Przemysław Śniegowski

SKRYPT Z HISTORII FILOZOFII I WSTĘPU DO METAFIZYKI

Od Sokratesa do neoplatonizmu

1

BIBLIOGRAFIA

1. Dogiel G., Metafizyka, Kraków 1992.2. Krąpiec M.A., Kamiński S., Zdybkicka Z. J., Maryniarczyk

A., Jaroszyński P., Wprowadzenie do Filozofii, RW- KUL, Lublin 1998.

3. Krąpiec M.A., Metafizyka, RW- KUL, Lublin 1985.4. Reale G., Historia Filozofii Starożytnej, t. I, tłum. E. I. RW-

KUL, Zieliński, Lublin 1994.5. Reale G., Historia Filozofii Starożytnej, t. II, tłum. E. I.

Zieliński, RW- KUL, Lublin 1996.6. Tatarkiewicz W., Historia Filozofii, t. I, Spółdzielnia

Wydawnicza Czytelnik, 1948.

2

SPIS TREŚCI

1. Sokrates i jego uczniowie

2. Platon; idea platońska

3. Arystoteles i jego podłoże metafizyki

4. Stoicy

5. Epikur i epikurejczycy

6. Sceptycy

7. Filon oraz jego synkretyzm żydowski

8. Plotyn i neoplatończycy

9. Wprowadzenie do metafizyki

3

1. Sokrates i jego uczniowie.

Sokrates urodził się w Atenach, w nich też spędził całe swoje życie ( 469-399). Przez ludzi był utożsamiany ze sofistami, ale w istocie jego poglądy były różne od sofistów. Nie pobierał opłat za naukę ani nie obiecał poznania prawdy lecz że wspólnie będą do niej dążyć, próbować znaleźć. Był osobą nauczającą cnoty, a dokładniej mówiąc uczył ludzi rozumu, by następnie doprowadzić do poznania cnoty. Wśród jego najbardziej znanych uczniów pojawili się Alcybiades, Krycjasz, Platon, Ksenofont.

O Sokratesie wiadomo nam przede wszystkim z pism Platona, z jego słynnych dialogów. Arystoteles również zapisuje w swoich pismach informacje o tym filozofie. Sam Sokrates zaś niczego po sobie nie pozostawia, jeśli chodzi o jego zapiski. Jego uczniowie, sokratycy, założyli szkoły mniejsze, jednk po nich nie mamy zbytnio informacji.

W przeciwieństwie do wczesnych filozofów, zainteresowaniem głównym Sokratesa nie była przyroda lecz człowiek jako taki. Dla Sokratesa zajmowanie się przyrodą, kosmosem było powodem zapominania o najważniejszym, mianowicie osobie samym. Istotę człowieczeństwa powinno się szukać w jego psyche. Pracował na wymiarach etyki i logiki.

Poglądy etyczne Sokratesa zawierają cnotę która jest bezwzględnym dobrem.

Cnota- gr. Άρετή (czyt. arete)

Cnota ta u Greków dawniej rozumiana była jako dzielność, sprawność. Sofiści mówili zaś o cnocie jako o zalecie różnej tak dla kobiety jak dla mężczyzny. Sokrates przypisał ją każdemu człowiekowi nie biorąc pod uwagę płci. Nadał cnocie nowe jakby znaczenie przede wszystkim przez to, że na przód przed inne zalety ludzkie postawił zalety moralne. Tym samym Sokrates jest pierwszym filozofem zwracającym uwagę na dobra moralne, jest

4

więc twórcą etyki. Cnotę moralną jako dobro wyniósł on ponad inne.

Cnota jest jak już stwierdzono, bezwzględnym dobrem, najwyższym dobrem, z niego więc pochodzi prawdziwe szczęście.

Cnota wg. Sokratesa to też wiedza, wiedząc już o cnocie jako o najwyższym dobru, szczęściu, człowiek czyni to ponieważ każdy dąży do szczęścia rozumianego z pewnością na różne sposoby. Wystarczy wiedzieć, by coś czynić. Tym samym jest wiedzieć czym jest sprawiedliwość i czynić sprawiedliwość. Jest to oczywiście Sokratejski ekskluzywizm etyczny. Inna nazwa to intelektualizm etyczny.

Żeby kochać, trzeba wiedzieć co to jest miłość- stanowisko ekskluzywizmu etycznego

Jeśli więc cnota jest wiedzą, to można a raczej trzeba jej się uczyć. Cnoty nie nabywamy lecz jej się uczymy, jeśli oczywiście zechcemy.

