İsmet erdem efe müzik-9 · 2015. 11. 18. · müzik-9 İsmet erdem efe 150 sayfa 16x24cm 1. sesin...

müzik-9

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 17.12.2009 tarih ve 240 sayılı kararı ile kabul edilen

Müzik Dersi 9-12. Sınıflar Öğretim Programına uygun hazırlanmıştır.

Ankara, 2014

İsmet Erdem EFE

müzik-9Ortaöğretim 9.sınıf müzik ders kitabı

müzik-9İsmet Erdem EFE

150 Sayfa 16x24cm

1. Sesin Özellikleri ve Kullanım Tekniği 10. Anahtar Kavramı2. Hız, Gürlük ve Anlatım Terimleri 11. Aralıklar3. İstiklâl Marşı 12. Tonalite4. Ölçü Kavramı (Basit Ölçüler) 13. Müzikte Çok Seslilik ve Form Bilgisi5. Atatürk ve Müzik 14. Deşifre6. Marşlarımız 15. Türk Halk Müziği7. Geleneksel Türk Müziği 16. Çalgı Yapımı8. Müzik Tarihi 17. Dünya Müzikleri9. Ülkemiz Müzik Türleri

ISBN 978-975-00382-2-8

1.Baskı: Ağustos 20142.Baskı: Aralık 2015

Dil Yönünden İnceleyenMustafa EFE, Ahmet NAZLIOĞLU

Nota & Dizgi & Tasarımİsmet Erdem EFE

© Bu kitabın her türlü yayın hakkı yazarına aittir. Yazarın izni olmadan, eğitim ve tanıtım amaçlı kısmi alıntılar hariç olmak üzere hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı yayınlanamaz ve çoğaltılamaz.

İletişimhttp://[email protected]

Baskı:SAGE Yayıncılık Rek.Mat.San.Tic.Ltd.Şti.http://www.bizimdijitalmatbaa.com(312) 341 00 02Sertifika No: 14721

Öğretmenim Prof. Ülkü ÖZGÜR’e

Müzik, matematik ve fiziğin işitsel hâle gelerek somutlaştığı bir olgudur. Şarkı dinle-diğimizde, söylediğimizde ya da çaldığımızda çok basit bir işlevin gerçekleştiğini düşünü-rüz. Aslında olay bu kadar basit değildir. Bir ezgide seslerin sürelerini (uzunluk-kısalık ve ölçülendirmesini) incelediğimizde matematik; seslerin frekansını ve tınısını inceledi-ğimizde fizik; sözlerin birbirine ve ezgiye uyumunu incelediğimizde edebiyat; ritme uy-gun hareket ettiğimizde beden eğitimi; bizde uyandırdığı duyguyu dikkate aldığımızda ise psikoloji biliminden yararlanıldığını görürüz. Bilim insanlarının aktardıkları bilgiye göre müzik yapan bireylerin beyinlerinin her iki yarımküresi aynı anda çalışmaktadır. Bu açıdan bakıldığında müziği önemsememek pek de gerçekçi bir davranış olmasa gerek.

“Düşündüğünün üstüne düşünebilen” insanın yaşamı ile eş tarihe sahip olan; tan-rılardan geldiği düşünülen müzik, çağlar içerisinde büyü amaçlı kullanımdan, tanrıya yakarmaya; yaşadığı olayları anlatma isteğinden, duygularını dışa vurmaya kadar bir çok nedenle kullanılmıştır. Müzik hem bir sanat hem de bir bilimdir. Dünyanın her ye-rinde kullanılabilen evrensel bir dildir. Duygusal olarak algılanışının yanı sıra akıl ile de kavranabilir. Bu özelliği ile bireyin ve toplumun duyuş ve biliş açısından durumunu belirlediği gibi gelişim ve değişimini de sağlayan organik bir yapıdır. Sesin en güzel şekli müzik ile dile gelir. Nasıl ki resim renklerin birleşmesinden, şiir kelimelerin kaynaşma-sından oluşuyorsa müzik de seslerin, duygu ve düşüncelerin belli bir estetik anlayışa göre seçilip işlenmesinden oluşmaktadır.

Ülkemiz örgün eğitim sisteminde birinci sınıftan on ikinci sınıfa kadar, haftada bir ders saati müzik dersi işlenmektedir. Ortaöğretim 9, 10, 11 ve 12. Sınıflar Müzik Dersi Öğretim Programı’nın yenilenmesi ile eski program yürürlükten kalkmıştır. Mev-cut kitaplar yeni öğretim programını karşılayamaz hâle geldiğinden dersin işlenmesinde kaynak sıkıntısı meydana gelmiştir. Elinizdeki çalışma, süreçte faydalı bir kaynak olması amacı ile müzik dersi öğretim programındaki 9.sınıf kazanımlarının tamamını içerecek şekilde oluşturulmuştur. Derste yapılan etkinlikler ve ödevler bölüm sonlarındaki çalış-ma sayfalarına yapılabilir. Bu yönüyle ders için ayrıca bir müzik defterine ihtiyaç kal-mayacaktır.

Eserin hazırlanmasında yardımcı olan Mustafa Efe ve Ahmet Nazlıoğlu’na, kita-bın oluşturulmasında katkıları bulunan müzik öğretmeni meslektaşım Hakan Dutar’a, SAGE Yayıncılık yetkili ve çalışanlarına teşekkür ederim.

Tüm öğretmen ve öğrencilere faydalı olması dileği ile...

SUNUŞ

İÇİNDEKİLER

Müzik Dersi 9. Sınıf Kazanımları ve Konuların Oluşturulması..... 8 1. Sesin Özellikleri ve Kullanım Tekniği............................................ 15 2. Hız, Gürlük ve Anlatım Terimleri.................................................. 23 3. İstiklâl Marşı.................................................................................. 33 4. Ölçü Kavramı (Basit Ölçüler)........................................................ 37 5. Atatürk ve Müzik........................................................................... 51 6. Marşlarımız................................................................................... 61 7. Geleneksel Türk Müziği................................................................ 65 8. Müzik Tarihi................................................................................... 75 9. Ülkemiz Müzik Türleri................................................................... 7910. Anahtar Kavramı........................................................................... 8711. Aralıklar......................................................................................... 9712. Tonalite......................................................................................... 11113. Müzikte Çok Seslilik ve Form Bilgisi............................................. 11714. Deşifre.......................................................................................... 12515. Türk Halk Müziği........................................................................... 12716. Çalgı Yapımı................................................................................. 14117. Dünya Müzikleri............................................................................ 145 Kaynakça..................................................................................... 149

8

9. SINIF MÜZİK DERSİ KAZANIMLARI

9 KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR Bu kazanımla öğrenciler,

SÖYLEM

E – ÇA

LMA

A1.Sesi tekniğine uygun olarak kullanır. .

Öğrencilere; •Nefes •Vücut yumuşaklığı rahatlığı •Dil-‐konuşma, ana ögeleri hakkında bilgi verilir. Bu bilgiler kesik (staccato) ve bağlı (legato) tekniklerle, “s” konsonu kullanılarak nefes çalışmaları, “sa”, “se”, “si”, “so”, “su”, “ya”, “ye”, “yi”, “yo”, “yu”, vb. hecelerle yapılan ses açma çalışmalarıyla ve vücut yumuşaklığı için yapılabilecek hareketlerle desteklenir. Sesin kullanımı, konuşmada ve şarkı söylemede farklılık gösterdiğinden sesin doğru teknikle kullanımını vurgulayan çalışmalar yapılır.

[!] Ses açma çalışmalarında ses türüne göre ses sınırlarının aşılmamasına dikkat edilmeli ve ses açma çalışmalarında klavyeli bir çalgıdan yararlanılmalıdır. “Dinleme” öğrenme alanındaki B.1. kazanımla ilişkilendirilmelidir.

A2.Eserleri hız, gürlük ve anlatım terimlerine uygun olarak seslendirir.

Hazırlanmış eser, öğrenciler tarafından terimlere uymadan seslendirilir. Eser ikinci kez öğretmen tarafından seslendirilir. Öğrenciler, öğret-‐menin yaptığı seslendirme sırasında kullanılan terimleri işaretler. Öğretmen, bu ses-‐lendirmeler arasındaki farka dikkat çekerek öğrencilerden eseri, terimlere uygun olarak seslendirmelerini ister.

[!] Öğrencilerin tanımadığı terim ve işaretler hakkında bilgi verilerek uygulanmalıdır. “Dinleme” öğrenme alanı B.2. kazanımla ilişkilendirilmelidir.

A3.İstiklal Marşı’nı nefes yerlerine dikkat ederek söyler.

İstiklal Marşı’nın ilk iki kıtasının sözleri tahtaya yazılır. Sözler üzerinde nefes yerleri belirtilir. Öğrencilerden, diyafram nefesi kullanarak ve nefes yerlerine dikkat ederek İstiklal Marşı’nı söylemeleri istenir.

[!] Öğretmenin elinde İstiklal Marşı’nın ses kaydı ve/veya piyano eşliği bulunmalıdır.

A4.Kanon seslendirmeye istekli olur

Öğrencilere “Daha önce seslendirdiğiniz kanon var mı? Örnekleyebilir misiniz?”, “Adlarını hatırlıyor musunuz?” şeklinde sorular sorarak konuya dikkat çekilir. Hatırladıkları kanonlardan örnekler sunmaları istenir. Öğretilecek kanon önce unison daha sonra da iki gruba ayrılarak seslendirme çalışmaları yapılır.

[!] İki sesli kanonlar seçilmelidir.

A5.Müzikte deşifre yapar. Öğrencilerden “deşifre” sözcüğünün ne anlama geldiğini araştırmaları istenir. Dönütlere uygun olarak müzikteki deşifreye dikkat çekilir. Deşifrenin bir eserin ilk kez seslendirmeden önce daha az hatayla gereksiz zaman kaybını önlemek için yapılan bir çalışma olduğu açıklanır. Öğrencilerin seviyelerine uygun örnek eser üzerinde deşifre çalışmaları yapılır.

[!] Deşifre yapılacak eserler 9. sınıf öğrencilerinin hazır bulunuşluk düzeyine uygun olmalıdır. [!] Öğretmen, deşifre yaptırırken ölçü sayısı, ritmik yapılanma, ses değiştirici işaretler, hız, gürlük, anlatım terimleri ve aralıkların önemini vurgulamalıdır.

A6.İki sesli eserleri seslendirir.

Öğrencilerin seviyelerine uygun iki sesli eserler seçilir. Sınıf ikiye ayrılarak iki sesli eserleri seslendirme çalışmaları yapılır.

[!] Öğretmen, yatay ve dikey çok seslilik hakkında bilgi vermelidir.

A7.Majör-‐minör tonalitelerden oluşan eserler seslendirir.

Öğretmen, majör-‐minör tonalitelerde (iki diyezli ve iki bemollü) yazılmış eserlerden oluşan çalışma yapraklarını öğrencilere dağıtır. Eserin tonalitesini duyurmak / hissettirmek için dizisi ve arpeji seslendirilir. Eser öğretmen tarafından çalınır ve deşifresi yaptırılarak seslendirmeye yönelik etkinlikler düzenlenir.

“Müziksel Algı ve Bilgilenme” öğrenme alanı C.5. kazanımla ilişkilendirilmelidir.

9



SÖYLEM

E – ÇA

LMA

A8.Ülkemiz müzik türlerinden örnekler seslendirir.

