Jerzy Dargiewicz

S=ownik j"zyka polskiego

San Francisco2015

8

s=[w podstawowych

Page intentionally left blank.To be used by publisher.

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

W obrazowy spos[bGdyby zawarto>: mego S=ownika by=a herbat' w szklance, to r[/nice z innymi s=owni-

kami by=yby esencj', a obecnie zamieszczona tre>: wod' dodawan' do esencji, czyli informacje gdzie> ju/ opublikowane, drugorz"dnej przez to warto>ci; nic w nich wysoce nowego, odkrywczego.

Gdyby zawarto>: mego S=ownika by=a strzelanin' z broni palnej zamieszczona tre>: jest strza=ami z broni lekkiej& pistolet[w i karabin[w; artyleri" bro< ci"/k', dzia=a wycofa=em tymczasowo; b"dzie zamieszczona gdy ukocianami; bez dachu, wstawionych okien, drzwi, i pod=[g element[w pozwalaj'cych na zamieszkanie, a w tym wypadku na du/o lepsze zrozumienie spraw j"zykowych.

Tre>: niekt[rych hase= jest celowo i chwilowo niepe=na, tak i niekt[rych defincji nie ma, opu>ci=em tak/e zupe=nie niekt[re has=a, szczeg[lnie s=owa staropolskie, kt[rych znacze< nie uda=o si" ustali: autorom S=ownika staropolskiego, 1953 ]Ss 1953\, a ja zdo=e=em.

Dlaczego ju/$Zamieszczam dla tych, kt[rzy poszukuj' znacze< s=[w, b'd{ pracuj' nad swymi s=owni-

kami, i by ostrzec u/ytkownik[w Internetu przed zmy>leniami tam dost"pnynymi.Zamieszczam od litery A do I w='cznie. Przy tym, musz" zaznaczy:, /e do ko: mam w podobny spos[b. Obecnie id" po raz drugi, uzupe=niam j' i poprawiam. Tre>: od A do I zamierzam tak/e uzupe=ni: z wi"cej ni/ jednego {r[d=a; jest to wi"c w dalszym ci'gu tre>: robocza.

Fragmenty te b"d" zamieszcza= na Internecie w miar" posuwania si" do ko:, chyba, podziel" na cz">ci&

cz">: 1, Wprowadzaj'ca, nie zamieszczona obecnie, b"dzie gdy zakoci' wprowadzaj'c' cz">: zasadnicza, podzielona na kilka dokument[w obejmuj'cych litery&

cz">: 2, A C,cz">: 3, D J,cz">: 4, K M,cz">: 5, N R,cz">: 6, S U,cz">: 7, V Z,cz">: 8, Ko: nazwisk w Polsce,- Nazwiska w Polsce,- S=owniczek z Litwy, w przedruku,- Uwagi o s=ownikach,- J"zyk indo-europejski,- Wykaz {r[de=.

cz">: 9, Suplement ]na wszelki wypadek; nie wiem jeszcze co w nim mog=obyznale{: si", jakiego rodzaju informacje\,

San Francisco, 2015, sierpnia 8, sobota.

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

x

S+OWNIK500.

AA odpowiednikiem&

A gr. A ]alfa\ pol. L,B gr. B ]beta\ pol. +, gr.-celt. BW ]+\, gr.-ros. BW, st'dgr.-celt. William zdrobn. Bill,William } =iliam |, W ^ } = |.gr.-ros. Byzantium Wizantia i inne.

a wykrzyknika, na sp[jnikaa ]dun.\ ma=a rzeka, strumyk.

lit. rz. Aa g[rny odcinek rz. Musza.abakus 1. archit. p=yta le/'ca pozio-

mo na g=owicy kolumny, d{wiga-j'ca architraw,

2. pierwowz[r liczyde=, u staro/.Grek[w i Rzymian deska do liczenia, z przegrodami lub rowkami na poszczeg[lne rodzaje jednostek liczbowych.

gr. abaks w dope=n. abakos =ac. abax, ang. abacus,ros. abaka-abaka, shty-sczioty.

aba/ur os=ona na lamp",franc. abat % jour,goth. skadu, anglosas. sceadu,>redniow. ang. schade,ang. shade, lamp shade,ros. aba'ur-aba/ur.

abba ]aram.\ 1. opat, tytu= biskupaw chrze>cijacio=ach,

2. przeor monasteru na Wschodzie. gr. abbas, gr. cerk. awwa, BW, chald. abba ]ojciec\, =ac. abbas, abbatis, staroniem. abbat,niem. abt; opat;ros. ]prawos=. gr.\ igumen-igumen, nastoqtel;-nastojatiel.

abdank, habdank }nieme H|,herb stary polski.

abdankowa: odprawi:, rozpu>ci:np. s=u/b", wojsko.

abelek, habelek nieme H.aberszar obszar OA.abdyk-acja(owa: zrzeczenie si"

w=adzy przez panuj'cego.=ac. ab % dicare ]proklamowa:, zakazywa:\ abdicare ]odm[wi:, zaprzeczy:\ abdicatus franc. abdiquer, ang. abdicat-e(ion(or,ros. otkaz-yvat;sq/at;sq.

abecad=o A % B % C % D.staropol. obiecad=o, obiecado OA.staropol. ca 1500 obyecz'dlo,w obiecadle,gr. alpha % ebta =ac. alphabe-tum ang. alphabet, ros. azbuka-azbuka, alfavit.

aberracja 1. ksi'/k. zboczenie, od-chylenie ]o b="dach my>lowych,/yciowych, itp.\,

2. astr. pozorne odchylenie gwiazdod ich rzeczywistego po=o/enia na sklepieniu niebieskim,

3. biol. aberracja chromosom[w zmiany w sktukturze chromo-som[w,

4. aberracja chromatyczne wadasoczewek gdy promenie o r[/nych barwach z tego samego {r[d=a nie s' zbierane w tym samym punkcie,

5. med. psych. ob="d, odchylenie odnormalnego stanu umys=owego.

=ac. aberrare ]zb='dzenie, odchy-lenie od s=uszno>ci, prawdziwo>ci, poprawno>ci\ aberratio franc. i ang. aberration,ros. uklonenie-uk=onienie, sobra]enie s puti,]astr.\ aberraciq-aberracija.

aberszar, abszar obszar, OA, ob % szar ]ziemia\.

abie w[wczas, wkr[tce, bez;oci'ganie si", znienacka; znowu.Latopis 1116 abe, ab;e-abie.

abiecad=o, obiecad=o abecad=o.abis, abys otch=a:.

gr. a ]bez\ % byssos ]dno\ =ac. byssus, franc. abime,ang. abys, ros. bezdna-bezdna,propast;-propast.

abiturient ucze< koredniow. =ac. abitutiens, w dope=n. abiturientis ]maj'cy odej>:\.

ablucja umywanie cia=a u pogan,obrz'dek duchowny, nim do ofiar przyst"powali.

abnega-cja(t wyrzeczenie si" cze-go>, niedbanie o w=asne wygody, o sw[j wygl'd; zaniedbanie si".=ac. ab % negare ]odm[wi:\

gr. abnegare abnegatus,abnegatio ]odmawianie sobie czego\, franc. abnegation,ang. abnegat-e(ion(or,ros. otrehenie-otreczenie,otver'enie-otwier/enie.

abo, alibo 1. czyli, 2. czy czy,to czy to, ju/ to ju/ te/, b'd{ to b'd{ te/, 3. bo, 4. czy, 5. albo, lub.=ac. sive, vel,ang. or, wo=. abo-abo,staroros. abo-abo ]lub, albo\,ros. ili-ili, libo-libo.

abociem, abojem, abowiem,abowim bo, bowiem, albowiem.staropol. abocziem, aboczyem.=ac. quia, enim, franc. parce que, puisque,>redniow. ang. bi cause,ang. because, ros. potomy hto-potomu, czto, radi togo-radi togo.

aboim, abojem bo, abociem.staropol. aboyem.=ac. quia, nam, enim.

abolicj-a(onizm praw. amnestia,ustawowy, powszechny akt =aski o niewszczynaniu lub umorzeniu post"powania karnego za okre>lone wykroczenia, przest"pstwa.=ac. abolere ]przeciwie

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

x aborcja zaniechanie, med. poro-

nienie, wczesne przerwanie ci'/y.=ac. abortio,franc. avort-ement(on,ang. abort-ion(ifacient(ionist(ive,ros. vykidyw-wykidysz.

aborda/ mors. dawny spos[b walkiwr"cz, na morzu, gdy jeden statek dobija= do burty drugiego by opano-wa: jego za=og".franc. abordage.Zdaje si", przestawienie ang. brod bord; abroad }abrod| ]pok=ad, burta statku\, lub =ac. abrogatio]odwo=a:, uniewa/ni:, uchyli:, w przen. odbi:, np. repeal attack\ ang. abrogate;jedno i drugie ma zastosowanie w opisanej sytuacji.

abo> ale, jednak.abowiem, abowim abociem,abojem bo, bowiem, poniewa/.staropol. abowym, abovym,abowiem, abowyem. =ac. quia, quoniam.

abrakadabras=owo poch. arab., tr[jk't u=o/ony ze s=owa w ten spos[b, /e pierwsza linijka zawiera pe=ne s=owo, a ka/da nast"p-na, dopisana poni/ej ma opuszczon' ostatni' liter" amulet, powinien by: >rodkiem na niekt[re choroby ]dla przes'dnych\.ang. abracadabra.

abrewiacya skoropis.=ac. ad % brevis ]kr[tko\ abbreviare abbreviatus ang. abbreviat-e(ion ]skr[t(em\,ros. sokra]enie-sokraszczenie.

abrys 1. obrus OA, UY,2. szkic, zarys, obrys.

abrzymski olbrzymski OA.absen-cja(teizm nieobecno>:

zw=aszcza w miejscu pracy, szkole.=ac. ab % esse ]by:\ absum, abesse absens, absentia starofranc., >redniow. ang. i ang. absent, ros. ]nieistniej'cy\ otsu-stvu[]ij-otsustwujuszczij,]nieobecny\, nevnimatel;nyj-niewnimatielnyj.

absolu-tnie(tny(tyzm(torium(cjabezwzgl"dnie.staropol. absolut ]dyktator, despota\.=ac. ab % solvere ]zwolni: z czego\ absolvere ]orzeka: wolnym od winy lub nagany\ absolutus >redniow. ang. absolut ang. ab-solute ]bezwarunkowy, bezwzgl"d-ny, nieograniczony, stanowczy\.=ac. absolvere ang. absolve,=ac. absolvere absolutio starofranc. absolution,>redniow. ang. absoluciun,ang. absolution,ros. ]absolut\ absol[t/izm,

]bezwarunkowo\ bezuslovnyj,]samow=adny\ samoder'avnyj,]doskona=y\ soverwennyj,]bezwzgl"dnie\, polo'itel;no>soverwenno,]absolucja\ razrewenie, otpu]enie,]zwolni:\, osvobo'd-at;/it;, ]ko>cielne\, razrew-at;/it;,otpus-kat;/tit; (grexy).

absolutorium=ac. absolutio absolvere uwolnie-nie ]od winy lub obowi'zku\, prze-baczenie. absolutnie.

absolwent dos=. zwolniony;wychod{ca ze szko=y.=ac. ab % solvere ang. absolvent.

absor-pcja(er(bent(bowa:po(w-ch=oni"cie.=ac. ab % sorbere ]siorba:, ssa:\ absorb, absorbens, absorptio,absorptus,franc. absorber, absorption,ang. absorb(ability(able(efacient((ent, absorpti-on(ve(vity,ros. vs-asyvat;/osat;,vpit-yvat;/at;.

abstrahowa: 1. pomija: co w ro-zumowaniu, m[wieniu, na rzecz czego> wa/niejszego,

2. trzy znaczenia filozoficzne.=ac. abstraho ]od-ci'gam(rywam\.

abstrak-t(cja(cjonista(cyjnypogl'd lub stwierdzenie oderwane od rzeczywisto>ci, bez zwi'zku z faktami, my>lowo oddzielone od materialnych obiekt[w, jak uczci-wo>:, wybielanie czego, wszystkie uczucia, od mi=o>ci do nienawi>ci, rado>:, smutek, odczucia, np. ciep=a, pi"kno i brzydota, b[l, wolno>:,smaki& s=odki, kwa>ny, gorzki.=ac. ab]s\` % trahere ]ci'gn':\ abstrahere ]od-ci'ga:(dziela:\ abstractus, franc. i ang. abstract,ros. otvle-kat;/h;.

abstynen-t(cja=ac. abstinentia abstinere]cz">ciowe, lub ca=kowite wstrzyma-nie si" od jedzenia, picia, lub przy-jemno>ci, pow>ci'gliwo>:\ros. vozder'anie.

absurd(alnynonesens(owny, niedorzeczny.=ac. absurd-us(itas,franc. absurd-e(ite, ang. absurd(ityros. absurd, nelepyj, glu-pyj> vzdor, hepuxa.

absyda apsyda.absynt nalewka spirytusowa na pio-

=unie i innych zio=ach aromatycz-nych, zielony, gorzki napiwek, pio=un[wka.gr. apsinthion ]pio=un\,=ac. absinthium, franc. absinthe,

ang. absinthe, absinth,ros. absent-absent.

abszar, aberszar obszar,OA, ob % szar ]ziemia\.

abszlag ozdobna wypustkalub obramowanie.staropol. 1494 abslak,1497 abschlag.ang. border, trimming.

abszytowa: ]o wojsku\ odpra-wia:, dymisjonowa:.abszytowa: si" ]rejterowa:, ucieka:\.

abur ebur AE, ko>: s=oniowa.aby, a/eby aby, /eby, cho:by;

tylko, byle, zaledwie; gdyby; niech. a ]niech\ % by,a ^ nie(ch niechby ]aby\ by ^ nie ^ a ^ da. przeczenie.staropol. abi, aby, abichom, by-chom, abychmi, abyscze, abych, abicz, abycz.wo=. 1289 aby ]aby, je>li by, czy/by, cho:by\; daby ]/eby, da ^ /e\,dzi> okre>lane sp[jnikiem w zdaniu... i w zamian d=ugie obja>nienie kr[tkiego zagadnienia.staroros. aby-aby wg Rosjan 1988& htoby, esli by, hto esli by, liw; by, xotq by,staroros. daby-daby ]aby\.staropol. aby, i/by, a/eby.

abychom aby>my. abyszt uwolnienie, odpust.aby>my ='cznik do dalszej cz">ci

zdania o r[/nej tre>ci, s=owo u/yte w odniesieniu do nas ]`my, my l.mn. ja\; aby % my.wo=. a byxmo.