Cnota jest jedna. Jak już stwierdzono , ludzie dążą do szczęścia. Szczęściem

więc może być dobro, którym jest cnota. Cnotę człowiek nabywa ucząc się. Dzięki temu można osiągnąć dobro bezwzględne. Jeśli chodzi o metody, jakimi posługiwał się Sokrates, to było ich dwie, by poszukiwać wiedzy. Były to metody elenktyczna i majeutyczna.

metoda elenktyczna- uczyła jak usuwać fałszywe przekonania, celem było obalenie dotychczasowej pozornie prawdziwej wiedzy, Sokrates na początku dyskusji uznawał ją za prawdziwą, jest to tzw. ironia Sokratesa

metoda majeutyczna- ta uczyła jak zdobyć prawdę, była metodą wspólnego szukania, dziś metoda ta nazywa się metodą heurystyczną, było tu ważne umiejętne stawianie takich pytań, które potrzebowały tylko łatwych, prostych odpowiedzi.

5

Trzeba szukać pojęcia, by posiąść wiedzę, a następnie cnotę, bo to ona jest w istocie wiedzą.

Chrześcijańska cnota a SokratejskaDla chrześcijan cnota jest nabywana tylko dlatego, że jest ona

pewnym środkiem, sposobem dojścia do celuDla Sokratesa jest ona celem, najwyższym dobremChrześcijaństwo jednak nie zatrzymuje się na cnocie,

wykracza poza tę granicę. Sokrates twierdził, że istnieje cos we wnętrzu człowieka, co

podpowiada mu jak czynić. Kim jest dla Sokratesa człowiek, którym się interesował w

swojej filozofii?Człowiekiem jest dusza. To dusza może tylko odróżnić

człowieka od innych rzeczy. Jednak wielu wcześniejszych filozofów używało tego terminu w swych wywodach. Filozofowie przyrody uznawali duszę za coś z zasady- arche (woda Talesa, ogień Heraklita). Sokrates duszę określił jako pierwszy, i tu jest jego fenomen, świadomością własną, ludzkim, naszym rozumem.

„ Całą naukę Sokratesa można streścić tych zbieżnych co do treści zdaniach: <<poznać samych siebie>> i <<troszczyć się o siebie samych>>. A poznanie <<samych siebie>> nie oznacza poznania swego imienia ani swego ciała, ale zwrócenie się ku swemu wnętrzu i poznanie swojej duszy. Tak samo troska o siebie nie oznacza już troski o swoje ciało, lecz troskę o swoją duszę. Sokrates uważał, że nauczanie ludzi, aby poznawali i troszczyli się o siebie samych, jest najwyższym zadaniem, które zostało mu zlecone przez boga”.( G. Reale, Historia Filozofii Starożytnej, t. I, s. 319)

Sokrates oskarżony został o niewierność państwu i ateizm, niewiare w bogów wyznawanych przez państwo. Jednak jego ateizm nie był prawdziwym ateizmem, jakby się zdawało jego oskarżycielom. Mówił często o istnieniu Daimonion; twierdził filozof, że w sobie odnajduje jakieś ponadnaturalną sile.

Sokrates to daimonion uważał za jakieś boskie objawienie, za głos pochodzący z wewnątrz.

6

Uczniowie:

Wielkimi uczniami Sokratesa byli Arystoteles i Platon. Opowiedzieli się oni za nim, mimo tego, że był skazany na śmierć. Arystoteles wspomina o jego zasługach, Platon czyni go bohaterem swoich dialogów, z nich to dowiadujemy się o jego poglądach. Jeśli chodzi o większą grupę jego uczniów, to należy mówić o takich uczniach, którzy zechcieli łączyć naukę filozoficzną Sokratesa z poglądami sofistycznymi, chociaż nurty te były przeciwne sobie. Między innymi byli to: Antystenes oraz Arystyp.

Antystenes- pochodził z Aten- założył szkołę, nazwa jej pochodzi od gimnazjum Cynosarges- w założonej przez siebie szkole poświęcił się wykładaniu przedmiotów- sam uczył się u Gorgiasza, następnie u Sokratesa- był niezwykle aktywnym pisarzem- cnota była dla niego najważniejsza

Antystenes po Sokratesie przejął cnotę i uważał ją za najważniejszą. Za sofistami zaś stał przed takim poglądem, w którym pojecie dawało jakieś poznanie, jakby było źródłem poznania.

