S JOVAN DUI KNEEVO

KOLSKA 2010/11

MAT U R S K I RADTEMA: PELINJI PROIZVODI

UENIK: SLOBODAN VUKMAN

MENTOR: MIRE GLAMOI

JUN 2011

SADRAJ: 1. UVOD..............................................................................................................2 2. PELINJI PROIZVODI..................................................................................3 a) Direktni proizvodi pela........................................................................3 b) Ostali proizvodi pela...........................................................................3 3. MED................................................................................................................4 3.1. Istorija meda.................................................................................................4 3.2. Sastav meda..................................................................................................5 3.3. Vrste meda.................................................................................................6.7 4. PELINJI VOSAK.........................................................................................8 4.1. Istorija pelinjeg voska.................................................................................8 4.2. Sastav pelinjeg voska..................................................................................8 4.3. Primena pelinjeg voska...............................................................................8 5. PROPOLIS......................................................................................................9 5.1. Sastav propolisa............................................................................................9 5.2. Primena propolisa.........................................................................................9 5.3. Djelovanje propolisa.....................................................................................9 6. MATINA MLIJE......................................................................................10 6.1. Uzgoj matine mlijei.................................................................................10 6.2. Sastav matine mlijei................................................................................10 6.3. Upotreba matine mlijei...........................................................................10 7. PELINJI OTROV........................................................................................11 8. CVJETNI PELUD.........................................................................................12 9. SVIJEA.......................................................................................................13 10. MEDOVINA...............................................................................................13 11. ZAKLJUAK..............................................................................................14 12. LITERATURA............................................................................................15

-1-

1. UVODPelarstvo je specifina grana stoarstva kojoj stoar nije nuno vezan za vlastito zemljite. Osobu koja se bavi pelarstvom nazivamo pelarom. U pelarstvu razlikujemo selee pelarstvo (u kojem pelar seli konice u blizinu pae ovisno o godinjem dobu) i stacionirano pelarstvo kod kojeg je pelar smjeta konice uglavnom na jednoj lokaciji i, kao noviju granu, ekopelarstvo. Pelari su specifina vrsta stonih proizvoaa jer ne ovise o svom zemljitu, esto ga ni nemaju ili imaju vrlo malo. Uz med, vaan proizvod pelarstva su i pelinji otrov, matina mlije, pelinji vosak i propolis. Cvjetna pelud nije direktan proizvod pela ve je pele sakupljaju sa cvijea i unose u konicu. U pelarstvu nalazimo i druge proizvode koji su nastali obradom pelinjih proizvoda kao npr. gvirc, medovina, medena rakija, liker od meda, propolis kocke, medenjaci i drugo. Prvobitno jo za vrijeme kamenog doba ovjek je "lovio" pele po upljinama drvea, udubinama u stijenama ili slinim mjestima gdje su pele obitavale. Da bi doao do njemu tada poznatog proizvoda meda, morao je prvo podnositi ubode pela koje su branile svoje nastambe. Kasnije je shvatio da pele moe prvi dan uguiti pa se idui dan vratiti i bezbolno pokupiti med. Kod mjesta Bakora u panjolskoj pronaen je najstariji spiljski crte koji prikazuje ovjeka kako uzima med. Najstariji spiljski zapisi stari su i vie 30.000 godina.

Slika 1. Pelarstvo

-2-

2. PELINJI PROIZVODI a) Direktni proizvodi pela Med - Med je najpoznatiji i najrasprostranjeniji pelinji proizvod pele medarice. Cvjetovi biljaka, svojim lijezdama nektarijama, lue nektar koji privlai kukce pa tako i pele na opraivanje. Pele kao najbrojniji opraivai takoer sakupljaju nektar i odlau ga u stanice saa. Propolis - Propolis nastaje tako da pele sakupljaju razne smolaste tvari sa biljaka u svom okoliu i donose ih u konicu. Tim istim smolama dodaju razne tvari, kako bi nastao propolis. Propolis je obino tamno smee boje, meutim ona kao i kod meda ovisi o vrsti biljaka sa kojih ga pele donose, podneblju i drugim okolnostima. Pelinji vosak - vosak u novije vrijeme ljudi esto poistovjeuju sa svijeama od parafina to je pogreno. Vosak proizvode samo pele. Matina mlije - Matina mlije, je prirodni stimulator koji sadri visoku koncentraciju bioloki aktivnih tvari, osobito mnogo pantonske kiseline koja daje organizmu vitalnost. Matina mlije je kremasta, lijepljiva, mlijeno bijela, jako kisela supstanca sa malo gorim ukusom i specifinim mirisom. Pele radilice u starosti od 5-15 dana izluuju iz svojih naddrijelnih lijezda supstancu bogatu proteinima i drugim dragocjenim supstancama koje se osobito stvaraju u velikim koliinama za vrijeme obilne pae peludi. Pelinji otrov - Pelinji otrov je izluevina alanog sustava pele, a osnovna mu je prirodna namjena tititi pelu i njezinu zajednicu od neprijatelja. To je gusta tekuina vrlo karakteristinog mirisa i gorkastog, kiselkastog okusa. U "Kuranu" je tekst o pelinjem otrovu koji glasi: "Iz njihovih trbuha nastaje tekuina koja je medicina za ljude".