Öğrencilerden ülkemizde var olan müzik türlerinden birer örnek vermelerini ve bu türler arasındaki farkları söylemeleri istenir. Daha sonra hazırlanan halk türküleri, makamsal şarkılar, popüler şarkılar vb. eserlerden oluşan notalar öğrencilere dağıtılır. Eserlerin deşifresi yapılarak türüne uygun seslendirme etkinlikleri düzenlenir.

“Müzik Kültürü” öğrenme alanı D.3. kazanımla ilişkilendirilmelidir.

A9.Dünyanın farklı bölgelerindeki müzik eserlerinden örnekler seslendirir.

Dünyanın farklı bölgelerindeki (Uzak Doğu, Afrika, Amerika, Akdeniz ülkeleri vb.) müziklere ait eserlerden değişik örnekleri içeren bir çalışma yaprağı hazırlanıp dağıtılır. Öğrenciler içlerinden seçtikleri örnek eseri/eserleri seslendirir.

“Dinleme” öğrenme alanı B.4. kazanımla ilişkilendirilmelidir.

A10.Türk müziğine ait makamsal eserleri seslendirir.

Öğretmen tarafından seçilen buselik, rast, kürdi makamlarında bestelenmiş örnek eserler dinletilir. Dinletilen eserlerin seslendirilmesine yönelik çalışmalar yapılır.

[!] Buselik, rast, kürdi makam dizilerinin özellikleri verilmelidir.

DİNLEME

B1.Sesin temel özelliklerini açıklar.

Öğretmen sesin temel özelliklerini (sesin yüksekliği, gürlüğü, niteliği ve süresi) içeren bilgileri açıklar. İnsan sesi ve farklı çalgı seslerinin özelliklerini yansıtan ses kayıtlarını dinletir. Öğrencilerin sesin temel özelliklerine dikkatleri çekilerek yorum yapmaları istenir.

“Söyleme-‐Çalma” öğrenme alanı A.1. kazanımla ilişkilendirilmelidir.

B2.Dinlediği eserlerde hız, gürlük ve anlatım terimlerini ayırt eder.

Öğrencilerden seçilen eseri/eserleri, öğrendikleri hız, gürlük ve anlatım terimlerine dikkat ederek dinlemeleri istenir. Dinletinin sonunda terimleri ayırt etmeleri sağlanır.

“Söyleme-‐Çalma” öğrenme alanı A.2. kazanımla ilişkilendirilmelidir.

B3.Uluslararası sanat müziği tür-‐biçimlerini dinlemeye istekli olur

Uluslar arası sanat müziğinin seçkin örneklerinden oluşan açıklamalı dinleti etkinliği düzenlenir.

“Müzik Kültürü” öğrenme alanı D.1. kazanımla ilişkilendirilmelidir.

B4.Dünyanın farklı bölgelerindeki müzikleri tanır.

Öğrencilerden, dünyanın farklı bölgelerindeki (Uzak Doğu, Afrika, Amerika, Akdeniz vb.) müzikleri araştırarak elde ettikleri bulgularla (ses ve görüntü kayıtları, poster, resim, çalgılar vb.) açıklamalı dinleti etkinlikleri düzenlemeleri istenir.

”Söyleme-‐Çalma” öğrenme alanı A.9. kazanımla ilişkilendirilmelidir.

MÜZİKS

EL ALG

I ve BİLG

İLEN

ME

C1.Müzikte kullanılan anahtarları tanır.

Öğretmen, müzikte kullanılan anahtarlara neden ihtiyaç duyulduğunu ve bu anahtarların hangi amaçla kullanıldığını açıklayarak bilgi verir. Tahtaya anahtarların şekilleri çizilerek tanıtılır. Notaların, farklı anahtarlar kullanarak farklı isimler aldıkları belirtilerek öğrencilerin dizek üzerinde anahtarları tanımalarına yönelik çalışmalar yapılır.

[!] Sol, fa ve do anahtarları verilmelidir.

C2.Basit ölçüleri açıklar. 2/4’lük, 3/4’lük ve 4/4’lük ölçülerden oluşan tartım çalışmaları yaptırılır. Bu ölçülerde yazılmış çalışma yaprakları hazırlanarak eksik bırakılan ölçü sayısının, nota değerlerinin ve ölçü çizgilerinin öğrenciler tarafından tamamlanması istenir.

2/4’lük, 3/4’lük ve 4/4’lük ölçülerin vuruşları yaptırılmalıdır. “Müziksel Yaratıcılık” öğrenme alanı E.3. kazanımla ilişkilendirilmelidir.

C3.İkili ve üçlü yatay aralığı tanır.

İki sesin art arda tınlamasından oluşan aralığın yatay (melodik) aralık olduğu belirtilir. Öğrencilere, seslerin yüksekliklerini ayırt etmelerine yönelik uygulamalar yaptırılır. Öğrencilerden verilen seslerin üzerine büyük ikili (B2’li), küçük ikili (K2’li), büyük üçlü (B3’lü) ve küçük üçlü (K3’lü) aralıkları yazmaları istenir.

Öğretmen, öğrencilere aralıkların özelliklerini (büyük aralık, küçük aralık, artık aralık) açıklamalıdır. Öğretmen, seslerin yüksekliklerini duyurmak üzere piyano/ elektronik org vb. klavyeli çalgılardan yararlanabilir. “Müziksel Yaratıcılık” öğrenme alanı E.1. kazanımla ilişkilendirilmelidir.

10



MÜZİKS

EL ALG

I ve BİLG

İLEN

ME

C4.İkili ve üçlü dikey aralığı tanır.

İki sesin aynı anda tınlamasından oluşan aralığın dikey (armonik) aralık olduğu belirtilir. Öğretmenin vereceği sesler üzerine, öğrencilerin istenen aralıkları (B3’lüye kadar) yazmaları istenir. Klavyeli bir çalgıyla çalınacak aralıkları duyma çalışmaları yapılır.

“Müziksel Yaratıcılık” öğrenme alanı E1 kazanımla İlişkilendirilmelidir.

C5.İki diyezli ve iki bemollü majör-‐minör tonaliteleri tanır.

Öğretmen tahtaya re ve si dizisi yazarak öğrencilerden değiştirici işaretleri kullanıp majör-‐minör dizileri oluşturmalarını ister. İki diyez alan (fa#, do#) dizinin “re majör”, ilgili minörünün “si minör” olduğu, iki bemol alan (si , mi) dizinin “si majör”, ilgili minörünün “sol minör” olduğu açıklanır. Bu diziler çıkıcı, inici ve arpej olarak seslendirilir.

[!] Öğretmen armonik ve melodik minör dizilerinin özelliklerini de açıklamalıdır. “Söyleme-‐Çalma” öğrenme alanı A.7. kazanımla ilişkilendirilmelidir.

C6.Türk müziği ses sistemini tanır.

Türk müziğinde kullanılan ses değiştirici işaretler gösterilir. Türk müziği ses sistemini ve işaret tablosunu tanımaya yönelik çalışmalar yapılır.

[!] Öğretmen “koma”nın tanımını vermelidir.

C7.Türk müziği usullerinin vuruşlarını tanır.

Tahtaya iki çizgi çizilir. Usul vuruşlarında üstteki çizginin sağ elle, alttaki çizginin sol elle vurulacağı, kuvvetli zamanın sağ elde “düm” hecesiyle, zayıf zamanın sol elde “tek” hecesiyle söyleneceği vurgulanır. Örnek eser/eserler seçilerek öğrencilerden seslendirme çalışmaları yaparken vuruşları uygulamaları istenir.

[!] Öğretmen, Türk müziğinde kullanılan 2/4’lük “nim sofyan”, 3/4’lük “semai”, 4/4’lük “sofyan” usullerini vermelidir. [!] Öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyine göre 5/8’lik “Türk aksa-‐ğı”, 6/8’lik “yürük semai”, 7/8’lik “devri turan” ve “devrihindi”, 8/8’lik “müsemmen” ve “düyek”, 9/8’lik “raks aksağı” ve 10/8’lik “curcuna” usulleri de verebilir.

C8.İki ve üç bölümlü biçimleri ayırt eder.

İki ve üç bölümlü (AB ve ABA) biçimlerden oluşan eser/eserler dinletilir. Öğrencilerden hazırlanan çalışma yaprağındaki eser/eserler üzerinde AB ve ABA biçimlerindeki A ve B bölümlerini farklı renklerle işaretlemeleri istenir.

[!] Müzik eserlerinin yapısal özellikleri (motif, cümle, dönem) hakkında bilgi verilmelidir. [!] W.A.MOZART’ın “Küçük Bir Gece Müziği” 3.bölüm dinletilebilir.

MÜZİK KÜ

LTÜRÜ

D1.Müzikte İlk Çağ, Orta Çağ ve Rönesans dönemlerinin genel özelliklerini açıklar.

Öğrencilerden, İlk Çağ, Orta Çağ ve Rönesans dönemlerindeki müziğin gelişimi hakkında; •Toplumsal gelişim ve değişimleri, •Bilim ve sanattaki genel yaklaşımları, •Sanat kollarının ve müzik sanatının gelişim ve etkileşimini, araştırmaları ve elde ettiği bulguları arkadaşlarıyla paylaşmaları istenir. Bu dönemlerin önemli bestecileri tanıtılarak eserlerinden örnekler dinletilir.

D2.Türk müziği tarihi hazırlık döneminin genel özelliklerine örnek verir.

/ Öğrencilerden, Türklerin tarih öncesi çağlardan 18.yy.’a kadar gelen müzik yaşantılarıyla ilgili araştırma yaparak elde ettikleri bilgilerle sunum yapmaları istenir.

D3.Ülkemizdeki müzikleri türlerine göre sınıflandırır.

Öğretmen, öğrencilere dinledikleri müzik türlerini sorarak gelen dönütleri tahtaya yazar. Tahtanın bir bölümüne müzik türlerini sınıflandırarak (Türk halk müziği, Türk sanat müziği, uluslararası sanat müziği, popüler müzik vb.) şemalandırır. Bu türler hakkında kısa bilgi verilerek öğrencilerden dinledikleri müziklerin hangi türe ait olduğunu belirlemeleri istenir.

[!] Öğretmen ülkemizdeki müzik türlerinden oluşan (Türk halk müziği, Türk sanat müziği, uluslararası sanat müziği, popüler müzik vb.) ses kayıtları bulundurarak örnek dinleti yapmalıdır.

11



MÜZİK KÜ

LTÜRÜ

D4.Türk halk müziğinin genel özelliklerini açıklar.

/ Öğrencilerden, Türk halk müziğinin kaynakları, işlediği konular, yapısı (uzun hava, kırık hava) ve çalgıları ile ilgili araştırma yapmaları, elde ettikleri bulgularla sunum yapmaları istenir.

Koşulların uygun olması durumunda mahalli sanatçılardan yararlanılabilir.

D5.Türk sanat müziği biçimlerini (form) tanır.

Türk sanat müziğinin sözlü (şarkı, beste, mehter, semai vb.), sözsüz-‐saz (taksim, peşrev, saz semai, oyun havası vb.) eserlerinin açıklamalarının olduğu çalışma yaprakları öğrencilere dağıtılır. Bu biçimlerde (formlarda) yazılmış eserlerin kayıtlarından yararlanılarak tanımaya yönelik açıklamalı dinleti etkinliği düzenlenir.

