หลั�กฐานที่เป็ นลัายลั�กษณ์�อั�กษร

บางกอักรคอัร�เดอัร�

ป็ระวั�ติ�บางกอักรคอัร�เดอัร�นพ.แดน บช บร�ดเลัย� มิ�ชช�นนารอัเมิร�ก�น ก!ได#ติ�$งโรงพ�มิพ�แห&งแรกขึ้($นในเมิ*อังไที่ย เมิ*อัป็+ พ.ศ. ๒๓๗๗ ที่บ#านพ�กหลั�งป็0อัมิวั�ช�ยป็ระสิ�ที่ธิ์�3 โดยซื้*$อัแที่&นพ�มิพ�ติ&อัจาก ร.ที่.โลัวั� นายที่หารอั�งกฤษ ผู้8#เขึ้#ามิาศ(กษาภาษาไที่ยอัย8&หลัายป็+ แลัะป็ระด�ษฐ�แมิ&พ�มิพ�ติ�วัอั�กษรไที่ยขึ้($น  พ�มิพ�เป็ นติ;าราเรยนภาษาไที่ยที่สิ�งคโป็ร� เพ*อัแจกจ&ายให#ขึ้#าราชการแลัะพ&อัค#าชาวัอั�งกฤษที่จะมิาติ�ดติ&อัก�บเมิ*อังไที่ย

เมิ*อัติ�$งโรงพ�มิพ�ขึ้($นแลั#วั หมิอับร�ดเลัย�ก!พ�มิพ�หน�งสิ*อัสิ;าหร�บเผู้ยแพร&ศาสินา แลัะร�บงานพ�มิพ�ที่�วัไป็ ซื้(งพระบาที่สิมิเด!จพระน�งเกลั#าเจ#าอัย8&ห�วั ร�ชกาลัที่ 3 ก!ที่รงให#พ�มิพ�ใบป็ลั�วัห#ามิการสิ8บฝิ่= น จ;านวัน ๙,ooo ฉบ�บ แจกจ&ายราษฎรน�บเป็ นเอักสิารที่างการฉบ�บแรกที่ใช#การพ�มิพ� แลัะ ย�งพ�มิพ�ป็ฏิ�ที่�นไที่ยเป็ นคร�$งแรก ก�บพ�มิพ�ติ;าราป็Bนใหญ่&ขึ้อังพระบาที่สิมิเด!จพระป็= นเกลั#าเจ#าอัย8&ห�วัด#วัย

ติ&อัมิาหมิอับร�ดเลัย�เห!นวั&า ชาวัติ&างป็ระเที่ศที่เขึ้#ามิาอัย8&ในเมิ*อังไที่ยจ;านวันมิาก อัยากจะร8#ขึ้&าวัสิารบ#านเมิ*อังบ#าง จ(งได#ป็ร(กษาคณ์ะมิ�ชช�นนาร อัอักเป็ นหน�งสิ*อัขึ้&าวัขึ้($น ให#ช*อัวั&า The Bangkok Recorder มิที่�$งฉบ�บภาษาอั�งกฤษแลัะภาษาไที่ย เพ*อัให#พระบรมิวังศานDวังศ�แลัะขึ้Dนนางขึ้#าราชการได#อั&านด#วัย โดยอัอักฉบ�บป็ฐมิฤกษ�ในวั�นที่ 4 กรกฎาคมิ พ.ศ. ๒๓๘๗ เป็ นรายป็Fกษ� ที่;าให#ไที่ยมิหน�งสิ*อัพ�มิพ�ก&อันป็ระเที่ศญ่ป็DGนถึ(ง ๑๗ ป็+ หมิอับร�ดเลัย�เรยกหน�งสิ*อัพ�มิพ�ขึ้อังเขึ้าวั&า จดหมิายเหติD “ ”บ#าง น�วัสิะเป็เป็อั บ#าง แลัะ หน�งสิ*อัพ�มิพ� “ ” “ ”บ#าง ติ&อัมิาค;าวั&า หน�งสิ*อัพ�มิพ� ได#ร�บการ“ ”ยอัมิร�บจนใช#มิาถึ(งวั�นน$