b) Ostali proizvodi u pelarstvu Cvjetni pelud - Pelud je, uz med, osnovna hrana pelama koja im je i jedini izvor proteina. Po sastavu je pelud je izrazito kompleksan, te uz proteine izmeu ostalog sadri vitamine, minerale. Od 22 poznate amino kiseline u biokemiji, sve su pronaene u peludu. Svijea Medena rakija - Liker od meda, medna rakija, medova rakija, medica ... je prirodni tradicionalni napitak naih starih. Poznato je da se takav slian napitak spremao jo za vrijeme starih rimljana. Proizvodi se u gotovo svim zemljama svijeta i svijeta i uz medovinu spada u najstarija alkoholna pia. Mnogi iz neznanja liker-rakiju od meda pogreno nazivaju i Medovina. Medovina - Medovina je alkoholni napitak koji nastaje fermentacijom meda i vode, po potrebi se dodaje kvasac i drugi dodaci poput ljekovitog bilja i zaina. Po proizvodnji je vrlo slina vinu, iako ni naziv vino nije potpuno pravilan iz razloga to su vina, po svojoj definiciji, proizvodi od groa.

-3-

3. MED Med je gusta slatka sirupasta materija, proizvod medonosnih pela (lat. Apis mellifera ili Apis mellifica) dobijen od sabranih vonih i drugih sokova preraenih u pelinjem elucu. Izlueni sok odloen poklopljenom sau hemijskim reakcijama pretvara se u med. Prema vrstama biljaka od koje se dobija, med se razvrstava u monoflorni (med dobijen od samo jedne vrste biljke, na primer, bagrema) i poliflorni med (med dobijen sakupljanjem nektara sa vie vrsta biljaka, kao na primer, livadski med, umski i dr.). Med je najvaniji pelinji proizvod, poznat u ljudskoj ishrani jo od praistorijskog doba.

3.1. Istorija medaPrvi znaci o korienju meda javljaju se u sumerskim i vavilonskim tekstovima pisanim klinastim pismom. U poetku se koristio kao obredno sredstvo u polivanju pragova kua i rtvenika. U meavini sa vinom, med se koristio za polivanje klinova svetih graevina. Med se spominje i u Bibliji, Kuranu i u spisama mnogih grkih pisaca. U Egiptu se med koristio prilikom balzamovanja. U velikom broju domainstava upotrebljavao se kao zaslaiva. Zbog svoje dragoceosti sluio je i kao sredstvo plaanja a verovalo se i da ivotinje hranjene medom predstavljaju poseban dar bogovima. U Antikoj Grkoj med se najete koristio kao dar bogovima i duama umrelih. Grci su smatrali da je Medolina, alhoholno pie sa medom, sveto pie Olimpa. U Evropi se med koristio najee za ishranu, pravljenje maltera i napitaka i kao lekovito sredstvo. U Nemakoj je tokom 11. veka pivo zaslaivano medom, a nemaki feudalci su svoj danak plaali u pelinom vosku i medu. Na Amerikim kontinentima kolonizacijom panije u 16. veku otkriveno je da su meksiki i centralnoameriki domorovci bili iskusni pelari. Severnoameriki narodi nazivali su evropske pele za muve belog oveka.