Etyka tego filozofa kojarzona jest przede wszystkim z twierdzenia, że cnota jest jedynym dobrem a wszystko inne dobro jest tak pojmowane już przez konwencje.

Arystyp

- pochodził z Cyreny- założył szkołę nazwaną cyrenajską- uczył się nauki Protagorasa a następnie Sokratesa- przez Arystotelesa jest nazywany sofistą

7

-mimo że był uczniem Sokratesa, pobierał pieniądze za głoszoną naukę

Arystyp głosił że to przyjemność jest jedynym dobrem, w ten sposób stał się hedonistą.

Jeśli przyjemność jest jedynym dobrem to trzeba powiedzieć że przykrość jest jedynym złem. Ta przyjemność nie trwa wiecznie, jest przelotna w człowieku, trwa wraz z działającym bodźcem, gdy bodziec przestaje działać, przyjemność zanika. Naturę przyjemność ma cielesną. Arystyp uważał że filozof powinien rozprawiać tylko nad sprawami etycznymi.

Ideał greckiej polis

Arystyp porzuca już to, co tak głosił słowem i czynem Sokrates; ideał greckiego miasta- państwa, Sokrates stawiał wyżej rządzącego państwem nad poddanym, Arystyp już tu nie był zgodny z poprzednim filozofem.

8

2. Platon; idea platońska

Platon urodzony w Atenach w V wieku przed Chrystusem. Pochodził ze znanego rodu, w którym ojciec był od Kodrydów. Wcześnie poznaje Sokratesa i zostaje jego słuchaczem. Po śmierci mistrza, która wstrząsnęła nim, opuszcza Ateny. Po ponad 10 latach powraca do Aten by oddać się pracy nauczycielskiej. Nie mieszał się w sprawy polityki, jednak uważał że powinna ona być nacechowana filozofią, wtedy uda się państwo uformować na wzór idei dobra.

Pisma Platona zachowały się w dobrym stanie. Najlepiej przekazał nam je pewien grek żyjący w Rzymie za czasów Tyberiusza. Dzieła obejmują:

- 35 dialogów- pewna ilość listów

Najważniejsze z dialogów to: Obrona SokratesaEutyfronProtagorasFajdrosUcztaRzeczpospolitaKratylFedonParmenidesSofistaTimaios

Te dialogi zwykło się dzielić na 3 grupy które zawierają dialogi sokratyczne, konstrukcyjne oraz dialektyczne.

9

Sokratyczne dialogi to pisma poruszające się w etyce, dlatego też są grupą sokratejską.

Założeniem Platona był fakt Sokratesa, że to wiedza w pojęciach jest i że jest ona pewna.

Platon wprowadza istnienie bytu, który nazwał ideą.

gr. Ιδεα- Idea

Już filozof Demokryt na oznaczenie atomu używał określenia idea , w odróżnieniu od atomu- idei idea Platona nie jest materialna.

„ Formy czy idee platońskie są pierwotnym jakościowym elementem niematerialnym, a więc są rzeczywistością o charakterze nie fizycznym, lecz metafizycznym”. (G. Reale, Historia Filozofii Starożytnej, t.II, s. 90)

Idei jest wiele, jednak najwyżej jest już idea dobra, będąca sama w sobie, najwyższa.

U Platona zarysowuje się dualizm; są dwa rodzaje bytu, jeden poznajemy za pomocą zmysłów a drugi przez pojęcia. Byt istnieje więc zniszczalny i niezniszczalny, wieczny, byt istnieje jako realny i jako idealny.

Bytem jest to jednak, co JEST i nie przestaje BYĆ. Wniosek więc taki że bytem jest tylko idea, to co idealne. Idea istnieje a rzecz realna staje się. Idee są gdzieś poza zasięgiem ludzkim, człowiek, jak mówi Platon, żyje uwięziony w jaskini, w której jest przypięty do ścian łańcuchami. Widzi zatem tylko pewne cienie tego co znajduje się poza jaskinią. Tymi cieniami idei są rzeczy realne. Człowiek przez jakiś grzech pierworodny wpadł przez komin do tej jaskini ze świata idealnego, prawdziwie istniejącego.