[!] Öğretmen örnek eserler ile ilgili ses kayıtlarını hazır bulundurmalıdır.

D6.Millî bilinç kazandıran marşları tanır.

Yurt sevgisi, millî birlik, bayrak sevgisi, Atatürk sevgisi, Kurtuluş Savaşı ve hürriyet konularını içeren marşlar seçilir. Bu marşların notaları ve sözlerinin yazılı olduğu çalışma yaprakları hazırlanarak öğrencilere dağıtılır. Önemli gün ve haftalarda öğrenilen marşlar söylenir.

[!] Öğrenilen marşlar sesin kullanım tekniği, hız, gürlük ve anlatım terimlerine uygun olarak söyletilmelidir. [!] Belirli, günlerde ve haftalarda bu marşlar seslendirilmelidir.

D7.Atatürk’ün güzel sa-‐natlara ve güzel sanatlar içinde müziğe verdiği öneme sözlerinden örnekler sunar.

Öğrencilerden, Atatürk’ün müzikle ilgili sözleri ve güzel sanatlara verdiği önemi araştırarak sunum yapmaları istenir. Atatürk’ün müzikle diğer güzel sanatlar arasındaki ilişkiyi nasıl değerlendirdiği vurgulanır.

[!] Atatürk’ün müzik ve sanat hakkında söylediği sözler yazılarak önemli günlerde ve haftalarda okul panolarında sergilenmesi sağlanmalıdır.

D8.Atatürk’ün müzik görüşleri doğrultusunda yapılan çalışmaları ve sağlanan gelişmeleri tanır.

Öğrencilerden, Cumhuriyetin ilk yıllarından günümüze kadar müzik alanında yapılan çalışmaları ve gelişmeleri araştırarak bu alanda ulaşabilecekleri resim, fotoğraf, belge, ses ve görüntü kayıtlarından yararlanarak sunum yapmaları istenir.

MÜZİKS

EL YAR

ATICILIK

E1.Yatay aralıklardan ezgi oluşturur.

Bildiği yatay aralıklar ve ritim kalıplarını kullanarak ezgi oluşturmaları istenir. Oluşturulan ezgileri seslendirmeye yönelik etkinlikler düzenlenir.

“Müziksel Algı ve Bilgilenme” öğrenme alanı C3 kazanımlarıyla ilişkilendirilmelidir.

E2.Ritim-‐ezgi çalgısı yapar.

•Öğrencilerden çevrelerinde bulunan materyalleri derse getirmeleri istenir (plastik kap, kaşık, kâğıt, bardak, metal plaka, plastik, metal borular vb.). •Derse getirdikleri materyallerin kullanım amaçları hakkında görüş bildirmeleri ve bu materyallerden üretebildikleri sesleri keşfetmeleri istenir. •Bu yönlendirmeden sonra öğrencilerin derse getirdiği malzemelerle keşfettikleri seslerden yararlanarak çalgılarına şekil vermeleri istenir. •Öğrencilerin, ürettikleri çalgılarıyla seslendirdikleri eserlere eşlik etmeleri sağlanır.

[!] Öğretmen derse gelirken makas, yapıştırıcı vb. gereçleri hazır bulundurmalıdır. [!] Öğretmen, dünya üzerinde kullanılan farklı çalgıların görselleriyle öğrencilerin ufkunu açıcı örnekler sergilemelidir.

E3.Dağarcığındaki basit ölçülerde yazılmış eserlere uygun ritim eşliği oluşturur.

Tartım kalıpları hatırlatılarak, öğrendiği eserlere uygun ritim eşliği yazma-‐uygulama etkinlikleri düzenlenir.

[!] Yazılacak ritim kalıpları öğrenilmiş süre değerlerinden oluşmalıdır. [!] Öğrencilerle yazdıkları ritimleri çalmaya yönelik çalışmalar yapılmalıdır. “Müziksel Algı ve Bilgilenme” öğrenme alanı C2 kazanımla ilişkilendirilmelidir.

E4.Türk halk müziğinin yaşanmış öykülerini canlandırır

Halk türkülerinin öyküleri hakkında araştırma yapmaları ve elde edilen bulguları gruplar hâlinde canlandırarak sunmaları istenir.

[!] Etkinliğin sergileneceği ortam ve koşullar hazırlanmalıdır.

12

KAZANIMLARIN KONULARA DÖNÜŞTÜRÜLMESİ

Sesin Özellikleri ve Kullanım Teknikleri

Hız, Gürlük ve Anlatım Terimleri

İstiklâl Marşı(Nefes Yerleri)

Ölçü Kavramı(Basit Ölçüler)

Atatürk ve Müzik

Marşlarımız

Geleneksel Türk Müziği

Müzik Tarihi

Ülkemiz Müzik Türleri

A1 B1

B3 D1

A10 C6 C7 D2 D5

A2 B2

A8 D3

C2 E3

D7 D8

D6

A3

* *

* Atatürkçülük ile ilgili kazanım

1

2

3

4

5

6

7

8

9

13

KAZANIMLARIN KONULARA DÖNÜŞTÜRÜLMESİ

Anahtar Kavramı

Aralıklar

Tonalite

Çok Seslilik ve Form Bilgisi

Deşifre

Türk Halk Müziği

Ritim ÇalgısıOluşturma

Dünya Müzikleri

C8

A7 C5

A4 A6

D4 E4

A9 B4

C1

E2

A5

C3 C4 E1

10

12

13

14

15

16

17

11

Hafta Konu1 Sesin Özellikleri ve Kul-

lanım Tekniği2

3 Hız, Gürlük ve Anlatım Terimleri

4

5 İstiklâl Marşı

6

7 Ölçü Kavramı (Basit Ölçüler)

8

9 Atatürk ve Müzik

10

11 Marşlarımız

12

13 Geleneksel Türk Müziği

14

15 Müzik Tarihi

16

17 Ülkemiz Müzik Türleri

18

Hafta Konu1 Anahtar Kavramı

2

3 Aralıklar

4

5 Tonalite

6

7 Müzikte Çok Seslilik ve Form Bilgisi

8

9 Deşifre

10

11 Türk Halk Müziği

12

13

14

15 Çalgı Yapımı

16

17 Dünya Müzikleri

18

1.DÖNEM 2.DÖNEM

KONULARIN HAFTALARA DAGITILMASI

1. dönemin 19 hafta olması durumunda ilk haftada “bilgilendirme” başlığı ile dönem içerisinde işlenecek konular, yapılacak etkinlikler, ölçme-değerlendirme süreci hakkında bilgi verilebilir. 2. Dönemin 19 hafta olması durumunda, son haftada “değerlendirme” başlığı ile yılın genel bir değerlendirmesi yapılabilir.

-

15

1 Sesin Özellikleri ve Kullanım Tekniği1.1 Ses Nedir?

Esnek cisimlerin titreşmesi ile oluşan ve dalgalar hâlinde yayılan enerji biçimine ses denir.

Gırtlağımızda ses telleri adı verilen bir kas dokusu bulunmaktadır. Bu yapı akciğerlerimizden çıkan hava basıncı ile titreşir. Titreşimle meydana gelen ses, dil ve dişlerin yardımı ile sözcüklere dönüşür.

Ses madde ortamında dalgalar hâlinde yayılır. Hızı havada 340 m/s, çelik-te 8 000 m/s’dir. Ortamın yoğunluğu ve sıcaklığı arttıkça ses daha hızlı yayılır. Boşlukta titreşen bir cismin sıkışıp genleşmesine yol açabilecek atom ya da molekül gibi tanecikler olmadığından ses dalgaları yayılamaz.

SESİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

Yükseklik Gürlük Tını

1.1.1 Yükseklik: Sesin ince-kalın ya da pes-tiz olmasını ayıran özelliktir. Dizeğe yazdığımız notalar sesin bu özelliği ile “do, re, mi, fa, sol, la, si” olarak adlandırılır. Fizik dersindeki frekans kavramı ve bu kavramın birimi olan hertz (Hz) sesin yüksekliği ile ilişkilidir. İnsan kulağının, teorik olarak, 20-20 000 Hz aralı-ğındaki titreşimleri algılayabildiği belirtilmekle birlikte 250-3 000 Hz aralığının en iyi duyma aralığı olduğu belirtilmektedir. 20 Hz altındaki frekanslar sesberi (infrasonic), 20 000 Hz üzerindeki sesler ise sesöte (ultrasonik) olarak adlan-dırılırlar.

Orta do dizisi frekans-ları ve dizinin dizekte gösterimi yanda be-lirtilmektedir. Fre-kans arttıkça çizginin yükseldiğini ve aynı zamanda dizekte de notaların yukarı doğ-ru yazıldığına dikkat ediniz.

261,63 293,66

329,63 349,23 392

440 493,88 523,25

0

100

200

300

400

500

600

Do Re Mi Fa Sol La Si Do

& w w w w w ww w

&2

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&13

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&25

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

Score

freka

ns (h

ertz

)

Sesin Özellikleri ve Kullanım Tekniği

16

1.1.2 Gürlük: Sesin şiddeti olarak da adlandırılabilir. Fizikte genlik kav-ramı ile ilişkilidir. Sesin kuvvetli ya da zayıf olması sesin gürlük özelliği ile ilgilidir. Müzikçalarımızın sesini açıp kıstığımızda sesin genliğini (gürlüğünü) değiştirmiş oluruz.

1.1.3 Tını: Matematiksel ya da fiziksel olarak tanımlamaya kalktığımızda çok uzun tanımlamalar yapmamız gereken bir özellik olarak karşımıza çıkan tınıyı kısaca sesin rengi olarak açıklayabiliriz. Dinlediğimiz bir enstrümanın sesinin keman, flüt, gitar sesi olduğunu, sınıfımızdaki arkadaşlarımızı sesin-den tanımamızı sağlayan ses özelliği tınıdır.

Etkinlik

İnsan sesi ile farklı çalgıların seslerini dinleyiniz ve sesin temel özel-liklerine dikkat ederek yorum yapınız.

1.2 Sesin Kullanım Tekniği

Bu bölüm üç başlık altında incelenecektir.

SESİN KULLANIM TEKNİĞİ

Nefes Ruhsal ve Bedensel Rahatlık

Dil ve Konuşma

Genlik

Genlik

Frekans

Frekans

Bir ses dalgası kesiti


6

17

1.2.1 Nefes

Doğru nefes, gücünü diyaframdan kullanan nefestir. 1 numaralı bölgeye alınan nefes rahat

bir nefes olmadığından şarkı söylemede kullanılmaz.

2 numaralı bölgeye alınan nefeste hava akciğerlerin üst yarısında toplanır. Sportif faaliyetlerde kullanılan bir nefes türüdür. Kalp üzerinde fazla yük oluşturduğu ve re-zonansı engellediği için bu nefes türü de şarkı söylemede kullanılmaz.

3 numaralı bölgeye alınan nefeste ses, akciğerlerin alt yarısında toplanır ve diyaf-ram kası ile ilişki kuran bir nefestir. Şarkı

söylemede kullanılacak nefes, bu tür nefestir.

1.2.1.1 Diyafram

Göğüs ve karın boşluğunu birbirinden ayıran kubbe biçiminde bir kastır. Bu kas nefes alırken alçalarak havanın göğüs boşluğuna dolmasını, soluk verirken eski biçimini alarak havanın boşalmasını sağlar. Diyaframın bu iki ha-reketini aşağıdaki tekniklerle düzenli çalışarak geliştirirsek, şarkı söylememizi kolaylaştıracak soluk alma-verme biçimini düzenlemiş oluruz.