Slika 2. - med-4-

3.2. Sastav medaMed je meavine od preko 70 raznovrsnih sastojaka. Taan sastav meda zavisi od meavine cvea i bilja iji nektar pele skupljaju. Preko 80% meda ine ugljeni hidrati. Najzastupljeniji su fruktoza i glukoza sa preko 60%. Neto manje od jedne petine je voda, koje najee ima oko 17%, dok je eer zastupljen do 9%. Koliina vode u medu utie na njegovu viskoznost, teinu i kristalizaciju. Ukoliko je procentualno voda zastupljenija, med e biti viskozniji, a kristalizacija e kasnije nastupiti. Voda je, u zavisno od vrste meda, zastupljena od 15% do 20%. Meutim zastupljenost vode menja se prilikom kristalizacije. U sastav meda ulazi i preko 20 kiselina procentualno zastupljene sa oko 0.50%. Zastupljenost kiselina i njihova pH vrednost zavisi od vrsta bilja od kojih je med proizveden, ali i od geografskog lokaliteta. Zbog velike kocentracije hranljivih materija, med se koristi i u hranljive i u lekovite svrhe. Med je posebno bogat vitaminima B i E grupe, od kojih najvie ima riboflavina (oko 40 g u 100 meda). Tipini sastav meda Jedinjenje Koliina Fruktoza 38% Glukoza 31% Saharoza 1% Voda 17% eer 9% Pepeo 0,17% Ostalo 3,83%Izvor: wikipedia

U 100 g meda nalazi se enrgijska vrednost od oko 1320 kJ dok ista koliina eera sadri 1600 kJ. Ukupna koliina ugljenih hidrata je 82.1g u 100g meda, odnosno 100g u 100g u eeru. 1 kg meda ima hraljivos isto koliko i 50 kokoijih jaja, 3 kg ribe, 1 kg unke, 2,5 kg teleeg mesa, 6 kg pomorandi ili 10-12 kg povra.

Hranljivost meda Energetska vrednost 300 kcal / 1270 kJ Jedinjenje Koliina Belanevine 0.27 g Ugljeni hidrati 81 g Masti 0% Masne kiseline 0% Holesterol 0 mg Izvor: wikipedia-5-

3.3. Vrste medaAmorfin med - je karakteristino crvene boje sa blagim mirisom i ukusom. Zbog specifinog sastava cenjen je u ishrani. Podruje amorfe jeste du Save i Odre, te izmeu Novske i Okuana, Jasenovca i Stare Gradike. Cveta poetkom juna, a retko kad dobro zamedi, moda jednom u deset godina. Crvenkasta boja upuuje na bogatstvo mineralnih sastojaka, koji oputajue i umirujue deluju nakon svih napora u toku dana. Bagremov med - izrazito je svetle ute boje, blagog ugodnog mirisa i ukusa, lagan i ukusan, preporuuje se deci i rekonvalescentima. Bagrem potie iz Severne Amerike, a njegove se ume prostiru na podruju panonske regije. Voli peskovita tla. umari ga koriste u zasadima za zatitu od erozija. Cveta u prvoj polovini maja. U zavisnosti od reljefa i klimatskih prilika moe cvetati i mediti do kraja maja. Zbog svojih osobina ubraja se u najcjenjenije vrste meda. Pomae kod nesanice, umiruje previe nadraeni ivani sistem i otklanja posledice nagomilanog stresa. Mesecima ostaje u tekuem stanju i jedan je od vrsta meda koji se vrlo sporo kristalie zato to u sastavu sadri vie fruktoze od glukoze. Same pele dobro i uspeno prezimljuju ako im se osigura zimovanje na bagremovom medu. Bagremov med dobar je za umirenje, kod vrtoglavice, nesanice i slinih smetnji. Preporuuje se uzimanje s ajem od kamilice, jer se tako pojaava delovanje meda i aja. Takoe je preporuljivo uzimanje uvee pre spavanja. Jakih i obilnih bagremovih paa za pele nalazimo gotovo u svim kopnenim krajevima Srbije i okolnih zemalja u kojima je nekad saen ili se proirio prirodnim putem kao vrlo prilagodljiva biljka. Drain med - ut je ili zatvoreno ut, bez mirisa, slatka, malo oporog ukusa. Brzo se kristalie u krupne kristale. Na Balkanu je drain med specifian za podruje Dalmacije na kojem ta biljka i raste. Facelijin med - svetlout je ili bel, ugodnog mirisa i ukusa. Spada u bolje vrste meda. Facelija cveta 16 - 20 dana. Heljdin med - (heljda, Fagopyrum esculentum L.) najtamniji je med meu cvetnim vrstama, vrlo otrog mirisa i ukusa. Kristalize se u srednje krupne kristale, ali ne potpuno. Heljdinog meda ima u vrlo malim koliinama i specifian je za podruje. Podruja u svetu poznata po proizvodnji heljdina meda jesu Minesota, Njujork, Ohajo, Pensilvanija i Viskonsin, a proizvodi se i u istonom dijelu Kanade. Kaduljin med (kadulja ili alfija, Salvia officinalis)- konzumira se protiv prehlada jer omoguuje lake izbacivanje sluzi iz dunika i bronhija, pa i iz eluca i jednjaka. Tako se bolesnik bolje osea te mu se vraa apetit. aj s medom od kadulje ne sme se uzimati vru, ve mlak. Ljekovitost kaduljina meda ubrajamo u vodeu grupu meda za lijeenje respiratornih organa i putova, kao i za jaanje imuniteta. Kestenov med - taman je, a tamna boja varira mu zavisno o podneblja i godine, prepoznatljivog je mirisa i izrazito karakteristinog, pomalo gorkog ouusa. Snagom svojih linih svojstava povoljno deluje na celokupni probavni sistem. Pdstie rad creva, olakava rad preoptereene jetre] i ui te titi eluanu i crevnu sluznicu. Kestenov med preporuuje se protiv bolesti probavnih organa: eluca, dvanaesnika, ui i jetre. Med kestena ima izvanredno delovanje u oporavku kod utice, posle operacije ui i sl. Preporuuje se jo uzimanje s ajem od stolisnika, kamilice, ipka i majine duice.

