«Chúngtađềuránggiữgìnsứckhỏeđểđượcsungsướng,cóbaonhiêungườirángsungsướngđểđượcmạnhkhỏe?

—FRANKG.SLAWGHTER»

TỰA

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

MườinămtrướckhidịchnhữngtácphẩmcủaDaleCarnegietôiđãcóýnghĩ rằng chúng ta hiểu biết nhiều hơn cổ nhân nhưng khôn thì chúng tachưa chắc đã khôn hơn.Hai tác phẩm danh tiếng nhất của ông, tức cuốn“How towin fronds and influence people" và “How to stopworrying andstartliving",đượchàngtriệuđộcgiảhoannghinh,thựcracóchứanhữngtưtưởngnàomớimẻđâu.Toànlànhữnglờikhuyêncủacácbậchiềntriếttừhai,bangànnămtrướcnhư:Kỷsởbátdục;vật thiưnhân.Đắcnhấtnhật,quánhấtnhật,Quátắcquycung...

Gầnđâyđọcnhững sáchphổ thôngvềmộtmônmớinhất trongyhọc,môntâmthânykhoa(médecinepsychosomatique),tôilạithấychẳngnhữngtrongphépxửthế, tu thânmàngaycả trongcái thuậtsốngvuivẻvàkhỏemạnhtacũngcầnphảiônlạinhữnglờicủacổnhânnữa.

Tôikhôngchốicãirằngtrongmộtthếkìnay,khoahọcđãgiúpchúngtabiếtthêmnhiềucáchvệsinh,diệttrùng,cáchđềphòngnhữngbệnhtruyềnnhiểm...,nhờvậymàsố tửgiảmđi trôngthấymàđờisốngtrungbìnhcủachúngtatănglênđượcvàichụcnăm;nhưngcũngtừkhoảngmộtthếkỳnaychúngtamắcthêmnhiềubệnhkhôngthấyđượchoặcítthấyởthờicổ,nhưbệnhhuyếtápcao,bệnhlởbaotử,bệnhtrĩ,bệnhthầnkinhsuynhược...,mànguyêndochỉ tạichúng ta tuychú trọngđếnphépvệsinhmàkhông theophépdưỡngsinhcủatổtiên.

Mớicáchđâybachụcnăm,cácnhàyhọcvàcácnhàtâmlýhọcphươngTâytìmrađượcđiềunàylàtừ50%đến75%bệnhcủachúngtadoxúcđộngchứkhôngphảidovitrùnggâynên,vàmuốntránhbệnhđó(màngườiPhápgọilàmaladiesd’origineémotive:bệnhdoxúcđộng),thìphảithayđổicáchsống,thayđổitinhthầnconngười:Biếttựchủđểlàmchủhoàncảnh,biếtdễdãi,giảndị,yêucôngviệcvàyêungườichungquanh...Màbiết sốngnhưvậytứclàbiếtphépdưỡngsinhcủangườixưa.

TôikhôngđượcrõphépdưỡngsinhcủangườiphươngTâythờicổnhưngtôibiếtrằngởphươngĐông,hơnhaingànnămtrước,TrangTửđãviếthai

thiên nhanđề làĐạt sinh vàDưỡng sinh chủ, đại ý là khuyên ta hai điềudướiđâymàcácbácsĩvàtâmlígiahiệnnayđãthínghiệmvànhậnlàđúng:

1.Đừngtáchrờivậtchấtvớitinhthần,cảhaichỉlàmột:2.Phảisốngthuậntheothiênnhiên.MàchẳngriênggìLãoTrang,ngaymônđệcủaKhổnggiáocũngcómột

lốisốngkhoángđạt,vuivẻ:vềvậtchấtthìgiảndị,quảdục,khôngđểchovậtlàmlụyta;vềtinhthầnthìkhoanhòa,khôngoántrời,khôngtráchngươi,làmhếtsứcmình,rồimặcchoviệcxảyrasaothìxảy.

Cổnhânsángsuấtthật!Nhưngnhưvậykhôngphảilànhữngsáchngàynayđềuvôdụng.Nóvẫn

cóích,tavẫnnênđọcnóvìhailẽ:—Nhiềuchân lícổnhândo trựcgiáchaykinhnghiệmtìmrađược thì

ngàynaynhữngnhàbáchọcnhờthínghiệmmàchứngminhlạiđược,thànhthửđọcsáchcủanhữngnhànày,tahiểurõhơn,tinchắchơn.Màcóhiểurõ,cótinchắcthìmớidễthựchành.Trímàcàngtinhthìhànhcàngdị.Chẳnghạncổnhânbiếtrằngcóvuivẻmớikhỏemạnh,nhưngsựlolắngảnhhưởngxấutớicơthểrasaothìcổnhânkhôngbiết,hoặcchỉbiếtmộtcáchlờmờ,cònngàynaynhờcácnhàbáchọcmàchúng tabiết rằngnhữngxúcđộngkhóchịuảnhhưởngtớitừngquảtuyến,tớihệthốnggiaocảmcáchnàorồigâynênnhữngbệnhnào.

— Huống hồ các nhà bác học vẫn phát minh được những điều mớn.ThuyếtmặccảmcủaFreud,phươngpháp trị bệnhdoxúcđộngmàbác sĩJohnA.Schindlerđềnghịmươinămnaychẳnghạnđềulànhữngtấnbộmàtacầnbiếtđểhiểumình,hiểungườirồidễgâyhạnhphúcchomìnhvàchongười.

Từtrênmườinămnaytôibịvàichứngbệnhkhótrị,mãigầnđâytìnhcờđọcítcuốnsáchvềTâmthầnykhoacủaMỹmớibiếtrằngnhữngbệnhđódoxúcđộnggâyra,vàtôiđãápdụngđượcmộtphầnnhữnglờikhuyêncủatácgiảnhữngsáchđó,nhấtlàcủabácsĩJohnA.Schindler,nhờvậymàbệnhgiảmđượcítnhiều,thứnhấtlàtôiđãbỏđượccáitâmtrạnglolăngvềbệnhmàsốngvuihơn,mạnhhơn.Thấyvậytôichéplạitrongtậpnàynhữngđiềutôiđãhiểuđượcđểgiúpđộcgiảđềphòngnhữngbệnhdoxúcđộngkhibệnhchưaphát,vàthayđổicáchsốngmàcảithiệnsứckhỏekhibệnhđãphátrồi.

Sáchtuymỏngmàvạchchobạnđượcmộtphépdưỡngsinh,cảmộtnhânsinhquannữađâyNhưngnócóíchlợihaykhôngthìcòntùybạncóchịuápdụngnóhaykhông.

ĐểviếtcuốnnàychúngtôiđãdùngtàiliệunhiềunhấttrongcuốnHowtolive365daysayearcủaJohnA.Schindler(Prentice-HallInc,NewYork)nêncũngxinmượnnhanđềcuốnđóđểđặttên.

Sàigònngày1.2.1962

CHƯƠNGITỪ50ĐẾN75%BỆNHNHÂNKHÔNGĐƯỢCTRỊ

ĐÚNGPHÉP

NhữngtấnbộcủaYkhoatrongmộtthếkỉnay

Trongkhoảngmộttrămnămnay,khoaTâyyđãtiếnghêgớm.Trướchết làmônvi trùng trị biệnpháp (bactériothérapie) đã cứuđược

không biết bao nhiêu nhân mạng. Từ khi Pasteur chứng minh được rằngnhữngbệnhtruyềnnhiễmdovitrùnggâyra,rồicácnhàbáchọcnốigótôngtìmnhững cáchđềphòngvi trùng, khử trùng, diệt trùnghoặcnhững cáchlàm cho cơ thể quen chống cự với vi trùng thì trong sự chiến đấu với vitrùng, phần thắng lần lầnvề chúng ta.Nhất là từ25nămnay, nhờnhữngthuốcsulfamide,pénicillinevàvôsốthuốctrụsinhmỗingàymỗinhiềuvàmỗimạnh, ở các nước vănminh tuyệt nhiên không còn những bệnh dịchnữa.Chẳnghạnbệnhdịchhạch,mốikinhkhủngcủaloàingườithờitrước,cólầnđãgiết25.000ngườiởthếkỉXVI,ngàynaycóxuấthiệnởnơinàothìtrongmươingàylàtrịđược,chếtnhiềulắmlàmươingười,chứkhônghơn.Bệnhchếtnhiềulắmlàmươingười,chứkhônghơn.Bệnhsốtrétkhôngcònđáng sợnữa, bệnhdịch tả cũngvậy, có thểngăn lại được liền, bệnh sưngmàngócđãtrịđược,bệnhtủyviêmrồicũngsẽhếtnguyhiểmvànhiềubácsĩhivọngtrongmột tươnglaigầnđây,nhânloạisẽkhôngcònbiếtchứnglaophổi.

Mônngoạikhoacũngđãthựchiệnđượcnhữngkìcôngnhờsựtấnbộcủamôn giải phẫu, cách chặn đứng sự xuất huyết, cách đánh thuốcmê, cáchngănngừacơthểlàmđộc,nhấtlàcáchtiếphuyết.Ngườitanốiđượcmạchmáu,váđượcbaotử,thayđượcmắt,thayđượcthận...Cóthểrằngmộtngàykia,cơthểconngườisẽnhưmộtchiếcxehơi,bộphậnnàohưhỏngthìdùngkhoagiảiphẫumàthaybằngmộtbộphậnmới.

Đểbồibổcơthể,ngườitađãbiếtdùngcáchphốihợp(synthèse)màchếtạođượcnhiềuthứsinhtố,nhiềukíchthíchtố(hormone)vàgầnđây,tạpchí

SelectionduReadersDigestđăngtinrằngngườitađãtìmrađượcnhiềuđiềulạvềcácnhiếutố(engyme)cóthểtrịđượcbệnhcancer,làmngưnglạitrạngtháigiànuavàthayđổimàudacủacácgiốngngười:ngườidađensẽthànhdatrắng,davàng,tùyý.

Thựclàkhôngaitưởngtượngđượctrongvàibathếhệnữa,tâyysẽtiếntớiđâu!

Mộtthứbệnhcũmàmới:Bệnhdoxúcđộng

Nhưnghiệnnay,tìnhtrạngchưacógiđángmừngcholắm.Hễtrịđượcnhữngthứbệnhnàythìlạicónhữngbệnhkhácphátra,nhấtlàtạicácxứkỹnghệpháttriểnmạnhnhưAnh,Mỹ,Pháp,Đức...

TheocácnhàtruyềngiáoÂuchâuthìtớimộtthờiganđây,ngườiTrungHoa không biết những bệnh huyết áp quá cao (hypertension), lở bao tử(ulcèreàl’estomac),ruộtdư(appendicite)nhưngcácthanhniênTrungHoaduhọcởÂu,Mỹvềthìmộtsốbịbệnhhuyếtápquácao.NgườidađenởChâu Phi cũng không bị chứng đó,mà người da đen ởMỹ thì cũng nhưngườiMỹvậy.

ÔngHallidayởAnhbảorằngtrongbachụcnăm,từ1909đến1938,sốngườibịbệnhlởbaotửtănglên313%;ởMỹchỉmộtcuộcthếchiếnvừarồiđãlàmchosốngườibịbệnhđótănglêngấpba.

Bệnhtrĩkhôngphảilàmộtthứbệnhmới,ngườiTrungHoađãbiếtnótừlâu,nhưnghồinàycũngtănglêndữdội.Cứđọcnhữngmụcquảngcáotrênbáo chí thì thấy rõ điều đó. Trước chiến tranh, ở Sài Gòn - Chợ Lớn cóchừngvài nhàĐôngy chuyên trị bệnh trĩ, bây giờ thì khôngbiết cómấychụcnhà;mỗimộttỉnhnhỏnhưtỉnhLongXuyêncũngcóvàinhà,vàtheosựnhậnxétcủanhiềungười thì tạicácchâu thành, trungbìnhmỗinhàcómộtngườimắcbệnhđó,khôngnặngthìnhẹ.

Cònnhiềubệnhkhác,loàingườiđãbiếttừlâu,nhưngthờinàymỗingàymộttăng,nhưbệnhnhứcmỏi,đautim,suyễn,sánkhí(hemie),đauthận,đauruột,đauthầnkinh...ỞMỹ,nhữngbệnhnhânmắcnhữngchứngkinhniênđóchiếmtớinửasốgiườngởcácdưỡngđường,màconsốđóchưahềthấy

giảm.Nhữngbệnhđókhôngdovitrùnggâyramàdoxúcđộng,ngườiPhápgọilàmaladied’origineemotive,viếttắtlàM.O.E.

ÔngJohnA.SchindlertrongcuốnHowtolive365daysayearbảo:“NếungàymaihoặchômnaycómộtngườiMỹnàođauthìcó50phầntrămchắcchắnrằngngườiđóđauvìxúcđộng.Nóicáchkhác:Mộtbộsáchyhọcrấtdàyđãkêkhoảngngànchứngbệnhcủaloàingườichosinhviênhọc,màmộttrongngànbệnhđó,bệnhdoxúcđộng,cũngthôngthườngbằngchíntrămchínmươichínbệnhkhácgồmcảlại”.DưỡngđườngOshsnerđãthốngkê,thấyrằng500ngườiđaubao tửhoặcruột thìcó tớikhoảng370người(baphần tư)đauvìxúcđộng;vàđạihọc trườngYalecũngnhận thấy rằngcứ100ngườitớikhámbệnhxintoathìcótới76ngườibịbệnhxúcđộng.Vậythìtỉsốnhữngngườiđauvìxúcđộngkhôngphảichỉlà50%màtới75%lận,vàcóngườiđãbảorằngbệnhdoxúcđộnglàmộtchứngbệnhcủathờiđại.

Nguyêndolàtạiđờisốngcủata

Từđầuthếkỉtớinay,đờisốngcủangườiphươngTâytráiđờisốngthiênnhiênquá;vàtừsauđệnhịthếchiến,tạicácchâuthành,chúngtacũnglâycáilốisốngcủahọ.

Chúngtacũngsốngvộivãnhưhọ,tinhthầnluônluônbịkíchđộngnhưhọ.Khoahọctấnbộmáymócpháttriểnthìđờisốngcũngdễchịuhơnthật;nhưngđồngthời,dụcvọngvànhucầucủatacũngtănglên,vàmuốnthỏamãnnhữngdụcvọngvànhucầuđó, taphải làmviệcnhiềuhơn, tính toánnhiềuhơn,thànhthửbậnrộnhơncổnhân,mặcdầu,theocácnhàkhoahọc,nềnkỹnghệđãgiúpchonhânloạingàynay,trungbìnhmỗingườicóđượccảchụctênnôlệ(tứcmáymóc:cónhữngmáymànănglựcgấpngàn,gấpvạnnănglựccủamộtdânnôlệthờixưa)đểsaikhiến.

Mớibốnnămchụcnăm trước,ôngcha tachỉ cầnăn lấychắc,mặc lấydày.Ngàynay,cảtronggiaicấpcầnlao,aicũngmongănlấyngon,mặclấyđẹp.Đólàmộttấnbộhiểnnhiên;nhưngnếutấnbộđólàmchoconngườilệthuộcquáđángvàovậtchất,đếnnỗisinhraốmđau,chuachát,gắtgỏngthìvấnđềcầnphảixótlại.

Tôixinđưavàithídụ:trênbachụcnămtrước,giớitranglưuởHàNộimaymộtchiếcáothe,vàichiếcquầnvảichúcbâuthìbậnđượcmộthainăm;ngàynaycảnhữngngườigiúpviệcnhà,tiềncôngbảytámtrămmộttháng,cũngmỗinămmaybabốnchiếcáomới:áocũchưarách,nhưngbạcmàu,hoặckiểuhoakhônghợpthờinữa,thếlàbỏđilàmgiẻ!Nóigìtớigiớitrunglưuvàthượnglưu:mấynămtrước,ngườitamuamộtcáimáythuthanhkiểutốitân,bâygiờmáyvẫncòntốt,nhưngphảisắmthêmmộtchiếctransistorcũngkiểutốitânnữa;rồiđâykhixuấthiệnloạitransistorchỉnhỏbằnghộpquẹtthìchắcchắnmỗinhàcũngphảicómộtcái.Aicótiềnchơixehơithìcũngmuốnmộthainămđổimộtkiểu.Bànghế,đồđạc,nhàcửa...cũngvậy,luônluônphảilàkiểumới.

Tấtnhiên,sựxaxỉcóthànhmộtnhucầuthìhànghóamớikhỏiứđọng,côngnhânmớicóviệclàmmàkỹnghệmớitiến;nhưngnếucáckỹnghệgiaởkhắp thếgiới,nhất làởcácnước tiền tiến,biết thỏa thuậnvớinhau, lậpmộtkếhoạchmềmdẻo,losảnxuấtnhữngthứcầnthiếtchogiànửasốnhânloạiđừng thiếuăn, thiếumặchiệnnay,hơn làsảnxuấtnhữngxaxíphẩmchomộtsốngườichỉhưởngthụ,thìnhữngmâuthuẫn,xungđộttrênthếgiớisẽgiảmđinhiều,màlốisốngcủachúngtasẽgiảndịhơn,nhữngbệnhdoxúcđộngcũngbớttaihại,vìkhigiaicấpthượnglưusốnggiảndị,thìnhữnggiaicấpdướicũngsốnggiảndị,khôngganhđuanhauvềnhữngcáiphùhoanữa.

Nềnvănminhcơgiớichẳngphảichỉcóhạichotavềphươngdiệntinhthần-dụcvọngcủaconngườitănglênhoàikhônglàmsaothỏamãnnổi-màcòncóhạivềphươngdiệnvậtchấtnữa,vàvậtchấtảnhhưởngngượclạivớitinhthần.

Sựồnào,sựthiếukhôngkhítrongsạch,sựchuirúctrongnhữngphòngchậthẹpởcácchâuthànhlàmchoconngườidễquạuquọ,mắcbệnhthầnkinh.TheobácsĩPierreVachettrongcuốnLesmaladiesdelaviemoderne,thìởbênAnh,28phần100đànôngvà37phần100đànbà thầnkinhsuynhượcvìtiếngđộng.Tiếngđộngảnhhưởngtớinộitiếttuyến,tớithầnkinhhệ, làmchongười ta thấymệtmỏi,cókhiđaubao tử,đaugan,mấtngủ,..Nhữngmáy thu thanhmở oang oang trong những căn nhà sát vách nhau,nhữngchiếcxemáydầunổrồrồ trongnhữngngõhẹp,ảnhhưởngtớisức

khỏedânchúngrasao,vấnđềđócũngđángchobộytếnghiêncứu.Nạnthiếunhà,thiếukhôngkhítrongsạch,còntaihạihơn.Khôngnóiđến

đờisốngthiếuvệsinhtrongnhữngôchuộtmàđôthịnàocũngcó;ngayđếnđời sống trong những buyn-đinh cũng không lành mạnh gì cả. Tại châuthànhPoissy,(Pháp)ngườitađãlàmthốngkê,thấyrằngdânsốsốngtrongcáccănphốlầuchỉbằng3,5phần100dânsốchâuthànhmàtỉsốthiếunhiphạmpháp lên tới 23 phần100.Ởngoại ôParis, nơi nào nhiều nhàmáy,khôngkhínhiễmđộc, thìmạnhnhư loài thông,cũngcằncỗichết lần.Tớicâycòn“đau”,huốnghồlàngười.

Lạithêmsựănuốngtạicácđôthịcũngkhônghợpcách.Ngườinghèothìthiếuăn,ngườigiàuthìănnhiềuquá[1],thứcănlạiitkhitươi,đôikhicòncóchất độc; chưa có nướcnàokiểm soát đượchết nhữngđồ hộpđể xemcóchứanhữngchấthóahọccóhạihaykhông,vàngàynayngườitađãbắtđầulorằngsựtạmdụngnhữngchấthóahọcđếgiếtsâubọcóthểnguychosứckhỏecủaconngười.

Nhưngnguyênnhânquantrọngnhấtgâynhữngbệnhdoxúcđộng,chínhlà đời sống bất an của thời đại này.Năm1961, ôngCharles PercySnow,trongmộtcuộchộinghịgiữacácnhàkhoahọcởMỹđãtuyênborằng:“Nếuchúngtakhônglo tàibinhngaythìkhôngđầymườinămnữa, tainạn(tứcchiếntranhnguyêntử)sẽkhôngthể tránhđược.Đólàmộtđiềuchắcchắntuyệtđốivàtấtcảnhữngngườitríóccònlànhmạnhphảihợplựcnhaugiảiquyếtchoxongvấnđềấy”.

Ôngtuyênbốlờiđóchưađầymộtnămthìđệtamthếchiếnxuýtxảyrathật.Tháng10nămngoái,vìvụCubamànhữnghỏatiểnmangđầunguyêntử,nhữngmáybayphóngpháonguyêntửởMỹchỉđợilệnhlàhoạtđộng,đưacảMỹNga,cảnhânloạinửavàocảnhtiêudiệtgầnnhưhoàntoàn.

Chúngtađươngsốngởmộtkhúcquẹocủalịchsử:khôngcógìbảođảmcho tương lai cả,vềmọiphượngdiện: chính trị, xãhội, kinh tế,vìhễđạichiếnmàphátrathìmọigiátrịnhấtđánsẽtiêutanhết,màhiệnnay,trênthếgiới, ngòi chiến tranh âm ỷ cháy ở sáu bảy nơi, ởĐôngNamÁ, ởTriềuTiên,ởẤnĐộ,ởTâyÁ,ởTrungMỹ,NamMỹ,ởTrungÂu.Ngaybâygiờđây,nhưnggiátrịtruyềnthốngcủanhânloại,nhưsựsiêngnănglàmviệc,sựđoànkết,tìnhbácái,trongtâmlíđasốđãkhôngđượctôntrọngnữa:trước

tình thếbấpbênhngười ta chỉ lohưởng thụcho thỏa thích,kiếm tiềnchonhiềubằngđủmọicáchrồi tiêuphachohết,chứđểdànhlàmgì trongcáithờiđạikhôngcóngàymainày,thànhthửngườitacácđôthịlorằnghễnghỉngàynào,khôngkiếmđượcngàynào là sinhkế túngquẫn thêmngàyđó.Mộtnềnvănminhnhưvậykhôngthểgọilàtấnbộđược.

Khoảngnămtrămnămtrước,trongmộtchuyếntàuquaTânthếgiới(tứcchâuMỹ),nhữngthủythủcủaChristopheColombvìthiếusinhtốtrongthứcăn,bịchứnghoạihuyết,lợisưng,răngrụng,nănnỉChristopheColombthảhọ lênmột đảoởgiữaĐạiTâyDương, đểhọđược chết trênđất, thâyhọkhỏiphảilàmmồichocá.

ChristopheColombbằnglòng.Vài thángsau,khi trởvềYPhaNho,đingangquađảođó,ôngngacnhiênthấycóngườitrênđảovuivẻvẫyvẫy.Lạigần thì chính là những thủy thủ hoại huyết trước kia! Tưởng họ chếtmàkhôngngờ,họlạikhỏemạnh,hồnghàolên.Hỏihọthìhọđáplànhờăntráicây,lácâytrênrừngmàhếtbịnh.Mộtkhihọđượctrởlạiđờisốngtựnhiênthìhọbìnhphucrấtmau.

Nhânloạingàynaycũngnhưnhữngthủythủđó.Đờisốngcơgiớitrongcácđôthịkhônghợpvớichúngta,nênmặcdầuykhoarấttấnbộ,màchúngtacũngkhôngmạnhkhỏegì,tránhđượcnhữngbệnhdovitrùnggâyrathìlạimắcphảinhữngbệnhthầnkinhnguyhạihơnnữa.Phảitìmmộtlốisốngtựnhiên,phảitìmmộtcáchdưỡngsinhđểchođờisốngnáonhiệt,vộivàng,lolắngcủathờinàyhếtảnhhưởngđếnnộitiếttuyếnvàbộthầnkinhcủata.

Tạisaocácbácsĩítnóiđếnnhữngbệnhdoxúcđộng

Chúngtôidámchắcrằngmột trămđộcgiảđươngđọcnhữngtrangnàythìcảtrămvịđãnhiềulầnmắcthứbệnhdoxúcđộngvànămchụcvịđangmắcbệnhđó.Chínhtôicũngđươngmắcnóđây,mắctừmườimấynămnayrồi.

Tôicómộtvếtlởởcuốngbaotử,lạithêmbệnhtrĩcứlâulâutáiphát.Tôikhôngmuốnkể rõbệnh trạng rađây.Sợnhàm tai độcgiả, chỉxin

thưarằnghễkhinàotôiphảilonghĩnhiều,hoặcchánnảnthìnhữngbệnhđó

tănglênmàkhinàovuivẻthìbệnhtựnhiêngiảmđi.Riêngvềbệnhloétbaotửcủatôi,tôinghiệmthấylúcnàogặpmộtchươngrấtkhóviết,sửađisửalạivẫnkhôngưngý,thìtôithấyquặnđauởdướimỏác(sternum);nhữnglúcđó, tôi tạmngưngviếtnằmdài raxoachỗđauvàđọcmột tiểu thuyếthấpdẫnthìchỉ15phútsaulàhếtđau.Tôimớinghiệmrađượcđiềuđótừmấynămnay,nhờđọcvàibacuốnphổthôngyhọc,nhấtlàcuốnHowtolive365days in a year của JohnA. Shindler, cuốnVotre corps et votre esprit củaFrankG.Slaughter,cuốnLesmaladiesdelaviemodernecủabácsĩPierreVachet.Đọcnhữngcuốnsáchđórồinhớlạilúcbệnhmớiphát,tănglênhoặcgiảmđi,tôimớihiểuđượcrằngnguyênnhânchỉdoxúcđộngmàracả,vàtôikhôngquantâmtớibệnhđónữa,đỡtốntiềnchữa;chứtrướckia,tôicứtinrằngtạicơthểtôisuynhược,đinonchụcôngbácsĩ,trướcsauuốnghàngchụcthứthuốcbổgan,bổtim,bổbaotử,bổphổi,bổthận,màbệnhđâuvẫncònđấy.

Tôikhôngtráchcácôngấy.Mộtsốbácsĩgiàrồi,khôngchịuhọcthêm,hoặckhôngcóthìgiờđểhọcthêm,nếucóngờngợrằngnhữngbệnhđódolo lắngmàsinh ra thì cũngkhôngbiếtgìnhiềuvềcácbệnhdoxúcđộng,khôngthểgiảnggiảichotôihiểuđượcvìnhữngsáchvàtạpchíykhoachỉmớinóivềnhữngbệnhđótừhồisauthếchiếnvừarồithôi.

Mộtsốkháccóthểhiểunhữngbệnhđó,nhưngkhôngbiếtcáchtrịrasao,và muốn giữ thân chủ, đành phải làm thinh mà áp dụng cách trị thôngthường,nghĩalàbệnhnhânkêuđaubaotửthìchothuốcđaubaotử,kêuđaugan thì cho thuốc đau gan, kêu bón thì cho thuốc nhuận trường, nếu quánhuậntrườngthìchothuốc«chặtruột»v.v.tómlạilàchỉtrịngọnchứkhôngtrịgốc.

Vảlạitanêntựđặtvàođịavịhọ.Mộtbệnhnhânlạinhờtacoimạch,màtabảo:«Cơthểôngkhônglàmsaohết.Bệnhcủaônglàdoxúcđộngmàra»hoặc«Bệnhônglàbệnhthầnkinh»,thìkhôngnhữngbệnhnhânkhôngthấynhẹngườiđượcchútnào,màcònnghingờtalàgàmờ,cókhilạibấtbình,cholàtamuốngiễuhọ,vàrốtcuộcthếnàohọcũngđitìmmộtbácsĩkhác.

TôikhôngbiếttạiSàiGònnàycóbácsĩnàochuyênvềtâmthầnykhoakhông(médecinepsychosomatique)[2],nghĩa làkhi trịbệnhkhông táchrờithânthểrakhỏilinhhồnmàbiếttìmnhữngnguyênnhântinhthầncủacác

chứngbệnh;nếucóthìnhữngvịđócũngkhóhànhnghềđượcvìmuốntrịcho đúng phép thì phải bỏ ra khoảng hai chục giờ để xétmột bệnh nhân,nghĩa là nếumỗi ngày làmviệcmười giờ thì phải hai ngàymới xét xongđượcmộtbệnhnhân.Màhiệnnay,ngayởnhữngnướcrấtnhiềubácsĩ,nhưMỹ,mỗingàymỗibácsĩphảikhámtrungbìnhhaimươibaconbệnh,cònởnướcnhà, tôibiếtcónhữngbácsĩcứnămphútkhámxongmộtconbệnh,suốttámgiờmộtngày.

Ông John A. Schindler nói rằng, ở Mỹ phải có vài trăm ngàn bác sĩchuyêntrịbệnhthầnkinhmớiđủđểtrịhếtnhữngconbệnhđauvìxúcđộngmàhiệnthờichỉcónămngànbácsĩvàohạngđó.TìnhtrạngởMỹmàcònnhưvậy,thìtìnhtrạngởnướctarasao,chắcđộcgiảđãđoánđược.

Vàbácsĩnàocũngchỉtrịngọn

Kếtquảlà50phần100hoặc75phần100bệnhkhôngđượctrịđúngphép.Chỉ trịngọnchứkhông trịgốc.Mộtsốbácsĩ thườngchêcácđôngysĩ làdùngnhữngthuyếtbíbiểmđểloèbệnhnhân:«Nàolàtạihỏanóbốcchonênnhứcđầu;nàolàchânthủyhư,phảibổkimđểsinhthủy,màkimtứclàphế,vậyphải bổphổi; nào là âm thắngdương, hoặcdương thắng âm, chonênsinhbệnh…»;nhưngchínhcácbácsĩđócũngkhônghơngìcácônglang,vànhữngdanhtừcủahọdùngtuymớimẻhơn,«Hypertension–Hypotension–Insuffisanced’adrénaline»…cóvẻkhoahọchơn,nhưngcũngchẳnggiảngđượcđíchxácnguyênnhâncủabệnh.

Trịngọnnhưvậythìcũngcómộtsốítbệnhnhânvìtinởthuốcmàthấydễchịutrongmộtthờigian,nhưngrồisaubệnhtrởlại,lâuthànhkinhniên,tốnkhôngbiếtbaonhiêutiềnvàothuốc,chỉlàmgiàuchocácnhàbàochế[3].Bệnhợchuachẳnghạnmàbâygiờtôibiếtchắcrằng100lầncó99lầndoxúc động gây ra, các ông bác sĩ cho là tại bao tử đau dư nước chua(hyperchlorhydrie) và để cho tan nước chua đó đi, người ta cho uống thứmuối kiềm (sel alcalin) như bicarbonate de soude, do bác sĩ thiếu kinhnghiệm, thiếu lương tâm, trị bậymàmắc thêmmột bệnh khác nữa, tiếngPhápgọilàmaladieiatrogénique(iatros=ysĩ,ghénésis=tạora),nghĩalà

bệnhdoysĩtạora.Tôiđãmộtlầnsuýtbịmộtthứbệnhnhưvậy.Tôiđaubaotử,lạimộtbác

sĩkểbệnhxongrồiđưanhữngtoacũcủacácbácsĩtrướcchoôngcoi.Cólẽôngấynghĩrằngtrịđủcácphươngvềbaotửrồimàkhônghếtthìcóthểlàbaotửkhôngđaumàganmớiđau.Ôngấynắnganrồihỏitôi:

—Từtrướcôngcóbịsốtrétlầnnàokhông?Tôithựctìnhđáp:—Mươinăm trước tôi làmviệcởmiềnCàMaucóbịbệnhđó,nhưng

bệnhnhẹ thôi, trị ít lâu thì hết.Mớimấynăm trước, tản cưởĐồngThápMười,trongmộtmùanước,bịtrongnửatháng,vềthànhtôiđãrántrịvàhaibanămnaykhônglêncơnnữa.

