sÜs bİtkİlerİ Üretİm teknİklerİ ve bakim …...sÜs bİtkİlerİ Üretİm teknİklerİ ve...

SÜS BİTKİLERİ ÜRETİMTEKNİKLERİ VE BAKIM

İSTEKLERİ

H A Z I R L AY A N L A R

Yrd. Doç. Dr. Şevket ALPYüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi

İrfan ONATZiraat Mühendisi

Mustafa KUPIKPeyzaj Yüksek Mimarı ve Kentsel Tasarım Uzmanı

1. BİTKİ NEDİR?Şüphesiz hepimiz bitkinin ne olduğunu biyolojiden biliyoruz. Ancak gene de kısaca

hatırlatmakta fayda umuyoruz. Bitkilerin hayvanlardan farkı sinir sistemleri ile hareketorganlarından yoksun olmalarıdır. Bitkiler ekvatordan kutuplara, deniz diplerinden yük-sek dağların tepelerine kadar, hem yatay hem düşey yönde yayılırlar. Normal topraklar-da olduğu gibi, mağaralarda, kayalıklarda hatta çöllerde, hemen her ortamda yaşarlar.Dünyada ilk bitkiler primitif bitkilerdir (Algler). Günümüzden yaklaşık 2 milyar yıl ön-ce dünyada görülmeye başlamıştır.

Bitkilerin yaşamaları için 3 ana öğeye ihtiyaçları bulunmaktadır: Su, hava ve ışık. An-cak mantarlarla küflerin (küfler de bir tür mantardır) karanlıkta yaşayabildiklerini deunutmayalım, öte yandan mağaralarda, nemli yerlerde yaşayabilen mantarlarla küflerekarşılık tetanos bakterisi gibi anaerob bitkiler de vardır. (Aerob bitkiler aydınlıkta ana-eroblar ise karanlık yerlerde yaşarlar ) Bunlardan çıkan sonuç bütün bitkilerin suya ge-reksinim duyduklarıdır. Susuz bölgelerde bitki yetişmez. Bitkiler suyu kökleri ile, pirimi-tif (ilkel) bitkilerde kök olmadığından rizoit denilen organları ile, bakteri ve protofit yo-sunlar ise hücre zarları ile alırlar.

Bitkiler güneş ışığı dışında yapay ışıkta da gelişebilirler. Ancak güneş ışınlarının enkusursuz, en optimal ışık ve enerji kaynağı olduğu da hatırdan çıkarılmamalıdır. Bitkibüyüyebilmek için (türüne göre) az veya çok ışığa ihtiyaç duymaktadır.

Bitkilerin büyümesi, dik durabilmesi ancak su ile mümkündür. Bütün bitkilerin ya-pısında bol miktarda su vardır. Örneğin kıvırcık salatada %95, patateste %78, taze fasul-yede %89, kavun-karpuzda %95 su bulunmaktadır. Topraktan emilen suyun içinde çö-züşmüş olarak madensel tuzlar da vardır. Buna “ham besi suyu” denir. Bitki besin yap-mak için gündüzleri yaprakları (stomatlar) ile havadaki karbondioksiti alır. Yapraklardayeşil rengi veren klorofil ile bu karbondioksiti ve köklerden gelen su moleküllerini par-çalar ve güneş ışığında bunların sentezini (fotosentez) yaparak önce formaldehit, sonraglikoz, bir molekül su kaybederek de nişastayı oluşturur. Ayrıca havanın azotundan ya-rarlanarak da aminoasitleri, proteinleri bünyesinde toplar.

Özsu köklerden gövdeye ve yapraklara doğru çıkar. Bunlar ham özsudur. Ham özsuköklerden yapraklara “odun boruları demetleri”ni meydana getiren tüplerden çıkar. Butüpler gövdenin orta kısmında bulunur. Yapraklarda besi suyu haline gelen özsunun aşa-ğı doğru inişi yani bitkinin organlara doğru dağılışı ise “soymuk boruları” adı verilen kal-bur gibi delikli ve çok ince tüpler aracılığı ile gerçekleşir.

Bu tüpler gövdenin parankima dokusunda yer alır. Bunun böyle olduğunu basit ola-rak şöylece saptayabiliriz: Keskin bir bıçakla bir ağacın gövdesindeki kabuları soyalım.Kabuğun hemen altındaki bölge besi suyunun indiği bölgedir. Çepeçevre soyduğumuzbu kısmın üstünde kalan dallar, yapraklar, vs. bu yaptığımız işlemden zarar görmeyecek-tir. Üst kısımda yaşamın devam ettiğini görebiliriz. Su defa aynı yerden biraz daha mer-keze doğru derinleşerek ve gene çepeçevre bir kısım kaldıralım. Bir süre sonra üst kıs-mın öldüğünü göreceğiz. Çünkü özsu artık yukarıya çıkamamaktadır. Ham su ağaçlara,cinsine göre saatte 15 cm. den 1,5 m.ye kadar değişen hızlarla yükselir.

Suyu yukarıya iten basınç, reçineli ağaçlarda 0.5 atmosfer, diğer bitkilerde 2.5 atmos-fer kadardır. (Bu husus dikilen ağaçlar konusunda çok önemlidir ve çam, köknar gibi

SÜS BİTKİLERİ ÜRETİM TEKNİKLERİ VE BAKIM İSTEKLERİ

203

ağaçların neden duyarlı olduklarının sebeplerinden biridir.) Bu olaylar kormofit (yüksekbitkiler) bitkiler için geçerli olup örneğin tallofitlerde değişiktir.