-6-

Lavandin med - bogatog i ugodnog ukusa, moe biti tamniji ili svetliji. Posebno se preporuuje da ga skloni polenovim alergijama uzimaju svaki dan, da organizam pripreme za veliku prolenu izloenost polenu. Ovaj se med dobija od hiljada raznih cvetova livadnog i grmolikog bilja. Specifina struktura biljnih vrsta, posebno planinskih gde klima i paa ine med prepoznatljivim, moe obeleiti i ravniarski med. Lipov med - bistar, gotovo proziran, ugodnog mirisa i vrlo blaga ukusa. Konzumiranje lipovog meda donosi olakanje kod prehlada, upala dinih i probavnih organa te nekih bubrenih oboljenja. Neizmerno znaenje ima u izbacivanju tetnih tvari iz organizma jer pospeuje metabolizam. Med od lipe smiruje greve, primenjuje se protiv bubrenih bolesti. Protiv prehlade, pomae pri iskaljavanju. U Srbiji je poznato podruje planine Fruke gore na kojoj se nalazi najvea povrina lipove ume u Evropi. Tokom juna Fruka gora je vrlo poseena od strane pelara. Mora se uzeti u obzir da se med od lipe ne sme davati osobama koje pate od bolesti srca i krvnih sudova, to isto tako vrijedi i za aj od lipe. Livadski med - pelinjom strpljivou sakupljeno bogatstvo cvetne livade. Snagom raznovrsnih sastojaka povoljno utie na decu u razvoju, starije osobe, kao i sve one kojima je potreban oporavak i dodatna energija. Preporuuje se svakodnevna primena. Livadni med jeste med od raznog livadskog cvea pa mu je prema tome i delovanje iroko. Koristi se u dnevnoj prehrani, dece i starijih osoba. Sudei prema koliinama livadskog meda, livade su znaajna paa za sve pele iako i prave livade gube bitku pred svakim danom sve jaom industrijom. Med od hrastove medljike - tamnocrvenkast je, gust i rastezljiv, slabog mirisa po hrastu, oporog ukusa, pali u grlu. U nas je manje cijenjen, ali je traeni izvozni. Med od bukove medljike - ima sline ali blae izraene karakteristike. Med od jelove medljike - vie je cenjen, zelenkaste je nijanse, ugodnog ukusa i mirisa. Spada u najcenjenije evropske medove. Skuplja se s lisnatih ui (lachnidae) od polovine juna do, zavisno od klime i specifinog poloaja, kasne jeseni. Ruzmarinov med - svetao je, proziran i bistar, bez mirisa, ugodnog i blagog ukusa. Nakon vrcanja pretvara se u fine sitne kristale. Kristalizacijom med ruzmarina postaje potpuno beo. Suncokretov med - ut je, slabog mirisa po biljci, slatkog do malo trpkog ukusa. Posle vrcanja brzo se kristalie u krupne kristale i stvrdne. Suncokret je poznata uljarica. U nas najvie uspijeva u Banatu, te u ostalim delovima Vojvodine. Medenju pogoduje stalno, lepo vreme s dovoljno vlage u vazduhu. Kad cveta, prvo mede krajnji cvetovi, pa tek nakon 5 - 6 dana sredinji.