Tüm duygularımızın doğuş yeri diyaframdır. Sevinç, gülme, ağlama, esneme, korku gibi duygusal durumlar, diyaframın titreme, kasılma ve gerilmesiyle oluşur.

1.2.1.2 Diyafram Nefesinin Özellikleri

Diyafram nefesinde hava, akciğerlerimizin alt uçlarına kadar inerek, diyaf-ramla güç birliğine ulaşır. Bu sayede ses organı da bu güç birliğinden yarar-lanarak rahatlar.

Diğer nefeslere göre kalbe daha az yük bindirir.

Daha geç, daha düzenli ve istenen basınçta boşalmaya uygundur. Bu sa-yede bir nefes ile daha uzun süre şarkı söyleyebiliriz.

Diyafram nefesi göğüs boşluğundaki rezonansı kısıtlamaz.

1.2.1.3 Diyafram Nefesinin Alınması

Vücudumuzu rahat hâle getirirken akciğerlerimizdeki havayı (F) konsonu-nu kullanarak ateşi üfler gibi (dudaklar Fü diyerek ama ses çıkarmadan nefes

12

3

Diyafram

Üst Akciğer

Nefes Borusu

Alt Akciğer


18

verir gibi) sonuna kadar boşaltalım. Bu boşaltmanın en sonunda dayanama-yıp aldığımız mecburi yeni nefes,

Rahatlık içinde bir çiçeği koklarken aldığımız nefes,

Bir olay karşısında hayret ettiğimiz anda aldığımız nefes,

Korku anında aldığımız nefes,

Yatakta sırtüstü yatarken alınan nefes, diyafram nefesidir.

Not: Şarkı söylemek için alınan en uygun nefes, çiçek koklar gibi alınan nefestir.

1.2.2 Ruhsal ve Bedensel Rahatlık

Rahat bir şarkı söyleme için öncelikle duygu, düşünce yönünden rahat ol-mamız gerekmektedir. Sinir sistemimiz gergin olduğunda şarkı söylememizde etkili olan kaslar (diyafram, baş ve boyun kasları gibi) bu gerginlikten olumsuz yönde etkilenir. Şarkı söylemeden önce olumlu, güzel düşünceleri zihnimize yerleştirmek faydalı olacaktır.

Ses eğitimindeki bedensel rahatlık, kaslarımızın gergin olmadığı, nefesimi-zin düzenli olarak boşaldığı bir süreçtir. Şarkı söylemek için aldığımız nefes, günlük yaşantımızda alıp verdiğimiz nefese göre bedenimizde daha yüksek bir gerilime neden olur. Bu nefesi bir süre tuttuğumuzda ise kalbimizde daha fazla yük oluşur ve kalp daha kuvvetli daha sık atmaya başlar.

Bedensel rahatlık için boyun, göğüs, sırt, kol kaslarını, beli, gövdeyi ve bacak kaslarını yumuşatıcı hareketler, dikkatli ve ağır bir şekilde yapılmalıdır. Bu hareketleri beden eğitimi öğretmenlerinizden öğrenebilirsiniz.

1.2.3 Dil ve Konuşma (Diksiyon)

Diksiyon, cümleleri doğru, güzel, etkili ve yalın bir biçimde söyleyerek; se-simizi doğru ve düzgün kullanarak; tonlama, durak ve vurgulara dikkat ederek etkili ve güzel bir biçimde seslenme sanatıdır.

Aşağıda, seslerin nasıl çıkarıldığı hakkında kısa bilgiler verilmiştir

“A”: En geniş sesli harftir. “A” sesi çıkartılırken çene serbestçe aşağı indi-rilmelidir. Dil çeneye olabildiğince paralel ve dilin ucu alt dişlere değmelidir. Sesin boğumlandığı yer ağzımızın arka kısmındadır. Ses alt çeneye oturur.

“O” sesinde dudaklar yuvarlak, yanaklar içerde ve çene olabildiğince aşa-


19

ğıdadır. Sesin boğumlandığı yer ağzımızın orta-arka kısmıdır. “U”: Dudaklar “O” sesinde olduğu gibi yuvarlaktır, tek farkı dudakların öne

doğru uzamış olmalarıdır. Dolayısıyla “U” sesinde çene “O” sesine göre daha dardır. Sesin boğumlandığı yer ağzımızın arka kısmındadır.

“İ” sesi ağzımızın ön kısmında boğumlanır. “İ” sesi çıkartılırken dilin yanları

üst dişlerin iç kısımlarına değmelidir. Dudaklar üst dişler görünecek şekilde pozisyon almalıdır.

“E” sesi ağzımızın ön-yan kısmında boğumlanır. “E” sesi çıkartılırken du-

daklar yana doğru açılmalı ve dilin ucu alt diş etlerine değmelidir. “Ü”: Dar bir ünlüdür. “Ü” sesi ağzımızın ön kısmında boğumlanır. “Ü” sesi

çıkartılırken dudaklar önde ve yuvarlak bir pozisyon almalıdır. “I”: Şan egzersizlerinde kullanılmayan bir sesli harftir. Dar bir ünlüdür. “I”

sesinin boğumlandığı yer ağzımızın arka kısmındadır. “Ö” sesi ağzımızın ön kısmında boğumlanır. Çene olabildiğince aşağıda ve

dudaklar önde pozisyon almalıdır. “B”,”M”,”P” (Dudak Ünsüzleri): Bu ünsüzler çıkartılırken alt ve üst dudak

birbirine değerek kapanır. “F”,”V” (Diş-Dudak Ünsüzleri): Üst dişler alt dudağa değerken meydana

gelen sürtünmeden oluşan ünsüzlerdir. “D”,”T”,”L”,”N” (Sert Damak Ünsüzleri): Bu ünsüzler sert (ön) damak böl-

gesinde tınlarlar. “D”, “T” ve “N” ünsüzlerinde dilin ucu üst diş köklerine değer-ken; “L” ünsüzünde dilin ucu biraz daha geride sert damağa değmelidir.

“Z”,”S” (Diş Ünsüzleri): “Z” ve “S” ünsüzleri ağzın ön kısmında alt ve üst

dişlerin arasından patlayarak çıkar. Bu ünsüzler çıkartılırken dilin ucu alt diş etlerine değmelidir.

“C”,”Ç”,”Ş”,”J” (Yan Diş Ünsüzleri): Bu ünsüzler çıkartılırken dilin yanları

üst dişlerin iç kısımlarına ve damağa değmelidir. Dil çeneye paralel ve dilin ucu alt diş etlerine doğru pozisyon almalıdır.

“G”,”K”,“Y” (Yumuşak Damak Ünsüzleri): Bu ünsüzlerin çıkarılış anında di-

lin arka tarafı (dil sırtı), yumuşak (art) damakla buluşurken dilin ucu alt dişlere değmelidir.


20

“H” (Gırtlak Ünsüzü): “H” ünsüzü ağzımızın arka tarafında oluşur. Ciğerleri-mizden çıkan havanın ses tellerini titretmesi ile gırtlakta meydana gelir.

“R” ünsüzü çıkartılırken dilin ucu sert damağa, sert damak ünsüzlerinde ol-

duğu gibi tam olarak değmez, dilin ucu yuvarlanır ve hava akımı önde oluşur.

1.3 Nefes Alma Etkinlikleri

Nefes Tutma: Ellerinizi belinizin iki yanına koyarak ayakta durunuz. Nefe-sinizi tümüyle dışarı veriniz. Burun ve ağız yoluyla diyafram çemberinin tam olarak dolduğunu hissederek aldığınız soluğu yirmi saniye boyunca tutunuz. Ardından nefesinizi ağızdan tümüyle boşaltınız.

Nefes Verme: Ayakta, ellerinizi belinizin iki yanına koyarak durunuz. Ne-fesinizi tümüyle dışarı veriniz. Burun ve ağız yoluyla diyafram çemberini his-sederek aldığınız soluğu, yavaş şekilde dışarıya veriniz (Bu soluk, bir mum alevini titretmeyecek kadar yavaş bir şekilde verilmelidir.).

“S” ve “F” sessizlerini kullanarak beş kesik nefes vererek uygulayınız.


S S S S S F F F F F[ [] ]Staccato (kesik) ve legato (bağlı) nefes çalışmalarını bir arada uygulayınız.

S S S S S[ [] S S S S S[ ]]S

F F F F F[ [] ]F[ ]F“S” sessiziyle farklı kuvvetlerde - piano (hafif), mezzo forte (orta kuvette),

forte (kuvvetli ) - verilen karışık nefes çalışmasını staccato tekniğini kullanarak uygulayınız.

S S S S[ ] S S S S[ ] S S S S[ ] S S S S[ ]F f F p

21

Aşağıdaki nefes çalışmasında p, mf, f nüanslarını staccato ve legato tek-niklerini kullanarak uygulayınız.


S S S S[ ] S S S S[ ]p F f p

S[ ] S[ ]“S” sessiziyle p ve f nefes çalışmasını aşağıda gösterildiği biçimde yapınız.

p pf

c r e s

c .d e c r e s c .

1.4 Ses Açma Etkinlikleri

Aşağıda verilen ses açma egzersizlerini “ya”, “yu” gibi hecelerle kromatik aralıklarla artırıp azaltarak yapınız.

& œ œ œ œ œ œ œ œ œU

ya

& œ. œ. œ. œ. œ. œ. œ. œ. œU

hah hah hah hah hah hah hah hah ha

& œ œ œ œ œ œ œ œ œU

ya

& œ. œ.œ. œ. œ. œ.

œ. œ. œU

hah hah hah hah hah hah hah hah ha

& œ œ œ œ œ. œ. œ. œ. œU

ya yah hah hah hah ha

& œ œ œ œ œ. œ.œ. œ. œ

U

ya yah hah hah hah ha

Her şarkı söyleme öncesinde yukarıdaki ses açma egzersizlerini öğretme-ninizle birlikte yapınız.

22 Sesin Özellikleri ve Kullanım Tekniği

Derste almanız gereken notları ya da ödevinizi buraya yapınız.

23

2 Hız, Gürlük ve Anlatım TerimleriKonuşma dili ile müzik dili arasında büyük benzerlikler vardır. Gürlük bakı-

mından bu benzerlikleri açıklayabilir misiniz?

Günlük yaşantımızda nüans kelimesini sıkça duyarız. “Aslında aynı şeyleri söylüyoruz. Söylediklerimizin arasında küçük bir nüans var.” Bu cümlede ge-çen nüans kelimesini araştırınız.

2.1 Gürlük

Eserlerin anlamını ve duygusunu güçlendirmek – güzelleştirmek amacı ile sesin değişik oranlarda kuvvetlendirilmesi ya da hafifletilmesi ile yapılan iş-lemdir.

Fizik dersinde adı geçen genlik kavramı nüans (gürlük) ile ilgilidir. Frekans ile karıştırılmamalıdır. Televizyon, radyo gibi aygıtların “volume” tuşu/sürgüsü, çıktının genliğini değiştirerek sesin hafif, orta, kuvvetli, çok kuvvetli biçimde ortama yayılmasını sağlar.