Bitkilerin solunumuna; türü, yaşı, ısı, ışık, etki eden birer faktördür. Isı solunumunşiddetini 45C ye kadar gittikçe arttırır. Bu derecenin üstünde solunum şiddetini birdenkaybeder. Sıfır derecede ise solunum çok zayıftır. Işık solunum şiddetini azaltır. Karan-lıkta bitkiler daha çok solunum yaparlar. Yaprakları etli olanlarda solunum şiddeti azdır.

Bitkilerde OXIN demlen kimyasal bir madde vardır. Işıktan çabuk etkilenen Oxin,bitkilerin büyümesini sağlar. Işığa karşı gelen sap kısmındaki Oxin iş göremez bir duru-ma geldiğinden bu kısımdaki dokular gelişemezler. Gölgede kalanlar ise gelişmeye de-vam ederler. Bunun için saplar daima aşağıya doğru yönelir. Gölgede ve ormanların ışıkalmayan yerlerinde kalan bitki saplarının fazla uzamasının sebebi budur. (Bitkilerde buönemli hatırlatmaları yapmamızın sebebi, ilerleyen bölümlerdeki konuların daha iyi an-laşılmasını sağlamak içindir.)

2. BİTKİ MATERYALİÇevre ya da bahçe düzenlemesinde kullanılan bitki tipleme, bitki formasyonlarına

peyzaj işlerinde verilen isim kısaca BiTKi MATERYALİdir. Bunlar başlıca:a) Ağaçlar b) Ağaççıklarc) Çalılard) Sarılıcılare) Çiçeklerf) Örtücülerg) Çim ve çimenlerh) Mozaik bitkilerŞeklinde 8 grupla toplanabilir.Şimdi bu materyalleri kısaca açıklayalım.AĞAÇ: Kökü, gövdesi, dallan, yapraklan ve tepe tacı olan ve boyları 5m.’ den fazla

olan odunsu yapıda ve genelde tek gövdeli bitkilerdir.AĞAÇÇIK: Yüksekliği 5 m.den az fakat 1 m. den çok olan bodur ağaçlardır. (Maki-

ler, maki türleri gibi)ÇALI: Ağaççıklar gibi, tepe, gövde, dal, yaprak ve köklere sahiptir. Farkı yerden iti-

baren çok gövdeli olarak gelişmesi ve boylarının da 2m.yi geçmemesidir. Pek çoğu birbi-rine girift, dikenli olabilir. Çok yıllıktır. (Peyzaj işinde kullanılan güzel renkli, dekoratifbazı hibrit çalılara prenniel ya da köken bitkiler denir)

SARILICILAR: Duvarlara, kameriyelere, ağaçlara sarılarak büyüyen yıllık ya da çokyıllık bitkileridir.

ÇİÇEKLER: Yıllık, iki yıllık, bazen de çok yıllık, muhtelif renkli ve güzel kokulu çi-çekler açan, desenli ve renkli yaprakları olan kısa boylu bitkilerdir.

ÖRTÜCÜLER: Gövdeleri ince uzun, genelde klorofil içeren, bol yapraklı, sürünücüveya sarılıcı yıllık, iki yıllık, çok yıllık bitkilerdir. Çiçekli olabildiği gibi çiçeksiz de olabi-lirler.

BAHÇIVANLIK EL KİTABI

204

ÇİMLER: Genelde Gramenea (buğdaygiller) familyasından, kısa boylu (l-4cm.), ye-şil, halı görünümünde önemli bir peyzaj materyalidir. Orman ve kırlarda kendi kendineyetişen türlerine genelde çimen, örttüğü alanlara da çimenlik denir.

MOZAİK BİTKİLER: Kaya (Roc) ve su birimlerini süsleyen, bu üniteleri gösterişlikılan, değişik renkli, yumuşak gövdeli, yıllık, çok yıllık bitki türleridir.

Bütün bu materyal, bilinçli bir proje altında güzel bir kompozisyonla bahçelerimizeestetik güzellikler kazandırır.

3. AĞAÇ VE SÜS BİTKİLERİNİN ÜRETME TEKNİKLERİ Bitkilerde üretme, bir yeni bitkinin elde edilmesi veya geliştirilmesi anlamına gelir.

Fidanlık ve seralarda üretme çalışmaları iki temel tekniğe dayanır:Generatif Üretme TekniğiVegetatif Üretme TekniğiGeneratif üretme tohum ekimiyle yapılan üretmelerin tümünü kapsar. Genetik açıl-

malar nedeniyle ana bitkinin özelliklerinde büyük sapmalar gözlenebilir.Buna karşılık kök, sürgün, yaprak, yumru ve rizom gibi bitkinin çeşitli vegetatif or-

ganlarından alınan kısımlarla yapılan üretmede bütün yeni oluşan bireyler, bu bitkiselmateryalin alındığı ana bitkiye (anaca) tıpatıp benzer

3.1. GENERATİF ÜRETİM TEKNİĞİBu üretme tekniğiyle kısa zamanda çok sayıda ve ucuz yeni fertler elde etmek müm-

kündür. Üretme materyali tohum, yurt içi ve yurt dışı her yerden kolaylıkla temin edile-bilir. Süs bitkileri yetiştiriciliğinde önemli olan çiçeklenme olgusu tohumdan yetiştirilenfidanlarda çok daha geç gerçekleşir. Fidanların başlangıç gelişmeleri daha yavaş seyreder.Bu dezavantajlarına rağmen generatif üretme gene de kitle halinde bitki yetiştiriciliğindebüyük bir yere sahiptir.