-7-

4. PELINJI VOSAK Pelinji vosak je nus-proizvod pela radilica koje ga stvaraju luenjem votanih lezda kako bi napravile sae. Te votane lezde su transformisane hiperdermalne elije hitinskog omotaa i nalaze se po etiri para na centralnoj strani tela. Spolja su pokrivene glatkom prozirnom kutikulom (tzv. ogledalima). Za luenje voska pelama je potreban med i polenov prah. Vosak se iz votanih lezda isputa u obliku tankog sekreta i u dodiru sa vazduhom stvrdnjava u obliku sitnih i prozirnih ploica. Pele izgrauju sae tako to vau votane ploice i meaju ih sa pljuvakom, pa ih dograuju u osnove u obliku petougaonih elija. Boja voska je bele preko ute do uto mrke, to zavisi od obojenih materija koje prelaze iz polenovih zrnaca u vosak. Vosak je tvrd, neto ilav, neprovidan, prijatnog mirisa, a gnjeenjem postaje plastian, ne rastvara se u vodi, ali se lako rastvara u eteru, benzinu, hloroformu i sl. Jedno jako pelinje drutvo moe da u toku godine proizvede 5-7 kg voska maksimalno. 4.1. Istorija pelinjeg voska U davna vremena vosak se upotrebljavao u medicini za spravljenje melena i voskovih boja. Stari grki istoriar Herodot ostavio je podatak o balsamovanju leeva voskom. Na prvom Vaseljenskom crkvenom saboru 325. godine u Nikeji doneto je pravilo da se od istog voska prave svee za verske obrede kako bi se "kao rtve paljenice prinosile ivom Bogu za zahvaljivanje za sve savrene darove koje smo od njega primili" (pre toga umesto jedne sveice, spaljivane su ivotinje, tele, ovca, golubovi i dr.). 4.2. Sastav pelinjeg voska Po hemijskom sastavu, pelinji vosak se sastoji od meavine raznih jedinjenja: masnih kiselina, etera viih alkohola i ugljenih hidrata sa visokom molekularnom teinom. Specifina teina voska na temperaturi od +15C je 0,956 - 0,969, on se lako topi na temperaturi od 56-64C i mirie na med biljaka od kojih je sakupljen, a duim stajanjem miris iezava. 4.3. Primena pelinjeg voska Vosak ima danas veliku primenu u farmaceutskoj industriji pri izradi; flastera, masti i melema, a u medicini ima primenu u mulairanju gde ulazi u sastav osnovnog formiranog i izlivnog materijala u razliitim sluajevima hirurke prakse. Vosak se koristi i kod livenja zlata i zlatnih poluga za premazivanje kalupa u koje se sipa rastopljeno zlato.

Slika 3. - Vosak-8-

5. PROPOLIS Propolis je smea voska i lepljivih materija koje pele sakupljaju sa pupoljaka viegodinjih biljaka. Pele uvruju propolisom sae i zatvaraju pukotine. Ima dezinfekcionu ulogu votanih elija i celog pelinjeg stanita. Propolis sadri lako ispariva eterina ulja, koja imaju jasna izraena antimikrobna dejstva. Po izgledu, propolis je smolasta materija uto-zelene do tamno crvene boje; ako se due uva, postaje tamniji, i pod uticajem sunca gubi elastinost, ima karakteristian smolast miris i gorak ukus, a po strukturi je gust i homogen. Propolis sadri 30% pelinjeg voska, 40% smole i balzama 5-15%, tanina i neto polena 510% eterinih ulja. Deluje protiv mikroba, gljivica, virusa, zapaljenja; ima anestetiki uticaj, spreava rast biljaka i klijanje semena, stimulie regeneraciju tkiva i poveava imunoloku reaktivnost organizma. 5.1. Sastav propolisa Sastav propolisa sadri preko 60 prirodnih, kemijskih supstanci, a ni dan danas nije u potpunosti istraen, a sadri: 55% smola, 30% voska, 10% eterinih ulja i 5% peludi te vitamine E i B, eljezo, cink, enzime, organske kiseline. 5.2. Primena propolisa Preventivnom upotrebom propolis uva zdravlje, ublaava tegobe u sluajevima gripe, razliitih oblika viroza, upalnih procesa drijela i usne upljine. Korisiti se i preventivno, te u akutnim stanjima promuklosti, parodontoze, pojave afti te neugodnog zadaha usne upljine. Kao prirodni antibiotik djeluje protuupalno, potie cirkulaciju krvi i epitelizaciju lakih opekotina, povrinskih ranica, ogrebotina i herpesa. 5.3. Djelovanje propolisa Posebnost propolisa je to bakterije na njega ne stvaraju otpornost i to nema tetnih popratnih pojava, to je mana sintetskih antibiotika. Uspjeno suzbija viruse gripe i herpesa, a preventivno djeluje kod upale grla i paradentoze. Izuzetne rezultate postie u lijeenju infekcija, opeklina, otvorenih rana, te ireva probavnog sustava. Uklanja otekline kod zubobolje. Redovnom upotrebom jaa obrambenu sposobnost imunolokog sustava.

