SỔ TAY HƯỚNG DẪN

ĐÁNH GIÁ TÂM LÝ XÃ HỘI TRẺ EM VÀ CỘNG ĐỒNG _____________________________________________________________________________________

TRONG NHỮNG TÌNH HUỐNG KHẨN CẤP Dịch từ nguyên bản tiếng Anh: Handbook on Psychosocial Assessment of Children and Communities in Emergencies

Tháng 9 năm 2006

Thông tin liên hệ Văn phòng Quỹ nhi đồng Liên hiệp quốc Đông Á và khu vực Thái Bình Dương 19 đường Phra Atit, Băng Cốc, Thái Lan ĐT: (662) 356 9499 Fax: (662) 280 3536 E-mail: eapro@unicef.org Website: www.unicef.org Mạng lưới hỗ trợ tâm lý xã hội trong thảm họa khu vực Trung tâm nguồn lực Hỗ trợ tâm lý xã hội và Quyền trẻ em Quezon, Philippines ĐT: (632) 435 6890 E-mail: pstcrrc@gmail.com Website: www.psychosocialnetwork.org

Người dịch: Đỗ Thị Hạnh Trang Công Ngọc Long Bộ môn Quản lí thảm họa Đại học Y tế công cộng Người hiệu đính: Hà Văn Như Bộ môn Quản lí thảm họa Đại học Y tế công cộng Bạch Lan Phương Trung tâm thông tin thư viện Đại học Y tế công cộng Tài liệu dịch được hoàn thành với sự hỗ trợ kinh phí của Tổ Chức Y tế Thế Giới (WHO)

LỜI CẢM ƠN

Nhóm kĩ thuật xây dựng Hướng dẫn đánh giá tâm lý học xã hội: Elizabeth De Castro, Đại học quốc gia Philippines, trung tâm nghiên cứu hoạt động lồng ghép và phát triển, chương trình tâm lý học xã hội Trauma và quyền con người (UP CIDS PST); Agnes Camacho, UP CIDS PST; Faye Balanon, UP CIDS PST; M arco Puzon, UP CIDS PST; Dolly Manzano, UP CIDS PST; Reiko Nishijima, UNICEF EAPRO; Cindy Dubble, UNICEF Sri Lanka/IRC. Hội thảo hướng dẫn đánh giá tâm lý học xã hội (Bangkok, Thailand, 26-29 April 2005, do trụ sở UNICEF khu vực Đông Á và Thái Bình Dương tổ chức):They Chanto, Cambokids, Cambodia; Kristi Poerwandari, Pulih Foundation, Indonesia; Brenda A. Escalante, trung tâm phục hồi chức năng Balay Inc, Philippines; Srivieng Pairojkul, Đại học Khon Kaen, Thái Lan. Các thành viên của UNICEF: Azwar Hamid, UNICEF Banda Aceh, Inđônêsia; Junko Miayahara, UNICEF Malaysia; Anne Claire Dufay, UNICEF Myanmar; Cindy Dubble, UNICEF Sri Lanka/IRC; Kitiya Pornsadja, UNICEF Thái Lan; Brigette de Lay, UNICEF Thái Lan; Elsa Laurin, UNICEF Thái Lan; Reiko Nishijima, UNICEF EAPRO; Sawon Hong, UNICEF EAPRO; Chiharu Kondo, UNICEF EAPRO; UP CID PST: Elizabeth De Castro; Agnes Camacho; Faye Balanon; Marco Puzon; Dolly Manzano Người điều khiển hội thảo: Ernesto Cloma, Philippine Educational Theater Association (PETA), Philippines Hội thảo huy động năng lực trong hỗ trợ về tâm lý xã hội trong các tình huống khẩn cấp tại khu vực Đông Á- Thái Bình Dương (Tagaytay, Philippines, 1- 5 tháng 8 năm 2004, do Mạng lưới hỗ trợ về tâm lý xã hội trong tình huống khẩn cấp tại khu vực (REPSN): Geoff Guest, Salem at Petford, Australia,; ung Bunthan, The Cambodian Leagues Cambokinds, Cambodia; Zhang Qui Ling, Institute of Developmental Psychology, Beijing Normal University, China; Zhening Liu, Second Xiangya Hospital, China; Efigenia Da Silva Soares, Rehabilitacao Mental Labarik Timor, East Timor; Maria Magdalena Novelitasari, Fokupers, East Timor; Bace pattiselanno, Maluku Psychosocial Network, Indonesia; Kristi Poerwandari, PULIH Foundation, Indonesia; Ariuntungalag Tsend, Equal Step Centre, Mongolia; Ulzitungalag Khuajin, Mongolian State University of Education, Mongolia; Charissa Mia D. Salud, Balik Kalipay, Philippines; Cristina V. Lomoljo, Balay Integrated Rehabilitiation Center for Total Human Development, Philippines; Esperancita Hupida, Nagdillab Foundation, Philippines; Lorena B. Dela Cruz, Balay Rehabilitation Center Inc., Philippines; Jesus Far, Plan Philippines, Philippines; Marcela Donaal, Plan Philippines International (Pangasinan), Philippines; Merlie B. Mendoza, Tabang Mindanaw, Philippines; Rizalina B. Agbon, Kids for Peace Foundation, Inc., Philippines; ALexander Takarau Dawia, Bougainville and Solomons Trauma Association, Solomon Island; Sekolasika Satui,

Ethnic Communities Council of Qeensland, Solomon Island; Delilah Borja, Consortium-Thailand, Thailand; Saengduan Khongwiwattanakul, Catholic Office for Emergency Relief and Refugees (COERR), Thailand; Annerita Joku-Howard, GDM/DAIKONIA Foundations, Papua New Guinea; Greg Poulgrain, GDM/DAIKONIA Foundations, Papua New Guinea; Phan Xuan Thao, ESTHER/PAC ( Provincial Aids Committee), Vietnam; Vu Nhi Cong, The Street Educators Club, Vietnam Các thành viên của UNICEF: Mamanda Melville, UNICEF Indonesia; Chantal Dorf, UNICEF EAPRO Consultant; Harold Randall, UNICEF China; Jean-Luc Bories; UNICEF EAPRO; Reiko Nishijima, UNICEF EAPRO; Leon Dominator Fajardo, UNICEF Philippines; Arslan Rinchin, UNICEF Mongolia. Người điều khiển hội thảo: Emesto Cloma, PETA, Philippines; Les Spencre, UNI-Inma, Australia Mạng lưới thư kí hỗ trợ tâm lí xã hội khẩn cấp khu vực: Elizabeth De Casto, UP CIDS PST; Agnes Camacho, UP CIDS PST; Faye Balanon, UP CIDS PST; Omna C. Jalmaani, UP CIDS PST; Vanessa Ventura, UP CIDS PST; Dolly Manzano, UP CIDS PST, Dione Rabago, UP CIDS PST. Nghiên cứu và xuất bản cuốn sách này được hoàn thành nhờ sự hỗ trợ kinh phí từ Chính phủ Anh và Bắc Ailen.

Cuốn sổ tay hướng dẫn này dựa trên nghiên cứu do Mạng lưới hỗ trợ tâm lý xã hội trong tình huống khẩn cấp của khu vực thực hiện và không phản ánh chính sách của UNICEF

LỜI NÓI ĐẦU Tháng tám năm 2001, văn phòng Quỹ nhi đồng liên hợp quốc khu vực Đông Á và Thái

Bình Dương(EAPRO) đã bắt đầu đề nghị các tổ chức phi chính phủ, các tổ chức dựa vào

cộng đồng và các cá nhân trong khu vực sử dụng phương pháp tiếp cận với địa phương

trong khi cung cấp các dịch vụ hỗ trợ tâm lý xã hội.Hoạt động này nhằm kết nối và tăng

cường sự hỗ trợ cho những nạn nhân của thảm họa và giải quyết những cản trở trong việc

hỗ trợ tâm lý xã hội do văn hoá địa phương, niềm tin, phong tục tập quán và các yếu tố

tâm lý xã hội địa phương gây ra.Kết quả là mạng lưới hỗ trợ tâm lý xã hội khu vực cho

thảm hoạ (REPSN, cho khu vực Đông Á và Thái Bình Dương) đã được thành lập.

Mạng lưới này khuyến khích cách tiếp cận tâm lý xã hội nhận biết và tăng cường khả

năng phục hồi của cộng đồng trong thảm hoạ dựa trên mô hình bệnh lý học và chấn

thương khi cung cấp các hỗ trợ. Do đó, mạng lưới này đã xây dựng cơ sở dữ liệu về các

nguồn lực trong khu vực có thể sử dụng khi xảy ra thảm hoạ, để cung cấp sự hỗ trợ thích

hợp với văn hoá địa phương-lý tưởng là trong các tổ chức hoặc các cá nhân trong phạm

vi quốc gia hoặc khu vực, và nếu cần cho các nước khác, các nền văn hoá và các bối cảnh

khác nhau trên thế giới.

Cuốn sách này phản ánh cách tiếp cận nhấn mạnh vào tăng cường sức mạnh và khả năng

tự phục hồi của cộng đồng trong các tình trạng khẩn cấp. Để hoàn thành cuốn sách này,

nhiều hội thảo đã được tổ chức cũng như những tham khảo ý kiến của các tổ chức phi

chính phủ hoạt động ở cấp cơ sở và các cán bộ của Quỹ nhi đồng liên hợp quốc, những

người tham gia vào hoạt động hỗ trợ trong các thảm hoạ trên thế giới. Để có tính thực tế

cao, cuốn sách được xây dựng dựa trên những kinh nghiệm khi thành công cũng như thất

bại trong thực tế. Một số hoạt động tư vấn nhằm mục đích làm cho cuốn sách trở nên hữu

ích đối với tất cả những người sử dụng, trong các công việc thực tế.

Năm 2004, bản thảo đầu tiên đã được thử nghiệm với một số người được chọn ở Pikit,

tỉnh Cotabato miền nam Midanao-Philippines, một khu vực thường xuyên chịu ảnh

hưởng bởi xung đột vũ trang và là nơi cộng đồng đã thể hiện một sức chịu đựng đáng kể.

Cuộc thử nghiệm đã được hoàn thành sau một quá trình đánh giá thực sự (trong tình

huống tình trạng khẩn cấp kéo dài (mãn tính). Mục tiêu của thử nghiệm là kiểm tra hiệu

lực của các phương pháp trong việc thiết lập một mạng lưới hoạt động hiệu quả và phù

hợp cũng như cung cấp những hướng dẫn đầy đủ để tổng hợp dữ liệu. Cuốn sách đã được

sửa đổi dựa trên những kinh nghiệm của cuộc thử nghiệm và sau đó nó đã được gửi tới

các tổ chức phi chính phủ cũng như các cán bộ của Unicef trong khu vực để phê chuẩn.

Thảm họa sóng thần năm 2005 đã làm tăng thêm nhu cầu cấp bách về một tài liệu hướng

dẫn đánh giá tâm lý xã hội, và bản thảo cuối cùng đã nhanh chóng được hoàn thiện để

xuất bản. Cuốn sách này dành cho nhiều đối tượng từ các tổ chức phi chính phủ, các tổ

chức hàn lâm tới các cán bộ của Unicef và các tổ chức khác hoạt động trong lĩnh vực

phục hồi cùng với cộng đồng.

Đặc tính của một đánh giá là thường xuyên đi kèm với các hoạt động hỗ trợ và có thể

được thực hiện bởi một nhóm khác. Mặc dù cuốn sách này tập trung vào đánh giá ban

đầu được triển khai ngay sau những thảm hoạ tự nhiên hoặc những cuộc xung đột vũ

trang, đánh giá nhất thiết là một quá trình tiếp diễn và cần được tổ chức nhiều lần trong

một tình huống thảm hoạ.

Điều quan trọng nhất là việc đánh giá vừa là một quá trình vừa là một công cụ nhằm đáp

ứng nhu cầu khẩn cấp và dài hạn của cộng đồng. Đánh giá được thực hiện chỉ nhằm thu

thập thông tin để đáp ứng nhu cầu của các nhà tài trợ là rất phổ biến. Khi các dữ liệu đã

được kiểm tra và báo cáo đánh giá đã được hoàn thành, báo cáo được xếp đống.Phần

quan trọng của chia sẻ thông tin và sử dụng kết quả đánh giá để đáp ứng những nhu

cầu khẩn cấp về lập kế hoạch cho việc đáp ứng nhu cầu tâm lý xã hội phù hợp chưa

được chú ý đúng mực.

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................... iv LỜI NÓI ĐẦU ....................................................................................................... vi GIỚI THIỆU ............................................................................................................ 1 HƯỚNG DẪN VỀ NGUYÊN TẮC VÀ ĐẠO ĐỨC.............................................. 4 TẠI SAO LẠI TIẾN HÀNH VIỆC ĐÁNH GIÁ?................................................. 13 AI LÀ NGƯỜI TIẾN HÀNH ĐÁNH GIÁ?.......................................................... 15 KHI NÀO CẦN ĐÁNH GIÁ?............................................................................... 18 CẦN ĐÁNH GIÁ NHỮNG GÌ?............................................................................ 21

GIAI ĐOẠN 1: Sự sống sót, bảo vệ và thông tin .............................................. 21 Thông tin về bối cảnh của thảm hoạ............................................................... 21 Những nhu cầu sống cơ bản ........................................................................... 21 An ninh và sự bảo vệ nhóm người có nguy cơ cao ........................................ 22 Sự cung cấp các thông tin chính xác .............................................................. 23

GIAI ĐOẠN 2: Trở lại cuộc sống bình thường ................................................. 24 Quay trở lại cuộc sống gia đình và cộng đồng: .............................................. 24 Quay trở lại trường học và vui chơi: .............................................................. 24 Thông lệ văn hoá và tín ngưỡng:.................................................................... 25 Những khía cạnh văn hoá liên quan đến hệ thống hỗ trợ: .............................. 25 Phục hồi và xây dựng lại nhà cửa, cơ sở hạ tầng: .......................................... 26 Phục hồi kinh tế và hỗ trợ nghề nghiệp:......................................................... 26

GIAI ĐOẠN 3: Sức khoẻ cộng đồng bền vững ................................................. 27 Tăng cường và mở rộng các dịch vụ và các hoạt động sẵn có của cộng đồng27 Các cách tiếp cận chính qua các dịch vụ của chính phủ................................. 28 Tạo ra môi trường và điều kiện sống tốt: ....................................................... 28

MỘT ĐÁNH GIÁ NÊN ĐƯỢC THỰC HIỆN NHƯ THẾ NÀO? ....................... 29 1. Sự phối hợp................................................................................................. 29 2. Định hướng ................................................................................................. 31 a. Các nguyên tắc và khung mẫu: ................................................................... 31 b. Bối cảnh văn hóa xã hội ở vùng xảy ra thảm hoạ....................................... 32 c. Chính quyền và các tổ chức........................................................................ 33 d. Những hướng dẫn đối với cộng đồng......................................................... 34 3. Những mối liên hệ ...................................................................................... 35 a. Liên hệ với các tổ chức và người lãnh đạo địa phương.............................. 35 b. Liên hệ với những người có khả năng chăm sóc cộng đồng tại địa phương........................................................................................................................ 36 4. Thu thập số liệu .......................................................................................... 37 5. Hướng dẫn chung về cách ghi chép............................................................ 41 6. Lấy phản hồi từ quá trình đánh giá, phương pháp đánh giá và các phương pháp tiếp cận của đội làm công tác đánh giá .................................................. 41

MÔ HÌNH HỖ TRỢ VỀ TÂM LÝ XÃ HỘI......................................................... 44 SỬ DỤNG ĐÁNH GIÁ ĐỂ PHÁT TRIỂN CÁC KHUYẾN NGHỊ VỀ .............. 47 HỖ TRỢ TÂM LÝ XÃ HỘI TRONG TÌNH HUỐNG KHẨN CẤP ................... 47

1. Những gợi ý cho phát triền những kiến nghị.............................................. 47 2. Chiến lược cho sức khoẻ tâm lí xã hội ....................................................... 49 3. Vận động sự tham gia của hệ thống chăm sóc trẻ sẵn có ........................... 55 4. Sự chuẩn bị và các biện pháp phòng chống................................................ 58 5. Bảo vệ môi trường ...................................................................................... 59

GIỚI THIỆU

Chúng ta đang sống cùng với nguy cơ thảm họa, bao gồm những thảm hoạ thiên nhiên

như thay đổi thời tiết, núi lửa, động đất và sóng thần…và những tai nạn trong công

nghiệp cũng như tai nạn giao thông. Bên cạnh đó, các cuộc xung đột vũ trang và chủ

nghĩa khủng bố lan tràn đang đe doạ cộng đồng thế giới. Tình trạng khẩn cấp là những

tình huống mà trong đó tính mạng và đời sống của con người bị đe doạ tới mức cần có

những hành động đặc biệt để đảm bảo tính mạng và đời sống của con người.1

Những hậu quả về vật chất của thảm hoạ là rất rõ ràng: tử vong, tàn tật, di dân và nhiều

thiệt hại khác. Tuy nhiên, những hậu quả tâm lý xã hội là ít rõ ràng hơn. Trong khi có thể

phát hiện được những phản ứng cảm xúc tức thì của các nạn nhân đối với các thảm họa,

việc xác định được hậu quả lâu dài về tinh thần khó khăn hơn rất nhiều.

Những hỗ trợ tâm lý xã hội cho cộng đồng và các cá nhân giúp họ vượt qua những tổn

thương tâm lý để phục hồi trạng thái khoẻ mạnh như trước thảm hoạ. Có ý kiến cho rằng

sự hỗ trợ là cần thiết cho mọi cộng đồng bị thảm họa tác động nhưng cần quan tâm tới

bản chất của thảm hoạ. Đặc biệt ở nơi các tổ chức quốc tế cung cấp các dịch vụ, một câu

hỏi luôn được đặt ra: “Có phải chúng ta đang cố gắng áp đặt những cách cung cấp dịch

vụ y sinh học và lâm sàng một cách chung chung thay vì quan tâm đến các phương pháp

phục hồi đặc thù của riêng từng địa phương?” Việc đánh giá thực trạng trước, trong và

sau thảm hoạ là quan trọng nhằm phát hiện và khuyến khích các đáp ứng với tâm lý xã

hội phù hợp với văn hóa địa phương, những nhu cầu của trẻ em cũng như của các gia

đình trong cộng đồng chịu tác động của thảm họa.

Việc cứu chữa và phục hồi cho các cá nhân và gia đình họ là cần thiết giải quyết nhu cầu

cho việc phục hồi và tái thiết cộng đồng tốt hơn. Để giải quyết những hậu quả tâm lý xã

hội sau một thảm hoạ là rất khó khăn, nguyên tắc cơ bản là khuyến khích quá trình phục

hồi ở mọi cấp độ, sự tham gia đầy đủ của cộng đồng trong đánh giá tình hình tại những

khu vực bị ảnh hưởng và trong việc đưa ra các khuyến nghị về hỗ trợ tâm lý xã hội.1

1 UNICEF (2001) Technical Notes: Special Consideration for Programming in Unstable Situations.

1

Tự giúp đỡ và giúp đỡ lẫn nhau về tâm lý xã hội, đặc biệt đối với trẻ em và gia đình họ là

nội dung cơ bản của cuốn sách này. Nguyên lý cơ bản trong xây dựng và sử dụng cuốn

sách này là tầm quan trọng của sự phối hợp chặt chẽ với các tổ chức địa phương cũng

như các tổ chức dựa vào cộng đồng trong đánh giá sự thoải mái về tâm lý xã hội. Trong

các tình huống khác nhau, sự phối hợp này đòi hỏi nhiều thời gian và năng lượng trên

thực địa cùng với những người bị ảnh hưởng bởi thảm họa.