Ôngấybảo:—Bệnhđókhóhết lắm.Ôngvẫncònnọcsốtrét trongngười,ganông

yếu.RồiôngấychotôimộthộpQuinimax.Chíchhếtnửahộp,tôichỉthấymệt,khóchịu,nónghầmhậptrongngười,

lạihỏiôngấy,ôngấybảocứtiếptụcchíchhếthộpđi,nhưngtôikhôngdámtin,nghỉthuốcmộttuầnthìhếtcảmgiáchầmhậptrongngười;nếunghelờiông ấymà chíchhết hộpđó, rồi có lẽ thêmhộpkhác, thì có thể là tôi đãmangthêmmộtmaladieiatrogéniquerồi.

Mụcđíchcủatôikhisoạncuốnnày

Tómlại,tìnhtrạngcủachúngtahiệnnaynhưvầy:cứ100ngườiđauthìcóítnhấtlà50người–cóthểtới75người–đauvìxúcđộng;màmuốnhếtbệnhthìphảitrịcảthểchấtlẫntinhthần,nhấtlàtinhthần;nhưngởnướctakhôngcónhữngbácsĩtrịthầnkinh,hoặccómàkhôngcóbácsĩnàoápdụngtâm thần y khoa (médecine psychosomatique), chỉ chuyên trị ngọn chứkhông trị gốc, chỉ dùng những thuốc làm dịu cơn đau thôi, thành thử tốnkhôngbiếtbaonhiêutiềnchotưnhânvàchoquốcgia,màbệnhvẫnkhônghết,chỉmộtngàymộttăng,maymắnthìmườingườimớicóđượcmộtngườigiảmbệnhtrongmộtthờigianđợilúckháclạiphátlênmãnhliệthơntrước.

Đósựthựcnhưvậymàchưathấyaiphổbiếnchodânchúnghay.Chúng tôikhôngphải làysĩmàbànvềykhoa thì tấtnhiên làmắccái

bệnhnóibậy,nếuđượccácvịbácsĩvạchlỗichothìthậtlàđiềumay.Chúngtôichỉxinthưavớiđộcgiảđiềunày:Chúngtôiđaubaotửvàtrĩtrênmườinămnay,nhờcảchụcbác sĩ vàđôngy sĩ trịmàkhônghết, sauđọccuốnHowtolive365daysaYearcủaJohnẠ.Schindlermàbiếtđượcrằngnhữngbệnhđódoxúcđộngsinhra,muốntrịnóthìphảilàmchủđượccảmxúccủamình,tránhnhữngcảmxúcbuồnrầu,bấtmãn,màránsốngchovuivẻ;vàchúngtôiđãtheophươngphápcủatácgiả,kếtquảlàmấynămnay,tôiđỡphảiuống thuốc,khỏiphải trả tiền thù laochobácsĩ,màbệnhgiảmđượckhakhá.

Sau chúng tôi lại được đọc thêm cuốnVotreCorps et votreEsprit củaFrank G. Slaughter và vài cuốn khác nữa như cuốn: L’ÉquilibreSympathique của Paul Chauchard, Comment Stabiliser votre ÉquilibrePsychique của Bác sĩ Adré Bonnet, Les Prodigieuses Victoires de laPsychologieModernecủaPierreDaco,LaGrandeAventuredelaMédecinecủaKennethWalker; và đọc xong chúng tôi nghĩ nên tóm tắt những điềuhiểubiết của chúng tôi vềmôn tâm thầnykhoa,may ramàgiúpđộcgiảkiếmđượcnguyênnhânbệnhcủamình–nhữngbệnhdocảmxúc–rồitìmmộtlốisốngvuivẻđểgiữgìnsứckhỏe.Nhữngsáchtôikểtrênchỉlàsáchphổ thông, chứkhôngphải là sách chuyênmôn,màchúng tôi khôngdámchắc rằng đã hiểu kỹ những sách đó, vậy những điều chúng tôi trình bàydướiđâytấtnhiênlàthôthiển,dámmongđộcgiảnghĩđếnsựthànhtâmcủachúngtôimàlượngthứ.Cònđốivớicácvịbácsĩthìcáitộimúarìuquamắtthợchúngtôiđãnhậntrướcrồi.

CHƯƠNGIIXÚCĐỘNGGÂYBỆNHCÁCHNÀO?

Muốntìmhiểunhữngbệnhdoxúcđộngthìtrướchếtphảihiểuthếnàolàmộtxúcđộng?Cómấyloạixúcđộng?Loạixúcđộngnàogâynênbệnh?Nógâynênbệnhcáchnào?Thườnggâynênnhữngbệnhnào?

Thếnàolàxúcđộng?

CuốnDanhtừtriếthọccủanhàxuấtbảnĐạihọc(Huế)dịchémotionraxúcđộng,cảmxúc,tìnhcảm.Tôilựatiếngxúcđộng;nócónghĩamạnhhơncảmxúcvàhợpvớivấnđềtôiđươngxéthơn.Khitatrôngthấymộtvậtgì,nghethấymộtthanhâmnào,ngửithấymùinàomàkhôngthấyđộngtronglòngthìtachỉcómộtcảmgiácthôi;nếutathấyđộngtronglòng,hoặcvuihoặcbuồn,hoặcghéthoặcthích,màxúcđộngdoảnhhưởng,phảnxạtớicơthể ta, chẳng hạn là động tới những bắp thịt,mạchmáu, hơi thở, nội tiếttuyếncủata…thìtacómộtxúcđộng.Nghĩalàcảmgiácphảilàmchocơthểbiếnđổinhiềuhayít,lâuhaymauthìmớigọilàxúcđộngđược.Tanênnhậnrằngnhiềukhimộtýnghĩ–chẳnghạnýnghĩđượcgặpngườithân,ýnghĩdiệtkẻthù–cũnglàmcholòngtabừngbừnglên,hoặcvuihoặcgiận,mạchmáutachạynhanh;nhưvậychẳngphảichỉcócảmgiácmàýnghĩcũngcóthểgâyđượcxúcđộng.

Cóhailoạixúcđộng

Trừvàingoạilệkhôngquantrọng,cácxúcđộngcóthểchialàmhailoại,xétvềphươngdiệnảnhhưởngcủanótớicơthểconngười:

Loại thứnhất gồmnhữngxúcđộngkích thíchquáđộ thầnkinh rồi bộthầnkinhtruyềnkíchthíchđóquamộtcơquannàođó(tim,baotử,gan…)hoặcmộtbắpthịtnàođó,làmchotakhóchịu.Dođóngườitagọinhữngxúc

độngđó lànhữngxúcđộngkhóchịunhư lo sợ,giậnhờn,buồnchán, thấtvọng,ngạingùng,bấtbình…

Loạithứnhìgồmnhữngxúcđộngkíchthíchêmêm,chotathấydễchịu,khoankhoái.Dođó,ngườitagọinhữngxúcđộngđólànhững«xúcđộng»dễchịunhưvuivẻ,tintưởng,hivọng,canđảm,thảnhthơi,yêuđời…

Hầuhết,chỉnhữngxúcđộngkhóchịumớigâynênbệnh,cònnhữngxúcđộngdễchịudùpháttớimộtmứcđộcựcmạnhcóthểlàmchocơthểmấtthăngbằng trongmột thờigian (vuiquáhóađiên)nhưngkhônggâyđượcnhữngbệnhkinhniên.

Xúcđộnggâybệnhcáchnào

Sởdĩnhữngxúcđộngkhóchịugâynênbệnhlàvìnóảnhhưởngmạnhđếncơthểcủata.Aicũngnhậnthấyrằngcónhữngngườitronglúcbomnổ,sợquá,khôngngănđượctiểutiệnhayđạitiện,mộtsốembémớithấychamẹcầmroiquáttháođãlàmdơquần;vànhiềungườihễtrôngthấymáulàtéxỉuhoặcbuồnmửa.Cóthểnhữngngườiđótrướckhixúcđộnghaysaukhixúcđộngđềubìnhthường,màtrongkhixúcđộngdâythầnkinhdãnrahoặccolại,làmchocơquanbàitiếtnhưbịthảlỏng,hoặclàmchomạchmáuthusúclại,máukhônglênócđượcnữamàtéxỉu,hoặclàmchobaotửthìnhlìnhthunlạimạnhquámàhóabuồnmửa.

Bệnhđộtphátdoxúcđộngmạnh

Nhiềukhichỉmộtxúcđộngmạnhcũnggâymộtbệnhnặng.ÔngJohnA.Schindlerkểchuyệnmộtthânchủcủaôngtrướckiamạnhkhỏenhưthường,bỗngmộthômhóađaunặng:timđập180lầnmộtphút(bìnhthườngchỉđập70-80lầnthôi)nônmửa,khôngngănđượctiểutiệnvàđạitiện.Ôngtậntâmchữachobathángmớicóhivọngcứuđược.Nguyêndochỉlàtạimộtbuổisángnọ,ngườiđóvôphòngriêngcủavợ,thấyvợđãtựtửsaukhigiếtđứaconmột.Tứcthìngườiđóphátđau,ynhưmộtngườivừabịcancer,vừađau

tim,vừaholao,mặcdùcơthểkhônghềthayđổigìcả.Mộtthídụnữa.Mộtviên thanh tra tiểuhọcnọ,khỏemạnh,vuivẻ,bỗngmộthômthấy

chóngmặtghêgớm,rồiphảinằmliệtgiường,hễngồidậylàlảođảo,buồnmửa.Luônmấyngàynhưvậy,khôngthuốcgìlàmdịuđược.Rồimộtbuổisángnọ,ôngtatỉnhdậythấyhếtbệnh,khỏekhoắnnhưtrước.

Ông ta suy nghĩ và thấy rằng bệnh của ông hoàn toàn do xúc động.Nguyênnhânnhưvầy:

«Trướcđó ít tháng,một người bạn thân củaông,muốnvâyngânhàngmộtsốtiềnlớnđểlàmăn,nhờôngđứngbảolãnhcho.Ôngthấykhôngcógìđángngại,nênđemhếtcảtàisảnrabảolãnhchobạn.

Nhưngít lâusau,ngườibạnbịmột tainạnxehơi,có thểnguytới tánhmạng,phảinằmởnhàthươngcảtháng.Thờigianđó,ôngtaloquá:nếubạnkhôngquakhỏitainạn,hoặckhôngtrảxongmónnợngânhàngthìgiatàicủaôngtiêutanhết.Rồiôngsinhrachóngmặt.Saucùngtốihômđó,ôngđươngnằmrênrỉtrêngiườngthìngườibạnlạichơi,chohayrằngđãtrảhếtnợngânhàngbuổichiềuhômđórồi.Vàsánghômsaubệnhôngtatiêutanhết,nhưcóphépthần.»

ĐọclịchsửHuêKỳ,tacònnhớ,tronghồiNamBắcphântranh,đạitướngGrantchỉhuytrậnRichmond,baovâyđồnđãchínthángmàchưatiêudiệtđượcquânphươngNam.Đêmcuốicùng,đêmđịnhđoạt lại thắngbại,ôngbỗng hóa ra nhức đầu kịch liệt, mắtmờ như gần đui, đi không nổi, phảingâmchân trongnướcnóngvàđắphộtcải lêngáy,nằmnhắmmắt lạimàkhôngngủđược.Sánghômsau,ôngtỉnhtáolạinhưthường,khôngphảinhờsựcônghiệucủahộtcảivànướcnóngmàlànhờmộtbứcthư,bứcthưxinđầuhàngcủađạitướngLee,ngườichỉhuyquânđộiphươngNam.

Sựgiậndữ

Đángghênhấtlàsựgiậndữ.Nócóthểlàmchotachếtthìnhlìnhđược.Nếuchéplạihếtnhữngảnhhưởngcủasựgiậndữtớicơthểtathìcảchục

trangcũngchưađủ.Tôichỉxin tómtắt lạivàiảnhhưởngquantrọngdưới

đâythôi.Trướchếtsựgiậndữhiệnrangoàimộtcáchrấtrõràng:mặt thìđỏlên

hoặctímngắtlại,mắtthìlonglênmàđầynhữngtiamáu,môimím,bàntaynắmchặt,chânrunrẩy,giọngnóicũngrun…

Trongcơthể,nhữngbiếnđổicònlạlùnghơnnữa.Máutựnhiênhóaradễđặclạihơn.YnhưlàHóacôngđãđoántrướcđượcrằnghễgiậndữthìconngườihaygâysựđánhnhaumàđánhnhauthìdễđổmáu,chonênmáulúcđódễđặclạiđểphònglúcđổmáu.

Số hồng huyết cầu trongmáu bỗng tăng lên tớimột phầnmười, (bìnhthường là năm triệu hồnghuyết cầu trongmột li khốimáu, lúc đó lên tớinămtriệurưỡi).Cácbắpthịtbaotửcolạihoàntoàn;nếubaotửlúcđóđầythứcănthìsựtiêuhóangừnghẳnlạihoặchóarađauđớn,chonênkhôngcógìtaihạichobộtiêuhóabằnggiậndữtrongbữaăn.

Tim đậpmạnh vàmau: tới 180 lần, có khi 220 lầnmỗi phút, nghĩa lànhanhgấpbalúcbìnhthường.Áplựccủamáucũngtănglêndữdội:từ14lêntới23,cókhihơnnữa,cóthểlàmđứtmạchmáumàchếtđược.Nhưngmạchmáuđỏởgầntimcolạimạnh,làmchođaunhóighêgớmởngực.

Màtanênnhớrằngnhữngbệnhdovitrùnggâyrathìcóthuốcuốnghaychíchđểmiễndịchđượccònnhữngbệnhdoxúcđộngthìkhôngcócáchnào«miễn dịch» được cả.Chính những bác sĩ hiểu rõ điều đó hơn ai hết,màcũng không thể đề phòng được, như nhà sinh lí học danh tiếng củaAnh:JohnHunter.Ôngđãnhiềulầnnóivớibạnbèrằng:«Kẻnàolàmchotôinổigiậnlàkẻấygiếttôi».Quảnhiêntrongmộtcuộchộinghịyhọc,cóngườichỉtríchông,ôngđãnổigiậnlênvàlănđùngrachếtgiữabuổihọp.

Bệnhtiệmphátdoxúcđộngnhẹvàlâu

Tuynhiên,đasốnhữngbệnhdoxúcđộngdophát ra lần lầnmỗingàymộtchútlàmtakhônghay.Nhữngxúcđộngkhóchịunhưlolắng,buồnrầu,thấtvọng,sợsệtnếuphátradùnhènhẹthôi,nhưngđềuđềutrongmộtthờigianlâu,cũngsẽlàmchotahóađau.

Cáchđâymươinăm,haitâmlígia:H.S.LidwellvàA.V.Mooređãthí

nghiệmvàoloàicừuvàchứngminhđượcđiềuđó.Haiôngdùngmộtsợidâychìdài,nhỏ,cộtchânmộtconcừuvàomộtcái

cọc,ởgiữamộtbãicỏ,chonócóthểđikhắpbãicỏđược,màkhônglạigầnnhữngconcừukhácthảtrongbãi.

Đượcmộttuầnlễ,haiôngthấynókhỏemạnhnhưthường.Quatuầnlễthứhai,haiôngchomộtluồngđiệnrấtnhẹchạyvàosợidây

chì, đủ cho thân con vật run lênmột chút thôi chứ không đau đớn gì cả.Trongtámngàyliền,convậtbịđiệngiậtrấtnhiềulần,nhưngnóvẫnăncỏnhưthường.

Sauđó,haiông tìmcách làmchoconcừuphải lo sợ.Đúngmườigiâytrướckhichođiệnchạy,haiôngrungmộtcáichuôngnhỏ.Chỉítlần,convậthóaralolắng,nghethấytiếngchuônglàngừnglại,khôngăncỏ,khôngđichơinữa,đoántrướcrằngsắpbịđiệngiật,sợsệtđợichoquacơnđiệngiật.Luồngđiệnvẫnnhẹnhưtrước,nhưngtrướckianókhôngđểýtới,lầnnàynóđãchămchútớirồi.Tuynhiênnóvẫnchưaphátbệnh.

Saumộttuầnlễnhưvậy,haiôngdùngthêmcáchnàynữa:trướcchorungchuôngvàchạyđiệnkhôngtheogiờkhắcnhấtđịnhnàocả, thờigiancáchnhaudàingắnkhôngđều;bâygiờthìtheomộtthờikhắcnhấtđịnhvàthờigiancáchnhaurấtđều,chẳnghạncứnửagiờmộtlần,suốtngàythâuđêm,rungchuôngxong làmườigiâysauchođiệngiật.Chỉ íthôm,sứcconvậtsuyhẳnđi.Mớiđầunókhôngănnữa, rồinókhôngđiđâunữa,đứngyênmộtchỗ; saunókhôngđứngđượcnữa,nằmbẹpxuống; cuối cùngnó thởhổnhển,mệtlắm.Tớiđâyôngphảingừngcuộcthínghiệmđểcứumạngnó.Vàítbữasau,nókhỏemạnh,vuivẻlạinhưthường[4].

Haiôngcònthínghiệm,thấythêmrằngnếuchochạyđiệnđềuđềunhưvậy,nhưngmỗingàyngừngliêntiếphaigiờthôithìconvậtcũngkhôngbịđau;nếungừngdướihaigiờthìnómớibịđau.

Chưa ai thí nghiệmvềngười, khôngbiết rõ thời gianngưngđó ít nhấtphảilàbaonhiêuthìconngườikhôngbịnhữngbệnhdoxúcđộng;nhưngtacóthểtinchắcrằnghễlâulâungưngliêntiếpđượcmộthaingàythibệnhcũngkhóphát,màhễngưng luôn trongnhiều tháng thì thếnàobệnhcũngphát.Phátsớmhaychậmlàtùytinhthầncủamỗingườiyếuhaymạnh,tùyxúcđộngkhóchịunhiềuhayít,nênkhôngthểcómộtđịnhluậtnàocả,như

trongcuộcthínghiệmtrênkiavềloàicừu.Cáctâmlígialạinhậnthấyrằngngườinàocàngthôngmìnhcàngdễmắc

nhữngbệnhdoxúcđộng.Cólẽlàvìcàngthôngminh,thầnkinhcàngmẫnnhuệ,cànghaysuynghĩ,tínhtoán,cókhitínhtoánnămsáucôngviệccùngmộtlúc.Vảlạinhữngngườithôngmìnhthườngphảilãnhnhiềutráchnhiệm,nhất là những trách nhiệm nặng nhọc, vì vậymà phải lo lắng nhiều hơnnhữngngườikhác.

Trái lại,nhữngngườichấtphác,hạngnôngdânchẳnghạn,anphậnthủthường, việc gì cũng cho là có địnhmạng, có lo lắng cũng chỉ trongmộtchốclát,mộtlátđặtmìnhxuốnglàngáyliền,thìrấtítkhibịnhữngbệnhxúcđộng.

Vìvậymàhạng trí thứccácchâu thànhdễbịnhữngbệnh trĩ,bệnhđaubaotử,đaugan,huyếtápquácao,mấtngủ,đautim…hơndânởthônquê.

Mộtvị bác sĩ thấymột chị nhàquênuôi chín,mườiđứa con, làmviệcquầnquậttừsángđếntối,áingạichochịta,hỏi:

—Chịcóbaogiờthấymệtkhông?Chịtađáp:—Khôngbaogiờtôinghĩtớiđiềuđócả.Cứcóviệcthìlàm,hếtviệcnọđếnviệckia,đượctớiđâuhaytớiđó,có

baonhiêutiêubấynhiêu,sốngđượcngàynàohayngàyđó,mộtngườinhưvậycóthểbịnhữngbệnhtruyềnnhiễmnhưbệnhdịchtả,dịchhạch,bệnhsốtrét,holao…chứkhôngkhinàobịbệnhdoxúcđộnggâyra,mànhữngbệnhnàynhưtôiđãnói,mới lànhữngbệnhkhó trịnhất, tốn tiền thuốcnhấtvàchiếmtỉsố75%bệnhtậtcủaconngườihiệnđại.

CHƯƠNGIIINHỮNGBỆNHDOXÚCĐỘNG

Triệuchứng

Bệnhdoxúcđộngcórấtnhiềuhìnhtrạngkhôngthểnàotảchokỹđược.Nókhôngphảilàbệnhtưởngtượng.Nólàmchopháthiệnnhiềutriệuchứngtrongcơthể.Cácbácsĩđãghiđượckhoảngtrămtriệuchứngmàdướiđâytôichép lạinhững triệuchứng thườngxảyranhất.Consốbêntaymặtchobiết100lần,thìtriệuchứngởbêntaytráixảyrabaonhiêulần:

Đầyhơi,bụngtrươnglên(khítrướng)...............99,5%Nghẹnởcuốnghọng.....................................90,Mỏimệt,rãrượi.............................................90,Chóngmặt....................................................80,Nhứcđầu.......................................................80,Đau,mỏigáy...............................................75,Bón..........................................................70,Nóng,xótbaotử(baotửlở)..........................50,Đaubụng,ởtráimật....................................50,Cònvôsốtriệuchứngkhácnữavàmộtbácsĩnóirằng:«Hầuhếtnhững

triệuchứngnàokỳdị,làmchoysĩngạcnhiênkhónghĩ,đềulànhữngtriệuchứngcủaloạibệnhdoxúcđộngcả».[5]

CâuđólàmchotôinhớlạimộtcâutrongmộtbộsáchĐôngy,bộYhọctoảnyếu:«Quỷsùngchimạch, tảhữubất tề, sạđại sạ tiểu, sạsácsạ tri»,nghĩalànếumạchbêntayphảivàtaytráikhôngđềunhau,chợtlớnrồilạichợtnhỏ,chợtnhanhrồilạichợtchậm,thìđólàmạchbịmalàm.Mườimấynămtrước,đọccâuđótôikhôngtinrằngcóbịnhmalàm,chođóchỉlàmộtlốigiảngmộtđiềumàđôngychưahiểu,chưakhámphárađược.

Bâygiờ thì tôiđoánrằngtriệuchứnglạ lùng,khóhiểuđódoxúcđộnggâyravàtôikhenmộtônglangnọgặpnhữngtrườnghợpnhưvậythườngcho bệnh nhân thangBát vị tiêu dao (nghĩa là tám vị làm cho con người

thảnhthơi).Thangnầygồmnhữngvịsàihồ,đươngquy,bạchthược,bạchtruật,bạchphục linh,camthảo, trầnbìvàsinhkhương,cócôngdụng làmđiềuhòakhíhuyết,ganvàtìvị,màbệnhnhânbớtđượcxúcđộngđichăng?

Độc giả đã biết những triệu chứng thông thường của các bệnh do xúcđộng,dướiđâytôixinkểnhữngbệnhmàchúngtathườngmắcnhất,đểđộcgiảđềphòng.TôisẽdùngnhữngnhậnxétcủahaiôngJohnA.SchindlervàFrankG.Slaughtermàvạchrõchođộcgiảthấyrằngnhữngbệnhđóđềudoxúcđộnggâyracả.

Nhữngbệnhbaotử

Cơquantiêuhóalàcơquanxuấthiệnsớmnhấtởcácsinhvậtvìsinhvậtđơn giản nhất tức trùng a-míp (amibe), không có một bộ phận nào khácngoàicáibaotử,thựcra,«trùnga-mípchỉlàmộtthứbaotử».Nólàcơquanhệtrọngnhấtvìnhucầuănuốnglànhucầukhẩnthiếthơncảnhữngnhucầukhác(nhưnhucầutínhdụcchẳnghạn).Nólàmộtcơquanchiếmnhiềuchỗnhất trong cơ thể vì nó gồm thực quản, bao tử, ruột non, ruột già.Nó cónhiềumạchmáuvàgânnhất,chonênnóchịuảnhhưởngnhiềunhấtcủaxúcđộngvàcóảnhhưởngrấtlớntớisứckhỏecủata.

Tathườngnói:«Hànhđộngcủakẻđólàmchotôitởm».Tiếng«tởm»đókhôngdùngtheonghĩabóngđâu.Đúnglànhữngxúcđộngdokẻđógâynênđãảnhhưởngđếnbaotửcủatathật.Khitagiận,chẳngphảichỉcómặttađỏlênmàthôiđâu,chínhbaotửcủatacũngđỏlênnữa,vìmáucũngdồnvềbaotử.Từnhữngnỗivuibuồnđếnthờitiết…cáigìcũngảnhhưởngđếnbaotử:giữabữaănnhậunhậnđượcmộtđiệntínbáorằngmộtôngbácmớimất,thếlànuốtkhôngvônữa;trờiđươngnắngmàbỗngnổicơndông,ăncũngthấykém,nhưngnếuđượctinconthiđậuthìcóthểbảongườiởchạyđimuathêmmộttômì.Nhữngđiềuđó,aicũngnhậnthấyhằngngày.

Xúcđộnglàmchotathấynặngbaotử,cócáigìđètrongbaotử.Cókhibaotửthắtlạimạnh,làmchotaphảiômbụng,ợhơihoặcợchua.

Mộtbệnhnhânợhoài liên tiếp támngày, cứ trungbìnhnửaphút lạiợmột lần.Thuốcgì cũngvôhiệu.Mộtbác sĩđã tínhcắtnhữnggânđểcho

hoành cáchmôkhông cử động được nữamà hết ợ.Cũngmay bệnh nhânkhôngchịucắt.Rồisaubệnhtựnhiênhết,nguyêndonhưvầy.Năm1942,hồimàđường, bột,mỡphải «muabông»vì khanhiếm,người đóbán trạiruộngđi,mởmộttiệmbánh,tưởnglàkhákhôngngờbịcôngandòxét,điềutravìnghingờlàgiantrátrongviệcxin«bông».Đúnglúcđó,ngườicontraiôngtaphảinhậpngũ.Thếlàôngtabắtđầuợ,ợhoài,đếnmấtăn,mấtngủ,chỉmấyngàymàhomhemtrôngthấy.Mộtbácsĩchuyêntrịbệnhthầnkinhđoánđượcnguyênnhân,khuyênôngtabáncửahàngbánhđi.Ôngtanghelời:kýgiấyđoạnmạixongthìmườihaigiờsauhếtợ.

Khibạnđauởdướimỏác,bạnngờrằnglởbaotử,nhưngchưachắcvìcótớitrên50phần100trườnghợpnhưvậychỉdoxúcđộngchứchưaphảilàlởbaotử.Trườnghợpvìxúcđộngmàthấyđauởbaotử,vàtrườnghợpvìlomàđau,haitrườnghợpđórấtdễlầmvớinhau,vìnếucólởthìcũngkhôngphảivếtlởlàmchotađaumàchínhlànhữngbắpthịtởchungquanhvếtlởnóthắtlạimàlàmtađau.Màkhitaxúcđộng,chínhnhữngbắpthịtđócũngthắtlại.

Đọchaitruyệndướiđâybạnsẽtinchắcđiềuđó.Mộtngườibántạphóaphànnànlàđaubaotử.Côngviệclàmănkhôngkhá,phảilolắnghoài,lạithêmbàvợnhưbàlasátvàcậuconvàohạngthanhniêncaobồi.Đibácsĩ,ôngthìbảolàlởbaotử,ôngthìbảokhông,làmngườiđóthêmhoangmang.Cứmỗi nămhai kỳ, người đó về quê nghỉ nửa tháng, suốt ngày câu cáởWisconsin(Mỹ).Lạquá,cứđúnglúcxetớiBelleville,cáchquêchừngbốnchụccâysốthìbệnhbaotửbiếnmất;nửathángởnhàquê,ôngtaănmạnhkhỏenhưthường,rồikhitrởvềgầnvớitỉnh,nhìnthấythànhphốlàbệnhtrởlại.Nhờvậymàôngtamớibiếtrằngmìnhkhônglởbaotử.

MộtysĩdưỡngđườngMayocũngmắcbệnhnhưvậy.Ônglolắngbuồnchánhóađaubaotử.Ôngbiếtbệnhcủamình,thỉnhthoảngđinghỉngơiđểdưỡngsức.LầnnàocũngvậyrakhỏichâuthànhRochester,tớigiữacầutrênsôngMississipilàtựnhiênbệnhhết;rồikhitrởvềRochester,cũngtớigiữacầuđólàbệnhtrởlại.Nghiệmnhưvậy,ôngđểtâmsuyxétthìthấycầuđóởtrênranhgiớitiểubangMinnesotavàôngghéttiểubangnàylắm.Ôngdicưquatiểubangkhácvàbệnhônghếtluôn.

Nếungườibántạphóavàvịbácsĩđókhôngtìmđượcnguyênnhânbệnh

mìnhthìsớmmuộngìbệnhcũnghóanặng,thànhralởbaotửthật,rấtkhóchữa.

Khiđã lởbao tử rồi thìmộtxúcđộngmạnhcó thể làmchoxuấthuyếttrongbaotử,nguytớitánhmạng.

Córấtnhiềuthuốcnhưngđềulàđểtrịngọncả.Chỉcócáchănkiêng,đổikhôngkhí,ránvuivẻ,đừnglolắng,làbệnhmauđỡthôi.Chonênlínhngoàimặttrậnmàbịbệnhđóthìvôphươngchữa[6].

Nhữngbệnhởruột

TheoJohnA.SchindlervàFrankG.Slaughterthìruộtgiàcòndễbịảnhhưởngcủaxúcđộnghơnlàbaotử.Bệnhsưngruộtgià(colite)cóthểsinhrahaichứng:bónvàtháodạ,phânlỏngvàsềnsệt.BảychụcphầntrămngườibónlàdoxúcđộngchứkhôngphảidonhữngbắpthịtởruộtlàmbiếngnhưbácsĩVictorPauchetđãnóitrongcuốnLechemindubonheur.HồiđóbácsĩPauchetchưabiếtảnhhưởngcủaxúcđộng.

Dùbónhaytháodạdoxúcđộngthìcũngchỉcómộtcáchhiệunghiệmđểtrịlàănkiêng,vậnđộng,sốngvuivẻđiềuhòa.Đừngthấytáobónmàdùngthuốcnhuậntrường,chỉhạichứkhôngích.

Bệnhsìnhruộtmộtngànlầncótớichíntrămchínmươibốnlầndoxúcđộnggâyra.Khibạnthấysoibụng,bạnthườngchorằngdothứcănkhôngtiêumàsinhrahơi.Không.Sựtiêuhóakhôngkhinàosinhrahơicả.Hơiởtrongbaotửvàbụngcủatađềulàkhôngkhímàtanuốtvàocùngvớithứcăn.