“Bu konu neden önemli?” diye bir soru soralım. Topluluk karşısında sürekli aynı tonda konuşan bir insanı dinlemenin ne kadar zor olduğuna dikkat ettiniz mi? Büyük bir olasılıkla, dinleyiciler, güncel tabirle, “uyku modu”na geçerler. Oysa, gerekli yerlerde gerekli gürlükte tonlama yapan bir konuşmacının ko-nuşmasının ne kadar dikkatle dinlendiğine dikkat etmişsinizdir.

Konuşurken bile sesimizin gürlüğünün sürekli değiştiğine dikkat ediniz! Be-beğine ninni söyleyen bir anneyi izlediniz mi? Ninniyi, onu korkutmamak için hafif bir gürlükte söyler (Bağırarak ninni söyleyen bir anne gördünüz mü?).

Marş söyleyen ya da taraftarı oldukları takımı destekleyen izleyicileri izle-diniz mi? Şarkıları, tezahüratları ya da marşları ne kadar coşkulu ve kuvvetli gürlükte söylediklerine dikkat etmişsinizdir (Kısık sesle tezahürat yapan bir taraftar gördünüz mü?).

Neşesiz, yorgun, hâlsiz ya da üzgün olduğumuzda sesimiz “hafif ” gürlükte çıkar. Neşeli, öfkeli, dinç, enerjik ya da heyecanlı olduğumuzda sesimiz “kuv-vetli” gürlükte çıkar. Herhangi bir duygu belirtmeyen durumlarda sesimiz “orta” gürlükte çıkar.

Beden dili kurallarını incelediğinizde iletişim kavramındaki mesajın gön-derilme biçimi olan “gürlük ifadelerinin” mesajın kendisinden çok daha dikkat


24

çektiğini fark etmiş olmalısınız.

Sınıfın önüne geçip Hepinizi en içten duygularla selamlarım. cümlesini önce çok hafif sonra da çok kuvvetli bir gürlük (nüans) ile söyleyiniz. Coşkulu bir ifadeye sahip olan metinde hangi söyleyişin daha etkili olduğunu sınıfla birlikte tartışınız.

İşleyeceğimiz bu konu sadece müzik dersinde değil, günlük yaşantımızda-ki iletişim süreçlerinde de önemlidir.

Çaldığımız enstrümanda ya da söylediğimiz şarkıda eserlerin anlamını ve duygusunu güçlendirerek, eseri daha da hoş, güzel bir biçimde hafif, orta ya da kuvvetli seslendirilmesine gürlük (nüans) denir. Gürlük işaretleri bazı harf-ler, kısaltmalar ve şekiller yolu ile belirtilir. Bu işaretler, dizeğin altına ya da nüans yapılacak yere eklenir. İtalyanca kökenli olan bu terimler her ne kadar karışık gibi görünse de öğrenmesi aslında çok kolaydır.

İlk olarak aşağıdaki terimleri bilmeniz gereklidir.

• piano: hafif• mezzo: orta• forte: kuvvetli

Aşağıdaki şekil ile terimleri, işaretlerini, anlamlarını ve okunuşlarını belirtelim:

Bu terimler, dizeğin hemen altına notalara hizalı bir şekilde yerleştirilirler ve notaların hangi gürlükte seslendirileceğini belirtirler. Bir sonraki değişikliğe kadar verilen gürlük sürdürülür.

Sıradaki terimler “değişken gürlük işaretleri”dir. İşaretin başlangıcındaki gürlükten, işaretin bitimindeki gürlük işaretine kadar kademeli artma ya da azalma şeklinde bize bilgi verirler.


ppp fffpp ffP Fp f

pianississimo

(piyanississimo)

Çok Çok Hafif

pianissimo

(piyanissimo)

Çok Hafif

piano(piyano)

Hafif

mezzopiano

(metzo-piyano)

Orta H

afiflikte

mezzoforte

(metzo-forte)

Orta K

uvvette

forte(forte)

Kuvvetli

fortissimo

(fortissimo)

Çok kuvvetli

fortississimo

(fortississimo)

Çok Çok Kuvvetli

hafif gürlük orta gürlük kuvvetli gürlük14444244443 144442444431442443

25

crescendo ya da cresc. (kreşendo) : Gittikçe kuvvetlenerek

decrescendo ya da decresc. (dekreşendo): Gittikçe hafifleyerek

sforzando ya da sforzato : Sesi vurgulu, baskılı vererekS ßya daTanımlardan sonra bunların uygulamasına geçelim.

& 42 œ œ œ œ œ œ œ œœ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙

f

p

F

f

f

p

p p

ssssssssssssSSSSSssssssssssss


f

p

F

fp F

ssssssssssssssssssssSSSSSS


f

p

F

fp p

sssssssssssSsssssssssssss

Bu örnekte de değişimlerin ani olduğuna dikkat ettiniz mi? Örneği, öğretmeninizin piya-nodan verdiği bir ses ile eşleştirip “a” ve diğer vokallerle seslendiriniz.

Örnekteki piano, mezzoforte ve forte gürlük-lerinin yerlerini değiştirip çeşitlendirerek birlikte seslendiriniz.

Bu alıştırmada ilk olarak nefesimizi kullana-cağız. Öğretmeniniz, elini yukarıda tuttuğunda kuvvetli bir “sssss” sesi ile nefesinizi kuvvetli bir şekilde; elini aşağıda tuttuğunda aynı ses ile nefesinizi hafif bir şekilde vereceksiniz. Alış-tırmada piano – forte – piano nefes alıştırması yapılacaktır. Alıştırmanın tek bir nefeste yapıl-masına dikkat ediniz. Değişimlerin ani olduğu-na dikkat ettiniz mi?

Örneği, öğretmeninizin piyanodan verdiği bir ses ile eşleştirip “a” ve diğer vokallerle seslendiriniz. Örnekteki forte ve piano gürlüklerin yerlerini değiştirip çeşitlendirerek birlikte seslendiriniz.

Örnekte, piano seviyesinde başlayan cres-cendonun forteye kadar sürdüğüne, forteden sonra gelen decrescendonun da pianoya kadar devam ettiğine dikkat ediniz. Crescendo ve dec-rescendo, dinamik (değişken) gürlük işaretlerin-den iki tanesidir. Diğer terimlerin sabit olduğuna, bu terimlerin ise artan ya da azalan eğim göster-diğine, bu iki terimin gürlük skalasında yer alma-dığına dikkat ettiniz mi?

Gürlük dönüşümünün, diğer örneklerin aksine, ani değişim göstermedi-ğine, yavaş yavaş artıp, yavaş yavaş azaldığına dikkat ettiniz mi? Örneği, öğretmeninizin piyanodan verdiği bir ses ile eşleştirip “a” ve diğer vokallerle seslendiriniz.


26

&

4

4 jœ.œ.

jœ. œ.Œ

Hey hey hey yaƒ

ModeratoMaestoso

.œ.jœ. œ. œ.

hey hey hey ya

jœ.œ.

jœ. œ. œ.hey hey hey ya hey

.̇œ. Œ

hey hey

&5

˙ ˙Tür küzp

œ œb .œ œ œ .œ œnA ta türk çü yüz öz güf

œ œ .œ Jœ

rüz yer den gö

.˙ Œğep- - - - - - - - -

&9

˙ ˙Tür küzp

œ œb .œ œ œ .œ œnA ta türk çü yüz öz gü

œ œ .œ Jœ

rüz yer den gö

.˙ Œğef

- - - - - - - - -

&13

œ œ .œjœ

bes bel li buF

œ œ œ ‰jœ

top rak lar deπ F

œ œ œ .œ œbniz ler gök ler bi

.˙ Œzim- - - - - - - -

&17

œ œ .œjœ

bes bel li bu

œ œ œ ‰jœ

top rak lar deπ F

œ œ œ .œ œniz ler gök ler bi

cresc.

.˙œ œ

zim Ye nif- - - - - - - - - -

&21 .œ

Jœ œ œ

den ku ra ca

.˙ œ

ğız dap

.œJœ œ œ œ

ğı ta şı o va

.˙ Œyı- - - - - - -

& .. ..25

˙b ˙

Çağ daşF

œ œb .œ œ ˙uy gar lık di ye

˙ ˙çar panp

œ œ .œ œ ˙bu yü rek bi zim- - - - - - -

&29

jœ.œ.

jœ. œ.Œ

Hey hey hey yaƒ.œ.

jœ. œ. œ.hey hey hey ya

jœ.œ.

jœ. œ. œ.hey hey hey ya hey

.̇œ. Œ

hey hey

Gençlik MarşıSöz: Fazıl Hüsnü DağlarcaMüzik: Cenan Akın

Q)


27

2.2 Hız

Neşeli ya da öfkeli bir insanın çok hızlı, üzgün ya da hasta bir insanın da yavaş konuştuğunu fark ettiniz mi? Günlük konuşmalarımızda sürekli aynı hız-da konuşmayız. Cümle içerisinde bile konuşmalarımız bazen hızlanır bazen de yavaşlar.

Gürlük konusunu anlatırken “Bu konu neden önemli?” bölümünde ver-diğimiz örneğe geri dönelim. Sürekli aynı hızda konuşan birisi karşısındaki topluluğun zihnini yorar, konuşmanın etkisi kaybolur. Öğretmeninizin sizlere hitap ederken konuşma hızının değişip değişmediğine dikkat ediniz. Müzik de duygu ifade ettiğinden dolayı çeşitli hız basamaklarını ya da hız değişikliklerini kullanır.

Neşe, coşku, heyecan, öfke gibi duyguları anlatan ezgiler hızlı çalınırlar. Hüzün, keder gibi duyguları anlatan ezgiler ise yavaş hızda çalınırlar.

Her müzik eseri, yapısının özelliklerine göre değişik hızlarla çalınıp söyle-nir. Çabuk, orta ve yavaş hız olmak üzere üç temel hız basamağı olup bunlar da kendi içinde çeşitlilik gösterir.

Anlamlarına uygun hızlarda söylenmesi, müzik eserlerine güzellik katar. Genel olarak oyun havaları ve tekerlemeler çabuk hızda, marşlar orta hızda, duygulu şarkılar ve ninniler yavaş hızda çalınıp söylenir. Hız terimleri, müzik eserinin başlangıç kısmının sol üst köşesine yazılır.

Aşağıda hız terimleri, anlamları ve metronom değerleri verilmektedir.

LARG

O(Ç

ok Yavaş)40-76

AD

AG

İO(Yavaş)76-86

AN

DA

NTE

(Ağır)

86-96

AN

DA

NTİN

O(O

rta Yavaş)96-108

MO

DER

ATO(O

rta)108-120

ALLEG

RET

TO(Ç

abukça)120-136

ALLEG

RO(Ç

abuk)136-160

PRESTO

(Çok Ç

abuk)160-208

yavaş orta çabuk

Rakamlar adı geçen hız teriminin metronom değerini ifade eder.

Müzik eserleri her zaman başladığı hızda devam etmeyebilir. Bunları be-lirtmek için gürlük terimlerinde olduğu gibi dinamik hız terimleri kullanırız. Bu ifadeler, üsttekiler gibi eserin başlangıç kısmına değil, gürlük terimleri gibi dizek altına yazılırlar.