Tài liệu này dành cho mọi cơ quan, tổ chức và cơ sở hàn lâm đang thực hiện phục hồi.

Tài liệu này tập trung vào đánh giá thực hiện ngay sau khi một thảm hoạ xảy ra hoặc sau

một cuộc xung đột vũ trang. Trong những tình huống đó, các cơ quan có trách nhiệm đáp

ứng với tình trạng khẩn cấp thành lập một nhóm đánh giá gồm từ năm đến tám thành

viên. Nhóm này sẽ tới vùng bị thảm họa để xác định nhu cầu của cộng đồng sau thảm

họa. Cuốn sách này hướng các hoạt động của nhóm đánh giá thảm hoạ vào việc xác định

nhu cầu tâm lý xã hội cũng như thể chất của trẻ em, gia đình và cộng đồng.

Một trong những điểm quan trọng hơn mà cuốn sách nhấn mạnh là nhằm tránh sự chồng

chéo trong hoạt động đánh giá thảm hoạ giữa các tổ chức khác nhau. Để đạt được điều

này đòi hỏi phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa các nhóm tiến hành đánh giá tâm lý xã hội.

Nếu chưa có tổ chức nào chịu trách nhiệm điều phối hoạt động đáp ứng, nhóm đánh giá

tác động tâm lý xã hội cần cộng tác với một đối tác địa phương tại nơi chịu tác động của

thảm họa. Cuốn sách này không có những hướng dẫn cụ thể làm thế nào để có được sự

phối hợp đó nhưng có nêu ra những nhu cầu chuẩn bị cho một đội hình đánh giá và

những gì cần tập trung trong đánh giá, bao gồm những vấn đề nhạy cảm và những vấn đề

cần biết trước.

Bên cạnh việc cung cấp các nguồn lực, cuốn sách hướng tới những mục tiêu sau:

Được sử dụng như một công cụ phục vụ quá trình đánh giá sự thoải mái về tâm

lý xã hội của trẻ em và gia đình trong thảm hoạ.

Được sử dụng như một công cụ để đưa ra những khuyến nghị và các chiến lược

dựa trên khung về sự thoải mái về tâm lý xã hội, và

2

Nâng cấp các nguyên lý, đạo đức và kỹ thuật hỗ trợ cho cách tiếp cận dựa vào

cộng đồng-được xây dựng dựa trên khả năng tự phục hồi của trẻ em, gia đình và

cộng đồng.

3

HƯỚNG DẪN VỀ NGUYÊN TẮC VÀ ĐẠO ĐỨC

Phát hiện những thế mạnh và khả năng phục hồi của một cộng đồng trong tình huống

khẩn cấp, đặc biệt là khi việc đó liên quan tới bảo vệ trẻ em là một thách thức lớn. Một

đội đánh giá cần phải tuân theo một số nguyên tắc và đạo đức nhất định. Những nguyên

tắc này sẽ hướng dẫn cách thức mà các thành viên đội đánh giá tiếp xúc với trẻ em và

cộng đồng trong từng giai đoạn của quá trình đánh giá và bảo đảm các hoạt động sau đó.

Những quy tắc này dựa vào Tuyên ngôn toàn cầu về nhân quyền và Công ước của Liên

Hợp Quốc về quyền trẻ em. Những kinh nghiệm trong việc tiến hành đánh giá những nhu

cầu về tâm lý xã hội và xây dựng chương trình làm tăng cường tầm quan trọng của những

yếu tố sau:

1. Sự lồng ghép của các cách tiếp cận về tâm lý xã hội đối với những nỗ lực hoà bình

và phát triển (cách tiếp cận tổng thể):

Các quá trình và hoạt động trong đánh giá cũng như việc đề ra kế hoạch sau đó cần phải

có một cách tiếp cận lồng ghép với sức khoẻ tâm lý xã hội. Điều này có nghĩa là cần nhận

thức rằng các giải pháp can thiệp tâm lý xã hội không được thực hiện tác rời mà phải

được gắn kết với những cuộc điều tra cá nhân và xã hội để đạt được sự trung thực và

công bằng. Xây dựng lại những cộng đồng bị thiên tai tàn phá và kết nối trở lại mọi

người với các nguồn sống không thể tách rời khỏi quá trình phục hồi về tâm sinh lý xã

hội và quá trình hồi phục. Mục đích cuối cùng của quá trình đánh giá và các hoạt động

thành công là đóng góp vào sự mưu cầu hoà bình, công bằng xã hội và sự tôn trọng nhân

quyền của cộng đồng đó.

Trong quá trình đánh giá cần phải:

Hỏi cộng đồng để xác định những lĩnh vực hay những vấn đề cần có sự can thiệp

ngay lập tức.

Hỏi về nguyên nhân tiềm ẩn của xung đột và căng thẳng ở mức độ cá nhân và xã

hội.

Hỏi cộng đồng về những sự hỗ trợ cần thiết để theo đuổi hòa bình và phát triển.

4

2. Tôn trọng truyền thống văn hoá (cách tiếp cận bối cảnh)

Đội đánh giá cần tìm hiểu để biết được những truyền thống văn hoá và thông lệ của cộng

đồng. Sự tôn trọng và đánh giá cao sự khác biệt cũng như việc tìm ra những điểm tương

đồng giữa văn hóa của các thành viên và văn hoá của cộng đồng bị ảnh hưởng là rất cần

thiết trong việc thiết lập và duy trì mối liên hệ với cộng đồng. Những từ đáng chú ý ở đây

là “môi trường”, “văn hóa” và “quan niệm”

Trong quá trình đáng giá cần:

- Biết cách đặt câu hỏi một cách lịch sự.

- Tôn trọng thứ bậc trong xã hội nhưng không được để điều đó làm ảnh hưởng đến

nhu cầu bảo vệ sự bí mật và quyền riêng tư của cá nhân tham gia vào quá trình

đánh giá.

- Tôn trọng cách ăn mặc và ăn uống.

Ví dụ về những nhạy cảm văn hoá

Khách tới nhà của những người Yakan ở Philippines không được đi lại tự do từ nơi

này đến nơi khác (Ví dụ: Từ vườn ra cửa trước và từ cửa trước vào nhà) khi khi chưa

có lời mời của gia chủ.

Dùng ngón trỏ để chỉ vào người hay vật nào đó bị coi là bất lịch sự ở Malayxia và

Indonexia. Ở đây họ dùng ngón cái để chỉ.

Đối với người Lào, cách ăn uống lịch sự bao gồm việc đậy nắp nồi cơm sau một bữa

ăn.

Ở những vùng bảo tồn Tamil và cộng đồng ở Srilaka, việc tiếp xúc về mặt thân thể

giữa nam và nữ ở nơi công cộng không được chấp nhận.

3. Công bằng và không phân biệt chủng tộc

Đội đánh giá phải đảm bảo rằng việc chọn lựa những người tham gia (người lớn hay trẻ

em) và các quá trình cũng như các phương pháp phải đảm bảo nguyên tắc chính xác

5

(serve to correct, not reinforce, patterns of exclusion)2 không nói quá hay nói giảm. Điều

này yêu cầu phải chú ý đến các rào cản về kinh tế xã hội bao gồm sự phân biệt về giới,

tuổi cũng như chú ý đến sự khác biệt về dân tộc và tôn giáo trong khu vực đánh giá.

Trong quá trình đánh giá cần:

Cố gắng để có được cân bằng về giới khi lựa chọn người tham gia

Cố gắng để có những thành viên thuộc nhiều dân tộc và nhiều nhóm tôn giáo

trong mỗi quá trình và hoạt động đánh giá.

4. Bảo vệ lợi ích của trẻ em

Khi thu thập thông tin về những vấn đề nhạy cảm, chẳng hạn như ảnh hưởng của xung

đột vũ trang hay thảm họa đối với trẻ em, đội đánh giá phải chú ý đến mối nguy hại tiềm

tàng có thể xảy ra cho những người tham gia. Các phương pháp và hoạt động như thăm

hộ gia đinh và phỏng vấn cần được chuẩn bị chu đáo để tránh gợi lại những nỗi đau về

tinh thần hoặc làm họ cảm thấy xấu hổ trước mặt mọi người (re-activate emotional pain

and grief and/or humiliate the participant in the eyes of others)3. Những người tham gia

phải được thông báo trước là họ có thể từ chối trả lời bất cứ câu hỏi nào vì bất cứ lí do

nào và sẽ không có bất cứ tác động xấu đối với bản thân họ. Trong trường hợp một người

tham gia nào đó có phản ứng không tốt về tâm lý đối với việc phỏng vấn hay các phương

pháp đánh giá khác, đội đánh giá có nhiệm vụ tìm kiếm sự hỗ trợ cho người đó4. Trước

khi đánh giá, những thành viên trong đội phải xác định được những dịch vụ hỗ trợ sẵn có

ngay trong hoặc gần khu dân cư đó. Đội đánh giá cũng có nhiệm vụ bảo vệ bất cứ trẻ em

nào nếu họ nhận được thông tin về những nguy hại tới trẻ em.5

Trong quá trình đánh giá:

Tìm ra những người trong cộng đồng có khả năng hỗ trợ cho những trẻ em và cha

mẹ có nhu cầu được quan tâm đặc biệt. 2 Ibid 3 UNICEF, Guidelines for undertaking an assessment of the situation of children affected by armed conflict and unstable environment, (Child Protection: New York Section: New York, November 2000) Draft 02, p.7. 4 Ibid 5 National Children’s Bureau, Guidelines for Research, www.ncb.org.uk/resguide.htm

6

Bảo đảm sự an toàn và an ninh cho những người tham gia cũng như những thành

viên của đội làm công tác đánh giá.

Không gây nên nỗi đau buồn cho đối tượng tham gia đánh giá. Nếu tình huống

này xảy ra, phải tìm cách giải quyết.

5. Tôn trọng trẻ em và quan điểm của trẻ em

Hầu hết việc đánh giá về tình huống, các vấn đề và nhu cầu của trẻ em đều được thực

hiện qua việc phỏng vấn người lớn chứ không phải là phỏng vấn trẻ em. Nhưng những

nghiên cứu đã cho thấy rằng sau những tình huống khẩn cấp, bố mẹ, giáo viên và những

người lớn khác không hiểu được những phản ứng của trẻ nhỏ đối với những tình huống

bất lợi/có hại. Sự nhận thức cũng như hiểu biết về những gì đã trải qua của trẻ em không

giống với những gì mà người lớn nhận thấy. Vì vậy việc cần thiết là phải lắng nghe ý

kiến trẻ em về những gì chúng đã trải qua sau một thảm họa hay xung đột. Tuy vậy, ý

kiến của trẻ em cũng như của bất kỳ bên liên quan nào khác phải được đánh giá như một

quan điểm và phải được phiên giải dựa trên kinh nghiệm, mối quan tâm và khả năng của

họ.6

Trong quá trình đánh giá, cần thực hiện:

Để trẻ em tham gia vào tất cả các giai đoạn.

Luôn luôn tôn trọng nhân cách và phẩm giá của trẻ em.

Không được nuông chiều trẻ một cách không hợp lý.

Cho phép chúng tự bày tỏ.

Áp dụng các phương pháp đánh giá có thể giúp cho trẻ bày tỏ quan điểm và kể lại

những gì đã trải qua.

Tin tưởng vào khả năng trẻ diễn đạt quan điểm và ý kiến. Công nhận kĩ năng phản

ứng và các phương pháp tự thân hay có sự giúp đỡ của người khác.

6. Tôn trọng khả năng và thế mạnh của cộng đồng

6 UNICEF Evaluation office, Children Participating in Research, Monitoring, and Evaluation (M&E) – Ethics and Your Responsibilities as a Manager, Evaluation Technical Notes, No. 1 (UNICEF, April 2002), p.5.

7

Những người ngoài cuộc thường cho rằng trẻ em và cộng đồng trong trường hợp có xung

đột và thiên tai là những nạn nhân thụ động, khó cứu giúp, yếu đuối và dễ bị tổn thương.

Nhưng thực tế thì không đơn giản như vậy: cộng đồng ấy lại có thể rất chủ động và có

khả năng tự hồi phục, họ có thể tìm cách tự bảo vệ và tự giúp chính bản thân mình trong

những lúc gặp khó khăn. Người dân trong vùng bị thảm họa, đặc biệt là trẻ em thường

được xem là những nạn nhân bị chấn thương về mặt tâm lý chứ không phải là những

người có thể đảm bảo trách nhiệm đối với bản thân họ và có thể là cho cả những người

khác nữa. Thách thức đối với đội đánh giá đó là việc phải nhận ra được và tôn trọng khả

năng cũng như những thế mạnh của cộng đồng đó và quyết định xem nên sử dụng những

khả năng ấy như thế nào để có thể giúp đỡ và bảo vệ hơn nữa quyền lợi của trẻ em. Nếu

cần thiết, đội đánh giá cũng phải thông báo cho cộng đồng đó về quyền trẻ em và sức

mạnh cũng như khả năng tự phục hồi của chúng, chứ không phải coi trẻ em là những nạn

nhân thụ động.

Trong quá trình đánh giá, cần chú ý:

Huy động cả cộng đồng đặc biệt là những người đứng đầu tôn giáo, giáo viên và

những người chăm sóc ban đầu trong mọi giai đoạn của cuộc đánh giá.

Tin tưởng vào năng lực của cộng đồng đó và khả năng giúp đỡ trẻ em của họ.

Luôn nhắc nhở với họ rằng trẻ em không phải lúc nào cũng là những nạn nhân bị

tổn thương về tâm lý mà chúng còn có nhiều kĩ năng có giá trị để đối phó với tình

huống khẩn cấp.

7. Thông báo về sự đồng thuận

Phải có sự đồng ý của cộng đồng trước khi tiến hành một cuộc đánh giá. Khi trẻ em là đối

tượng của quá trình đánh giá thì phải có sự đồng ý của cha mẹ hay những người giám hộ

trước khi bắt đầu bất cứ một cuộc thảo luận nào với chúng. Trước hết, đội đánh giá cần

phải giải thích cho cha mẹ hoặc người giám hộ biết họ là ai, đánh giá về vấn đề gì, họ

đang tìm kiếm thông tin nào, các phương pháp nào sẽ được sử dụng, thông tin sau khi thu

thập được sẽ được sử dụng như thế nào và ảnh hưởng có thể xảy ra đối với trẻ khi tham

gia đánh giá. Người lớn có thể được hỏi bất kỳ điều gì họ thắc mắc.

8

Đội đánh giá phải sử dụng ngôn ngữ phù hợp để cung cấp cho trẻ em biết trước những

thông tin trên đây để chúng quyết định có sẵn lòng tham gia hay không.

Vào thời điểm thích hợp, đội đánh giá trình bày mục đích của họ đối với cộng đồng và

những người lãnh đạo cộng đồng để đảm bảo nhận được sự hợp tác.

Đội đánh giá cũng cần phải nhấn mạnh với những thành phần tham gia, đặc biệt là trẻ

em, rằng họ có thể không tham gia quá trình đánh giá này vào bất cứ lúc nào và họ sẽ

không bị bất cứ ảnh hưởng xấu nào nếu từ chối tham gia. Đây là điểm đặc biệt quan trọng

trong trường hợp có họ phải phụ thuộc như khi họ không có nơi ăn chốn ở và phải sống

nhờ vào cứu hộ.

Trong quá trình đánh giá:

Khi có trẻ em tham gia cần giải thích rõ bản chất và mục tiêu của việc đánh giá

cho bố mẹ hay người giám hộ của trẻ và phải được cho phép nói chuyện trực tiếp

với trẻ.

Giải thích rõ về dự án cho đứa trẻ sao cho chúng có thể hiểu thật rõ.

Phải được đứa trẻ cho phép nói chuyện.

Thông báo cho đối tượng tham gia rằng chúng có thể đồng ý hoặc từ chối tham

gia vào nghiên cứu mà sẽ không gặp phải bất kì một ảnh hưởng xấu nào.

8. Bảo vệ các cá nhân khỏi nguy cơ bị lạm dụng

Những thành viên của đội đánh giá có nhiệm vụ phải tạo ra và duy trì được một môi

trường có thể ngăn chặn việc lạm dụng và bóc lột, và họ có trách nhiệm quan trọng là

phải hỗ trợ, duy trì và củng cố môi trường đó. Bất kì một hình thức bóc lột hay lạm dụng

nào của thành viên đội đánh giá đều ảnh hưởng xấu đến công tác đánh giá và đều vi phạm

hợp đồng hay điều khoản thoả thuận. Việc trao đổi tiền bạc, nghề nghiệp, hàng hóa hay

dịch vụ để quan hệ tình dục bao gồm việc thoả mãn tình dục hay các dạng khác của hành

vi thoái hoá, làm nhục hoặc bóc lột đều bị cấm. Không được quan hệ tình dục với trẻ em

dưới 18 tuổi.

9

Trong quá trình đánh giá:

Không được để lộ thông tin về trẻ em tham gia quá trình đánh giá .

Cẩn thận với những người được phép đi kèm với bất kì thành viên nào của đội

đánh giá về nhiệm vụ đánh giá và mục đích của họ.

9. Các yếu tố cá nhân và sự bảo mật thông tin

Tránh tình huống cưỡng ép các cá nhân cung cấp những thông tin mà họ không muốn

cung cấp. Quyền bảo mật và cuộc sống riêng tư của họ cần được tôn trọng trong mọi tình

huống.

Bên cạnh đó, đối với những người cung cấp thông tin cũng cần phải được đảm bảo về

thân thể, sự thanh thản trong tâm hồn và nhân phẩm. Đặc biệt trong những khu vực xảy

ra xung đột, những người cung cấp các thông tin nhạy cảm sẽ ở vào tình thế rất nguy

hiểm và có thể bị báo thù hoặc trừng phạt bởi những nhóm có vũ trang trong cộng đồng

xảy ra xung đột đó. Vì vậy việc bảo đảm bí mật danh tính những người tham gia cung cấp

thông tin cho quá trình đánh giá là hết sức quan trọng.

Trong quá trình đánh giá:

Không được cố tình khai thác những thông tin mà người cung cấp thông tin không

muốn trả lời.

Không được hỏi những câu hỏi làm người được hỏi cảm thấy bị xúc phạm.

Không được chụp ảnh hay ghi hình những người cung cấp thông tin nếu không

được họ cho phép.

Không được ghi lại tên. Có thể sử dụng bí danh của người lớn hoặc trẻ em trong

báo cáo nếu họ cho phép.