Khithấysìnhbụng,ùngụctrongbụnglàcómộtkhúcruộtnoncủatathắtlại,nướcvàhơitrongbụngbịnghẽn,làmchobụngsìnhlên.Rồikhiruộthếtthắt,nướcvàhơithôngđược,vàtanghethấytiếngùngụctrongbụng.Cókhiruộtchỉ thắt lại trongnămbaphút,cókhinóthắt lạicảgiờ.Cóngườiruộtthắtlạimộtlúc18,20chỗ,cựckỳkhóchịu.

Một người tội nhân sình ruột, phải mổ.Mổ ra thấy ruột bình thường,khôngcógìcả.Chỉđánhthuốcmêởbụngthôi,nêntộinhânvẫntỉnhtáo.Viênysĩbiếthồsơcủaanhta,hỏi:«Anhlàmgìmàbịcônganbắtđó?»Thế

làchỉmộtphútsauruộtanhthắtlạiởnhiềukhúc.Ysĩhỏi:«Anhthấylàmsao?»Tộinhânđáp:«Thấyruộtsình lên».Vậy thì rõ ràng làdoxúcđộnggâynênchứkhôngphảidoănkhôngtiêu.

Nếuruộtgiàthắtmạnhquáởbêntaymặt,dướixươngsườn,thìtathấyđaughêgớm,tưởngchừngnhưcósạnởtrongmật(calculbiliaire),làmchoysĩnàocũngcó thể lầmđược.ÔngJohnA.Schindlerkể trườnghợpnhưsau.Mộtbànọcóngườiconmộtđượclệnhphảinhậpngũ.Haihômsaubàtađaubụngdữdội.Ônglạicoimạch,lầmlàđaugan,mấybạnđồngnghiệpcủaôngcũnglầmnhưvậy.Chíchthuốc,bàtađỡ.Ítbữasau,ngườicontraibàtavôtrại.Convôtrạiđượchaingàythìmẹởnhàlạiđaubụng.Lạichíchbamũithuốcnữa.

Ba thángsau,bàđược tinconđãrờiNữuƯớctớimộtnơimàcấp trênchưachobiếtlàởđâu.Bàlạinổicơnđaubụng,lầnnàyrấtnặng.Chiếuđiện,khôngthấycósạnởmật.NhưngôngSchindlervẫntinrằngcósạnmàchiếukhôngthấy;khuyênbàtamổ.Thếlàmổ.

Yênđược ít tháng.Rồi lạiđau, lầnnày thìkhôngởgannữa,màởbêncạnh;lạnhấtlàđauđúnghaingàysaukhibàtanhậnđượctinngườiconđổbộởTunisie,nơiquânđộiĐồngminhđươngchiếnđấuvớiĐức.Lần thứnămmà cũng là lần cuối cùng, bà ta lên cơnđaubụngkhi hay tin conbịthương.Ítlâusau,conđượcgiảingũ.Bàtahếtđau.

Nếuđaucũngởbênmặt,nhưngphíadướibụng,thìrấtdễlầmvớibệnhruộtdưmàcácbácsĩrấtgiỏicũngkhóphânbiệtđược.Gặptrườnghợpđónhữngysĩ ítkinhnghiệmđèbệnhnhânramổ.Thóiđó thực taihại.TheoôngSlaughterthìsởdĩngườitahammổmộtlàvìđượcthùlaolớn,hailàvìngu, không hiểu rằng 75% bệnh ở ruột là do xúc động.Các «bác sĩmổ»thườngtựbàochữarằng:

—Nếumìnhkhôngmổthìbácsĩkháccũngsẽmổ.—Chỉcócáchmổramớibiếtlàtrongruộtrasao.—Mổruộtmàcólàmchếtaibaogiờđâu?VìhọnghĩvậynênngayởMỹ,cứ100lầnmổcótới31lầnvôíchvìđoán

lầmbệnh.Đólàxétchungcácbệnh.Riêngvềcácbệnhđaubụngmàngờlàđauruộtdưrồimổ,theobácsĩWalterAlvarezởdưỡngđườngMayo(Mỹ)thì225bệnhnhânbịmổ,chỉcó2 trườnghợp làđángmổ thôi.Nhiềubác

sĩthấy thân chủ đau ở bụng, bên phải, phía dưới, là đè ramổ ruột dư, vì«khônglẽcoimạch,rọikiếngmấylầnrồilạituyênbốvớibệnhnhậnrằngông (haybà) khôngđaugì cảư?Nhất là vìmổ thì chỉ có lợi chohọ thôimà[7]».

Thấymốinguyđó,một trườnghợpởMỹđãra lệnhrằngnhữngysĩ ítkinh nghiệm không đượcmổ bậy nữa; trước khi mổ phải hỏi ý kiến củanhiềunhàchuyênmônđểkhỏilàmphí tiền,hạisứckhỏe,nguytínhmạngcủa bệnh nhân.Và vài trườngĐại học ởMỹ đã bắt các ông «bác sĩmổ»tương laiphảihọckhóa tâmthầnbệnhhọc.Ởnước tacũngnêncónhữngđạoluậtnhưvậy.

Nhữngbệnhtimvàmạchmáu

Khivuitathấytimnhưnởra,khibuồnthìthấytimnhưthắtlại;đaukhổquáthìthấytimnhưnátngấu.Nhưvậyđủbiếtrằngxúcđộngảnhhưởngrấtlớnđếntim;mànhữngbệnhvềtimcònkhótrị,nguyhiểmhơnnhữngbệnhvềbaotử.

Cólẽcácysĩngàynaybậntâmnhấtvềbệnháphuyếtquácao.Hồixưanhân loạigầnnhưkhôngbiếtbệnhđó,mới từđầu thếkỉnàynóphátmỗingàymỗimạnhvàgiànửasốngườiquá50tuổichếtvìmộttrạngtháicủabệnhđó.

Xúcđộngkíchthíchnhữnggâncủabộthầnkinhgiaocảm,rồinhữnggânđólàmchonhữngmạchmáunhỏởthậnthusúclại,rồithậntiếtramộtkíchthích tố, chất rénine, chất này làmchomạchmáu thắt lại (spasme), dođóhuyếtáptănglên.Khihuyếtáplêncaoquá,nhữnggânmáuởóccóthểđứt,hậuquảlàchếthoặctêliệtnửangười.

Nếunhữngmạchmáuởgầntimbịmộthònmáu(caillot)làmnghẹt,thìtathấyđaukinhkhủngởtim,bệnhđógọilàbệnhanginedepoitrine.

Theo những bác sĩ ở dưỡng đườngMayo, thì bệnh nhức đầu domạchmáuởóccăngra,màtrướckhicăngthìnóbịthusúclại.Nguyênnhân90phần100làtạixúcđộng.ÔngJohnA.Schindlerkểchuyệnmộtthânchủcủaônglàmộtbàrấtlolắngviệcnhà.Lâulâubàphảiratỉnhmuabánmộtbuổi.

Bàchođólàmộtđạisự,trướckhiđibasắpđặtviệcnhàđâurađóynhưlàsắpđixavậy,dặndòconcái,ngườiởđủmọiviệc,vàtínhtoánratỉnhphảilàmnhữngviệcgì,gặpnhữngai.Vìlolắngquá,lầnnàomớibướcchânrakhỏitrại,bàcũngbắtđầunhứcđầu;khitrởvềthìnhứcquá,chịukhôngnổi,phảinằmliệtnửangày.Nhiềubànộitrợởnướcmìnhmỗithángnhứcđầuđếnbabốnngàycũngởtrongtrườnghợptươngtựnhưvậy.

Lolắngquácònlàmchotathởhổnhển.Nhữngthísinhkhivàophòngthi,nhữngngườilầnđầulêndiễnđànthườngbiếttrạngtháiđó.Bìnhthườngtathởmườisáutớimườitámlầnmộtphút.Lúcxúcđộngmạnh,tathởtớihaimươibalầnmàkhônghay.Ngaycảtronggiấcngủ,tacũngcóthểbịxúcđộngnữa.Chỉnhữngngười thậtkhỏemạnh,vuivẻmới thởđềuđềutronggiấcngủ,cònphầnđônggiấcngủkhôngđượcbìnhtĩnh.Cóviệcgìbấtnhưýxảyrabanngày, thìbanđêmtatrằntrọc,hồihộp,hơi thởkhôngđều,hổnhểnmộtlátrồicókhilạinhưnghẹtthở,đôikhichântaycorútlại.

Sởdĩnhưvậylàvìkhitahồihộp,thởnhanhquáthìthánkhítrongcơthểtiếtrangoàinhiềuquá,mựcđộacítcarbonictrongmáuhạxuống,làmchochântaytêlại,coquắp,ngườilạnhngắt,runrẩyrồichóngmặt,cóthểtéxỉu.

Bệnhsuyễn

Mớimườinămnayngười tabiếtrằngbệnhsuyễnkhôngphảichỉdovitrùngsinhramànhiềukhicòndoxúcđộngnữa,nhưtrườnghợpdướiđâymàôngSchindlerđãkểlạitrongcuốnHowtolive365daysayear.

BàDđươngsốngvuivẻ,sungsướng:nhàcửathịnhvượng,concáingoanngoãn.Rồibàgảmộtngườicongái;vợchồngkhônghòathuậnvớinhau,bàsinhrabuồnrầu.Lại thêmôngchồngmêmộtảnọ.Bàkiếmviệc làmchokhuâykhỏa,xinđượcmộtchânthưký.Bàrấtsiêngnăngđemviệchãngvềnhàlàm,nhưngvìvụngvề,vẫnbịchủhãngchêlàvôtíchsự.Bàchánnảnquá,thếlàlêncơnsuyễn.Nằmnhàthươngsáutháng,bệnhchỉtạmluithôi,chứkhôngthểhếtđượcvìbệnhdoxúcđộngchứkhôngdovitrùng.

Cóngườihễtrôngthấymàuhồnglànổicơnsuyễn;cóngườiquaởmộttỉnhkhácthìhếtbệnhchotớikhinhậnđượcmộtbứcthưnhắclạiđờisốngở

tỉnhcũthìbệnhphátlạitứcthì;lạicóngườimỗikhitrờinổicơndônglàbắtđầu thởkhòkhè; rồimột lầnchỉ trông thấymộtbứchọavềcơndôngmàbệnhsuyễncũngtáiphát.Nhữngtrườnghợpđóđềudoxúcđộnggâynêncả.

Bệnhđauthắtnganglưng(lumbago)

Cácbànộitrợthườngbịbệnhnàyvìchánnảnvàlolắngviệcnhà.Đểcácbàđi coi các cửahàngbánđồ trang sứchoặc lại thămbạnbènói chuyệnphiếmthìbệnhsẽbớt.

Bệnhphong thấpnhứcởcáckhớpxương tuy làdovi trùngnhưngxúcđộngcũngdựvàomộtphầnlớn.Thếchiếnthứnhất,rấtnhiềubinhsĩbịbệnhđó,ngườitatưởngtạihọphảisốngtrongnhữnghầmnúpẩmthấpmàsinhbệnh.NhưngthếchiếnvừarồingườitanhậnthấyrằngnhữngbinhsĩchiếnđấuởnhữngmiềnkhôráonhưsamạcchâuPhimàcũngbịbệnhđó,vàcàngragầnmặttrậnthìbệnhcủahọcàngtănglên.Rõrànglàdoxúcđộng.

Bệnhngoàida

Khixúcđộng làmchonhững tiamáu thusúc lại rấtmạnh thìmộtchúthuyết thanh (sérum) thấm ra ngoài tiamáu, đọng lại ở thớ thịt, rồi hiệnởngoàida:dabầmlại,ngứa,sưng,chảynước,đóngvẩy.Cótớibachụcphầntrămbệnhngoàidanguyênnhânlànhưvậy.

Mộtônglãonọtừnhỏdavẫnnhẵnnhụi.Hồi67tuổi,ônggóavợ,nămsautụchuyềnvớimộtquảphụtrạctuổiông.Trongkhiđidulịch«tuầntrăngmật», ôngbỗngnổi bệnhngoài da, vềnhàphải đi nằmnhà thương.Bệnhbớt.Nhưngvềtớinhàthìbệnhlạiphátnặng,ngứakhắpngười.

Ítlâusauôngphảiđixađểtínhviệclàmăn.Khiđikhỏinhàthìbệnhhết,trở về nhà thì bệnh phát lại.Mấy lần sau cũng vậy.Ngườimình chắc đãtưởnglàcómalàmmàcúngváiôngTà,ôngTáorồi.

Saucùng,ngườivợđithămmộtngườibàcon;ônglãoởnhàmộtmình.Lạthay,bệnhtựnhiênbớt,rồikhỏihẳn.

Thìraônglãođaungoàidachẳngphảitạivitrùnghayphongthấpgìcả,màôngkhôngchịunổi tánhtìnhcủabàvợ«lasátđó».Bàbắtchồngphảinhấtnhất tuânýbà,ôngkhôngdámcưỡng,chỉngấmngầmbựcmìnhđaukhổmàphátbệnh.Bácsĩtìmđượcnguyênnhânrồi,thuyếtbàlãođểbàthayđổitháiđộđốivớichồngvàtừđódaônglãonhẵnnhụinhưtrước.

Nhữngmụnởmặtthườngcũngdoxúcđộngmàphát.Thanhniênhaybịbệnhtrứngcá,làtạicáckíchthíchtốvềtínhdụctiếtranhiềuquá,màcólẽcũng tại họ phải nén tính dục của họ. Có rất nhiều thuốc chữa bệnh đó,nhưngkhôngthuốcnàocônghiệu.Thườngthườngthuốcchỉlàmchobệnhgiảmđượcítlâurồilạitáiphát.

Hìnhnhưnhữngmụncóc(hộtcơm)cũnglàmộtbệnhdoxúcđộngnữa.Ởnướcnào,dânquêcũngcónhữngthuậtkìdịđểtrịmụncóc.ỞMỹngườitalấymộthộtbắpđỏchàvàomụnrồinémchogàăn,hoặclấylôngcổmộtconlừagiàmàcọvàomụn.Ởnướcta,ngườitalượmnhữngthỏivànggiấyrải trênđườngsauđámma,đemvềchàvàomụn.Hoặc trongkhidông tốngườitađợichotrờinổisấmchớplàvộivàngxoavàomụn,vừaxoavừanói:«Trảôngsấm,bàsét»nhữngcáchđóđềulàdùngtâmlíđểtrịbệnh,hễtintưởngmàvuilênthìbệnhhếtchonênôngSlaughterkhuyênbácsĩchuyênmôn trịbệnhngoàidanên tìmhiểu tâmlícủabệnhnhânvàápdụngmôntâmthầnyhọcđểchonhữngthuốcdán,thuốcxoadễcônghiệuhơn.

Nhữngbệnhvềkinhnguyệt:kinhnguyệtkhôngđềuđaubụng,nhứcđầungày sắp có kinh…nhiều khi cũng do xúc động.Nhất là những bệnh liệtdương,bạiâmnguyênnhânchínhthuộcvềtâmlíchứkhôngphảilàvềbộphậnsinhdục.Nếukhôngchữatheotâmlímàdùngnhữngthuốckíchthíchmộtcáchgiảtạothìchỉthêmhạichứkhôngíchlợigìcả.

Cònđiềunàynữacólẽcũnglàmbạnngạcnhiên:83phần100nhữngtainạnxảyrakhôngphảidomáymócmàdoconngười.ỞÂu,Mỹngườitađãlàmthốngkêvànhậnthấyrằngcónhữngngườirấtdễlàmmồichotainạn;cácnhàbảohiểmhiểulẽđólắmnênthườngchịu thiệt ítnhiềumàhủybỏgiaokèochonhữngngườiláixehơiđãbịtainạnđếnhailần.Nhữngngườiđódùláixetrênnhữngconđườngrấttốt,vắngmàcũngbịtainạn,vàhìnhnhưnguyênnhânlầntrướcrasaothìlầnsaucũngvậy,tạitaynàyhaytaynọvụng,chậm.Đóthuộcvềsinhlíhaytâmlí?Cólẽcảhai.

Chắcbạnđãnhậnthấyhômnàomấtngủ,quạoquọthì làmcáigìcũnghayđổvỡ:khépcánhcửathìvôýđểkẹpngóntay;kéocáihộctủthìkéomạnhquá,hộcvăngra,rớtxuốngchân;xuốngcầuthangthìtrượtchânté…Nhữngxúcđộngkhóchịuthựclàtaihại!

CHƯƠNGIVÍTTRƯỜNGHỢPĐẶCBIỆT

TadùngtiếngmặccảmđểdịchtiếngcomplexecủaPháp.Mặccónghĩalặnglẽ(nhưmặchứalàbằnglòngchomàkhôngnóirõra);cảmlàcảmxúc.Mặc cảm là những tình cảm (như ghen, ghét, oán, giận…) nó âm thầmởtrong lòng tamà ta không biết và làm cho ta có những hành độngmà takhôngmuốn,khôngcốýlàm.

Chúngtôixinlấymộtthídụthôngthườngnhất:mặccảmghenvớiem,mặccảmmàngườiPhápgọilàcomplexedeCain.TheoThánhKinh,Cainlàcon trai lớncủaThủy tổ loàingười:AdamvàEve.Em trai củaCain làAbel.HaianhemmộthômdânglễlênThượngđế;ThượngđếkhenlễcủaAbel;Cainkhôngđượckhen,ghenghétemrồigiếtem.CainbịThượngđếphạt,bắtsuốtđờiphảilangthang,khôngởđâuyênđược.

Cáiđứaconđầulòngđượcchamẹcưng,khimẹsanhthêmmộtđứanữa,thấymẹsănsócemmìnhhơn,nhưbỏquênmìnhđi,thườngnổilòngghenvớiemmàkhônghay.

Mộtđứanhỏmườituổiởtrongtrườnghợpđó.Nónằmmêthấyđichơivớichamẹtrongmộtcánhđồngmênhmông,trờinắng.Thìnhlìnhgặpmộtconsông,mánócúixuốngmặtnước,vớtconbúpbếlên,rồiquaylạiđuổinóđi.Nóxônglại,giậtconbúpbếởtaymẹnó,liệngxuốngsông.

Tronglúctỉnh,vìgiáodục,vìsợchamẹ,nóđốivớiemkhôngcógìđángtrách;nhưngtrongthâmtâmnóvẫnghenghétem,muốnchoemnóchếtmàchính nó không hay, chamẹ cũng không hay nó có ý xấu đó.Trong giấcmộng,lòngghenghétđómớihiệnra:conbúpbếđótượngtrưngemnó.VàcácnhàtâmlíbảođứanhỏđócómặccảmcủaCain.

ĐọccuốnCommentstabiliservotreéquilibrepsychiquecủabácsĩAndréBonnet(Éditiond’angles–Paris),bạnsẽthấycónhiềubệnhtinhthầnrấtkìdịdomặccảmgâyra.Tôixintómtắtdướiđâyíttrườnghợp.

Ghenvớidượng

Một thanhniên khỏemạnh, thôngminh, sống trongmột gia đình danhgiá,phonglưu.Ngườichavìtainạnmàquađờithìnhlình.Mẹởvậyđượcmấynămrồitáigiávớimộtngườicóđịavịvàngườichồngsaucưxửvớiconriêngcủavợrấtâuyếmvàđànghoàng.

Thanh niên đó học đương tấn tới thì bỗng nhiên thụt lùi, sức yếu đi,khônghamhọcnữamàchỉthíchlàmmộtsĩquan,mộtvịanhhùng.Trongphòng,nódánhìnhmộtsĩquankhôngquânngựcđầyhuychương.Aihỏi,nócũngđáplàhìnhbanó;nhưngsựthựclàhìnhmộtôngbáchayôngchúnàođó.

Mávàdượngnóthấyvậy,chonóđidulịchAnh,Đứcmộtthờigian,vềnhànóvuivẻ,tiếptụchọclại.Nhưngítlâusaunólạichánhọc,hóaraduđãng,rượuchè,traigái,ăncắptiềncủamẹ,ănnóithôtục,quầnáolôithôi.Rồinóđãngtrí,đọcsáchmàkhônghiểu,cónhiềuýnghĩkìdị.Cácnhàphântâmhọcxétkĩthìranóghenvớidượngnó;sởdĩnómuốnthànhmộtvịanhhùnglàvìnhưvậynósẽdanhgiá,chanósẽdanhgiálâyvàmánósẽkhôngyêukínhdượngnónữa,màchỉyêunóthôi.Nhưngnóthấtbạirồiloạnthầnkinh.

Hamdanh

Mộtcôngchứcnhỏnọ,tậntụylàmviệctrênhaichụcnăm,hivọngđượcmộthuychươngđểđeoởngực,nhưngtớikhisắpvềhưu,thấylầnnàohuychươngcũngvềtayngườikhác,đâmrachánnản,mấtăn,phảiuốngrượuđểtiêusầu.Hậuquảlàlágansưnglênmàphổicũngsưngnữa.Chạychữamàkhông bớt.Một bác sĩ hiểu tâm lí đó, xin với chủ sở của ông tamột huychương,vàbệnhtựnhiênhếtliền.

Ghétanh

Mộtôngchủtiệmsắtnọ,tolớn,hồnghào,lạinhờbácsĩAndréBonnetcoi,bảo:

—Tôiđauđãnămnăm,rọikiếngkhôngbiếtbaonhiêulầnrồi–đâycảchồnghìnhđây–dùngđủthứthuốcmàkhôngbớt.Bệnhnhưvầy:bịtháodạkinhniên,mỗingàyđingoàitừ10đến12lần.Hễđaubụnglànhịnkhôngđược, phải bỏ khách hàng mà đi. Ngoài ra không có gì cả, ăn ngủ nhưthường.

Bácsĩcoinhữngtấmhìnhrọibaotử,mật,ruột:bìnhthường.Phâncũngbìnhthường.Màhỏivềđờisốngcủabệnhnhâncũngkhôngthấygìđặcbiệt.Támnămtrướcmộtngườianhquađờivàhiệnôngtađươngcoimột tiệmbánsắt.Khôngđoánrađượcbệnh,bácsĩđànhchomộtthứthuốcdịubệnhrồihẹnsẽlạithămbệnhnhântạinhà.

Ba hôm sau ông tới tiệm sắt. Bà chủ ngồi giữ két.Ông chủ đứng tiếpkhách,cóhaingườigiúpviệc.

Chuyệntròítlâu,bácsĩbiếtđượcrằngngườianhcủabệnhnhânxưakiaởđộcthân,siêngnăng,đứngđắn,quảnlítiệmbánđồsắtđó,vàbệnhnhânquyếtđoánviệcgìcũnghỏiýanh.Tuynhiên,ôngtavẫnkhóchịuvìmìnhkhôngđượctựdo,vàthấyônganhcótàihơnmìnhnhiềuquá.

Rồi ông ta cưới vợ.Bà vợ có tính độc tài, thấy chồngmình không cóquyềngìtrongcửatiệm,vàmọiviệcđềudoanhchồngquyếtđịnh,đâmrabấtbình,mắngnhiếcôngchồng.Ôngchồngkhổ tâm từhồiđó,nhiềukhingầmmongônganhtrongkhiđiquamộthànhlangbịmộtđồsắtnặngrớtxuốngđậpbểđầuchếttươi,thìmọisựsẽêmấm;nhưngmỗilầnnghĩnhưvậy,biếtrằngcólỗivớianh,vộigạtngayýđóđivàýđóbịdồnvàotiềmthức.

Rồi tainạnxảy ra thật.Ônganh láixehơi,đâmvàomộtgốccây,chếtbốnnămtrước.Vàtừđóôngtabắtđầutháodạ.

Bácsĩđoánđược,hỏingay:—Ôngsuynghĩkĩrồihãytrảlờinhé.Cóphảimỗilầnđiquahànhlang

treonhữngđồsắtnặngmàôngmớinói,làôngthấyđaubụngphảikhông?—Từtrướctớigiờtôikhôngđểýtới,nhưngcólẽđúngvậy.—Nguyênnhânbệnhcủaônglàlònghốihậnrằngmìnhđãcóýmuốn

choanhchết.Chỉcómỗiphươngthuốclàkiếmmộtvịlinhmụcđểxưngtộirồicầunguyện.

Bệnhnhânnghelờivàítlâusauhếtđau.

Tráchnhiệmnặngquá

Mộttưchứcnọrấtsiêngnăng.Ôngtamuốnđượclãnhmộtđịavịquantrọng, tận tâmvớichủ,đemcôngviệcởhãngvềnhà làm;vàrốtcuộccaovọng của ông được thỏa mãn. Người ta giao cho ông một chức chỉ huy.Nhưng tài cánông takém, thành thửcôngviệckhôngchạy,chủhãnghơibựcmình.Thấyvậyông ta lại cànggắngsức,càng lo lắng,uốngmaxiton(mộtthứthuốckíchthíchthầnkinh)đểlàmviệcđêm,vàítthángsauôngtađibácsĩ,kêulàtứcngực.Rọiphổi,phổitrong.Mộttuầnlễsau,ôngtatrởlạibácsĩkêulàđaubaotử.Rọibaotử,baotửlành.Rồilạikêuđaugan,đauruột.Rọiganvàruột,đềuvôbệnh.Saucùngôngtakêuđauởsốnglưng.

Bácsĩhỏithămcôngviệclàmăncủaông,đoánđượcbệnh,đềnghịvớichủhãngchoôngtanghỉíttháng,khibìnhphụcrồi,sẽgiaochomộtcôngviệckhác,tráchnhiệmnhẹhơnmàkhônglàmmấtthểdiệncủaôngta.Từđóôngtavuisốngtrởlại.Nhưngvuiđượcbaolâuthìkhôngbiết,vìkhilãnhcôngviệcmới,ôngtalạicắmcổlàmviệc,mongmộtngàykialạiđượclãnhmộttráchnhiệmcaohơnnữa.

Ghen

Mộtôngnọtrạcngũtuần,nhỏcon,hói,khúmnúm,lạithămbácsĩ.Haivợ chồng làm chungmột sở.Vợ làm trưởng phòng, chồng làmnhân viênchánhtrongphòng.Bàvợtựnhiênnổighenghêgớm.Hễchồngđiđâubàtacũngnghĩ làđivớinhân tình.Màchồngởnhà thìbàcũngnghĩđể táncôhàngxóm.Ngómộtthiếunữđingangcửacũngkhôngđược:«Cặpmắttráotrưngkiachỉtàiliếcgái!».Mànếucúimặtxuốngkhôngngóthì«đíchthịlàgiảdối,làmbộnghiêmtrang,màtâmngẩmtâmngầm».Rồinhiềulầncòndọa«nếubắtđượcthìtanxương!».

Ôngtanhờbácsĩtrịgiùmbệnhghencủabàvợ.Bácsĩhỏi:—Nhưngbànhàcóđaubệnhgìkhông?—Có,chóngmặt,nhứcđầu,đaubaotử.

Ítbữasautheolờibácsĩdặn,ôngtađểbàvợtớimộtmình.Bàtakểlểbệnhtình,ítnhấtlàchứngđautim,bảosắptớithờikìtắtkinh,phànnànvớibácsĩvềtínhđàngđiếmcủaôngchồng;khôngcócon,nhiềulúcbàtachánquá,muốn tự tử.Bác sĩ coimạch,không thấybệnhgì cả, đoánđó là tâmtrạngcủangườigầntớikìtắtkinh,còndodự,đợihỏiýkiếnmộtnhàchuyêntrịbệnhthầnkinh.

Bàtatrởlại,phànnànrằngmớikêuđiệnthoạitớisở,hỏiôngchồngthìôngtakhôngcóởsở.Đíchthịlàđivớimộtảnào.Giậnquá,bàtaliệngốngđiệnthoạixuống,nóbểtantànhvàcánhtaybàtacũngxụiluôn.Chiếuđiệnthìgânởcánhtaykhôngsaocả.Bácsĩđưabàtavàomộtnhàthươngđiên,haithángsaubớt,khôngđòitựtửnữa,màcònbảobácsĩrằng:

—Từnaytôimặcthằngchanómuốntheođứanàothìtheo.Hơiđâumànghĩtớinó.Đãđaukhổnhiềuquárồi.Bâygiờtrờichosốngngàynàothìránvuingàyđó.

Bácsĩthấyvậy,chobàtavềnhà,nhưngvẫnkhôngtinrằngbệnhhếthẳn;nócóthểtrởlạingàynàokhôngbiếtchừng,nêndặnngườichồngphảiđểýdòxétvợ,nếucógìlạthìchoônghayliền.Quảnhiênchỉđượcsáuthángrồimộthôm,ngườichồngkêuđiệnthoạichohayvợmuốnnhảyquacửasổtựtử.Thếlàlạiphảiđưabàtavàonhàthươngđiênmộtlầnnữa.

Sởdĩtôikểnhiềutrườnghợpranhưvậylàvìtôimuốnđộcgiảhiểurằng,thấyrằng,tinrằngvànhớrằngcótừ50đến75phần100bệnhcủatadoxúcđộnggây ra, chỉ có từ25đến50phần100bệnh của ta donhữngnguyênnhânkhác:nhiễmtrùnghoặctainạn,giàsuy…Ngaytrongnhữngbệnhdonguyênnhânkhácđó,ảnhhưởngcủaxúcđộngvẫnkháquantrọng:nếutavuivẻ, tin tưởng thì cơ thể tadễdàngchống lạivớibệnh, tự lấy lạiđượcmứcthăngbằngvàsựhiệunghiệmcủathuốcsẽtănglên;tráilại,nếutabuồnrầulolắng,nghingạithìcơthểdễsuymàthuốcíthiệunghiệm.Vậykẻthùcủatakhôngphảilàvitrùnghaythờitiếtmàchínhlàta,chínhcáitinhthầnkhôngkhoángđạtcủata,haylolắng,ghenghét,nghingờ,giậnhờn…

CHƯƠNGVHỆTHỐNGGIAOCẢMVÀNỘITIẾTTUYẾN

Dohệthốnggiaocảmhaynộitiếttuyến?

Chắcđộcgiảsẽhỏitôi:«Cảmxúcảnhhưởngtớicơthể,phải,nhưngảnhhưởngtớinhữngdâythầnkinhư,nghĩalànhữngdâythầnkinhbịbệnhmàlàmchocáccơquanhóađauư?»

Thưa,hìnhnhưkhôngphảivậy,trongcácbệnhdoxúcđộnggâyra,dâythầnkinhkhôngbịbệnh.Nóchỉbịnhưkíchthíchthôi,rồinókíchthíchsựhoạtđộngcủanhữngnội tiết tuyến,gâymột sựbấtđiềuhòa trongcơ thể,mộtsựmấtthăngbằng,vàsựmấtthăngbằngđó,tagọilàbệnh.