4 กรกฎาคมิ พ.ศ. 2387 "บางกอักรคอัร�เดอัร�" (Bangkok Recorder) หร*อั "หน�งสิ*อัจดหมิายเหติD เป็ นหน�งสิ*อัพ�มิพ�ฉบ�บแรกขึ้อังไที่ย ฉบ�บ”ป็ฐมิฤกษ�เร�มิอัอักวัางแผู้ง หน�งสิ*อัพ�มิพ�ฉบ�บน$จ�ดพ�มิพ�โดย หมิอับร�ดเลัย� (Dr. Dan Beach Bradley, M.D.) มิ�ชช�นนารอัเมิร�ก�น โดยใช#ติ�วัพ�มิพ�ที่เรยกวั&า

บร�ดเลัย�เหลัยมิ จ�ดพ�มิพ�ที่�$งภาษาไที่ยแลัะอั�งกฤษ ใน“ ”ระยะแรกเร�มิอัอักฉบ�บรายเด*อัน ติ&อัมิาเป็ลัยนเป็ นรายป็Fกษ�หร*อัรายคร(งเด*อัน แติ&อัอักได#เพยงสิอังป็+ก!ติ#อังเลั�กก�จการ หน�งสิ*อัพ�มิพ�บางกอักรคอัร�ดเดอัร�ได#น;าเอัาวั�ธิ์การรายงานขึ้&าวัแลัะการเขึ้ยนบที่ควัามิแบบวั�พากษ�วั�จารณ์� ซื้(งเป็ นขึ้อังใหมิ&ในสิมิ�ยน�$นเขึ้#ามิาด#วัย

ชาวัสิยามิในสิมิ�ย ร. ๔ น�ยมิเรยกวั&าหมิอับร�ดเลัย� เหติDที่เรยกนายป็ร�ดเลัย� วั&าหมิอับร�ดเลัย�ก!เพราะวั&านายป็ร�ดเลั เป็ นน�กเผู้ยแพร&ศาสินา ซื้(งใช#นโยบายเขึ้#าไป็ในควัามิที่Dกขึ้�ยากแลัะควัามิเจ!บไขึ้#ได#ป็Gวัยขึ้อังป็ระชาชน มิการแจกจ&ายยาแลัะร�กษาบาดแผู้ลัเลั!กๆ น#อัยๆ ผู้8#คนเลัยพาก�นเรยกน�กเผู้ยแพร&ศาสินาวั&า "หมิอั" อัาจจะกลั&าวัได#วั&า Bangkok Recorder เป็ นหน�งสิ*อัพ�มิพ�ฉบ�บแรกในป็ระเที่ศไที่ย แติ&ไมิ&ได#ด;าเน�นการโดยคนไที่ย

หลั�กฐานที่ไมิ&เป็ นลัายลั�กษณ์�อั�กษร

วั�ดใหญ่&ช�ยมิงคลั

วั�ดใหญ่&ช�ยมิงคลัถึ*อัวั&าเป็ นวั�ดมิควัามิสิ;าค�ญ่ที่างป็ระวั�ติ�ศาติร�มิากที่สิDดแลัะเป็ นวั�ดที่น�กที่&อังเที่ยวัน�ยมิมิามิากที่สิDดวั�ดหน(งในจ�งหวั�ดพระนครศรอัยDธิ์ยา จ(งเป็ นธิ์รรมิดาที่จะพบเห!นน�กที่&อังเที่ยวัจ;านวันมิากเด�นที่างมิาย�งวั�ดแห&งน$ จDดสินใจขึ้อังวั�ดใหญ่&ช�ยมิงคลัน$ ค*อัเร*อังราวัที่างป็ระวั�ติ�ศาติร�ในสิมิ�ยกรDงศรอัยDธิ์ยา รวัมิไป็ถึ(งสิถึาป็Fติยกรรมิที่โดดเด&น ชมิเจดย�ที่สิ8งที่สิDดในอัยDธิ์ยา ด#านหลั�งวั�ดมิติ;าหน�กสิมิเด!จพระนเรศวัรมิหาราช ให#ผู้8#น�บถึ*อัศร�ที่ธิ์าเขึ้#ามิากราบไหวั# นอักจากน$ บร�เวัณ์ รอับๆ ย�งมิมิสิวันหย&อัมิที่สิวัยงามิให#พ�กผู้&อันอักด#วัย น�กที่&อังเที่ยวัที่ติ#อังการมิาเที่ยวัอัยDธิ์ยาจ(งไมิ&ควัรพลัาดอัย&างย�ง