14444244443 1444424444314444244443

28

rit. Ritardando : Gittikçe yavaşlayarakacc. Accelerando : Gittikçe çabuklaşarak, hızlanarakA Tempo : Eski tempoya dönüşAllargando : Tempo yavaşlarken, gürlüğün şiddetlenmesi

2.2.1 Metronom

Müzik eserlerinin gerçek tempolarında seslendirilebilmesi için hızlarının ayarlanmasını sağlar. Üzerinde hız terimleri ve 40’dan 208’e kadar sayısal değerlerini veren gösterge bulunur. Mekanik ve elektronik olmak üzere iki çeşittir. Mekanik metronom 1816’da Maetzel (Metzel) tarafından Viyana’da geliştirilmiştir. Bir eserin metronom değeri, bir dakika içerisindeki toplam birim vuruş sayısı

olarak ifade edilebilir. Bunu kendiniz de deneyebilirsiniz. Bir dakikada 60 adım atacak şekilde yürürseniz, ağır yürüyüş; 120 adım atacak şekilde yürürseniz, orta hızda yürüyüş; 180 adım atacak şekilde yürürseniz çabuk hızda yürüyüş yapmış olursunuz. Bir dakikadaki adım sayınız artarsa yürüyüş hızınız artar. Müzik eserlerinde de metronom hızı arttıkça eserin temposu artar (hızlanır.)

Ekte verilen örnekleri, öğretmeninizin yönergelerine dikkat ederek, değişik hızlarda seslendiriniz. Ritardando, Accelerando ve A Tempo ile ilgili uygulama-lar yaparak kavramları pekiştiriniz.

2.3 Anlatım

Bir müzik eserinin bizde, çeşitli duygusal ifadeler uyandıran yönüne o mü-zik eserinin anlatımı denir. Çok sesli müzikte pek çok anlatım olanakları vardır. Eserde bunlar İtalyanca terimlerle açıklanır. Aşağıda bunların bazılarını gör-mektesiniz. Çalıştığınız eserlerde bunları ezberlemenize gerek yoktur. Çalış-ma kâğıdından bakarak ya da öğretmeninize sorarak öğrenebilirsiniz. Ancak, yazılı terimin hız ya da anlatım ifadesi olduğunu kestirebilmelisiniz.

Çok sayıda anlatım terimi bulunmaktadır. Bunlardan bazıları aşağıda ve-rilmiştir.

AFFETTUOSO, CON AFFETTO Sevecen, sevecenlikleAGİTATO, CON AGİTAZİONE Acele, telaşlıAMABİLE, CON AMABİLİTA Sevimli, sevimlilikleANİMATO, CON ANİMA Canlı, canlılıklaAPPASSİONATA CoşkuluBARBARO SertlikleCALMATO, CON CALMA Hafif, hafiflikteCANTABİLE Şarkı söyler gibiCOMODO Rahatlıkla


29

DECİSO, CON DECİSİONE KararlıDELİCATO, CON DELİCATEZZA Nazlı, incelikleDOLCE, CON DOLCEZZA Tatlı, tatlılıklaDOLOROSO, CON DOLORE Üzünçlü, üzünçleELEGİACO Acılı, ağıtsalENERGİCO, CON ENERGİA Güç dolu, güçlüESPRESSİVO, CON ESPRESSİONE Anlamlı, ifadeliFEROCE, CON FEROCİTA Yırtıcı, vahşiFUOCOSO, CON FUOCO Tutkulu, ateşliFURİOSO, CON FURİA Hırslı, şiddetliGAİAMENTE, GAİO Neşeli, sevinçliGİOCOSO, CON GİOCO Neşeli, güldürücüGİOVİALE, CON GİOVİALİTA Neşeli, sevinçliGİUSTO, CON GİUSTEZZA Açık, kesinlikleGRANDİOSO, CON GRANDEZZA Soylu, görkemliGRAZİOSO, CON GRAZİA Zarif, zarafetleLAMENTANDO, LAMENTOSO ÜzünçlüLEGGİERO, CON LEGGİEREZZA Nazlı, incelikleLONTANO Uzak, uzaktanMAESTOSO, CON MAESTA Büyük, görkemliMESTO, MESTOSO ÜzünçlüMİSTERİOSO Esrarlı, gizemliMORMORTANDO, MORMOROSO Mırıldanır gibiNOBİLE, CON NOBİLİTA Soylu, inceliklePARLANDO, PARLANTE Konuşur gibiPATETİCA DokunaklıPİETOSO, CON PİETA Acılı, acı duyarakPRECİSO, CON PRECİSİONE Kesin, kesinlikleRELİGİOSO DinselRİGOROSO, CON RİGORE Sıkı, ciddiyetleRİSOLUTO, CONRİSOLUZİONE KararlıSCHERZANDO, SCHERZOSO Sevinç dolu, şakaylaSEMPLİCE, CONMSEMPLİCİTA Yalın, yalınçlıklaSERİO, SERİOSO AğırbaşlılıklaSPİRİTOSO, CON SPİRİTO Neşeli, şakaylaSTREPİTOSO GürültülüTRANQUİLLO, CON TRANQUİLLİTA Hafif, hafiflikteTUMULTUOSO GürültülüVİGOROSO, CON VİGORE Etkili, Güçlü


30

&#

4

4œ œ œ œ œ œ œ

jœ ‰Sen ne gü zel bu lur sun

Moderato q = 120

Fœ œ œ œ œ œ œ Œ

gez sen A na do lu yu- - - - - - - -

&# ..

3

œ œ œ œ œ œ œjœ ‰

Dert ler den kur tu lur sun

œ œ œ œ œ œ œ Œgez sen A na do lu yu- - - - - - - - - -

&# ..

5

œ œ œ œ œ œ œ œjœ ‰

Bil lur ır mak la rı var

œ œ œ œ œ œ œ œjœ ‰

buz dan kay nak la rı var- - - - - - - -

&# ..

7

œ .œ œ œ œ œ œ jœ ‰Ne hoş top rak la rı var

œ œ œ œ œ œ œ Œgez sen A na do lu yu- - - - - - - -

&# .. ..

9

œ œ œ# .œ .œ œJœ ‰

Or da ba har baş ka dır

œ œ œ œ .œ œN jœ ‰yaz lar kış lar baş ka dır- - - - - - - -

&# ..

11

˙ jœ ‰ œ œ œAh! Bu di yar

.œ œ jœ ‰ .œ œ jœ ‰baş ka dır baş ka dır- - - - -

&# ..

13

œ œ œ œ œ œ œ Œgez sen A na do lu yu

œ œ œ œ œ œgez sen A na do lu

˙ jœ ‰ Œyu- - - - - - - - - -

Gezsen AnadoluyuSöz: Faruk GÜRTUNCAMüzik: Erdoğan OKYAY

©

bitirmelik

Q)

Aşağıda notaları verilen Gezsen Anadoluyu adlı şarkıyı öğretmeninizin vereceği komutlara dikkat ederek seslendiriniz. Hız terimi moderato olarak verilmiş ancak şarkıya anlatım terimi eklenmemiştir. Şarkıyı farklı anlatım te-rimlerini kullanarak seslendiriniz.


31

Öğrendiğiniz bir şarkının notalarını yazarak size göre uygun olan gürlük işa-retlerini yerleştiriniz.


32 Hız, Gürlük ve Anlatım Terimleri


33

3 İstiklâl Marşı12 Mart 1921 tarihinde, sözlerini Mehmet Akif Ersoy ‘un yazdığı şiir TBMM

tarafından millî marş olarak kabul edilmiştir. İstiklâl Marşı ulusal bağımsızlığı-mızın simgesidir. Tamamı 10 kıta olan ve ilk iki kıtası bestelenen İstiklâl Mar-şı’nın bestecisi Osman Zeki Üngör’dür. 1930 yılına kadar Ali Rıfat Çağatay’ın bestelediği şekilde çalınıp söylenen marş, 1930 yılında Atatürk’ün de onayı ile Üngör’ün bestesi ile bugünkü şeklini almıştır.

İstiklâl Marşı’mızın şairiMehmet Akif ERSOY

(1873 - 1936)

İstiklâl Marşı’mızın bestecisiOsman Zeki ÜNGÖR

(1880 - 1958)

İstiklâl Marşı, tempolu ve kuvvetli gürlükte, yönetenin vereceği ses ile söylenmelidir. Söyleme sırasında yönetenin işaretlerine uyulmalı, beraber ve aynı anda söylenmelidir.

4/4’lük ölçüde bestelenen marş eksik ölçü ile başlamaktadır. Bu yüzden ilk üç vuruşta beklenir ve dördüncü vuruş ile birlikte söylemeye başlanır.

2

3

1

4

İstiklâl Marşı ile ilgili çalışmalarınızda 4/4’lük ölçü vuruşlarını elinizle ya-pınız.

Kelimeler vurgulu söylenmeli, özellikle kelime sonlarındaki sessiz harfler duyurulmaya çalışılmalıdır. İlk iki kıtanın sözleri ezberlenmeli, tören kuralla-rına dikkat edilmeli, kelimeler bölünmeden doğru yerlerde nefes alınmalıdır.

Konuşurken ya da şarkı söylerken doğru yerde nefes almak neden önem-lidir?

Elinize bir kitap alınız ve herhangi bir bölümünü sesli okumaya başlayınız. Sonra aynı bölümü kelimelerin arasında nefes alarak okumaya başlayınız ve

İstiklâl Marşı

34

aradaki farkı arkadaşlarınızla tartışınız.

İstiklâl Marşı’nı okurken yaptığımız en büyük hatalardan biri de doğru yer-lerde nefes almamaktır. Kimi zaman bilgi eksikliği kimi zaman da nefesimiz yetmediği için rasgele nefes aldığımızda aşağıdaki ilginç durum ortaya çık-maktadır. Dikkat etmiş iseniz çoğunlukla marş böyle söylenmektedir.

Korkma sönmez bu şafakLarda yüzen al sancak

Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak o be!Niim milletimin

Yıldızıdır parlayacak o benimDir o benim milletimindir ancak.

Yanlış yerlerde nefes alındığında ortaya çıkan anlamsız kelimeleri göre-bildiniz mi?

Elbette durum bununla da sınırlı değildir. Zaman zaman “milletimin” ke-limesi yerine “millî eğitimin”; “üstünde” yerine “üstünden” gibi kelimelerle de karşılaşılmaktadır. Buna engel olmak için marşın sözlerine hakim olmak ge-reklidir.

Marşı, seslerin frekansı ile söylemeden süre değerlerine dikkat etmeye çalışarak konuşur gibi söyleyiniz.

Marşa başlamadan önce nefes alınız. Her yazım grubu arasında kalan kesme işaretlerinde nefes alınız. Bu işlemi nerede nefes almanız gerektiğini kavrayıncaya kadar devam ettiriniz.

Kesme işaretleri arasında kalan ve aynı yazım biçimi ile yazılmış kelime-leri tek nefes ile söyleyiniz.

Örneğin, 1.kıtada “tüten en son ocak O benim milletimin” hecelerini bir önceki kesme işaretinde aldığınız nefes ile söyleyiniz.

Nefes yerlerini iyice kavradığınızda marşı müziği ile söyleyiniz.

İstiklâl Marşı

35

Korkma sönmez bu şafaklarda / yüzen al sancak /

Sönmeden yurdumun üstünde / tüten en son ocak

O benim milletimin / yıldızıdır parlayacak

O benimdir / o benim milletimindir ancak.