Hiệnnayykhoađoánnhưvậychứchưabiếtchắcrasao.Cứtheonhữngsáchphổthôngyhọcmàtôiđãđượcđọcthìhiệnnaycác

nhàbáchọcnhậnrằngbộ thầnkinhvàcáchạchnội tiết tuyếnđềucóảnhhưởngtớicácthứbệnhdoxúcđộng.Nhưngngườitachưabiếtcáinàoảnhhưởngtớitrước;màcũngchưađồngývớinhauvềsứcmạnhcủaảnhhưởng.TheoFrankG.Slaughterthìhaiảnhhưởngsongsongvớinhau(lesgrandesendocrines ont une action souvent parallèle à celle du système nerveuxvégétatif ). Paul Chauchard cũng nghĩ rằng cả hai đều có thể tự động cả,không tùy thuộc nhau.Theo JohnA.Schindler thì ảnh hưởng của nội tiếttuyếnmạnh hơn( dans l’ordre émotif les effets endocriniens dépassent debeaucoup,soustouslesrapports,leseffetsnerveux).ÔngSchindlercònbảorằngxưangườitachotạithầnkinh,cólẽphảinóilàtạicácnộitiếttuyếnthìđúng hơn. (Il serait plus juste de dire: «Ce sontmes glandes endocrines»,plutôtqueclassiquement:«Cesontmesnerfs»-BảndịchcủanhàPressesdelaCité–Paris).

Nhưng theo bác sĩ PaulNoël trong cuốn Fais ton chemin (J. Oliven –Paris)thìcácnộitiếttuyếnđềudobộthầnkinhchỉhuycả.Bộmáychiaralàmhaihệthống:

1/Hệthốngtrungươngnóphânbốcácdâythầnkinhtớingũquanvàcác

bắpthịt,làmchotacửđộng,suynghĩ.2/Hệ thốnggiaocảmgồmnhiều thầnkinh tiếtởdọc theoxươngsống.

Chứcvụcủanólàđiềukhiểnbộtuầnhoàn,ngũtạngvàcáchạch.Nóhoạtđộngkhôngtheoýmuốncủata,takhôngkiểmsoátđược.

Vậythìthuyếtnàođúng?Tôikhôngđượcbiếtnhữngphátminhmớinhấtcủaykhoađãgiảiquyếtđượcvấnđềđóchưa?Hệthốnggiaocảmlàquantrọnghaychínhcácnội tiết tuyếnmới làquantrọng?Hiệnnay tahãy tạmnhậnrằngcảhaiđềugâyranhữngbệnhdoxúcđộng,nóichođúnghơnlànhữngxúcđộngkhóchịuđềuảnhhưởngtớihệthốnggiaocảmvàcácnộitiếttuyến,dođósinhrabệnh.

Hệthốnggiaocảm

Trướchếtchúngtahãyxéthệthốnggiaocảm.Nógồmhaibộphận:—Orthosympathique(chângiaocảm).—Parasympathique(phảngiaocảm).Gọilàchânvàphảnvìtrướckiangườitatưởnghaibộphậnđóluônluôn

cótácđộngtráingượcnhautớicơthể;nhưnggầnđâyngườitathấytácđộngcủachúngchỉphảnnhautớimộtmứcnàothôi.Tácđộngđócóhaithứ;mộtthứtíchcực,kíchđộngchomạnhlên(activation);mộtthứtiêucựctiếtchế,ngăn lại (inhibition).Cảhaibộphậnorthosympatique(viết tắt làO.S.)vàparasympathique(viếttắtlàP.S.)đềucóhaitácđộngđó,tùymỗicơquanchứkhôngphảiO.S.chỉkíchđộng,màP.S.chỉtiếtchế.

Dưới đây tôi chép lại hai tác động của hai bộ phận đó đối vớimỗi cơquan,theotàiliệucủaPaulChauchardtrongcuốnL’équilibresympathique.PressesUniversitairesdeFrance–Paris.

CơquanP.S.O.S.

BộtiêuhóaKíchđộngTiếtchếBàngquangThunlạiDãnra

TimĐậpchậmlạiĐậpmauhơnHọngHẹplạiNởraNướcmiếngTiếtranhiềuđặcbiệtTiếtramộtnướcMọcda(formationscutanées)KhôngcótácđộnggìcảKíchđộngLáláchKhôngcótácđộnggìcảThunlạiMạchmáuNởraThunlạiHạchthượngthậnKhôngcótácđộnggìcảTiếtra(glandemédullosurrénale)TathấytácđộngcủaP.S.vàO.S.tớimộtcơquannàođónhưbộtiêu

hóa,bàngquang, tim, có thểphảnnhau:nhưng tớimột cơquankhácnhưhạchtiếtnướcmiếngthìchỉkhácnhauthôichứkhôngphảnnhau:P.S.làmchotiếtranhiềunướcmiếng,màO.S.cũnglàmchotiếtnướcmiếng,nhưngnướcmiếngđặchơn.

Nếuhệthốnggiaocảmhoạtđộngđiềuhòa,cósựthăngbằnggiữahoạtđộngcủaP.S.vàO.S. thì takhôngcóbệnh; trái lại nếuP.S.hoạtđộngmạnhhơn,bộtiêuhóabịkíchthích, ta thấyợnướcchuarồi lâusẽsinhrađaubaotử,lởbaotử;nếuO.S.hoạtđộngmạnhhơnthìtimđậpmauhơn,tahồihộp,lâuthànhbệnhđautim.

Xétkỹbảngđótacònrútđượcđiềunàynữa:nhữngngườiđaubaotửthìítkhibịđautim,ngượclạicũngvậy.TìmhiểuxemP.S.hayO.S.củatacóhoạtđộngmạnhquáhaykhônglàmộtviệcrấtcóíchchosựgiữthăngbằngcủacơthể.

Nộitiếttuyến

Bâygiờchúngtaxéttớinhữngnộitiếttuyến.Nhữnghạchtrongcơthểtachialàmhailoại:ngoạitiếttuyến(nhưhạchnướcmiếng,hạchmồhôi)tiếtranhữngchấtkhôngvômạchmáu;vànộitiếttuyến(nhưgan,mật,thận…)tiếtranhữngchấtđểvômạchmáumàkíchthíchmọibộphậntrongcơthể,dođótagọinhữngchấtđólàkíchthíchtố(hormone).

Nộitiếttuyếnquantrọngnhấtlàtùngquảtuyến(hypophysehayglandepituitaire).Ngườitamớinghiêncứukỹvềnótừvàibachụcnămnay.Nólà

mộthạchtròn,tobằngmộthộtđậulớn,nằmởtrongsọ,dướióc.«Ngườitacóthểcoinónhưmộtcáixưởngnhỏ,chạysuốtđêmngày,một

cáchyênlặngmàđắclực,đểgiữchocơthểđượckhỏemạnh.Nóicáchkhác,nómàhoạtđộngđiềuhòathìcảcơthểcủatađượcankhang»(Schindler).Nókiểmsoátđờisốngsinhlícủata,giúpcơthểtachốnglạivớivi trùng,vớithờitiết(nóngquáhaylạnhquá),vớisựnhọcmệt,vớicácchấtđộc…

Đượcvậylànhờnótiếtravôsốkíchthíchtốmàhiệnnayykhoachưatìmrađượchết,cónhiềuchấtngườitachỉđoánđượcchứchưachứngthựcđượclàcó.

HaichấtcóảnhhưởnglớnnhấttớinhữngbệnhdoxúcđộnglàchấtSTHvàchấtACTH.

ChấtSTH(hormonesomatotrophique)kíchthíchhạchthượngthận(mộtcái hạch úp lên trái thận: glande surrénale), làm cho hạch này tiết ra chấtDOCA,giupcơthểchốnglạicácvitrùng.

Điềuđángnhớkỹlànhữngcảmxúckhóchịunhưbuồn,chán,lolắng…làmchochấtSTHtiếtranhiềuvàkhinótiếtranhiềuthìtathấykhóchịu,trongngườimỏimệt,nhứcđầu,mấtăn,đaulưng…

NếuSTHbịkích thích lâuquá,vìnhữngcảmxúckhóchịuđókéodàihằng tuần, hằng tháng chẳng hạn, thì sẽ phát ra những bệnh như suyễn,phongthấp,nhứcxương,huyếtáplênquácao…

ChấtACTH(hormoneadrénocorticotrophique)cótácdụngngượclạivớichấtSTH.

Trướchếtnóngăncản tácđộngcủaSTH.Chẳnghạnkhibịbệnhcúm,tùng quả tuyến tiết ra STH để chống lại vi trùng cúm,mà vì STH tiết ranhiềuchonêntathấymỏimệt,nhứcđầu,đaulưng…chứkhôngphảinhữngvi trùngcúmlàmchotacónhữngtriệuchứngđó);nếutachíchACTHthìnhữngtriệuchứngđóbiếnmấthết,tathấydễchịutrởlại;nhưngkhôngphảinhư vậy là bệnh hết đâu, trái lại STH không còn tác động được nữa (bịACTHlàmchovôhiệumấtrồi)màkhônggiúpcơthểchốnglạivớivitrùngcúmnữa,bệnhcóthểngấmngầmnặnglênmàtakhônghay.VìvậynhữngngườitrướcbịbệnhlaothìysĩkhôngdámchochíchACTH.

Trái lại, những bệnh không do vi trùng sinh ra (như nhiều trường hợpbệnhphong thấp,suyễn)màdochấtSTHgâyra, thìchíchACTHbệnhsẽ

giảmliền,nhưngphảichích lâu,hễngưngchích thìbệnh trở lại,màchíchlâuthìcóthểcóhại.

Ta nên nhớ kĩ rằng những xúc động bất bình, giận dữ, gây gỗ… kíchthíchACTH,thườnggâyranhữngbệnhđaulởbaotử;mộtthứbệnhnướctiểu có đường (đường xí), thiếu chất đản bạch tinh (protéine) trong máu.Nhữngnhàkinhdoanh,chịunhiềutráchnhiệmnặng,quạoquọ,bấtbìnhvềxãhội,vềngườichungquanh,dễbịnhữngbệnhđó.

VậytathấyảnhhưởngcủahaikíchthíchtốSTHvàACTHtớicơthểtacũnggầngiốngcủahaihệthốngP.S.vàO.S.Cósựliênquangìvớinhaukhông?Hình như các kích thích tố có tác động tới bộ thần kinh mà ảnhhưởngtớisựquânbìnhcủahệthốnggiaocảm;màngượclại,hệthốnggiaocảmcũngcótácđộnglêncácnộitiếttuyếnnữa.(PaulChauchard).

Tachỉbiếtchắcđượcđiềunày:cầncómộtsựquânbìnhgiữaP.S.vàO.S.[8]mộtsựhoạtđộngđiềuhòacủatùngquảtuyếnthìcơthểmớikhỏemạnhđược.Màsựquânbình,sựđiềuhòađórấtkhógiữ;khôngcómộtphépvệsinhnào riêng chohệ thốnggiao cảmvà cho tùngquả tuyến; chỉ có cáchsốngmộtcáchtựnhiên,điềuhòa,vuivẻ(hoạtđộngngoàitrời,ngủđủ,ănuống đủ chất bổ, thắng những xúc động khó chịu, tránh dùng những chấtđộc, tránhmọi sự tháiquá,hễmệtnhọc thìnghỉngơi…) làhệ thốnggiaocảmvà tùngquả tuyếnmớihoạtđộngbình thườngđược.Điềuquan trọngnhấtvẫnlàsốngvuivẻ.

CHƯƠNGVINHỮNGXÚCĐỘNGDỄCHỊU

NhữngthínghiệmcủabácsĩSergevànhiềubácsĩkhác

Những xúc động khó chịu ảnh hưởng tai hại đến cơ thể ta ra sao thìnhữngxúcđộngdễchịuảnhhưởng tốtđến sứckhỏecủa tanhưvậy.Xúcđộngdễchịulànhữngthuốcthần,cônghiệungangvớinhữngthuốctrụsinh,ngangvớiACTHmàlạikhônghại.Điềuđó,loàingườiđãbiếttừlâu,nênysĩxứnàocũngkhuyênbệnhnhântintưởng,vuivẻ,vàkhuyênnhữngngườisănsócbệnhnhânphảichiềuhọ,đừnglàmgìtráiýhọ.

Nhưngykhoamớinghiêncứukỹvấnđềđótừvàichụcnămnay–nghiêncứumộtcáchkhoahọc–vàngườitathấyrằngnhữngxúcđộngdễchịulàmchocáckíchthíchtốtiếtramộtcáchđiềuhòa,nhờđócơthểđượcquânbìnhmàkhôngbịbệnh,lạicòntựlấylạiđượcsựquânbìnhmàtựnhiênhếtbệnhnữa.

BácsĩSergeởMontréalđãthínghiệmvớihaibọntrẻ:mộtbọnsinhtrongnhững gia đình hòa thuận, vui vẻ;một bọn sinh trong những gia đình lụcđục,buồnbực.Người tachochúngănnhữngmónnhưnhaudobácsĩ lựachọnvàkiểmsoát.Ănxong,chúngvềnhàsốngvớigiađình.Saumộtthờigian,nhữngtrẻtrongcácgiađìnhvuivẻlêncânrấtnhiều,cònnhữngtrẻkiathìcânnặngởdướimứctrungbình.Xétrathìthấysởdĩvậylàvìnhữngtrẻkhổsởđóbuồnrầu,nên tùngquả tuyến tiết ranhiềuACTHquá,chấtnàykích thích chất cortisone, mà chất cortisone làm tiêu chất đản bạch tinh(protéine)dothứcănđemlạichocơthể.Thànhthửcơthểchúngluônluônthiếuđảnbạchtinhnênkhôngmạnh.

NhữngthínghiệmcủaSpiteởNữuƯớc,củaBowlbyởLuânĐôn,củabàAubryởBaLêcũngđemtớimộtkếtquảtươngtự:hễtrẻđượcvuivẻnhờcótìnhyêucủangườilớnthìdễtiêuhóacácthứcăn,khỏemạnh,vànhờvậyngườitamớihiếuhiệntượnglạlùngnàylàcáctrẻdưỡngbệnhlâutrongcác

nhà thương,mặcdầuđượcđủ tiệnnghi,đủ thuốc thangmàvẫnèoọt,ốmyếuhơnnhữngtrẻdưỡngbệnhtạinhà.

TrongmộtnhàhộsinhkiểumẫunọởMỹ,người tanuôimộtnhómtrẻmớisanhvớinhữngđiềukiệncựckìhoànhảo,hợpquitắcvệsinh.Ngườitacho chúng sống cách biệt nhau để tránh vi trùng. Các nữ điều dưỡng chỉđượcrờmóchúngkhicựccầnthiết,nhưkhithayđồ,tắmrửa,chobú.Thứcănđượctínhtoánkỹlưỡngtheonhucầucủamỗitrẻ,bệnhtậtđượcđềphòngvàđiềutrịbằngnhữngphươngpháptốitân.Vậymànhữngtrẻđókhônglêncânnhiều,khôngmạnhkhỏebằngnhữngtrẻởngoài,sốngtrongnhữnggiađìnhthiếuthốn,tạinhữngxómtốităm,bẩnthỉu.Xétrachỉtạitrẻtrongnhàhộsinhthiếutìnhyêu,mặcdầuchúngcònnhỏ,chưahiểugìnhưngcảmthấy–bằngtấtcảcơthểcủachúng–rằngchúngkhôngđượcâuyếmmàhóaủrũ.

Ảnhhưởngphithườngcủanhữngxúcđộngdễchịu

Ởmộtđoạntrêntôiđãkểnhữngtrườnghợpđểchứngthựcảnhhưởngtaihạicủanhữngxúcđộngkhóchịutớicơthể.ỞđâytôixinmượnnhữngthídụcủaJohnẠ.Schindlerđểđộcgiảthấyrõảnhhưởngtốtđẹpphithườngcủanhữngxúcđộngdễchịu.

TrongtạpchíykhoaTheAnnalsofInternalMedecinesốthángchạpnăm1951,bácsĩWhitekểchuyệnhồimàôngvàcácđồngnghiệpcủaôngchưabiếtgìvềchấtACTH,ôngcó trịmột thiếuphụbị chứngphong thấpphátnóng,bathángmàkhôngbớt.Thiếuphụđócóhaiđứacon,chồngvôtíchsựmàlạinghiệnrượu.Bệnhtìnhcómòikhótrị,cácbácsĩđoánrằngbệnhnhânchỉsốngđượcmộtnămnữalàcùng.(Ngàynay,chíchACTHthìbệnhsẽbớtliền,nhưngthờiđóchưatìmrađượcchấtđó.)

Thiếuphụtỏvẻchánnản,khôngmuốnchốngcựvớibệnh,khôngmuốnsốngnữa.

Rồithìcótinngườichồngđãthuthậpítcủacảicònlạitrongnhàvàtrốnđiđâubiệttích.Haytinđó,thiếuphụbỗnghănghái,bảobácsĩ:

—Xinbácsĩchotôivềnhàlàmviệcđểnuôihaicháu.

Bácsĩđáp:—Tôicũngmuốnlắm,nhưngbàđautimnặng,làmviệcsaođược?Bácsĩlàmộtnhàchuyêntrịtim,coibệnhđâucólầmđược.Bàtakhông

nghe,cươngquyếtđòivề,vàlạlùngthay,bàđãchẳngchết,cònmạnhkhỏelên,làmviệcnuôiđượchaiđứacon.Tạisaovậy?Tạitrướckiabàbuồnrầuvềôngchồngmàsinhbệnh;nayôngchồngbỗngnhiênbỏđi,bànhẹngườiđượcmộtphần,canđảmnuôiconvàlònghăngháiđóđãcứubà.

Mộtbệnhnhânkhácbịbệnhnặng,phảimổ.Mổxong,bácsĩlắcđầubảo:«Khóthoátđượclắm».

Nhưngbệnhnhânlạirấttựtin,tỉnhdậylàmỉmcườiliền:—Ítbữanữatôisẽvềnhàđược.Thấydễchịulắm.Cámơnbácsĩ.Mắtbáctasáng,giọngthànhthực,mặtvuivẻ.Quảnhiênbáctakhỏi,làm

chobácsĩphảingạcnhiên.Ysĩnàocũngthườngnhậnthấynhữngtrườnghợplạlùngnhưvậy.Sức

mạnhcủatintưởngghêthật.Mườinăm trước,khidịchcuốnHow to stopWorryingandstartLiving

củaDaleCarnegie,tôirấtngạcnhiênvềcâuchuyệndướiđâymàtácgiảđãchéptrongChươngII:

«MộtanhchàngởBrokenBownghĩđếnviệcviếtdichúc.TênanhlàFailP.Haney.Anhbịungthưruột.Mộtbácsĩchuyênmônđãchorằngbệnhanhbấttrị.Bácsĩđódặnanhtakiêngthứcnàythứckhác,vàđừnglolắnggìhết,phảihoàntoànbìnhtĩnh.Họcũngkhuyênanhtanênlậpdichúcđithìvừa.

«Bệnhanhbắtbuộcanhphảibỏmộtđịavị cao sang,đầyhứahẹnchotươnglai.Anhkhôngcònviệcgìlàmnữa,chỉcònchờcáichếtnótừđâutới.

«Bỗnganhnẩyramộtquyếtđịnh,mộtquyếtđịnhlạlùngvàđẹpđẽ.Anhnói:«Chẳngcònsốngđượcbaolâunữathìtậnhưởngthúđờiđi.Từtrướctớinaytavẫnaoướcđidulịchthếgiớitrướckhichết.Giờlàlúcnênkhởihànhđây.»Rồianhtamuagiấytàu.

«Cácvịbácsĩngạcnhiênvôcùng.HọbiểuanhHaney:«Chúngtôiphảichoônghay,nếuôngđidulịchnhưvậy,ngườitasẽquăngthâyôngxuốngbiểnđa!»

«Anhđáp:Khôngđâu!Thânnhân tôiđãhứachôn tôi trongmộtmiếngđấtnhàtạiBrokenBow.Vậytôisẽmuamộtquantàivàmangtheo.»

«Anhtamuamộtquantài,chởxuốngtàurồithươnglượngvớicôngtyđểkhichết,xácđượcgiữtrongphònglạnhchođếnlúctàuvềđếnbến.RồianhđidulịchvớitinhthầncủaônggiàOmar[9]trongbốncâuthơnày:

«Trongkhidulịchanhtaluônchénchú,chénanh,chẳngkiêngkhemgìhết,uốnghuýt-kixô-đa,hútxìgà,ăncảnhữngmónđặcbiệt,độcđếngiếtngườicủamỗixứlạ,rồibàibạc,đànháttớinửađêm.Rốtcuộclàkhivềxứthì cân thêmbốn, nămkí lô, vội vàngbán lại chiếc quan tài chomột nhàchuyênlođámtang,vàtrởlạilàmănnhưcũ.Từđóanhtakhôngđauthêmmộtngàynàonữa.»

Tấtnhiên,câuchuyệnđócóthực,nhưnghồiấytôikhônghiểuđượctạisaolòngvuivẻ,lạitrịđượcbệnhmộtcáchkìdịnhưvậy.Bâygiờthìtôihiểuđượcrồi:nhữngxúcđộngdễchịucócôngdụngđiềuhòatùngquảtuyếnvànhữngkíchthíchtốcủanộitiếttuyếnđóđãtựtrịbệnhchocơthể.

CũngvàokhoảngmươinămtrướctôiđượcđọcmộtcuốnsáchnhanđềlàLesMiraclesdeLourdescủamộttácgiảmàtôiđãquêntên.LourdeslàmộtnơihànhhươngởmiềnNamnướcPhápcủagiáođồKiTô,nổitiếnglàlinhthiêng,nhiềungườibịnhữngbệnhrấtkhótrị,nhưtêliệt,ungthư,đautim,đauruột…cácbácsĩchạyhết,màlạiđượcđó,cầunguyệnrồingâmmìnhtrongnướcsuốiởmộtcáihang, thìchỉ ítnhiềulầnmàhếtbệnh.Người tađồnnhaulàcóphépmàuvànhiềubácsĩcôngnhậnrằngđôikhinhữngbiếnchuyểntrongcơthểcủacácbệnhnhânđólạlùngnhưnhữngphépmàuthật.Cólẽnhữngphépmàuđócũngdolòngtinvàlòngtinđãlàmchotácđộngcủatùngquảtuyếnđiềuhòatrởlạimàhếtđượcbệnhchăng?

Đángquínhấtlànhữngxúcđộngdễchịumàlạithâmthúy,bềnbĩ.Aimàcóđượcnhữngxúcđộngđóthìhồnnhiên,vuivẻ,dễtính,chẳngcầngiàucósangtrọngmàcũngsungsướngnhấtđời.Lúcnàocũngđỏdathắmthịt,cảđờichỉđauốmvàilần,chẳngcầntẩmbổgìmàcũngkhỏemạnh.

Ngườitađãviếtkhôngbiếtbaonhiêusáchdạycáchluyệntrítuệ,luyệnlítính,luyệnnghịlực…nhưngrấtítsáchdạycáchluyệntinhthầnhồnnhiên,vuivẻ,dễtính,khoángđạtđó.Màtinhthầnảnhhưởnglớnđếnhạnhphúccủacánhân,củaxãhộihơntấtcảnhữngphátminhcủakhoahọc.Đóchẳngphảilàmộtnhượcđiểmcủanềnvănmìnhhiệnnayư?Tacầnphảibổkhuyếtngaychỗđó.

CHƯƠNGVIIPHÉPDƯỠNGSINH

Để giúp độc giả luyện đượcmột tinh thần khoáng đạt, hầu tránh đượcnhững bệnh do xúc độngmà sống vui vẻ, khỏemạnh, chúng tôi gom lạitrongchươngnàybảylờikhuyênchúngtôiđãthuthậptrongtácphẩmcủacác tâm lígiavàysĩhiệnđại.Những lờikhuyênđóxét rakhôngkhácgìnhữnglờikhuyêncủacổnhân,hầuhếtchúngtađềubiếtquacả,nhưngítaichịuthựchành;chonênđọcđểnhớkĩvẫnchưađủ,phảiápdụnghằngngàychothànhmộtthóiquen,thànhmộtnếpsốngthìnhữnglờikhuyênmớicóích.

1.Tựchủ

Lờikhuyênthứnhất:Tựchủđểlàmchủhoàncảnh.Muốn sống vui vẻ để sống khỏemạnh thì ta phải hiểu điều này: hạnh

phúctrướchếtlàvấnđềnộitâm.Tôikhôngbảorằngngoạigiớikhôngảnhhưởngđếnnội tâm(bommànổở trênđầu thìchỉnhữngkẻđiênmớicườiđược,hoặcngười thânđaunặngmàvẫnvuivẻ thìkẻđóđáng trách lắm);nhưngnếunộitâmluônluônchỉphảnchiếuđúnghoàncảnhởngoàithìcáinộitâmđóchẳngtốtđẹpgìcả.

Taphảikiểmsoátnhữngtưtưởngcủata,khithấynóhiệnramàkhôngcólợigìchomình,chongườithìhãmnólại,hướngnóvềmộtphíakhác.

Tếtnhấtgầntớirồi,vợthìđau,concáikhôngcóaisănsócmàsởlạimớichohaylàđầunămtới,vìtìnhhìnhkinhtế,phảichonghỉviệc.Tìnhcảnhđótốitămthật.Aimàkhônglo,khôngbuồn?Nhưnglovàbuồncóthểcảithiệntìnhthếđượckhông?Nếukhôngthìsaokhôngránbìnhtỉnhđi?

Nhiềusáchđãkhuyêntacáchtựkỉámthị,cứtựnhủ–tintưởngmàtựnhủ-«Tôibìnhtỉnh»thìlầnlầntasẽbìnhtỉnhthật.Cáchđócócônghiệumàkhôngphảilàkhólắm;dùcókhólắmthìcũngcứrántheo,vìcáilợicủanóvôcùng.

Tựnhủnhưvậymàvẫnchưabìnhtỉnhthìránlàmrabộbìnhtỉnhvàvuivẻ.Cóngườimỗikhigặpđiềugìbấtmãnthìhuýtsáo,hoặchátlênmộtđiệuvui.Mớiđầucóvẻgượnggạo,nhưngchẳngbaolâusẽhóaratựnhiênvàlúcđó,nhữngxúcđộngkhóchịuđãnhườngchỗchonhữngxúcđộngdễchịurồi.

Đólàbướcđầu.Bướcthứnhì:canđảmnhìnthẳngvàosựthực,chịunhậntìnhthếđóđi:

ừ thìvợđau,ừ thì thiếu thốn,ừ thì sẽ thấtnghiệp;nhưngnhiềungườimàchínhtanữatronghồitảncưcũngđãgặpnhữngtìnhthếbiđáthơnvậynữa,ngườikhácđãchịuđược,tatrướckiacũngđãchịuđượcthìtạisaolầnnàylạikhôngchịuđược?Nàothửxemcóchịuđượckhôngnào?

MàtạisaolạikhôngnhìnđờibằngcặpmắtcủaTúXương?TinhthầntràophúngcủanhàNhođóthậtđángquí.Đauđớnđếnnước:

Vannợlắmkhitrànnướcmắt,Chạyăntừngbữatoátmồhôi!màcũngmỉamai,đùacợtđược:Biếtthânthủatrướcđilàmquách,Chẳngkí,khôngthông,cũngcậubồi.Cảnh trẻ nheo nhóc, không ai săn sóc đã làm đầu đề cho nhiều câu

chuyệntràophúngkiamà!Thếthìtìmnéttràophúngđểmàcườiđi,chođỡlobuồnmàsinhđau,vìnếumìnhmàđaunữathìtìnhcảnhchỉbiđátthêmnhiềuthôi.

Đãcanđảmchịunhậntìnhthếrồi,quagiaiđoạnthứbalàtìmcáchcảithiệnnó.Đặtvấnđềchorànhmạchrồigiảiquyết.Vợđauthìtìmthầytìmthuốc.Chuyệnđólàchuyệnthườngrồi.Talàmbộvuivẻ,tựtinthìvợcũngđỡbuồnmàcơthểdễchốngđượcvớibệnhtật,thuốcsẽcônghiệuhơn.Connheonhócthìtìmngườithân,nhờsănsócgiùmítbữa;hoặctổchứclạiviệcnhàchođứalớntrôngnomđứanhỏ,nhưvậychúngsẽngoanhơn,biếtchiaxẻnỗikhónhọcvớichamẹ;lợichocảgiađình.Vậychỉcònvấnđềsẽbịthảimà thấtnghiệp.Tấtnhiên làphảichịu túng thiếu trongmột thờigian,nhưngcònkhỏemạnh,cònhaibàntay,cómộtbộócminhmẫnthìchẳngaichết đói bao giờ. Trong thời tản cư, trăm người thì chínmười người thấtnghiệp,vậymàrồivẫnkiếmrađượcviệclàm.Thờinàydùsaocũngcòndễ

dànghơnthờiđó.Thửtựxétxemmìnhcóthểlàmđượcnhữngcôngviệcgì;biếtđâuchừngkhiđổihãnghayđổinghềrồi,mìnhlàmănlạichẳngphátđạthơn?Nghịchcảnhluônluônkíchthíchnhữngngườicóchíkhí,nhờnókíchthíchmàkhảnăngcủatatăngtiếnlênmàdễthànhcônghơn.Phảichuyểnbạithànhthắng.Vàtasẽchuyểnbạithànhthắng.

Khitìmđượcgiảiphápthìquyếtđịnhthựchànhliền:tìmthầythuốcchovợ, tổchức lạiviệcsănsócconcái,kiếmmộtviệckhácđể làm.Đãquyếtđịnh thực hành rồi thì ta không có thì giờ để lo buồnnữa,mànhữngxúcđộngdễchịusẽđẩyluinhữngxúcđộngkhóchịu.

Tấtnhiên,ởđờicũngvẫncóvấnđềkhôngquảquyếtđược.Gặptrườnghợpđó,khônhơnhếtlàquênnóđi,nghĩtớichuyệnkhácđể«tốplo»lạinhưDaleCarnegieđãnói.

Vậylờikhuyênthứnhất:khigặpnghịchcảnh,rángiữtinhthầnbìnhtĩnh,làmbộvuivẻ;rồicanđảmnhìnthẳngvàosựthực,nếucóthểđược,vớimộttinhthầntràophúng,rồitìmcáchcảithiệntìnhthế,chuyểnbạithànhthắng;tìmđượcrồithìquyếtđịnh,thựchiệnliền;nếukhôngcócáchnàogiảiquyếtđượcthìquênnóđivàtốplolại.

2.Tinhthầndễdãi

Lờikhuyênthứnhì:Phảitậpcómộttinhthầndễdãi,đừngđòihỏiởđờinhiềuquá.Cónhữngngườikhôngbaogiờthỏamãnvềđờicủamìnhcả.Họcócôngănviệclàm,phonglưu,cóchútvốnliếng,nhưngvẫnphànnànrằng«phảiđổmồhôimớikiếmđượcđồng tiền,chứkhôngđượcnhưngười ta,ngồimátmàănbátvàng,chỉnóigiúpmộtlời,kímộtchữlàcókẻđemdângcảmộtchiếcxehơiHuêKì».Họlạitráchphậnrằngthángnàocũngmuasốkiếnthiếtmàchẳnglầnnàotrúngvàghenvớinhữngngườihàngxóm«trúngsốliềnliền»,nhưngnếuhọxétkĩngườihàngxómthìsẽthấyngườiđótuycótrúngsốvàilầnthật,tínhlạithìvẫncònlỗ.