Bảo quản dữ liệu trong khu vực an toàn

Trong quá trình làm các bài tập nhóm, cần đảm bảo những người tham gia tôn

trọng tính riêng tư của những người khác.

Không được kể với bất kì một người cung cấp thông tin nào khác về một cuộc

phỏng vấn cụ thể nào. Điều này thể hiện sự không đảm bảo tính bảo mật của các

thông tin cá nhân.

10

Hiểu biết rõ về những người phiên dịch, cố gắng tìm kiếm những người khách

quan và đáng tin cậy nhất.

10. Quyền sở hữu

Trẻ em và cộng đồng phải được thông báo về kết quả đánh giá. Trẻ em có thể biểu thị ý

tưởng của chúng qua các hình vẽ hoặc biểu đồ và chúng có quyền sở hữu những dữ liệu

đánh giá đó. Điều này có nghĩa là chúng có quyền biết về những tài liệu mà chúng tạo ra

sẽ được sử dụng như thế nào.

Trong quá trình đánh giá:

Cần được sự cho phép dụng tranh hay các công cụ đánh giá khác và giải thích về

việc chúng sẽ được sử dụng ra sao.

Hỏi xem trẻ hay đối tượng là người lớn có muốn một bản sao của bản đánh giá

cuối cùng hay không và ghi lại cách thức gửi bản báo cáo đó đến cho họ.

11. Làm rõ về kỳ vọng và kết quả đánh giá đối với cộng đồng

Những thành viên của cộng đồng bị ảnh hưởng đều muốn biết việc tham gia vào quá trình

đánh giá có thể mang lại lợi ích gì cho bản thân họ. Đơn giản là không nên hứa hẹn bất

cứ điều gì không thể thực hiện được và hãy thực hiện điều đã hứa. Rất nhiều người sống

trong những khu vực có xung đột hay trong những trại tị nạn đều phải sống trong những

điều kiện hết sức khó khăn và thiếu thốn. Ngay từ lúc bắt đầu, đội đánh giá phải đảm bảo

rằng trẻ em,cha mẹ, gia đình và cộng đồng hiểu được họ sẽ làm gì khi tham gia vào điều

tra này. Mặc dù các thành viên của đội có thể nghe được những câu chuyện đau thương

và có lẽ cũng muốn được giúp đỡ nhưng đừng hứa rằng việc đánh giá sẽ cải thiện tình

hình của họ. Những kiến nghị của bản đánh giá có thể dẫn tới sự trợ giúp hay sự thay đổi

về chính sách nhưng trên thực tế chúng sẽ không thể có tác động ngay lập tức, điều đó có

nghĩa là cuộc sống của đứa trẻ và cộng đồng bị ảnh hưởng bởi xung đột vũ trang hay

thiên tai có thể sẽ không thay đổi gì cả .

Trong quá trình đánh giá:

11

Giải thích mục tiêu và mục đích của việc đánh giá, điều gì có thể và không thể đạt

được.

Giải thích quá trình đánh giá này sẽ mang lại hay không mang lại lợi ích gì cho

những người tham gia.

Thực hiện những việc đã hứa với trẻ nhỏ, người lớn và cộng đồng

12

TẠI SAO LẠI TIẾN HÀNH VIỆC ĐÁNH GIÁ?

Đánh giá là một quá trình thu thập thông tin. Giai đoạn ngay sau thảm hoạ hay sau một sự

kiện có ý nghĩa quan trọng trong một cuộc xung đột đang diễn ra thì thông tin cần thiết là

những thông tin về mức độ tổn thất đối với cuộc sống, tài sản và môi trường. Ví dụ,

thông tin cần thiết về số người (bao gồm trẻ em, phụ nữ và nam giới) bị ảnh hưởng,

những nhóm người cần có sự quan tâm đặc biệt và những hư hại về cơ sở hạ tầng. Biết

được những gì mà trẻ em đã trải qua cũng sẽ có thể giúp cho việc kiến nghị các biện pháp

bảo đảm sự sống, sự an toàn và thông tin.

Bản đánh giá phải cho biết được những ảnh hưởng của thiên tai và xung đột đối với sức

khoẻ tâm lý xã hội của trẻ em và cộng đồng. Công việc này bao gồm cả việc phải chú ý

đến những thay đổi và ảnh hưởng đến:

Khả năng của gia đình và cộng đồng trong việc bảo vệ trẻ em - việc trải qua thiên

tai có làm mất đi hay làm tăng khả năng ấy cho các bậc phụ huynh, nhân viên

chăm sóc sức khỏe, giáo viên, cảnh sát, nhân viên xã hội và những người khác

(những người tiếp xúc với trẻ em) hay không?

Kiến thức, kĩ năng sống và sự tham gia của trẻ - có thông tin chính xác, thích hợp,

vừa đủ và dễ tiếp cận nào có thể giúp cho trẻ tìm cách tự giúp chính bản thân và

những người khác trong cộng đồng hay không?

Thái độ, truyền thống, phong tục, cách cư xử, các mối quan hệ và các thông lệ -

kinh nghiệm trải qua xung đột hay thiên tai có giúp đem lại những thái độ và cách

thức làm việc nào có thể khiến cho việc hồi phục nhanh chóng hay không hay

chúng lại gây hại nhiều hơn?. Ví dụ, khi đối mặt với thảm họa, có những thông lệ

hay việc làm nào không tôn trọng phong tục của cộng đồng đó như việc nhận

dạng, động chạm hay xử lý các xác chết hay không?

Thể chế và cam kết của chính phủ cần tuân thủ - có biện pháp nào được thực thi

trong trường hợp khẩn cấp để bảo vệ trẻ em và quyền của chúng hay không? Có

các biện pháp bảo vệ nào không?

Khả năng phục hồi và ổn định - thảm họa đó có làm ảnh hưởng đến khả năng

phục hồi của cộng đồng hay không? Việc này bao gồm việc đánh giá ảnh hưởng

13

về cách thức xử lí và phục hồi của cộng đồng, sự tương trợ giữa các nhóm người

trong cộng đồng (ví dụ như các tổ chức phụ nữ hay nhà thờ) cũng như các dịch

vụ, biện pháp chăm sóc và hỗ trợ cơ bản.

Việc đánh giá cũng là một quá trình hỗ trợ. Nó phải tạo điều kiện cho cộng đồng đánh giá

được nhu cầu, mong muốn và giá trị của họ sau khi thảm hoạ xảy ra. Nó cũng tạo điều

kiện cho các thành viên trong cộng đồng hiểu được tình huống của họ để có thể có những

quyết định hành động đúng đắn trong tương lai gần cũng như trong tương lai xa. Do vậy,

việc đánh giá phải được tiến hành theo phương pháp hợp tác. Nói cách khác, đánh giá

cần:

Là công việc mang tính hợp tác giữa những người lớn (phụ nữ và nam giới) và trẻ

em (con trai và con gái) trong cộng đồng và giữa cộng đồng với các cơ quan bên

ngoài khác, từ lập kế hoạch cho việc tiến hành các bước cụ thể đến khi phổ biến

và sử dụng các kết quả của việc đánh giá đó.

Nhấn mạnh các cấp độ tham gia khác nhau của các bên liên quan, đặc biệt là trẻ

em, tuỳ thuộc vào khả năng, sự sẵn sàng của chúng và mức độ, chất lượng tham

gia mà chúng muốn.

Là quá trình học tập theo cá nhân và theo nhóm qua đó người lớn và trẻ em đều

nhận thức được điểm mạnh và điểm yếu của mình, nhận thức được về thực tế xã

hội trong mối quan hệ với tình huống cụ thể của họ hiện nay và về những việc họ

có thể làm để cải thiện được tình huống của mình.

Là một quá trình linh hoạt và luôn biến đổi không ngừng, phù hợp và đáp ứng với

nhu cầu và tình huống lúc khẩn cấp của cộng đồng và những người trong cộng

đồng đó cũng như các thành viên trong đội làm công tác đánh giá.

Là quá trình trao quyền giúp cho trẻ em, gia đình và cộng đồng cảm thấy có thêm

cam kết và quyền sở hữu quá trình đánh giá, những phát hiện trong đánh giá cũng

như với bất cứ hoạt động nào đó tiếp theo đánh giá.

Đánh giá là để hành động. Chìa khoá của việc đánh giá là cùng lúc tìm ra được giải pháp

cho các vấn đề và các kiến nghị. Cộng đồng cần tìm ra các giải phán cho các vấn đề đã

tìm ra trong quá trình đánh giá và tìm ra các phương pháp nâng cao sức khoẻ tâm lý xã

hội cho cả trẻ em và người lớn. Đánh giá cũng cần tìm kiếm sự cộng tác và phối kết hợp

trong cộng đồng, các đối tác và với các cơ quan bên ngoài khác.

14

AI LÀ NGƯỜI TIẾN HÀNH ĐÁNH GIÁ?

Để lập một đội đánh giá, đầu tiên phải kiểm tra xem có ai hay tổ chức nào ở cộng đồng bị

ảnh hưởng có thể làm đối tác trong khu vực đó hay không. Sau đó phải xác định xem

nhóm đó có khả năng hướng dẫn một đánh giá có sự tham gia về để đánh giá sức khoẻ

tâm lý xã hội của trẻ em và cộng đồng trong tình huống khẩn cấp hay không. Những cá

nhân hay tổ chức địa phương này cần phải thành thạo công việc đánh giá, tự tin và được

cộng đồng tin tưởng. Nhóm đánh giá cần phải bao gồm các cá nhân từ những vùng khác

nhau của đất nước, có kinh nghiệm làm việc tại khu vực bị ảnh hưởng và/hoặc có những

kiến thức về lịch sử, văn hoá và thông lệ của khu vực bị ảnh hưởng đó. Trong một số

trường hợp, nếu có thêm sự trợ giúp quốc tế trong quá trình đánh giá sẽ là rất cần thiết và

hữu ích.

Ban đầu là phải đánh giá tình hình: cộng đồng bị ảnh hưởng này có yêu cầu giúp đỡ hay

không? Ở đó có các cơ quan chính phủ hay các tổ chức phi chính phủ và các tổ chức quốc

tế đang tiến hành đáp ứng với tình huống khẩn cấp hay không? Nếu có, cần tìm ra những

đánh giá nào đang được tiến hành và đang được lên kế hoạch. Nếu không có công tác

đánh giá nào như vậy thì khi lập nên một đội đánh giá sẽ không gây ra mâu thuẫn. Nếu

như có công tác đánh giá đang được tiến hành thì cần xác định xem công tác đó có cần

hợp tác hay không hoặc phân chia vùng nếu có thể và sau đó thì các kết quả sẽ được chia

sẻ giữa các nhóm.

Nếu không có nhóm địa phương nào có thể tiến hành hay tham gia vào quá trình đánh giá

thì một công việc quan trọng đối với đội đánh giá mà không phải là người trong vùng đó

là cần tìm ra được một tổ chức hay một người nào đó, ít nhất có thể là người cung cấp tin

tức chính, có thể cho biết các thông tin đáng giá và giúp đỡ cho việc tiếp cận của đội với

khu vực.

Một đội đánh giá thường có từ 5-8 người. Sau đây là một số gợi ý hữu ích cần cân nhắc

khi thành lập một đội (một người có thể thoả mãn hơn một điều kiện)

15

Phải có ít nhất một người có kinh nghiêm làm công tác đánh giá để hỗ trợ về mặt

tâm lý xã hội trong các trường hợp khẩn cấp, tập trung vào các vấn đề sức khoẻ

hơn là tính dễ bị tổn thương.

Phải có ít nhất 1 người có kinh nghiệm trong việc lập kế hoạch có sự tham gia.

Phải có ít nhất 1 người nói được ngôn ngữ bản xứ

Phải chú ý đến sự cân bằng về giới, tuổi, dân tộc cũng như tránh bất cứ sự phân

biệt chủng tộc nào.

Những người hỗ trợ khác (ví dụ những người liên lạc từ các nhóm ngôn ngữ dân

tộc trong khu vực bị ảnh hưởng, các thông dịch viên và lái xe) cũng phải được coi

như một bộ phận của đội đánh giá.

Bất cứ ai tham gia vào quá trình đánh giá cũng cần phải hiểu rõ nhiệm vụ và trách nhiệm

của họ, phải đồng ý với mục tiêu đánh giá và tuân theo những quy tắc và đạo đức trong

quyển sổ tay này. Họ phải có sự nhạy cảm, sự tôn trọng và khả năng liên kết tốt với trẻ

em cũng như người lớn ở bất cứ cộng đồng nào.

Công việc đánh giá không phải là một quá trình nhanh chóng, do đó đội đánh giá phải

chuẩn bị dành thời gian với cộng đồng để có được lòng tin từ họ. Các thành viên trong

đội phải cam kết tiến hành công tác đánh giá mà không gây tổn hại đến sức khoẻ của trẻ

em và cộng đồng.

Chuẩn bị cho những trường hợp hiếm khi xảy ra như khi đội làm công tác đánh giá bị

buộc phải ra khỏi khu vực bị ảnh hưởng trước khi hoàn thành công việc. Ví dụ: một đội

đánh giá trong một cuộc xung đột vũ trang ở Philippines phải ra khỏi khu vực làm việc

chỉ sau hai ngày. Để chuẩn bị, phải cung cấp tài liệu như cuốn hướng dẫn kèm với quyển

sổ tay này và chỉ dẫn tường tận cho đội đánh giá dự trữ về quá trình và quy tắc trước khi

thực sự bắt đầu tiến hành một công tác đánh giá nào.

16

www.psychosocialnetwork.org

Mạng lưới hỗ trợ tâm lý xã hội trường hợp khẩn cấp trong khu vực (RESPN)

duy trì một cơ sở dữ liệu về các tổ chức và cá nhân (chỉ vùng Đông Á và Thái Bình

Dương). Mạng lưới đã tham gia vào việc hỗ trợ tâm lý xã hội cho trẻ em và cộng

đồng trong trường hợp khẩn cấp. Các cộng đồng và các tổ chức phi chính phủ trong

khu vực nếu cần đến những cộng sự ở nước ngoài khi tiến hành công tác đáng giá có

thể tìm kiếm trong cơ sở dữ liệu và liên hệ với thư ký RESPN để biết thêm thông tin.

17

KHI NÀO CẦN ĐÁNH GIÁ?

Việc đánh giá về sức khoẻ tâm lý xã hội của trẻ em và cộng đồng trong tình huống khẩn

cấp có thể được tiến hành ngay sau khi có thiên tai, hay sau một sự kiện trọng đại của

một cuộc xung đột đang diễn ra và sẽ được cập nhật ngay khi tình huống đó có chuyển

biến. Tuy vậy, trọng tâm và viễn cảnh xuyên suốt công tác đánh giá cũng tuỳ thuộc vào

từng giai đoạn của tình huống khẩn cấp đó (xem biểu đồ các giai đoạn ở trang sau).

Ngay sau tình huống khẩn cấp, công tác đánh giá tập trung vào nhu cầu sống, bảo vệ,

thông tin và đánh giá về các phản ứng có thể là quan trọng nhất. Khi tình hình trở nên ổn

định hơn thì người ta cần đến các thông tin nhằm phục hồi trạng thái bình thường trong

cuộc sống và môi trường của các thành viên trong cộng đồng. Khi cộng đồng đã hồi phục

sau thảm hoạ, thì lại cần thiết phải có việc đánh giá để thông báo kế hoạch cung cấp các

dịch vụ xã hội mang tính lâu dài.

Mặc dù các giai đoạn nêu ra trong bảng sau rất hữu ích trong việc hướng dẫn công tác

đánh giá và lập kế hoạch đang diễn ra. Tuy vậy trên thực tế thường có sự đan xen và mối

quan hệ chặt chẽ giữa các giai đoạn và các phản ứng tâm lý xã hội với nhau. Khi đánh giá

một tình huống khẩn cấp, điều quan trọng là phải lên kế hoạch cho tất cả các giai đoạn để

đảm bảo rằng những nhu cầu trong hiện tại và tương lai đều được chú ý đến.

Dù tình huống khẩn cấp đang ở trong giai đoạn nào thì việc đánh giá luôn cần tuân theo

các quy định và nguyên tắc đạo đức được đề cập đến trong quyển sổ tay này và phải xem

xét một cách thận trọng đến tình huống cũng như cảm nhận của cộng đồng. Trong tất cả

các quá trình đánh giá cũng như thực hiện kế hoạch, phải lưu ý một điều quan trọng là

các thông lệ trong khu vực vẫn cần phải được đảm bảo tôn trọng và phát huy.

Bảng các giai đoạn sau chỉ rõ một khía cạnh vô cùng quan trọng của việc cần thiết phải

nhấn mạnh sự liên kết và hợp tác chặt chẽ giữa công tác cứu trợ, các hoạt động giúp hồi

phục với sức khoẻ tâm lý của trẻ em và phụ nữ. Các dự án nhằm đảm bảo cho sự sống

nếu không được lên kế hoạch và quản lí tốt (bao gồm cả những can thiệp tức thì về tâm lí

18

xã hội như tư vấn về tổn thương hay phỏng vấn) có thể gây ra ảnh hưởng không tốt đến

trẻ em và phụ nữ. Tuy vậy, đôi khi nhiều hoạt động giúp tăng cường sức khoẻ tâm lí xã

hội lại mau chóng bị bỏ qua để tiến hành các dự án viện trợ và giúp đỡ sự sống.

Do đó, điều quan trọng là những người lập kế hoạch hay thực hiện các công tác hỗ trợ về

tâm lý xã hội cần tránh làm việc một cách biệt lập với các cơ quan viện trợ khác, thay vào

đó phải hợp tác một cách chặt chẽ với họ trong mọi hoạt động. Điều này chủ yếu là để

nhằm đảm bảo rằng các hoạt động viện trợ đều được lên kế hoạch một cách chu đáo và

có quan hệ chặt chẽ với các hoạt động hỗ trợ về tâm lí xã hội đang được thực hiện hoặc

sẽ được thực hiện trong tương lai. Đồng thời, việc hợp tác sẽ đem lại hiệu quả cao nhất

cho các hoạt động viện trợ, hỗ trợ sự sống và hỗ trợ về tâm lí xã hội trong việc chữa trị và

chăm sóc sức khoẻ cơ bản của trẻ em và phụ nữ.

19

Các giai đoạn trong đánh giá và hỗ trợ tâm lý xã hội trong các tình huống khẩn cấp7

7 Dựa trên the Framework of the Psychosocial Well-being Working Group of the Consortium of Humanitarian Agencies in Srrilanka

Đẩy mạnh và mở rộng các dịch vụ và hoạt động cộng đồng hiện có

Lồng ghép các cách tiếp cận thuộc về tâm lý xã hội thông qua các dịch vụ của chính phủ ở địa phương và trung ương

GIAI ĐOẠN 1

Có cần đáp ứng những nhu cầu sống sót và bảo vệ của người dân không?

Nơi cư trú

Thức ăn và nước uống

An ninh và bảo vệ

Sức khỏe và vệ sinh

GIAI ĐOẠN 2

GIAI ĐOẠN 3

Người dân có được cung cấp những thông tin đúng đắn và chính xác không?