Aşağıdaki çizelgede bazı bitki türlerinin tohum verme yaşları ve tohum verme aralık-ları verilmiştir.


205

Çizelge 1. Bazı bitki türlerinin tohum verme yaşları ve tohum verme aralıkları

TÜRLER TOHUM TOHUM YILLARIVERME YAŞI ARALIKLARI

Acer campestre, Acer platanoides, 10, 25-30, 1, 1-3, 1-3,Acer psudoplatanus, Acer rubrum, 25-30, 4, 11, 30 1, 1, 3-7Acer saccharinum, Acer saccharumAesculus hippocastanum 20 1-2Ailanthus altissima 15-20 -Alnus glutinosa, Alnus rubra 15-20, 10 2-3, 4Betula pubescens 15 1-3Carpinus betulus 10-30 2-4Carya codiformis 30 3-5Castanea sativa 30-40 1-4Crataegus monogyna, Crataegus oxycantha 10, 10 1-2, 1-2Cytisus scoparius 3 1-2Elaegnus angustifolia 3-5 1Euonymus europaeus 15 2-4Fagus sylvatica 50-60 5-10Fraxinus excelsior 25-30 3-5İlex aquifolium 20 2-4Quercus petraea, quercus rubra, 40-50, 30-40, 2-4, 2-4, 3-5quercus robur 40-50Sophora japonica 30 AralıklıSorbus aucuparia 10 2-3Tilia 20-30 2-3Ulmus glabra 30-40 1-2Viburnum opulus 3-5 1

Tohum ve meyve; Dişi çiçeğin döllenmesiyle oluşan tohum, bazı fiziksel ve kimyasaldeğişimler geçirerek olgunlaşır. Tohum olgunlaştığında meyve kuruyarak ve yarılarak to-humlar ortaya çıkar. Meyve ve tohum kabuğunda meydana gelen renk değişimi olgun-laşma belirtisidir.

Her bitki türü belirli bir olgunluğa ve yaşa ulaşmadan tohum vermez. Bu yaş ve ol-gunluk devresi; türlere, coğrafik mevki ve bireyin güneş ve ışıklanma durumuna göre de-ğişir. Çiçek, tohum ve meyve verimi, bir çok bitkilerde her yıl olmaz. Genellikle bol birtohum yılını zayıf veya tohumsuz bir yıl izler. Tohum yıllarının aralıkları genellikle bü-yük tohumlu bitkilerde daha uzar.

Don, özellikle ilkbahar donları da çiçekleri etkileyerek tohum verimini azaltabilir.Dolu da aynı şekilde verimi düşürebilir. Kuşlar, böcekler gibi zararlılar özellikle üzümsüve etli meyvelerde büyük zararlılara neden olabilir. Bu itibarla böyle durumlarda zararın


206

en fazla olduğu tam olgunlaşma durumuuzatılmadan tohumlar olgunlaşır olgunlaş-maz bekletilmeksizin hemen toplanmalıdır.Tohum verimi belli bir süreye kadar bitkiyaşı arttıkça çoğalır. Fakat ileri yaşlarda ve-rim düştüğü gibi tohumda boş dane nispetide artar.

3.1.1. Tohum Temini ve Hasat Tekniği

Tohum ÜretimiAğaçlandırmaların en önemli amaçla-

rından biri kalite ve kantite bakımından enyüksek artımı ve yetişme muhitine en iyiuyumu sağlayan ormanlar kurmaktır. Buamaca ulaşmada tohumun önemi çok büyüktür.

Ağaçlandırmaların başarısı, öncelikle uygun orijinli, verim yetenekleri önceden bili-nen ve iyi vasıflı tohumlardan elde edilen fidanların kullanılmasına bağlıdır.

Tohum Üretim ProgramlarıTohum üretim programları, ağaçlandırma, erozyon kontrolu ve sun’i tensil çalışma-

larının ihtiyaç duyduğu orman ağacı tohumlarının tür ve orijinlerine göre, tohum verimive stok durumları dikkate alınarak ilkbaharda(Kızılçam, Halepçamı, Sahilçamı, Kara-ağaç, Kıbrıs Akasyası) ve sonbaharda(Sarıçam, Karaçam, Ladin, Göknar, Sedir, Servi veyapraklı tür tohumları) olmak üzere yılda iki defa hazırlanmaktadır.

Tohum KaynaklarıAğaçlandırmalarda ıslah edilmiş tohum kullanılması birim alandaki verimi artırma-

da önemli ölçüde etkili olmaktadır. Bu tohumlar aşağıda belirtilen tohum kaynakların-dan elde edilmektedir.

a) Tohum Meşcerelerib) Tohum Plantasyonlarıc) Klonal Tohum Bahçeleri

Tohum MeşcereleriCivarındaki meşcerelere nazaran yüksek artımlı, düzgün ve dolgun gövdeli, ince dal-

lı, dar tepeli, tabii budaması iyi, lif kıvrıklığı ve çatallılık gibi kusurları olmayan fertlerinhakim olduğu meşcerelerdir. Tohum meşcerelerinde genetik kazanç %5-10 arasında ol-maktadır. Bu meşcerelerden toplanan tohumlarla Fidanlıklarımızda ekim yapılmaktadır.2007 yılı sonu itibariyle tespit edilen tohum meşcereleri 337 adet olup, toplam sahası:45 858,24 hektardır.