Conhọngoanngoãn,dễbảonhưnghọcũngkhôngmãnnguyện:—Conngườitatuổiđóđãđậutútàirồi;conmìnhmớilênđệnhị.Cóaikhenvườnmậncủahọnhiềutráiư?Họthởdài:«Nhiềumàđâucó

đượcăn;dơinópháhết».Đượcmùanhãnthìhọphànnàn:—Nămnaynướcsẽlớn,chuối,quítsẽchếthết.Mànếunướcnhỏ,chuối,quítkhôngbịngậpthìhọlạibảo:—Cá,tômnămnaytấtđắt.RồihọđổcảtộilỗichoôngTrời.ChỉtạiôngTrờibắthọsinhvàocáituổi

contrâu,kéothìkéonặngmàănthìăncỏ.Nếuhọsinhvàotuổicongà,thìhọlạibảo:«Gàphảibướiđấtsuốtngàyđểkiếmsâubọ,chứđượcởkhôngđâu».Rồihọđưaranhữngchứngcớrằnghếtthảynhữngngườituổidậumàhọquenthuộc,đềuvấtvảhết,ngườithìchồngkhôngragì,kẻthìconkhôngnênthân,kẻkhácthìnghèo,kẻkhácnữagiàucómàkhôngcon…

Gặphạngngườiđó, tanên tránhxahọđi.Họđòihỏiởđờinhiềuquá,khôngthểnàosungsướngđượcvàchắcchắnlàbịnhữngbệnhdoxúcđộngnhưđautim,đaubaotử,đauruột,đaugan…đểcóthêmlídomàphànnànvềcáisố«mạt»củahọ.

DaleCarnegiekhuyêntanếutrờichỉchotamộttráichanhthìphamộtlyđáchanhmàuống.Tháiđộđókhônhơnhết.Muốnphamộtlynướcchanhthìphảicónước,cóđường.Nếukhôngcónước,cóđườngnữa,thìnhưJohnA. Schindler đã nói, « phải tập thích những trái chua đi». Chua quá, ănkhôngđượcư,thìvắtnórarửamặt,cũngnhẹnhõmtinhthầnđượcmộtlát.

Tấtnhiênaicũngphảinghĩđếntươnglai,nhữnglolắngvềtươnglaithìthựclàvôích.Nămmườinămnữa,cònlàmănphátđạtđượcnhưbâygiờkhông?Nếukhông, lúcđógiàyếu, lấygìmàsống?Concái lúcđócónênngườikhông?Chếtđi,nócógiữđượcgiasảnkhông?Nócócúnggiỗmìnhkhông?Tôikhôngnóiđùađâu.Tôiđãnghemộtbànọkhoảngnămchụctuổikểlểvớitôinhưvậy.Nếubạncótánhđóthìtôikhuyênbạnđiềunày:Ghihếtthảynhữnglolắnghiệnthờicủabạn,bấtkìlàviệcgì,lochongàymai,chotuầnsau,thángsau…;ghiđủvàomộtmiếnggiấyrồicấtđi,vàibathángsaumở racoi lạixemmườiđiều loxanhưvậy,cóđượcmấyđiềuxảy rathực?Nhớlạimấychụcnămnay,tôiđãlocảchụclầnvềsựvềtrễcủamộtngười thân: sao trẻ đi họcgiờnàyvẫn chưavề?Sao cô ấyđi chợmà lâuthế?...Nhưngchỉcómộttainạnxảyrathật.Đạiloạinhữngnỗilocủaconngười,10lầnthì9lầnlàhão.Mànếuviệcxảyrathật thì lohaychẳnglo,

cũngthếthôi.Chonênrốtcuộclobaogiờcũngthiệt.Đừnglotrước,màchỉnênnghĩtớihiệntại.Chỉcóhiệntạimớiđángkểtrongđờita,vìtachỉcóthểsốngtronghiện

tại.Nếutakhôngsungsướngtronghiệntạithìkhôngbaogiờtasungsướnghết.Cómuốnnghĩ tới tương lai thì nhất định chỉ nên tìmnhững cớđểhivọngở tươnglai;màhivọngở tươnglaicũngchỉ làđểchohiện tạiđượcvui.Bạnnghe JohnA.SchindlerkểchuyệnBarneyOlds,mộtngườiđượcbạnbètặngcáimĩhiệulà«vuatrongđời».Tấtnhiênlàôngvuađókhôngcóngaivàng.Ôngcũngchẳnggiàucósangtrọnggìcả;tráilạiđãthấtbạinhiềulần,rồiđaunặng,nằmliệtgiườngbatháng.Mớikhỏiđượcítlâu,bệnhlạitáiphát,lầnnàyphảinằmmộtnăm.Nhưngkhôngkhinàoôngtaphànnàncả.

Bácsĩhỏiông:—Nằmhoàinhưvậy,ôngbựcmìnhkhông?Barneymỉmcười:—Không.Vìtôiănvẫncònthấyngon:đólànửađờisốngrồi.Rồitôihút

thuốcvẫncònthấythích:đólànửađờisốngnữa.Thành thửconngườibệnh tật liệt giườngđó lại đượchưởngđờinhiều

hơnlànhữngkẻkhỏemạnhđinghỉmátởbờbiểnhaytrênnúi.Ôngtacómộtcáchtiêukhiểnlàdulịchbằngsách.ÔngbảocácsởdulịchgởichoôngtấtcảnhữngcuốnviếtvềTâyTạng,Tasmanie,ẤnĐộ,NhậtBổn…vànằmởgiườngôngđọckĩhết,cólẽbiếtrõvềnhữngxứđóhơnlànhữngkẻđãđidulịchthậtsựnữa.

Vậysốngmộtcáchdễdãilàđừngđòihỏiởđờinhiềuquá,đượcsaohayvậy,đượcmộttráichanhthìphathànhítnướcchanhmàuống,nếukhôngcóđườngđểphathìvắtvàothaunướcmàrửamặt,chỉhưởngcáihiệntạithôi,cónghĩ tới tương lai thì tìmnhững lí lẽđểhivọngở tương lai,dựbịchotươnglai,chứđừnglolắngvềtươnglạivìmườiđiềutalotrướcthườngcótớichínđiềukhôngxảyra.

3.Tinhthầngiảndị

Lời khuyên thứ ba: Phải tập sống giản dị. Người nào có tinh thần lạc

quan,biếtsốngmộtcáchgiảndịthìsẽthấycuộcđờilúcnàocũngđầynhữngthúvui.

Lúcnàygióbấchiuhiu,ngồiởbànviết,nhìnquacửasổ, tôi thấymộtnềntrờixanhvànhữngđámmâytrắnghiệnlênsaumộthàngphilaolơthơ.Đẹptuyệt.Gònđãrahoa,tuhúsắpkêu,sắptớiTết,maivàngsắpđâmbôngrồiđấy.Nhưnghếtmùanắng,tớimùamưa,nhữngcâymeđâmlánon,xanhmướt,trôngcũngthúlắm.Mùađó,ngọclanđầyhoa,nhiềuconđườngởSàiGònngàongạthươngthơm.Tôikhôngthấymùanàokhôngcócáithúcủanó.

Nếutabỏđượccáithànhkiếnrằngphảicónhàlầuvàxehơimớisungsướng,thìtasẽsungsướng.Cóbiếtbaothúvuikhôngtốntiền:nghetiếngchimhóttrêncành,đọcmộttrangsáchhay,nhìntrẻchơiởtrongsân,đibộvàicâysốđểchođóibụng,đứnghóngmátởbờsông…

Đọctiểusửcácdanhnhân,tôithấythèmcuộcđờicủaJeanHenriFabre.Ôngchỉlàmộtthầygiáolàng,nghèohơnphầnđôngchúngta,màđờiôngthựclàsaymê.Ôngbỏranửathếkỉnghiêncứuvềcôntrùng.Nóilànghiêncứunhưngthựcsựlàvuisốngvớicôntrùng.Gặpngaynghỉlàôngrađồngruộng,nằmrạpxuốngbãicỏhayđốngcátđểnhậnxéttừngcửđộngcủaconsâu,cáikiến.

Cólầnlínhđịnhbắtgiamôngvìthấyôngănmặclôithôi,cóvẻduthủduthựcmàlạicóhànhvikhảnghi:trờinắngcháydamànằmbòtrênđấthằnggiờdòxétcáigìkhôngbiết.Ôngphảigiảnggiảiđươngtìmhiểucáchsốngcủaloàiruồi.

Về tớinhàông lạicặmcụinhậnxétnhữngcôn trùngnuôi trongnhữnghộpsắt,hộpcây.Ôngkiếmthứcănchochúng,tạonhữngđiềukiệnsinhsảnchochúngđểtìmhiểuđờicủachúngrồichéplạithànhmộtbộHồikígồmmườicuốndàykhoảngbốnngàntrang,mộtcôngtrìnhvĩđại,cótínhcáchkhoahọcmàrấtnênthơ,mộtbộmànhiềungườiđãkhenlàmột«bảnnhạcmênhmông»,một«bảntrườngcađủgiọng»,một«bộIliadecủacôntrùng»,một«bộthánhkinhcủatạovật».

Ôngkhônghamdanhvọng,sốngbìnhdịhơnmộtngườidânquêmàthấyđờilúcnàocũngtươi,vũtrụđầynhữngcảnhđẹp;cánhconbướmđãrựcrỡmàcánhconbọhungcũngbóngbảy; tiếngchimsơnca là thanhmà tiếng

convesầucũngthú.Ôngsungsướngvìôngbiếttìmcáivuitrongvạnvậtmàngườikháckhôngtìmthấy.

Tráchchiôngchẳngthọđến92tuổi!

4.Yêucôngviệc

Lờikhuyênthứtưlàphảibiếtyêucôngviệccủamình.Aicũngphảilàmviệcđểsống.Phầnđôngphảilàmviệctớitámgiờmộtngàyhoặchơnnữa.Tám giờmỗi ngày làmột phần ba đời người rồi.Nếu không sung sướngtrongphầnba đời người đó thì trong hai phầnba kia không thể nào sungsướngđược.

Chonênđãlỡlựamộtnghềmàmìnhkhôngthíchthìtìmcáchđổinghềđi,đổikhôngđượcthìphảirányêunóđi.Thựcramỗingườicókhảnănglàmđượcnhiềunghềvànếuchămchúlàmchocẩnthậncôngviệcmìnhphảilàmthìthếnàocũngthànhcôngvàthíchnóđược.Nhữngkẻchánnghềcủamìnhphầnnhiềuchỉlàdolàmbiếng,giácóđổinghềthìrồichẳngbaolâuhọcũngchánngaycáinghềmớiđó.

Nếuquả thựcnghề của ta đáng chán, ta phảimiễn cưỡng làmđểkiếmmiếngăn,khôngcócáchnàođổiquanghềkhác,thìtacũngránlàmchotrònnhiệm vụ. Phải làm việc.Đừng ở không. Trong phòng khách một dưỡngđườngdanhtiếngnọởNữuƯớcchuyêntrịbệnhthầnkinh,cótreotấmbảngnày:

«Bạnnghèoư?Làmviệcđi.Bạngiàuư?Làmviệcđi(…)Nếubạnsungsướng,cũng tiếp tục làmviệcđi;hễởkhông thìsinhranghingờ, lo lắng.Nếubạnbuồnrầu,nếungườithânthiếtbỏbạnthìcũnglàmviệcđi.Nếubạnthấtvọng,cũngcứlàmviệcđi.Nếubạnmấttintưởngthìcũngcứkiênnhẫnlàmviệc(…).Dùgặpnghịchcảnhrasaothìcũngcứlàmviệc.Tintưởngmàlàm,kiênnhẫnmàlàm.Ởđờikhôngcóthuốcnàocônghiệuhơnsựlàmviệc.Nótrịđượccảnhữngbệnhthểchấtlẫntinhthần.»

Làmchotrònnhiệmvụrồitìmmộtcáchtiêukhiểntrongmộthoạtđộngkhác.Cónhiềucôngchứccạogiấyởsở,vềtớinhàlàđóngbàn,sơncửa,làmthơ,sưutầmtem,bướm–cókẻsưutầmcảnútáo,hộpquẹt–khảocứuvề

loàirùa,vềgiáodục.Mộtsốngườinhờhoạtđộngphụđómàkiếmrađượcnghề,bỏluônnghềchính.

Nhưngtôikhuyênthêmbạnđiềunày:đừngquáhămhởthànhcôngnhưcácnhàdoanhnghiệp.Lúcnàohọcũnghấptấp,longhĩlàmsaochosảnxuấtthậtnhiều,thậtmau.AlexisCarrelđãkhuyênhọphảicoichừngđấy,khôngthìmắcnhữngbệnhdoxúcđộngnhưngítainghelắm,chonênởMỹhiệnnay,giànửasốgiườngởcácdưỡngđườngdànhchonhữngkẻtinhthầnsuynhượcnhiềuhayít.

Cónhiều tiền thì sắm thêmđượcchiếcxehơinữa, tậu thêmđượcmộtngôinhàrộnghơnnữa,nhưngngàynàocũnglongayngáyvềhuyếtápcủamìnhhoặcphảiuốngvàiviênthuốctiêuvớivàiviênthuốcngủ,thìđờicóvuikhôngnhỉ?

Chínhđờisốngquaycuồngcủa thờiđạikĩnghệnàyđã làmchonhữngbệnhdoxúcđộngmỗingàymột tăng;cácbácsĩđãphảihướngcôngviệcnghiêncứuvềnhữngbệnhmớiđó,nhưngdùcókiếmđượccáchtrịkhibệnhđãphátrarồimàlốisốngkhôngthayđổi, thìnguyênnhânvẫncònđómàphươngthuốccóthầnhiệutớiđâucũngchẳngquachỉlàđểtrịngọn.

5.Yêungườichungquanh

Lờikhuyênthứnămlàvuivẻvớimọingười,yêunhữngngườiởchungquanhta.

Ông JohnA.Schindlerkể chuyệnmột thân chủcủaông làmphógiámđốcmộtkĩnghệlớndùngtớisáunghìnnhânviên.Viênphógiámđốcđóbịmộtbệnhkìdị:chóngmặt,runlẩybẩy,mửa,mỗikhiôngtavôphònggiấychungcủaôngvàcủamộtbạnđồngnghiệp, cũngphógiámđốcnhưông.Hồiđầu,bệnhlâulâumớiphát,sauphátrarấtthường…tớimộtthờikì,ôngvềnhàrồimàhễnghĩtớiviệcsởlàbệnhcũngphátlênnữa.Ôngtagầytrôngthấy.Bàvợlorằngchồngbịungthư,khôngsaosốnglâuđược.

Bácsĩcoimạch,thấycơthểôngtanhưthường,saudoxéttâmlíthìraôngtađaukhôngphảivìbaotửhaytimsuynhượcgìcả,màchỉvìghétôngbạnphógiámđốcngồichungphòngvớimình.Ôngtabảo:

—Mới thấymặt thằng tướngđó lần đầu là tôi đã ghét rồi.Không saochịunổinó.Cáilốichảitóccủanóchướngmắtquá.Rồicáigiọnghuýtgiócủanónữa,mỗilầnnghelàtôiphảinghiếnrănglại…

Bácsĩdòxétthêmvàthấyrằngôngtakhôngcócảmtìnhvớiaihết.Tớivợcontrongnhàôngcũngkhôngưa.Nguyênnhânbệnhônglàởđó.Ởsởvềnhà,khônglúcnàoôngvuivẻ,mặtlúcnàocũngcaucó,thìlàmsaomàkhôngđau?Bácsĩthuyếtphụcông,ôngtachịunghelời,rántìmởbạnđồngnghiệpmộtvàiđứctốtđểcóthểchịunổibạnvàrốtcuộc,haingườigiaoduvớinhauvàtừđóbệnhôngtahết.

Chungquanhchúng ta cóvô sốngườinhưviênphógiámđốcấy.Nhàhàngxómvặnmáythâuthanhlớnquá,họbịt tai lại,nhănmặt,chửiđổng.Thấymộtcôhàngxómbậncáiáoeoquá,họbĩumôi:«Rồiđâyruộtõngra,chothahồmàeo!»Concáibạnbèhọcgiỏi,họchêlà«Đồhọcgạo»;màdởthìhọmỉa:«Chamẹnónhưvậy,làmsaonóhọchànhgìđược?»

Họkhôngưamộtaicả,họíchkỉmộtcáchrấtconnít.Nếuhọđừngcóthànhkiếnrằngchỉcóhọlàhoàntoàn,màchịunhậnxétngườichungquanhthìsẽthấyrằngkhôngngườinàokhôngcómộtvàiđiểmtốtđángchohọquímến.Hồitảncư,cólầntôiphảiởsátváchmộtôngnọnổitiếnglàquạunhấttrongphố.Ngườitrongphốkhôngaidámgiaothiệpvớiông.Hơilàmcáigìtráiýông–chẳnghạnđểcho trẻkhóc tronggiờôngnghỉ, liệngrác trướccửanhàong…–làôngla,chửithậmtệ.Ôngkhôngkiêngaihết,vàngườihàngphốthìthầmrằngônglàmộthạngđiểmchỉcaocấpgìđó.Thúthựclàmớiđầuvợchồngtôicũngngánôngghêlắm.Nhưngchúngtôinghĩhọhàngxakhôngbằnglánggiềnggần,nênchịunhịnnhụcông,làmquenvớiôngrồithấyrằngônglàngườirấtngaythẳnglạisẵnsànggiúpđỡbạnbèvàbâygiờxaôngtôivẫncònnhớông.

TôikhôngtinnhưMảnhTửrằngaiaicũngcóthểthànhthánhhiềnđược,nhưngnếuhiểucái thuyết tínhthiệncủaônglàaicũngcómộtchút lươngthiệnở trong lòng,aicũng«biếtđiều»nhiềuhay ít, thì thuyếtđó trămlầnđúngtớichínmươichínlần.

Mộtôngbạn tôi,nổi tiếng làmộtgiáosưcó tưcáchnhưng rấtnghiêmkhắc.Ôngrấtđaukhổvềtinhthầnsađọacủamộtsốthanhniênhiệnnay,rấtchánvềtìnhhìnhcáctưthục,vàrấtcanđảmtrongviệctrịhạnghọcsinhcao

bồi.Vậymàôngmớinóivớitôirằngcácbạnđồngnghiệpcủaôngnhậnxétrasaokhôngbiết,chứriêngôngthìthấynhữngthanhniênhưhỏngtớimấy,cũngvẫncóthểcảmhóađược.Ôngkểchotôinghechuyệnnhữnghọcsinhbậnáosơmiđỏnhưmáu,quầntergalốnghẹp,mộtnáchcắpáobànhtô,mộttaycuộnmộtcuốnvở,vênhváo,cộpcộpbướcvàolớphọcđểphábạnvàthầy.Ônggiảnggiảilẽphảichohọ,mộthailầnkhôngnghethìôngcươngquyếtđuổirakhỏilớp,vàhọđãkhôngthùoánôngmàcònđứngởcửalớp,đợikhiôngravềlàchạylạiváiông,xinlỗiôngnữa.Sởdĩvậylànhờôngđứngđắn,tậntâmdạyhọđiềuphải,chứkhôngthùoánriêngmộttrònào,mànhững thanh niên sa đọa tớimấy vẫn còn biết trọng giá trị tinh thần củanhữngngườinhưông.Họhư làvì hoàn cảnhgiađình,hoàn cảnhxãhội,nhưng cả những kẻ ngỗ nghịch nhất vẫn còn có chút lương tâm, và chútlươngtâmđóđủđểcứuhọnếugiađìnhvàxãhộicòncónhữngngườiđứngđắn.

Muốndễvuivẻvớimọingười,tanênnhớlờikhuyêncủaAlain,ôngbảo:«Ngườikhácrasao,nhậnhọlàmvậy;điềuđóchưađủ;họrasao,phảimuốnhọlàmvậy,nhưthếmớilàchântình».

Khitanhậnmộtngườinào–dùlàmộtbạntrămnămhaychỉlàmộtôngbạnnhậu,mộtngườigiúpviệc,mộtônghàngxóm–lànhậntoànthểcátínhngườiđógồmcảnhữngđứcvàtật,chứkhôngphảichỉnhậnriêngnhữngcáihaycủangườiđóvìcócáihaykiathìphảicótậtnọ,mànếukhôngcótậtnọthìlàmsaocóđượccáihaykia.

Bạncứnghiệmthìthấyrõchânlíấy.Mộtôngcậutôicóhaingườicondâu:một người hiền lươngnhưngkhôngbiết làm ăn;một người giỏi tínhtoán,tháovátnhưngtínhtìnhdữtợn,đanhđá.Cảhọ,nhấtlàbàmợtôi,đềughétnàngdâuthứnhìmàthươngngườidâuthứnhất.Riêngôngcậutôilàkhoanhòavớicảhaicondâu.Cólầnôngbảotôi:«Mợcháughétconsáu(tứcnàngdâuđanhđá),nhưvậylàvụngsuy.Tínhtìnhnócóhơicaynghiệtnhưvậythìnómớibiếtlàmăn.Chồngnóđãmơmộng,khôngbiếtloviệcnhàviệccửa thìphải cóconvợnhưvậy,giađìnhnómớikhỏi thiếu thốnchứ».

Hồiđó,cáchđâymườimấynăm,nghecâuấy,tôimỉmcười,chorằngcậutôithiênvị,chứcáivẻcongcớncủacôta,tôitrôngthấycũngghétcayghét

đắngnhưmọingườikháctronghọ.Bâygiờtôiphảicôngnhậnrằngôngcậutôiđãbiếtxétngười.Ngườichồngcôđómấttrongchiếntranhvừarồi,vàcôtaởvậynuôicon,làmănphátđạt,concáiđượchọchànhđànghoàng,sungsướnghơngiađìnhnàngdâulớnrấtnhiều.

Tôilạibiếtmộtthiếuphụnữacũngrấtđoảng,đúngvớicâutụcngữ«việcnhàthìkhác,việcchúbácthìsiêng».Ởnhàthìcôtachẳngmóvàomộtviệcgìcả,nhưnghàngxómcậyviệcgìthìcôtathựchếtlòng.Cũngtrongchiếntranhvừarồi,chồngphảiđixa,côtaởnhàvớimấyđứacon.

Aicũngtưởngcôtasẽnghèođói,khổsởlắm.Nhưngkhông,hễgặpcảnhkhókhănlàluônluôncôtađượcbạnbè,cókhicảngườidưngnữatậntâmgiúp,thànhthửlúcnàocũngđủănmàvuivẻ.

Đừng bắt người khác phải giống ta, đừng đòi sửa đổi tính tình ngườikhác,màchỉnênnghĩtớiviệctựsửamìnhthôi,tìmcáihayởngười,đólàbàihọckhônnhấtmàđánglírangườinàocũngphảithuộctừhồihaimươituổi.Tôi bây giờ là nămchục tuổimới hiểu đượcnó, tuy trễ nhưng cũngchưađángbuồn;tôichỉbuồnrằngmặcdầuhiểunókĩmàlắmlúc,trongviệcxửthế,lạiquênnóđi,khôngbiếtđemraápdụng,hoặckhôngđủnghịlựcđểápdụng.Tríđãlà«nan»,màhànhlạicàng«nan»gấpmấynữa.

Tìmđượcđiểmtốtcủangườikhácrồi,tanêntỏítlờivuivẻvớihọ.Đểchohọvuimàđỡđượcnhữngbệnhdoxúcđộng.Để cho ta cũngvuimàcũngđỡđượcnhữngbệnhdoxúcđộng.Đểchochínhphủkhỏiphảicấtthêmnhàthươngchonhữngkẻđauvìxúcđộng.Lầnsau,gặpngườinàngdâucủaôngcậutôi,tôisẽkểchocôtanghelờicủaôngcậutôihồimườimấynămtrướcvàtôisẽkhencôtamộtcâuchẳnghạn:«Đànbàgóamàđượcnhưcôthậtlàgiỏi.Cáccháunóđượcnhờcônhiềulắm.»Lờikhenđókhôngphảilàquáđáng.Vànếutôicònnhớcáivẻcongcớncủacôtathìtôisẽtựnhủnhưvầy:«Nhưngcònmình,mìnhkhôngcótậtnàoư?».

Đốivớixãhộinênnhưvậy,màđốivớivạnvậtcũngnênnhưvậy.Conmèođốmcủatôibắtchuộtrấtdở,cólầnnótrôngthấychuộtmàchạy,nhưngtrẻđùanóthahồ,nócứngoanngoãnnằmyênchomàkéođuôi,ghìđầu,bópcổ,khônghềquàolại.

Vànếusắpđichơimàbạnthấytrờimưathìđừngcàunhàu:«Cứnhèlúcmìnhbước ra cửa là trút xuống!Mưagìmưahoàivậy?»,mànênxoa tay

mỉmcười:«Tốtquá!Hômnayđỡphảitướicây!».

6.Đừnglolắngquávềcơthểcủata

Lờikhuyênthứsáu:Đừngquálolắngvềcơthểcủata.Cónhữngngườibuổisángmớibừngmắtdậylàtựhỏi:«Cóbộphậnnào

không êmkhông?»Và luôn luôn họ thấymột bộ phận nào đó không êm.«Miệnghômnaysaođắngquá?Mộtbênmũinghẹtnàysaovậy?Ủa!Cánhtayphảihơitêtê.Vàtạisaodamặtlạisùilênnhưvậy?...»Thếlàhọlolắng,gắtgỏng,chẳngbuồnlàmlụnggìcả.

Vìkhingườitarántìmbệnhthìbaogiờngườitacũngthấyđượcmộtvàibệnh.Bạnthínghiệmmàxem.Lúcnàokhôngcóviệcgì làm,bạnchúhếttâmthầnvàonhữngcảmgiácởcuốnghọngcủabạn,ránphântíchcảmgiácđóthậttỉmỉ,chẳnghạnthấynóngứacổhaykhôcổ,ngứa,khôởchỗnào,nuốtnướcmiếngxemcóbớtkhông, rồiđằnghắngxemsao…thìchỉmộtgiờ sau là cổ họng của bạn hóa ra đau thật, và bạn sẽ vội vàngmở cuốnLaroussemédicalracoi,nếubạncósẵnởtrongnhà.

Mộtbàcô tôihaimươi lămnămtrướchayhồihộp,khôngbiếtngheainóimàtinrằngtimmìnhlớnquá,vộivànglênSàiGònkhámbệnh.CảchụcbácsĩTâyvàtacoitimcủabàđềubảorằngnóbìnhthường.Nhưngbàvẫnkhôngtin,vẫnxintoa,vẫnuốngthuốc,vàmỗinăm,hễbánlúaxong,códưtiềnlàlạilênSàiGònđithămhếtcácbácsĩmộtlượt.Rồichiếntranhnổ,rồitảncư,bàkhôngđượcngồikhôngnữaphảiloviệcnhàviệccửa,làmănđểmưusinh,khôngcònthìgiờnghĩđếntráitimcủabànữavàbàhếtbệnhluônchotớingàynay.

Ngườitabảobệnhđólàbệnhtưởngtượng.Nóchỉlàbệnhtưởngtượngởđiểmnày:timkhônglớnmàtưởngrồitinrằngnólớn.Nhưngởđiểmkhác,điểmhồihộp,thìbệnhcủabàkhôngphảilàtưởngtượng.Vìbàhồihộpthật,mạchchảymauthậtmàsởdĩvậykhôngphảitạitimlớn,chỉtạibàxúcđộngmàthôi.

ÔngJohnA.Schindlerkểchuyệnmộtviêngiámđốcnọlàmviệcnhiềuquá, tinh thần lúcnàocũngcăng thẳng, thấynhóiởngựcnhưngquen rồi,

khôngđểýtới.Rồimộthôm,nhâncómộtysĩtớikhámbệnhchonhânviêntronghãng,

ôngkểbệnhchoysĩnghe.Ôngnàygàmờ,bảolàđautim.Thếlàtừđóviêngiámđốcmỗilầnthấynhóiởngựclàrunlên,táimặt,tưởngsắpchết.Mộtnămtrờinhưvậy,saunhờnhiềunhàchuyênmônvềtimcoicho,đềukhôngthấygì,lúcđóôngmớitinrằngcảmgiácnhóiởngựclàdomệtnhọc,chứkhôngdotim.

TôinhớmàimạimộttạpchíởÂuMỹ,kểcâuchuyệnlạlùngnày.Mộtthiếunữnọtắmởsôngbỗngcócảmgiáclànuốtphảimộtvậtgì.Côtavẫntiếp tục tắm,vềnhà,đêmnằmnhớ lại, thì cho rằngvậtđó làmộtcon rắnnước.Ít bữa sau cô thấy cái gì là lạở trongbụng, lại càng tin là rắnquậytrongđó.Đibácsĩ,cácbácsĩđềugiảngchocôrằngkhôngrắnnàosốngnổitrongbụngngườita,nhưngcôvẫnkhôngtin,cànglolắngthêm,ngườimỗingàymộthốchác.

Sau cùng bác sĩ dùng tâm lí để chữa cô, bảo sẽmổ bụng lấy con rắnra.Ôngtachỉđánhthuốcmêởbụngrồimổ,thìnhlìnhlôiramộtconrắnmàôngđãgiấusẵn,chìachocôcoi.Côtinrằngđãlấyđượcrắnravàbệnhhếttừđó.

Vậycứtin làcóbệnhthìsẽcóbệnhthật.Khônhơncả làmỗikhinghingờđauởđâuthìkiếmmộtbácsĩgiỏi,cólươngtâmnhờkhámrồitrị,nếucóbệnhthật.Nếubácsĩbảolàkhôngcóbệnhthìđừngnghĩtớicơthểcủatanữa.

Thờinàycónhiềutạpchívàsáchphổbiếnyhọc.Đólàmộttấnbộgiúptahiểuthêmcơthểcủamìnhmàđềphòngbệnhtật.Nhưngcũngcónhiềubáoquảng cáo thuốc và đọc những quảng cáo đómà không sáng suốt thì dễhoangmangrồi tưởngmìnhcóbệnh.Bạncũngnênthậntrọngvềđiểmđónữa.

Ngaynhưbệnhgiàcũngkhôngđángchotalo.Vìcànglocàngmausuynhược;màtinhthầnvuivẻcóthểlàmchotatrẻlạiđược.BácsĩSchindlerkểchuyệnmộtônggiàtámmươibatuổitênlàGeorgeđểchứngminhđiềuđó.

Hồi trẻ ôngGeorge làmột nhà dàn cảnh có tài ởBroadway.Nămbốnmươitámtuổigóavợ,rồicontrairaởriêngtạiSanFrancisco.Ôngkhôngtụchuyền,sốngcôđộcrồigặpnhữngnghịchcảnhtrongnghềnghiệp,đâmra

chánnản,uốngrượuđểtiêusầu, thànhnghiệnngập,vìvậymàmấtviệcởBroadway,phảilàmmướnnơinàyíttháng,nơikiaittuầnđểkiếmăn.Nămbảymươihai tuổiông lâmvàocảnhcơhàn, con traiôngđónôngvềSanFranciscođểnuôinấng.Nhưngtạitỉnhnày,ôngvẫnthấycôđơn,khôngcóbạnbè,nhấtlàphảixahẳncáithếgiớicanhạctrongđóôngđãsốngtrênbốnchụcnăm,ôngthấybuồnlắm.Thêmnỗibốchồngvànàngdâukhôngthuậnnhau.Ôngđaukhổ,chorằngbịhấthủi.Từđóônglâmbệnhnằmliệtgiường.Vàibabác sĩ tới coimạch,bảoông làbịbệnhgià,huyếtquảnngạnhhóa(artériosclérose),chỉcócáchtĩnhdưỡngchứkhôngcóthuốctrị.