`ac, `':, `'k, `uk chwyt.paj'k, pa='k, j'ka: ]si"\, ='ka, zaj'c, zaj':, pajac, poj':, nauka, =uk.

abzas, abcas, obcas obcas.aceton chem. zwi'zek organiczny,

bezbarwna, =atwopalna ciecz, mie-szaj'ca si" z wod'; otrzymywany z acetylenu lub podczas suchej desty-lacji drewna, sotosowany do syntez chemicznych i jako uniwersalny rozpuszczalnik, CH

8COCH

8.

=ac. acet % one acetum ]ocet\,ang. acetone.

acetylen bezbarwny, bezwonny,=atwopalny, i truj'cy gazowy hydro-karbon C

2H

2 uzyskiwany wskutek

rozk=adu karbidu pod wp=ywem wody, nienasycony w"glowod[r o potr[jnym wi'zaniu; gaz pal'cy si" kopc'cym p=omieniem, z powietrzem tworzy mieszanin" wybuchow'; ma du/e zastosowanie w technice przy spawaniu metali, do wyrobu mas plastycznych.=ac. acetyl % ene,ang. acetylene ]od 1864 r.\ros. acetilen-acetilen.

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

xach /achni"cie si", nag=a refleksja

wskutek z=ego obrotu sprawy, odwo-=anie si" do my>li wzi"tej uprzednio pod uwag", lecz zarzuconej i oto skutek.

achillesow-y(a czyja> s=aba strona,dziedzina; nawi'zanie do mitu, /e Achilles jeden z wodz[w greckich pod staro/ytn' Troj' Iliady Home-ra m[g= zgin': od rany zadanej w pi"t", jedyne nara/one miejsce.Achilles, kt[ry zabi= Hektora, sam zgin'= od strza=y Parysa, trafieniem w=a>nie w pi"t".gr. Achilleus, ang. Achilles.

achtel, hachtel, wachtel,jachtel, a jA,ma=a beczka, [sma cz">: beczki.staropol. 1393 i 1398 hahtel.staropol. 1458 hahtelowe ]ahtelo-we\ danina od piwa.

aci a je/eli.Latopis 1116 aci-aci.

acz jak... tak, KCzacz 1. je/eli, je>li, chocia/, cho:,

2. czy, 3. poniewa/, 4. /e.aczby gdyby, chocia/by.aczci je/eli, je>li.aczciby chocia/by.acze, aszcze lub, tak/e, co

ros. inacze, pol. inaczej,staroros. ahe-acze, a]e-aszcze,ohe-ocze ]ros. esli-je>li, ang. if, in case, supposing\,wo=. 1289 ahe, a]e.

aczkakole chocia/.aczkole, aczkoli chocia/.aczkoliby a gdyby, gdyby za>.aczkoli:, aczkolwie chocia/.aczkolwiek sp[jnik, cho:, jednak,

bodaj, ale, mimo /e.aczle 1. chocia/, cho:, aczkolwiek,

2. czy.aczli 1. je>li, je>li za>, 2. czy.aczliby a gdyby, gdyby za>.acz/e/ czy/.a:, ato 1. niech, tak,

2. aby, oby, 3. /eby, 4. a/.wo=. 1289 at;, ato.

a:by 1. oby, 2. aby OA.ad ]s=aw.\ brzuch.

wo=. a =ac. abdomen,z ]granica\ % ad zad ]ty=\.ad jad=o.

adagio muz. bardzo wolne tempo,wolniejsze ni/ andante.ital. ad agio ]dos=. spokojnie, wygodnie\.ang. adagio.

Adam, Jadam a jA,arab. adem ]cz=owiek\.Adam, Ewa, i raj kodowane wsp[=-/ycie p=ciowe w postaci symboli&raj g[ra, uniesienie, szczytowanie,w'/ pr':, takiego kszta=tu /o='d{,jab=ko w przekroju wagina,

wi"c w'/ kusi= Adama by skonsumo-wa= jab=ko, po czym Ewa }zasz=a w ci'/" i| pocz"=a rodzi:.bajka godna hipokryt[w.

adamantstaroros. adamant-adamant]diament\.

adamasz-ek(kowy gat. tkaniny jednobarwnej, o matowym wzorze z jednej strony, i b=yszcz'cym z drugiej. Damaszek ]miasto w Syrii\,=ac. Damascus,ital. damasco, ang. damask,ros. tkan; damast> kamka.staropol. 1478 lokyecz adamaskv ]=okie: adamaszku\,1492 adamaschek,1475 adamascowy.

adamowy str[j nago>:,adamowe jab=ko wystaj'ca cz">: krtani u m"/czyzn.biblijny Adam i Ewa, w'/ i jab=ko ]zakazany owoc\.

adapt-acja(or(er(owa:dostosowanie do potrzeb poprzez zmian", ulepszenie rzeczy istniej'cej.=ac. ad % aptare ]dostosowa:\ adaptare, adaptatio ]dostosowa-nie\, franc. adapter ]dostosowa:\,ang. adapt(ation(ability(able,ros. prila-'ivat;/dit;,prisposob-lqt;/bit;,]zmienia:\ primen-qt;/it;,]adaptacja\ prisposobenie,primenenie.

adapt(er adaptacja.=ac. adaptare, franc. adapter.

adekwatny dos=. przyk=adny.zgodny z czym>, dok=adnie czemu> odpowiadaj'cy, stosowny, trafny, odpowiedni.=ac. aequus ]r[wno\ ad % aequare ]r[wnym czyni:\ adaequare adaequatus]zr[wnany, dostosowany\ang. adequate,ros. dostatohnost;> sora-zmernost;> sposobnost;.

adept 1. cz=owiek kt[ry uprawiajak'> sztuk", nauk", specjalno>:, ucz'cy si" ich, praktykant,

2. zwolennik doktryny, szko=y filozoficznej, kierunku spo=ecznego.

=ac. ad % apisci ]>ciga:, d'/y:, uprawia:\ adipisci ]osi'gn': co\ adeptus ]ten, kt[ry co> osi'gn'=\, ang. adept,ros. znatok-znatok ]znawca\,iskusnyj, opytnyj.

adhezja przyleganie, przyczepno>:.=ac. ad % haerere ]przylega:\ adherere adhaesio ] adhesion\, adhaerentia ] adherence\,adhaesus ] adhesive\,=ac. franc. adhesif ] adhesive\,

ang. adhe-re(sion(rence(sive,ros. prilipanie-prilipanie ]przy-lepianie\, vqzkij, klejkij.

adiunkt pomocniczy pracowniknaukowy na wy/szej uczelni albo w instytucie naukowo-badawczym.=ac. adiunctus ]przy='czony\.

adiusta-cja(tor(owa: uzgadnia:;przygotowanie tekstu do druku pod wzgl"dem stylistycznym, ortogra-ficznym, i graficznym.=ac. justus ]w=a>ciwie, s=usznie\ ad % juxta ]z wp=ywem starofranc. juste\ starofranc. ajouster,ang. adjust(able(er(or(ment,]przygotowanie tekstu do druku pod wzgl. ortogr.\ proofreading,ros. prila-'ivat;/dit;,pri-gonqt;/gnat;,]poprawia:\ vyver-qt;/it;,]regulowa:\ priv-odit;/esti v porqdok,]w maszynie\ sob-irat;/rat;.

adiutant oficer przyboczny do oso-bistej dyspozycji wy/szego dow[d-cy, za=atwiaj'cy korespondencj", przydzielaj'cy rozkazy, itp.; oficer ordynansowy.=ac. adiutans adiutantis ]dopo-magaj'cy\,=ac. adjuvare ]pomaga:\ adjutare adjutans, ang. adjutant,ros. ad[tant-adjutant.

administr-acja(ator(owa:=ac. ad % ministrare ]s=u/y:\ ad-ministrare, starofranc. aministrer,>redniow. ang. aministren,ang. administer,administrowa: =ac. administro ]za-rz'dzam\, ros. u/ot-pravlqt;;=ac. administrare administratio starofranc. administration,>redniow. ang. administracioun,ang. administration,ros. upravlenie-uprawlenie, administraciq-administracja.

admira-cja(tor=ac. admiratio ]podziw, uwielbienie, zachwyt\ ad % mirari ]dziw, cudo\.

admira-=(licja(lski ministerstworz'du do spraw marynarki wojennej w Anglii.arab. amir al ]rz'dca, w=adca\, koja-rzone z =ac. admirare ]podziwia:\,starofranc. amiral, admiral,>redniow. ang. amirail, admirail,ang. admiral ]admira=\;starofranc. admiralte ]admiralicja\,>redniow. ang. i ang. admiralty,ros. admiral-admira=,admiraltejstvo.

admisja daw. dopuszczenie, dost"p,wzgl"dy u kogo.=ac. ad % mittere ]s=a:\ admittere,admissi-o(vus, franc. admettre,>redniow. ang. admitten,

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

x ang. admit(tance(edly, admissive,ros. dopus-kat;/tit;,]do wiadomo>ci\ prizna-vat;/t;,]pozwoli:\, pozvol-qt;/it;,]przyj"cie\, prinqte> dostup, vxod-wchod ]wej>cie\.

admonicja przestarz. napomnienie,nagana, pouczenie.=ac. ad % monere ]ostrze/enie\ admonitio ]upomnienie, ostrze/enie\, starofranc. admonition, amonition,>redniow. ang. amonicioun,ang. admonit-ion(or,ros. uve]anie -uwieszczanie, vygovor-wygowor, predoster-'enie-predoster/enie.

adnotacja dopisek, dodatkowanotatka.=ac. ad % notare ]not-a(ka\ adnotatio, adnoto ]adnotowa:\,=ac. nota ]znak, oznaka\ ad % notare ]notowa:, znaczy:\ annotare ]odnotowa:, zaznaczy:\ annotatus, franc. annot-er(ation,ang. annotat-e(ion(or,ros. otme-hat;/tit;,delat; otmetki-die=at otmetki, ]adnotacja\ otmetka-otmietka, tolkovanie-to=kowanie.

Adonis 1. pi"kny m=odzieniec, ulu-bieniec kobiet; adorator, wiel-biciel,

2. bot. Adonis, ro>lina z rodzinyjaskrowatych ]Ranunculaceae\, stosowana w medycynie; mi=ek.

fenicki adon ]pan, b[g\,gr. Adon(is ]kochanek Afrodyty\.

adop-cja(tacja(towa:przybranie, usynowienie, w='czenie sieroty do rodziny.=ac. ad % optare ]wybra:\ adoptare, franc. adopter, ang. adopt,ros. usynovl-qt;/it;,prin-imat;/qt;, =ac. adoptare adoptio, >redniow. ang. adopcioun, ang. adopti-on(ve,ros. usynovlenie> prinqtie.

adora-tor(cja(owa:cze>:, uwielbienie, zachwyt.=ac. ad % orare ]m[wi:\ adorare ]kult, oddawanie czci, wielbienie\, adoratio, franc. adorer ]adorowa:\,ang. ador-e(ation(er,ros. poklon-qt;sq/nik,obo'at-;/el;;poklonenie, obo'enie.

adres(at(owa: 1. miejsce przeby-wania osoby, zamieszkania lub pobytu, siedziby, przedsi"biorstwa, instytucji, jego oznaczenie,

2. pismo zbiorowe wystosowane dow=adz lub do os[b wybitnych, zaj-muj'cych wysokie stanowisko,

3. cyber. numer kom[rki pami"ci wmaszynie matemat. cyfrowej,

4. daw. zr"czno>:, spryt.

=ac. dirigere ]wy=o/y: prosto\,p[{no=ac. directiare, starofranc. a % dresser adresser,>redniow. ang. adressen,ang. address(er(ing(ograph(or,ros. ]na li>cie, paczce\ adres,]prze(mowa\ reh;-recz,]petycja\ adres, prowenie,]zr"czno>:\ lovkost;-=owkost,]fach, zaw[d\ iskustvo-iskustwo.

adsorpcja fiz. poch=anianie jakiej>substancji gazowej lub roztworu przez warstw" powierzchniow' innej substancji.=ac. absorption ]wch=anianie\ ad ]do\ % sorbeo ]wch=aniam\,ang. adsorb(ent, adsorption.

adwent(ysta w liturgi Ko>cio=aRzym.-Kat., okres czterech tygodni poprzedzaj'cych >wi"to Bo/ego Na-rodzenia, 25 grudnia ka/dego roku;sekta w USA, powsta=a w 1844 lub 1831 wierz'ca w rych=e, powt[rne przyj>cie Chrystusa.=ac. ad % verire ]przy(nade-j>cie\ advenire adventus ]przyj>cie\, franc. Avent, arrivee,ang. Advent(ism(ist,ros. voswestvie> vstuplenie, priwestvie Spasitelq>]ko>cielne\ mesqc pered Ro-'destvom.staropol. tho aduentu,1471 grudzyen adevnth d'.

adwersarz daw. przeciwnik, wr[g,cz=owiek nieprzychylnie usposobiony, maj'cy przeciwne zdanie, pogl'd.=ac. ad % vertere ]ob(prze(zw-raca:\ advertere ang. advert]za(po-wiadamia:\.=ac. advertere adversus ]okaza= si", zrobi= si", sta= si" przeciwnikiem\, starofranc. avers, advers,>redniow. ang. i ang. adverse,ros. protivnik-protiwnik,vrag-wrag ]wr[g\,]wrogi\ protivnyj,vra'ebnyj-wra/ebnyj;=ac. adversus adversitas, starofranc. aversite, >redniow. ang. adversite, ang. adversity ]z=y los, nieszcz">cie, bieda\,ros. napast;> nevzgoda>neshastie-nieszczastie.

adwoka-t(tura(cki osoba upraw-niona do zawodowego prowadzenia spraw w s'dzie, udzielania porad prawnych, obrony oskar/onych; obroredniow. ang. avocat,ang. advocat-e(ion(or(ory,ros. za]itnik-zaszczitnik]obro

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

xang. affair ]1. rzecz do wykonania, interes, 2. sprawy biznesowe, 3. ka/-da sprawa pojawienie si", lub rzecz, 4. mi=osny zwi'zek lub epizod mi"dzy dwoma osobami nie zwi'zanymi ma=-/e:poprzez po>rednie zwi'zki, 2. daw. przyj"cie do rodziny, herbu, organi-zacji; przy='czenie.=ac. ad % filius ]syn\ affiliare]adoptopa: jako syna, usynowi:\ affiliatus ang. affiliate;>redniow. =ac. affiliatio ang. affiliation ]usynowienie\, ros.]adoptowa:\ usynovl-qt;/it;,]na cz=onka\, prin-imat;/qt; v hleny ob]estva.

afirm-acja(atywny(owa:potwierdzenie, aprobowanie.=ac. ad % firmare affirmare, starofranc. affermer, >redniow. ang. affermen, ang. affirm,ros. utver-'dat;/dit;,podtver-'dat;/dit;.

