Fundacja Olendrzy dla Polski

SKASEN OLENDERSKI

W PRUSIMIU

Opracowanie: dr Karolina Korenda -

Prusim 2010

PRUSIM

o HISTORIA WSI

o CICIELE FOLWARKU

PRUSIMSCY (1386-1788)

Z 1386 roku pochodzi pierwsza wzmianka o Prusimiu. J

- Wielkopolsce. . Jan

-

- -

. cy z

jednej z legend herbowych

przez chrzest

.

w polu czerwonym. dwa jelenie

szywa.

Herbowni:

-

Radzicki, Rogaski, Rokitnicki, Rostworowski, Rudnicki, Rulikowski, Runowski, Rusi

Suski,

Pyzdr.

Wiado i Andrzejem z

Kamionny o granice Dobrogost m

mieszczanina Henryka z Poznania. zana z Dobrogostem dotyczy

azem

zwany Prusimskim, ka

ego i tenutariusz

prawdopodobnie sied

- z co najm

po 200 grzywien posagu i wiana na Kolnie.

bez dworu

Biels

skiego

.

duchowny

a.

mierci Wojciecha jego synowie w 1587 roku dokonali podzi

Grobskiego. Maciej

2 kilometry osady w Prusimiu prusimski

kmieciam

Tuczempy, Mnichy,

Prusimskiego, wdowa po Janie Kamieniewskim,

M 1641 roku siostrze Annie.

Anny Prusimskiej:

Prusimia i Bielsko

Prusimia (1651 rok).

Jadwigi i Urszuli,

Prusim i Bi - Mariannie Kamieniewskiej,

W 1681 roku ielsko swojemu synowi

Andrzejowi z Prusimia Manieckiemu,

Mari W 1742

Prusimiu Prusimski.

w rodzinie Szczanieckich. W 1782 roku

Prusim ie ze Szczanieckich,

skiego

-1790)

W 1788 roku Ksawery Zakrzewski podczasz i swojej

Prusim z folwarkiem Zielona Chojna Andrzejowi

otych polskich i

ierskich.

tak jak jego ojciec Franciszek,

W polu czerwonem -

- na pawim ogon .

Przez dawnych hera

pojedynek. Podczas walki

-

Brat Andrzeja- 1747-1822 Jak podaje

Kasper Niesiewski w

cie

Do 1793 roku

.

Herbowni:

Krzys

TAYLOROWIE (1790-1840)

W 1790 Prusim z folwarkiem Zielona

otych polskich rowi, synowi Roberta

XVII wieku. Pierwszy znany przedstawiciel tego rodu-

Rzeczypospolitej. Pi

-

w

Roberta Taylo

Roberta J. Taylora Order

Unrug, ciciela

Robert J. Taylor

a 22 grudnia

wiadkiem i uczes ych dla

obronie Konstytucji 3 Maja ywizji

poleona

Bonaparte z Prusami

radcy

iego.

REICHE (1840-1945)

ez Johanna Heinricha von Reiche z Blankenburga. W

1840 roku syn Johanna Heinricha von Reiche-

von Reiche

z

Reiche (1657-1740) 7 lipca 1716 roku.

Friedrich Bernhard Christoph Theodor

(1774-1840), uczestnik kampanii wojennych przeciwko Francji w latach 1792-1814.

Reiche (1849-

rady zboru ewangelickiego w Orzeszkowie. Nowi

-

folwarczny. w Prusimiu

W 1846 roku dwukondygnacyjny

spichlerz. on Reichowie przebudowali

.

tym 106 protest 200

176. W

prowadzone przez Heinri o reformie rolnej z 1925 roku,

y nabywcom lub wykupie

Od 1928

Jego

udynki na terenie folwarku wione

.

OLENDRZY

o ZARYS OSADNICTWA OLENDERSKIEGO

o WSIE OLENDERSKIE W POWIECIE

ZKIM

KIM BYLI OLENDRZY

Olendrami na

wieku e Flandrii i Fryzji onienie i

.

hollendrzy, h , holendrzy, o , olendrzy.

nazwy

Wsie

olen kresie w

- religijnych oraz gospodarczych Holandii, jak i w sytuacji gospodarczej

Rzeczypospolitej. W XVI wieku w Niderlandach upowsze

-

,

poddani

Zmuszeni do emigracji mennonici wyemigrowali

przedstawicieli polskiej szlachty do

ych i bagiennych na ziemiach polskich.

powodowane

ych.

och

olenderskich

na obszarach zalesionych.

olendrzy

nowi osadnicy

radzili sobie znakomicie.

rolniczej.

polskiej szlachty.