Tohum Bahçeleri: Tohum meşcerelerindeki ya da ormandaki üstün(plus) ağaçlardanalınan aşı kalemi veya çeliklerden üretilen fidanlarla tesis edilen bahçelerdir. Bu bahçele-re Klonal Tohum Bahçeleri de denilmektedir.

Klonal Tohum Bahçeleri plus ağacın genetik özelliklerini tohum bahçesine aynen ta-şımakta olup, plus ağacın oraya ait özelliklerini tohum bahçesine taşıyan tohum plantas-


207

İlkbaharın çıkan fidanlar

yonlarına oranla tohum üretiminde daha ileri bir aşamayı oluşturmakta ve tohum kayna-ğı olarak tohum meşcerelerine nazaran daha üstün özelliklere sahip bulunmaktadır. To-hum bahçelerinden erken yaşlarda tohum üretiminin yanı sıra, tesis edildikleri sahalardaha alçak rakımlarda veya güneyde olduğundan doğal koşullar yönünden daha kolay veucuzdur. Isı ve ışıktan yararlanma daha fazla olduğu için tohum yılları sık ve tohum ve-rimi fazla olmaktadır. Tohum çimlenme yeteneği 1000dane ağırlığı gibi kalite özellikleride iyileşmektedir.

Tohum Plantasyonları (Aşısız Tohum Bahçeleri): Üstün(plus) ağaçlardan serbest ve-ya kontrollü tozlaşma sonucu elde edilen tohumlardan yetiştirilen fidanlarla tesis edilentohum bahçeleridir.

Tohum Toplama Alanları: Tohum meşceresi olarak tescil edilmeyen, tohum toplamaalanı olarak belirlenen alanlardır. Daha çok yapraklı ve süs bitkisi tohumlarının toplan-dığı şehir parkları vs. gibi alanlardır.

Verim TespitiProgramlar hazırlanmadan önce türler ve meşcereler itibariyle tohum veriminin tes-

piti yapılmaktadır.Orman ağaçlarının tohum verim durumları her yıl eşit olmamakta, türün irsel karak-

terlerine ve o yıl içindeki iklim durumlarına ve meşcerenin bulunduğu rakıma göre de-ğişmektedir.

Örneğin; Kızılçam’da 2 yılda bir, Sedir de ise 4 yılda bir zengin tohum yılları teker-rür eder.

Tohum verim tespiti, meşcereyi temsil edecek bir hat üzerinde 100 ağac işaretlenirve bu ağaçlardan kozalak veya tohum tutmuş ağaçların adedi belirlenir.

İşaretlenen ağaçların %90-100 kozalak taşıyorsa “Zengin Tohum Yılı” bu oran %70-90 ise “İyi Tohum Yılı” %40-60 ise “Orta Tohum Yılı” %10-30 ise “Zayıf Tohum Yılı” %10dan az ise “Tohumsuz” yıl olarak adlandırılır. Bu durum yılda 2 kez hazırlanan “KozalakTahmin Cetvellerinde gösterilir.

Tohum Üretim MetotlarıOrman ağacı tohumlarının üretimi 3 şekilde yapılmaktadır.1- Dikili ağaçlardan toplama; Tüm ibreli türler ile Huş, Karaağaç, Dişbudak, Akça-

ağaç, Okaliptus, Kızılağaç v.b. 2- Tohum dökümünden sonra yerden toplama; Meşe, Kayın, Kestane, Ceviz3- Suda toplama; mecbur kalındığında yanlızca kızılağaç ta uygulanır.Tohumların kozalaklardan çıkarılması şu metotlarla yapılmaktadır.a) Güneş metodub) Sıcak oda metoduc) Modern metot (Tohum Çıkarma Evleri) Tohum ya bu işin ticaretini yapan kuruluşlardan satın alınır veya bizzat toplanır. Serti-

fikalı tohumlar orijin (yetiştiği yer), tohum saflığı ve çimlenme gücünü belirten etiketler ta-şır. Ekseri süs bitkileri tohumları ülkemizde bizzat ihtiyaç sahibinin kendisi veya ekibi ta-rafından toplanır. Süs bitkileri tohumlarının bizzat toplanması, başarı şansını daha artırır.


208

Tohumların Toplanma ZamanıTohumlar embriyonun olgunlaştığı zaman ile tohumların dökülmesi arasındaki za-

man aralığında toplanmalıdır. Bu periyot bazı türlerin tohumlarında çok kısadır. Örne-ğin söğüt ve kavaklarda olduğu gibi. Bazı tohumlarda da olgunlaşma ile tohum dökümüarasında geçen süre aylarca devam eder.

Hangi tohumun ne zaman olgunlaşıp toplanacağı her yıl belirli, kesin bir zamanabağlanamaz. Bununla beraber senelere göre az çok değişmesine rağmen yinede her türünmeyve ve tohumu belirli bir zaman aralığında olgunlaşır ve toplanmaya hazır hale gelir.Kuvvetli fidan veren kaliteli tohumların elde edilmesi için bu olgunlaşma beklenmelidir.