ŚWIAT IDEI- PRAWDZIWY ŚWIAT

ŚWIAT- JAKSINIACZŁOWIEK UWIĘZIONY,

10

WIDZI TYLKO CIEŃ IDEI, KTÓRA ISTNIEJE POZA JASKINIĄ, W PRAWDZIWYM ŚWIECIE IDEI

Rzeczy już nie są realne, są zjawiskami. Idee i rzeczy jednak są powiązane, mianowicie tym, że

rzeczy są podobne do idei. Jednak im nie dorównują. Idea jest jak już wiemy bytem. Istnieje w wielu rzeczach. Co

do samej istoty wyjaśnienia bytu idei, Platon nie pewnie poruszał się wyjaśnieniami między kręgami immanentną a transcendentną.

Jeśli chodzi o pojmowanie duszy, to Platon dokonał zerwania z pojęciem duszy jako materialnej. Dusza jest źródłem ruchu, materia z samej natury nie jest źródłem ruchu.

Dusza jest czynnikiem poznania, idee nie są związane z ciałem. Poznaje się je „oczyma duszy”. Dualizm Platona obejmował też dusze i ciało, które są w tym poglądzie platońskim przeciwstawne sobie. Dusza to coś niematerialnego, oddzielonego i niezależnego od ciała. Człowiek to dusza władająca ciałem. Dusza jako doskonalsza od ciała poznaje idee. Według Platona dusza po śmierci ciała trwa nadal, jest ona nieśmiertelna.

Dusza u Platona jest nieśmiertelna

Ciekawostka:

Platon był uczonym, ale nie tylko uczonym. Gdzie nie mógł sięgnąć metoda naukowa, tam próbował fantazji poetyckiej lub zdawał się na wiarę religijną Specjalnie w jego poglądach na dusze zbiegły się motywy naukowe i pozanaukowe. A dokonane przez Platona połączenie tych rozbieznych motywów przetrwało długo w dziejach myśli europejskiej. Niektórzy zaś

11

z jego naśladowców kładli szczególny lub nawet wyłączny nacisk na motywy orfickie jego psychologii nie mając zrozumienia, jakie miał Platon, dla granicy miedzy nauka a mitem.

z: W. Tatarkiewicz, Historia Filozofii, t. I, s. 112.

Świat u Platona został stworzony przez bóstwo. Jest nim DEMIURG, budowniczy. Zbudował świat ze swej dobroci, chciał uczynić go jak najlepszym, dlatego zbudował go na wzorze idei. Demiurg uczynił świat:

- żywy- rozumny- uduchowiony- jedyny- jednolity- wspólny, nie porozdzielanyPlaton stwierdził, że Demiurg zbudował świat z materiału.

Nie ma tu mowy o Demiurgu stworzycielu z niczego. Demiurg to więc budowniczy, konstruktor, nie stworzyciel z niczego. Świat jest też więc nie stworzony lecz zbudowany z wcześniej istniejącej materii, która jest wieczna.

Świat ten powstał dzięki Demiurgowi, który połączył rzecz z ideą, zbudował go na wzór idei. Rzecz ta dąży do upodobnienia się do idei.

IDEA- BYTMATERIA- NIE JEST BYTEM

Dla Platona to poznanie rozumowe było wyżej od poznania zmysłowego. Prawdziwe poznanie to takie, które dotyczy bytu. Poznanie zmysłowe dociera najdalej do zjawisk, nie jest niezawodnym poznaniem. Poznanie niezawodne dociera do idei. Idea dobra jest zasadą; początkiem i końcem , celem do którego zmierza świat.

12

Dobro » świat » dobro (Demiurg buduje świat w motywie dobroci) (świat zmierza ku dobru)

Dla Platona państwo powinno być stanowe. Są 3 stany i należą do nich potrzeb państwu; ci którzy potrafią rządzić, są nimi filozofowie, ci którzy by bronili państwa, jest to wojsko i ci, którzy wytwarzali by dobra materialne, są to rzemieślnicy.

Trzy stany w państwie:- władcy; filozofowie- wojsko- rzemieślnicy

Te stany odpowiadają trzem cnotom, jakie według Platona powinni posiadać poszczególni ludzie znajdujący się w tych stanach; władcy powinni posiadać cnotę mądrości, wojsko cnotę męstwa a rzemieślnicy powinni mieć cnotę opanowania, panowania ad sobą.

Platonizm to po prostu idealizm, w rzeczach materialnych istnieje cos z idei, z idealności. Patrząc na krzesło, człowiek wie że prawdziwe istnienie tej rzeczy jest gdzieś poza doświadczeniem człowieka, poza światem realnym, który jest ułudą, zjawiskiem.