Rồimộthôm,domộtsựngẫunhiên,mộtysĩchuyênvềthầnkinh,bácsĩK.M.Bowman,lạithămông,khámbệnhkĩcàngrồibảo:

—Chúngtôimớidựngmộtnhàhátchonhữngcụgià,chúngtôicầnmộtngườidàncảnh.Nghetiếngcụ,chúngtôimuốnnhờcụtiếptay,khôngbiếtcụchịunhậnlờikhông?

Cụgiàđáp:—Tôisẵnlòng,nhưngbệnhtậtnhưvầy,làmgìđược?—Không sao, chúng tôi cần kinh nghiệm của cụ thôi,mọi việc đã có

ngườilàm.Thếlàngườitađặtônggiàngồivàomộtchiếcxe,đẩylạirạphátđểông

chỉhuycôngviệc.Nửa thángsauôngGeorgekhỏiphảingồixemàđi lạinhưthường.Rồinửathángsaunữa,ônghoạtđộngnhưhồi60tuổi,nghĩalàtrẻđiđượchaichụctuổi.Vậybệnhsuynhượccủaôngphầnlớndobuồnrầumàsinhra.

BácsĩBowmancònkểcảchụctrườnghợpnhưvậynữa.Đángchobạntinchứ?

7.Tậpcười

Saucùng,lờikhuyênthứbảy:nêntậpcười.BácsĩPierreVachetbảomộtcáihạicủanềnvănminhcơgiớilàconngườithờinaysaobuồnquá.ÔngviếttrongcuốnLesmaladiesdelaviemoderne:

«Chúng tangàynaykhôngbiếtcườinữa,gầnnhưkhôngbiếtmỉmcười

nữa.»Trongmộtbuổidiễnthuyếtởviệnyhọcxãhội[10]tháng4năm1959,giáosưquácốPierreDeloretrìnhbàyvềđờisốngtrongcácđôthị,nóirằng:«Dântrongcácchâuthànhkhôngcahátnữa.[11]Hầuhếtđềumệtmỏi,suynhược,uuất(…)ngàythìuốngthuốcbổ,đêmthìuốngthuốcchỉthống(…).Họkhôngvuivẻ,mặthọâusầu.»

RồiPierreVachetkhuyênchúngtaphảitậpcười:«Cười,cười,đóphảilàhoàngkimqui tắc của chúng ta.Vìkhôngcógì «xảhơi» cônghiệubằngcười.»

Nólàmchocácbắpthịt,nhấtlànhữngbắpthịtởbụng,ởngực,đượcduỗira,hếtcăngthẳng,vìkhibậtcười,khôngkhítrongphổiphìra,hoànhcáchmôđượcnghỉngơimàcácdâythầnkinhcũngvậy.

Hơnnữa,cáchạch,(thận,gan,mật)hoạtđộngmạnhlên,tatiêuhóamauhơn,chấtdơtrongcơthểbàitiếtrangoàidễhơn,mànhữngchấtkíchthíchtố(hormone),ngaycảhồnghuyếtcầucũngtănglên.

Vềphươngdiệntâmlí,ảnhhưởngcủasựvuivẻcũngrấtquantrọng,nhưmộtchươngtrênchúngtôiđãnói.Tâmhồnthấynhẹnhàng,bớtlàmbiếng,bớtíchkỉ,dễkhoanhồng,hiểungười,thươngngười;tríkhônminhmẫnhơn,sứctưởngtượngdồidàohơn,nghịlựcmạnhmẽhơn.

Đángquínhấtlàcáicườirấtdễlây.Darwinđãnhậnthấyrằngtrongmộtđámđôngđươngsợsệt,lolắngvìmộttainạncóthểxảyra,nếumộtngườinghĩ tới một khía cạnh hài hước của tình trạng, cười lên được thì nhữngngườikháccũngcườitheomàcóthểquênđượcnỗinguy.

Vậytanênđọcnhữngtruyệnhàihướccóýnhị(chẳnghạnnhữngcuốnTreizeàladouzaine,SixfillesàmariercủaE.vàF.Gilbreth,nhữnghàikịchcổkim,cógiátrịnhưtácphẩmcủaMarkTwain…)vànhấtlàphảitậpcười.NhưEmersonđãnói,«Thếgiớilàmộttấmgương;nếutanhănmặtthìtấmgươngđósẽphảnchiếuchotasựbuồnkhổ».

Hểtamuốncười,cócáitâmtrạngvuivẻ,hàihướcthìsẽtìmđượccáchđểcười.PierreVachetkểhaitrườnghợpdướiđâyđểlàmthídụ:

Mộtlầnmuốnchobệnhnhânvuilênmộtchút,ôngbảohọđọcdanhtừAnh«cheese»,nghĩalàphómát.Ôngyêucầuhọđọcđúnggiọng,haihàmrăngsátnhau,nhíchmôira,bắpthịtởgòmácolại,rồiphátrathanhâmnày:«t’chidờ»,trongkhinhìnvàotấmgương.Họlàmnhưôngchỉvàmọingười

đềuphì cười.Bạn làm thửđi, xemcónín cườikhông,và có thấydễ chịutrongtâmhồnkhông.

TrườnghợpthứnhìlàmộtgiaithoạivềvuaChristianIX.Trongcácbuổidạhộiở triềuđìnhCopenhague,nhàvua thườngquaylạinhìnHoànghậu,mỉmcườirồinói:«Một,hai,ba,bốn,năm».Hoànghậumỉmcườilại,đếmtiếp:«Năm,sáu,bảy,tám,chín».Thếlàbaonhiêungườicómặtđềucườirộlên,khôngkhívuivẻtớimãnbuổi.

MộtsốngườinghiêmkhắcchắcsẽbĩumôichêvuaChristianIXlàmộttròhềvôvị,vônghĩalí.Coichừngđấy.Nhữngvịđómắccáibệnhcủathờiđạirồiđấy.Đếmtừmộtđếnnăm,quảlàmộtviệcvônghĩathật;nhưnglàmcho người khác cười đểmình và họ vui lênmột chút, thì lại làmột hànhđộngrấtnhiềuýnghĩa,tỏrằngchúngtacómộttâmhồnkhoángđạt,cólòngyêungườinữa.

Tómtắtbảylờikhuyênvềphépdưỡngsinh:1.Tậptựchủđểlàmchủhoàncảnh.2.Tậptinhthầndễdãi.3.Tậptinhthầngiảndị.4.Tậpyêucôngviệc.5.Tậpyêungườichungquanh.6.Đừngquálolắngvềcơthểcủata.7.Tậpcười.Theođúngđượcbảylờikhuyênđóthìtatránhđược75%bệnhtậtcủata,

sốngvuivẻ,mạnhkhỏe365ngàymộtnămnhưJohnA.Schindlernói.

CHƯƠNGVIIINHỮNGPHƯƠNGPHÁPĐỂTRỊCÁCBỆNHDO

XÚCĐỘNG

Luyệnmột tinh thầnkhoánđạt, tậpmộtnếpsốnggiảndị, làcáchcônghiệunhấtđểtránhcácbệnhdoxúcđộng.

Nhưngmộtkhiđãphátthànhnhữngchứngmấtngủ,lởbaotử,đauruột,đautim,hoặcnặnghơnnữa,nhưbệnhnặngóc…thìtấtnhiênphảinhờysĩtrịtheophươngpháptâmthần.Dướiđâychúngtôixintómtắtnhữngcáchtrịtheophươngphápđó,đểđộcgiảbiếtquacácđạicươngvìhễhiểucáchtrịthìdễtinysĩmàbệnhcàngmaubớt.

Từhaingànnămtrước,Platonđãnói:«Thờinàyngườitamắcmộtlầmlẫnlớntrongcáchtrịbệnh,làtáchrờilinhhồnvàcơthể,màchỉtrịcócơthểthôi».

SauPlaton, thỉnhthoảngcũngcóvài tiếngrờirạcnổi lêntrongsamạc,nhưAntonMesmer,JeanMartinCharcot,SigmundFreud.

Mesmerởcuốithếkỉ18viết:«Bệnhcónhữngnguyênnhânthểchấtmàcũngcónhữngnguyênnhântinhthần:lòngkiêucăng,bủnxỉn,thamlam,tấtcả những tà dục của tâm hồn con người đều sinh ra những bệnh có triệuchứng trông thấy được.» Ông cho rằng trong vũ trụ cómột thứ «khí lưuđộng»(fluidemobile)nàođónógiữchovạnvậtđượcđiềuhòavàôngdùng«từkhí»(magnétisme)đểtrịbệnh:ôngtạokhíđóbằngnhữngmạtsắttrộnvớimảnhvụnthủytinh,bằngnhữngveđầynước,nhữngcâysắtuốncong…rồichotruyềnthứ«từkhí»đóvôcơthểbệnhnhân.

Charcot (1825 – 1893) không tin ở thuyết từ khí mà nghiên cứu hiệntượngthôimiên.

Freud(1856–1939)phátminhrathuyếtmặccảm.Muốntrìnhbàychotạmđủthuyếtcủaôngthìphảiviếtmộtcuốnđộmộttrămtrang[12],ởđâytôichỉnóiquarằngtheoông,conngườicónhữngýnghĩ,nhữngýmuốnbịdồnvàotiềmthứcmàtakhôngbiết,rồiphátranhữngchứngbệnhvềtinhthần.Muốntrịnhữngbệnhđó,phảithôimiênbệnhnhân,đểchonhữngýnghĩ,ýmuốnđótừtiềmthứchiệnlêntrên,phátrangoài(trongkhibệnhnhâncòn

mêmanvìbịthôimiên)màkhinóphátrađượcrồithìtinhthầnconngườinhẹđi,bệnhcóthểhết.

Nhưngmãiđếngầnđây(vàokhoảng1930trởđi),cácbácsĩnhưWalterCannon,FranzAlexander,HelenDunbarmớithậtlàbắtđầunghiêncứutinhthầnvàtâmlíbệnhnhânvàtacóthểnóirằngtâmthầnykhoalúcđómớixuấthiện.

Nhưtôiđãnói,khoanàykhông táchrời tâmthầnvà thân thểcủabệnhnhân,màcũngkhôngtáchrờicácbộphậnranữa.Conngườikhôngphảilàdonhiềubộphậnhợplạimàthành,nólàmộttoànthểkhôngthểtáchrờiratừngphầnđược.Hễđauởmộtbộphậnnàolàtoànthểchịuảnhhưởng.Chânlíđókhôngcógìmớimẻ,cáchápdụngnómớiđángcho tachúý.Chínhcáchápdụngnóđãlàmthayđổihẳnquanniệmvềbệnh.

Trướckiangườitanghĩrằngmộttácnhân(agent)nàođó(chẳnghạnvitrùng)ởngoàixâmnhậpcơthể,làmchocơthểđauvàngườitabảo:«BệnhsốtrétdovitrùngLaveran,bệnhholaolàdovitrùngKochgâyra».

Ngàynayngườitabảo:Không,khôngphảivitrùnggâyrabệnh,đừngđổoan cho nó.Cơ thể người nào cũng bị vi trùng xâmnhập, nhưng có phảingườinàocũngđauđâu.Vậythìđaulàtạicơthểmìnhyếu,tạicái«tạng»củamình nhưĐông y nói, tại cái «terrain», cái cơ địa nhưTây y nói.Vitrùngvô,nótấncôngcơthểta.Tấtnhiêncơthểtachốngcựlại.Nếuhaibênngangsứcnhauthìsựchiếnđấuâmthầmmàkhônghiệnramộttriệuchứnggìởngoàiđểchotahaycả.

Tráilại,nếuvitrùngthắngthìmấtcáithếquânbìnhtrongcơthể,cơthểphảivậndụng tất cảnăng lựcđể chốngcự, dođómàphát ranhững triệuchứng ta gọi là bệnh. Vậy bệnh chỉ là sự phản ứng của cơ thể. Vi trùngkhônggây ra bệnh; chính cơ thểgây ra bệnhđểdiệt vi trùng.Chonên takhôngnênnói:«Vi trùngLaverangâyrabệnhsốtrét»màphảinói«BệnhsốtrétlàmộtphảnứngcủacơthểđểchốnglạivitrùngLaveran».

Những bệnh thần kinh suy nhược (névrose) cũng vậy.Một người phảisốngtrongmộthoàncảnhkhônghợpvớimình.Ngườiđóphảithumìnhlại(theonghĩabóng)nhưconốcchuivàotrongcáivỏđểcóthểsốngđượcmộtcáchtạmyênổn.Sựthumìnhđólàmộtnhucầuvềtâmlí,nólàmộtphầnứngtựvệ;cũngnhưcơthểphảnứngvớivitrùngvậy.Chỉkháclàvitrùng

tấncôngtrongítngàyrồihoặclànóthắnghoặclàtathắng,màtathắngthìhếtbệnh;cònsựthumình–tứcsựphảnứngcủatâmhồntavớinghịchcảnh– thì còn hoài, cả khimàhoàn cảnh thay đổi.Chẳnghạn,một đứa trẻ, vìsốngvớidìghẻ,hóarabuồnchán,phẫnuất,ítnói,lớnlênraởriêng,vẫngìngiữtánhđó.Tánhđónhậpvàotiềmthứcnórồi,chínhnócũngkhôngngờ,nóichingườingoài.Vìvậymànhữngbệnhvềthầnkinhrấtkhómàtìmranguyênnhân,rấtkhótrị.Xinđộcgiảnhớlạichuyệnngườibánđồsắtngầmghétanhmàsinhrabệnhtháodạtôiđãkểởtrên.

Tôixinlấymộtthídụkhác.ÔngXbịbệnhlởbaotử.Đâychỉlàmộtthídụthôi,khôngphảilàailởbaotửcũngdonguyênnhântôisẽkể.

Ônglởbaotử.Tạisao?Taiôngợnhiềunướcchuatrongbaotử.Nhưngtạisaonướcchuatrongbaotửlạilàmlởbaotửông?Tạicơthểôngthiếusựquânbìnhgiữasựtấncôngcủanướcchuavàsựtựvệ(domộtkíchthíchtốchốngsựlởloét(hormoneanti-ulcéreuse).Màthiếusựquânbìnhđólàdobộthầnkinhmệtmỏi.Màthầnkinhmệtmỏivìnóbịnhữngxúcđộngkhóchịunhưlo,buồn,giận,bựctức…kíchthíchhoài.

Vậy thì lở bao tử chỉ làmột triệu chứng.Trị cho lành vết lở chỉ là trịngọn,khôngphảilàtrịgốc.ÔngXđóđauvềtâmlírồimớisinhrađauvềcơthể.Phảitrịtậngốc,trịtâmlí.Nếukhôngtrịtâmlíthìcóthểbệnhđótuyhếtmàbiếnrachứngkhác,nhưđauruột,nổimềđay…

Nhữngphươngphápthườngdùngtừxưatớinaykhibệnhnhẹ

Đểtrịnhữngbệnhdoxúcđộngnếu làbệnhnhẹ,nghĩa làkhi thầnkinhchỉsuynhượcthôi,chưađếnthácloạn,ngườitadùngnhữngphépdướiđây:

—Phépchâmcứu:phépnàyngườiTrungHoađãbiếttừlâu,đôikhithầnhiệunhưngkhôngphải là trịđượcđủcácbệnh.Phải lànhữngnhàchuyênmônrấtnhiềukinhnghiệm,điểmđúngnhữnghuyệtởngoàida(mỗihuyệtảnhhưởngtớimộtbộphậnnàođótrongcơthể)thìmớicókếtquả.

—Phépdĩbệnhliệubệnh(homéopathie):vídụmuốntrịbệnhbón,ngườitadùngthứthuốcnàomàchongườimạnhuốngthìngườiđóhóabón;thứ

thuốcđóngườitapharathậtloãngrồichongườibịbệnhuống.Phépđóđôikhicũngcônghiệu.

— Phép đấm bóp cũng được cổ nhân dùng rồi, ngày nay đang đượcnghiêncứukỉ.Đấmbóplàmchobắpthịt,gân,mạchmáuđượckhỏekhoắn,hoạtđộngmộtcáchđiềuhòa,cảthểchấtlẫntinhthầnthấynhẹnhàng.BácsĩAndréBonnetkểchuyệnmộtkỉnghệgianọ51tuổi,bậnnhiềuviệcquá,hóaraquạoquọ,nhânviênkhôngai chịunổi, sauchỉnhờmỗingàyđấmbópmườilămphútmàhếtbệnh.Nhưngcũngcầncónhàchuyênmônvìkhoađócầnphảihọclâu:cáchđấmbópthayđổitùybệnhnhân,gầnthànhmộtnghệthuật.

—Nhữngphéplàmdịuthầnkinhnhư:—Dùngnhữngthuốcanthần(tranquillisant),nhưngdùnglâucóhại;— Tập thở: những tế bào thần kinh cần nhiều ốc-xy (dưỡng khí) gấp

mườinhữngtếbàokháctheothínghiệmcủagiáosưKlossowski;—Nghỉngơi:nằmduỗichântaychocácbắpthịtdãnra,ngườimềmra,

rồitậpđuổihếtýtưởngrakhỏióc,khôngnghĩngợigìcả,nhắmmắt,thởđềuđều.

—Đôngmiênnhân tạocũng làmộtcáchnghỉngơi.ỞgầnBắccựcvàNamcực,tớimùađôngcómộtsốloàivật(nhưconcu-li)chuivàohang,ngủmộtgiấchaibatháng,tớimùaxuântỉnhdậymớiđikiếmănvìlúcđómớicómồi.Trongkhingủ,cơthểchúnggầnnhưngưnghoạtđộng,tiêurấtítchấtăn(lấyởlớpmỡcủachúng),nhiệtđộxuốngrấtthấp.Hiệnnayykhoađãtìmđượccáchtạosựđôngmiênchobệnhnhân:làmchonhiệtđộxuốngchỉcòn30độ,rồimêmanngủluônmấyngày,nhờvậymàthầnkinhdịuđi,bệnhmauhết.

PhươngphápcủabácsĩJohnA.Schindler

Nhưng phương phápmới nhất trị tận gốc là phương pháp thuyết phụcnghĩalàgiảngchobệnhnhânbiếtbệnhphátralàdoxúcđộngvàmuốnhếtbệnhthìphảiđổilốisuynghĩvàcáchsinhhoạt.

Chúngtôiviếttậpnàychínhlàđểgiớithiệuphươngphápđómàchúng

tôitinrằnghợplí,hiệunghiệmhơncả.Tàiliệuchúngtôidùngđasốlàcủabác sĩ JohnA.Schindlervàchínhôngđã tìmđượcmộtcáchđểcó thể trịnhiềubệnhnhânmàkhôngtốnthìgiờquá.Cáchđóđạilượcnhưvầy.

Bệnh thì có rất nhiều hình thức(đau bao tử, gan, ruột, tim, suyễn…donhiềuthứxúcđộng:kẻthìdogiậndữ,kẻthìdothấtvọng,kẻthìdololắng,oánhờn,ghenghét…)nhưngxét chung thìbệnhnàocũng làdo tinh thầnkhônggiàgiặn,khôngđạtquan,chonêncóthểgiảnggiải,thuyếtphụcmộtlầnmộtsốđôngbệnhnhânđược.

Tấtnhiênmớiđầuôngphảixétriêngtừngbệnhnhânmộtđãđểbiếthọđauởđâuvàđờisốnghọrasao.

Rồiônggomnămsáuchụcbệnhnhânvàotrongmộtphòngrộng,chohọnghenhữngđĩahát,coichiếunhữngphimmàuvềnguyênnhânvàsựpháttriểncủacácthứbệnhdoxúcđộnggâyra.Trướckhivôphòngvàsaukhiởphòngraôngđểýxétmỗibệnhnhântrong5phút,xemsựthuyếtphụcbằngđĩahátvàphimđócóảnhhưởnggìtớitinhthầnhọkhông.

Cứmỗituầncómộtlầnnhưvậy.Sauvàibatháng,đasốcókếtquảkhảquan.Một số bệnh nhân thú với ông rằng: «Truyện ôngX trong phimđógiốnghệt tìnhcảnhcủatôi.Chắcnguyênnhânbệnhcủatôicũngvậy.Thếmàtừtrướckhôngaibảochotôichứ».Nhưngnếucóbácsĩnàobảo:«Ôngtađaubụnglàvìôngtaghétbàmẹvợcủaôngquá,màcáiruộtgiàcủaôngnóphảnứnglạibằngcáchđó»hoặc«Bàthấynghẹnởcổư?Tạitrongđờisốngcủabàcócáigìnókhôngxuôiđấy,baấmứcvềcáigìđấy»thìbệnhnhântấtđãtrừngmắt,chobácsĩlàđiênrồ:«Ruộtgiàmàliênquantớibàmẹvợ?»«Cáikhôngxuôiởtrongđờimàlạiđóngcụclạiởcuốnghọng?»;phảichohọthấytậnmắtnhữngtrườnghợpgiốnghệtnhưhọthìhọmớitinđược.Khihọtinrồithìlàxongđoạnthứnhất:giảnggiải.

Quagiaiđoạnthứnhì:cởimở.Họcởimởnỗilòngcủahọchoôngnghe.Mỗi tuần ông tiếpmỗi ngườimột lần trongmột giờ. Có người phân tíchđược lòngmình, chỉ vài tuần là cởimở liền; có người phải vài tháng, vàinăm.

Khihọđãkểlểhết tâmsựvớiông, thìôngbắtđầubướcquagiaiđoạnthứba:huấnluyện.Ôngbảohọ:

—Ôngđãthấynguyênnhânbệnhcủaôngrồi,nayôngthửtìmcáchtrị

đi.Ôngđểhọsuynghĩlấy,tuầnsaulạitrảlờichoông.Ônghướngdẫnhọ,

khuyếnkhíchhọ,nhưngđểhọ tìm lấy lối sốngmớivàquyếtđịnh lấy, rồithựchành.

Ôngtheodõihọ,nângđỡhọ,anủihọchotớikhihọhếtbệnhhẳnmớithôi.

Luôntrongsáunăm,ôngtrịcảngànbệnhnhânnhưvậymàđasốkhỏibệnhhoặcbớtđượcnhiều,sốngvuivẻlênmàkhỏemạnhtrởlại.

BaogiờởnướctamớicóđượcmộtvàibácsĩthửápdụngphươngphápcủaSchindler?Trong khi chờ đợi,mà phải sống cái đời bấp bênh như hồinày,hạngngườibịnhữngbệnhdoxúcđộngsẽchiếmkhôngbiếtmấychụcphầntrămsốgiườngtrongcácdưỡngđường?Tachỉcòncócáchtựlochota,đọckĩvàránápdụngnhữnglờikhuyêncủaSchindlerđểđềphòngnhữngbệnhdoxúcđộng, những lời khuyênmà tôi đã tóm tắt trongmột chươngtrên.

Nếulàbệnhnặng

Nếubệnhđãnặng,thầnkinhthácloạnthìcónhữngcáchtrịdướiđây:— Gây một xúc động mãnh liệt : Bác sĩ André Bonnet trong cuốn

Commentstabiliservotreéquilibrepsychiquekểchuyệnmộtônggiànọbịtêliệt,khôngrờikhỏigiườngđãtámnăm.Cácbácsĩđềubảolàvôphươngtrị,sốngđượclâunhưvậythìcũnglàlạ.Rồinăm1944,mộtphicơAnhliệngmộttráibomngaytrướccửanhàônglão;ôngkinhkhủng,nhảyphắtxuốngsân,chạytungrangoàiđường.Từđóbệnhcủaônghếtluôn.

DaleCarnegietrongcuốnQuẳnggánhlođikểmộtchuyệntươngtự:mộtbệnhnhâncũngnằmliệtởgiườngrồibomNhậtdộixuốngTrânChâuCảng,bàtakhôngnghĩtớibệnhcủamìnhnữa,hăngháigiúpcácnạnnhânmàlầnlầnbệnhhết.

Sựthực,đókhôngphải làmộtcáchtrịbệnh,vìmặcdầukếtquảcóthểphithường,màkhôngbácsĩnàodùngphươngphápđócả.Aimàdámdùngtớibomđểtrịbệnh?

—Ngườitachỉcóthểdùngcáchchạyđiện(électrochoc)thôi.Cáchnàyrấttànnhẫn.Chochạymộtluồngđiệntừ80đến150voltsvàoócbệnhnhântrongtừ1/10đến1giây.Bệnhnhântrợntrừng,dẫydụa,coquắpchântay,mêman.Bộthầnkinhgiaocảmkíchthíchrấtmạnh,cáckíchthíchtốcũngchịuảnhhưởng rất lớn.Đôikhikếtquảkhảquan (trườnghợpnhữngbệnhnhânbuồnchánnhưmấthồn),nhưngphải thận trọng lắm,bấtđắcdĩmớiphảidùngnó.

—Chích thật nhiều insulin (chất do lá lách tiết ra) để cho chất đường(glucose)trongmáugiảmxuống.Chíchxong,haibagiờsaubệnhnhântoátmồhôi,chóngmặt,timđậpmạnhrồilầnlầnmêman.Ngườitađểchobệnhnhânmêmannhưvậymộthayhaigiờrồichouốngđường,hoặctiêmđườngvàomạchmáu,bệnhnhânsẽtỉnhdậytứcthì.

Phươngphápnàycũngđôikhicókếtquả,nhưngvẫnnguyhiểm,khôngnênlạmdụng.

—Thôimiên.ỞPhápngườitakhinhthuậtnàychonólàsặcmùi«thầypháp»,nhưngởAnhngườitalạibắtđầutrọngnó,yêucầucáctrườngykhoadạynónhưnhữngthuậtkhác.Nócókếtquả.Ngườitacóthểthôimiênbệnhnhân rồimổmà bệnh nhân không thấy đau.Ảnh hưởng của nó tới các bộphậntiêuhóa,hôhấp,tuầnhoànrấtmạnh.Lạicóthểthôimiênbệnhnhânrồibảobệnhnhânkểhếtnhữngđiềuthầmkíntrongđờitìnhcảmcủamình:nhữngđiềumàbệnhnhânbiếtnhững lúc tỉnh thìkhôngdámthú ra,vàcảnhữngđiềuở trong tiềm thứcnghĩa làbệnhnhânđãquên,khôngnghĩ tớinữa.Nhờvậyysĩcóthểbiếtđượcnguyênnhânnhữngbệnhdomặccảmgâyramàtìmcáchtrịbệnhbằngcáchámthịhaybằngnhữngcáchthôngthường.

Nhưnghìnhnhưchỉcómộtsốítngười(mườingườichỉcómột)làcóthểbịthôimiênvàámthị.Nhưvậythìphươngphápđóchẳngthầnhiệugìmànhữngkẻ thiếu lương tâmcó thể lạmdụngnóđể làmbậy, chonênngườiPhápchưađemdạytrongcáctrườngcũnglàphải.

Khoatâmthầnyhọcmớixuấthiệntừbachụcnămnay,rồiđâynócònphát triểnmạnh;nhờnhững tấnbộcủakhoa tâmlí,người tasẽphátminhđượcnhiềuđiềulàlàmchophươngpháptrịbệnhsẽthayđổihẳnmàđasốnỗiđaukhổcủaloàingườicóthểgiảmđược.Chúngtachỉmớiđươngđượccoimànđầucủamộtcuộccáchmạnglớnlaotrongyhọcthôi.

CHƯƠNGIXBỆNHMỆTMỎI

Tronghaichương trênchúng tôiđãchỉmộtphépdưỡngsinhvànhữngphươngphápđểtránhvàtrịchungnhữngbệnhdoxúcđộng.Chươngnàyvàchươngsauchúngtôisẽxétriênghaichứngbệnhthôngthườngnhấtcủathờiđại,bệnhmệtmỏivàbệnhmấtngủ.

Tinhthầnmệtmỏi

Từhồinàotớigiờngườitavẫnbiếtcóhaithứmệtmỏi:mộtthứvềthểchất(nghĩalàlàmviệctaychânnhiềumàmỏicácbắpthịt),vàmộtthứvềtinh thần (nghĩa là không làm việc gìmệt nhọcmà cũng bải hoải, khôngmuốncửđộng,biếngănmấtngủ).

Tựnó,sựmệtmỏikhôngphảilàmộtthứbệnh:nónhưsựđói,sựkhát,còncólợilàbáochotabiếtphảiđềphòngđểcơthểkhỏibịsuynhược.

Riêngsựmệtmỏivềbắpthịtkhôngcógìđánglocả.Nằmnghỉđượcmộtchútlàtathấydễchịuliền.

Sựmệtmỏivệtinhthầndonhữngcảmxúcnhưưutưbuồnchánmớilàmộtthứbệnhhơikhótrị.Đểlâutasẽmấtăn,mấtngủ,nhứcđầu,chóngmặt,tiêuhóakhókhăn,đautim,cókhithậnnữa.TheoBácsĩA.Bourguignonthìởtạicácđôthịsốngườimệtmỏivềtinhthầntănglênhoài.Hiệntượngđórấtdễhiểu.

Mộtphầntạiđờisốngởđô thịcàngngàycàngxađờisốngthiênnhiênnhưởchươngđầuchúng tôiđãnói;mộtphần tạinềngiáodụccủa taquánhồisọtrẻem.

Nhiềunhàbáchọc,giáodụcđãnghiêncứuđờisốngcủahọcsinhPhápvàđềukếtluậnrằng60phần100họcsinhkhổsở,bịbắtbuộcphảihọcquásứcmàsinhrachánngán,buồnrầu.

GiáosưRobertDebrébảo:—Ởbậctiểuhọc,trẻsốngkhôngcóquicủ;ngườitakhôngbiếttổchức

đờisốngchochúng.TạiPháp55phần100trẻemkhôngcóthìgiờchơihoặcđọcsách;ởĐức75phần100phụhuynhhọcsinhthanrằngtrẻphảilàmbàinhiều quá; và có tới 25 phần100phụhuynhxin y sĩ cho trẻ uốngnhữngthuốckích thích thầnkinhđể cho chúng theonổi chương trình.Có tới 80phần100trẻemhoặccậnthị,hoặcgùlưng,hoặcvẹovaivìngồisuốtngàyởbànhọc.

—Ởbậc trunghọc,đa sốhọc sinhPhápbị lao tâm, lao lựcvì chươngtrìnhquánặng,vìphảiquanhiềukìthiquá.Trongnhữnglớpthitútài,mộthọcsinhsứctrungbìnhphảihọc23giờởtrườngvà28giờởnhà;tổngcộngtrên50giờmỗituần,trongkhingườilớnchỉlàmmỗituầncó40giờ.Nhữnghọc sinh sức học kém thường phải họcmỗi tuần trên 60 giờ; như vậy kểthêmnhữnggiờđi ăn, tắm,đi từnhà tới trường, từ trườngvềnhà thìmỗingàychúngcònđượcmấygiờđểnghỉ?