Về những gì đã xảy ra Về sự an toàn của gia đình và bạn bè Về việc tiếp cận các nguồn lực

Cung cấp những thông tin phù hợp về những gì đã xảy ra Giúp đoàn tụ các gia đình và giúp mọi người liên hệ với họ hàng và bạn bè Phổ biến những thông tin chính xác về các dịch vụ hỗ trợ hiện có Huy động những nhà lãnh đạo địa phương thu thập thông tin và tổ chức các hoạt động đáp ứng khẩn cấp

Người ta có đang tạo ra một môi trường mà trong đó người dân có thể trở lại trạng thái hoạt động bthường hàng ngày không?

ình

Quay trở lại làm việc hay đến trường Bắt đầu xây dựng lại nhà cửa và cơ sở hạ tầng Các hoạt động văn hóa và tôn giáo Hỗ trợ về sinh kế

Tổ chức các hoạt động thường ngày phù hợp với từng lứa tuổi cho người dân và trẻ em vẫn đang sống trong các khu trại. Sử dụng các dịch vụ cộng đồng hiện có và chuyên môn để lập kế hoạch và thực hiện viện tái thiết Huy động những nhà lãnh đạo tôn giáo và cộng đồng để tiến hành các nghi lễ và nghi thức phù hợp. Tiếp cận các dịch vụ chuyên môn có thể hỗ trợ thiết lập lại cuộc sống và phục hồi nền kinh tế.

Xây dựng năng lực của những nhà cung cấp dịch vụ vì sự phát triển bền vững Lập mạng lưới và kết hợp các hoạt động về tâm lý xã hội Tiếp cận các dịch vụ bổ sung giúp những người có nhu cầu đặc biệt tìm đến những nơi có thể đáp ứng Vận động chính quyền địa phương và trung ương để nâng cao sức khỏe và hạnh phúc của cộng đồng

Duy trì cuộc sống bền vững của cộng đồng.

Đảm bảo rằng những người bị ảnh hưởng có nơi cư trú khẩn cấp, được chăm sóc y tế, có thức ăn, nước và đảm bảo vệ sinh Bảo vệ người dân khỏi bị tổn hại thêm nữa vì họ dễ bị lạm dụng hay bóc lột bởi những người lợi dụng tình hình hỗn độn Tạo ra những không gian thân thiện với trẻ em tại những khu vực bị ảnh hưởng và trong các trại lưu trú Đăng ký và bảo vệ những trẻ em không nơi nương tựa và những nhóm có nguy cơ.

20

CẦN ĐÁNH GIÁ NHỮNG GÌ?

Những gợi ý và câu hỏi đặt ra sau đây có thể được sử dụng để hướng dẫn công tác đánh

giá trong cả 3 giai đoạn của phản ứng về tâm lý xã hội trong trường hợp khẩn cấp. Cần

lưu ý rằng những gì được liệt kê sau không phải là hoàn chỉnh hay cho thấy hết mọi khía

cạnh của công tác đánh giá, vì từ các câu hỏi chung sẽ tự phát sinh các chi tiết và sắc thái

khác nhau trong quá trình phỏng vấn, tư vấn, các hoạt động nhóm và có thể dẫn đến các

câu hỏi cụ thể khác.

GIAI ĐOẠN 1: Sự sống sót, bảo vệ và thông tin

Thông tin về bối cảnh của thảm hoạ

Mô tả bản chất của tình huống khẩn cấp

Mô tả hoàn cảnh xảy ra tình huống khẩn cấp (môi trường chính trị và xã hội)

Chỉ rõ vị trí địa lí và môi trường của khu vực bị ảnh hưởng – bản chất của địa

hình và đời sống thực vật.

Trước khi thảm hoạ xảy ra thì cuộc sống như thế nào?

Những thay đổi nào xảy ra sau tình huống khẩn cấp và có ảnh hưởng như thế nào

đối với sức khoẻ cá nhân và cộng đồng?

Vấn đề nào góp phần gây ra sự chia rẽ trong khu vực có tình huống khẩn cấp?

trong khu vực lớn hơn? Điều gì dự kiến sẽ mang lại sự phát triển trong khu vực

này (nếu có)?

Sự dịch chuyển dân cư có phải là hậu quả của tình huống khẩn cấp hay không?

tình huống ấy có thể xảy ra không? Sự dịch chuyển này hay sự dịch chuyển trong

tương lai có những ảnh hưởng như thế nào đối với sức khoẻ?

Quyền nào của con người đã và đang bị xâm phạm? các hoạt động địa phương

nào hỗ trợ quyền con người?

Tình huống an ninh như thế nào? Loại hình và mức độ của bạo động đang diễn ra

trong khu vực, nếu có?

Những nhu cầu sống cơ bản

21

Thu thập thông tin về sự lưu hành của bệnh tật, tỉ lệ tử vong và nguyên nhân của

chúng (tuổi tác và giới tính).

Ở đó có trung tâm chăm sóc sức khoẻ, bệnh viện hay những tiện nghi về y tế hay

không?

Ở đó có những người chữa bệnh theo cách thức truyền thống hay tình nguyện viên

chăm sóc sức khoẻ cộng đồng hay không?

Có phương tiện nào hỗ trợ cho việc tiếp cận khu vực không (hàng không, cảng,

sông, đường bộ, đường sắt)? Chi tiết về tình huống giao thông, nhiên liệu, thông

tin liên lạc và công tác hậu cần cho chăm sóc sức khoẻ trong khu vực bị ảnh

hưởng.

Thời tiết có ảnh hưởng như thế nào đến người dân?

Nguồn cung cấp và chất lượng nước?

Chi tiết về an ninh, bản chất, lượng và sự duy trì của nguồn thức ăn, sự phân phối

thức ăn hiên tại và lượng thức ăn cần thiết trong tương lai cũng như sự sẵn có của

nó.

Có sẵn chỗ ở không và chất lượng của nơi ở đó như thế nào?

Quần áo và chỗ ngủ có sẵn không và chất lượng ra sao?

Đánh giá về điều kiện vệ sinh.

Tiêm chủng có được mở rộng không?

Chỉ ra xem có hay có thể xảy ra các bệnh truyền nhiễm hay không.

An ninh và sự bảo vệ nhóm người có nguy cơ cao

Nếu có thể, ước tính xem số dân bị ảnh hưởng theo độ tuổi, giới tính và các chỉ số

nguy hiểm theo từng mục sau:

o Người đánh giá và/hoặc những người vô gia cư trong khu vực

o Cha/ mẹ ở một mình

o Trẻ mồ côi, trẻ em không có sự chăm sóc của người lớn và trẻ em vô gia

cư

o Trẻ em/ vị thành niên gánh vác công việc gia đình

o Trẻ em là quân nhân giải ngũ hay đào ngũ, lính cũ, quân nhân đang phục

vụ , lính đánh thuê

o Những người goá chồng hay góa vợ

22

o Người tàn tật hay hạn chế phát triển

o Người già

o Người bị bệnh kinh niên: sống cùng gia đình hay trong các viện hay ở nơi

nào khác

o Phụ nữ bị hãm hiếp hay nạn nhân của bạo lực tình dục

o Những người sống sót sau khi bị tra tấn

o Các nhóm người khác đang gặp khó khăn trong khu vực

Đưa ra bức tranh toàn cảnh về những nhóm người đang có nhu cầu đặc biệt về hỗ

trợ tâm lý xã hội, ví dụ:

o trẻ mồ côi hay không có người lớn chăm sóc

o những người không có khả năng tự chăm sóc

o phụ nữ bị xâm hại tình dục

o trẻ em là lính được giải ngũ hay đào ngũ

Trẻ em có chỗ an toàn để chơi hay không?

Có ai trong cộng đồng có thể lo liệu các hoạt động cho trẻ như giáo dục không

chính thức, vui chơi giải trí không?

Sự cung cấp các thông tin chính xác

Có người đứng đầu địa phương hay các tổ chức thu thập thông tin và thông báo về

những gì đang diễn ra không?

Hệ thống thông tin nào đang hoạt động?

Các sự việc được giải thích cho trẻ như thế nào?

Trẻ có được tiếp cận với những thông tin chính xác không?

Thông tin về tình hình an ninh, sự xâm phạm về quyền con người hay các vấn đề

khác liên quan tới an toàn và an ninh có cập nhật không?

Các gợi ý và hướng dẫn có được trẻ em và các nhóm đang gặp khó khăn chấp

nhận không?

Có những hướng dẫn hay quá trình nào giúp đoàn tụ gia đình không?

Có hệ thống thông tin/ liên lạc nào giúp người dân tiếp cận với các dịch vụ

không?

23

GIAI ĐOẠN 2: Trở lại cuộc sống bình thường

Quay trở lại cuộc sống gia đình và cộng đồng:

Các gia đình có sống cùng nhau không?

Người dân trong các khu vực di dời có đủ tự do cá nhân không?

Những biện pháp nào có thể được tiến hành để cải thiện điều kiện sống của trẻ em

và gia đình của chúng?

Các bậc cha mẹ phải đối mặt với những tình huống khó khăn và sự căng thẳng gì

mà có thể làm ảnh hưởng đến sức khoẻ của họ? cũng như việc họ chăm sóc cho

trẻ em như thế nào?

Có cơ hội nào cho các bậc cha mẹ có thể thảo luận và tìm sự hỗ trợ để vượt qua

những khó khăn căng thẳng mà họ và con cái họ phải đương đầu không?

Công tác tái định cư và các tổ chức xã hội có ảnh hưởng như thế nào đến trẻ em?

Phải làm gì để các gia đình sống ổn định và chăm sóc bảo vệ cho con cái họ? Cần

phải làm gì nữa?

Nhu cầu đặc biệt của trẻ không có sự chăm sóc của cha mẹ, những người sống lâu

trong trại và trẻ có nguy cơ được đáp ứng ra sao?

Cơ chế phản ứng bình thường của cộng đồng trong những tình huống khẩn cấp và

nâng cao sức khoẻ là gì? Chúng có thể được tăng cường ra sao?

Quay trở lại trường học và vui chơi:

Có những biện pháp giáo dục và các hoạt động nào khác để trẻ em có thể tham gia

nhằm hồi phục sức khoẻ và tái lập cuộc sống thường nhật hay không?.

Chỉ ra bất kỳ một hoạt động giáo dục chính thức hay không chính thức nào giữa:

o Những người bị ảnh hưởng

o Những người tị nạn

o Các cộng đồng trong khu vực bị di dời

o Các cộng đồng bị ảnh hưởng bởi chiến tranh

Nếu có các hoạt động giáo dục đang được tiến hành thì chúng có phù hợp hay

không?

Nếu không có hoạt động giáo dục nào đang được tiến hành, chúng sẽ được tiến

hành ra sao?

24

Có giáo viên trong khu vực cộng đồng bị ảnh hưởng không? Nếu có họ có thể hỗ

trợ công tác giáo dục và các hoạt động vui chơi giải trí cho trẻ em như thế nào?

Có sự đào tạo hay hỗ trợ nào cho giáo viên không?.

Chương trình giảng dạy có còn phù hợp với nhu cầu của trẻ sau khi xảy ra thảm

họa hay không?

Có bao nhiêu trường học cần phải được xây dựng lại và phục hồi?

Phải cần đến những tài liệu giảng dạy nào?

Có các hoạt động giải trí nào cho trẻ em và thanh niên không?

Thông lệ văn hoá và tín ngưỡng:

Những người bị ảnh hưởng và cộng đồng theo tín ngưỡng nào?

Những người giảng đạo, những người chữa bệnh bằng phương pháp truyền thống,

người có quyền lực và những nhà chức trách có vai trò thế nào trong khu vực?

Có những truyền thống, nghi thức, các mối quan hệ xã hội hay những điều cấm kị

nào trong các trường hợp cụ thể như tang ma, tưởng niệm, chôn cất, báo thù, hãm

hiếp hay không?.

Người dân có phản ứng như thế nào trước sự chết chóc, công việc chôn cất, sự

mất đi người thân và những mất mát khác? Họ có thể tự bảo đảm sức khoẻ của

mình trong những hoàn cảnh ấy như thế nào?.

Vào hoàn cảnh hiện tại, trong những tình huống nào mà người ta không thực hiện

những truyền thống và nghi lễ?. (VD:trẻ em sinh ra ngoài giá thú, những người

đang mất tích, những người không được chôn cất theo nghi thức truyền thống).

Và có thể làm gì trong những tình huống đó, nếu có?

Mô tả cộng đồng trước, trong và sau khi xảy ra tình huống khẩn cấp, về khả năng

phục hồi, khả năng, thế mạnh và các nguồn lực. Chỉ ra cảm nhận về nền văn hoá,

tiềm năng, lối sống, các tổ chức chính trị, xã hội, tôn giáo của cộng đồng bị ảnh

hưởng bởi thảm hoạ.

Cách hiểu truyền thống về nguồn gốc của những thiên tai là gì? (do chúa, số

mệnh, trời phạt...)

Những khía cạnh văn hoá liên quan đến hệ thống hỗ trợ:

25

Trong những điều kiện nào thì có thể diễn tả cảm xúc một cách công khai như xấu

hổ, tội lỗi, sợ hãi và bực bội? Những cảm xúc đa dạng được thể hiện và mô tả như

thế nào?.

Những cảm xúc được biểu lộ ra có phù hợp với văn hoá không? Cảm giác và các

vấn đề thực tế được đem ra thảo luận khi có mặt các thành viên trong gia đình có

gây ra vấn đề gì không?

Người ta mong chờ gì về mặt văn hóa khi sử dụng các phương pháp ẩn dụ, tưởng

tượng, truyền thuyết và kể chuyện nhằm thực hiện công việc giúp đỡ?.

Người ta mong chờ gì vào những cách chữa bệnh hay các nghi thức theo phương

pháp truyền thống và vào vai trò của các cách tiếp cận phương tây?.

Người dân hiểu thế nào về các khái niệm: sức khoẻ, sự căng thẳng và bệnh tật?

Phục hồi và xây dựng lại nhà cửa, cơ sở hạ tầng:

Thành viên của cộng đồng đã làm gì để khôi phục hay xây dựng tạm thời nhà cửa

và cơ sở hạ tầng như trường học, nhà thờ, đền, đường xá, cầu cống...?

Đã có cam kết nào cho những kế hoạch xây dựng thay thế các khu nhà trong

tương lai chưa?.

Người dân có được những thông tin chính xác về các dịch vụ giúp phục hồi và

xây dựng lại ở địa phương và trong nước không?.

Khi khôi phục và xây dựng lại thì cần đến những nguồn lực bên ngoài nào?

Có các cơ chế phối kết hợp nào nhằm bảo đảm cho tất cả các thành viên trong

cộng đồng tiếp cận một cách công bằng với những dịch vụ giúp hồi phục và xây

dựng?.

Phục hồi kinh tế và hỗ trợ nghề nghiệp:

Các cư dân bị ảnh hưởng có mức độ thu nhập như thế nào?

Mọi người có cùng nhu cầu về kinh tế không?

Có sự phân chia nào bất hợp lí về các nguồn lực và lợi ích giữa các nhóm dân tộc,

chính trị hay các nhóm khác không?.

Có những loại hình sản xuất và nguồn lực nào ở gia đình, cộng đồng, quận huyện,

nơi cư trú tạm thời và ở mức độ khu vực hay trong nước?. Chúng được sử dụng

như thế nào để cải thiện tình hình?.

26

Trước khi thảm hoạ xảy ra thì cộng đồng có cơ cấu kinh tế nào?. Bây giờ họ có cơ

cấu nào?

Thảm hoạ có ảnh hưởng như thế nào đến các hoạt động sử dụng lao động và tạo

ra nguồn thu?. Thảm hoạ có làm tăng tình huống thất nghiệp không? Những

người trẻ tuổi có bị ảnh hưởng không?

Những vấn đề này sẽ được cải thiện ra sao?

Trong cộng đồng mà những nạn nhân của thảm hoạ sinh sống có những tiêu

chuẩn về kinh tế nào? Các cư dân đó có có gây ảnh hưởng gì đến nền kinh tế của

cộng đồng hay không, nếu có thì theo cách nào?

GIAI ĐOẠN 3: Sức khoẻ cộng đồng bền vững

Tăng cường và mở rộng các dịch vụ và các hoạt động sẵn có của cộng đồng:

Các cơ cấu xã hội chính thức và không chính thức đã được khôi phục hay chưa?

Nếu không, các cơ cấu gia đình và xã hội trong cộng đồng sẽ được củng cố bằng

cách nào?

Các nhóm trong cộng đồng có khả năng đẩy mạnh và phát huy sức khoẻ hay

không?

Có mạng lưới bảo vệ trẻ em trong khu vực hay không? Có nỗ lực nào để phát huy

quyền trẻ em không?

Có hệ thống nào để trợ giúp những trẻ em có nhu cầu về các dịch vụ và hỗ trợ đặc

biệt không?

Có các hoạt động nào để nâng cao sức khoẻ cho tất cả các thành viên trong cộng

đồng không (ví dụ: có những dịch vụ và hoạt động cụ thể cho các nhóm tuổi và

giới không?)

Phụ nữ, thanh niên và trẻ em có tích cực tham gia vào cuộc sống và hoạt động

cộng đồng không?

Thanh niên và trẻ em có tham gia vào các hoạt động giáo dục và giải trí không?

Cộng đồng có tiếp cận được với các dịch vụ sức khoẻ không?

Có những dịch vụ y tế cho những người có nhu cầu về các dịch vụ đặc biệt

không?

27

Các cách tiếp cận chính qua các dịch vụ của chính phủ:

Các cơ quan về giáo dục, sức khoẻ và phúc lợi xã hội có kết hợp các cách tiếp cận

truyền thống và địa phương về tâm lý xã hội với các hoạt động về sức khoẻ hay

không?

Có hệ thống thực thi công lý nào có thể hiệu quả bảo vệ cho trẻ em và phát huy

quyền của chúng không?

Trong luật/qui định truyền thống cũng như pháp chế của địa phương và quốc gia

có bao hàm quan điểm về bảo vệ và sức khỏe trẻ em không?

Các giáo viên, nhân viên y tế và các nhân viên tham gia quá trình đánh giá ... có

được đào tạo để đánh giá và nâng cao sức khoẻ cộng đồng hay không?

Tạo ra môi trường và điều kiện sống tốt8:

Cần đến những hoạt động nào để giúp hồi phục sức khoẻ có liên quan tới môi

trường sống?

Xung đột hay tai hoạ có những ảnh hưởng gì đến môi trường xã hội và tự nhiên?.

Hoạt động nào cần thiết để mang lại sức khoẻ có liên quan tới môi trường?

Có hoạt động nào đã được tiến hành để bảo vệ môi trường sống đó?

Nếu xung đột đang tiếp diễn, thì ở đó có những “nơi bảo vệ hoà bình”, “khu vực

vì con người” hay “cửa sổ hoà bình” hay không? Nếu không thì có khả năng nào

để thiết lập hay không?

Đánh giá sự đoàn kết và nguồn gốc của sự rạn nứt và xung đột trong hoặc giữa

các cộng đồng, các dân tộc.

Những căng thẳng nào đang diễn ra giữa các dân tộc trên lĩnh vực văn hoá, chính

trị?