=ac. affirmare affirmans,starofranc. affermance,ang. affirman-ce(t(tion,ros. u/pod-tver'denie.

=ac. affirmare affirmativus, starofranc. affirmatif,ang. affirmative.

afisz(owa: plakat(owa:; og=osze-nie o przedstawieniu, koncercie, odczycie, zebraniu, imprezie sporto-wej, rozlepiane na tablicach, s=upach og=oszeniowych.franc. affiche, ang. poster.

afonia med. brak, utrata g=osu,po='czona zwykle z chorob' krtani.gr. a ]bez`\ % phone ]g=os\ =ac. aphonos ]niemy\ aphonia]niemota\ =ac. aphonia ang. aphonia, >redniow. ros. Afon=-Aphon ]>w. G[ra, w Grecji, otoczona klasztorami kszta=c'cymi greckich, bu=garskich, i ruskich zakonnik[w, pol. Athos\.

afory-zm(styczny kr[tkie uj"ciemy>li zdaniem.gr. horos ]granica\ apo` % horizein ]graniczy:\ aphorizein]od(wy-dziela:\ aphorismos]definicja, okre>lenie, lub kr[tkie, pe=ne wigoru, j"drne zdanie\, franc. aphorisme, ang. aphorism,ros. aforizm-aphorizm.

afront l/y: lub obrazi: otwarcie lub celowo, twarz w twarz, zniewaga.=ac. affrontare ad % frons ]czo=o\, starofranc. afronter, >redniow. ang. afronten, franc. i ang. affront,ros. oskorblenie.

afrycki afryka,

skupisko,2. skupisko ludzi i budynk[w na ma-

=ym obszarze nadaj'ce mu charakter miejski,

3. hutn. proces skupiania mia=kichrud, koncentrat[w lub p=yn[w, nie-zb"dny do dalszych proces[w.

=ac. ad % glomerare ]zbiera: w grono, ki>:, wi'zk", gromadzi:, formowa: w kul", zmasowywa:\ agglomerare agglomeratus]nagromadzony\ ang. agglomerate ]aglomerat\, =ac. agglomero ]gromadz"\ pol. aglomer-acja(owa:,ros. sob-irat;/rat;,nakop-lat;/it;,skuh-ivat;/it;>]aglomeracja\ nakoplenie, aglomeraciq.

aglutynac-ja(yjny 1. j"z. po='czenie morfem[w w wy-

razach i formach gramatycznych,2. biol. med. skupianie si" i zlepia-

nie kom[rek rozproszonych r[wno-miernie w p=ynnym >rodowisku.

=ac. gluten ]klej\ ad` % glutinare agglutinare ]cementowa: si"\ agglutinatus ang. agglutinate,=ac. agglomero ]gromadz"\ ang. agglutinat-e(ion(ive,ros. sklei-vat;/t;,]gram.\ prisoedin-qt;/it;.

agnat w staro/ytnym Rzymie cz=onek rodziny pozostaj'cy pod w=adz' ojca rodziny, tak/e krewny w linii m"skiej.=ac. ad` % nasci ]zrodzonym by:\ agnasci ]zrodzonym by: w zwi'zku do\ agnatus ang. agnate]1. krewny po linii m"skiej,2. krewny, krewniak, z rodu\,=ac. agnatus pol. agnat,=ac. agnatio pol. agnacja,ros. srodnik po otcu, rod-stvennik so storony otca.

agniec jagni", jagni'tko.s=aw. agnec, a JA,ang. lamb.

agnosty-k(cyzmpogl'd filozoficzny neguj'cy ca=ko-wicie lub cz">ciowo mo/liwo>: po-znania obiektywnej rzeczywisto>ci.gr. a ]nie\ % gignoskein ]zna:\

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

x agnostos ]nieznany, niepoznawal-ny\ ang. agnostic ]agnostyczny\.

Agnus Dei reprezentacja Chrystusajako baranka, trzymaj'cego cz"sto krzy/ lub flag"; w Ko>ciele Rzym.-Katol. a. ma=y kr'/ek ze steryny, z wizerunkiem baranka, b=ogos=awiony przez papie-/a, b. modlitwa mszy zaczynaj'ca si" Agnus Dei, c. jej muzyka, w Ko>ciele Anglikamiewaniem si"\.

ahistoryczny nie bior'cy poduwag" czynnik[w historycznych. gr. a` ]nie\ % `.

ahoj okrzyk nawo=uj'cy do ruszeniado przodu, np. ahoj przygodo# rusza-my w teren.

ai, aj }arch., obce| zawsze.staronord. ei >redniow. ang. ai, ay, ang. aye }arch.| ]zawsze\,ros. vsegda.

`ain, `ein ]obce\ ksi"stwo,kr[lestwo& Britain, Holstein. `ania.

aist bocian. s=aw. a a ]niebo\ % ist.ros. aist.

aj niedobrze# D{wi"k rozpoczynaj'-cy zdanie wyra/aj'ce zaskoczenie ze z=ego obrotu sprawy, np. sparzenia si", skaleczenia, i innych.staropol. aj ach, wg Ss 1953.

`aj przyrostek u/ywany w nazwach

zawod[w, i specjalizacji; pokr. `er; arj `aj ]rataj, bugaj\ =ac. `arius, `arium.o negatywnym znaczeniu, negacja.

`aj 1. nie, tak, no, d{wi"k wzmac-niaj'cy my>l m[wi'cego, odpowiednik /e, =ac. sic#, u/ywany do wydawania polecerednictwo\ posredstvo.

ajent =ac. agens. ajencja.`ak nie(gdy> gr. a ]nie\.

=ac. olim ]kiedy>\ t=um. na staropol.nigdy ]niegdy>\ w redniowieczu i p[{niej;sta=o si" komiu, znanych mi, form przecz'-cych ` ajca ]tak\, zdrajca, winowajca gr. a ]nie\ akprzeczenie.

`ak, `aki patronim w nazwiskach,syn tego/ ]ch=opak syn ch=opa\, odpowiednik anglosas. `s 1. formy liczby mnogiej, 2. patronimu& Gra-ves ]grave gr[b\, Hawkins]hawk jastrz'b\, Perkins ]perk podnosi: /wawo, fizycznie lub duchowo\, itp.ang. twins ]bli{niaki\ twin ]bli{niak\;Polak, warchlak, robak, i inne.

akacja 1. potoczna nazwa grocho-drzewu, nie uznawana przez botani-k[w& Robinia pseudoacacia, drzewo z rodziny motylkowatych ]Papilio-naceae\, o wonnych, miodono>nych kwiatach zebranych w zwisaj'ce grona, pochodzi a Ameryki P=d., w Europie hodowane jako drzewo ozdobne,

2. Acacia, drzewo lub krzew z rodzi-ny mimozowatych ]Momosaceae\, o li>ciach podw[jnie pierzastych lub zredukowanych do li>ciak[w, kwiatach pachn'cych zebranych w k=osy lub g=[wki; ro>nie w strefie tropikalnej Afryki i Australii, cenio-ne ze wzgl"du na olejki eteryczne, gum" arabsk', garbniki.

gr. ake ]kolec\ akakia ]k=uj'ce

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

xdrzewo\ =ac., franc. i ang. acacia,ros. akaciq-akacija }akacja|.

akademi-a(cki(zm 1. szko=a,2. instytucja skupiaj'ca uczonych,3. uroczyste zebranie.gr. Akademia ]szko=a za=o/ona przez Platona w gaju Akademosa, w Atenach\ gr. akademeia =ac. academia franc. academie,ang. academy,ros. akademiq-akademija.

akademi-k(cki dotycz'cy wy/szejuczelni.staropol. akademski.=ac. academicus franc. academicien,ang. academician,ros. akademi-k/heskij-akademi-k(czeskij.

akafist msza ruska.akant Acanthus, ro>lina >r[dziemno-

morska, o du/ych, g="bokowci"tych li->ciach, popuralny motyw zdobniczy w staro/ytno>ci, szczeg[lnie g=owicach kolumn Koryntu.gr. akanthos, =ac. i ang. acanthus,ros. akanf-akanth, akant-akant.

akapit poligr. wiersz pocz'tkowynowego ust"pu, zwykle wci"ty.=ac. a capite ]od rozdzia=u, ust"pu\.

akcelera-cja(tor 1. urz'dzenie donadania wielkiej energii cz'stkom ju/ na=adowanym, 2. techn. urz'dze-nie do przy>pieszania lub zwalniania silnika spalinowego.=ac. ad` ]do\ % celerare ]przy>pie-sza:, ponagla:\ accelaratio, ac-celero ]przy>pieszam\, accelerare acceleratus franc. accelerer, ang. accelerate,ros. uskor-qt;/it;/enie-uskor-jat(it(enie.

akcent(owa: nacisk, k=a>: nacisk;wyr[/nienie g=oski w sylabie za po-moc' si=y artykulacyjnej, wysoko>ci tonu, iloczasu.=ac. ad` % canere accentus franc. i ang. accent,ros. udarenie.

akcept(acja(owa: wyra/eniezgody na co>.=ac. ad` % capere ]przyj':\ acipere acceptare starofranc. accepter >redniow. ang.accepten, ang. accept;=ac. acceptatio ]przyjmowanie\ ang. acceptation ]akceptacja\,ros. prin-imat;/qt;,prinqtie-prinjatie ]przyj"cie\. =ac. acceptus ]przyj"ty\,acceptatio, accepto.ros. ]przyjmuj'cy\ akceptant,prim]ik-prijomszczik,

akces(orium dost"p, przyst'pieniedo czego>, w='czenie si" do jakiej> organizacji.

=ac. accedere ]w='czenie si" do obowi'zk[w\ accessus,starofranc., >redniow. ang. acces,ang. access, ros. dostup.

akcesoria przedmioty, przyborymniej wa/ne, narz"dzia, podr"czne przedmioty; przyczynek.=ac. accedere accessus accessorius ang. accessory,ros. prinadle'nosti, ]przyczyniaj'cy si"\ souhastnik,soob]nik-soobszcznik.

akc-ja(jonariusz(yjny 1. dzia=anie,2. papier warto>ciowy, dokument

stwierdzaj'cy prawo uczestnictwa w sp[=ce akcyjnej.

=ac. actio, starofranc. action,>redniow. ang. accion, ang. action,ros. deistvie, postupok.ang. stock ]akcja\, bond ]obligacja\.

akcydens przypadkowy, uboczny.=ac. ad` % cadere ]pada:\ accidere ]zdarzy: si", przypada:\ accidens franc. >redniow. ang. i ang. accident, ros. slhaj-s=uczaj sluhajnost;.

akcyja sprawa s'dowa, proces. akcyza podatek obci'/aj'cy konsu-

menta.>redniow. =ac. accisia.

aklamacja bez g=osowania,jednomy>lne dokonanie wyboru.=ac. acclamatio franc. acclama-tion, ang. acclamat-ion(ory,ros. vosklicanie,kriki odobreniq.

aklimatyz-acja(owa: ]si"\przyzwyczaja: si" do nowych wa-runk[w klimatycznych po zmianie strefy zamieszkania.gr. klima ]region, strefa\ =ac. ad` % clima franc. acclimatation ang. acclimatization,niem. akklimatisieren,ros. aklimatizaciq.

akolita 1. w Ko>ciele Rzym.-Kat.cz=onek najwy/szego z czterech mniej-szych zakon[w kt[rego obowi'zkiem jest odprawianie mszy, 2. w Ko>ciele Anglikawiecki w obo-wi'zku podobnym, 3. ministrant, ch=o-pak przy o=tarzu ]altar boy\,4. uczestnik, wierny, pomocnik.gr. akolouthos ]wierny\,>redniow. =ac. acolytus, >redniow. ang. acolit,ang. acolyte,ros. akolit, cerkovnyj pri-slu'nik> posledovatel;.

akomodacja fizjolog. przystoso-wanie si" oka do nat"/enia i jako>ci >wiat=a, przez sp=aszczenie lub uwypuklenie soczewki. =ac. accommodatio]przy-stosowanie(zwyczajenie\

franc. i ang. accomodation,ros. prisposob-lqtl/it;.

akompani-owa:(ament(atortworzy: t=o muzyczne do g=[wnego motywu, partii melodycznej, wyko-nywanej zwykle solowo.=ac. ad` % companio franc. accompagner ang. accompany ]akompaniowa:, przygrywa:\;franc. accompagner starofranc. accompagnement ang. accompaniment,ros. akkompaniment.

akonto zaliczka na poczet nale/no>ci. ital. a conto. ang. advance,ros. vydaha-wydacza,vperd deneg-wpieriod dienieg.

akord(owiec 1. zgoda,2. system wynagradzania,3. termin muzyczny.ital. accordo, franc. accord.

akordeon(istafranc. accordeon.ital. accordare % ion,ang. accordion ]wynalazek 1829 r.\ros. ]muz.\ sozvuhie-sozwuczie, akkord-akkord, ]harmonia, zgod-no>:\ garmoniq-garmonia.

akowiec cz=onek AK skr[tArmi Krajowej, podziemnej orga-nizacji w czasie drugiej wojny >wiatowej, zwalczaj'cej niemieck' okupacj".

akr miara powierzchni, 4047 m2.akretyt-owa:(acja(ywa

franc. accrediter(ation.franc. accrediter ]udzieli: kredytu lub w=adzy, pe=nomocnictwa\ ang. accredit ]upe=nomocni:\ accreditation,ros. upolnomoh-ivat;/it; polnomohie-po=nomoczie]pe=nomocnictwo\.

akredytywa rodzaj zezwoleniawystawionego przez instytucj" udzielaj'cej kredyt[w, dla innej, po-dobnej instutucji, by jej klient m[g= tam tak/e kredytu pobiera:.franc. accreditif.

akrida szara

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

x hazmat hazardous materials,Gestapo Geheime Staatspolizei,w hitlerowskich Niemczech iokupowanej Europie, Gestapo,ros. Czeka Czerezwyczajnaja Komis-sija, pepesza ros. Pistolet-Pulemiot Szpagina, obrazec 1941 ]pistolet ma-szynowy, model 1941\, ros. Gasprom, Benelux, i inne.gr. akros ]skrajny\ % onyma ]imi"\.ang. acronym.

akropol gr. akropolis ]najwy/ejpo=o/ona cz">: grodu\.

akrostych utw[r wierszowany, wkt[rym pocz'tkowe litery lub s=owa ka/dego kolejnego wersu czytane z g[ry na d[= tworz' wyraz lub zdanie.gr. akros ]skrajne\ % stichos]linijka wiersza\ akrostichos =ac. acrostichis ang. acrostic,franc. acrostiche,staroros. akrostix=-akrostich akrostiheskij.

akrybia dok=adno>:, staranno>:,sumienno>: w wykonaniu.gr. akribeia.