— Tại bậc đại học, nhất là tại những trường mà người Pháp gọi làGrandesÉcoles,sinhviêncũngphảihọcbùđầulênđểquahếtkìthinàytớikì thikhác; trái lại tạicácFacultéssinhviênlạiđượctựdoquá; thànhthửvẫnlàthiếumộtsựtổchứchợplí,vẫnlàmphísứcthanhniênquánhiều.

Tathửnghĩ,suốthaimươinăm,từhồi5,6tuổitớihồi25,26tuổi,thiếunhivàthanhniênphảisốngcuộcđờinhưvậy,tráchchimàbệnhthầnkinh,bệnhmệtmỏichẳngmỗingàymỗităng.Hồi7tuổi,tỉsốtrẻemthầnkinhbịkích thíchnặng là từ2 tới3phần100;hồi11 tuổi tỉ sốđó tăng lên tới15phần100;khôngbiếthồi25 tuổi, tỉ sốđó tăng lên tớibaonhiêu.Mộtnềngiáodụcnhưvậykhôngthểgọilàtốtđẹpđược[13].Màkhốnthay,chúngtahiệnnaycũngvẫncứcópđúngcủangười,thấyrõcáihạimàkhôngdámsửađổi,chỉsợrằngbằngcấpcủamìnhkhôngcógiátrịbằngcủangười.ĐángthươnghơnnữalàhọcsinhcủatakhôngcóđượcnhữngtiệnnghitốithiểunhưhọcsinhPháp:cólớphọc60,70…100,120trò;cónhữnglớphọc12giờtới14giờtrưa…Cứcáiđànầy,chúngtôierằngthếhệsautỉsốngườibịbệnhthầnkinhhoặcmệtmỏikinhniên,mấtngủkinhniênsẽrấtcao.

PhươngphápnghỉngơicủaPierreVachet

Vìthấybệnhmệtmỏimỗingàymỗităng,mộtsốhọcgiảÂuMỹđãtìmcáchtrịnóbằngphươngphápxảhơi–relaxationhoặcdétente.

Từsauthếchiến,nămnàoAnh,Mỹ,Phápcũngxuấtbảnvàicuốndạytacáchnghỉngơi.Cótácgiảđưaranhữngphươngpháprấtmới,nhưSchultz,Jacobson,JarreauvàKlotz,KarinRoon(trongcuốnThenewwaytorelax);cótácgiádùnglạinhữngphươngphápcủacổnhânnhưphươngphápyogacủaẤnĐộ.Ngườithìkhuyênnênthâmhôhấpnghĩalàhítvôthậtnhiềuvàchậmchậmvàthởrarấttừtừ;ngườilạiđảkíchlốiđó,màaicũngtinrằngchỉmìnhmớinắmđượcchânlí.

Theothiểnkiếncủachúngtôithìnhữngcửđộngtrongcáctrườnghợpđótấtcócônghiệu,khôngnhiềuthìít;nhưngtácdụngchínhcủaphươngphápvẫnthuộcvềphạmvitâmlí:mộtkhitađãmuốntrịbệnh,lạitinmộtphươngphápnào,rồimỗingàyđềuđềubỏranửagiờhaymộtgiờđểlàmnhữngcửđộngmà tác giả chỉ cho ta, trong lúc đó, ta được nghỉ ngơimà quên hếtnhữngnỗiloâucủatađi,thìtựnhiênbệnhcủataphảibớtlầnlần.

Vậyphươngphápnàocũngcógiátrịgầnnhưnhau,vàdướiđâychúngtôi xingiới thiệuvới độcgiả phươngpháp củabác sĩPierreVachet trongcuốnLesmaladiesdelaviemodernevìnógiảndịvàdễnhớhơncả.

Phươngphápđócómụcđíchtrịsựmệtmỏivềbắpthịtvàcảsựmệtmỏivềtinhthần.Phảilàmđềuđềutrongvàibatháng,khôngngàynàođượcbỏ,mỗingàyba lần,vàonhữnggiờđãnhấtđịnh,cónhưvậythìmới thấykếtquả.

PierreVachetkhuyênta,nếucóthểđược,làmvàokhoảngtrưatrướckhiăncơm,khoảngnămgiờchiều,vàkhoảngtốitrướckhiđingủ.Hailầnbuổitrưavàbuổichiều,làmtronghaimươiphút;lầnbuổitốilàmtrongbốnmươiphút.

Hồiđầuphảilựamộtphòngtĩnhmịch,khépbớtcửa,kéobớtrèmlạichophònghơitối,bớttiếngđộng,cómộtkhôngkhíhợpchosựnghỉngơi.Khitập lâu, thành thóiquenrồi thìmộtsốngườicó thểnghỉngơiởbấtkìnơinào,cảnhữngnơiồnàonhất.

Trướckhi tập,nênđi tiểu tiện,đểbụngrỗng,cởigiàybậnáorộng,nớidâylưng,chonhữngbắpthịtởbụng,nhấtlàhoànhcáchmôdễcửđộng.

Bạnkiếmmộtcáighếbànhkhingồicóthểngãlưngraphíasaukhoảng

45độ.Rồibạnlàmđúngnhưdướiđây:—Cho bắp thịt nghỉ ngơi: Bạn ngồi ngả lưng ra phía sau, bắp vế để

ngang(nghĩalàkhôngcolênmàcũngkhônghạxuống),cẳngthõngxuống,đầugốihơiđưaraphíatrước,bànchâncũngduỗira,khuỷutayđặtlêntayghếbành,cánhtaythõngxuống,ynhưkhitabuồnngủvậy.Ngồinhưvậybạnđãbắtđầuthấythoảimáirồi.

—Chotinhthầnnghỉngơi.–Đừnggắnsức,đểchomímắtcụpxuống,mắt limdim,ynhưkhi tabuồnngủ, rồiđừngnghỉ tớigìcả.Việcnàyhơikhó,nhấtlàđốivớinhữngngườithầnkinhmẫntiệp.Ítaithànhcôngngayđượctrongnhữnglầnđầu,nhưngđừngnónglòng,đừngnảnchí.Bạnnhớkĩ:đừnggắngsứcđuổitấtcảnhữngýnghĩrakhỏióc,choócđượctrốngrỗng.Nếumộtýnghĩ,mộthìnhảnhhiệnratrongóc,xinbạncứmặckệnó,đừngchămchúvàonóchonóhiệnrõthêmlên,cũngđừngbắtnóphảibiếnđi,cứđểchonóbônglông,mộtlátsẽcómộthìnhảnhkhác,mộtýnghĩkháclạithaynó.

Nhưngnhữnglầnđầubạncóthểdùngcáchtựkỉámthị:thởđềuđều,vàtrongkhi thở ra, nhẩm trongóc tiếngnày: «bình tĩnh», hoặc«nghỉ ngơi».Đừnggắngsức,cứnhẩmnhưmộtcáimáy;rồilầnlầnóccủatasẽhoạtđộngchậmlại,ýnghĩhoặchìnhảnhhiệnra thưahơn,mờhơn,và lúcđó là lúctinhthầntasắpđượcnghỉngơirồi.

Nhữngngườimấtngủdùngnhữngthuậtnhưđếmtừ1đến100,đếmxuôirồilạiđếmngược,hoặctưởngtượngmộtconngựatrắngchạychungquanhmộtbãicỏxanh,thườngchỉthấykhóngủthêm[14],chínhvìbắtócbịkíchthích thêm.TheoPierreVachetđểchoócbông lông,đừngđểý tớinó, làcáchcônghiệuhơncả.

3.Thở.Nhiềungườikhuyênthâmhôhấp,nghĩalàhítvôthậtchậmchođầyphổingưngmộtchút(trong10,15giây)rồithởracũngthậtchậm.Lốithởđócóthểíchlợichosứckhỏenhưngbắttaphảigắngsứcnhiều,khônghợpvớimụcđíchnghỉngơicủata,nênPierreVachetkhuyêntanêntránh.Cứ thở chậm chậm, đều đều như thường, hít vô bằng mũi, thở ra bằngmiệng,miệnghémởchoquaihàmhơixệxuống.

Tậpnhưvậyđềuđềutrongbatuầnlễđầu,rồimớiquagiaiđoạnsau,tậpriêngchomộtsốbắpthịtnghỉngơi,trongkhinhữngbắpthịtkhácvẫnlàm

việc.Cácnhàbáchọcnhận thấy rằngngười ta sởdĩ thấymệt, nguyênnhân

chính làvìkhôngbiết saikhiếncácbắp thịt,phí sứcmộtcáchvô ích.Cócôngviệcgìnhẹnhàngbằngcôngviệcviết.Vậymàbạnthửnhìnmộtembémớitậpviếtxem:đầuemnghiêngđi,mặtemcaulại,môiemmímchặt,thânthểvặnquamộtbên,cònngóntaythìnắmcứnglấycâybút,chỉtrongnăm,mườiphútlàmồhôinhễnhại.Đánglẽchỉdùngcómấyngóntaythìembắtgầnhếtnhữngbắpthịtởbánthântrênphảihoạtđộng;vìvậymàthấymệt.

Vậyquitắclàtậpsaochokhidùngnhữngbắpthịtnào,thìnhữngbắpthịtđócửđộngthôi,cònnhữngbắpthịtkhácphảiđượcnghỉngơi.

ÔngPierreVachetđềnghịcáchtậpdướiđây:1.Ngồithoảitrongghếbànhnhưtrênchúngtôiđãchỉ,trongkhihítvô,

đưachậmchậmhaicánhtaylên,(lúcđókhuỷutayrờitayghếbành,bắpthịtởvaicửđộng),rồikhithởra,chocánhtayrớtxuống,ynhưlàhếtsinhlựcvậy.

Làmcánhtaynàyrồiquacánhtaykhác.2.Cũngngồinhưtrên,khuỷutaydựavàotayghếbành,trongkhihítvô,

đưanửa cánh tay (từ khuỷu tới cổ tay) lên cao, rồi khi thở ra, cho nó rớtxuống.

Làmnửacánhtaybênđâyrồiquanửacánhtaybênkia.3.Nửacánhtaytừkhuỷutớicổtayđặtsáttayghếbành,đưabàntaylên

trongkhihítvô(lúcđóbắpthịtởcổtayphảicửđộng),rồikhithởra,chobàntayrớtxuống.

Làmbàntaybênđâyrồiquabàntaybênkia.4.Xòenămngóntayratrongkhihítvô,rồikhithởrathìnhlìnhchonó

cụplại.Cũnglàmcảhaibên.5.Cũngngồinhưtrên,trongkhihítvô,nhènhẹđưađùilêncao,bắpchân

vàbànchânthõng;khithởra,chođùirớtxuống.Mớiđầuđưacảhaiđùilênmộtlúc.Rồiđưatừngđùilênmột.6.Trong khi hít vô, thót bụng lên; rồi khi thở ra, thình lình cho nó hạ

xuốngnhưcũ.Làmsáucửđộngđómụcđíchlàtậpchonhữngbắpthịtởtây,chân,bụng

tựnóduỗiranghỉngơi,khikhôngcầndùngtớinónữa.Nhữngbắpthịtđólànhữngbắpthịttathườngdùngtớinhấttrongkhilàmviệc.

Tácgiảkhuyêntaphảinhớkĩnhữngđiềunày:—Chỉđượclàmnhữngcửđộngđóítnhấtlàbatuầnsaukhiđãtậpnghỉ

ngơinhưởtrênôngđãchỉ.—Làmxongmỗicửđộngrồi,phảinghỉítnhấtlâubằnghailầncửđộng,

nghĩalàmỗicửđộnglàmtrongmộthơithở(hítvôrồithởra),thìphảinghỉngơitronghaihơithở(hailầnhítvô,hailầnthởra).

—Mỗicửđộnglàmnhiềulắmlàbalầnthôi.—Đừngcửđộngmạnh,nghĩalàđừngđưatay,chânlêncaoquá.Thởđều

đềunhưthường.—Thờigiờdùngvào toàn thếnhữngcửđộngđókhôngđượcquámột

phầntưthìgiờdùngchomỗibuổinghỉtrưa.Nhưtrênchúngtôiđãnói,lầnnghỉtrưavàchiềulâuhaimươiphút;vậythìtrongmỗilầnđó,chỉđượclàmtoànthểsáucửđộngnămphútthôi.Mớiđầu,nghỉngơitrongnămphút,rồilàmsáucửđộngtrongnămphút,saucùngnghỉtrongmườiphút.

Lầnnghỉ trước khi đi ngủ gấp đôi (bốnmươi phút): vậymới đầu nghỉmườiphút,làmsáucửđộngtrongmườiphút,saucùngnghỉtronghaimươiphút.

PhươngphápcủaPierreVachetrấtgiảndị,ngườigiàyếucũngtậpđược.Cóngườichêrằngnómấtthìgiờquá(mỗingàymấtítnhấtlàmộtgiờhaimươiphút,nếukểcảthìgiờsửasoạnthìmấttrênmộtgiờrưởi)màởthờiđạinày,thìgiờhiếmquá,nênítngườicóthểtheođược.Nhậnxétđóđúng,nhưngtrịbệnhmệtmỏithìtheothiểnýchúngtôi,ngoàiphươngthuốcnghỉngơi,khôngcònphươngnàokhác;nhữngthuốckíchthíchcáccơquanđãlàhạimànhữngthuốcchỉthốnganthầntuycônghiệumauthật,songdùnglâuthìcũngkhôngnên;vảlạihếtthảynhữngthuốcđóchỉtrịngọnchứkhôngtrịgốc.Chỉ nhữngkhi nào tamệtmỏi vìmột bộ phậnnàođó suy nhược thìdùngthuốcbổmớikiếnhiệu;cònnhữngkhitamệtmỏivìđờisốngkhôngtựnhiên,vì tasuynghĩ, làmviệcquá, thìdùbiết rằng theophươngphápcủaPierreVachet–hoặcmộtphươngphápnàokhác–rấttốnthìgiờtacũngvẫntheo;nếukhôngthìbệnhsẽnặng,vàlúcđósẽkhôngcònlàmviệcđượcnữamàđờisốngcủatasẽvôíchvàvôvị.

CHƯƠNGXBỆNHMẤTNGỦ

Bệnhmấtngủcónhiềuhìnhthứcvànhiềunguyênnhân

Bệnhmấtngủcónhiềuhình thức:Cóngười trằn trọchoàikhôngnhắmmắtđược;cóngườinằmxuống làngáy liềnnhưngchỉhaibagiờsau tỉnhdậyrồingủlạikhôngđượcnữa:cóngườichợpmắtđượcmộtchútrồitỉnh,cảgiờsaumớilạichợpmắtđượcchútnữarồilạitỉnhdậy,nhưvậymấylầntrongmộtđêm.

Dùcóhìnhthứcnàomàbệnhkéodàihằngtuầnhằngthángthìảnhhưởngtới cơ thể cũng tai hại.Các nội tiết tuyến hoạt động không điều hòa nữa,ngườithấymệtmỏi,dễbịlạnh,hệthốngthầnkinhlúcnàocũngcăngthẳngcáctếbàotrongócbịđộc,tínhtìnhhóaraquạoquọ,bấtthường,kýtínhvàsứclàmgiảmđirấtnhiều;đểlâuthìtấtcảcácbộphậnđềusuynhược.

Bệnhđócũngcórấtnhiềunguyênnhânmàngườitacóthểsắpvàohailoại:

—Nguyênnhân thuộcvềcơ thể:nhữngchứngnóng lạnhhayđaugan,đaubaotử,đauthận,đautim,hoặcngứangáyvìmộtcáimụn,nhứcnhốivìmộtvếtthương…đềucóthểlàmchotakhóngủhaymấtngủ.Thứmấtngủcó tính cách bệnh lí đó, không đáng lo, hễ trị được bệnh gây ra nó thì tựnhiêntangủtrởlạiđược.

Gặptrườnghợpđó,bạnphảiđibácsĩ.—Nguyênnhânthuộcvềtinhthần:Vìđờisốngồnào,bậnrộn,taphải

tínhtoán,lolắngsuốtngày,thầnkinhkíchthíchquáđộ,rồisinhramấtngủ.Chínhtrườnghợpđómớiđánglo,chẳngnhữngvìbệnhkhótrịmàcònvìsốngườimắcbệnhmỗingàymộttăng.HiệnnayởchâuÂu,cókhoảngbachụcphầntrămdânsốkhóngủnhiềuhayít;ởchâuMỹ,consốđólêntới52%.

Trongchươngnàychúngtôichỉxéttrườnghợpmấtngủvìtinhthầnthôi.

Nhữngđiềunênnhớkhimắcbệnhmấtngủ

Khibệnhmớiphátvànhẹ, thìchỉcầntheonhữnglờikhuyêndướiđây,bệnhcũngcóthểgiảmhoặchếtđược:

—Đừnglolắnggìcả.Đólàlờikhuyênquantrọngnhất.Hiệnnaychúngtacónhiềuthuốcvànhiềuphươngphápđểtrịbệnhđó.Dùcóthiếungủmộtvàiđêm,hoặcluôntrongmộttuần,màđượcngủđầygiấctrongmộtđêmthìsứckhỏecũngbìnhphụclạingay.Khôngnhấtđịnhlàmỗiđêmphảingủđủtámgiờ,cóngườingủnhiều,cóngườingủít,dobảnchấtcủatừngngười;bìnhthườngmỗiđêmngủđượcđộnămgiờ,rồibanngàyngủthêmđượcnửagiờ,thìcũnggầnđủrồi,khônghạigìchosứckhỏenếutìnhtrạngđókhôngkéodàihằngthángvànếutronglúckhôngngủđượctavẫnbìnhtĩnh,nhắmmắtnằmyênđểnghỉngơi.Vảlạicànglo,thầnkinhcàngbịkíchthíchmàbệnhcàngtăng,cơthểcàngdễsuynhược.

Bạnlạinênbiếtrằngcómộtsốngườingủđầyđủmàvẫntưởngmìnhmấtngủ,đâmlolắngrồihóamấtngủthật.ÔngKamiyaởMỹđãnghiêncứugiấcngủthấynókhôngsayđềuđềutừlúcmớingủchotớilúctỉnh,mànótiếntriểntheomộtnhịplênxuống:mớiđầutangủsaytrongkhoảng1giờrưỡitới2giờ,rồigiấcngủbớtsaytrongkhoảngmườiphút;kếđótalạingủsay1giờrưỡinữarồilạingủbớtsaytrongmươimườilămphút;cànggầnsángthìkhoảngngủsaycàngngắnlạimàkhoảngngủkhôngsaidàira.Nhữngngườitưởngmìnhthiếungủthườnglànhữngngườithứcgiấchaibalầntrongmộtđêmrồingủlạiđượcngay,nhưngsángdậychỉnhớtớinhữnglúcthứcgiấcđóthôi,khôngbiếtrằngnhữnglúctrướcvàsauhọngủsaynhưkhúcgỗ.

Vậythìbạnkhóngủthìcứmặckệnó,đừngránngủchođược,càngcốépmìnhngủthìlạicàngkhóngủthêm.Cứnằmyên,nghỉngơiđừnglogìcả,cơthểtacólúcthếnàythếkhác,đêmnaykhôngngủđượcthìđêmkhácngủđược.

—Nênđingủđúnggiờđểchothànhthóiquenmàdễngủhơn.Nóiđúnggiờ,khôngphảilàđúngtừngphút,sớmmuộn15,20phútcũngkhônghạigì;vàmỗituầnthứckhuyamộtđêmcũngkhôngsao.

Nênđingủsớm,khoảng10,11giờ,nhưngđừngtinrằnggiấcngủtrước

12giờkhuyatốtgấphaigiấcngủsaugiờđó.—Đừngđingủngaykhimớiănxongbữatối.Bữađónênănnhữngmón

nhẹchodễ tiêu.Nhưngnếubộ tiêuhóacủabạn rất tốt thì lờikhuyênnàykhôngcầnphảitheo.

—Buổitốinênnghỉngơi,kiếmviệcgìđểtiêukhiểnchoóckhỏiphảilonghĩ,cơthểkhỏibịmệtnhọcquá,vìmệtquá,cũngkhóngủ.

Cóthểđidạomátnửagiờhaymộtgiờ;nếumuốnđọcsáchthìđọcnhữngloạivui,khôngphảisuynghĩ,màcũngđừngnênđọcquamộtgiờ.

—Phòngngủnênmátmẻ,thoángkhí,vàtối.—Nênnằmngửa,nằmsấp,nghiêngbênmặthaybêntrái?Điềuđókhông

quantrọng.Đềulàdothóiquencủamọingườicả.Vảlạidùnằmtheomộtthếnào,thìtronglúcngủtacũngkhôngsaogiữhoàicáithếđóđược,màtựnhiênlănqualănlại,đểchohuyếtmạchlưuthôngđiềuhòa.

—Nhưtrênchúngtôiđãnói,càngvềsáng,giấcngủcủatacàngbớtsay,mộttiếngđộngnhỏcóthểlàmchotathứcgiấcđược.Nếubạncóthóithứcgiấcquásớmthìxinbạnnênnhớhaiđiềudướiđây:

—Đừngtinrằngtrongtrườnghợpđó,nênđingủtrễđểchotớisángngủvẫncònsay,vìdùngủtrễthìgầnsángtavẫntỉnhdậymànhưvậytathiếuthêmmấygiờngủnữa.

—Vậycứnênđingủtheogiờđãđịnh,rồinếutathứcgiấclúcnàothìcứbìnhtĩnh,nằmyênởgiường,đừnglonghĩgìcả,nhắmmắt,thởđềuđều,ngủlạiđượcthìcànghay,màkhôngngủlạiđượcthìnhưvậycũnggiúpchocơthểvàbộthầnkinhnghỉngơithêmđượcrồi.

Nhữngcáchtrịbệnhmấtngủ

Nếutheođúngnhữnglờikhuyênđótrongmươibữanửathángmàbệnhmấtngủcủabạnkhônggiảmthìphảitìmphươngđểtrị.

Trướckhi giới thiệuphươngpháp của JeanScandel, phươngphápmớimẻ nhất, công hiệumà vô hại, chúng tôi xin kể qua vài cách trị hiện naythườngdùng.

Thuốcthôimiên–Cáchtrịmạnhnhấtmàcũngcóhạinhấtlàdùngnhững

thuốc thôimiên (hypnotique). Thời xưa người ta chỉ dùng những loại câynhưquảthẩu,nhựathẩu(nhaphiến);chấthachish(mộtthứthuốcmêrútởmộtthứcâygaiẤnĐộ,ngườiẢRậpdùngthườngngàynhưtanhaitrầu)…Từthếkỉ trước,người ta tìm thêmđượcnhiềuchấthóahọc (nhưcácchấtéther, chlorophorme, aldéhyde, sufonalide, uréthané, amide, uréide,barbiturique…).Hếtthảycácthuốcđóđềutácđộngmạnhđếnóc,làmchotamêman.Cóthứtácđộngchậmnhưnglâu,uốngvàotangủmêtừ10đến12giờliền;cóthứtácđộngmaunhưngrấtngắn;từ1giờđến1giờrưỡirồitỉnhdậy.

Thứnàocũngcóhại,càngmạnhthìcànghạinhiều;khitỉnhdậytakhôngkhoẻkhoắnnhư saumộtgiấcngủbình thường.Hạinhất là cơ thể lần lầnquenthuốc,taphảităngliềuthuốclên.

Hiệnnaycóthứthuốcanthần(tranquillisant)tươngđốiíthạihơncảmàcũngkhácônghiệu:khinàololắng,bựctức,quạoquọ,hoặcmấtngủ,uốngmột viên là thấy bình tĩnh lại, ngủ được một giấc khoảng năm sáu giờ.Nhưng thứ thuốcđómớiphátminhchừnghaichụcnămnay,cácnhàbáchọcchưabiếtđíchxácnósẽcóhạirasaotớicơthể;hìnhnhưuốngnhiềuvàlâuthìthầnkinhnhụtđi,phảnứngcủatachậmlại;chẳnghạnkhichưauốngthuốc,cầmláixe,thấytainạntabiếtthắnglạiliền;khiuốngnhiềuthuốcrồithìtathắnglạichậmmấtmộtchút[15].

Nhưngphải lànhàchuyênmônmớibiếtcáchxoabóp,vàmỗi lầnphảixoabóptừ20đến30phút.Ởnướcta,ítaiđủphươngtiệndùngphươngphápđó.

Ngoàiracònnhữngcách:—Châmcứu.—Trịbằngđiện(électrothérapie).—Tắmnướcấm(nướcnóngcóngườikhôngchịuvìnókíchthíchquá

mạnh).

PhươngphápcủaJeanScandel

Tấtcảnhữngcáchtrịkểtrênđềuhoặcphảidùngthuốc,hoặcphảicầntới

mộtnhàkĩthuậtchuyênmôn.Phương pháp chúng tôi giới thiệu dưới đây của Jean Scandel mới mẻ

nhất,cônghiệumàlạirấttựnhiênkhôngphảidùngthuốcvàaicũngcóthểtheođểtrịlấychomìnhđược.

Nhưtrênchúngtôiđãnói,giấcngủmộtkhiđãmấtvìnhữngnguyênnhânvềtinhthầnthìta

khôngthểbắtbuộcnótrởvềđược,cànggắngsứclạicàngmấtngủthêm;phảitìmcáchdụnó,nhửnóchonótrởvềmộtcáchtựnhiên.ĐólàquitắccủaphươngphápScandel.

Cònnền tảngkhoahọc củaphươngpháp là những thí nghiệmcủanhàsinhlíhọcNgaPavlov(1849–1936).DanhcủaPavlovcàngngàycàngtăngvìthuyết«phảnứngcóđiềukiện»(réflexeconditionné)củaôngcónhiềuápdụng lớn lao trong y học, tâm lí học. Phương pháp «đẻ không đau»(accouchementsansdouleur)đãđượctruyềnbáởNga,Mỹ,Pháp,mấynămtrướclạiđượcvàitờbáoởViệtNamgiớithiệu,chínhlàmộttrongnhữngápdụngđó,vàphươngpháptrịbệnhmấtngủcủaScandelcũnglàmộtápdụngđươngđượcygiớiÂuMỹlưuýtới.

Dưới đây chúng tôi xin kể lạimột thí nghiệm giản dị và đặc biệt củaPavlovđểđộcgiảhiểuthếnàolàmột«phảnứngcóđiềukiện».

Khitachomộtconchóănthịt, tứcthìnướcmiếngcủanótiếtra:đólàmột phản ứng tự nhiên, trời sanh (réflexe inné).Nếu ta cho nó ăn thịt vàđồng thời rungmột cái chuông, làm như vậy nhiều lần thì sẽ tớimột lúcchẳngcầnphảichonómiếngthịt,chỉrungchuôngthôi,nướcmiếngcủanócũngtiếtra.Sựphảnứnglầnnàygọilàphảnứngcóđiềukiệnvìphảnứngđóchỉhiệnravớiđiềukiệnlàtađãtạonóra,chonóđủthờigianđểpháttriểnthànhmộtthóiquen.Vìvậychúngtôimuốndịch«réflexeconditionné»làphảnứngnhântạo.

Nhữngphảnứngnhântạođókhôngtồntạihoàiđược.Cứtiếptụcrungchuôngmàkhôngchochóănthịt,thìsẽtớimộtlúcmàtiếngchuôngkhôngđủlàmchonótiếtnướcmiếngranữa.

Phátminhđượcđiềuấyrồi,Pavlovbỏrahằngnămthínghiệmthêmđểchứngminhrằngtrongđờisốngsinhvậtsựphảnứngcóđiềukiệngiữmộtvaitròquantrọng.Khimớitrôngthấymộttráichanh,hoặcchỉnghĩtớimột

tráichanhkhôngcầnphảiănnó,mànướcmiếngcủatacũngtiếtra,đócũnglàmộtphảnứngcóđiềukiệnnữa.

Muốntạomộtphảnứngcóđiềukiệnthìphảigiữđúngtừngchitiếttrongthínghiệm.Chẳnghạnchỉđượcrungmộtthứchuôngthôi,nếuđổichuông,tiếngchuôngnghekhácđithìconchókhôngtiếtnướcmiếngranữa.Hoặcnếu tađưa ramộthình tròncùngvớimiếng thịtđể tạomộtphảnứng,khiphảnứngđãthànhrồi,tađưaramộthìnhbầudụcthìphảnứngcũngkhônghiện,conchókhôngtiếtnướcmiếng.Hoặctrongkhichonghetiếngchuông,trôngthấyhìnhtrònmàthìnhlìnhbậtmộtngọnđènlên,haylàchomộtconvậtkhácchạyqua,thìphảnứngcũngkhônghiện.

Người ta lại có thể tạo được những phản ứng xuất hiên chậm. Rungchuôngrồiđợi15,20giâysaumớiđưamiếngthịtra,nhưvậynhiềulầnthìrồiconchósẽchỉ tiếtnướcmiếngrakhoảng15hay20giâysaukhinghetiếngchuông.

Tómlạilàtacóthểtạođượccácphảnứngtheoýmuốncủata,bằngmộtcáchthứcmàtatựđịnhtrước;vànhưvậytacóthểtậpchomỗisinhvậtcóphảnứngkhácnhau;cònnhữngphảnứng tựnhiên thìhễ làsinhvậtcùngmộtloàiđềugiốngnhaucả.

Nhưng tại sao lại có hiện tượng phảnứng có điều kiện như vậy.TheoPavlov thì làdosựhoạtđộngcủaóc.Khi tađưamiếng thịt ra thìbộ thầnkinh của con chó kích thíchmột trung tâm nào đó trong óc nó, khi rungchuông,thìmộttrungtâmkháctrongócnóbịkíchthích.Lậplạinhiềulầnthínghiệmđóthìgiữahaitrungtâmđólầnlầncósựliênlạcvớinhau;màmột trung tâmnàobị kích thích cũng làmcho trung tâmkia bị kích thíchluôn; vì vậy chỉ cần rung chuông không đưa thịt ramà con chó cũng tiếtnướcmiếng.

Pavlovcònnhậnthấyrằngkhitạođượcmộtphảnứngcóđiềukiệnrồi,thìócconvậtchỉchờđợitiếngchuôngrunglên,vàtronglúcđónhữngtrungtâmkhác trongócnó tạmngưnghoạtđộng.Đôikhi sửphảnứngđóxâmchiếmócconvậttớinỗinóbuồnngủ,nhấtlàtrongtrườnghợptatạochonómộtphảnứngxuấthiện rấtchậm; rungchuôngrồiđợi5,10phútsaumớiđưathịtra;trong5,10phútchờđợiđócóconchómuốnthiêmthiếpđi.

Khitamấtngủlâungàythìcơthểtaquenvớibệnhđó,vàchẳngcómột

nguyênnhângìđểmấtngủ(nhưchẳngcóbệnhtật,chẳnglolắngsuytínhgìcả)màtacũngvẫnkhóngủ.Cáchtrịlàphảitậpchocơthểlàmsaobỏthóiquenmấtngủđóđi,lấylạithóiquendễngủ,nghĩalàtạonênmộtphảnứngdễngủđểđuổicáiphảnứngkhóngủđi.