Arystoteles będzie mówił odwrotnie, świat materialny jest prawdziwym światem, idea Platona to ułuda.

13

3. Arystoteles i jego podłoże metafizyki

Arystoteles urodził się na Półwyspie Trackim w 384 roku. Jego ojciec Nikolach był lekarzem. Wstąpił do szkoły Platońskiej. Był w niej najpierw oczywiście uczniem, później nauczycielem. Pozostając w szkole do śmierci Platona sprzeciwił się poglądom poprzednika. Około 342 roku został powołany przez Filipa Macedońskiego na nauczyciela jego syna, Aleksandra. W Atenach założył szkołę na wzór akademii Platona.

Jeśli chodzi o jego pisma, to dzielimy je na dwie obszerne grupy. Pierwszą grupą są pisma wydane przez niego samego; są to przede wszystkim dialog oraz druga grupa to pisma nie wydane osobiście rzez filozofa, pisma wydane póżniej przez jego uczniów lub wcale, pisma które są owocem pracy wspólnej mistrza i jego uczniów. Z tych pism wyłaniają się pisma, które dają podwaliny pod metafizykę. Pisma te należały do drugiej grupy. Wydał je Andronikos z Rodos, nazwał je „pismami następującymi po pismach przyrodniczych”.

Początkowo Arystoteles w swoich dialogach głosił teorię idei, wiernie idąc za Platonem. Opowiadał się również za nieśmiertelnością duszy. Jednak jeszcze za życia Platona Arystoteles przeciw nauce idei zaczął głosić coś swojego, odmiennego. W wymiarze metafizycznym Arystoteles rozprawiać zaczął o Bogu transcendentnym, o rozumie transcendentnym .

Twierdził, że nie mogą istnieć idee poza rzeczami. Wiedza zawarta jest zaś w ogólnych pojęciach. To spowodowało, że byt jest jednostkowy a wiedza jest ogólna. Jak za Platona był dualizm buty o dwóch światach, tak za Arystotelesa wytworzył się dualizm nauk o wiedzy i bycie.

Więc u Arystotelesa przedmiotem jest świat realny, nie idealny jak za Platona.

Świat realny to świat godny poznania, to ułuda lecz świat prawdziwy

14

Dla Arystotelesa, jeśli chodzi o stawanie się świata, istnieją 4 przyczyny które są zasadami:

1. przyczyna formalna2. przyczyna materialna3. przyczyna sprawcza4. przyczyna celowa

Przyczyna formalna to jakby istota rzeczy np. dusza zwierzątPrzyczyna materialna to materia, z czego rzecz jest

wytworzonaPrzyczyna sprawcza to np. uderzenie jabłka powoduje ruch,

upadek jabłka na ziemiePrzyczyna celowa to przeznaczenie, cel rzeczyArystoteles wprowadził pojęcia możności, aktu, ruchu. Ruch

to przejście z możności do aktu. Istnieje możność czysta- byt niematerialny, pustka będąca

podłożem wszystkiegoBytem samoistnym są więc konkretne rzeczy, nie coś jak idea

Platona. Każda ta konkretna rzecz posiada jakieś cechy, przypadłości. W ten sposób Arystoteles swój byt rozbija na formę i materię. Forma to własności gatunkowe więc a materia to to wszystko pozostałe. Dla Platona substancją były idee, u Arystotelesa ta idea forma to składniki substancji. Materia samodzielnie nie istnieje. FORMA była czymś transcendentnym, podobnie jak idea u Platona.

Cel Arystotelesa jest w samej istniejącej rzeczy, jest to FORMA, ona jest też początkiem, jak już wskazano.

FORMA- POCZĄTEK I CEL

15

Substancją nieruchomą jest Bóg; Nieruchomy Pocieszyciel. Pierwszy Poruszyciel to też pierwsza substancja. Inne substancje to substancje zmysłowe które giną oraz substancje zmysłowe niezniszczalne.

Logiczne myślenie to myślenie według określonych zasad

Podział nauk ze względu na poznanie:

naśladowanie- sztuki naśladowczeumiejętność- chodzi o umiejętność praktycznąpoznanie teoretycznepoznanie mądrościowe- najwyższy stopień poznania

zasada tożsamości- coś co jest tożsame siebie, jest sobą a nie czymś innym

zasada wyłączonego środka- między istnieniem a nie istnieniem nie ma nic pośredniego

16

FORMA

MATERIA

4. Stoicy

Szkoła stoicka wyszła ze szkoły cynickiej. Założyciel bowiem był początkowo cynikiem.