Erken toplanan tohumların çimlenme kabiliyeti zayıf olur. Bu itibarla tam olgunlaş-ma zamanı tespit için yapılan gözlemler önemlidir. Bu konuda, meyve ve tohumların ru-tubet içerdikleri, renk, sütlülük derecesi, şekil, koku, yumuşaklık v.s. gibi türlere göredeğişen bazı olgunlaşma işaretlerinden faydalanır.

DIŞ MEKAN BİTKİLERİNİN ÇİÇEKLENME VE TOHUM ALMA ZAMANLARIÖnemli Dış Mekan Bitkilerinin Çiçeklenme, Tohum Alma ve Tohumların Doğal Sa-

çılma Zamanları

TÜRLER ÇİÇEK TOHUM TOHUM SAÇMAZAMANI ALMA ZAMANI

AKÇAAĞAÇLAR Acer Campestra Nisan-Mayıs Ekim Ocak Acer Palmatum Nisan Ağustos Kasım Acer Platanoides Mart-Nisan Ekim Şubat Acer Pseuodoplatanus Nisan Eylül Ekim Acer Rubrum Mart-Nisan Nisan Haziran Acer Saccharinum Mart Nisan Haziran AT KESTANESİAesculus hippocastonun Nisan-Mayıs Eylül Ekim KOKAR AĞAÇ Ailonthus altissine Haziran Eylül Kasım KIZIL AĞAÇ Alnus cordata Şubat-Nisan Eylül Ocak Alnus İncana Mart-Mayıs Eylül Aralık KADIN TUZLUĞU Berberisthunbergi Mayıs-Haziran Eylül Ekim-Kasım Berberis vulgaris Mayıs-Haziran Eylül Ekim-Kasım HUŞ Betula pubescens Nisan Ağustos Aralık-Ocak GÜRGEN Corpinus petinus Mart Kasım İlkbahar ÇİTLENBİKCeltis occidentalis Mayıs Ekim Aralık


209

TÜRLER ÇİÇEK TOHUM TOHUM SAÇMAZAMANI ALMA ZAMANI

ERGUVAN Cercis siliquastrum Mayıs Eylül Ekim KIZILCIKCornus mas Şubat-Mart Eylül Ekim-Kasım DAĞ MUŞMULASICotoneaster franchettii Mayıs Ekim Kasım-Aralık ALIÇCrataegus monogyna Mayıs Eylül Ekim Crataegus oxycantha Mayıs Elül Ekim KATIR TIRNAĞICytissus scoparius Mayıs Eylül Kasım İĞDE Eleagnus angustifolia Haziran Ekim Kasım OKALİPTUS Eucalyptus sp. Mayıs Haziran Haziran KAYIN Fagus sp. Mayıs Eylül Kasım DIŞ BUDAKFraxinus angustifolia Mayıs Eylül Aralık Fraxinus excelsior Nisan Ağustos Ocak ÇOBAN PÜSKÜLÜIlex aquifolium Mayıs Kasım Şubat SARI SALKIMLaburnum anagyroides Mayıs-Haziran Eylül Ekim LALE AĞACILiriodendron tulipifera Haziran Ekim Kasım MAHONYA Mahoia aquifolium Şubat-Mayıs Ağustos Ekim ÇINAR Platanus orientalis Mayıs Ekim Kasım MEŞE Quercus petraca Mayıs Eylül Kasım Quercus robur Mayıs Eylül Kasım YALANCI AKASYA Robinia pseudoacacia Haziran Aralık Ocak Ocak MÜRVER Smbucus nigra Haziran Ağustos Ekim IHLAMUR Tilia cordata Haziran Ekim Kasım


210

3.1.2. Tohumlarda Toplama Sonrası İşlemler Tohumun hasadı esnasında olduğu kadar bunu takiben yapılan işlemlerde tohum ha-

yatiyeti bakımından önem taşır. Çimlenme gücü en yüksek tohumlar bile hasat sonrasıyapılan hatalı işlemlerle çimlenme güçlerini kaybedebilir. Toplama esnasında kullanılanplastik veya hafif metal kova veya kaplarda toplanan tohumlar veya meyveler kendi cin-sinden çuvallara aktarılır.

Ağaçlar, çalılar ve diğer süs bitkilerinin tohumlarını ekim mevsimine kadar veya ge-lecek yılların ihtiyacı için kullanılmak üzere daha uzun süre sağlıklı bir şekilde saklamakgerekir. Birçok ağaç ve çalı formundaki süs bitkileri ile çiçek tohumları, uygun nem, sı-caklık ve oksijen koşulları altında ekilseler dahi, o yıl çimlenip yeni bitkiler geliştiremez-ler. Bu tohumlar bazı çimlenme engellerine sahiptirler, kısa sürede çimlenme için bu en-gellerin giderilmesi gerekir.

Tohumlarda bu çimlenmeyi engelleyen iç faktörler;Kabuk kalınlığı veya sertliğinden kaynaklanan etkenlerEmbriyonun gelişmemiş olmasından kaynaklanan engellerBüyümeyi engelleyen bazı maddelerden kaynaklanan engeller Toplanan meyve veya kozalakların tabi olacakları işlemler meyve tipine göre değişir.