Slika 4. Proizvodi od propolisa-9-

6. MATINA MLIJE Matina mlije je luevina medonosnih pela koja se koristi kao hrana liinki. Lui se iz hipofaringealnih lijezdi u glavama mladih radilica, te se koristi (s ostalim supstancama) za hranjenje liinaka u koloniji. Uz to, ako se javi potreba za maticom, izabrana liinka e dobivati velike koliine matine mlijei kao jedini izvor hrane prva etiri dana svoga rasta. Ovo brzo, rano hranjenje aktivira razvoj matiine morfologije, to ukljuuje i potpuno razvijene jajnike koji su potrebni za polaganje jajaaca. Sve liinke u koloniji se hrane s matinom mlijei, ali ju odrasle pele uopte ne konzumiraju. 6.1. Uzgoj matine mlijei Matina mlije se proizvodi u stimulirajuim kolonijama s pominim okvirima konicama za proizvodnju matica. Matina mlije se sakuplja sa svake individualne matiine elije (sae) kada su matiine liinke stare oko etiri dana. Ona se sakuplja iz matinih elija jer su one jedine elije u kojima su velike koliine deponirane; kada se liinke koje e odrasti u radilice hrane matinom mlijei, onda se njima hrane direktno, tako da je one konzumiraju kako se proizvodi, dok se elije liinaka koje e odrasti u matice "skladite" s matinom mlijei puno bre nego to je liinke mogu konzumirati. Stoga, samo u matiinim elijama je praktino sakupljati matinu mlije. Dobro upravljana konica za vrijeme sezone od 5 do 6 mjeseci moe proizvesti oko 500 g matine mlijei. Budui je matina mlije kvarljiv proizvod proizvoai moraju imati neposredan pristup prikladnom rashladnom skladitu (npr.: kuanski hladnjak ili zamrziva) u koje se matina mlije sprema do prodaje ili prenosa u sabirni centar. Ponekad se med ili pelinji vosak dodaju u matinu mlije, za koje se smatra da pomau u njezinom ouvanju. 6.2. Sastav matine mlijei Matina mlije se sakuplja i prodaje kao dodatak prehrani, jer sadri razliite zdravstvene blagodati zbog sastojaka kao to su vitamini iz B-kompleksa, kao to su Pantotenska kiselina iliti vitamin B5 i piridoksin iliti vitamin B6. Sveukupni sastav matine mlijei je 67% vode, 12.5% sirovih bjelanevina (ukljuujui i malu koliinu mnogih razliitih aminokiselina), te 11% jednostavnih eera (monosaharidi), u koje je takoer ukljuen i relativno visoki iznos (5%) masnih kiselina. Takoer sadri i mnoge minerale u tragovima, neke enzime, antibakterijske i antibiotijske sastojke, te vitamin C iliti askorbinsku kiselinu u tragovima. Vitamini A, D, E i K su u potpunosti odsutni iz matine mlijei. 6.3. Upotreba matine mlijei Matina mlije je prijavljena kao mogui imunomodulacijski agent kod Graversove bolesti. Takoer je prijavljena da stimulira rast glija stanica te neuronskih matinih stanica u mozgu. Do danas, postoje preliminarni dokazi kako bi mogla sudjelovati u smanjenju kolesterola, imati protuupalne uinke, lijeiti rane, te imati antibiotske efekte, iako posljednja tri od ovih efekata su teko ostvariva ako se unosi kroz usta (zbog unitenja tvari koje se ukljuuju kroz probavu, ili neutralizacijom kroz promjene u pH). Takoer postoje neki preliminarni eksperimenti (na stanicama i laboratorijskim ivotinjama) kod kojih bi matina mlije mogla imati neke koristi u odnosu nekih drugih bolesti, iako nema vrstih dokaza za te tvrdnje, te e daljnji eksperimenti i procjene biti potrebni za dokazivanje bilo kakve koristi. Matina mlije se takoer moe pronai u nekim proizvodima za ljepotu.