Założycielem był Zenon z Kition. Zenon przybył do Aten w roku 314.

Stoicy twierdzili że świat posiada budowę jednolitą. Jest on materialny, ożywiony i doskonały. Stoicy uważali że bytem może być tylko to, co podlega ruchowi, co działa. Jest tym ciało, nie dusza.

ciało- byt

Jeśli istnieją dusze, to muszą być one materialne. Coś niematerialnego nie może być bytem. Cielesne są cnoty, bogowie, wszystko. Stoicy to materialiści, idea Platona tu zdaje się być nie bytem.

Ciało jest bytem, ale złożonym z pierwiastków; biernego i czynnego, tak jak materia i forma Arystotelesa.

17

CZYNNY

BIERNY

Pierwiastki te były sobie równe. Ruch według Stoików nie jest bez przyczyny. Przyczyna musi

być cielesna, jest pneumą. Pneuma jest przyczyną działającą celowo. W rzeczach jest

początkiem rozwoju. Świat dla stoików to jeden ogromny organizm. Jest on żywy,

celowy, rozumny. Świat jest nieskończony, wieczny. Powstawanie świata stoicy widzieli w teorii wiecznego powrotu; rozumieli to jako powstawanie i ginięcie nieustannie w kółko, jeśli cos w ogniu powstało to w nim później ginęło i znowu powstawało.

Stoicy jako pierwsi użyli słowa logika. Dla nich była to po prostu nauka o logosie.

18

5. Epikur i epikurejczycy

Epikur urodził się w roku 341 na wyspie Samos. Pochodzenie miał ateńskie. W 306 roku założył szkołę w ogrodzie. Początkiem i końcem w filozofii Epikurejskiej było szczęście.

Pojęcie szczęścia wg. Epikura- szczęście polega na doznawaniu przyjemności.

Takie widzenie szczęścia określa Epikura hedonistą. Do szczęścia potrzeba tylko braku cierpienia, nie przyjemności. Życie jest przyjemne gdy brak cierpienia. Epikurejczycy byli czcicielami życia.

Radość życia to główny składnik szczęścia. Jednak oprócz tego składnika, istnieją jeszcze przyjemności które zalezą od okoliczności zewnętrznych. By posiadać pozytywne przyjemności, trzeba mieć pragnienia i je spełnić, zrealizować. Przyjemności pozytywne dzielimy na fizyczne i duchowe. Te duchowe są na wyższym stopniu od fizycznych.

Cnota i rozum to dwa sposoby na szczęście. Szkoła Epikura sięgnęła do IV wieku przed Chrystusem.

Jego uczniowie to m.in. Metrodor, Zenon z Sydonu. Szkoła ta jednak w wielkim stopniu nie poszerzyła nauki

nauczyciela.

19

Ciekawostka:

Epikureizm zawdzięcza swą szeroką popularność temu, co w nim było najoryginalniejsze; doktrynie etycznej. Epikur był po wszystkie czasy patronem hedonistów, ale nie tyle za swe subtelne pomysły, ile za ogólnikowy hedonizm, a zatem nie tyle za to, co sam stworzył, ile za to, co przejął od Arystypa. W dziejach zaś nauki największe znaczenie miała jego fizyka.

Z: W. Tatarkiewicz Historia Filozofii, t. I, s. 187.

20

6. Sceptycy

Była to ostatnia wielka szkoła w czasach hellenistycznych. Powstała w wieku IV-III. Twórcą był Pirron, żył od ok. 376

do 286. Był póżnym filozofem z tego powodu, że w póżnym wieku odnalazł w sobie tego typu zainteresowania. Kolejnym twórcą był Tymon z Fliuntu, ok. 325-235 oraz Arkezylaos, ok. 315- 241. Jeśli chodzi o ich pisma, to zachowały się tylko pisma autorstwa Sykstusa, póżnego przedstawiciela tej szkoły.

Tylko postawa sceptyczna zapewnia szczęście, nie jakieś dociekanie, które nie ma końca. Człowiek nie jest zdolny do rozstrzygnięcia jakieś sprawy dotyczącej świata, prawdy.