akrydyna heterocykliczny zwi'zekorganiczny C

12H

9N, wyst"puj'cy w

smole pogazowej; u/ywany do pro-dukcji barwnik[w i w lecznictwie jako >rodek bakteriob[jczy.=ac. acer, acris ]ostry, kwa>ny\,ang. acridine.

akryl chem. bezbarwna, przezro-czysta masa plastyczn, C

3H

4O

2, z

kt[rej wyrabia si" szk=a do okular[w.=ac. acer ]ostry\, ang. acrylic.

aksamit(owy(ka(ny tkaninaz jedwabiu i we=ny lub bawe=ny, pokryta z jednej strony strzy/onym, mi"kkim w=osem.gr. hexamiton, ang. velvet,staropol. aksamient, aksemitjaksamit;staropol. aksamitny, eksamitny,aksamientowy aksamitowy.wo=. 1289 ozamitny ]aksamitne\,ksamitom= ]aksamitem\,staroros. oksamit=-oksamit,ros. barxat-barchat, vel;vet-welwet, welkovaq tkan; s vorsom iz serebrqnyx ili zolotyx nitej.

akselbant sznur naramienny u/ywa-ny w wojsku jako dystynkcja gene-ra=[w, a tak/e oficer[w i /o=nierzy o szczeg[lnych funkcjach. niem. achsel ]rami"\ % band.

aksjom(at(atyczny w logice imatematyce twierdzenie nie wyma-gaj'ce dowodu, gdy/ prawdziwo>: jego jest oczywista, prawda przyj"ta bez dowodu.gr.-=ac. axioma, franc. axiome, ang. axiom, ros. aksioma.

akski okre>lenie gatunku sukna

wyrabianego w Akwizgranie]Aachen\, w P=n. Niemczech.

akt(or(orka(orski(orstwowykonanie, spe=nienie, czego, czyn, dzie=o, fakt.=ac.-ang. act(us, ros. delo,postupok, deistvie, akt.

akta dokumenty w teczkach akt.aktor oskar/yciel, pow[d s'dowy. akt[wka akta.aktual(ny(izacja(izowa:

=ac. actualis, ang. actual,ros. dejstvitel;no.

aktyn(ometr(ometria pierwiastekchemiczny, metal wyst"puj'cy w rudach uranowych.gr. aktis, ]w dope=n.\ aktinos]promieci>le okre>lonych punktach, na czas okre>lony; pochodzi ze Wschodu.=ac. acus ]ig=a\ % punctura ]k=ucie\ ang. acupuncture.

akurat(nie(ny dok=ad(nie, tak jak trzeba, tyle, tak samo, o czasie >ci>le w tym momencie, chwili; >ci>le.=ac. cura ]troska\ ad` % curare accuratus ang. accurate; tak/e ang. just, exactly;ros. akkuratnyj,tohn-ost;/nyj.

akusty-k(ka(czny dotycz'cy d{wi"-ku; nauka o d{wi"ku i jego falach. gr. akouein ]s=ucha:\ akoustikos]dotycz'cy s=uchu\, franc. acoustique,ang. acoustic, ros. akustika.

akuszer(kafranc. accoucheur ]po=o/-ny(a, pomoc przy porodach\,ang. obstetrician, midwife,ros. akuwer/ka/stvo/skij.

akwaforta kwasoryt, technika gra-ficzna polegaj'ca na trawieniu kwa-

sem azotowym matrycy w miejscach /'danego rysunku.ital. acquaforte.

akwamaryna kamie< szlachetny,przezroczysty o barwie niebieskawo-zielonej; minera=, odmiana berylu.=ac. aqua marina ]woda morska\.ang. aquamarine,ros. akvamarin-akwamarin.

akwarel-a(owy(istaobraz malowany farbami wodnymiital. acquarella acqua ]woda\,ros. akvarel;.

akwarium zbiornik ze szk=a lubszklanych >cianach, wype=niony wod', /yj'tkami i ro>linami wodnymi.=ac. aqua ]woda\ aquarius]wodny\ ang. aquarium,ros. akvarium.

akwawita w[dka, gorza=ka.=ac. aqua vitae ]woda /ycia\,ang. aqua vitae ]water of life\,ros. vodka-wodka ]w[dka\.

akwedukt wodoci'g otwarty lubzamkni"ty wraz z konstrukcj' no>n', prowadz'cy wod" nad dolinami, dro-gami, itp. zwykle na du/e odleg=o>ci, budowany ju/ w staro/. Rzymie.=ac. ducere ]prowadzi:, wie>:\ i =ac. aqua ]woda\ aquae %ductus aquaeductus ang. aqueduct,ros. akveduk(t)-akweduk]t\.

akwen teren wodny& baseny, kana=yportowe, reda, awanport; cz">: obszaru w[d morskich.a ]woda\ =ac. aqua ]woda\.

akwizy-tor(cja nabyw-a:(ca.=ac. ad` ]do`\ % quarere ]rozgl'da: si" za czym\ acquirere acquirere, starofranc. aquerre,>redniow. ang. aqueren ang. acquire ]nabywa:\;=ac. acquirere acquisitio ang, acquisition ]nabycie\,ros. priobre-tat;/sti priobretenie-priobretenie.

al najwy/szy kanaan. Alijan ]jan B[g; A, AN niebo Pan, aist\.

al ]obce\ arabski przedrostek,odpowiadaj'cy ang. the, nie istnie-j'cy w j. s=aw., lecz wchodz'cy w szereg szereg s=[w., np. algebra, alkaid, alkohol, almanach.

`al `ski z ziem(i ]tej\wasal, mjsc. Sokal, g[ral g[ralski,Moskal Moskiewski;Moskal Rosjanin, /yj'cy na ziemi w=adanej przez Moskw", Kreml. Pierwotnie neutralne nabra=o obel-/ywego znaczenia poprzez sta=e u/y-wanie w kontek>cie wojen pol.-ros. w 16-tym i 17-tym wieku, i jedno-czesnym zapomnieniu, co `al, le` oznacza; nieudacznie t=umaczone na j. ang. Moscovite =ac. vita ]/ycie\,

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

xpowinno by:& Moscal ]l.p.\, Moscals ]l.mn.\, zgodnie z historycznym zna-czeniem `al, le`, `len ]wasal, lenno, Polen, Pole, Poland, Polska\.ziemia, `el, `le.

alabast-er(rowy 1. nazwa miastaw Egipcie, 2. gat. drobnego gipsu, u/ywanego do pos'g[w, waz.gr. alabastros, =ac. alabaster,starofranc. i >redniow. ang. alaba-stre, ang. alabaster,staropol. 1419 alabastir alaba-strum alabast-yr(rowy,ros. alebastr, gips.

alafa nagroda.staroros. alafa-alafa.

alakant hiszparedniow. termin='cz'cy chemi" z magi'.arab. alkimija.

alczba g=[d, post, poszczenie.staroros. alhba-alczba.

alczno>:wo=. 1289 alhnost;]/'dza, nadmierne pragnienie\, s=owotw. pokr. zapalczywo>:.

ale(/ jednak, przecie/, lecz; dy:, za>,atoli, ='cznik, sp[jnik wskazuj'cy /e dalsza cz">: zdania, my>li b"dzie przeciwstawieniem, odmienna.u/ywany bez przeczenia =adny, ale za du/y, lub z przeczeniem mam

to, ale nie dam./ partyku=a wzmacniaj'ca, nacisk po=o/ony, rodzaj wykrzyknika. /.al ]po, z, przekora\ ale/ ]przecie/\, albowiem ]poniewa/\.staropol. ale ]przynajmniej, cho:by, jednak, przecie/; ale i, ale jeszcze, ale te/(e, ale tylko,, ale w/da, ale wsza-k(o/, ale w/dy, ale zaprawd", acz nic ale bo chocia/, przynajmniej\,niem. allein, s=aw. no-no,atoli.

ale: wszak/e, jednak; ale, za>.spaja przeciwstawienia& zdanie przecz'ce z twierdz'cym, zdanie twierdz'ce z przecz'cym, dwa zdania twierdz'ce, dwa zdania przecz'ce. anglosas. butan, buton,>redniow. ang. but, bote, bute, buten, ang. but, ros. no-no.

alegor-ia(yczny przeno>nia.gr. allegoria.

alej-a(kaang. alley, >redniow. ang. aly, ally; starofranc. alee.Nie mog" zrozumie:, dlaczego ulic" pisze si" z ma=ej litery, a Aleje z du/ej. Aleje to tak/e wyraz pospolity, szersza ulica; wed=ug mSjp 1969& szeroka ulica w mie>cie.

alembik kocio=, bania, kolba.alerg-ia(iczny(en uczulenie.

gr. allos ]inny\ % ergon ]czyn\.alert stan pogotowia, gotowo>ci.

franc. alerte.ale/ 1. ale, 2. a/, ]do\p[ki nie,

3. je>li nie; chyba /e, 4. przecie/. ale/by 1. a/by, ]do\p[kiby nie;

2. chyba /eby, wyj'wszy /eby.alfa nazwa pierwszej litery alfabetu

greckiego.hebr. aleph gr. alpha ang. alpha.

alfabet(ycznyzbi[r wszystkich liter pisma danej grupy etnicznej, u=o/ony w pewnym porz'dku; abecad=o.gr. alpha % beta=ac. alphabetum, ang. alphabet,ros. azbuka, alfavit.wi"cej nr 396.

alfons utrzymanek prostytutki. Alfons, imi" bohatera komedii Monsieur Alphonse Aleksandra Dumasa, 18021870, francuskiego pisarza.ang. pimp.

alga przestarza=a nazwa glon[w.ang. algae.

algebra(icznyarab. al-d/ebr ]z=o/enie cz">ci;d/abra po='czenie, reunifikacja\; wyrazy u/yte w tytule dzie=a Mu-hammeda ibn Musa al Chwarizmi]z Chorezmu\, uczonego uzbeckiego

z IX w., pisz'cego po arabsku, o przenoszeniu niewiadomych z jednej strony r[wnania na drug'ang. algebra, ros. algebra.

algonk geol. proterozoik.ang. Algonk(ian lub Algonq(uian]nazwa szczepu Indian Ameryki P=n.\

ali 1. ale, 2. a/.alian-t(ci(s sprzymierzony,

sojusznik przymierze.=ac. alligantia ad` % ligare starofranc. alliance, ang. alliance.

alia/ stop kilku metali.alibi prawn. przytoczenie faktu /e

oskar/ony by= w innym miejscu w czasie pope=nienie przest"pstwa, tym samym, nie m[g= go pope=ni:.=ac. alius ibi ]gdzie indziej\,franc. i ang. alibi,ros. prisustve v drugom me-ste-prisustwie w drugom miestie.

alibo 1. czyli, 2. albo, lub,czy to czy to, ju/ to ju/ te/b'd{ to b'd{ te/.

alibo/ czyli.aliby ]do\p[kiby nie.ali: 1. i oto, 2. a/ ]do\p[ki nie.alienacja wyobcowanie.

=ac. alius ]inny\ alienare , alie-natus ang. alenate ]oderwa:\,=ac. alienatio ]oderwanie, odrzut, odchylenie\ starofranc. >redniow. ang. i ang. alienation,ros. othu'dat;-otczu/dat othu'denie-otczu/denie.

aligator Alligator, gad z rz"dukrokodyli, w USA w dorzeczu Mis-sissippi, na Florydzie, i w Chinach.=ac. lacerta, lacertus ]jaszczurka\ hiszp. el lagarto ]jaszczurka\,ang. alligator, ros. alligator.

aliment element, AEI, /ywio=.aliment-acja(acyjny(y

=ac. alimentum ]zasilanie, karmienie, /ywienie\, >redniow. =ac. alimentatio ang. alimentary ]od/ywczy\,ros. pitanie, kormlenie.

aliteracja powt[rzenie jednej lubkilku pocz'tkowych g=osek w kolejnych wyrazach, przewa/nie w zakresie jednego zdania lub wersu.

ali/]e\ 1. ale, 2. a/, ]do\p[ki nie,zanim by, 3. je>li nie, chyba.

ali/by 1. a/by, ]do\p[kiby nie,2. je>liby nie, chybaby, 3. zanimby.staropol. 1436 alischbi.

ali/ci 1. a oto, 2. a/, ]do\p[ki nie.staropol. alisczy.

alka ]w liczbie mn.\ Alciformes,ptaki ocean[w i m[rz p[=nocnych.mewa ]ang. gull\.

alkal-ia(czny(oidzasada, przeciwieredniow. ang. alkaly, ang. alkali.

alkat po>ci:, g=odowa:.

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

x staroros. alkat;-alkat.

alkierz pokoik-sypialnia. czes., por. alkowa.

alkierz 1. wykusz obronny,2. ganek.staropol. alkierz, elkierz,halkierz, olkierz.

alkohol(iczny(ik(izm(owyarab. al kohl, ang. alcohol,ros. alkogol;.

alkowa wn"ka, pokoik sypialny,sypialnia bez okien.arab. ol-kubba, alkobba ]skle-piona komnata, namiot, izdebka\ hiszp. alcoba, gr.-celt. BW.

allegretto muz. okre>lenie wyko-nawcze >rednio szybkiego tempa, wolniejszego ni/ allegro. ital.ital. allegro zdrobn. allegretto.

allegro tempo wykonania utworumuzycznego szybsze od allegretto, a wolniejsze od presto.=ac. alcer ital. allegro, ang. allegro.

alleluja rel. wezwanie liturgicznedo wiernych o z=o/enie ho=du Bogu, w synagogach i ko>cio=ach chrze>cijal.\% paco ]peruw. zwierz"\ alpaco, alpaca ang. alpaca.

alpaka 1. stop miedzi, cynku, i niklu.alpaka 2. udomowiony ssak parzysto

-kopytny alpaca, podobny do lamy, w Boliwii i Peru. alpaga.

alpejski, alpini-sta(zm(styczny=ac. Alpes ]wysokie g[ry, rozumiane st'd /e pokrewne =ac. albus bia=y\, ang. alp ]wysokie g[ry, szczeg[lnie w Szwajcarii\.

alpinarium ogr[d szklany z ro>lina-mi wysokog[rskimi.=ac. Alpes ]Alpy\ alpinus.

alt(owy najni/szy ton kobiecy lubch=opca, ni/szy od sopranu.=ac. altus ]wysoki\ ital. alto.ang. alt.

altambas, altembas 1. z=otog=[w, 2. jedwabna tkanina przetykana z=otymi ni:mi.mong.-tatar. altyn ]z=oto\ %bas ]g=owa\. altyn.

altana lekka budowla ogrodowa,o a/urowej konstrukcji, s=u/'ca do wypoczynku, ochrony przed skwa-rem lub deszczem. ital.

altarz o=tarz, OA, L+.=ac. altus ]wysoko, podniesienie\ altare ]wysoki o=tarz\ starofranc. alter, anglosas. alter, altare >redniow. ang. alter, ang. altar, ros. prestol-presto=,altar;-altar.

altembas z=otog=[w. altambas.alteracja 1. podwy/szenie lub obni-

/enie nuty, akordu, o p[= tonu, 2. daw. wzburzenie, niepok[j, irytacja.1. =ac. alter ]inny, r[/ny\ >redniow.