Có những vấn đề cụ thể chưa được giải quyết nào gây ảnh hưởng đến nhiều người

và các nhóm không? Những vấn đề này đã được giải quyết ra sao và chúng có thể

được giải quyết trong tương lai hay không?

Đã có những nỗ lực nào nhằm xây dựng hoà bình và giải quyết xung đột hay

chưa?

8 Môi trường ở đây bao gồm cả môi trường tự nhiên và xã hội

28

MỘT ĐÁNH GIÁ NÊN ĐƯỢC THỰC HIỆN NHƯ THẾ NÀO?

1. Sự phối hợp

Trong tình huống thảm hoạ, một điều tối quan trọng đối với các cơ quan hoặc các nhóm

đánh giá là tránh tiến hành những cuộc phỏng vấn giống nhau trên các đối tượng trẻ em

và người lớn bị ảnh hưởng. Như vậy, một cuộc đánh giá phải được lập kế hoạch trong

khuôn khổ phối hợp sâu rộng giữa các tổ chức nhằm tránh việc các tổ chức khác lặp lại

quá trình đánh giá tương tự.

Thiếu sự phối hợp sẽ dẫn đến không chỉ sự chồng chéo

các hoạt động mà còn tạo ra những mâu thuẫn trong

cộng đồng do sự cạnh tranh giữa các tổ chức khác

nhau, tạo ra sự phụ thuộc giữa mọi người trong cộng

đồng và thường coi nhẹ các hệ thống, nguồn lực và khả

năng sẵn có tại địa phương.

Vấn đề chính trong quá trình phối hợp là ai sẽ là người

chịu trách nhiệm?

Cần phải nỗ lực rất nhiều để có được sự phối hợp của

Chính phủ. Bởi lẽ Chính phủ với những nguồn lực, khả

năng tiếp cận và ảnh hưởng to lớn chính là sự lựa chọn

hợp lý nhất. Sự phối hợp của Chính phủ là hết sức quan

trọng, đặc biệt trong những thảm hoạ có qui mô rộng lớn thì Chính phủ nước đó phải có

trách nhiệm cứu trợ, khôi phục, và thành lập cơ chế hợp tác quốc gia, thường phối hợp

với những cơ quan đầu não trong hệ thống Liên Hợp Quốc.

Những điều cần tránh

Trong thảm hoạ sóng thần ở Thái

Lan, đã có 19 nhóm đánh giá khác

nhau cùng tiến hành tại một bệnh

viện. Kinh nghiệm này đã được đúc

kết qua ý kiến đóng góp của những

nạn nhân của thảm hoạ ở Sri Lanka

sau khi phải trải qua rất nhiều cuộc

đánh giá khác nhau.Họ đã rất mệt

mỏi khi phải trả lời quá nhiều câu

hỏi và đã có thái độ phản cảm đối

với những nhóm đánh giá đến trên

những chiếc xe có máy lạnh và rời

đi ngay lập tức sau khi có được

những câu trả lời.

Trách nhiệm đối với các thảm hoạ nhỏ hoặc trung bình thuộc về các chính quyền địa

phương, những chính quyền này thường phối hợp với các NGO (tổ chức phi chính phủ)

hoặc những tổ chức tôn giáo là những tổ chức có độ tin cậy và có khả năng tiếp cận tốt

29

với cộng đồng (mặc dù trong trường hợp có xảy ra xung đột vũ trang do nguyên nhân tôn

giáo thì lựa chọn thứ hai không phù hợp).

Những bên liên quan trong quá trình phối hợp cần được cung cấp thông tin đầy đủ về kế

hoạch điều phối các đánh giá. Và kết quả thu được phải được chia sẻ với những cơ quan

hoặc tổ chức có chức năng lập những kế hoạch tương tự. Sự thông tin đầy đủ giữa các

bên liên quan sẽ giúp tránh được sự lặp lại các đánh giá về cùng một chủ đề, trên cùng

một địa điểm hoặc cùng một mục tiêu.

Được thông tin đầy đủ từ phía chính quyền

cũng như các tổ chức, các bên liên quan,

đội đánh giá có thể tổng hợp thông tin và

đưa ra quyết định có tiếp tục tiến hành

đánh giá đó hay không.

Trong tình huống không có được sự phối

hợp như mong đợi, nhóm đánh giá phải

đảm bảo không có ảnh hưởng xấu đến

cộng đồng khi tiến hành lặp lại một đánh

giá của một tổ chức khác. Tốt nhất là đội

đánh giá đầu tiên nên thu thập càng nhiều

thông tin càng tốt từ phía các tổ chức địa

phương, các nguồn thông tin thứ cấp và

những người cung cấp thông tin then chốt.

Điều này không chỉ giúp tiết kiệm thời gian mà còn cho chúng ta cái nhìn khái quát về

bối cảnh hiện tại. Thu thập thông tin cũng là cách hữu hiệu để liên hệ với các tổ chức

đang hoạt động trên địa bàn.

Một tình huống hoàn hảo

Vào đầu tháng 12-2004, một trận lũ quét

và lở đất đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến 3

tỉnh vùng Đông Luzon-Philippines, cuốn đi

hàng nghìn cư dân. Là một tổ chức có liên

quan, UNICEF Philippines nắm rõ thông

tin về các NGO sẵn sàng tham gia vào quá

trình đánh giá và hỗ trợ thảm hoạ. UNICEF

Philippines đã tổ chức một cuộc hội thảo và

phân vùng hoạt động cụ thể cho từng tổ

chức. Dựa vào quá trình đánh giá hoàn hảo,

những kết quả đã được trình bày với các cơ

quan liên quan, nhờ đó đã giảm được áp

lực bởi các nghiên cứu trùng lặp lên cộng

đồng vừa chịu ảnh hưởng của thảm họa.

Đội đánh giá có thể tiếp cận với lãnh đạo chính quyền hoặc địa phương để khẳng định

thông tin từ những nguồn thứ cấp. Khoảng trống trong dữ liệu thứ cấp nhờ đó có thể được

bù đắp nhờ thảo luận nhóm trọng tâm có sự tham gia của cộng đồng.

30

Khi một đánh giá được thực hiện, các kết quả tìm được phải được chia sẻ với những cơ

quan, tổ chức có liên quan cũng như cộng đồng chịu thiệt hại và phải được thực hiện

thông qua sự phối hợp giữa các bên liên quan, tránh việc thu thập lại các thông tin đã có

từ những đánh giá trước đó.

2. Định hướng

Trước khi đến vùng xảy ra thảm hoạ, nhóm đánh giá phải có những định hướng cụ thể,

bao gồm những nội dung sau:

a. Các nguyên tắc và khung mẫu:

Bất kỳ cá nhân nào tham gia vào quá trình đánh giá cũng đều phải hiểu và tuân thủ những

nguyên tắc đánh giá, những quá trình, những bước khác nhau của đánh giá cũng như các

phương pháp liên quan sẽ được sử dụng. Điều này áp dụng không những cho thành viên

của nhóm đánh giá mà còn đối với những cá nhân trong các tổ chức địa phương hoặc

những người tình nguyện - những người sẽ trực tiếp hỗ trợ nhóm đánh giá với tư cách

người phỏng vấn, người hỗ trợ, người hướng dẫn, phiên dịch…Do đó việc thảo luận về

cách tiếp cận tâm lý xã hội nhằm nâng cao khả năng hồi phục của cộng đồng cần phải

được tiến hành trước khi xuống thực địa.

Nếu nhóm đánh giá không đến từ vùng xảy ra thảm họa

Sự chấp nhận của cộng đồng nơi xảy ra thảm hoạ đối với nhóm đánh giá phụ thuộc nhiều

vào uy tín của tổ chức địa phương mà nhóm đánh giá chọn làm đối tác. Tính hợp pháp và

sự được ủng hộ bởi cộng đồng của một tổ chức phụ thuộc vào mục đích chính trị, những

yếu tố liên quan đến tôn giáo hoặc đơn thuần là cảm nhận của cộng đồng về sự chân

thành, những mục đích và chất lượng của những hỗ trợ mà tổ chức đó thể hiện. Do đó,

cần chú trọng đến việc lựa chọn đối tác địa phương trong giai đoạn đầu của đánh giá.

Việc xây dựng đội hình làm việc được khuyến cáo thực hiện trước khi tiến hành những

hoạt động đánh giá. Một nhóm mà hiểu và chấp nhận những ưu điểm cũng như khuyết

31

điểm của các thành viên thì sẽ làm việc rất tốt bên nhau bởi lẽ họ có thể lập kế hoạch và

tìm cách bổ khuyết cho nhau để hoàn thành công việc một cách tốt nhất.

b. Bối cảnh văn hóa xã hội ở vùng xảy ra thảm hoạ

Việc nắm bắt thông tin về bối cảnh văn hoá xã hội ở vùng xảy ra thảm hoạ cũng rất quan

trọng. Nhóm đánh giá có thể là người trong nước nhưng như vậy cũng không thể đảm bảo

được rằng họ có cùng một bối cảnh văn hoá xã hội cũng như tôn giáo, tín ngưỡng với

cộng đồng địa phương. Và nếu như một vài thành viên hoặc cả nhóm đánh giá đều là

người nước ngoài thì dường như họ không có điểm chung nào với cộng đồng nơi xảy ra

thảm hoạ.

Trong lĩnh vực này, cần định hướng như sau:

Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sử dụng ngôn ngữ và cử chỉ để thể hiện sự

tôn trọng đối với người cao tuổi và những người có tầm ảnh hưởng lớn với cả

cộng đồng; cách tốt nhất là sử dụng cách thể hiện thông thường của cộng đồng đó

khi nói chuyện hoặc thu hút sự chú ý của họ, đôi khi việc phải nhớ những tên gọi

hay âm tiết lạ gây ra những khó khăn không nhỏ đối với nhóm đánh giá.

Nhấn mạnh đến những nghi thức trong cộng đồng, phép xã giao, nguyên tắc và

những điều cấm kỵ; hiểu biết về những điều trên sẽ giúp ích rất nhiều cho việc

tiếp cận, giao tiếp với cộng đồng, với các lứa tuổi, giới tính, dân tộc khác nhau.

Một nhóm làm việc phải luôn chú ý quan sát để tìm ra những qui luật đó, những

trường hợp tỏ ra thiếu chú ý hoặc làm trái với những nguyên tắc của địa phương

cần được nhắc nhở để chấn chỉnh ngay lập tức. Thí dụ, một điều rất quan trọng

đối với những người làm đánh giá đó là phải hiểu được cách chào hỏi hay giới

thiệu của người địa phương hoặc những hoạt động hay thói quen nào được chấp

nhận và ngược lại, chẳng hạn như đi dạo một mình hoặc uống rượu, hút thuốc

lá…

Sẽ rất khôn ngoan nếu như nhóm đánh giá biết chú ý đến hành động cũng như lời nói của

mình để không kích động đến cộng đồng địa phương cũng như không bị kích động bởi

người bản xứ. Chuẩn bị sống và hoà nhập vào cộng đồng trong thời gian đánh giá có

32

nghĩa là đội đánh giá phải tự ý thức được giới hạn của mình và chú ý tới chúng. Những

thói quen của người dân địa phương có thể tác động đến một số thành viên nhóm và

ngược lại một số hành vi của nhóm có thể gây kích động đối với người dân. Ví dụ như

việc một số thành viên đội đánh giá có thể sử dụng nước hoa gây khó chịu cho người địa

phương, hoặc nói to có thể bị coi như thô lỗ hay kiêu ngạo. Điều quan trọng đối với nhóm

đánh giá là phải biết chấp nhận và tuân theo phong tục và văn hoá của nhiều địa phương

khác nhau.

Chuẩn bị cho quá trình đánh giá

Những thành viên của nhóm đánh giá là yếu tố quyết định cho thành công của nhiệm vụ

đánh giá. Quan trọng là mỗi thành viên phải có sự chuẩn bị kỹ về thể chất, tâm lý và cảm

xúc trước khi thực hiện nhiệm vụ đánh giá trong tình huống khẩn cấp. Thậm chí ngay cả

đối với các thành viên nhóm đến từ phía cộng đồng chịu ảnh hưởng của thảm hoạ cũng

cần thiết phải có sự chuẩn bị tương tự. Trong suốt quá trình đánh giá, mỗi thành viên

trong nhóm trước tiên nên:

Thành thật về sự hạn chế, động cơ cá nhân cũng như những cản trở có thể (nỗi sợ

những điều không rõ ràng, bị áp lực phải thực hiện một công việc bởi vì nó là một

phần của nghề nghiệp, vì muốn tìm kiếm cơ hội phát triển cho bản thân…) Hiểu

được những giới hạn của bản thân và không tự vượt quá giới hạn đó.

Nhận thức được rằng sợ hãi là một phản ứng thông thường của mỗi cá nhân tuy

rằng họ thường không hay đề cập đến nó.

Nhận thức về những gì các đồng nghiệp của mình cảm nhận và phản ứng trước

tình huống thảm hoạ hoặc trước những thói quen của cộng đồng.

Chấp nhận những cảm xúc cá nhân đối với cộng đồng chịu ảnh hưởng và với hoàn

cảnh xảy ra thảm hoạ, dù là tích cực hay tiêu cực (ví dụ như cảm thấy thương

tiếc…hay nản chí trước bối cảnh thảm hoạ)

Những thành viên nhóm đánh giá phải có kế hoạch cụ thể trước khi xuống thực địa dù có

thể nó sẽ phải được hiệu chỉnh khi xuống đến thực địa.

c. Chính quyền và các tổ chức

33

Trước khi xuống thực địa, những điểm sau đây cần được thảo luận với tổ chức đối tác:

Xem xét các thông tin thu thập được từ những nguồn thứ cấp, những hoạt động

hữu ích nào có thể tiếp tục được triển khai để thu thập thông tin và phản hồi.

Phân công nhiệm vụ cho từng nhóm, cá nhân theo khái niệm “Ai làm gì?”

Có kế hoạch sơ tán các nhóm ra khỏi vùng xảy ra thảm hoạ trong những trường

hợp khẩn cấp. Giả định các tình huống khác nhau để có các kế hoạch di dời phù

hợp như trong đêm hay khi các nhóm đang tiến hành đánh giá tại địa bàn, khi các

nhóm đang phân tán…

d. Những hướng dẫn đối với cộng đồng

Cũng là cần thiết để hiểu được tầm quan

trọng của việc hướng dẫn các NGO địa

phương, các tổ chức của cộng đồng, người

đứng đầu một tôn giáo và toàn bộ cộng

đồng về mục đích của việc đánh giá,

những qui tắc hướng dẫn và phương pháp

tiến hành sẽ được triển khai. Điều này sẽ

giúp định hình được những mong muốn

của cộng đồng ngay từ ban đầu và có thể

giúp họ có cái nhìn sát với thực tế hơn.

Một điểm lưu ý là khi nói chuyện với cộng

đồng không nên dùng từ ngữ và các khái

niệm chuyên môn. Khi làm việc tại thực

địa tốt nhất tránh dùng những từ “tâm lý

xã hội” hay “tổn thương tâm lý” bởi vì rất

khó có thể dịch sang tiếng địa phương một

cách đúng đắn do vậy có thể gây khó hiểu

hoặc sợ hãi. Tốt hơn hết nên dùng những

từ ngữ đơn giản như “khoẻ mạnh” hoặc

“vấn đề và khó khăn”

Một thực hành tốt

Thị trấn Dingalan, tỉnh Aurora,

Philippines đã bị tàn phá bởi một trận lũ

quét và lở đất vào cuối năm 2004. Đội đánh

giá đã đến thị trấn để nghiên cứu ảnh

hưởng về mặt tâm lý xã hội của thảm hoạ

lên cộng đồng bằng cách chia sẻ với cộng

đồng về những tác động biểu hiện qua sự

thay đổi hành vi. Khi người dân ở đây được

hỏi rằng có nhận thấy sự thay đổi ở con cái

của họ hay không, họ cho biết chúng sợ

trời mưa và gặp vấn đề về giấc ngủ.

Những thay đổi về hành vi, thói quen sinh

hoạt ảnh hưởng đến suy nghĩ, cảm xúc và

những mối quan hệ. Cuộc thảo luận ở

Dingalan đi vào chi tiết, nhưng các ví dụ

luôn được xoay quanh những kinh nghiệm

và quan sát trên người lớn và trẻ em và

khái niệm “tổn thương tâm lý” đã được

tránh đề cập đến.

34

3. Những mối liên hệ

a. Liên hệ với các tổ chức và người lãnh đạo địa phương

Không thể nói hết được về tầm quan trọng của việc liên hệ với các tổ chức và cơ quan địa

phương. Cùng với các tổ chức đối tác, đội đánh giá nên chủ động liên hệ với các tổ chức,

ban ngành đoàn thể của địa phương nơi tiến hành đánh giá, với những nhà lãnh đạo,

những người đứng đầu của tôn giáo…Những người này sẽ là cầu nối quan trọng đến các

tổ chức, cơ quan khác trong vùng bị ảnh hưởng. Họ có thể giới thiệu nhóm đánh giá với

những người có khả năng hỗ trợ họ trong các tình huống khác nhau của quá trình đánh

giá. Đồng thời họ cũng có thể giới thiệu nhóm với các gia đình, trẻ em trong cộng đồng

để tiến hành đánh giá cũng như giúp đỡ trong việc mời mọi người tham gia vào quá trình

tư vấn.

Những điểm mà một nhóm đánh giá cần biết về các tổ chức quốc tế, quốc gia và địa

phương, các cơ quan nhà nước tại địa phương và về các phương tiện truyền thông

đại chúng trước khi đến vùng bị ảnh hưởng bởi thảm hoạ:

Người đứng đầu các cơ quan, tổ chức

đó là ai;

Địa chỉ liên hệ và địa điểm liên lạc, trụ

sở, văn phòng;

Những hình thức hỗ trợ và dịch vụ mà

tổ chức đó cung cấp;

Mục tiêu và chiến lược cho mỗi loại

hình dịch vụ đó;

Khả năng và những giới hạn – về hoạt

động, nguồn lực, vấn đề an ninh - những kinh nghiệm thực hiện…;

Lưu ý:

Lý tưởng thì, nếu điều kiện cho phép,

đội đánh giá phải dành nhiều thời gian

cho cộng đồng bị ảnh hưởng hơn là cho

các tổ chức hay chính quyền địa

phương. Nhưng sẽ là không khôn ngoan

nếu lờ đi chính quyền sở tại để cố gắng

tiến hành một cuộc đánh giá nhu cầu địa

phương.

Những mối liên hệ và sự phối hợp mà tổ chức đã có sẵn tại địa bàn hoạt động.

Hệ thống y tế địa phương; và

Tầm ảnh hưởng và uy tín của mỗi cơ quan/tổ chức trong mối quan hệ với cộng

đồng bị ảnh hưởng bởi thảm hoạ.

35

Bên cạnh đó, những thông tin sau đây cũng cần được nắm rõ trước khi đến thực

địa:

Điều kiện hoặc tình huống cơ sở hạ tầng của vùng nghiên cứu để có thể xác định

được vùng cung cấp dịch vụ phù hợp;

Các dạng của phương tiện truyền thông (radiô, tivi, ấn phẩm), thời gian tiến hành

và kết thúc.