Według Pirrona nie wie człowiek, jakie są własności rzeczy co prowadzi do powstrzymywania się dawania sądów o nich a to nie wnikanie daje spokój człowiekowi. Sceptycy odrzucali wszystkie sądy naukowe. Nie rozpatrywali sceptycy tego na podstawie niezdolności intelektu ludzkiego lecz na logice, w której twierdzili że żaden sąd nie może być mocniejszy od innego, wszystkie są sobie równe, są niepewne.

Jeśli chodzi o bóstwo, o wymiar religijny, sceptycy podważali dowody na istnienie tegoż, jednak zaprzeczyć nie chcieli, tłumaczyli to tym, że dowody na nieistnienie są również nie pewne.

Samo dobro czy też zło sceptycy uznawali za niepoznawalne, teorię tych pojęć za niepewne. Sceptycy jednak wiedzieli że takie podejście nie przyczyni się do powstania jakiejś wskazówki co do sposobu życia. Uznali zatem za zasady życia rozsądne prawdopodobieństwo (gr. τό έΰλογον).

21

Ciekawostka:

Autentyczny sceptycyzm zostal odnowiony w czasach nowożytnych, w epoce odrodzenia, zwłaszcza w Francji XVI w., kongenialnego starożytnym sceptykom Montaigne’a. Odtąd sceptycyzm miał we wszystkich stuleciach zwolenników (np. Huet w XVII w., Bayle w początku XVIII w., Schultze w końcu XVIII w.), wszelako byli to odosobnieni myśliciele i nigdy już nie wytworzył się liczniejszy i wpływowy obóz sceptyków.

Z: W. Tatarkiewicz, Historia Filozofii, t. I, s. 198.

22

7. Filon oraz jego synkretyzm żydowski

Filon urodził się w Aleksandrii, z pochodzenia był żydem. (ok. 25r. przed Chrystusem, zmarł ok. 50 r. po Chrystusie). Posiadamy dzisiaj jego dzieła dzięki Euzebiuszowi, który je zachował. Filon znajdował się na dwóch płaszczyznach kultury, mianowicie na teologicznej tradycji żydowskiej i na kulturze filozofów greckich.

Filon to filozof, którego przedmiotem głównych rozpraw i dociekań był Bóg. Świat to dzieło tego Boga. W filozofii Bóg, to co ponadzmysłowe i to co materialne było przeciwieństwem, czymś oddzielonym od siebie. Szukano w tym okresie więc czegoś pośredniego między tym, Filon tak zechciał zrobić i Boga w filozofii uczynił punktem wyjścia. Boga pojął synkretycznie, w Nim połączył to co w greckiej filozofii stanowiło własności bytu absolutnego i własności Boga żydowskiego.

Taki Bóg u Filona jest:- wieczny- jeden i niezłożony- niezależny byt- ponadczasowy i ponadprzestrzenny- jest osobowy- jest dobry- jest wszechmocny i wszechwiedzący- jest niedostępny- jest poza światem- jest poza poznaniem- nie powinno się go nawet określać imieniem, gdyż

żadne imię nie ujmie całkowicie jego natury

Materię Filon określał podobnie, jak Platon; jest ona bezduszna, bez ruchu, potrzebuje duszy, odwrotnie niż Platon, Filon uważał że Bóg nie dokonał stworzenia świata z materii, ponieważ

23

materia nie będąc czymś doskonałym nie może pochodzić od Boga lub nie może być czymś, czym Bóg się posługuje.

Idee Filon pojął jako siły boże. Siły te formułują świat. To logos, który później Filon nazwie osobą, aniołem, wysłannikiem Boga.

Bóg jest najdoskonalszy, Logos to pośrednik a świat materialny najmniej doskonały.

Człowiek więc pochodzi od najmniej doskonałych tworów bytu. Dojście do Boga, doskonałości pełnej to cel człowieka.

24

Bóg

Logos

Świat materialny

nied

osko

nalo

ść

8. Plotyn i neoplatończycy

Plotyn urodzony ok. 203 roku po Chrystusie w Likopolis (Egipt) jako młody chłopak spędził czas w Aleksandrii. Póżniej przeniósł się do Rzymu. Jeśli chodzi o jego pisma, to pisał je bardzo póżno. Posiadamy je dzięki Porfiriuszowi, który zebrał je w jedną książeczkę. Plotyn to wyznawca oczywiście Platona, prowadził naukę o duszy. W póżniejszym okresie swego życia poświęcił się teorii bytu i wizji świata, wizję świata zaczął tworzyć po swojemu i w ten sposób dokonało się przejscie od platonizmu do neoplatonizmu.