Bazı etli meyvelerin tohumları meyvelerden çeşitli işlemlerle ayrılır. Bu konuda küçük ih-tiyaçlar ve küçük partiler için el ile ovalamak, çeşmelerde çalkalamak, eleklere sürterekezmek, odun bloklar arasında meyve etini ezmek suretiyle ve eleklerden geçirerek to-humlar ayrılabilir. Akasya, Gladiçya ve Katalpa gibi cinslerin tohumları da baklaları gü-neşte kurutularak ve çatlamaları sağlanarak çıkartılır.

Tohumların SaklanmasıSaklama, orman ağacı tohumlarının, toplanmasından ekilmesine kadar geçen zaman

içerisinde kalitelerine zarar vermeden tekniğine uygun olarak muhafazasıdır.Tohumun özelliklerine bağlı olarak tohum saklama ortamı ve tekniği farklılık göster-

mektedir. Bizde, uygun olan tohumların soğuk hava depolarında saklanmasıdır. Tohumlar hava ve ışık almayan ağızları kapalı galvanizli saçtan yapılmış metal kap-

larda saklanmalıdır. Bez torba veya çuval gibi geçirgen kaplarda saklanması halinde to-humların rutubeti düşeceği için saklama koşulları bozulacaktır.

Tohumların saklandığı galvanizli kapların hacmi de önemlidir. Geniş hacimli kaplarkullanılması halinde kabın dışındaki soğutma belli bir derinliğe kadar işleyecek, bu ara-da iç kısımlarda canlı bir varlık olan tohumun, neşrettiği ısı ile de lokal sıcak ortam olu-şacaktır. Tohumun rutubeti de arzulanan değerin üzerinde ise kızışma dediğimiz olaymeydana gelecek ve tohumlar bozulacaktır. Bu nedenle galvanizli kaplar en fazla0,30X0,30X0,40 m ebadında olmalıdır. Raflar evaporatörün bulunduğu duvara dik ola-rak yerleştirilmeli, kaplar raflarda düşey ve yatay olarak boşluklu dizilmek suretiyle ha-va sirkülâsyonu sağlanmalıdır. Depo sıcaklığı 30C +4°C olmalı, depo rutubeti asgari dü-zeyde tutulmalıdır. Rutubetli tohumlar gölge yerlerde rutubeti düşürülerek kurutulduk-tan sonra kaplara konularak soğuk hava deposuna yerleştirilmelidir.

Tohumların saklanmasında, rutubetin düşürülmesi için ısı kaynağından yararlanıl-ması doğru değildir. En doğru yol hava sirkülasyonu sağlamak suretiyle rutubetin düşü-


211

rülmesidir.Çam türlerinde ve Ladin de tohumun saklanmasında bir problem yoktur. Hemen

kullanılmayacak olan sert kabuklu ibreli tohumları zaman geçirmeden hava girmeyenkaplara doldurularak, soğuk hava depolarına konulmalıdır. Bu suretle söz konusu to-humları uzun yıllar saklamak mümkündür. Buna karşılık Göknar ve Sedir tohumları sak-lama konusunda büyük güçlükler yaratır. Bu türlerde çimlenme, gerek tabiatta, gereksebugüne kadar uygulanan saklama usullerinde hasadı takip eden ilkbahara kadar sürer.Bu nedenle Göknar tohumlarını, bugün elimizdeki mevcut soğuk hava depolarında uzunyıllar saklamak mümkün değildir. Ancak, daha sonra da bahsedileceği gibi çok düşük de-recelerde(-17oC) saklanması mümkün olmaktadır.

Tohumların saklanmasında aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir.A-Sert kabuklu orman ağacı tohumlarının saklanmasında(çam türleri, ladin, larix,

pseudotsuga v.b.)a. 5 yıla kadar saklanacak tohumlarda, kaplar hava almayacak şekilde kapalı, rutu-

bet %8 den az, ısı+40C olmalıdır.b. 5 Yıldan fazla fazla saklanacak tohumlarda, kaplar hava almayacak şekilde kapalı,

rutubet %6 dan az, ısı+40C olmalıdır. B-Yumuşak kabuklu orman ağacı tohumlarının(Göknar, Kayın v.b.) hava almayan

kaplarda, %7-12 rutubet derecesinde, -170C’de 3 yıl saklanabilmektedir. C-Yapraklı ağaç tohumlarının saklanması; (Akçaağaç, Dişbudak, Ihlamur, Kızılağaç,

Karaağaç, Gürgen, Akasya v.b.)Bu ağaç türlerinin tohumları, tabii şartlarda bir yıldan fazla saklanabilir. Daha uzun

yıllar saklamak gerektiğinde, tohumlar kapalı kaplarda % 7-20 rutubette +40C de mu-hafaza edilmelidir.

3.1.3. Tohum Ekim ZamanıFidanlıkta tohum ekim zamanı, birçok faktöre bağlıdır. Ekilecek tohumların özellik-

lerine, katlamaya veyahut diğer ön işlemlere ihtiyaç duyup duymamasına, mevsimin ik-lim şartlarına ve fidanlığın iş kapasitesine bağlı olarak değişebilir.