Hình thức truyền thông và những thông điệp mà mỗi loại phương tiện có thể cung

cấp; và

Những hoạt động liên quan đến phương tiện truyền thông nào đang được thực

hiện bởi chính quyền hay tư nhân, hoặc trong trường hợp khu vực xảy ra bạo loạn

– các hệ thống hoặc thiết bị truyền thông nào thuộc về các nhóm đối tượng không

xác định.

Đa số những thông tin dạng đó có thể được thu thập trước khi xuống thực địa thông qua

internet hoặc các hình thức liên hệ khác với các đối tác khi còn ở thủ đô hoặc các vùng

trung tâm. Việc liên hệ với các cơ quan chủ quản này trước khi đến thực địa sẽ giúp xây

dựng sự phối hợp chặt chẽ sau này. Điều này cũng sẽ giúp cho các đối tác có thời gian

chuẩn bị đầy đủ bất kỳ tài liệu nào mà nhóm đánh giá có thể yêu cầu.

b. Liên hệ với những người có khả năng chăm sóc cộng đồng tại địa phương

Những người này là những người dân trong cộng đồng có khả năng và mong muốn giúp

đỡ những người mà họ tiếp xúc trong cuộc sống hàng ngày. Họ thường có kinh nghiệm

sử dụng những liệu pháp đơn giản và những cách chăm sóc dân gian. Họ là những người

mà cộng đồng tìm đến để xin tư vấn và giúp đỡ về nhiều mặt. Họ có thể là thầy lang,

người theo đạo (thầy tu, mục sư, sư, thầy tế…), giáo viên hoặc những người có khả năng

chăm sóc y tế cho cộng đồng…Những hiểu biết của họ về tình huống của cộng đồng, về

sức khoẻ của người lớn và trẻ em và về những hoạt động có thể tiến hành để phát huy

những yếu tố tích cực trong nền văn hoá của họ nhằm nâng cao sức khoẻ và phát triển

cộng đồng…là rất quan trọng trong quá trình đánh giá và cho những chương trình tâm lý

xã hội trong tương lai.

36

4. Thu thập số liệu

Trong quá trình điều phối đánh giá, nhóm làm việc cần phải xác định một số yếu tố sau:

các nhu cầu cụ thể, những đặc điểm nổi bật của môi trường vật chất và xã hội, văn hoá và

lịch sử của vùng nghiên cứu. Với các phương pháp nghiên cứu, cần xem xét tính nhạy

cảm về giới, tính phù hợp với văn hoá địa phương, lấy trẻ em làm trọng tâm và, địa điểm

nào phù hợp để triển khai, để tham gia. Đội đánh giá không cần thiết phải trực tiếp thực

hiện toàn bộ các hoạt động được liệt kê ở trên và trong một số trường hợp ví dụ như khi

thăm hộ gia đình, nó sẽ có thể gây nguy hiểm đối với các thành viên. Đội nghiên cứu có

thể lựa chọn phương pháp phù hợp nhất với hoàn cảnh làm việc của họ. Nếu một tổ chức

khác đã tiến hành hoạt động, đội đánh giá có thể quyết định xem hoạt động đó có cần tiến

hành nữa không và liệu cộng đồng có chấp nhận nó hay không hoặc ngay cả khi nó có thể

tác động lớn đến quá trình đánh giá.

Dưới đây là một số phương pháp và lưu ý có thể hữu dụng trong quá trình đánh giá. (xem

phần Tham khảo/Nguồn dữ liệu để biết thông tin chi tiết về những phương pháp này).

Quan sát

Đội đánh giá được khuyến khích sử dụng phương pháp quan sát có sự tham gia của cộng

đồng trong quá trình thu thập thông tin cho nghiên cứu. Phương pháp này đòi hỏi việc

quan sát phải trở thành một phần của công việc hàng ngày tại thực địa. Mục đích của việc

này là tăng cường sự có mặt tại cộng đồng và ngày càng trở nên thân thiện với họ.

Đội đánh giá phải tìm ra địa điểm trung tâm của vùng nghiên cứu-nơi mọi người tụ họp,

giao lưu buôn bán. Ví dụ như một khu chợ, một cửa hàng nhỏ, tiệm cắt tóc hoặc làm đẹp,

nơi mọi người đến tắm giặt tập thể…Đây là những nơi thích hợp nhất để tiến hành những

cuộc nói chuyện không chính thức với người bản địa và là nơi người nghiên cứu có thể

cảm nhận về văn hoá địa phương.

Thăm hộ gia đình

37

Đến thăm viếng các hộ gia đình tại vùng xảy ra thảm hoạ hoặc tại các khu tị nạn sau thảm

hoạ sẽ giúp thiết lập mối quan hệ với người dân trong cộng đồng. Đó là một cách không

chính thức để tương tác với các thành viên của một gia đình.

Nếu hoàn cảnh cho phép, việc sống cùng với hộ gia đình trong suốt thời gian đánh giá sẽ

cung cấp những thông tin vô giá về ảnh hưởng của thảm hoạ hoặc xung đột đến cuộc

sống của họ, về cách thích nghi của họ với hoàn cảnh và những kiểu hỗ trợ nào cần được

củng cố để đảm bảo cho sức khoẻ và đời sống của họ. Cần lưu ý rằng việc thăm hộ gia

đình cần phải có sự hỗ trợ đắc lực từ các tổ chức địa phương hoặc những cộng tác viên

địa phương mà nhóm nghiên cứu đang cộng tác. Trong suốt quá trình thử nghiệm cuốn

sách này, các thành viên nhóm đánh giá - những người ngoại quốc, đã được hỗ trợ bởi

Filipinos từ một tổ chức phi chính phủ - một người có thể nói tiếng địa phương và thông

thạo văn hoá địa phương nơi tiến hành đánh giá.

Phỏng vấn

Tiến hành những cuộc phỏng vấn đối với những người cung cấp thông tin quan trọng như

quan chức chính quyền, người lãnh đạo cộng đồng và cán bộ các tổ chức có mặt tại vùng

bị ảnh hưởng. Những cuộc phỏng vấn phi chính thức hay phi cấu trúc cũng rất phù hợp

với các bậc phụ huynh, những người hỗ trợ trong cộng đồng, trẻ em, giáo viên…Một việc

rất quan trọng là phải đảm bảo được số lượng đồng đều giữa hai giới nam và nữ trong

nhóm người cung cấp thông tin chủ chốt. Mặc dù các quan chức chính quyền và những

người lãnh đạo cộng đồng thường là nam giới, vẫn nên tìm đến những người phụ nữ vì họ

có hiểu biết sâu sắc hơn về nhu cầu của trẻ em.

Những hoạt động của nhóm, thảo luận và tư vấn

Công việc này rất quan trọng đối với việc thu thập các thông tin và phản hồi từ một số

đông trẻ em và người lớn. Lưu ý rằng đối với những hoạt động cho trẻ em, những phương

pháp đặc biệt trước khi thực hiện cần phải cân nhắc đến khả năng của cộng đồng, các yếu

tố giới và văn hoá. Các hoạt động cần tập trung hơn vào việc xác định tình huống sức

khoẻ và khả năng chịu đựng của trẻ em và gia đình của chúng. Ví dụ như, một tháng sau

trận lũ quét ở tỉnh Quezon-Philippnes, nhóm đánh giá đã thực hiện một hoạt động tập

trung để tìm kiếm người được cho là “người hùng” đối với trẻ em. Kết quả của đánh giá

38

chính là những câu chuyện về thảm hoạ và về các bậc cha mẹ và con cái của mình đã cứu

giúp những người khác bị mắc kẹt do nước lũ hoặc đất lở mà không để ý gì đến sự an

nguy của bản thân.

Những cuộc thảo luận nhóm cần được thực hiện với sự cộng tác của những tổ chức phi

chính phủ của địa phương hoặc người dân, đặc biệt khi nhóm đánh giá không thông thạo

địa bàn, văn hoá và ngôn ngữ địa phương. Trong các cuộc thảo luận nhóm nội bộ, nhóm

đánh giá nên dành thời gian để giới thiệu từng thành viên trong nhóm, giảng giải về mục

đích của hoạt động thảo luận và sự liên quan của nó với toàn bộ nội dung chương trình.

Những người dân có thể hỗ trợ việc thu thập thông tin

và đánh giá bằng các hoạt động

Cộng đồng: Trẻ em và thanh thiếu niên, giáo viên, người đứng đầu các tôn giáo, những

người cao tuổi, gia đình, nhân viên xã hội, nhân viên y tế, pháp sư, già làng, các tổ chức

của cộng đồng .... Bất cứ ai trong cộng đồng cũng là nguồn thông tin tiềm năng kể cả

những người làm nghề xoa bóp, thợ làm đầu, thợ cắt tóc, chủ quán ruợu, người bán hàng

rong v.v…

Quận/ huyện: Người đứng đầu các tổ chức (hội trưởng hội phụ nữ, hội thanh niên, công

đoàn..), những người làm việc trong các cơ quan trong nước và quốc tế ở khu vực, quận

trưởng hay tỉnh trưởng. Những người lớn lên trong khu vực bị ảnh hưởng và những người

hiện nay có quyền hạn trách nhiệm trong một tổ chức hay trong cơ quan địa phương ở

mức độ tỉnh. Nếu thích hợp thì bao gồm cả những người có nhiệm vụ phối hợp và hỗ trợ

công việc ở khu vực đó.

Quốc gia: Đại diện chính phủ và các tổ chức trong nước đang thực hiện dự án ở khu vực

hay những tình nguyện viên. Quan chức các bộ hay các tổ chức, những người có trách

nhiệm phối hợp cứu trợ ở cấp quốc gia.

Những điểm cần chú ý khi thu thập thông tin:

Tiếp xúc riêng hay hẹn gặp mặt với những đại diện của nhiều tổ chức khác nhau.

39

Làm theo đúng nghi thức, hạn chế các nghi thức ngoại giao hay xã giao khi gặp

gỡ người địa phương

Cân nhắc thời gian và địa điểm gặp mặt hay phỏng vấn

Xây dựng mạng lưới và sử dụng liên lạc cá nhân để hẹn gặp hay tạo điều kiện cho

buổi hẹn đó

Sắp xếp các bản dịch chính xác và đáng tin cậy (nếu cần)

Thông cảm với những gì người dân đã trải qua

Thông cảm với thái độ của những đối tượng liên hệ và cộng đồng nói chung đối

với việc sử dụng máy quay và băng ghi âm.

Xem xét các nguồn và khả năng có sẵn của các thông tin cần thiết – chính thức

hay không chính thức

Cẩn trọng với những vấn đề bí mật

Coi công tác đánh giá như một hoạt động đang diễn ra và khiến nó luôn thích ứng

với bất kỳ thay đổi nào về hoàn cảnh trong khu vực.

Ghi nhớ rằng khi tình huống khẩn cấp xảy ra thì các phương tiện và hệ thống

thông tin hiện đại sẽ không hoạt động bình thường - cần tìm những cách thức báo

động hoặc liên lạc khác thay thế.

Tôn trọng đến mức cao nhất quyền trẻ em

Tập trung vào những nhóm có nguy cơ Nói chung, trợ giúp về tâm lí xã hội thường được đưa đến toàn cộng đồng, những người sống sót sau thiên tai hay bạo loạn. Tuy vậy, thường có sự quan tâm đặc biệt đối với những nhóm ngưòi dễ bị tổn thương như trẻ em, vị thành niên, phụ nữ, người tàn tật, người già, nạn nhân của các hành động tra tấn hay bạo lực, trẻ em không có người chăm sóc. Việc tìm ra nhóm người có nguy cơ phải được thực hiện dưới sự cố vấn của đại diện các tổ chức ở địa phương và phải có sự cộng tác của các tổ chức cứu trợ trong và ngoài nước. Chờ người khác đánh giá xem đâu là những người cần giúp đỡ là không thực tế. Trong những trường hợp như vậy thì những thông tin về hoàn cảnh, tôn giáo, nền văn hoá và dân tộc là rất quan trọng. Trong những trường hợp mà người đánh giá ở với cộng đồng thì cộng đồng cần phải được cung cấp những thông tin đầy đủ. Những người quan trọng trong cộng đồng cần tham gia vào các hoạt động hỗ trợ hoặc tự hỗ trợ. Nếu ở khu vực đánh giá có hơn một tổ chức tập trung vào một nhóm người nào đó, các tổ chức này phải hợp tác và tư vấn cho nhau.

40

5. Hướng dẫn chung về cách ghi chép

Các thành viên trong đội khi tiến hành công tác đánh giá đều cần ghi chép, yêu cầu có

những nội dung sau:

Đánh giá ban đầu về thông tin

Nhận xét về các quá trình, phương pháp và các vấn đề gặp phải

Ấn tượng về những người đã tiếp xúc.

Các thành viên cũng cần xem xét những vấn đề sau khi ghi chép:

Sức khoẻ của những người bị ảnh hưởng, khái niệm của họ về sức khoẻ, quyền và

cách họ bảo vệ quyền của mình.

Nhận thức, những câu chuyện đời thường cũng như các thông tin mang tính chủ

quan như nhân khẩu học

Thành kiến, tiểu sử cá nhân, điều kiện cảm xúc, tình huống tinh thần và mức độ

gắn kết của những người đã tiếp xúc.

Ấn tượng cá nhân (về con người và văn hoá), những thành kiến và mong muốn.

Quyền lợi của những người hoặc nhóm người đã tiếp xúc.

Thực tế đối lập với quan điểm, đây là những chủ đề cần phải làm sáng tỏ, nói

giảm hay nói quá

Cần thiết phải kiểm tra chéo thông tin đã thu thập được từ nhiều nguồn khác nhau

và từ những bình luận của cộng đồng.

Chất lượng, mức độ và khối lượng của thông tin sẵn có

Lý do không có, không nhất quán hay không đều đặn của nguồn thông tin cần

thiết

6. Lấy phản hồi từ quá trình đánh giá, phương pháp đánh giá và các phương pháp

tiếp cận của đội làm công tác đánh giá

Phản hồi có vai trò quan trọng vì nó có thể cải thiện hay đảm bảo cho các quá trình và các

phương pháp được sử dụng trong công tác đánh giá thật sự phù hợp, logic và tế nhị về

văn hoá và giới và liệu chúng có thật sự có ích trong việc hoàn thành những mục tiêu mà

công tác đánh giá đã đặt ra hay không. Phản hồi cũng góp phần quan trọng vào việc củng

41

cố các quá trình, phương pháp mà các đội đánh giá đã được học, từ những kinh nghiệm

của người dân, trẻ nhỏ và các cơ quan cộng tác trong suốt quá trình đánh giá.

Các buổi họp cần có sự tham gia của:

Những người tham gia vào bất kỳ hoạt động nào do đội tiến hành;

Những người có vị trí quan trọng trong cộng đồng như những người đứng đầu

trong xã hội, có vị thế về chính trị và tôn giáo, đại diện của các tổ chức của phụ

nữ, giáo viên và thanh niên;

Các tổ chức cộng tác mà đội làm việc cùng; và

Thành viên của đội

Các buổi họp cần hỏi về những vấn đề sau:

Quá trình và các phương pháp sử dụng;

Sự cộng tác với các cơ quan và các tổ chức địa phương;

Sự tương tác giữa đội đánh giá với trẻ em cũng như người lớn. Sự tương tác này

là sự tương tác thông tin, có nghĩa là quan hệ thân mật, bao gồm: chuyện trò, chia

sẻ với người lớn và trẻ em, chơi với trẻ, tham gia vào các hoạt động hàng ngày

của người dân và hỏi họ xem họ thấy mối quan hệ đó như thế nào? Những hoạt

động này có tạo điều kiện hay cản trở mối quan hệ với người dân hay trẻ em ở

đây không? Có vấn đề nào phát sinh không? Những vấn đề đó được giải quyết ra

sao? Có thể rút ra những kinh nghiệm hay bài học nào?

Sau đây là một vài hướng dẫn khi họp lấy phản hồi:

Những cộng sự ở địa phương cần tích cực tham gia vào việc thiết kế, tiến hành và

trình bày đánh giá;

Các phương pháp đánh giá và các cách tiếp cận thích hợp được sử dụng trong quá

trình thu thập thông tin cho công tác đánh giá cần phải được cân nhắc một cách

thận trọng. Cần chú ý những điểm sau:

o Sự phù hợp về văn hoá và giới của các quá trình và phương pháp đánh giá;

o Các phương pháp thân thiện với trẻ;

o Nơi gặp gỡ trẻ em, phụ nữ, nam giới để họ có thể chia sẻ những quan điểm

của họ; và

42

o Ấn tượng của cộng đồng đối với những người làm công tác đánh giá

(những điểm tốt và chưa tốt).

Những ảnh hưởng không tốt của việc đánh giá có thể xảy ra cũng cần được đề cập

tới.

Những bài học mà đội, các tổ chức cùng làm, trẻ em, và người lớn ở cộng đồng

rút ra được.

43

MÔ HÌNH HỖ TRỢ VỀ TÂM LÝ XÃ HỘI9

Trong mô hình này, trẻ em và gia đình được xem như một phần của cộng đồng và xã

hội lớn hơn.

Điều phối cấp quốc gia

Y tế Giáo dục Phúc lợi xã hội

-

Các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần

Các dịch vụ hỗ trợ cộng đồng

Trở lại nơi làm việc, trường học Các hoạt động vui chơi giải trí Các hoạt động trước khi đến

trường Các nhóm, hội của cha mẹ Các câu lạc bộ cho trẻ em và

thanh niên Các nghi thức tôn giáo hay truyền

thống Hoạt động làm cho cộng đồng trở

nên nhạy cảm Các hoạt động tâm lý ở trường

học Kịch, nghệ thuật và các hoạt động

văn hoá Đào tạo kĩ năng, học nghề Sinh kế và các chiến lược tín

dụng quy mô nhỏ Công tác hỗ trợ hộ gia đình

Tăng cường cảm giác được an toàn và đảm bảo an ninh

Đưa ra các thông tin chính xác và kịp thời

Bình thường hoá cuộc sống hàng ngày

Thiết lập lại các mối quan hệ Khuyến khích sự tham gia Khôi phục lòng tin, sự tự tin

và năng lực Tăng cường khả năng phục

hồi

Nhận biết, đánh giá, liên kết mọi người về các nhóm người cần các dịch vụ hay sự bảo vệ đặc

biệt (trẻ em không có người lớn đi kèm, trẻ mồ côi, những người tàn tật, goá phụ)

Các dịch vụ đặc biệt cho các nhóm nguy cơ

Đánh giá và điều trị về sức khoẻ tâm thần

9 Tham khảo dựa trên Khung tâm lý xã hội Srilanka của UNICEF, 2005

44

Mục đích của cách tiếp cận này là tăng cường sức khoẻ tâm lý xã hội nhờ xây dựng trên

các kĩ năng và kiến thức đã có sẵn trong cộng đồng và bằng cách phát huy khả năng của

các cán bộ chuyên môn đáp ứng những nhu cầu đặc biệt và sự cần thiết phải bảo vệ của

trẻ em và gia đình. Cách tiếp cận này cũng chỉ ra được các nguồn lực và kiến thức mà

cộng đồng có để đối phó với những tình huống khẩn cấp và những nhu cầu về tâm lý xã

hội lâu dài.