=ac. alterare franc. alterer alter ]zmieni:, dokona: r[/nicy, modyfikowa:\,

2. =ac. alter ]inny, r[/ny\ altercari]dysputowa:\ altercatus ang. altercate ]spiera: si", k=[ci: si" ze z=o>ci'; k=[tnia\.

ros. 1. izmenenie, peremena, 2. prenie, spor, ssora.

alterkacyja sp[r. alteracja.=ac. alter ]inny\ altercari ]spiera: si"\ altercatus, ang. altercate,ros. sporit;-sporit,ssorit;sq-ssoritsia.

alternatywa>redniow. =ac. alternativus altern-o(us ]zmieniam kolejno, jeden za

drugim\,franc. alternatif, ang. alternative,ros. izmenenie, peremena.

alterowa: si" martwi: si",trapi: si".=ac. alter ]inny\ alteratio alte-rativus ]zmian" powoduj'cy\.

alt[wka instrument smyczkowywi"kszy od skrzypiec, nastrojony o kwint" ni/ej.

altrui-sta(zm(stycznyprzeciwiewi"cenie si".ital. altrui, franc. altruisme,ang. altruism, ros. al;truizm.

altyn mong.-tatar. z=oto staropol. altambas, altembas]z=otog=[w; tatar. bas ^ g=owa\,staroros. Alta ]rzeka w Perejas=awl-skim Ksi"stwie, dop=yw rz. Trubie/, i uroczysko na tej rzece; T-rubie/ ^ tatarska rubie/, granica\, Ja=ta ]mjsc. na p=d. brzegu Krymu\,Z=ota Orda ]Z=oty Ob[z\, g[ry&A=taj, A=taj Mongolski, A=tyn Tag.

alumini-um(owy srebrzysty metal,bardzo ci'gliwy i kowalny, tak/e dobry przewodnik elektryczno>ci i ciep=a, lekki i odporny na dzia=anie czynnik[w atmosferycznych; glin.=ac. alumen, aluminis ]a=un\ang. ]Brit.-Eng.\ aluminium,]Am.-Eng.\ aluminum,ros. al[minij-aljuminij.

alumn 1. wychowanek katolickiegoseminarium duchownego, kleryk.

2. absolwent w wy/szych uczelniachanglosaskich,

3. daw. ucze

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

x=ac. alumen, starofranc., >redniow. ang. i ang. alum,staropol. a=un, ha=un.

amalgamat stop metalu z rt"ci',arab. al malgam >redniow. =ac. amalgamagr. malgama, ang. amalgam,ros. amal;gama.

aman oman, OA.amanat zak=adnik.

staroros. amanat-amanat.amant(ka franc.amarant(owy kolor r[/owo-

czerwony z odcieniem fioletowym, szkar=at.gr. amarantos =ac. amarantusgat. ro>lin o kolorowych li>ciach.

amaryszka rumian.Anthemis cotula L.staropol. 1778 amaryszka sardula. ang. stinking chamomile]>mierdz'cy rumianek\.

amator(ski(stwo(szczyznakochanek, mi=o>nik, zapaleniec.=ac. amatorius amare ]kocha:\, ang. amatory, ros. l[bitel;,dzi> 1. ch"tny na 2. nie profesjonali-sta, nie zawodowiec, zapaleniec.

amazonkaambaras(owa: k=opot z niedopa-

trzenia, zwykle ujawnienie brud[w, intymnego /ycia, cz">ci cia=a.ital. imbarazzarefranc. embarrasser ang. embarrassros. 1. zatrudnqt;,stesnqt;, 2. smuwat;.

ambasad-a(or>redniow. =ac. ambactia ]misja\ ital. ambasciata, franc. ambassa-de, ang. embassy.

amber bursztyn.ambi-cja(cjonalny(tny

pragnienie, /'dza osi'gni"cia czego>& s=awy, zaszczytu, uznania, w=adzy, pot"gi, bogactwa.=ac. ambitio. ang. ambition.

ambirz bot. imbir, Zingiber....ambit kru/ganek, chodnik, obw[d.

=ac. ambi ]wok[=\ % ire ]i>:\ ambire ambitus ]id'cy wok[=\,ang. ambit,ros. okru'nost;-okru/nost.

ambona m[wnica ksi"dzaw ko>ciele.gr. ambon,mazur. ambona ]ambony\.

ambra 1. wydzielina przewodu po-karmowego kaszalota, stosowana w perfumerii jako utrwalacz za-pach[w,

2. perfumy zawieraj'ce ambr",3. bot. Ambra liquida, gatunek amb-

rowca drzewa dostarczaj'cego balsam[w i olejk[w stosowanych w lecznictwie i przemy>le perfur-

meryjnym.ambrozja bot. Tanacetum vulgare L.

wrotycz, ro>lina o /[=tych kwiatach.gr.-=ac. ambrotos ]nie>miertelny\ a ]nie\ % brotos, ang. ambrosia,staropol. ambrozyja,ros. ambroziq.staropol. 1472 ambrosia anatasia.

ambro/e, ambro/ka bot. >wietlik,Euphrasia officinalis L.staropol. 1472 ambroze eufrasia;ambroze vel ptasze swieczky]glosa ptasza oczka\,1478 ambroszka e}u|frasia.

ambro/ka bot. >wietlik.ambulans ruchoma plac[wka

jakiej> instytucji, bibliotekach objazdowych poczcie, i szczeg[lnie lecznictwa, karetka pogotowia=ac. ambulare ]spacerowa:,po(rusza: si"\ hopital ambulant ]polowy szpital\ franc. ambulan-ce ang. ambulance, ros. polevoj gospital;-polewoj gospital.

ambulator-ium(yjnyprzychodnia, zak=ad leczniczy.=ac. ambulare.

ameba zool. Amoeba, pierwotniak,organizm jednokom[rkowy o zmien-nym kszta=cie, poruszaj'cy si" za pomoc' wytwarzanych dora{nie wy-pustek plazmatycznych, niby-n[/ek.gr. ameibein ]zmien-i:(a:\ amoibe ]zmiana\ nowo=ac. i ang. amoeba tak/e ang. ameba.

amen niech si" stanie.hebr. amen ]prawdziwie, z pew-no>ci'\ gr., =ac.

ameryk metaliczny pierwiastekpromieniotw[rczy, otrzymywany sztucznie; wyst"puje w przyrodzie. Ameryka.

amerykan 1. pojazd spacerowy zXIX i pocz. XX wieku, 2. gatunek ziemniak[w, 3. sport. jacht o d=ugim kilu wystaj'cym z p=askiego dna. Ameryka

ameryka-nizacja(nizm((niowa:(ciekle wci'gni"ty do bitwy\ ang. amuck ]w>ciekli-zna zabijania\ amok.

amoniak(alny bezbarwny, ostrygaz, u/ywany do produkcji nawoz[w sztucznych i w medycynie.ang. ammonia ]pochodzenia libijsko-greckiego, gr. ammoniakon ostra guma z rodzynki rosn'cej wok[= >wi'tyni boga Ammona w Libii\.ros. ammiak.

amonit ]zwykla w liczbie mn.\Ammonoidea, rz'd g=owonog[w ko-palnych o wielkokomorowej muszli w kszta=cie spirali. Amon ]egipski b[g s=oci,przedstawiany w postaci p[=nagiego bobasa ze skrzyd=ami i =ukiem ze strza=' ]mi=o>ci\.=ac. amare ]kocha:, mi=owa:\ amor ]mi=o>:\ p[{no=ac. amoro-

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

x sus starofranc., >redniow. ang. i ang. amorous; ang. amour,ros. l[bovnaq intriga,]w liczbie mn.\ amury-amury.

amoralny pozbawiony wszelkich za-sad moralnych, nie licz'cy si" z nimi.gr. a` ]nie`\ % =ac. moralis.

amorfi-zm(czny 1. bezpostaciowy,nie maj'cy okre>lonych kszta=t[w,

2. chem. nie maj'cy budowy krysta-licznej.

gr. a` ]bez`\ % morphe ]forma\ amorphos ang. amorphous,ros. amorfnyj-amorphnyj, nekristaliheskij.

amortyz-acja(acyjny(ator(owa:stopniowe zmniejszanie si" warto>ci >rodk[w trwa=ych wskutek ich zu/y-wania si".=ac. ad` ]do`\ % mors ]>mier:\ >redniow. =ac. amortizare i amortire starofranc. amortir ]do wyga>ni"cia, do utraty zmys=u poczucia rzeczywi-sto>ci, ot"pienia, lub sprzedania w czasie przekazywania ziemi lub domu do jakiej> instytucji czynno>ci zwa-nej mortmain >redniow. =ac. mortua manus ^ r"ka nie/ywego\,ang. amortize(ment;>redniow. =ac., amortizatio ang., amortization, amortisation,ros. amortizaciq-amortizacija. =ac. amortizare >redniow. =ac. amortizatio, starofranc. amortir,>redniow. ang. amortisen,ang. amortize,ros. amortizirovat;.

amortyzator resor, urz'dzeniemaj'ce na celu zmniejszenie ampli-tudy wstrz's[w pojazdu jad'cego po nier[wnej nawierzchni drogi.ang. shock-absorber.

amper(omierz jednostka nat"/eniapr'du elektrycznego. Andre Marie Ampere ]francuski fizyk i matematyk, 17751836\.ang. ampere, ros. amper-amper.

ampersekunda kulomb, jednostka=adunku elektrycznego. kulomb.

ampla lampa z kloszem z alabastru,porcelany lub szk=a, zawieszonym na =a>cuszkach, os=aniaj'cym >wia-t=o od do=u.=ac. ampulla ]flaszeczka, naczynie, prawie okr'g=a butelka z dwoma uchwytami, u/ywana przez staro/. Grek[w i Rzymian\.ros. ampulla-ampu==a.

amplituda r[/nica mi"dzy skrajny-mi wychyleniami czego, np. waha-d=a zegara, drga:\ amplus ]wielki\ amplitudo ang. amplitude,ros. wirota-szirota,obwirnost;-obszirnost,

ampu=ka zasklepione naczy: =ac. przyrostka `an `anus ]z `, nale/'cy do `\

ana przeciwstawienie& a ona, ale ona.anachoreta pustelnik, mnich p"-

dz'cy /ycie w odosobnieniu.gr. anachoretes ]pustelnik\.

anachroni-zm(czny b="dny podwzgl"dem chronologii, ustawienia we w=a>ciwym czasie.gr. ana` ]przeciw`\ % chronos]czas\ anachronizein ]dotyczy, odnosi si" do z=ego, niew=a>ciwego czasu, b='d w chronologii\ =ac. anachronismus,franc. anachronisme,ang. anachronism,ros. anakronizm-anakronizm.

anafora przywiedzenie. gr. anaphora ]podniesienie\,staroros. anafora-anafora.

anagram tworzenie nowych s=[wpoprzez czytanie wspak literami, b'd{ sylabami.gr. ana` ]wstecz\ % gramma ]litera\ anagrammatizein ]nak=adanie

si" liter\ =ac. anagramma, ang. anagram,ros. anagramm.

analekta wyb[r fragment[w lubca=ych dzie= jednego lub kilku autor[w, zaopatrzony w noty {r[d=owe; prze-znaczony do cel[w dydaktyczno-naukowych.gr. ana` % legein ]zbiera:\ analegein =ac. analecta,ang. analects.

analfabet-a(yzm niepi>mienno>:,brak umij"tno>ci pisania i czytania.gr. an` ]nie`, przeczenie\ % alpha, beta ]nazwy liter\ analphabetos, ang. ]przymiotnik\ analphabetic,]przym. i rzecz.\ illiterate,ros. neobrazovannyj,bezgramotnyj-bezgramotnyj.

anali-za(tyk(zator(zowa: rozbi[r,rozk=adanie z=o/onej cz">ci na sk=adniki, elementygr. lyein ]traci:\ ana` ]poprzez\ % lysis ]tracenie\ analysis ]rozbi[r\,analitykos ang. analy-sis(tic;gr. analytos analytikos =ac. ana-lyticus ang. analytic ]analityczny\;franc. analyste ang. analyst ]osoba kt[ra analizuje\,ang. analysis ]analiza\,ros. analiz-analiz ]analiza\, analitik-analitik ]analityk\,analizirovat; ]analizowa:\.

analogi-a(czny podobizna w formier[wnoleg=ych cech, rzecz uderzaj'co podobna, odpowiednik; podobie,2. med. wywiad lekarski, rozmowa z

chorym o dotychczasowym prze-biegu jego choroby.

gr. ana` ]wstecz\ % mimneskein]odwo=anie si" do pami"ci\ anamimneskein anamnesis,ang. anamnesis.

ananas(owy Ananas sativus,ro>lina i owoc kraj[w tropikalnych.niem. ananas, franc. ananas,>redniow. ang. pinappel ]owoc kszta=tem przypominaj'cy szyszk"\,ang. pineapple, ros. ananas-ananas.