Sedir, göknar, kayın gibi türler ile çimlenme zorluğu bulunan sert kabuklular (ceviz,badem, meşe, ligustrum vs.) ile saklama zorluğu bulunan atkestanesi ve kestane tohum-ları, katlamaya alınmayacaksa mutlaka sonbaharda ekilmelidir. Kayın tohumlarının rutu-bet miktarı %30’un altına düşürülmemelidir. Ocak ve şubat aylarında kayın tohumları -5 ºC sıcaklıkta ekim zamanına kadar bekletilebilirler. Kayın tohum ekim zamanında birhafta önce bir hangarda beton üzerine serilerek devamlı sulama yapılır ve kürekle zamanzaman karıştırılır. Bu şekilde bir ön çimlenme meydana gelir. Kök uçları beyazlıklar ha-linde görülmeye başladığında tohumlar ekilmelidir.

3.1.4. Çimlenme Engeli ve Bu Engelin Giderilmesi Olgun tohumun kabuk, endosperm, meyve eti, embriyo gibi faktörlerden bir veya

birkaçının etkisi ile çimlenmenin gecikmesi durumudur. Çimlenme engelleri başlıca dörtsebepten ileri gelir:

-Kabuk: Kabuk sert olduğu taktirde suyun ve oksijenin girişine engel olur. Bu durumCeviz, Badem, İğde, Yalancı Akasya, Sofora, Gladiçya, Katır Tırnağı gibi tohumlarda var-


212

dır. Tohumun ekilme zamanı ve diğer uygulanacak metodlarla kabuk sertliği giderilir.(Sülfürikasit, sıcak su, çizikleme vb.)

-Endosperm: Bazı türlerde endosperm sertliğinden dolayı besin maddelerinden ya-rarlanma mümkün olmamaktadır. Bu türlerin başında Ihlamur gelmektedir. Soğuk ve ıs-lak ön işlemle giderilir. Ayrıca Ihlamur tohumu toplanır toplanmaz ekilirse herhangi birişlem gerektirmez.

-Meyve Eti: Bazı türlerde meyve etinde veya endosperm içinde bulunan bazı madde-ler çimlenmeye engel olucu etki yaparlar. Çimlenme engellerinden dolayı pratikte bu türtohumların(üzümlü, çekirdekli meyveler vs.) et kısmını veya meyveyi saran tabakayı eze-rek, parçalayarak tohumdan sıyırmak ve bol su ile yıkamak gerekmektedir.(örneğin Mah-lep, İğde)

-Embriyo: Embriyonun gelişmemiş olmasından(Pinus cembra) veya embriyonundinlenme ihtiyacından(Meşe, Dişbudak, Gürgen, Akçaağaç) ileri gelen çimlenme engeli-dir. Soğuk ve ıslak ön işlemle bu engel giderilir.

Karaağaç tohumu ise, ilkbaharda toplanır toplanmaz hemen ekilmelidir.Tohum ekimleri, mahalli iklim şartlarına ve tohumların biyolojik özelliklerine göre

sonbaharda erken çimlenmeye sebebiyet vermeyecek şekilde geç, ilkbaharda ise, topra-ğın çalışmaya elverişliliği oranında ve geç donlardan zarar görmeyecek şekilde erken ya-pılmalıdır.

3.1.5. Ekim DerinliğiTohumlara verilecek ekim derinliği, tohumun büyüklüğüne, toprağın tekstürüne,

ekimin ilkbahar veya sonbaharda yapılacağına göre değişebilir. Her ne kadar büyük to-humlar küçük tohumlara nazaran daha derine ekilebilirse de derin ekim genellikle Dam-ping-off mantarlarının zararını artırmakta ve fidelerin toprak üstüne çıkmasını zorlaştır-maktadır. Ekim derinliği, hafif kumsal topraklarda, killi ağır topraklara nazaran 1/3 nis-petinde daha derin olabilir. Zira bu gibi topraklarda çimlenen tohumlardan çıkan fide-ciklerin toprak sathına çıkışları daha kolaydır. Tecrübeler sonbahar ekimlerinin, ilkba-harda yapılan ekimlere nazaran daha derin yapılması gerektiğini göstermiştir. Zira bu su-retle muhtemel don atmaları veya rüzgâr erozyonu ile tohumların açıkta kalmaları önlen-miş olur. Genel bir kural olarak denilebilir ki; Bir tohuma verilecek derinlik, tohumunkalınlığının 3 katı kadar olmalıdır.

3.1.6. Tohum Ekimi Orman ağacı tohumları, fidanlıkta daha önce hazırlanan ekim yastıklarına elle veya

makine ile ekilir.Orman fidanlıklarında, çizgi ekimi uygulanmaktadır. Çizgi ekiminde, çizgi aralıkla-

rı, ibrelilerde 15-17 cm. yapraklı türlerde 20-24 cm dir. Her bir yastıkta, ibreliler için 7adet, yapraklı türler için 5 adet çizgi açılır. Kullanım amacına göre yastıktaki fidan sırası3 adede düşürülebilir. Çizgiler, yastık üzerine bir merdane vasıtasıyla ya da daha ekono-mik şekilde bir mibzerle açılır. Açılacak çizgiler, yastık boyunca düz ve aynı derinlikte ol-malıdır. Tohumlar, açılan bu çizgilere ya elle(bilhassa iri tohumlar) veya ekim mibzeriy-le ekilir. Ekilecek tohum miktarının beher birim için (m2, m) önceden belirlenmiş olma-sı lazımdır. Burada dikkat edilecek önemli bir husus, tohum sıklığının her tarafta aynı ol-


213

masıdır. Mibzerle ekimlerde, arada tohum atılmayan boşluklar olursa, buralara elle ta-mamlama yapılmalıdır