-10-

7. PELINJI OTROV Pelinji otrov je ist proizvod organizma pele. To je sekret alanog aparata, ija je namjena zatiti svoju porodicu i otjerati nepoeljnog gosta. Pelinji otrov titi kapilare, poveava priticanje krvi ka bolesnom organu i smanjuje bolove. Ljekari kliniari istiu takoe da pelinji otrov blagotvorno djeluje na hemopoetini sistem: poveava koliinu hemoglobina, poveava broj bjelih krvnih zrnaca, kako lokalno tako i uopte. Pelin otrov ima povljno dejstvo na sranu muskulaturu, sniava krvni pritisak, deluje na izmjenu materija; ima povoljno dejstvo na opte stanje bolesnika: poveava mu opti tonus i radnu sposobnost, poboljava san i apetit. Efikasan je naroito kada su u pitanju reumatske i alergijske bolesti. Dobro poznata svojstva otrova izaziva bol, otok i crvenilo na mjestu uboda, direktno su povezana sa njegovom biolokom namjenom. Otrov treba samo da protjera neprijatelja koji napada hranu pelinjeg drutva, ali da ga ne umrtvljuje, jer bi to pogoralo higijenu i normalan ivot drutva. Ta osobina bioloke uloge pelinjeg otrova je, po miljenju sovjetskog naucnika, prof. Artjomova, doprinjela evolucionom formiranju njegovih toksinih svojstava. Organizam sisara, ukljuujii ovjeka reagovao je, sa svoje strane, zatitno na djelovanju otrova mobilizacijom i reorganizacijom svojih hormonskih, imunolokih i nervnih faktora radi ouvanja vitalnih funkcija i regulatornih mogunosti. Tako je,po miljenju prof. Artjomova, pelinji otrov dobio dragocena farmakoloka svojstva,od kojih je ovjek neka koristio jo u drevnosti. Namjena pelinjeg otrova je ne samo da direktno utie na napadaa, ve i da izaziva "alarmnu reakciju" radi mobilisanja aktivnosti pela-radilica pri iskrsloj opasnosti. To se postie luenjem lako isparljivih materija iz otrova koje brzo stiu do mirisnih elija pela i naglo poveavaju agresivnost pelinjeg drutva.

Slika 5. - Pelinji otrov

-11-

8. CVJETNI PELUD Pelud ili cvjetni pelud je ista prakasta tvar koju proizvode muke gamete na biljkama. Pelud se sastoji od mnotva mikrogametofita (polenskih zrnaca). Znanost koja prouava pelud naziva se palinologija i vrlo je korisna u paleoekologiji, palentologiji, arheologiji i forenzici. Svako zrnce peluda sadri vegetativne stanice i generativne stanice sa dvije jezgre. Zrnca dolaze u razliitim oblicima, veliinama i povrinskim oznakama osobitim za vrstu biljke. Veina zrnaca je sferinog oblika. Najmanje zrno peluda proizvode biljke iz roda Myosotis (oko 6 m). U raznim uzorcima peluda pronaeni su sljedei vitamini: tiamin (B1), riboflavin (B2), piridoksin (B6), nikotinska kiselina, pantotenska kiselina, folna kiselina, askorobinska kiselina (C), karotin, rutin i vitamini E i D. Detaljnom analizom je ustanovljeno da pelud mnogih biljaka sadri: silicij, sumpor, bakar, kobalt, natrij, eljezo, aluminij, kalcij, magnezij, mangan, fosfor, barij, srebro, cink, krom, stroncij i druge mikroelemente. U njegov sastav ulaze i razne bjelanevine i slobodne aminokiseline, za organizam vani fermenti katalaza, invertaza i neke organske kiseline, jabuna, vinska i mlijena. Djelovanjem fermenta koje pele izluuju prilikom nabijanja peludau sae u peludu dolazi nakon nekoliko nedelja do znatne izmjene tvari. Hemijski sastav i hranjiva svojstva razlikuju se izmeu svjeeg peluda i peluda u sau. Opraivanje je prenoenje peludnog praha s pranika na stigmu tuka. Postoji vie naina opraivanja: Samoopraivanje Opraivanje pomou vjetra Opraivanje pomou vode Opraivanje pomou ivotinja Pele sakupljaju cvjetni pelud zato to sadri bjelanevine, masti, eere, vitamine i druge korisne tvari za njegovanje legla. Ukoliko u konicu nema dovoljno unosa cvjetnog praha, pele zaostaju u razvoju. Peludi raznih vrsta biljaka imaju odreene i stalne veliine, boju i oblik. Ako gledamo pod mikroskopom pelud uzet s tijela pele ili iz meda, po njihovoj veliini i obliku moemo odrediti koje je cvjetove posjetila pela, odnosno od kojih biljaka potie med. Veliina peludovih zrna raznih biljaka bitno se razlikuju. U veini sluajeva ta zrna dostiu oko 0,015 - 0,050 mm u promjeru, a kod samo malog broja biljaka npr. tikava, 0,15 - 0,20 mm. Po boji peluda moe se raspoznati od kojih je biljaka sakupljeno: s maline je bijel, s jabuka je svijetlout, sa suncokreta i utog kokosa je zlatnout, s kruaka je crvenout, s marelice i kestena je tamnocrven, s bijele djeteline je sme, s hrasta je utozelen, s lipe je svijetlozelen, s facelije je ljubiast i tako dalje.