ป็ระวั�ติ�วั�ดใหญ่&ช�ยมิงคลัวั�ดใหญ่&ช�ยมิงคลั เป็ นวั�ดที่เก&าแก&วั�ดหน(ง สิร#างขึ้($นในสิมิ�ยอัยDธิ์ยาติอันติ#นค*อัในร�ชสิมิ�ยขึ้อังสิมิเด!จพระรามิาธิ์�บดที่ 1 หร*อัอักพระนามิหน(งค*อั สิมิเด!จพระเจ#าอั8 &ที่อังพระมิหากษ�ติร�ย�ผู้8#สิถึาป็นากรDงศรอัยDธิ์ยา ติามิติ;านานกลั&าวัวั&า เมิ*อั พ.ศ.1900 สิมิเด!จพระเจ#าอั8 &ที่อังได#ที่รงพระกรDณ์าโป็รดเกลั#าฯให#ขึ้Dดศพเจ#าแก#วั ซื้(งที่�วังคติด#วัยอัห�วัาติกโรคขึ้($นมิาเผู้า ที่ป็ลังศพน�$นโป็รดให#สิถึาป็นาเป็ นพระอัารามิ นามิวั&า วั�ดป็Gาแก#วั

ติ&อัมิาคณ์ะสิงฆ์�สิ;าน�กวั�ดป็Gาแก#วับวัชเรยนมิา จากสิ;าน�กร�ตินมิหาเถึระในป็ระเที่ศศรลั�งกาคณ์ะสิงฆ์�น$ได#เป็ นที่เคารพเลั*อัมิใสิแก&ชาวักรDงศรอัยDธิ์ยาเป็ นอั�นมิาก ที่;าให#ผู้8#คนติ&างมิาบวัชเรยนในสิ;าน�กสิงฆ์�คณ์ะป็Gาแก#วัมิากขึ้($น สิมิเด!จพระเจ#าอั8 &ที่อัง จ(งที่รงติ�$งอัธิ์�บดสิงฆ์�น�กายน$เป็ นสิมิเด!จพระวั�นร�ติน มิติ;าแหน&งเป็ นพระสิ�งฆ์ราชฝิ่Gายขึ้วัาค8&ก�บสิมิเด!จพระพDที่ธิ์โฆ์ษาจารย�ซื้(งมิติ;าแหน&งเป็ นสิ�งฆ์ราชฝิ่Gายค�นถึธิ์Dระ

พ.ศ. ๒๑๓๕ ในแผู้&นด�นขึ้อังพระนเรศวัรมิหาราช มิเหติDการณ์�สิ;าค�ญ่ที่ชวันให#เขึ้#าใจวั&ามิการสิร#างป็ฎ�สิ�งขึ้รณ์�เจดย�ป็ระธิ์านวั�ด เพ*อัเฉลั�มิพระเกยรติ�ยศขึ้อังพระอังค�ที่ได#ช�ยชนะพระมิหาอัDป็ราชแห&งพมิ&า จ(งที่;าให#เช*อัวั&าเป็ นที่มิาขึ้อังช*อัวั�ดใหญ่&ช�ยมิงคลั