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

xanarchi-sta(zm(styczny(czny

zupe=ny brak rz'd[w i prawa, chaos.gr. anarchia, ang. anarchis-t(m,ros. anarxiq.

anastygmat uk=ad soczewek usu-waj'cy astygmatyzm, daj'cy ostry i poprawny obraz przedmiot[w.gr. an` % astigma a` % stigma stizein ]k=u:\; ang. anastigmatic.

anatema kl'twa ko>cielna uroczy>-cie wypowiedziana.gr. ana` ]wznie>:\ % tithenai ]umie->ci:, usadowi:\ anatithenai ]ustano-wi:, dedykowa:\ anathema =ac. ang. anathema,ros. anafema-anathema,cerkovnoe proklqte-cerkownoje prokljatie.

anatomi-a(czny nauka o budowieorganizm[w /ywych; podr"cznik do tej nauki.gr. ana` % temnein ]ci':\ anatem-nein anatome, anatomia =ac. anatomia, franc. anatomie,ang. anatom-y(ize(ist(ically(ical; gr. anatomikos ang. anatomic,ros. anatomi-q/heskij.

ancykryst antychryst.ancymonek /art. filut, spryciarz,

zi[=ko, numerek.andante muz. tempo spokojne, do>:

wolne, po>rednie mi"dzy adagio i moderato.ital. andare ]spacerowa:\ andante, ang. andante.

android automat, robot zbudowanyw kszta=cie ludzkiej postaci, mog'cy wykonywa: pewne ruchy w=a>ciwe cz=owiekowi.gr. aner, andros ]cz=owiek, m"/czyzna\ andro` ]cz=owieczy `\ % gr. eidos ]posta:\.

androny rzeczy niewiarygodne,g=upstwa, brednie, banialuki.mo/e z ital. androne ]sienienie.gr. a` ]nie`, bez`\ % neros ]ciecz\,ang. aneroid barometer ]barometr ze strza=k' do='czon' do szczytu metalowej puszki, pude=ka zawiera-j'cego ma=o powietrza lub wcale\ros. aneroid-aneroid,aneroidnyj barometr.

aneste-zja(zjolog(tyk(zjologiautrata wra/liwo>ci, czucia, na ca=ym ciele lub jego cz">ci, wskutek podra/-nienia nerw[w czuciowych m[zgu lub rdzenia kr"gowego; w zabiegach chirurgicznych wywa=ywana sztucznie przy pomocy >rodk[w znieczula-j'cych.gr. aisthanein ]czu:\ an` ]bez`\ % aisthesis ]czucie, wra/enie\ anaisthesia ang. anesthesia.

anewryzm miejscowe rozszerzeniet"tnicy; t"tniak.gr. ana` ]po`\ % eurys ]szerzenie\,

wsp[=cz. =ac. i ang. aneurysm, aneurism.

anga/(owa: przyjmowa: do pracy.starofranc. gauge, gage ]>lubowa:, dawa: w zastaw\ en` % gager starofranc. i franc. engager ang. engage, ros. nan-imat;/qt;,prin-imat;/qt; v slu'bu.

angia= anio=.gr. angelos ]pos=aniec\,=ac. angelus.

angiel-ka 1. klacz razy angielskiej,2. ma=a szklanka piwa, w[dki,3. roln. odmiana pszenicy,4. sport. rodzaj =y/ew.angielski j"zyk Angle ]plemi" z p=n. Niemiec\ angel ]k't, strony odleg=e od centrum w=adzy\ pol. zak'tek]kraju\, termin og[lnoeuropejski& pro-wincja pro` ]za`\ % winkiel ]k't\, s=aw. ugo= ]Uglnice\, pol. k't ]K'ty\.wi"cej nr 700, tak/e staro/ytny.

angielski anielski angie= ]anio=\.angie=, anje= anio=, wys=aniec Bo-

ga, istota, istnienie ponadnaturalne.gr. angelos ]pos=aniec\,=ac. angelus, starofranc. angele,>redniow. ang. i ang. angel,ros. angel-angie=.

angina =ac.ostre zapalenie migda=[w i gard=a.

anglicyzm wyraz lub zwrot swoistyj"zykowi angielskiemu, idiom, prze-niesiony do innego j"zyka.=ac. Anglicus ]angielski\ % ism Anglicism.

anglikanizm doktryna i praktykiKo>cio=a Anglikaci lub

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

x pochodzenia.

angor-a(ski gatunek kr[lika.tur. Ankara, miasto w Turcji.

ani sp[jnik ='cz'cy r[wnorz"dnecz">ci zdania, b'd{ zaprzeczaj'cy cz">ci drugiej& 1. sp[jnik, 2. i nie, 3. ani nie. a ]='cznik, ang. and\ % ni]zaprzeczenie, nie\ ang. neitherstaropol. ani, hani.

`ania 1. wielkie, 2. stare.w nazwach ksi"stw i kr[lestw mie-ni'cych si" by: wielkimi ]dobrymi\, starymi jak Wielka Brytania, Dania]Kr[lestwo Du nad chmurami i stamt'd dogl'daj'cego ludzi na ziemi.staropol. angielski angie= ]anio=\,anjelski.gr. angelikos =ac. angelicus ang. angelic]al\, ros. angel;skij-angielskij.

anilana sztuczne w=[kno produkcjipolskiej, stosowane do wyrobu tkanin i dzianiny.

anilin-a(owy bezbarwny, truj'cyzwi'zek organiczny C

6H

5NH

2,

trudno rozpuszczalny w wodzie,s=u/'cy do wyrobu barwnik[w,>rodk[w leczniczych, itp.arab. al ]arab. przedrostek okre>l.\% nil ]niebielski\ port. anil anil % ine ang. aniline ]po 1850 r.\,niem. anilin, ros. anolin-anilin.

anim-acja(owa: o/ywienie.=ac. anima ]powietrze, duch, dusza\ animare ]uczyni: /ywym, wype=-ni: oddechem\ animatio, animatus,ang. animat-e(ion(or,ros. o'ivlienie.o'ivlq[]ij,oduwevlq[]ij.

animali-styczny(zm zwierz't do-tycz'cy, maj'cy za temat zwierz"ta.franc. animalite,ang. animali-ty(ism(ist,ros. 'ivotnost;-a ]anila-lizm\, prevra-]at;/tit; v 'ivotnoe ]animalizowa:\

animozja niech": do kogo>, uraza,zawzi"to>:.=ac. animus ]dusza, umys=; usposo-bienie, sk=onno>:; pasja\, animosus ]uduchowiony\ animositas ]>mia-

=o>:, duch\ franc. animosite,ang. animosity,ros. vra'da-wra/da,vra'debnost;-wra/diebnost; zloba-z=oba.

animusz ch"-:(tnie, werwa, zapa=.=ac. anima ]powietrze dusza\ ani-mare ]o/ywi:, duchem na(tchn':\ animatus franc. animer, inspirer, inciter,ang. animate, ros. 'ivoj-/iwoj, oduwevlnnyj-oduszewlionnyj.

animusz 1. uosobienie, odwaga,2. =aska, =askawo>: w stosunku do

kogo>. anio=(ek angie=, wys=annik Boga.

gr., =ac., ang. angel-os(us(e.staroros. angeli-angeli ]anio=\.staropol. anjo=, anje=, anja=.

anion jon o ujemnym =adunku elektr.gr. ana` ]i>: do g[ry\ % ienai ]i>:\ anienai anion ]id'cy w g[r"\,ang. anion.

ani/ i nie, ani nie, ani nawet, ani te/.ani:.

ani/eli raczej a ]='cznik\ % ni/, ni{li ]raczej\.

anjelski angielski.anjelski anielski anio=, angie=.ankiet-a(owa: zbieranie, sonda/

publicznej opinii przy pomocy formula/a.franc. anquete.

Anna wdzi"czna.hebr. hannah ]wdzi"k\,gr. Anna, =ac. Anna, franc. Anne,ang. Anna, ros. Anna-Anna;zdrobn. Annie, Nan, Nancy,warianty& Anne, Anne, Hannah,r[wnowa/niki& Anne, Annette, Nannette, hiszp. Ana.

anna=]y\ rocznik]i\=ac. annal-is(es annus ]rok\ang. annals,s=owotw. pokr. panna ]lat pe=na, pe=noletnia\, lecz Anna gr. Anna hebr. hannah ]wdzi"k\.

annata jednoroczna op=ata pobiera-na przez papie/a od nowo obranych dostojnik[w ko>cielnych.=ac. annus ]rok\ >redniow. =ac. annata, franc. annate,ang. annates.

ano a wi"c, zatem, ot[/, tak,no tak, tak jest, owszem, w=a>nie, nie inaczej; i, oto, a jednak,a tymczasem; /e w=a>nie, jak w=a->nie, bo w=a>nie, bowiem, a ono.ang. well, staroros. ano-ano ]no lecz, a, jednakowo/, nawet\.

ano: ot[/.anoda elektroda % ]plus\.

gr. anodos ana` % hodos ]w g[r" % droga\, ang. anode.

anomalia odchylenie od normy,nieprawid=owo>:.

gr.-=ac. anomalia, ang. anomaly,ros. anomaliq-anomalija, uklonenie ot pravila-uk=onienie ot prawi=a.

anonim(owy bezimiennygr. anonymos an ]bez\ % onyma onoma ]imi"\.

anons(owa: og=oszenie, zawiado-mienie, zamieszczone w prasie.=ac. ad` ]do`\ % nuntiare ]raporto-wa:\ annuntiare ]da: zna:, donie>:\ starofranc. annocier,franc., annocer,ang. announce(ment,ros. ]og=osi:\ obqv-lqt;/it;,]do wiadomo>ci\ davat;/dat; znat;-dawat(dat znat,]w prasie\ publikovat;.

anormalny nienormalny, odbiega-j'cy od normy, nieprawid=owy. gr. a` ]nie\ % =ac. norma;=ac. ab` ]z `, od `\ % norma abnormis;gr. anomalos franc. anormal, anomal ang. ]pierw.\ anormal ang. ]p[{niejsze\ abnormal,ros. nenormal;nyj.

ansa niech":, uraz, pretensja.=ac. ansa ]pow[d sposobno>:\.

ansambl antaba 1. klamka, uchwyt,

2. metalowa sztaba wzmacniaj'cazamkni"cie drzwi, bramy.

ang. latch, handle,ros. ]ekolda, zatvor,staropol. antaba ]r"koje>:\

antagoni-sta(styczny(zm przeciwnik, rywal, oponent z doz' otwartej wrogo>ci, zwalczaj'cygr. antagonistes antago-nizesthai anti` ]przeciw\ % agonizesthai ]walczy:, zmaga: si", usi=owa:\ agon ]rywal\ang. antagonist.

anta=(ek beczu=ka, ma=a beczka,bary=ka na wino.

antarktyczny zwi'zany z obszaramiwok[= bieguna po=udniowego.gr. anti` ]naprzeciw `\ % arktos]nied{wied{\ antarktikos ]po=u-dniowy\ =ac. antarcticus, starofranc. antartique,>redniow. ang. antartyk,ang. antarctic,ros. antarktiheskij.

antek =obuziak, ulicznik, andrus. gr. aner, andros ]m"ski\.

anten-a(owy 1. urz'dzenie s=u/'cedo wypromieniowania energii fal radiowych ]antena nadawcza\ lub jej odbioru ]antena odbiorcza\ w prze-strze

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

xantenat przodek, nie /yj'cy ju/

dziad, pradziad.=ac. antenatus ]przodek rodziny; przed urodzeniem\, staronord. forfathir ]przodek\ >redniow. ang. forefader,ang. forefather, ancestor,ros. predok-predok ]przodek\.

antidotum odtrutka.gr. didonai ]da:\ anti` ]przeciw`\ % dotos ]danemu\ antidoton =ac. antidotum, franc. i ang. antidote,ros. protivoqdie-protiwojadie,antidot-antidot.

antimis nakrycie z tkaniny, narzuta.s=aw. antimis.

antologia zbi[r utwor[w jednegogatunku, z jednego okresu, r[/nych autor[w.gr.-=ac. anthologia ]zbi[r kwiat[w\,ang. anthology.

antonim s=owa maj'ce znaczenieprzeciwstawne, jak ciep=o i zimno, mokry i suchy, karze= i olbrzym,smutny i weso=y.gr. anti` ]przeciw\ % onyma ]imi"\, antonymia, ang. antonym.

anton[wka odmiana jab=oni i jejowoc. ros. Antonov-Antonow.

antracen w"glowod[r pier>cienio-wy C

14H

10 otrzymywany ze smo=y

w"glowej; surowiec do syntezy barwnik[w.gr. anthrax ]w"giel\ % `ene ang. anthracene.

antracyt gatunek w"gla kamiennegomaj'cy barw" szaroczarn', o po=ysku metalicznym, wydzielaj'cy du/o ciep=a z ma=' ilo>ci' dymu ok. 90@ czystego w"gla.gr. anthrax ]w"giel\ anthrakitis]gatunek w"gla\ ang. anthracite,ros. antracit-antracit.

antrakt przerwa mi"dzy aktamiprzedstawienia teatralnego, mi"dzy poszczeg[lnymi cz">ciami koncertu, itp., muzyka podczas tej przerwy.franc. entracte ]teatr. przerwa mi"dzy aktami\.

antraks wrz[d lub ang. carbuncle]1. ciemnoczerwone klejnoty z g=adk', wypuk=' powierzchni',2. bolesne, lokalne, rop" zawieraj'ce zaognienie tkanki pod sk[r', bardziej ostre ni/ wrz[d, i maj'ce kilka otwar:, 3. ka/dy pryszcz\,tak/e& zara{liwa, zwykle >miertelna choroba byd=a, owiec, itp., kt[ra mo/e by: przeniesiona na ludzi; charakte-ryzowana z=o>liwymi wypryskami, p"cherzykami zawieraj'cymi rop".gr. anthrax ]w"giel\, =ac. anthrax, ang. anthrax, ros. antraks-antraks.

antrepr-ener(yza enterprener. antresola p[=pi"tro.

franc. entresol.

antropo(fagia(geografia(poid((logia(metria(morfizacjapierwszy cz=on nazw z=o/onych wska-zuj'cych na zwi'zek z cz=owiekiem.gr. anthropos ]cz=owiek\ang. anthropo`,

antrykot mi"dzy/ebrowa cz">:mi"sa zwierz't rze{nych i drobiu; sma/ony kawa=ek z tej cz">ci mi"sa.

anty` przeciw.gr. anti`, ant`, ang. anti`.

antybiotyk anty % `.antychryst anty % `.antycypacja 1. przewidywanie,

przypuszczenie co nast'pi; uprzedze-nie, przedwczesne wykonanie, 2. daw. op=ata pobierana przed terminem.=ac. ante` ]przed`\ % capere ]bra:\ anticipare anticipatus ang. anticipate ]przedterminowy\, ros. predupre'dat; ]poprzedzi:\,previdet;, predhustvovat;.

anty-czny(k staro-cie(dawny(/ytny.=ac. antiquus ]ante przed(tem\ franc-ang. antique,ros. antikvarnaq ve];.

antydatowa: anty % `.antydot anty % `.antyfaszystowski anty % `.antygeny substancje bia=kowe

wielocz'steczkowe ]np. bakterie, ich jady\, proteiny, w"glowodory kt[re po dostaniu si" do organizmu powoduj' powstawanie przeciwcia= gdy wprowadzone do cia=a, np. do przewod[w krwiono>nych.gr. anty` ]przeciw\ % genos ]r[d, rodzaj\ ang. antigen.

antyhitlerowski anty % `.anty-k(czny anty-czny(kwariat.antyklerykalny anty % `.antykoncepcyjny anty % `.antykryst, ancykryst antychryst.

staropol. antykrystowy ]antychry-stusowy, nale/'cy do antychrysta\ wstan' =/ywi ancykrystowie i fa=szywi prorocy....

antykwa kr[j =acilina z rodziny marchewek, pachn'ce ziarno u/yte do smaku i w medycynie.gr. anison =ac. anisum,franc. anis, >redniow. ang. anis, ang. anise, niem. anis,staropol. 1460 anysz anisum, S?.