-12-

9. SVIJEA Svijea bila je prije uporabe elektrine energije pored baklji ili svetiljka na ulje jedno od najeih sredstava za osvjetljenje. Svijee se i u dananje vrijeme rabe primjerice u crkvi, kod kue ili kod sveanih prigodbi za stvaranje oputene i sveanog ugoaja. Sastoje se od vrstog goriva i fitilja obino izraenog od tkanine od pamuka koje su okruene voskom ili slinimn gorivom koje se topi na niskoj temperaturi (obino 60 C). Svijee se u glavnom proizvode od parafina, dok su se u prolosti proizvodile od voska od pela). Kapilarnim djelovanjem fitilj prenosi vosak u plamen gdje se isparava, i gori uz prisutnost kiseonika. Svijea se gasi kada sadraj kiseonika u zraku padne ispod oko 16%.

10. MEDOVINA Medovina ili gvirc je vino od meda pored medene rakije (medica, medenica, medovaa) najvjerojatnije jedno od najstarijih alkoholnih pia koje je ovjek konzumirao. Medovinu dobijemo fermentacijom otopine prirodnog meda koji bi trebao biti to tamnije boje (medljika, kesten...) da dobijemo to tamniju boju. Postupak je isti kao i kod proizvodnje vina od groa. Proizvodi se kao alkoholno, obino oko 13-14% alkohola ali i kao bezalkoholno pie. Kvaliteta obje vrste ovisi o kvaliteti meda, samom postupku prilikom fermentacije i skladitenja i grou. Medovina je poznato pie koje popravlja krvnu sliku, okrepljuje organizam, poboljava apetit i usporava starenje organizma. Medovina - recept je za 10 litara. Sastojci smjesa: 1 litra prokuhane i ohlaene vode 10 dkg meda 2 kg opranog zrnja groa Priprema smjese za medovinu: paljivo u drugu posudu. Staklenku operemo i vratimo medovinu u nju. Tako uvamo do proljea na sobnoj temperaturi. istimo od taloga i tad treba dozrijevati kao vino do ljeta. Medovina spremljena na taj nain ima oko 14% alkohola, a koliina alkohola ovisi o duini i nainu vrenja medovine.

-13-

11. ZAKLJUAK Velika je ponuda proizvoda koji dolaze iz konice. Pelar je uvar kvalitete tih proizvoda i osim to ih na pravilan nain iz konice mora izvaditi, jedina mu je zadaa iste pravilno upakirati i uskladititi. Kvalitetan pelinji proizvod je onaj koji nije doraivan niti obraivan bilo mehanikim, termikim ili hemijskim postupcima. Pelinji proizvodi plod su prirode. Priroda je u njima pokazala svo bogatstvo boja, okusa i mirisa, podarila im dugi ili neogranieni rok trajanja te razliita svojstva poput kristalizacije.

-14-

12. LITERATURA 1. SA ZDRAVIM PELAMA U XXI VEK - Jovo Kantar 2. MOJ PELINJAK - Branko Reli 3. IZVORI LITERATURE SA INTERNETA wikipedia.com pelarski forum.com pelarstvo.com

-15-