαλίας απόκτησης ικανοτήτων λήψης αποφάσεων όπως: • Να αποφεύγει να πέφτει σε γνωστές παγίδες προκαταλήψεων,

συντηρητισμού, υπερβολικής εμπιστοσύνης, αυτοεκπληρούμενης προφητείας κλπ.

• Να προβάλλει στο μέλλον, ώστε να αποκτήσει την ικανότητα να προβλέπει θετικές ή αρνητικές εκβάσεις.

• Να αντιμετωπίζει παράλογες απόψεις στις ομαδικές αποφάσεις. • Να προβλέπει για πιθανές αλλαγές καταστάσεων ή δεδομένων και να

είναι ανάλογα έτοιμο να τις αντιμετωπίσει.


ΑΣΠΑΙΤΕ, 2011-2012

58

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δημητρόπουλος, Ε. Γ. (2000) Συμβουλευτική Προσανατολισμός, Τόμος Δεύτερος: Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας, Εκπαιδευτικός και Επαγγελματικός Προσανατολισμός. Εκδόσεις Γρηγόρη: Αθήνα. Gibson, R. L. & Mitchell, M. H. (1999) Introduction to Counseling and Guidance. Prentice-Hall: New Jersey. HUwww.elesyp.gr UH – Ελληνική Εταιρία Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού HUhttp://www.ekepis.gr/U HUhttp://www.counsellingpsychology.gr/U

http://www.elesyp.gr/

http://www.ekepis.gr/

http://www.counsellingpsychology.gr/

simeiwseis_sumbouleutiki ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ

Documents