Cơ cấu này chủ trương tiếp cận theo phương thức các tổ chức không áp đặt sự can thiệp

của mình mà phải dành thời gian để đánh giá những thách thức mà cộng đồng gặp phải.

Những tổ chức phi chính phủ, các tổ chức của dân và những người lãnh đạo đại diện cho

cư dân ở cộng đồng phải đi tiên phong trong việc lập kế hoạch và thực hiện chúng; các cơ

quan và tổ chức cần tạo điều kiện cho họ tiếp cận với các nguồn lực và đóng vai trò hỗ

trợ cho họ.

Các dịch vụ hỗ trợ cộng đồng

Chính phủ và các tổ chức quốc tế cần trực tiếp hỗ trợ cho các tổ chức dựa vào cộng

đồng, các nhân viên chuyên nghiệp, các tổ chức phi chính phủ quốc tế và địa phương

để phát triển các chương trình hỗ trợ tâm lý xã hội khẩn cấp và lâu dài cho trẻ em, gia

đình và cộng đồng.

Các hoạt động bao gồm: các hoạt động vui chơi giải trí; đào tạo tại trường cho giáo

viên và tư vấn giáo dục; câu lạc bộ thanh niên và các trung tâm nguồn lực thanh niên;

các trung tâm cho trẻ trước tuổi đến trường; đánh giá và phục hồi cho cộng đồng

thông qua các hoạt động như kịch, nghệ thuật và các hoạt động văn hoá khác; phát

huy các nghi lễ truyền thống và tôn giáo, công tác hỗ trợ gia đình, các nhóm cha mẹ

và các chương trình đào tạo nghề.

Các dịch vụ đặc biệt cho nhóm có nguy cơ

Các cơ quan quốc tế, chính phủ hay phi chính phủ có thể cung cấp các chương trình

đào tạo đặc biệt và tài chính cho các dịch vụ của chính phủ và cho các tổ chức phi

chính phủ cung cấp các dịch vụ trực tiếp, tư vấn và bảo vệ cho các nhóm đặc biệt dễ

bị tổn thương như trẻ mồ côi, người tàn tật, goá phụ và nạn nhân của lạm dụng tình

45

dục. Những nhóm người quan trọng như thanh niên và trẻ em trước tuổi đến trường

cũng là đối tượng của các dịch vụ đăc biệt.

Hỗ trợ trực tiếp cho các dịch vụ chăm sóc tinh thần

Một phần nhỏ của dân số sẽ cần được đánh giá và điều trị về tâm lí và tâm thần để hồi

phục sau những tổn thương, khủng hoảng trong cuộc sống hay trạng thái tâm thần bất

ổn. Cơ cấu này cho thấy nhu cầu cần phải được hỗ trợ từ chính phủ cho các dịch vụ

chăm sóc tinh thần thông qua công tác đào tạo và tài trợ cho can thiệp về sức khoẻ

tinh thần từ cộng đồng.

46

SỬ DỤNG ĐÁNH GIÁ ĐỂ PHÁT TRIỂN CÁC KHUYẾN NGHỊ VỀ

HỖ TRỢ TÂM LÝ XÃ HỘI TRONG TÌNH HUỐNG KHẨN CẤP

Đánh giá là công cụ được sử dụng để đáp ứng nhu cầu tâm lý xã hội trong tình huống

khẩn cấp và trong việc lên kế hoạch cho những can thiệp lâu dài phù hợp. Cơ cấu sức

khoẻ tâm lý xã hội ở phần trước sẽ là một chỉ dẫn để giúp phát triển các kiến nghị cũng

như việc lên kế hoạch.

Phát triển các kiến nghị cho công tác hỗ trợ tâm lý xã hội là một phần của công tác đánh

giá và cần được thực hiện dưới sự cố vấn của cộng đồng. Những kiến nghị này sẽ được

sử dụng như một phần cơ bản để lập kế hoạch và hỗ trợ tâm lý xã hội về sau. Tuy vậy

những điểm sau chỉ là những gợi ý chứ không phải là một hướng dẫn hoàn chỉnh.

1. Những gợi ý cho phát triền những kiến nghị

Nâng cao ý thức về an toàn và an ninh

Phải đảm bảo rằng trẻ em an toàn về mặt thể chất và không bị đe doạ bởi bất cứ một sự

nguy hiểm hay lạm dụng nào. Tuy vậy, trẻ em và gia đình chúng không những phải được

an toàn mà còn phải cảm thấy an toàn. Cần đảm bảo rằng họ được an toàn cả về thể chất

và tinh thần. Vì vậy những địa điểm thân thiện với trẻ em là cần thiết để mang lại cho trẻ

khả năng được vui chơi và tự do, và được là chính mình, không sợ hãi và chắc chắn

không có gì xấu xảy ra với chúng. Nếu hoàn cảnh cho phép và nếu có khả năng hãy triển

khai các biện pháp an ninh như sự có mặt của cảnh sát hay các cán bộ thực thi pháp luật

khác để cho họ có thể cảm thấy được an toàn hơn trong cuộc sống.

Xây dựng lòng tin

Trong những trường hợp đặc biệt căng thẳng, trẻ em và gia đình phải trải qua những nỗi

đau cùng với những cảm xúc như sợ hãi, lo lắng, vô vọng. Trong một số trường hợp,

những tình huống đó có thể làm mất đi niềm tin vào chính bản thân mình, vào những

người khác và môi trường xung quanh. Những sự kiện và hoàn cảnh trong môi trường

47

sống của họ thay đổi một cách quá nhanh chóng đến nỗi họ cảm thấy khó có thể giải

quyết các tình hình đó một cách dễ dàng.

Việc xây dựng lòng tin đòi hỏi phải có những chiến lược nhằm đem lại cho những đối

tượng bị ảnh hưởng sự tự tin và lòng tin đối với người khác. Ví dụ, quan trọng là phải có

lòng tin và sự quan tâm từ người lớn-những người mà trẻ em tôn trọng, có thể tin cậy và

cảm thấy thật sự thoải mái. Không khí trong môi trường đó cũng phải thật thuận lợi cho

việc tiến hành các trò chơi và các hoạt động đã lên kế hoạch hay các hoạt động hàng ngày

nhằm mang lại cho họ cảm giác như một cuộc sống bình thường.

Củng cố các mối quan hệ

Trẻ em là một phần của mạng lưới các mối quan hệ, bắt đầu từ gia đình. Khi chúng lớn

lên chúng sẽ tham gia vào các mạng lưới khác như quan hệ bạn bè cùng lứa, hàng xóm,

trường học, các nhóm tôn giáo và cộng đồng, chúng xây dựng những mối quan hệ mới và

củng cố lại những mối quan hệ đã có. Mối liên hệ giữa con người và môi trường sống

cũng bị ảnh hưởng do những thay đổi về bối cảnh (kinh tế, chính trị, văn hoá xã hội) Như

vậy mối quan hệ chặt chẽ giữa gia đình và cộng đồng sẽ là những yếu tố bảo vệ giúp phát

huy ý thức về an toàn, an ninh và lòng tin.

Mối quan hệ này rất quan trọng đối với ý thức của cá nhân những đứa trẻ. Trong những

trường hợp đặc biệt, khi nỗi sợ hãi bao trùm cuộc sống của trẻ và cá tính của trẻ sẽ bị phá

vỡ. Điều này sẽ làm cho trẻ rút ra khỏi những mối quan hệ, không nhận thức được vai trò

và trách nhiệm của mình, không quan tâm đến những người khác nữa. Những chiến lược

đưa ra do vậy cần phải đề cập đến những mối liên hệ bị phá vỡ này - đối với bản thân, gia

đình, bạn bè, cộng đồng và môi trường, tuy vậy trong khi đó cũng cần nhận thấy rằng

những trường hợp khủng hoảng đôi khi cũng có thể lại đem tới một bước khởi đầu mới

hoặc giúp nối lại những mối quan hệ tốt đẹp.

Tăng khả năng tự hồi phục

Cho dù ở trong bất kỳ hoàn cảnh căng thẳng nhất nào, mỗi cá nhân vẫn có khả năng

đương đầu hay tham gia vào những nỗ lực tự giúp mình và giúp đỡ người khác. Điều này

thể hiện ở khả năng hồi phục, tức là khả năng cá nhân có thể thích nghi và giữ được sức

48

mạnh của mình trong những hoàn cảnh bất lợi. Khả năng này lại tuỳ thuộc vào các yếu tố

tích cực trong môi trường sống của trẻ, những yếu tố đó được mô tả là các nhân tố hay

các quá trình bảo vệ. Nói chung người ta thường hiểu được rằng sự tương tác giữa nguy

cơ và các yếu tố phục hồi đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển và sức khoẻ của

trẻ. Một chương trình hỗ trợ tâm lí xã hội cho trẻ trong điều kiện khẩn cấp cần hướng tới

việc giảm thiểu các nguy cơ và tăng khả năng phục hồi cho trẻ và gia đình.

Tăng khả năng nhận thức

Công cuộc tái thiết cuộc sống cho trẻ, gia đình và cộng đồng đòi hỏi phải có những chiến

lược có thể tạo ra được một cách hiểu mới về sự hỗ trợ và bảo vệ về tâm lí xã hội, đồng

thời đẩy mạnh việc hồi phục sức khoẻ cho trẻ em. Những chiến lược này cần chỉ ra được

những vấn đề cơ bản và những trở ngại có thể gặp phải khi xây dựng chính sách và đi đến

quyết định. Những nỗ lực tích cực là không thể thiếu khi đưa ra các kiến nghị.

Bảo đảm sự bền vững

Bền vững có nghĩa là những chiến lược đó cần nhấn mạnh đến sự liên tục và tính kế thừa

của các chương trình và dự án. Điều đó cũng có nghĩa là các hỗ trợ trong cộng đồng cần

phải được đảm bảo để họ không phải phụ thuộc hoàn toàn vào sự trợ giúp bên ngoài.

Bằng cách này, những cộng đồng có được sức mạnh tự giúp chính mình và bảo đảm sự

bền vững của các chương trình lâu dài.

Vì vậy, cần phải có cơ chế cho phản hồi và theo dõi để tăng cường khả năng và nâng cao

sự tham gia của trẻ em, gia đình và cộng đồng.

2. Chiến lược cho sức khoẻ tâm lí xã hội10

a. Thiết lập lại cuộc sống gia đình ổn định

Nhớ rằng vai trò của gia đình trong việc mang lại cho trẻ em cảm giác thoải mái và khả

năng của gia đình trong việc đáp ứng những nhu cầu về vật chất cũng như tinh thần là

10 Một số nội dung trong phần này dựa trên cuốn Protecting Psychosocial Development, UNICEF Technical Notes: Special Considerations for Programming in Unstable Situations, Chapter 14.

49

không thể thiếu trong và sau thảm họa khi việc khôi phục về tâm lý xã hội của trẻ em

được ưu tiên hàng đầu.

An ninh và an toàn của những người bị ảnh hưởng trong những tình huống khẩn cấp phải

được ưu tiên. Cũng cần phải cung cấp nơi cư trú hay các trung tâm di tản phù hợp trong

tình huống khẩn cấp cũng như những nhu cầu cơ bản như thức ăn và quần áo cho các đối

tượng bị ảnh hưởng.

Tuy vậy, trong tình huống khẩn cấp, cha mẹ có thể không đáp ứng được những nhu cầu

cơ bản của trẻ. Vì vậy, trong khi trẻ cần thời gian để tin tưởng vào người lớn, lấy lại niềm

tin vào bản thân và vượt lên những cảm giác bị bỏ rơi, chúng cần được cha mẹ hay những

người lớn chăm sóc bảo vệ. Sau đây là một số hoạt động để hỗ trợ việc thiết lập lại các hộ

gia đình:

Đẩy mạnh sự đoàn tụ gia đình

Không có cha mẹ đi cùng hay bị gia đình và cộng đồng vô tình bỏ rơi cũng làm cho

trẻ buồn khổ. Nó cũng khiến cho trẻ có nguy cơ trở thành nạn nhân của bạo lực, lạm

dụng/lợi dụng. Vì vậy, tìm các thành viên trong gia đình của trẻ và đưa trẻ về với gia

đình cần là ưu tiên hàng đầu. Những sự chăm sóc thay thế và lâu dài như gia đình

nhận con nuôi cũng cần được chuẩn bị khi cần thiết và bất cứ khi nào có thể.

Tăng cường sức khoẻ cho các bậc phụ huynh

Các bậc phụ huynh nhiều khi cũng phải đối mặt với những vấn đề về tình cảm của

riêng họ nên không thể cùng lúc đáp ứng những nhu cầu của trẻ. Do mức độ phục hồi

và sức khoẻ của trẻ phụ thuộc rất nhiều vào sự an toàn và sự hỗ trợ của cha mẹ chúng,

nên việc giúp đỡ cha mẹ chúng giải quyết những vấn đề về tình cảm trong khi tái lập

khả năng chăm sóc con cái tốt có vai trò sống còn đối với sự phục hồi về tâm lí xã hội

của chính họ và của con trẻ. Việc có một nhóm cùng chia sẻ những cảm giác hay

những gì tương tự đã trải qua là rất có hiệu quả đối với những goá phụ, những gia

đình mất đi người thân, cha mẹ mất con.

50

Việc nâng cao nhận thức của cha mẹ và người lớn về nhu cầu tâm lí xã hội cũng thực

sự quan trọng. Nói chung, những bậc cha mẹ thường thiếu những thông tin chính xác

về những kĩ năng đơn giản và cách thức để giải quyết những vấn đề về tình cảm của

họ, cũng như giúp con cái đối mặt với nỗi sợ hãi hay những kí ức nặng nề. Nhiều

nghiên cứu cho thấy rằng việc đưa ra những đề xuất phù hợp với nền văn hoá khi nói

chuyện với trẻ về cảm giác và những gì chúng đã trải qua, để khuyến khích và chơi

với những đứa trẻ tự thu mình lại đóng một vai trò rất quan trọng khi muốn giúp cho

trẻ phục hồi. Ví dụ, tổ chức Balik Kalipay- một tổ chức ở miền nam Philippines đã

thực hiện công tác hỗ trợ tâm lí xã hội với những người vô gia cư, họ đã sử dụng một

cách tiếp cận với khả năng phục hồi sau chiến tranh khá toàn diện bằng cách tận dụng

trung tâm chăm sóc cả ngày lẫn đêm và nhờ đến cả những cách can thiệp từ gia đình

và cộng đồng. Họ đã tìm thanh niên, cha mẹ và những người có vị thế quan trọng

trong cộng đồng để hỗ trợ cho những can thiệp đó và phát huy quyền trẻ em ở khu

vực của họ. Ở những trung tâm chăm sóc đó, những nhân viên đã được huấn luyện sử

dụng những phương pháp chữa trị bằng các hoạt động vui chơi giải trí phù hợp để đáp

ứng nhu cầu tâm lí xã hội của trẻ.

Tăng cường khả năng độc lập của gia đình

Sau thảm hoạ, đặc biệt là sau khi những nhu cầu cơ bản đã được đáp ứng, những

thành viên trong gia đình bắt đầu nghĩ về việc xây dựng lại cuộc sống của họ. Những

lo lắng về điều gì sẽ xảy ra khi những hỗ trợ từ bên ngoài đặc biệt là hàng cứu trợ

không được chuyển đến nữa là một vấn đề lo lắng chung. Việc cung cấp những cơ hội

tạo ra thu nhập sẽ giúp các thành viên trong hộ gia đình phát huy ý thức độc lập, tự

cung tự cấp và kiểm soát được cuộc sống của họ. Công việc đào tạo về kĩ năng, các

kế hoạch cho vay và các dự án hợp tác cho cha mẹ và thanh niên đã được thực hiện

rất thành công trong các tình huống khẩn cấp khác và đang được tiếp tục sử dụng.

Sự cung cấp những can thiệp về tâm lĩ xã hội và những dịch vụ có liên quan cũng có

nghĩa là chuẩn bị và khiến cho cho cộng đồng trở nên tích cực hơn và luôn sẵn sàng

đối mặt với những thay đổi. Các hoạt động đào tạo có thể giúp họ có được những kĩ

năng giải quyết trong tình huống xung đột và trong hệ thống dịch vụ về tâm lĩ xã hội

trên cơ sở cộng đồng. Các chương trình phục hồi tâm lĩ xã hội đã bao gồm hỗ trợ về

51

sinh kế. Thậm chí việc cho phép cộng đồng tự có trách nhiệm phân phối thức ăn cũng

có thể tăng cường khả năng độc lập của gia đình miễn là họ có được hỗ trợ để giải

quyết các vấn đề. Việc cho những người dân địa phương chọn lựa cơ hội được đào

tạo nghề hay có được những việc làm trong quá trình xây dựng lại cũng rất quan

trọng. Hãy cung cấp tối đa mọi sự hỗ trợ mà họ cần đến. Cùng lúc, cần gửi những hỗ

trợ hay quyết định cần thực hiện trực tiếp đến người dân địa phương hơn là chuyển

tiếp qua các cơ quan, tổ chức khác nơi sẽ có những quyết định mang tính chất tư lợi

và sau đó chỉ đưa ra những quyết định trên giấy tờ.

b. Thiết lập lại nếp sống thường nhật

Những thói quen hàng ngày trong gia đình tạo ra cảm giác an toàn và ổn định cho các

thành viên cũng như có vai trò rất lớn trong việc khôi phục lại trạng thái ổn định cho trẻ

em một cách nhanh chóng. Bên cạnh việc củng cố và ổn định lại các hộ gia đình, cần

thực hiện các hoạt động sau.

Xây dựng lại trường học

Đến trường là một trong những hoạt động quan trọng nhất góp phần tạo lập trạng thái

ổn định sau thảm hoạ ở trẻ em. Việc khôi phục các hoạt động giảng dạy và vui chơi

trong trường học không những gây dựng lại niềm tin cho trẻ em mà còn góp phần hồi

phục và nâng cao sức khoẻ của chúng qua những hoạt động tập thể, những kĩ năng

sống cần thiết, qua tri thức, và tạo ra tình yêu cuộc sống nơi trẻ. Do đó đưa trường

học hoạt động bình thường trở lại là một trong những ưu tiên hàng đầu của các hoạt

động sau thảm hoạ ngay cả khi trang thiết bị hay cơ sở còn thiếu thốn.

Xây dựng các hoạt động vui chơi giải trí

Tổ chức các hoạt động thể thao, diễn các vở kịch không bạo lực và các hoạt động vui

chơi giải trí khác là rất cần thiết để tạo ra tình yêu cuộc sống của trẻ em cũng như tái

lập trạng thái ổn định của cuộc sống như trước thảm hoạ. Song song với những hoạt

động đó còn cần tạo ra những sân chơi cho trẻ em và phát triển những hoạt động văn

hoá xã hội như câu lạc bộ văn hoá nghệ thuật, đây là một cách hữu hiệu để thu hút sự

tham gia của cộng đồng để chia sẻ những kĩ năng và kinh nghiệm của bản thân họ.