`a< wielkiukr. ucha< ]cz=owiek o du/ych uszach\, rz. +aci, 3. ka/da ziemia w=adana przez inny kraj; podleg=o>:, 4. wy-posa/enie\.wg Swo 1980&>redniow. =ac. apanagium franc. apanages ]zaopatrzenie\,w ustroju monarchicznym nieru-chomo>:, doch[w, pensja wyzna-

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

x czona na utrzymanie cz=onk[w rodu panuj'cego; przen. zasi=ek, kwota przeznaczona na czyje> utrzymanie. ros. udl=-udie=, dostoqnie.staroros. udl=-udie= ]udzia=\.udzielny.

aparat(ura narz"dzie, urz'dzenie.=ac. apparatus apparare ad` % parare ]przygotowa:\,ang. apparatus,ros. pribor, apparat.

apartament luksusowo urz'dzone,wielopokojowe mieszkanie.franc. appertement.

apartheid polityka >cis=ej segregac-ji i dyskryminacji w Rep. P=d. Afryki.holend. apartheid part % heid;apart a % part ]na stron", z boku, oddzielnie\.ang. apartheid.

aparycja wygl'd zewn"trzny cz=o-wieka. =ac. apparitio ]pojawienie si"\, apparentia apparere ang. appear(ance.

apasz rzezimieszek, bandyta,szczeg[lnie paryski.franc. apache Apache ]nazwa szczepu Indian z P=n. Meksyku i p=d.-wsch. stan[w USA, znanych z dzikich, zagorza=ych i gwa=townych napad[w\.

apaszka husta kobiety na szyi apasz ]bandyta, opryszek, ulicznik\ franc. apache.

apatekarz aptekarz OA.apat-ia(yczny emocjonalny stan

oboj"tno>ci, wy='czenie z /ycia.gr. apatheia, =ac. apathia,franc. apathie, ang. apathy,ros. bezrazlihie, apatiq.

apatyt minera=, fosforan wapniazawieraj'cy fluor, chlor, lub grup" wodorotlenow', u/ywany do wyrobu sztucznych nawoz[w i kwasu fos-forowego.gr. apate ]fa=sz, oszustwo\ % `ite apate ]zwany tak, bo brany za inne minera=y\, ang. apatite.

apel(acja(acyjny(owa:(owyodwo=anie si".=ac. appellare, starofranc. appeler, franc. appel, >redniow. ang. appe-len, apelen, ang. appeal.

aperc-epcja(ypowa: proces po-strzegania uzale/niony od do>wiadcze-nia i wiedzy osoby postrzegaj'cej,=ac. ad` ]do`\ % percipio ]postrze-gam\ apperceptio ]postrzeganie\,=ac. ad` % percipere franc. apercevoir aperception,ang. apperception.

aperitif s=aby nap[j alkoholowypobudzaj'cy apetyt.=ac. ab` % perire ]produkowa:\ aperire ]otwiera:\ apertus =ac. apertura i apertus;

apertus franc. aperitif,ang. aperitif ]od 1894 r.\

apety-t(czny ch": do jedzenia,uczucie g=odu, =aknienia.staropol. oskomina.=ac. ad` % petere ]rozgl'da: si" za czym\ appetere ]d'/y: za czym>\ appetitus ]/'dza, pragnienie\,starofranc. i >redniow. ang. appetit,ang. appetite, ros. appetit-appetit,

apist Oenanthe Phellandrium Lmk.bot. opich OA.staropol. ca 1500 apysth apium.

aplauz poklask.=ac. applausus ang. applause.

aplika-cja(nt(kowa:(tura1. praktyka osoby posiadaj'cej wy/-

sze studia prawnicze, przygotowy-j'ca si" na stanowisko s"dziego, prokuratora, adwokata, notariusza.

2. rodzaj zdobienia tkaniny przeznaszycie na niej ornamentu wyci"te-go z innej tkaniny, rodzaj haftu.

=ac. applicatio ]przyk=adanie si" do czego>\ applicare,ang. application, franc. application,ros. prilo'enie,prikladyvanie.

aplomb pewno>: siebie, >mia=o>:,tupet. franc. aplomb.

apo` gr. od`apodyktyczny nie znosz'cy sprze-

ciwu, kategoryczny, narzucaj'cy komu swoje zdanie.gr. apodeiktikos ]wykazuj'cy, dowodowy\;=ac. peremptorius peremptus perimere per` % emere ]bra:, kupowa:\, starofranc. peremptoire, categorique, absolu.ang. peremptory ]1. w prawie& zakaz dalszej akcji, dyskusji, podwa/ania,itp., ko, co nie mo/e by: zaprze-czone, zmienione, op[{nione, sprze-ciwione\,ros. rewitel;nyj,okonhatel;nyj.

apogeum 1. punkt orbity Ksi"/ycanajbardziej odleg=y od Ziemi, 2. przen. najwy/szy stopieci-jacielna ksi"ga zawieraj'ca mistyczne proroctwa o Koci[= za

kanoniczny, 2. utw[r sfa=szowany, nie-autentyczny, w'tpliwego autorstwa.gr. apokryphos apokryptein apo % kryptein ]kry:, skrywa:\,p[{no=ac. apocryphus ]l. mn.\ang. apocrypha ]1. jaka> pisanina, anegdota, itp. w'tpliwej autentycz-no>ci, autorstwa, 2. czterna>cie ksi'g Septuagintu, uwa/anych przez protestant[w jako niekanoniczne, nie ma ich w j. hebrajskim i ca=ko-wicie odrzucane przez judaizm, lecz 11 z nich jest ca=kowicie przyj"tych w rzymsko-kat. kanonie prawie\.ros. apokrifiheskiie, ne-kanoniheskie knigi.W mej opinii, tak/e listy aposto=a Paw=a do Koryntian, do='czone na koci, s' podr[bk'. Jak wiemy z samej Biblii, aposto=owie byli niepi>mienni.Tak/e Pouczenia W=adymira Mo-nomacha, pisane na pocz'tku Odro-dzenia ]gadatliwo>:, d=u/yzny cech'\ i w='czone bez to=ku ]bezmy>lnie\ pod 1097.Trzynasta ksi"ga Pana Tadeusza maj'ca by: przed=u/eniem dzie=a Ada-ma Mickiewicza, i niby autorstwa Aleksandra Fredry, chyba nawet jego nie jest, czyt. autorstwo nieznane.Krok czasem stosowany, a dzie=a po cz">ci kr'/' w>r[d dobrze nie zaznajomionych.

apolog-ia(eta obrona, usprawiedli-wienie, odparcie zarzut[w; pochwa=a.gr. apologia apo % logos ]s=owo\,=ac. apologia,starofranc. apologie, excuses,ang. apology,ros. izvinenie, apologiq.

apoplek-sja(tyczny pora/enie;nag=y wylew krwi do m[zgu wsku-tek p"kni"cia lub zaczopowania naczy< krwiono>nych, powoduj'cy po=owiczny lub ca=kowity parali/ cia=a, cz"sto >mier:, udar m[zgowy.gr. apoplexia ]pora/enie\ apo-plessein apo` % plessein]razi:\, =ac. apoplexia, starofranc. apoplexie, ang. apoplexy, ros. apo-pleksiq, udar, kandrawka.

aport(er(owa: przynie>, podaj;pies my>liwski zbieraj'cy i przyno-sz'cy my>liwemu ubit' zwierzyn" lub ustrzelone przelotne ptaki.franc. apport ]wnie>, przy=[/ si"\,apporter ]przynie>, naprz[d\.

aposta-ta(zja odst"pstwo od wiary,zasad lub przekonaredniow. ang. i ang. apostate, ros. otstup-nik, apostat, raskol;nik-raskolnik ]schizmatyk\, renegat,

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

xang. renegade,ros. verootstupnihestvo, apostaziq.

a posteriori, aposterioryczny1. na podstawie fakt[w, 2. formu=a oznaczaj'ca rozumowanie oparte na wnioskowaniu z nast"pstw o racjach.=ac. a posteriori ]od nast"pnego, z nast"pstwa\ a % posteriori posterius ]nast"pstwo\,ang. a posteriori.

apostolat godno>:, funkcja biskupa,biskupstwo.gr. apostolus, =ac. apostolatus,franc. apostolat, ang. apostolate.ros. episkop/iq-episkop(ia.

aposto-=(lski wys=annik.wo=. 1289 apostol= ]aposto=[w, u=omna odmiana przez przypadki\ gr. apostolos apo ]od, np. Boga\ % stellein ]s=a:\, =ac. apostolus,anglosas. apostel, franc. apostolique ]apostolski\, >redniow. ang. apostel,ang. apostle, Apostle,staroros. apostol=-aposto=,ros. apostol-aposto=,staropol. apostol apostolsky, aposztolszky, apostolzskyego, apostolszkey, apostolske kaza-nye, apostolszkye.

apostrof znak pisarski w postaciprzecinka u g[ry ]\, wskazuj'cy o-puszczenie litery lub liter, np. OBrien ]z rodu Brien\, fathers ]ojca\.gr. apostrophos apostrophe,=ac. apostrophus, ang. apostrophe,ros. apostrov-apostrow.

apostrofa odwo=anie si" do osobynieistniej'cej, np. zmar=ej, w celu wywo=ania silniejszego wra/enia na s=uchaczu.gr. apostrophe ]odwr[cenie, zwrot\,=ac. apostrophus,ros. apostrofa-apostrofa.

apoteka(rski(rz(rz[w apteka,sklep z lekami, korzeniami, i ko-smetykami.

apoteoz-a(owa: ub[stwienie,1. ukazanie w >wietno>ci i chwale jakiego> wydarzenia, zwykle w dziele literackim, plastycznym, lub muzycz-nym; idealizowanie, wys=awianie, wychwalanie. 2. rel. uznanie istoty ludzkiej za b[stwo. 3. daw. /ywy ob-raz, cz"sto koci-wo>ci, jak g=adko>:, elastyczno>:, po=ysk.franc. appreter ]wykaciej sklepiona,

stanowi'ca w ko>cio=ach zamkni"-cie prezbiterium lub naw,

2. apsydy ]l. mn.\ astr. punkty naj-wi"kszego przybli/enia i najwi"k-szego oddalenia orbity jednego cia=a niebieskiego wzgl"dem dru-giego, centralnego, np. Ksi"/yca wzgl"dem Ziemi ]perigeum i apo-geum\, Ziemi wzgl"dem S=o: hektara ]100 x 100 m\.=ac. area ]plac, powierzchnia ziemi\.

ara ptak z rodziny papug amerykaci'.ang. Arab(ia(ian(ic(ist,staroros. sracin-sracin ]Arab\.

arabeska ornament oparty na moty-wie stylizowanej, wij'cej si" =odygi ro->linnej ]z li>:mi, kwiatami, owocami\.ital. arabesco Arabo,ang. arabesque,ros. arabesk-arabesk.

arabik jaki> kamie< podobny dos=oniowej ko>ci.staropol. 1472 arabyk arabicus.

arachid(owy odmiana wyki,Arachis hypogaea, uprawianej w klimacie ciep=ym.gr. arachos ]odmiana wyki\.

arak nap[j alkoholowy o silnym,przyjemnym zapachu, mocny nap[j spirytusowy ]ok. 60@ alkoholu\, z ry/u lub melas.arab. araq ]dos=. pot, sok\.franc. arac, ang. arrac,ros. arak, risovaq vodka.

aran/-acja(er(owa: uk=ad(a:;adaptacja utworu muzycznego przez-naczonego na inny g=os, instrument, zesp[=.starofranc. arrangier a` %rangier ]ustawi: w porz'dku\ rang ]porz'dek, ranga, stopie

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

x ros. arbitra'-arbitra/.

arboretum ogr[d, w kt[rym dla ce-l[w badawczo-naukowych hodowane s' r[/ne gatunki drzew i krzak[w.=ac. arbor ]zaro>la, szk[=ka drzew, drzewko\, ang. arboretum.

arbuz bot. Citrullus vulgaris, dyniauprawiana ze wzgl"du na smaczne owoce o s=odkim, czerwonym mi'/-szu; kawon.pers. chrbuz ]melon\,staropol. karbuz, karbusz,ros. arbuz>gr. melopepon melon ]jab=ko\% pepon ]melon\ =ac. melopepo,starofranc., >redniow. ang. i ang.melon, ]water\melon.

arch`, `arch w=adca, g=[wny. gr.archos ]w=adca, g=[wny, naczelny\,=ac. archi`, arch`, staropol. arcy`.

archa arka, skrzynia, ChK.archai-k(zm(iczny(zacja(zowa:

maj'cy cechy staro/ytno>ci, dawno->ci, przestarza=y, staro/ytny.gr. archaios ]starodawny\ archa-ikos, archaismos ]archaizm\,franc. archaisme,ang. archaic(ically(ism(istic(ize,ros. arxai-zm/heskij.

archangielski archanielski.archanjeski archanielski. staro-

pol. 1453 archanyol Gabryel.gr. archos ]g=[wny, naczelny\ % angelos ]po(wy-s=aniec, anio=\ p[{no=ac. archangelus starofranc. i ang. archangel, ros. arxangel-archangie=.czyli mity greckie w nowszym wydaniu, czyt. postacie urojone.

archeografia nauka zajmuj'ca si"badaniem zabytk[w staro/ytno>ci, zw=aszcza pi>miennych.gr. archaios ]dawny\ % grapho]pisz"\.

archeolog(ia(iczny nauka badaj'-ca dzieje ludzko>ci na podstawie wykopalisk, odkrywek w miejscach staro/ytnych miast, pozosta=o>ci.gr. archaio, archaeo % logos]opowiadanie o staro/ytno>ci\,franc. archeologie,ang. archeolog-y(ist,ros. arxeolog/iheskij/iq.

archetyp pierwowz[r, prototyp.gr. archetypon arche ]pierw(ej\=ac. % typon ]uderzenie, cios, znak uderzenia; figura, zarys\, typein ]bi:, razi:\,=ac. archetypus, ang. archetype.

archidiecezja prowincja ko>cielnaobejmuj'ca kilka diecezji pod zarz'-dem biskupa; diecezja b"d'ca pod zwierzchnictwem arcybiskupa.gr. archi % dioikesis ]okr"g admini-stracyjny\; ang. archdiocese arch % diocese.

archikatedra katedra biskupa.archimadryta opat generalny;

prze=o/ony klasztoru w Ko>ciele Prawos=awnym, Ortodoksyjnym.gr. archimandrites archi % mandra ]klasztor, monaster\,p[{no=ac, >redniow. ang. archiman-drita, ang. archimandrite,ros. arximandrit,staropol. harchimendryta, nieme H.

archipelag zgrupowanie wysp le/'-cych blisko siebie, pierwotnie Morza Egejskiego ]ang. Aegean Sea\, usianego licznymi wyspami.gr. archi` ]g=[wny\ % pelagos ]morze\, ital. arcipelago,ang. archipelago,ros. arxipelag-archipelag.

architekt(ura(oniczny 1. nauka isztuka budowania oraz kszta=towania plastycznego budynk[w,2. uk=ad kompozycyjny budowli.gr. architekton ]budowniczy\ ar-chi ]g=[wny\ % tekton ]pracownik, robotnik, budowniczy\,=ac. architectus;ros. arxitekt/or/ura/urnyj,gr. architektonikos ]architektonicz-ny\, =ac. architectonius,ang. architectonic.

archiw-um(alny(ista(istyka1. uporz'dkowany zbi[r dawnych dokument[w, 2. instytucja przecho-wuj'ca stare dokumenty, akty spraw za=atwionych przez urz'd, itp.gr. arche ]pocz'tek, magistrat\ ta archeia ]publiczne akta\.gr. archeion ]urz'd miasta\,=ac. archium, archivum,franc. archif ]l. mn., archiwa\,ang. archives ]archiwa\,ros. arxiv/aris/arij.

arch(i` w=ad` w=adca.archanio=, archidiakon, archimadry-ta, architekt, architektura, marchia, anarchia, monarchia ]jednow=adstwo, monow=ad\, hierarchia, matriarcha-t(lny.gr. archos ]w=adca, g=owa\,=ac. archi`, arch`,anglosas. arce`, erce`,>redniow. ang. arche`, ang. arch`,staropol. harchimendryta,jarcybiskup, jardziekon,arcy`.

archa arka, skrzynia, ChK.staropol. archa bosza ]arka bo/a\, =ac. arcere ]zamyka:, odgrodzi:\ arca ]skrzynia\ anglosas. arc, earc ang. ark, franc. coffre, arche, ros. kivot-kiwot, kovheg-kowczeg Noev kovheg ]arka Noego\.

arcy` 1. bardzo, wybitnie, niezwyk-le, nadzwyczaj, ogromnie, wielce arcymistrz, arcydzie=o,

2. zwierzchnictwo, pierwszeredniow. ang. art, arte.Lit. Lubart, Lubard ]sztuk" lubi'cy\.