.

Andrzej Frycz Modrzewski

zy.

Natomiast olendrzy byli

orcjonalnie do posiadanej ziemi. feudalnej

.

derskiej

sprawowali wybierani

akt osadniczy z em . W

przypadku lokacji na prawie olenderskim kontrakty z osadnikami zawier

niemieckim kontrakt osadniczy zawierany by

.

osadnikom

K

Pierwsze kontrakty olen

niejszych latach. iemiecku, polsku lub po

niemiecki

polskim do . W Wielkopolsce ok. 22%

wno po niemiecku jak i polsku. Jako

1:

1 Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu, Articuli colonorum (Acc) Theodorus Czartoryski episcopus

Lewice exstirpandos concedit.

Theodorus Czrtoryski episcopus Posnaniensis colonis sui Pszczeviensis In (Nowa Silna)

t Lewice exstirpandos concedit.

iest

1mo

czynszu, y

2do

3tio

4to

5to

6to

7mo

8vo

Wolno

9no

10mo

11mo

12mo

13ma

obronieni.

14mo

kwitu od dworu pozwalamy i darowujemy.

15mo

zw

16to

17mo

m.

18mo

19ma

20mo

i y Pierwszemu na Holendrach

21mo

22do

ode

23tio

24to Ubezpiec

zapisane Punkta, Klauzule y Kondycje chcemy my y nasi Sukcessorowie wspomnianym

Dan w Pszczewie 2do February 1743

Teodor Czartoryski Jan Sigismund Tolzemitt

eniu. Natomiast w Wielkopolsce o

Osadnicy olenderscy i ich potomkowie mieli XVII wieku

charakter wieczysty. Kolonista, za od

olnienia od

-

byli

: go lub podymnego, czasem hiberny lub subsidium

charitativum.

2. Do tej pory w

Men nonici

Menno Simmonsa w 1536 roku w

Niderlandach. alwinami,

pozostali wyemigrowali Do Polski przybyli w

okre

w wierze.

iele w swej doktrynie z protestantyzmu w w

Nie uznawali a i menonici

y

wszystkich wie swych

czynnego realizowanie zasad religijnych.

Byli bardzo

ona

2 Z. Gloger, Encyklopedia staropolska, t. IV, Warszawa 1903, s.189.

Kobiety ub

materialnych

ni.

. W

Mennonici n

Stronili od wiejskich

.

. Wszyscy

S

meble

b .

i

broni.

usy Zachodnie. Byli

wysokiego

pruskich ia

administracyjnego.

do ponownej emigracji. W

1786 roku olendrom wyznania menonickego

: darmowy

1789 roku

y m kolonie

wojskowej.

Wielu menn anady,

n

isterstwo

Spraw Wojskowych w 1925 roku

.

Menn oku w Polsce

wschodniej Polski.

Z biegiem czasu

-

Rzeczypospolitej tolerancji religijnej.

poddani ich te atomiast tamtejsi panowie ich nie

osadzania j

itej w 1208 osadach olenderskich

h polskich we wsiach olenderskich

- Niemcy (58%).

n

skich. Olendrzy utrzymywali jedynie sporadyczne kontakty z

Oskar Kolberg

Wielkopolsce:

ywa3.

-

wybornego wielkie zyski, wa, a z 4.

we wsiach holenderskich:

Tam plebei s5.

Olendrzy uchodzili za ludzi pracowitych, uczciwych. Nie prow

lecz okresie

-

Prawa

etosu cechy:

Olendrzy w Wielkopolsce 3 Oskar Kolberg,

, t. IX: , Warszawa 1963,

s. 54- 55. 4 J. Sobieski, Peregrynacja po Europie: (1607-1613). Droga do Baden (1683), oprac. J.

5

40% powierzchni tego obszaru. Jest to okolica o zdecydowanie najgorszych warunkach

am gleby bielicowe. Jest to typ gleb wytworzonych na

piaskach

takie

obszary .

en

zami

Warszawsko-

Osadnictwo olenderskie

niekom

ie olenderskim lokowanych w

. Natomiast

ostatnie badania Zbigniewa 0.

Najintensywniej w Wielkopolsce osadnictwo olenderskie r -

- Pszczew- Trzciel- - Wolsztyn- Rakoniewice.

. Koniec osadnictwa olenderskiego na

zie z wprowadzeniem przez Prusy jednolitego

Natomiast w przypadku

wprowadzenie reformy rolnej w 1864 roku.

,

.