Đối với trẻ em, đó là những nơi rất phù hợp để học hỏi và khám phá thế giới hiện

52

thực; điều đó có tác dụng nâng cao nhận thức, phát triển các yếu tố tâm lý và xã hội;

và nó cũng thực sự có tác dụng rất lớn giúp những người tham gia cải thiện tâm lý,

vượt qua những đau thương và mất mát do thảm hoạ gây nên.

Khôi phục lại các hoạt động văn hoá truyền thống

Hoạt động tôn giáo và văn hoá truyền thống trong cộng đồng được thiết lập lại sẽ tạo

ra một khung cảnh thanh bình như trước khi thảm hoạ xảy ra. Những ngày lễ khác

nhau được tổ chức sẽ giúp người dân ổn định để phục hồi và tiếp tục phát huy các giá

trị văn hoá cao đẹp của cộng đồng mình. Những nghi lễ cho người chết, những nghi

thức cầu mong cho sức khoẻ, sự tương trợ và đoàn kết trong cộng đồng có thể giúp đỡ

cho các cá nhân và tạo ra mối quan hệ khăng khít giữa các hộ gia đình và cộng đồng.

Đặc biệt đối với những cộng đồng dân cư phải sơ tán khỏi nơi cư trú, những nghi lễ

tôn giáo tượng trưng cho sự lòng tin nơi thần linh - chỗ dựa tinh thần của họ.

Khuyến khích những biện pháp đơn giản và các biện pháp của các cá nhân nhằm

giảm stress

Mỗi cá nhân có những cách riêng biệt để làm giảm stress và đối phó với những vấn đề

tâm lý của bản thân. Trong một số nền văn hoá, ngồi thiền và tụng kinh có thể mang

tới sự tĩnh tâm và thanh thản cho người luyện tập. Một số hoạt động đơn giản khác

cũng thường được lựa chọn như làm vườn, nấu nướng hoặc những cách thư giãn có

liên quan đến nghệ thuật như hội hoạ, âm nhạc.

c. Cung cấp cơ hội hoà nhập và thể hiện bản thân.

Chia sẻ kinh nghiệm bản thân với một nhóm trẻ em có kinh nghiệm tương tự

Việc tạo cơ hội và cung cấp những phương tiện hỗ trợ trẻ em trong việc kể lại những câu

chuyện của bản thân cho mọi người là một hoạt động hữu ích trong quá trình khôi phục

cộng đồng. Những hoạt động như kể chuyện, hát múa và khiêu vũ có thể giúp các em vừa

học hỏi vừa thư giãn rất lành mạnh. Hoạt động này có thể được tiến hành theo nhóm,

giữa các cá nhân hay giữa các hộ gia đình với nhau. Đó là cách để đảm bảo cho trẻ em

tránh khỏi cảm giác cô đơn và bằng những kĩ năng sống mà chúng học được sẽ giúp

53

chúng thể hiện cảm xúc của mình và thích nghi với những trạng thái tình cảm của bản

thân theo những cách phù hợp nhất với văn hoá và tín ngưỡng của chúng.

Như đã được chứng minh trong một số xã hội, những nhóm tình nguyện trẻ đã được tham

gia vào công tác chăm sóc trẻ em. Cách tiếp cận “từ trẻ em tới trẻ em”, ví dụ như trại hè

hoà bình hoặc thông qua các nhóm hỗ trợ sẽ tạo nên niềm tin vào cuộc sống cho trẻ.

Tuy nhiên, những hoạt động đối với nhóm trẻ em chịu ảnh hưởng của thảm hoạ đó không

thể được thực hiện dưới hình thức ép buộc các em tham gia quá mức có thể của bản thân

các em. Một đứa trẻ phải được tự quyết định về bản thân, không vì lí do nào mà dỗ dành

hay ép buộc trẻ em nói những gì mà nó không nghĩ đến.

Cần phải xem xét đến những mối quan tâm và tín ngưỡng về văn hoá cụ thể khi cung cấp

thông tin cho trẻ về những gì đã, đang và sẽ xảy ra. Nếu có thể, sử dụng ngôn ngữ đơn

giản và trực tiếp để giúp trẻ hiểu những gì chúng đang trải qua.

Sự tham gia của trẻ em, thanh thiếu niên trong việc lập kế hoạch, phản hồi và tranh

thủ sự ủng hộ

Trẻ em có quyền được biết thông tin về những gì cần làm trong những tình huống khẩn

cấp, nhờ ai giúp và đi đâu? Chúng cần có tất cả những thông tin để có thể đưa ra được

quyết định sớm nhất. Để giúp chúng giải quyết những ảnh hưởng về tâm lý xã hội của

khủng hoảng và tai hoạ, người lớn không được độc đoán bắt trẻ em phải làm gì hay chỉ

được tham gia vào các hoạt động nào. Thay vào đó, việc bàn bạc về tiến trình xây dựng

với chúng có thể phát triển những kĩ năng sống. Chúng có thể tham gia vào việc lên kế

hoạch hoạt động như vạch ra những điều cần làm trong ngày hay kế hoạch cho kì nghỉ

cuối tuần.

Hỗ trợ về tâm lý xã hội không được tách rời khỏi nỗ lực cố gắng làm cho trẻ nhận thấy

được tầm quan trọng của mình trong xã hội và trong việc đưa ra các quyết định. Vì vậy,

những nỗ lực liên quan tới sức khoẻ về tâm lý xã hội của trẻ và gia đình cần đến sự tham

gia của trẻ và thanh niên.

54

Trẻ em cần được tư vấn trong việc lên kế hoạch, đưa ra phản hồi và tranh thủ sự ủng hộ

bởi vì:

Chúng có quyền tham gia vào các hoạt động.

Sự tham gia của chúng được sự ủng hộ của toàn thể xã hội

Chúng có thể thuyết phục được các bậc cha mẹ và những người làm chính sách.

Sự tham gia của chúng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển cá nhân và tạo

cho chúng sự tự tin.

Chúng có thể đưa ra những phản hồi có giá trị về việc các hoạt động có phù hợp

và có hiệu quả hay không

Các hoạt động nhóm và cộng đồng

Các hoạt động có tổ chức dưới dạng nhóm thường rất dễ dàng đặc biệt là cho trẻ em

trong độ tuổi đến trường hay tuổi vị thành niên. Nhóm tạo cho trẻ cảm giác an toàn và

cho chúng nơi để học và thể hiện mình. Tuy vậy, thông tin về nhóm cần dựa vào bối

cảnh hiện tại. Ví dụ, có những trường hợp mà việc tạo nhóm có thể mang lại sự bất ổn

hay sự kì thị xã hội.

Mối quan hệ với người lớn và trẻ nhỏ thông qua các hoạt động nhóm có tổ chức có

thể mang lại cho trẻ những kích thích sáng tạo, thông minh và tình cảm. Quan trọng

hơn là những hoạt động này tạo cho chúng cơ hội tiếp xúc với môi trường, rèn luyện

cơ thể, phát triển trí tuệ, tình cảm.

Ở mức độ cộng đồng, thực hiện lại các hoạt động nhóm trên cơ sở cộng đồng sẵn có

giúp lấy lại sự ổn định trong cộng đồng. Các nhóm trên cơ sở cộng đồng có thể bao

gồm: các câu lạc bộ cho phụ nữ, câu lạc bộ thanh niên, các nhóm cộng tác viên, câu

lạc bộ thể thao hay văn hoá.

3. Vận động sự tham gia của hệ thống chăm sóc trẻ sẵn có

Hệ thống chăm sóc sức khoẻ cho trẻ em bao gồm những người chăm sóc như cha mẹ,

giáo viên, nhân viên chăm sóc sức khoẻ cộng đồng, nhân viên xã hội, lãnh đạo hội thanh

55

niên, người đứng đầu các tổ chức tôn giáo hay các thầy lang. Vì họ có vai trò quan trọng

trong việc chữa trị tổn thương tâm lý cho trẻ, họ có thể tạo điều kiện cho trẻ hồi phục khi

được trang bị kiến thức và kĩ năng phù hợp. Họ cũng có vị thế phù hợp để sử dụng những

truyền thống văn hoá đã có để giải quyết căng thẳng.

Miễn là không có xung đột về dân tộc hay chính trị của những người làm công tác chăm

sóc, các tổ chức địa phương và cá nhân có thể đáp ứng được những nhu cầu vê tâm lí xã

hội của trẻ em khi được trang bị kiến thức về những phản ứng cơ bản của cá nhân khi bị

áp lực và trẻ em sẽ cư xử như thế nào trong những trường hợp đó.

Sau đây là một vài gợi ý mà một đội đánh giá cần thực hiện:

Đào tạo giáo viên Cụ thể là khi một trường học hay hoạt động giáo dục được tổ chức trong trại di dân,

việc cho giáo viên toàn quyền tổ chức lớp học và các hoạt động giải trí có thể tạo ra

một môi trường an toàn và tránh được việc gây căng thẳng trong lớp học là rất hợp lí.

Hỗ trợ hoặc đào tạo nhân lực y tế Mặc dù không thường xuyên được trang bị hay đào tạo để giải quyết những vấn đề về

tâm lý xã hội trong tình huống khẩn cấp, những người làm công tác y tế thường phải

đối mặt với những căng thẳng tâm lí và những nỗi đau buồn nên cần có chương trình

đào tạo, các chương trình đặc biệt và hỗ trợ về kĩ thuật để trang bị cho họ khả năng

giải quyết những khó khăn nào đó về tâm lí xã hội là cần thiết.

Đào tạo chuyên môn và hỗ trợ nhân viên làm công tác hỗ trợ Các chương trình đào tạo phù hợp với từng cá nhân trong hệ thống chăm sóc trẻ em là

rất hữu ích đối với các giáo viên, nhân viên xã hội, nhân viên cứu trợ, thầy lang địa

phương, cha mẹ và những người làm công tác hỗ trợ trẻ em trước độ tuổi đi học hay

tuổi mẫu giáo và các trung tâm giáo dục. Những chương trình này cần đề cập đến

những nội dung sau: kĩ năng lắng nghe, các phản ứng thường gặp trong thảm hoạ, nhu

cầu khi bị căng thẳng và cách tạo điều kiện cho công tác phục hồi tâm lí xã hội. Việc

cung cấp những dịch vụ đặc biệt cho nhóm người có nguy cơ cao cũng rất quan trọng.

56

Cần cung cấp những chương trình đào tạo về dịch vụ đặc biệt và bảo vệ những người

tàn tật, những người có chồng hay vợ bị chết.

Các chương trình đặc biệt và các biện pháp nhằm giúp cho nhân viên xã hội và nhân

viên cứu trợ giải quyết và đương đầu với áp lực công việc cũng rất cần thiết. Do cách

cư xử của các đối tượng này tác động trực tiếp đến sức khoẻ cá nhân, họ thường

không thể giải quyết được chính những căng thẳng của mình, điều này có thể gây ảnh

hưởng đến nỗ lực hỗ trợ thường xuyên và sự cảm thông của họ với những người

khác. Để tránh tình huống quá tải, cần cung cấp các chương trình hỗ trợ đặc biệt cho

nhân viên cứu trợ, đảm bảo cho sức khoẻ của họ cũng chính là đảm bảo cho sức khỏe

của những người được họ hỗ trợ.

Mạng lưới và hệ thống y tế Có thể phát triển các hệ thống y tế liên kết nhằm huy động những thành viên trong hệ

thống chăm sóc trẻ em. Khi nhu cầu của trẻ không được đáp ứng bởi nguồn lực và kĩ

năng của một tổ chức thì việc giáo viên, các nhân viên y tế hay lãnh đạo của các tổ

chức thanh niên phối kết hợp là rất quan trọng. Họ là những người lớn tiếp xúc

thường xuyên với trẻ và họ có thể hỗ trợ và giúp trẻ. Hỗ trợ từ địa phương bao gồm

cha mẹ, nhân viên trong cộng đồng, nhân viên y tế, người giảng đạo, thầy lang.

Nâng cao nhận thức về những vấn đề hay mối lo ngại đã được chỉ ra trong quá trình đánh giá

Các nỗ lực hỗ trợ từ người dân địa phương và các tổ chức, những người tham gia

khác nhằm mục đích giải quyết các vấn đề trong đó có:

Thông báo cho các nhân viên cứu trợ và các quan chức về tầm quan trọng của

việc cung cấp những thông tin đầy đủ, chính xác, không mâu thuẫn cho những

cộng đồng bị ảnh hưởng

Đào tạo nhân viên cứu trợ về tầm quan trọng của việc kết hợp chặt chẽ các dịch

vụ.

Yêu cầu hỗ trợ về hậu cần khi tiến hành các hoạt động cần thiết để giúp phục hồi

ở mức cộng đồng.

Ủng hộ việc nhanh chóng xây dựng lại các cơ sở hạ tầng quan trọng như các trung

tâm y tế, trường học, các khu nhà cho cộng đồng.

57

Ủng hộ các dự án quy mô nhỏ

4. Sự chuẩn bị và các biện pháp phòng chống

Trong bất kì một tình huống khẩn cấp nào, khi có nguy cơ bị ảnh hưởng nặng nề hơn nữa,

cần xúc tiến công tác chuẩn bị ở gia đình và cộng đồng để giảm bớt những thiệt hại về thể

chất và những ảnh hưởng về tâm lí xã hội. Việc chuẩn bị cho bất kì tình huống khẩn cấp

nào trong tương lai ngay sau khi xảy ra tình huống khẩn cấp cũng quan trọng không kém.

Trong tất cả các trường hợp, gia đình và giáo viên cần chuẩn bị cho trẻ bằng cách bàn bạc

với chúng về tình huống hay những trường hợp có thể xảy ra như việc di dân. Gia đình,

các nhóm tôn giáo và các nhà chức trách địa phương cần dự đoán trước những tình huống

có thể xảy ra khi tiến hành những biện pháp để bảo vệ và giảm thiểu đến mức tối đa

những nỗi đau mà trẻ phải trải qua.

Lên kế hoạch chuẩn bị tại gia đình

Trong những khu vực có nguy cơ xảy ra tình huống khẩn cấp lớn, gia đình cần được

khuyến khích để xem mình có thể chuẩn bị gì và làm như thế nào khi thiên tai xảy ra đặc

biệt là khi nó xảy ra vào ban ngày lúc cả gia đình không ở cùng nhau như: trẻ em đi học,

bố đi làm, mẹ đi chợ. Việc bàn bạc những việc đó sẽ làm cho gia đình thêm đoàn kết và

giảm được nguy cơ bị chia rẽ hay có cách đoàn tụ gia đình theo cách riêng.

Lên kế hoạch chuẩn bị cho cộng đồng

Cộng đồng, bao gồm những tổ chức tôn giáo quan trọng và các nhân viên chính quyền

địa phương, có thể chuẩn bị cho những tình huống khẩn cấp có nguy cơ xảy ra cao bằng

việc lên kế hoạch chuẩn bị cùng với các hoạt động liên lạc để nâng cao nhận thức của

người dân về bản chất của các tình huống khẩn cấp. Cần chuẩn bị gì trước, trong và sau

tình huống khẩn cấp. Các phương tiện thông tin như tranh ảnh, phương tiện thông tin đại

chúng, các buổi hội nghị, kịch cũng có thể được sử dụng cho mục đích này. Các cơ chế

cảnh báo sớm về thiên tai như sóng thần, vòi rồng ở mức độ cộng đồng đơn giản và

không tốn kém có thể được phát triển như một phần của công tác chuẩn bị cùng sự hợp

tác chặt chẽ với hệ thống cảnh báo địa phương hay quốc gia. Việc chuẩn bị cho cộng

58

đồng giúp tăng cường các hệ thống hỗ trợ lẫn nhau và tăng khả năng hồi phục trước

những tình huống khẩn cấp.

5. Bảo vệ môi trường

Thiên tai thường có mối liên hệ chặt chẽ với môi trường tự nhiên theo 3 cách sau: Thứ

nhất: hệ sinh thái tự nhiên bị phá vỡ có thể trở thành nguyên nhân của thiên tai. Mặt khác,

thứ hai môi trường tự nhiên có thể làm giảm nhẹ ảnh hưởng của thiên tai. Ví dụ, có thể

sóng thần đã phá huỷ nhiều nhà dân hơn nữa nếu không có rừng đước ngoài bờ biển ở

một số đảo nhỏ ở Thái Lan. Sự ngăn chặn nạn phá rừng ở vùng núi cũng có thể làm giảm

nạn lở đất hay lụt lội.

Thứ 3: môi trường tự nhiên có thể bị tàn phá bởi các thảm hoạ thiên nhiên cũng như việc

di canh di cư của người dân. Những tình huống khẩn cấp cũng có thể gây ra tình huống

cộng đồng mất nơi cư trú và người dân không có nơi ở phải tìm kiếm những trại cư trú

tạm thời. Trong những khu trại đó, mọi người chặt cây và bụi rậm xung quanh khu vực

này để làm củi đun. Nhiều tháng sau môi trường quanh khu vực sẽ trở nên khô cằn và

hoang hoá. Rất nhiều trường hợp như vậy đã xảy ra ở các trại tị nạn ở châu Phi.

Môi trường tự nhiên bao gồm đất đai, sông ngòi, rừng, cây cối, và động vật hoang dã là

nguồn bảo vệ, là niềm tin và là thuốc chữa bệnh cho con người. Vì vậy thiên tai không

chỉ phá huỷ cơ sở hạ tầng mà còn phá huỷ môi trường tự nhiên làm ảnh hưởng đến tình

cảm và tâm lý của con người. Cần đẩy mạnh công tác bảo vệ môi trường như một phần

của chiến lược phục hồi và tái thiết cuộc sống.

Ví dụ, việc trồng các loại cây, hoa bản xứ cần được phát huy ở trường học và trong cộng

đồng. Công việc tuy đơn giản này nhưng lại rất hiệu quả trong việc giúp cho người lớn và

trẻ em nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường và thấy được môi

trường tự nhiên bản xứ có vai trò to lớn là bảo vệ cư dân suốt bao thế kỉ nay. Việc trồng

cây có thể được xem là một hoạt động hàn gắn mang tính biểu trưng nhằm vun đắp một

cuộc sống mới sau khi bị tàn phá.

59

Đối với đội làm công tác đánh giá, sự am hiểu về những tác động đối với môi trường tự

nhiên là rất quan trọng trong việc mô tả về thực trạng của khu vực. Môi trường có ảnh

hưởng trực tiếp đến sức khoẻ của người lớn và trẻ nhỏ, đồng thời nó cũng ảnh hưởng lớn

đến các nguồn lực có sẵn đối với con người và sức khoẻ của họ. Vì vậy, khi đánh giá và

lên kế hoạch phục hồi và tái thiết, việc chú ý đến môi trường có vai trò sống còn.

60

Bản quyền của UNICEF EAPRO, 2005

ISBN: 974-685-064-4

Xuất bản tháng 12 năm 2005

Thiết kế bởi ScandMedia

In tại Thailand