Muốntạomộtthóiquenthìphảilâu.PhươngphápcủaScandelrấtgiảndị,chỉcầnthởvàlàmítcửđộngchobắpthịtnghỉngơivàquênnhữnghoạtđộngbanngày:mỗitốimấtmườilămphút,nhưngphảitừ5tới10tuầnlễmớicókếtquả.

Nộimộtviệclàmnhữngcửđộngđúnggiờvàđềuđềumỗitốicũngđãlàgâynhữngđiềukiệnđểtạomộtphảnứngtứclàsựbuồnngủrồi.

Nhưngtacònnhậnthấy thêmđiềunày:khi tabuồnngủthì tangápdàingápngắn,vươnvai,duỗitayduỗichân.Đólàmộtphảnứngtựnhiên.Bâygiờ,dùtachưabuồnngủ,cũngcứngáp,vàvươnvai,tốinàocũngvậymàđúnggiờ,thìtalạigâythêmđiềukiệnđểtạomộtphảnứngtứcsựbuồnngủnữa.VìvậytrongphươngphápScandelcónhữngcửđộngngápvàvươnvai.

Tómlạisựmấtngủgâythêmsựmấtngủ;màsựthèmngủgâythêmsựthèmngủ.ConchócủaPavlovmớiđầu,trôngthấymiếngthịtvànghetiếngchuôngcũngđủtiếtranướcmiếng;ngườimấtngủtheophươngphápPavlovcũngvậy:trongvàibathángđầuphảilàmnhữngcửđộngduỗichântay,thởngáp,vươnvairồimớingủ(trongkhivậnđộngnhưvậy,óctađợigiấcngủ,bớthoạt độngđi, nêndễngủ); rồi sau chỉ tới giờđó, khôngcầnphải làmnhữngcửđộngđónữamàcũngngủđược.Quitắcgiảndịnhưvậy.Điềukhólàphảikiênnhẫntrongmộtthờigianlâuđểtạođượcmộtthóiquen[16].

Trướckhitậpngủ,bạnnênnhớkĩnhữngđiềudướiđây:—Đừnggắngsứcđểngủchođược,đừngcóýmuốnngủchođược,đừng

theodõikếtquả,vìnhưvậylạicàngkhóngủthêm.Cứđềuđềuluyệntậprồimặckệnó,hoàntoànthảnnhiên,khônghấptấpmuốnmauthànhcông.Khitađãanphậnnhậnsựmấtngủrồithìsựmấtngủkhônghànhhạtanữavàtựnhiênnóphảilùidần.Nhưvậykhôngphảilàtamùquángtinởphươngphápđâumàlàtựtạođiềukiệndễngủchota;cóđượctâmtrạngđólàthànhcôngmộtnửarồi.Điềuđóquantrọngnhất.

—Vìphảitránhmọisựgắngsứcnólàmchocàngkhóngủthêm,chonênbạnphảihiểukĩ,

thuộckĩnhữngvậnđộngchỉtrongphươngpháp,đểcóthểlàmnhữngcửđộngđóđúngtheothứtựcủanó,mộtcáchrấtdễdàng,nhưmộtcáimáy.

—Phảilàmđúnggiờmỗitối,khôngđượcbỏmộttốinàoluôntừnămtớimười tuần lễ; khôngđượchấp tấp, cứbình tĩnh,màcũngkhôngđược tậptrungtinhthầnvàobấtcứmộtcáigì,cứthảnnhiênnhưthường.

—Làmởgiườngtrướckhisắpđingủ,từ9tới10giờ,lúcnàocũngđượctùyýbạn.Khôngcầnhễlêngiườngrồi làphải làmngay.Cóthểđọcsáchhaynghenhạchoặctiêukhiểnmộtcáchnàokhácrồihãylàm,nhưng:

Đừngnênthayđổicáchtiêukhiển;muốnđọcsáchthìhômnàocũngđọc;muốnnghenhạcthìhômnàocũngnghenhạc…

Thờigiantiêukhiểntrongkhinằmtrêngiườngvàtrướckhitậpđó,đừngnên dài ngắn khác nhau; hôm naymười năm phút hay nửa giờ thì nhữngngàysaucũngvậy,xêxíchkhácnhaunămmườiphútthìkhôngsao.

—Mấy tối đầu, có thể bạn thấy khó ngủ hơn trước vì chưa quen vớiphươngpháp,tinhthầnbịkíchthíchhơn;mặckệnó,bốnnămbữasau,quenrồithìsẽkhôngcònbịkíchthíchnữa.

—Bạnnàođãquendùngthuốcngủthìcóthểtiếptụcdùngmộtthứnàokhôngcóhạilắm(tấtnhiênphảihỏibácsĩ),dùngvừavừathôi,vàchỉđượcdùngtừ15đến20ngàyđầuthôi.Trongthờigianđóphảibỏnólầnlần.Khiđãbỏđượcrồi,vẫnphảitiếptụctậptheophươngphápítnhấtlàhaituầnlễnữa;vànếucóthấycầndùnglại thuốcngủ, thìchỉ lâulâumớiđượcdùngmộtlầnthôi.

Dướiđâylàcáchluyệntậpmỗitối.Hếtthảycósáuvậnđộngđểchobắpthịtduỗiravàsáuvậnđộnghôhấp,làmhếtthảymấtkhoảng15phút.

Bạnnằmngửa,mắtmởtrongmộtphòngtĩnhmịch,mátmẻ,thoángkhí,tối,nhưvậytrongnămphútchoquenvới«khôngkhí»trongphòng.Rồibạnlimdimmắt,(nhớlàđừnggắngsức)vàlàmtheođúngdướiđây:

Sáuvậnđộngđểduỗicácbắpthịt

•ThếnằmlúcđầuNằmngửa,đầukêlênmộtchiếcgốihơicao,chânduỗi,hơidangra,cánh

tayduỗi,cáchmìnhđộ20phân,lòngbàntayúpxuốnggiường.Mỗikhivậnđộnglúcnàococácbắpthịtthìhítvô,lúcnàoduỗithìthởra.Làmtừtừ,nhènhẹthôi,nhấtđịnhkhôngđượcgắngsức.

•Vậnđộngsố1a.Cochậmchậmchânmặtlên,đểđặtganbànchânsátvớigiường.b.Lạiduỗichântayrachonótrởvềthếcũ,màkhônggắngsứcmộtchút,

nhưkhitamệtmỏitựnhiênchânduỗiravậy.Trongkhicovàduỗinhưtrên,ganbànchânlướttrênmặtgiường.Làmbốnlầnvớichânmặtrồibốnlầnvớichântrái.•Vậnđộngsố2Nhưvậnđộngsố1,nhưnglàmhaichânmộtlúc,cũnglàmbốnlần.Nhớ

rằngvậnđộngphảithậttựnhiêndễdàngnhưkhôngnghĩtớinó.•Vậnđộngsố3a.Cotừtừnửacánhtaymặt,từkhuỷutớicổtay;bàntaythòngxuống,

hướngvềphíatrong(phíathânthể),ngóntaymềmmại,tựnhiên.b.Chocánhtaytrởvềthếcũ,màđừngchúývàonó,ynhưlàvìmệtmỏi

màtựnhiênnóduỗiravậy.c.Trongvậnđộngsố3nàynửacánhtaytừkhuỷutớivaivẫnđểsátmặt

giường.Làmbốnlầnvớicánhtaymặt,rồibốnlầnvớicánhtaytrái.•Vậnđộngsố4Nhưvậnđộngsố3,nhưnglàmhaicánhtaymộtlúc,cũnglàmbốnlần.•Vậnđộngsố5a.Đừnggắngsức,đừnglấygân,từtừthótbụnglạiđểchongựcnhôlên

màvaiđưavềphíasau.b.Nhẹnhàngthởrađểtrởvềthếcũ.Làmbốnlần,giữtiếtđiệuhôhấpbìnhthường.•Vậnđộngsố6a.Vươnvai,haicánh tayđưa lênkhỏiđầu, lòngbàn tayngửa lên,bàn

chânduỗi;corútlại,lưngconglại,bụngxệpxuống.b.Trởvềthếcũ.Làmbốnlần,chậmchậmmàrấttựnhiên.Làmnhữngvậnđộngđómàđúngphépthìbạnsẽthấydễchịu,nhưlànó

làmthỏamãnmộtnhucầutựnhiêncủacơthểvậy.

Vậnđộnghôhấp

Trong những vận động dưới đây, khi thở ra phải tự nhiên, theo nhịpthường,đừngnhanhquáhoặcchậmquá.Khihítvô, cũngcứnhư thường,đừnggắngsứchítvônhiều.

•ThếnằmlúcđầuCũngnằmtheocáithếnhưtrongsáuvậnđộngtrên.Mắtlimdim,nhưng

vaikéora,ngựchơiưỡnlên,đầungửalên,chodễthở.Hễlàmxongmộtvậnđộngrồithìthởđềuđềunhưthườngbabốnlầnrồi

mớitiếptụcvậnđộngsau.•Vậnđộngsố1Miệnghémở,hítvônhènhẹbằngmũi,hơinhiềuhơn lúcbình thường

mộtchútthôi,ngựcnhôlên;rồithởrabằngmũi.Làm5lần.•Vậnđộngsố2Cũngnhưvậnđộngtrên,chỉkháclàkhithởrahếtrồithìngưngmộtchút,

nhưđểđánhdấumỗilầnvậy.Làm5lần.•Vậnđộngsố3Cũng hít vô như trong hai vận động trên, nhưng thở ra nhè nhẹ bằng

miệng,môimímlại.Thởrahếtrồithìmởhehémiệngnhưtrongvậnđộngsố1,trướckhihítvôlầnnữa.

Làm5lần.•Vậnđộngsố4Cũngnhưvậnđộngsố3,chỉkháclàkhithởrahếtrồithìngưngmộtchút

nhưđểđánhdấumỗilầnvậy.Làm5lần.•Vậnđộngsố5Mởrộngmiệng,hítvômộthơidài;mớiđầuphồngbụnglênrồithótbụng

xuốngchongựcnhôlên.

Mímmôilại,thởbằngmiệng,chongựcxẹpxuống.Làmliêntiếp5lần.•Vậnđộngsố6Vươnvai,duỗitaychânnhưtrongvậnđộngsố6ởtrên(vềcácbắpthịt)

rồingápdài.Trong lúcngáp,mắtnhắm,miệngmởrộng,hítvônhiềuchocácbắpthịtởvaivàcánhtayduỗirathậtnhiều.

Làmbalần.Thườngthườngsáuvậnđộngđó,tựnhiênbạnthấymuốnngápthêmnữa,

nhưvậylàbạnbuồnngủrồi.Mặckệchogiấcngủnótới.•BẢNGTÓMTẮTCHODỄNHỚ

Kếtquả

TheoJeanScandelthìphươngphápcủaôngcókếtquảrấtkhảquan:70phần100hếtbệnhhoặcbớtnhiều.Thấtbại thườnglàdokhôngkiênnhẫnđeođuổiđếncùnghoặcchịuđeođuổinhưngkhôngápdụngđúngphươngpháp.

Phải từ 5 đến 10 tuầnmới hết bệnh, nhưng chỉ hai ba tuần đã thấy dễchịu,cóngườimớitheobabốnngàyđãđỡbệnh.

Bệnhmấtngủnặngnhưngmớiphátthườngdễchữahơnbệnhnhẹnhưng

đãkinhniên.Nhữngngườihoạtđộng,hănghái,thầnkinhmẫntiệpmauhếtbệnh hơn những người bản tính lãnh đạm, chậm chạp, ít cảm xúc. Hạngngười trêndễmấtngủnhưngcũngdễngủ lại được;hạngngườidướikhómấtngủ,nênmộtkhiđãmấtngủthìkhótrị.

Mộtnhàkhoahọc,giáosưĐạihọcđườngSorbonnebịchứngthiếungủtừhồinhỏ,dođitruyềnbênnội.NghenóiđếnphươngphápScandel,ôngtaquyếttâmthínghiệm,rồighilạikếtquảnhưsau:

«Mấyngàyđầu, tôi thấykhóngủhơn,nhưng tôikiênnhẫn tiếp tục,vàsauhaituầnlễtôithấykhá.Saumườituầnlễtôicócảmtưởngrằngđãhếtbệnh. Bây giờ tôi ngủ đều đềumỗi đêm bảy giờ, ngủ say, sáng dậy thấykhỏe,vàđờisốngcủatôiđãthayđổihẳn.Tôigiới thiệuphươngphápchonhiềungười;cóngườikhôngđủkiênnhẫnđểtheo,cóngườitheođượcđếnnơiđếnchốnvàkếtquảrõràng.Tôichorằngphươngphápđórấtquí,đángđượctruyềnbá.»

ChúngtanhậnthấyphươngphápScandelđểtrịbệnhmấtngủcũnggiốngphươngphápcủaVachetđểtrịbệnhmệtmỏi:cảhaiđềutựnhiên(nghĩalàdựatrênnhữngluậtvềsinhlívàtâmlí),đềucầnmộtthờigianlâu,đềunhấnmạnhvàođiểmđừngmonggấphếtbệnh,đừnggắng sức,đừng longạivìbệnh, cóvậy thìbệnhmớidễhết.Cóđược tâm trạngđó là tiếnđượcmộtbướclớnrồi.Rốtcuộctâmtrạngcủatamớilàquantrọng,vậnđộngchỉlàphụ thuộc. Vì vậy bạn nên nhớ phép dưỡng sinh chúng tôi đã chỉ trongchươngVII;hễtheođúngđượcphépđóthìchắcbạnkhôngphảidùngđếnphươngphápcủaVachet,củaScandelhoặccủamộtnhànàokhácnữa.

CHƯƠNGXIGÂYHẠNHPHÚCCHOTRẺ

Ba chục năm trước Alexis Carrel cho xuất bản cuốn L’homme cetInconnuđể cành cáo nhân loại rằng nhiều phátminh của khoa học khôngkhéoápdụngthìcóthểhạicholoàingười,rằngđờisốngcủachúngtanhấtlàcủacácdoanhnghiệptráivớiluậttựnhiên,rằngnếuchúngtakhôngbớtlolắng,tínhtoán,bớtham«thànhcông»đithìsẽgiảmthọchắcchắn.

Từđó,cácnhàbáchọcmớiđặcbiệtlưutâmđếnnhữngbệnhdoxúcđộngvàchịunhậnrằngnólàbệnhcủathờihiệnđại.Lờinàykhôngđúnghẳn.Nóchẳngphảichỉlàcủathờihiệnđạimàcònlàbệnhcủatươnglai.Đờisốngsẽcàngngàycàngồnào,hấptấp,quaycuồng,ưutưhơn,nếukhôngphảilàbấpbênhhơn.Chonênchúngtaphảiđềphòngchota,đềphòngchocácthếhệsaunày.Vìvậy,đánglẽngưngbútởcuốichươngtrước,chúngtôiviếtthêmmấytrangnày.Đờicủachúngta,hạngngườinămchụctuổitrởlên,dùnênhaykhôngnênthìcũnggầntànrồi;taphảidùngnhữngkinhnghiệmcủatađểgiúpconcháuchúngtacómộtđờisốngvuivẻhơn,khỏemạnhhơn,tránhđượcnhữngbệnhdoxúcđộng.

Bướcđầulàhônnhân

Muốntránhnhữngbệnhđóthìphảiđềphòngtừhồinhỏ.Ởmộtchươngtrêntôiđãkểmộtthínghiệmcủamộtnhómbácsĩvềsự

ănuốngcủatrẻ.Trẻcósinhtrongmộtgiađìnhsungsướngthìmớitiêuhóađược hoặc giữ được những chất bổ trong thức ăn mà mới lên cân, khỏemạnh.Nếuchamẹđaukhổthìchúngcũngbuồnrầumàdễbịnhữngbệnhdoxúcđộng.

Chonênbướcđầulàphảidạydỗthanhniênkhihọsắplậpgiađình,vàdạydỗlạibậcchamẹ.Ởtrườngngườitadạygiachánhmàlạikhôngluyệntinhthầngiàgiặnchonamnữđểgiúphọgâyhạnhphúctronggiađình.TạiÂuMỹngườitadùngnhữngtrắcnghiệmđểxemmộtthanhniênnàođócó

nênhọcnghềláixekhôngmàlạichưacónhữngcơquandòxétxemthanhniêncóđủgiàgiặnkhôngkhiđịnhlậpgiađình.Đólànhữngkhuyếtđiểmtrongtổchứcxãhộicủachúngta.

TrongcuốnTươnglaiở trong tay ta, tôiđãxétnhữngtrườnghợpchưanênlậpgiađìnhvàchỉcáchthậntrọngkhilựabạntrămnăm;ởđâytôichỉxinnhắclạiđiềucốtyếudướiđây:

Nhớkĩrằnghônnhâncómụcđíchthựchiệnbốncộngđồng:cộngđồngtinhthần(cónhữngtiêukhiểnchung,mộttrìnhđộvănhóangangnhau,nhấtlàmộtmụcđíchchung,mộtlítưởngchung),cộngđồngtínhdục,cộngđồngkinhtế,cộngđồnggiađình(nghĩalàchiatráchnhiệmnuôinấng,dạydỗconcái).

Trongbốncộngđồngđó,cộngđồngtínhdụchiệnnayđượcbácsĩcoilàquantrọngnhất.Nhưvậylàthiênkiến.Muốngâyhạnhphúctronghônnhânthìmộtmìnhnóchưađủ,cầnthêmmộthaicộngđồngkhácnữa,mànếucóđượchaibacộngđồngkhác thìdùcộngđồng tínhdụccódướimức trungcũngkhôngphảilàmộtđạihọa.

Vềtínhdục,mộtsốbácsĩchịuảnhhưởngcủaFreud,cómộtchủtrươngdễdãiquá;nhưvậycũnglàmộtthiênkiếnnữa.Đốivớiđạiđasốnghĩalàđốivớinhữngngườibìnhthườnggiữđượctrongsạchtrướckhilậpgiađìnhkhôngphảilàđiềukhólắm,nếucónhữnghoạtđộnglànhmạnh,thíchthúđểnénnhucầucủacơthể;màcơthểcógiữđượctrongsạchthìsaunàyhạnhphúctronghônnhânmớibền.

Bổnphậncủachamẹ

Khinuôicon,nênchobúsữamẹ.Sữamẹhợpvớicơthểcủatrẻhơnlàsữabò;màkhimẹchoconbú,trẻđượctiếpxúcvớidathịtngườimẹ,vớihơinóngcủamẹ,nóthíchhơn,sungsướnghơn.

Hồixưacácbácsĩkhuyênchotrẻbúđúnggiờ.Ngàynayngườitathấythuyếtđósai:trẻđòibúthìchobú,khôngcầnđúnggiờ,cứđểchobúthỏathuê.Bữaăncủatrẻcũngnhưcủangườilớn,khôngphảilàmộtviệclàmchomau xong. Trẻ búmà vui thích bao nhiêu thì tiêu hóa càng dễ dàng bấy

nhiêu.Đừng bắt trẻ thôi bú sớm quá; nên nhớ rằng nhiều đứa tám haymười

tháng chưa có thể thôi bú được.Và nên để chúng thôi bú từ từ, đừng épchúng.

Cũngnênchotrẻngủchungvớichamẹđểchúngcócảmgiácrằngchúngđượcâuyếm.

Saucùngđừngnênbắttrẻởsạchsớmquá.Ngườitathườngbắttrẻởsạchngaytừhồimộthaitháng.Cứchốcchốcngườitalạibồngtrẻraxichúng;banđêm,chúngđangngủsay,ngườitacũngđánhthứcchúngdậy,bắtchúngđitiểuchokìđược.Nhưvậychỉlàmkhổchúngthôi.Phảiđểchochúngpháttriểnlầnlầntheoluậttạohóa.Tớikhiđượcđầytuổitôi,chúngmớibắtđầusaikhiếnđược ruộtvàbàngquang, lúcđómớinên tậpchochúngở sạch.Mườitámtháng,mộttrẻbìnhthườngcóthểởsạchđượcrồi.Nếuchúngmắclỗivìmảichơithìchỉnhắcnó:«Lầnsauchomáhaytrướcnhé,dơquầnrồiđấy,thấykhông?»rồithayquầnáochochúngmàkhôngnhắctớinữa.

Vìnếunghiêmkhắcquávớitrẻ,chúngsẽrấtkhổsở,cóđứatỏvẻkinhkhủngmỗikhiphảiđicầu,lâuthànhbónkinhniên.

Bác sĩ JennyAubry ởTrung tâm thiếu nhi quốc tế tại Longchamp nóirằng trongcáikhoảng trẻđược5đến15 tháng,nếu thiếusựchămsănsóccủangườimẹmột thời giankhá lâu thì hại cho trẻ cũngbằng trẻ bị bệnhkinhniênmỗingàymộtnặngvậy.

Dùnuôinấng,sănsócmàkhôngyêuchúnghoặcđểchochúngcócảmtưởngrằngchúngkhôngđượcâuyếmthìcáihạicũngrấtlớn.

Phảitỏchotrẻthấyrằngcảbalẫnmáđềuyêunó.Tìnhyêuđốivớicácconphảiđồngđều;đừngcưngđứanàyhơnđứakhác.

Phảilàmsaochotrẻcócảmgiácrằnggiađìnhcókhôngkhíđoàntụ,hợptácvớinhau,nhườngnhịn lẫnnhau, tincậy lẫnnhau, tuycó trêncódưới,nhưngvẫnthânmật,khôngnghiêmkhắc.

Đượcvậythìtrẻsẽsungsướng,maulớnvàkhôngbịnhữngbệnhdoxúcđộng.

Vợchồngcóđiềugì lobuồnhoặcbấtbìnhvớinhauthìrángiữchotrẻđừngthấy.

Phảiđọcnhữngsáchvềsinhlívàtâmlícủatrẻđểtìmhiểusựpháttriển

củamỗitrẻ,màkhỏiphảilầmlẫnnặngtrongsựgiáodục.Tớituổitrẻđihọc,phảitiếpxúcvớithầy,côgiáo,hợptácvớinhàtrườngđểhiểurõthêmtâmlínhữngkhókhăncủatrẻ.

Ởđâychúngtôixinghivắntắtítđiềucănbảnđóthôi–cuốnnàykhôngbànvềgiáodục[17]–nhưngchỉtheođượcđúngbấynhiêuthìchúngtacũngđãtránhchoconcháuđượcnhiềubệnhdoxúcđộng;vànhưvậychúngtađãgián tiếp giúp cho quốc gia, xã hội không phải là ít, vì xin bạn nhớ rằngnhữngbệnhdoxúcđộngchiếmtới75phần100sốgiườngtrongcácbệnhviện,vàchỉmộtvàikẻbịbệnhthầnkinhmànắmđượcquyềnhànhlớntrongtaycũngđủgâytaihọakinhkhủngchonhânloại,nhưHitlertrongthếchiếnvừarồi.

SÁCHTHAMKHẢO

•L’équilibresympathiquecủaPaulChauchard(P.U.F.)•LagrandeaventuredelamédecinecủaKennethWalker(Gérard)• La prodigieuse victoire de la psychologie moderne củaPierre Dacot

(Gérard)• Comment stabiliser votre équilibre psychique củaAndré Bonnet

(Dangles)•LesmaladiesdelaviemodernecủabácsĩPierreVachet(Hachette)•VotrecorpsetvotreespritcủaFrankG.Slaughter(PressesdelaCité)•Victoiresurl’insomniecủaJeanScandel(Julliard)•ApprenezàvousdétendrecủaKarinRoon(Dennóel)•Howtolive365daysayearcủaJohnA.Schindler(PrinticeHallInc.–

NewYork)

•CHÚTHÍCH•

[1]Cácnhàbáchọcđãthínghiệmvềloạichuộtbạch:đờisốngtrungbìnhcủaloàiđólà600ngày,nếuthỉnhthoảngbắtchúngnhịnănthìchúngcóthểsốngđược1400ngày;đờisốngcủaloàidơicóthểdàigấpđôi(từ7đến14năm)nếuđừngchochúngănnhiềuquá.TheobácsĩPierreVachet-Sáchđãdẫn.

[2]Danhtừnàyhơimới,chỉthấyghitrongphầnPhụ(Supplément)củabộLarousse duXXe siècle in năm 1959. «Psychosomatique» gốc ở tiếngHiLạp«poukhé»nghĩalàlinhhồnvà«sôma»nghĩalàthânthể.

[3]Tôinhớcáchđâymươinăm,ởmiềnChợMớihayMỹLuông(LongXuyên)mộtôngđạonổitiếngtrịbệnhrấttài.Ngườitađồnrằngaiđau,tớiông,khấnváirồiôngchouốngnướclạnh,thìbấtcứbệnhgì,cùngkhỏihoặcbớt.Ởkhắpnơingườitaùnùntới,ghe,thuyềnđậuchậtbến;nhiềuôngbạntôiởSàiGòncũngtòmòxuốngcoi tậnmắtphépmàuđó.Nhưngchỉmộtthángsau,ngườitaquênbẵngôngđi,vìphépmàucủaôngđãhếtnghiệm.

ỞNamViệtnày,-màcólẽởBắc,ởTrung,ởnhiềunướckháccũngnhưvậynữa–nhữngchuyệnđó thườngxảy ra: cứ lâu lâucó lạimộtôngđạoxuấthiệntrịbệnhchobátánhbằngbùaphéphaynướclạnh.Điềuđókhôngcógìlàhuyềnbícả.Lòngtinthuốc,tinôngthầyvẫnlàmộtphươngthuốcđểtrịnhữngbệnhdoxúcđộng.Bùaphéphaynướclãchỉlànhữngphươngtiệngâylòngtinmàthôi.Phươngtiệncàngcóvẻlạlùng,giảndịbaonhiêuthìcàngdễgâylòngtincủahạngngườichấtphácbấynhiêu.Nhưngkhilòngtingiảm đi thì tự nhiên phương tiện cũng hết công hiệu.Những thuốc để trịngọnnhữngbệnhdoxúcđộng,cóảnhhưởngphầnnàotớicơthểhơnnướclãhoặcbùa,phép–nhưngphầnlớncũngkhôngtrịđượcbệnh.

[4] Tôi nhớ trongmột tác phẩm (hình như cuốnLeZéro et l’Infini)A.Koertlerkểchuyệnrằngđểtrakhảotộinhân,mộtvàixứdùngphươngphápnày:bắttộinhânngồiyên,khôngthểnhúcnhíchđược,rồichonướcrótđềuđềutừnggiọtlênđầuhọ,suốtngàyđêm,thìtinhthầndùmạnhđếnđâu,tộinhânchịucũngkhôngnổi,phảinhận thúhết,cảnhữngđiềumàhọkhônglàm.Phươngphápđócũnggiốngphươngphápgiậtđiệnconcừu.

[5]Howtolive365daysayear,trang33.[6] Một điều đáng mừng là trong mấy năm gần đây các nhà bào chế

phươngTâyvàmộtsốbácsĩởViệtNamnữađãbiếtnhắcnhỡbệnhnhânrằngbệnhloétbaotửthườngdoxúcđộnggâyra.(Cướcchúkhiin–1968.)

[7]FrankG.Slaughter–Votrecorpsetvotreesprit–PressesdelaCité–Paris.

[8]Đôngynóicầncósựquânbìnhâmvàdương,danhtừtuykhác,màýnghĩalàmột.

[9]TứcOmarKhayyam,thisĩBaTưởthếkỉXI,tácgiảtậpthơBobaiyat(Tuyếtcú)cógiọnglãngmạn,khoángđạt.Ôngcũnglàmộtnhàtoánhọc,thiênvănhọccódanhcủathờicổ.

«Aiơitậnhưởngthútrần,Trướckhixuốnghốtrởthànhđấtđen.Đấtđenvùilấpđấtđen,Hếtca,hếtnhậu,khỏimiềntửsinh.»[10]Nghiêncứuyhọcvềphươngdiệnxãhội,ápdụngnóvàođờisốngxã

hội.[11]Một số trí thứcÂuMỹ cũng không biết thưởng cái đẹp trong văn

chươngnữa.Đọccáctântiểuthuyết(nouveauroman)củaPháptakhôngcònthấymột đoạn tả cảnh, tả tình nào đẹp như trong các tiểu thuyết của thờitrước(Maupassant,Zola,Tolstoi,A.France…).Ngườiviếttruyệncũngnhưngườiđọcđềuchánthứvănchươngdudương,bóngbảy,chonólàrườm,làkhônghợp thờimàchỉ thích thứvăn trongcácbiênbản, thựckháchquan,không có chútmơ tưởng, không có chút đẽogọt.Nhưnghiệnnaymới cókhoảng5phần100độcgiảÂuMỹlàưacái«tânkì»đóthôi.

[12] Như cuốn Pour connaître la pensée de Freud của Edgar Pesch.Bordas.

[13]Mộtsốysĩ,giáosưvàsinhviênhọpởParis–dohộiUNESCOtổchứcnăm1960–đãđưaranhữngđềnghịnày:

—Đổilốidạy,chotrườnghọckhỏicònnhưmộttrạilính,mộtnhàkhám.—Mỗilớpdạynhiềulắmlà25tròthôi.—Cácnhàgiáopháihiểubiếtkhoatâmlí,vàmônsưphạmphảiápdụng

nhữngphátminhmớimẻnhấtvềtâmlí.

[14]Nhữngthuậtđócũngcócáilợilàlàmchotaquênnhữngloâu,nênđôikhicũngcókếtquả,tùyngười.

[15]Cònrấtnhiềuthứthuốckhácchúngtôikhôngthểkểhếtrađâyđược.Cónhững thứ thuốcbổnhưcalcium(chấtvôi), sinh tốB6giúp tadễngủ,nhưngcônghiệukhôngmạnh.

Những chất passiflore, marrube, valériane có tính cách an thần, ít hại,cũngthườngđượcdùng.

[16]Trongthếchiếnvừarồi,ngườiNgacòndùngphươngphápnàynữa:Mỗingàychobệnhnhânuốngbalầnmộtthứthuốcanthầnđủchongủ,rồiđúnglúcbệnhnhânthiêmthiếpthìbậtmộtngọnđènxanhdươnglên,đểtạonênmộtsựliênlạcgiữasựbậtđènvàsựbuồnngủ.Lầnlầnngườita thaythứthuốcanthầnbằngmộtthứthuốckháccũnggiốngnhưthuốcđónhưnglà thuốcgiả,khôngcó tínhcách làmchongủ;khibậtđènxanhbệnhnhâncũnglạingủđược.Ítlâusau,cóthểbỏthuốcgiảđi,vàbệnhnhânkhỏihẳn,chỉcầnbậtngọnđènxanhlênlàngủđược.

Theochúngtôi,chínhphươngphápđómớithựclàápdụngđúngthuyếtcủaPavlov,nhưngbấttiệnlàtrịlấykhôngđược;cònphươngphápScandelkhôngđúnghẳnmàcũngkhôngcônghiệumaubằng.

[17]XincoithêmcuốnThờimớidạycontheolốimớicủatácgiả.CuốnnàydùngnhiềutàiliệutrongcuốnCommentsoigneretéduquersonenfantcủaBácsĩBenjaminSpock,mộtcuốnbánđãcảchụctriệubảnởkhắpthếgiới(NhàxuấtbảnThanhTân).