-

Szwedami w 1660 roku

tym okresie na prawie olenderskim lokowano 720 osad, przy czym w odniesieniu do 675

po 1720 roku.

o 1793 roku 278

Wielkopolsce osad.

a

-kujawskie go, rawskiego i p go. Te

zaludnienia najbardziej zaludnionym

krajom rolniczym na zachodzie Europy.

Na terenie Wielkopolski (w granicach sprzed 1792 roku), poza dawanymi powiatami

organizacji prawnej przeniesione na prawo olenderskie. Przybysze zza zachodniej granicy

poszukiwali w Polsce lepszych warunki bytowania oraz

Na terenie dzisiejs

olenderskim. -

-

1748 -

dzychodu.

m. in.: Mierzyn i Mierzynek,

- si

, ,

, , , Radusz. W o

wsie olenderskie: Daleszynek, Mechnacz i -

).

) z 35 dymami, czyli z

Puszczy Noteckiej. Mimo niezbyt urodzajnych g

a

rzymskokatolickiego.

) oraz Bucharzewo (

Tab. 1. Wsie olenderskie w dzisiejszym

s. 132-143;

, t. I-XIV, Warszawa 1880-1895.

Nazwa osady

w XVIII wieku

Dzisiejsza

nazwa

Liczba

momencie

lokacji

Liczba

wieku

1766 5 -

Bucharzewo 1722 5 10

Bukowce 1691 7 -

1753 12 -

Daleszynko Daleszynek 1748 9 -

1722 11 -

Drzewce 1724 22 -

Kozia 1765 6 -

Mechnacz 1784 22 -

Muchocinek 1758 10 -

Mierzynek 1713 21 31

Mierzyn 1695 9 12

P 1763 - 73

1791 14 -

Radusz 1700 35 56

Skrzydlewo Skrzydlewo 1785 22 33

1702 12 20

Tuchola 1740 13 -

Zatom Nowy 1751 16 -

Zwierzyniec Zwierzyniec 1751 7 -

Liczba

Wyznanie

Protestanci Katolicy

l. b. % l. b. %

Bucharzewo 76 57 75 19 25

Mierzyn Nowy 240 229 95,4 11 4,6

Mierzyn Stary 107 104 97,2 3 2,8

545 461 84,6 84 15,4

130 128 98,5 2 1,5

Skrzydlewo 301 174 57,8 127 42,2

Radusz 553 547 98,9 6 1,1

Razem 1952 1700 87,1 252 12,9

, t. I-XIV,

Warszawa 1880-1895.

PROGRAM OLENDERSKI

W SKASENIE

OLEN DERSKIM

W PRUSIMIU

ko -

wie olenderskim.

funkcjo

-

kultury materialnej zgromadzone w polskich muzeach.

ELEMENTY SKANSENU OLENDERSKIEGO

4. Studnia

5. Czarna kuchnia, piec chlebowy

9. Stroje olenderskie

11. naukowa

-

13. Publikacja na temat osadnictwa olenderskiego w Wielkopolsce

na stoku Kamiennik a

-

olenderska w miniaturze

zagroda

z domem podcieniowym (Fot.2), dom mieszkalny typu Langhof-

fryzyjska- dom

, 1890 rok

Fot.2. Dom podcieniowy ze

Fot. 4. Zagroda fryzyjska- 6

Fot. 5. Wiatrak olenderski z Jarzmanowic

6 Fotografie 1 - olland.org.pl

I

zdowej do folwarku, na skarpie.

poddaszem. Budynek nie jest podpiwniczony. Fundament oraz dwie kondygnacje wzniesione

Ekspozycja przed derskiej

parterze Hotelu Spi

na bardzo wysokim poziomie.

e. Zaprezentowane zostanie

wiklinowych koszach.

olskiej wsi oraz zabytkowymi kartami pocztowymi z

holenderskimi- wiatrakami.

dowany w 2

mury obwodowe. Posiada cechy stylu klasycystycznego. Jest to budynek dwukondygnacyjny,

em

je

gos

charakter.

IV. Studni a

zostanie usytuowana

E - pie

Piec chlebowy

Czarna kuchnia wykonana z kamienia polnego i komin butelkowy sztagowy

przykryte szklanymi taflami.

w

- kamiennym progiem o

olenderski

Drewniany -

, na

Za

imprezy

holenderskich osadn

Grupy zorganizowane

-

pracom gospodarskim. Pragniemy tak

holenderskiego na naszych ziemiach.

X Skansenu Olenderskiego

Skansen

Planowane tematy:

Tradycje melioracji w Wielkopolsce

Olenderski krajobraz Wielkopolski

XII I . czne-

a to z

kolei powodu