Çatma kurban olayım / çehreni ey nazlı hilâl /

Kahraman ırkıma bir gül ne / bu şiddet bu celâl

Sana / olmaz dökülen / kanlarımız sonra helâl

Hakkıdır / Hakk’a tapan milletimin istiklâl

İstiklâl Marşı

36


İstiklâl Marşı

37

4 Ölçü Kavramı (Basit Ölçüler)4.1 Giriş

Müzik, üç ana ögeyi yapısında bulundurur. Bunlar; frekans (seslerin yük-sekliği), süre (seslerin uzunluk-kısalığı, ritim) ve müzikalitedir (tını, hız, gürlük, anlatım biçimleri). Süre, bu boyutlar içerisinde çok önemli bir yere sahiptir. Çünkü süre olmadan diğer ögelerin gerçekleşmesi olanaksızdır.

Ölçme, hayatımızın her alanında kullanılan bir kavramdır. Cisimlerin bo-yunu ölçmek için metre ya da santimetre; kütlesini ölçmek için kilogram ya da gram; hacimlerini ölçmek için ise litre gibi birimler kullanılır. Örneğin, okulumu-zun yerden yüksekliği 18 metredir, birimi metre ve bu birimden 18 adet vardır. Arkadaşımızın kütlesi 54 kg olsun. Birimi kilogramdır ve bu birimden 54 adet vardır. 2 litre hacmi olan bir sürahiye 1 litrelik kap ile su doldurmak istediğimiz-de kabı 2 kez doldurmamız gerekir.

Müzikte de süreleri ölçebiliriz. Ancak süre kavramı gözle görülebilen, elle tutulabilen bir şey değildir. Ses, zaman boyutu üzerinde hareket eder ve za-manda geri gidemediğimizden dolayı sona erdiği andan itibaren artık geçmiş-te kalmıştır. Bilişsel süreç sonucunda bizler için aslında çok kolay bir işlem vardır. Müziğe, atımlarına göre el çırparak ya da ayak vurarak yaptığımız bu işlem en basitinden bir ölçme işlemidir.

4.1.1.Atım

Müziksel eserlerde ritmik yapının en alt katmanını oluşturan ve eserin no-talarında görülmemesine karşın, seslendirme sırasında hissettiğimiz ve isten-diğinde (bazen de farkına bile varmaksızın) ayak vuruşu, el vuruşu ya da eşit aralıklı devinimlerle yansıttığımız kalp atışına benzeyen bölümlemeye (yine kalp atışından hareketle) atım denmektedir.

4.1.2.Ölçü

Müziksel eserlerde ritmik yapının 2. katmanı olan “ölçü’’ atımı belli olan eserlerde bazı atımların diğerlerine göre daha vurgulu gerçekleştirilmesi ve al-gılanması sonucu oluşan bir üst atım gruplamasıdır. Atımların belirli bir düzen içinde (örneğin her iki ,üç, dört ya da beş atımda bir) vurgulanması, vurgula-nan her atımda, devinimin yeniden başladığı algılamasını getirdiğinden, bu katmanda atımlar, ikişerli, üçerli, dörderli … gruplara ayrılacak biçimde algı-lanmış olur ki, ilki daima ötekilerden daha vurgulu eşit sayıda atımdan oluşan bu atım gruplarının her birine bir ölçü denmektedir.

Ölçü Kavramı (Basit Ölçüler)

38

Bir müzik yapıtının metrik dengesini sağlamak üzere oluşturulan vuruş (atım) kümelerine ölçü denir.

4.1.3 Ritim

Müziksel eserlerde ritmik yapının bu en üst katmanı, eserin notalarında direkt görüldüğü, bir başka deyişle eserin notaları bu katmanı birebir yansıttığı için aslında üç katmandan oluşan süresel boyutun tamamı, yalnızca bu üst katmana ilişkin terimle adlandırılmaktadır.

&

4

3 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙ œ œ œ œ œ œ œ

&5

∑5

5

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&19

∑19

19

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

Score

Q

31 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3

3.Katman: Ritim

2.Katman: Ölçü

1.Katman: Atım

> > > >

4.2 Zaman Kavramı

Müzikte her ölçünün vurgulu atımı her zaman ilk atımıdır. Diğer atımlar ara-sında da vurgu farklılıkları vardır. Bu farklar, aynı ölçü içindeki atımların, kendi aralarında daha küçük gruplar oluşturmalarına neden olur. Aynı ölçü içindeki farklı vurgulardan oluşan bu gruplar müzikte zaman adı verilen ölçü içi bir bö-lümlenmeye neden olmakta ve ölçüler, atımlar arasındaki vurgu farklarından kaynaklanan bu alt bölümlerin sayısına göre “iki zamanlı ölçü, üç zamanlı ölçü, dört zamanlı ölçü” gibi türlere ayrılmaktadır.

3.Katman: Ritim

2.Katman: Ölçü

1.Katman: Atım

&

4

2œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

&5

∑5

5

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&19

∑19

19

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

Score

Q > > > >2

1. Zaman 2. Zaman 1. Zaman 2. Zaman 1. Zaman 2. Zaman 1. Zaman 2.Z aman

1. ÖLÇÜ 2. ÖLÇÜ 3. ÖLÇÜ 4. ÖLÇÜ

4.3 Ölçü Belirteci

Eserlerde ölçü, ölçü belirteci ile gösterilir. Ölçü belirteci eserin başlangıcına anahtar ve değiştirici işaretlerden hemen sonra yerleştirilir. Zamanı tamam-lanan her ölçü, ölçü çizgisi ile kapatılır. Ezgi sona erdiğinde bitiş çizgisi ile kapatılır.

BirimZaman (birim sayısı)&

4

2 ∑ ∑ ∑ ∑

&5

∑5

5

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&19

∑19

19

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

Score

Q& 42 ∑ ∑ ∑ ∑

&5

∑5

5

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&19

∑19

19

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

Score


39

Ölçü belirtecinde birim vuruşu gösteren nota sembolünün yerine rakam da kullanılabilir.

“4” rakamı, bir vuruşluk nota süresinin adı olan DÖRTLÜK NOTA’yı belirtir.“8” rakamı, yarım vuruşluk nota süresinin adı olan SEKİZLİK NOTA’yı belirtir.

Ölçüler, basit (ikişerli), bileşik (üçerli) ve karma-aksak olmak üzere üç grupta sınıflandırılırlar.

4.4 Basit (İkişerli) Ölçüler

Birim notası ikişerli ( ) olan ölçüler basit ölçüler olarak adlandırılır. Basit ölçülerin birim vuruşları iki eşit parçaya bölünebilir. Zamanlarına göre iki, üç ve dört zamanlı basit ölçüler vardır.

İki Zamanlı Basit Ölçü: Döngüsü 2 zaman içerisinde tamamlanan basit ölçüdür.

Birimlerine Göre Ölçüler

Basit(İkişerli)

Bileşik(Üçerli)

Aksak(Karma)

œ œ œ∑ ∑

4

.œ œ œ œ

5

∑

Score

=

=

œ œ œ∑ ∑

4

.œ œ œ œ

5

∑

Score

=

=

œ œ œ∑ ∑

4

.œ œ œ œ

5

∑

Score

=

=

œ œ œ∑ ∑

4

.œ œ œ œ

5

∑

Score

=

=

h q e

1q 2 qe

e e

e

ve

ve

KUVVETLİ ZAMAN Z

AYIF

ZAM

AN

&

4

2 œ œ œ œ œ œ

&3

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&14

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&21

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&28

∑ ∑ ∑ ∑

Q1442443 14424431442443 1442443

1. Zaman 1. Zaman2. Zaman 2. Zaman

&

4

2

&5

&8

&17

&26

Score

Q

ölçü belirteci

ölçü çizgisi

ölçü çizgisi

ölçü çizgisi

bitiş çizgisi

+


40

Üç Zamanlı Basit Ölçü: Döngüsü 3 zaman içerisinde tamamlanan basit ölçüdür.

1

2

3q

q

qe

ee e

e

eKU

VVET

Lİ ZAM

ANZAYIF ZAMAN

YARI KUVVETLİ ZAMAN

ve

ve

ve

&

4

3 œ œ œ œ œ œ œ œ œ

&3

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&14

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&21

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&28

∑ ∑ ∑ ∑

Q14243 14243 14243 14243 14243 14243

1. Zaman

1. Zaman 1. Zaman2. Zaman 2. Zaman3. Zaman 3. Zaman4. Zaman 4. Zaman

2. Zaman 3. Zaman 1. Zaman 2. Zaman 3. Zaman

Dört Zamanlı Basit Ölçü: Döngüsü 4 zaman içerisinde tamamlanan basit ölçüdür.

1

2

3

4

q

q

q

q

e

e

e e

e

eee

veve

veve

KUVV

ETLİ

ZAM

AN

ZAYIF ZAMAN

ZAYIF ZAMAN

YARI

KUVV

ETLİ

ZAM

AN

&

4

4 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

&3

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&14

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&21

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&28

∑ ∑ ∑ ∑

Q123 123 123 123 123 123 123 123


41

4.5 Ölçü Belirteci ve Notaları Verilen Bir Ezginin Ölçü Çizgilerini Sap-tama

Bu bölümü bir örnek üzerinde açıklayalım.

Önce ölçü belirtecini okuyalım. Aşağıda, birimi “dörtlük nota” yani “1 vu-ruş”, zamanı da 2 vuruş olan 2/4’lük (İki Dörtlük) ölçüde yazılmış kısa bir ezgi vardır.

&

4

2 œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙

&5

∑ ∑ ∑ ∑

&9

∑ ∑ ∑ ∑

&13

∑ ∑ ∑ ∑

&17

∑ ∑ ∑ ∑

&21

∑ ∑ ∑ ∑

&25

∑ ∑ ∑ ∑

Q

&

4


&5

∑ ∑ ∑ ∑

&9

∑ ∑ ∑ ∑

&13

∑ ∑ ∑ ∑

&17

∑ ∑ ∑ ∑

&21

∑ ∑ ∑ ∑

&25

∑ ∑ ∑ ∑

Q

&

4


&5

∑ ∑ ∑ ∑

&9

∑ ∑ ∑ ∑

&13

∑ ∑ ∑ ∑

&17

∑ ∑ ∑ ∑

&21

∑ ∑ ∑ ∑

&25

∑ ∑ ∑ ∑

Q

Notaların altına süre değerlerini tek tek yazalım. Burada “2” iki; “1” bir; “Y” yarım ya da 0,5; “Ç” çeyrek ya da 0,25 vuruşu gösterecektir.

2

2

Y

Y

Y

Y

Y

Y

Y

Y

1

1

1

1

Y

Y

Y

Y

1

1

Matematikte her şeyin adet ya da tane ile yazılmadığını, düzine, deste gibi kavramların da kullanıldığını hatırlayınız. 10 tane kalemin 1 deste, 30 tane kalemin 3 deste olarak adlandırıldığını hatırlayabildiniz mi?

Müzikte birim kavramını deste ve düzine gibi kullanacağız.

Notaların altına süre değerlerini yazdıktan sonra yazılan ezginin birim süre değeri olan “1” vuruşluk süre değeri kadar her bir nota kümelerini yuvarlak içerisine alalım.

Her notayı birim süre değeri kadar gruplandırdık. Bu aşamada zaman sa-yısını bulacağız. Ölçü belirtecinin üst bölümündeki “2” rakamı bize zamanı göstermektedir. Her bir gruba, sırası ile, 1. zaman, 2. zaman yazalım ve her 2. zaman ifadesinden sonra ölçü çizgisi çizelim. En sondaki çizgi ile ezgi biteceğinden buraya ölçü çizgisi yerine bitiş çizgisi çizelim.