`ard >mia=y, twardy. starofranc. i >rodka wy/ynnych Niemiec hart.

arena 1. plac wysypany piaskiem wstaro/ytnym amfiteatrze lub cyrku rzymskim na kt[rym odbywa=y si" zapasy, walki gladiator[w,

2. ogrodzone, koliste miejsce w >rodkucyrku gdzie odbywaj' si" popisy.

=ac. arena, harena ]piasek\franc. arene, ang. arena,ros. arena-arena.

arend-a(owa: 1.a. przest. wydzier-/awianie ]odst"powanie, odmaj-nowanie\ na pewien okres nieru-chomo>ci ]roli, karczem, m=yn[w, zabudowa: utworu, jegokr[tkie streszczenia.

=ac. argument-um(atio arguere; =ac. arguere argutare ]papla:\,starofranc. arguer,

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

x>redniow. ang. arguen,ang. argue ]rozstrz'sa:, uzasadnia:, argumentowa:, wnioskowa:\,ros. argumentaciq, pri-vedenie dovodov> dovod, argument> spor.

aria utw[r wokalny na g=os solowyz akompaniamentem instrument[w, zw=aszcza w operze.=ac. aer ]powietrze\, ital. aria,ang. aria.

arka 1. arka Noego, okr"t na kt[ry wg Biblii schroni= si" Noe wraz z rodzin' i przedstawicielami r[/-nych gatunk[w zwierz't na czas potopu,

2. akra przymierza skrzynia w kt[rejstaro/ytni Izraelici przechowywali tablice dziesi"ciorga przykazaredniow. ang. armee,ang. army, ros. armiq, voisko.

armoniak /ywica z ro>linyFerula tingitana L., staropol. 1472 armonyak armoniacum.

armowa: uzbraja:.gr. harmos ]staw, ='cze, spojenie\ =ac. armus ]g[rny cz=on r"ki\ armare armatura ]uzbrojenie, wyposa/enie\, starofranc. armure,>redniow. ang. armure,ang. armor ]zbroja\,ros. bronq-bronia, pancyr;.

arn niem. aran ]orze=\ Jastarnia ]Jast jastrz'b\, latarnia ]od latania, lot[w orlich\, Arnold i inne.=ac. aquila, starofranc. egle, aigle, >redniow. ang. egle, ang. eagle, ros. orl, niem. adler]poet. aar\.Dzi> latarnia jest wysokim s=upem o>wietleniowym....R[wnie/, przez przypadek, arn zasto-sowano do pomieszcze< i narz"dzi wyrobniczych, pracy& m"czarnia, ma-sarnia, piekarnia, >lusarnia, tokarnia.

Przyczyn' by=a ko: sie-

bie po='czona z lekcewa/eniem innych; buta, zuchwalstwo.=ac. arrogare arrogans,ang. arrogant,ros. vysokomer-ie/nyj,nadmenn-ost;/nnyj.

aromat(yczny mi=a wocienna o zamkni"tej kompozycji, na>laduj'ca obraz, sporz'czana z cien-kich nici we=nianych, cz"sto z dodat-kiem nici jedwabnych i z=otych. Arras, miasto w Artois, Francja.staropol. haras(owy, aras, harras.

ars-en(zenik pierwiastek chemiczny;tr[jtlenek arsenu, substancja krysta-liczna lub bezpostaciowa, b"d'ca siln' trucizn', u/ywana m.in. do wyrobu >rodk[w owadob[jczych i chwastob[jczych, trutek na gryzonie, do konserwacji sk[r, i niekiedy w lecznictwie.gr. arsenikon arab. az zirnich,=ac. arsenicum, starofranc. arsenic,>redniow. ang. arsenik, ang. arsenic,ros. myw;qk, arsenik.

arsena= zbrojownia, sk=adnica broni;przen. zas[b >rodk[w, argument[w; zbi[r rzeczy.ital. arsenale arab. dar as-sinaah ]dom przemys=u\, franc. arsenal,ang. arsenal, ros. arsenal.

arteria 1. t"tnica, naczynie krwio-no>ne prowadz'ce krew z serca do narz'd[w cia=a,

2. wa/ny szlak komunikacyjny& liniakolejowa, kana=; g=[wna, przelo-towa ulica miasta.

gr. arteria prawdop. aeirein]wznie>:\, =ac. arteria,franc. artere, arterial, dzi> arteriel,ang. artery, arterialros. arterial;nyj ]arterialny\.

artykulacja 1. j"z. ruchy narz'd[wmowy wywtarzaj'ce okre>lon' g=osk",

2. spos[b schodzenia si" z"b[w przyzwieraniu szcz"k; zgryz,

3. muz. spos[b wykonania przezartyst" ]muzyka lub >piewaka\ d{wi"k[w,

4. archit. rozcz=onkowania, rozbiciep=aszczyzny na poszczeg[lne cz=ony za pomoc' motyw[w architektonicznych.

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

x =ac. articulatio ]rozcz=onkowanie\starofranc. articulatus articulare articulus, franc. articuler,ang. articulate ]wymawia:\,ang. articulation ]wymawianie\, ros.vnqtnyj, hlenorazdel;nyj.

artyku= 1. kr[tka wiadomo>: praso-wa,

2. praw. cz">: ustawy lub umowyzamkni"ta logicznie w jednym zdaniu lub kilku zdaniach; ust"p, rozdzia=, paragraf,

3. rodzaj wyrobu, towaru,4. zasada religijna ]np. artyku= wiary\,

sk=adnik tekstu j' formu=uj'cego,5. j"z. rodzajnik, przedimek,6. daw. artyku=y ]l. mn.\ przepisy,

instrukcje, ustawy.=ac. articulus ]cz=onek, ust"p\,starofranc. i franc. article,>redniow. ang. i ang. article, ros. ogovorka v uslovii> ve];> stat;q> tovar, material.

artyler-ia(yjski jednostka wojskaobs=uguj'ca dzia=a.starofranc. artillerie atilier]z wp=ywem arte\,>redniow. ang. i ang. artillery,ros. artilleriq.

arty-sta(zm tw[rca lub odtw[rcadzie=a sztuki.=ac. ars, artis ]sztuka\, ital. artista,franc. artiste, ang. artist,ros. xudi'nik, artist.artysta art ]sztuka\ =ac. ars, artis, starofranc. arte,>redniow. ang. art, arte, ang. art,ros. iskustvo-iskustwo, xudo-'estvo-chudo/estwo ]malarstwo\.

arystokracja rz'd z=o/ony z najlep-szych, b'd{ z ma=ej, uprzywilijowa-nej klasy; 1561 r.gr. aristokratia ]w=adza najlepszych\ =ac. aristos ]najlepsi\% kratein ]rz'dzi:\,=ac. aristocratia, ang. aristocracy,ros. aristokratiq>starofranc. aristokratique aristocrate, ang. aristocrat,ros. aristokrat.

arytmety-ka(czny podstawowacz">: matematyki zajmuj'ca si" ope-racjami liczb opisanymi w cyfrach.gr. arithmos ]liczba\ arithmein]liczy:\ arithmetikos ]arytmetycz-ny\ ]he\ arithmetike ]techne\]sztuka liczenia\, =ac. arithmetica,starofranc. arismetrique ]z wp=ywem =ac. ars metrica sztuka mierzenia\,>redniow. ang. arsmetike, arsme-trike, ang. arithmetic ]arytmetyka\,ros. arifmetika-arithmetika.

`arz przyrostek u/ywany w nazwachzawod[w, np. murarz, tokarz;pokr. `er. arcy ]wielki, mistrz\, art ]sztuka\,

lub oba razem; CZTC arj `aj ]rataj, bugaj\,=ac. `arem, anglosas. `ere,>redniow. ang. `er]e\, ang. `er.

arzek'c m[wi'c, a % rzek'c. asekura-cja(nt(ctwo(owa:

1. ubezpieczenie, zapewnienie od-szkodowania za straty poniesione bez jego winy,

2. instytucja prowadz'ca ubezpie-czenie,

3. zabezpieczenie, zapewnienie bez-pieczeredniow. =ac. assecutario ]zabez-pieczenie\ as % securus se]wolne od\ % cura ]piecza\,starofranc. enseurer, enseurance,>redniow. ang. ensuren,ang. insure, insurance; security,ros. straxovanie> v bezo-pastnosti> obespehennyj .

asepty-ka(czny wyja=awianie;aspeptyczny wyja=owiony, pozba-wiony drobnoustroj[w.gr. a % septikos ]wywo=uj'cy gnicie\.franc. aseptique, ang. aseptic,ros. aseptiheskij ]aseptyczny\.

asfalt(owa:(owy smo=a ziemna,twarda, czarna smo=a pochodzenia organicznego, s=u/y do pokrycia powierzchni ulic, do produkcji materia=[w izolacyjnych, sprz"tu elektrotechnicznego, lakier[w.gr. asphaltos, asphalton semic.=ac. asphaltum, franc. asphalte,ang. asphalt, ros. asfalt-asphalt,gornaq smola.

asi ale.staropol. asy. ang. but, ros. no-no.

asocjacja 1. w teatrze, zwi'zek mi"dzyprzedstawieniami, jedno z przedsta-wie< przywodzi na my>l drugie; kojarzenie,

2. ugrupowanie, zesp[=, >rodowisko,3. daw. stowarzyszenie, sp[=ka.>redniow. =ac. associatio ]po='cze-nie, zwi'zek\ associatus asso-ciare ]po='czenie, unia, zwi'zanie\ ad % sociare socius ]towarzysz\,ang. association, associate,ros. ob]estvo> associacia> so[z.

asortyment zestaw materia=[wwg rodzaj[w i gatunk[w, w zak=adzie produkcyjnym, instytucji handlowej.=ac. a % sorte, starofranc. assorter franc. assortiment, ang. matching, sorting, assortment ]asortyment, dob[r\,ros. assortiment, podbor, vybor tovarov, rasprede-lenie.

asparagus bot. Asparagus, ro>linazielona z rodziny liliowatych ]Lilia-ceae\, o drobnych, =uskowatych

li>ciach, bardzo dekoracyjna.gr. asparagos,=ac. i ang. asparagus,franc. asperge,ros. spar'a-spar/a.

aspekt 1. punkt widzenia,2. j"z. kategoria gramatyczna okre-

>laj'ca dokonany lub niedokona-ny charakter czasownika,

3. w astrologii, wzajemne po=o/eniegwiazd i planet.

staropol. aspekt ]uk=ad cia= niebie-skich, horoskop\.=ac. ad % spicere, specere]gl'da:, patrze:, jrze:\. aspicere aspectus ]wygl'd\,>redniow. ang i ang. aspect,ros. vid-wid, naru'nost;, polo'enie> tohka zreniq.

aspira-cja(nt 1. ambicja, pragnienied'/enie do czego>,

2. j"z. przydech towarzysz'cy arty-kulacji niekt[rych g=osek,

3. med. wyci'ganie cieczy lub gazu,zgromadzonych w chorych cz">-ciach cia=a, przy pomocy aspiratora.

=ac. aspiratio ]oddech\ aspirare aspirans ang. aspirant,ros. pridyxanie> domogate-l;stvo, sil;noe 'elanie> vdyxanie> stremq]ijsq, iskatel;.

aspiryna C9H

8O

4, >rodek leczniczy,

kwas acetylosalicylowy, przeciw-go>:cowy, przeciwb[lowy i napotny, stosowany przy zazi"bieniu, gor'cz-ce, nerwob[lach, b[lach staw[w i mi">ni.gr. a acetyl % spirsuare ]kwas salicylowy\ % in, ang. aspirin.

assawu=, jessawu= namiestnik uKozak[w w hor'gwiach husarskich lub pancernych.

aster 1. bot. Aster, gatunek kwiatuz rodziny z=o/onych ]Compositae\,

2. gr., =ac. gwiazda.gr. i =ac. aster ]gwiazda\,ros. astra-astra ]bot. aster\.

asteroida astr. jedna z ma=ych planetkr'/'cych wok[= S=o

Jerzy Dargiewicz S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

xastronauta, astrometr.

astro` pierwszy cz=on termin[wzwi'zanych z gwiazdami&astrolabon ]instrument do pomiaru wysoko>ci gwiazd, wymieniony nast"pnie przez sekstant\, astrolog, astronom, astronauta, astrofotogra-fia, astrofizyka.gr. astron ]gwiazda\.

astrych pod=oga, posadzka.ata pomieszczenie pod dachem,

chata, wiata, komnata.asygnata kwit wpacenia sumy

pieni"/nej.=ac. assigno ]przydzielam\ assi-gnare starofranc. assigner,>re