Za cel Plotyn postawił sobie ukazanie jedności bytu. Istotą bytu jest stawanie się. Byt jest jeden, bytów nie ma

wielu. Ten jeden byt może przybrać różnorakie postacie. Te postacie wyłaniają się dzięki ekspansji . Byt przybierając nową postać nie traci poprzedniej. Wyłanianie tychże postaci to wynik samej natury bytu. Te postacie według Plotyna są mniej, bardziej doskonałe, są różne w doskonałości. O ile byt jest doskonalszy o tyle ma większą moc stwórczą.

Nasuwa się nam tu pytanie o byt który byłby najwyższy? Bytem tym Plotyna jest Absolut. Jest on wyższy nawet od idei. Byt te jest już sam dla siebie, jest jednią.

byt najdoskonalszy- jednia- gr. το εν

Z tego absolutu emanują mniej doskonale byty, ta doskonałość jest też coraz mniejsza im dalsza jest hipostaza. Plotyn pierwszą za pierwszą hipostazę uznał ducha, świat idealny, za drugą uznał dusze i za trzecią materię.

ABSOLUT

duch dusza hipostazymateria

25

Nurt Plotyna posiadał wielu uczniów. Neoplatonistyczne idee były później wykorzystywane w filozofii chrześcijan. Tradycja neoplatonistyczna była przkazywana przez całe średniowieczne. Święty Augustyn, wybitny filozof chrześcijański będzie u początków swego życia po nawróceniu interesować się poglądami neoplatonistycznymi. Augustyn dokonuje odkrycia niewidzialnego świata u neoplatończyków i się nim zachwyca. Dzięki neoplatonizmie Augustyn rozróżnia Absolut i inne byty emanujące od bytu absolutnego.

Augustyn między innymi mówi że stworzenie pragnie wracać do swojego Stwórcy. Wyrażnie jest to myśl zgadzająca się z poglądem Plotyna.

26

9. Wprowadzenie od metafizyki

Metafizyka zawdzięcza swoje początki Arystotelesowi, który w swoich pismach, jednak nie wydanych przez siebie, rozprawia na tematy nadprzyrodzone. Samą nazwę daje nam niejaki Andronikos z Rodos, który właśnie wydał pisma Arystotelesa i uporządkował je w taki sposób, że następowały one po pismach z przyrody. Dlatego nadał im nazwę pisma następujące po pismach przyrodniczych.

metafizyka- ta meta ta fizykaNazwa ta zupełnie przypadkowa jednak oddaje w zupełności

to, czemu poświęca się ta nauka. Nauka ta rozprawia o bycie jako takim, o tym co ponadzmysłowe, ponadrzeczywiste. Arystoteles oczywiście tej nazwy nie znał a naukę tą określał mianem filozofii pierwszej. Tłumaczy się to w ten sposób, że byt jest zagadnieniem pierwszym i podstawowym.

Metafizyka więc to nauka o bycie jako takim. Przedmiotem materialnym tej nauki jest byt rzeczywisty, zaś przedmiotem formalnym jest racja bytu. Przedmiot ten, byt jest niematerialny.

Przedmiotem metafizyki oprócz bytu jest wszystko to, co ponadzmysłowe. Tomasz z Akwinu doda do przedmiotu aniołów i Boga. W XVII wieku nastąpi zmiana. Pewien filozof odzieli filozofię pierwszą od metafizyki, prima philosophia zajmie się bytem a metafizyka wyłącznie Bogiem.

Franciszek Suarez podaje definicję bytu; według bytem jest to wszystko, co istnieje.

To co nie istnieje, nie jest bytem, nie może być zatem przedmiotem metafizyki. Pojawiać się będzie oczywiście pytanie zaraz o Boga. U Tomasza z Akwinu będzie on zaliczany do bytu ale też jakby postawiony będzie ponad byt.

27

Bóg

byt nie byt

Suarez mówi że Bóg jest czymś, więc nie jest niczym. W XVII wieku coraz bardziej odchodzi się od nazwy metafizyka z racji takiej, że przedmiotem coraz bardziej zaczyna być byt a nie byt. Tu wchodzi nazwa ontologia.

Dla Hegla Metafizyka to nauka o duchu. Metafizyka to wszechobecne pytanie które stawia problem

obejmujący samego pytającego.

28