&

4


&5

∑ ∑ ∑ ∑

&9

∑ ∑ ∑ ∑

&13

∑ ∑ ∑ ∑

&17

∑ ∑ ∑ ∑

&21

∑ ∑ ∑ ∑

&25

∑ ∑ ∑ ∑

Q2YYYY1 1 Y Y 1

1. Zaman 1. Zaman 1. Zaman 1. Zaman2. Zaman 2. Zaman 2. Zaman 2. Zaman


42

Her bir ölçü içerisinde 2 adet ( ) 1 vuruşluk süre değeri olduğuna dikkat ettiniz mi?

Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz.

q

&

4

3 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ# œ œ ˙

&5

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&13

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&20

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&27

∑ ∑ ∑ ∑ ∑

QY Y Y Y Y Y 1 1 1 1 1 1 1 2

1. Zama

n1. Z

aman

1. Zama

n1. Z

aman

2. Zama

n2. Z

aman

2. Zama

n2. Z

aman

3. Zama

n3. Z

aman

3. Zama

n3. Z

aman

&

4

4 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

&

3

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙

&5

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&11

∑ ∑ ∑

&14

∑ ∑ ∑

&17

∑ ∑ ∑

&20

∑ ∑ ∑

Q1 Y

Y Y Y Y Y Y Y Y 2YÇ Ç Ç Ç Ç Ç

Y Y Y Y Y Y Y Y Y1 1

1. Zaman 1. Zaman

1. Zaman 1. Zaman

2. Zaman 2. Zaman

2. Zaman 2. Zaman

3. Zaman 3. Zaman

3. Zaman 3. Zaman

4. Zaman 4. Zaman

4. Zaman 4. Zaman

4.6 Ölçü Belirtecinin Saptanması

Bir önceki bölümde ölçü belirtecinden faydalanarak ölçü çizgilerini oluştur-duk. Bu bölümde ise notaları, ölçü çizgileri verilen bir ezginin ölçüsünün nasıl saptandığını bulacağız.

Ölçü belirteci iki aşamada bulunur.

1.AŞAMA “Birim” SaptamaBir vuruştan küçük nota süre değerlerinden oluşan grupların süre değeri toplamına bakıla-rak bulunur.

“Zaman” Saptama2.AŞAMABir ölçü içerisinde birim süre değerinden kaç tane olduğuna bakılarak bulunur.

Verilen örneği dikkatli bir şekilde inceleyiniz.


43

Aşağıda verilen ezginin ölçü belirtecini bulalım.

&

42

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

&5

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&11

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&18

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&25

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

Q

&

42


&5

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&11

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&18

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&25

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

Q

&

42


&5

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&11

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&18

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&25

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

Qİşlemin 1. aşamasını yapalım. Gruplanmış nota kümelerini kutu içerisinde

alalım.

Kutu içerisine aldığımız nota kümelerinin her birinin süre değerlerini bula-lım. Örnekte 5 adet nota kümesi olduğunu görebildiniz mi?

Ç Ç ÇÇ Ç ÇÇ Ç Ç ÇÇ Ç Ç ÇY Y Y14243 14243 14243 14243123

q

q

q

q q q qİşaretlediğimiz her bir grubun süre değeri toplamının dörtlük nota değeri

kadar (1 vuruş) olduğunu görmekteyiz. O hâlde ölçü belirtecinin birimi 1 vuruş-luk nota süresinin işareti olan dörtlük nota değeri ( ) olmalıdır.

Birim işaretini ilgili yere yazalım.

&

42


&5

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&11

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&18

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&25

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

Q2. aşama için notaların süre değerlerini tek tek yazalım. Birim süre değeri

kadar gruplayalım. Her bir gruba ölçü çizgisini görene kadar zaman sayısını (1.zaman, 2.zaman ...) yazalım. Ölçü çizgisinden sonraki ilk gruba 1.zaman demeyi unutmayalım.

&

42


&5

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&11

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&18

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&25

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

QÇ1 1 Ç ÇÇ Ç ÇÇ Ç Ç ÇÇ Ç Ç Ç 1Y Y Y

1. Zama

n

1. Zama

n

1. Zama

n1. Z

aman

2. Zama

n

2. Zama

n

2. Zama

n

2. Zama

n

Zaman döngüsü (1-2, 1-2, 1-2, 1-2) olduğu için ezgi “2” zamanlıdır. Bu işlemle birlikte ezgimizin ölçü belirtecinin 2/ ’lük olduğunu saptamış olduk.

&

4

2 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

&5

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&11

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&18

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&25

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

Q


44

4.7 Alıştırmalar

Aşağıda verilen ezgilerde ölçü belirtecine dikkat ederek ölçü çizgilerini çiziniz.

&

4

4œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

&

4

2 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

&

4

3 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

&13

∑ ∑ ∑ ∑

&17

∑ ∑ ∑ ∑

&21

∑ ∑ ∑ ∑

&25

∑ ∑ ∑ ∑

&29

∑ ∑ ∑

Score

Q

Q

Q

Aşağıda verilen ezgilerde ölçü belirtecindeki birimi saptayınız.

&

4

4œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

&

4

2 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

&

4

3 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

&

2

2 ˙ ˙ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œœ œ ˙

&

8

3 jœjœ jœ œ œ œ œ œ œ œ

œ œ œ œ œ œ Jœ

&21

∑ ∑ ∑ ∑

&25

∑ ∑ ∑ ∑

&29

∑ ∑ ∑

Score

Q

Q

Q

Aşağıda verilen ezgilerde ölçü belirtecini saptayınız.

& œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& œ œ œ œ œ œ œ œ ˙ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œŒ

& œ œ œ œ œb œ œ œ œb œ œ œ œ œ œ œ œ œb œ œ


)

)

)

)

)

45

4.8 Ritim Kalıpları

Basit ölçüler içerisinde kullanacağımız ritim kalıplarını hatırlayalım.

41 ∑

œ œ œ œ

œ œ

œ œ œ

œ œ œ

œ œ œ

œ

‰ jœ

‰ œ œ

Score

Birim vuruş içinde 4 adet çeyrek vuruşluk nota var. Adımlarınız birim vuruş sayarken “Gelibolu” ya da “İne-bolu” kelimelerini, birim vuruş zamanını aşmadan, her bir heceye eşit süre vererek seslendiriniz.

Birim vuruş içinde 2 adet yarım vuruşluk nota var. Adım-larınız birim vuruş sayarken “Tarsus”, “Yozgat”, “Mer-sin”, ya da “Samsun” kelimelerini, birim vuruş zamanını aşmadan, her bir heceye eşit süre vererek seslendiriniz.

Birim vuruş içinde 1 adet yarım, 2 adet çeyrek vuruşluk nota var. Adımlarınız birim vuruş sayarken “Ankara”, “Çankırı” kelimelerini, birim vuruş zamanını aşmadan seslendiriniz.

Birim vuruş içinde, 2 adet çeyrek, 1 adet yarım vuruşluk nota var. Adımlarınız birim vuruş sayarken “Kara-man” ya da “İnegöl” kelimelerini, birim vuruş zamanını aşmadan seslendiriniz.

Birim vuruş içinde 1 adet çeyrek, 1 adet yarım ve 1 adet çeyrek vuruşluk nota var. Adımlarınız birim vuruş sayarken “Amasya” kelimesini, birim vuruş zamanını aşmadan seslendiriniz. Bu kalıp senkop olarak da ad-landırılmaktadır.

Birim vuruş içinde 1 vuruşluk nota var. Adımlarınız birim vuruş sayarken “Van” kelimesini, birim vuruş zamanını aşmadan seslendiriniz. Bu süre değeri aynı za-manda “birim vuruş” olarak kullanılacaktır.

Birim vuruş içinde birbirine eşit iki nota süre değeri var. Bu örnek iki numaralı ritim kalıbı ile aynı biçimde ses-lendirilir. Tek fark, ilk hece seslendirilmeyip ikinci hece seslendirilecektir.

Bu örnek üç numaralı ritim kalıbı ile aynı biçimde seslen-dirilir. Tek fark, ilk hece seslendirilmeyip ikinci ve üçüncü heceler seslendirilecektir.


j

k

l

m

n

o

p

q

46

4.9 Ritim Kalıplarından Ritim Eşliği Oluşturma

Bir önceki bölümde öğrendiğiniz ritim kalıpları ile bir şarkı ya da türküye ritim eşliği oluşturacağız. Bir şarkıya ritim eşliği yapmadan önce:

P Ritim eşliği yapacağınız şarkının sözleri ve ezgisini iyice öğreniniz.P Şarkının ölçüsünü (özellikle birimi) ve ritmik yapısını iyice kavrayınız.P Ritim eşliğinin kaç kişi ile yapılacağına karar veriniz.P Kullanacağınız ritim çalgılarını saptayınız (El ya da beden perküsyonu

da kullanılabilir.).P Öğrendiğiniz ritim kalıplarını şarkıda uygun gördüğünüz yerlere uygu-

layınız.P Uygulama yaparken kullandığınız kalıpları ezgi ile birlikte seslendirdiği-

nizde, ortaya çıkan yapının kulağa hoş gelip gelmediğine dikkat ediniz.

“Yayla Çiçeği misin?” adlı halk türküsüne ritim kalıbı uygulayalım.

Türkü, birim zamanı 1 vuruştan oluşan basit ölçülü ve 4 zamanlı yapı üze-rine kurulmuştur. Eşlik yaparken zamanları vurgulayan bir çalgı (davul v.b.) eklemeyi unutmayın. Çalgı seçimi size bırakılmıştır. Enstrüman seçimi eldeki olanaklara göre çeşitlendirilebilir.

Bizler bu çalışmada el çırpma, parmak şıklatma ve ayak vurma gibi beden perküsyonu kullanacağız. Öncelikle kullanılacak ritim kalıplarını kitabınıza işaretleyiniz.

Bir sonraki sayfada yapılan ritim eşliği örneğini inceleyiniz ve seslendiriniz.


&

4

4 ..œ œ œ œYay la çi çe

œ œb œ œ œ œği mi sin ba lam

œ œb œ œ œ œyu var lan da

œ œ œ Œgel ba na- - - - - - - -

& .. ..5

œ œ œ œ œ œGe lin mi sin

œ œ œ œ œ œkız mı sın da

œ œ œ œ œ œ œvu ru la ca

œ œ œŒ

ğım sa na- - - - - - - -

& .. ..9

.œ œ œ œ œ œ œHop pa nin na nin na nay

œ œ œ œ œ œ œ œni nay da ni na nay

œ œ œ œ œ œ œyav rum nin na ni na nay

œ œ œ œŒ

ni na na nay.- - - - - - - - - -

Yayla Çiçeği misin?Türkü

Q)

47

&

÷

4

4

4

4

œ œ œ œYay la çi çe

œ œ œ œ œ œ œ œ œ

œ œb œ œ œ œği mi sin ba lam


œ œb œ œ œ œyu var lan da


- - - - - - -

&

÷

..

..

..

..

..

..

..

..

..

..

..

..

4

œ œ œ Œgel ba na

œ œ

İsmet erdem efe müzik-9 · 2015. 11. 18. · müzik-9 İsmet erdem efe 150 sayfa 16x24cm 1. sesin...

Documents