Ekim Tekniği Tohumlar ya sıcak ve soğuk camekanlar, seralar gibi kapalı yerlerde veya açık alan-

larda ekilir. Açıkta tohum ekme için yer seçimi çok büyük önem arz eder. Böyle bir yer-de aranan özellikler;

Hafif eğimli iyi drenajlı, dondan korunmuş olmalı, Güneye bakan, çimlenmeyi hızlandırıcı sıcak bir yer olmalı, Rüzgardan korunmuş olmalı, böylece yastıkların su kaybı önlenmiş olur, toprakta sı-

caklı düşmeleri sağlanırken gelişme teşvik edilmiş olur. Oysa bunun aksi halde fidelerkavrulur. Acer palmatum (büyük yapraklı Akçaağaç) ta olduğu gibi.

Ekimler sıcak veya soğuk camekan ve seralarda veya plastik tünellerde hazırlananyastıklara yapılabildiği gibi tahta veya plastik kasa veya kaplardada yapılabilir.

Yastık ve kaplarda çimlendirme ortamı olarak, buhar veya kimyevi yoldan strerilizeedilmiş, zararlı böcek veya mantarlardan temizlenmiş toprak, ekilecek türe uygun karı-şımlar hazırlanır. Çimlendirme ortamı olarak kum ve perlit karışımları da kullanılabilir.

Ekim yöntemi, çok küçük tohumlarda, tohumun kum veya testere talaşı gibi mater-yallerle karıştırılarak yeterli seyreklikte ortam alanına ekilmesi şeklinde uygulanır. To-humlar belli belirsiz hafif bir kapama materyali ile biraz örtülür veya hiç örtülmez. Bun-larda sulama, kasa bir su havuzuna batırılarak alttan rutubet almak suretiyle yapılmasıdaha faydalı olur. Zira isten sulama bu küçük ve hafif tohumları dağıtabilir.

Ekilen tohumların üzeri tohum çapının 2-4 katı kalınlıkta hafif bir örtü materyali ileörtülür ve düz bir tahta ile hafifçe bastırılır. Bu örtü veya kapatma materyali ince elenmiştoprak, gübre, humus veya torf karışımı olabilir, böylece tohumlar rutubetli tutulmuşolur.

Tohum tavası Fidan parseli

Ekimden sonra kasalar veya kaplar çok ince delikli süzgeçle veya ince su püskürtenpompalarla sulanır. Kök sistemi geliştikçe sulama yavaş yavaş azaltılır. Çimlenen ve geli-şen genç fidelerin kasaları yavaş yavaş daha serin ve aydınlık yerlere götürülerek dış şart-lara alıştırılmalıdır.

Fide ekim kasalarında elle tutulabilecek büyüklüğe yani 5-8 cm boya ulaştığı veya 2-4 yaprak oluşturduğu zaman alınıp şaşırtma kasalarında daha geniş aralıklarla (2,5-5 cm)


214

dikilir. Kasalar birkaç gün serin ve gölge bir yerde tutulur ve itina ile sulanır. Buralarda7-10 gün, açık alana çıkmak için intibak devresi geçiren fidanlar mümkün olduğunca da-ha fazla miktarda kendi topraklarıyla tarla veya parsele alınır veya doğrudan bahçeye di-kilir. Dikimden hemen sonra can suyu verilir.

Tarlada Yetiştirilmiş Torbalarda Dış Mekan Dış Mekan Süs Bitkileri Süs Bitkisi Üretimi

Çıplak köklü şimşirler

Rutbollu ibreliler Tarlada Gürgenler


215

4. VEJETATİF ÜRETME TEKNİĞİSüs bitkileri üretiminde temel üretim şek-

li vejetatif üretimdir. Vejetatif üretme, çelik,kök sürgünü, yaprak, yumru ve rizom gibi ve-jetatif bitki kısımlarından alınma parçalarlayapılan üretme şeklidir.

Bazı bitki türlerinde de çimlenme engeliyüzünden tohum çimlenmesi bir iki yıl süre-bilir. Bunlara bir süre çimlenme engelini gide-rici işlemler uygulamak gerekli olabilir. Bu durumda bunlar, bir tür çelikle çok daha ko-lay üretilebilir.

Bu çeşit vejetatif yollarla üretilen yeni bitkiler, bu bitki kısmının alındığı ana bitkiyekalıtsal nitelikleriyle tıpatıp benzer bitkilerdir.

Vejetatif Üretme 4 Temel Üretme Metodunu İçermektedir:• Çelikle Üretme• Aşı ile Üretme • Daldırma ile Üretme• Diğer Vejetatif Üretme Yolları

4.1. Çelikle Üretme TekniğiÇelikle üretme tekniği, üretilecek bitkiden alınan ve çelik adı verilen bir gövde, kök

ve yaprak parçası ile yeni bir bitki oluşturma tekniğidir.Özellikle daimi (herdem) yeşil ve yarı daimi yeşil yapraklı türlerin hemen hemen

hepsinde tohumla üretme zaman aldığı ve buna rağmen istenilen nitelikler çoğunluklasağlanamadığı için bu türler ekseriyetle çelikle üretilirler.

Genel olarak çeliklerin köklendirilmesinde köklendirme ortamı da özellikle güç kök-lenen türlerin çeliklerinde büyük önem taşır. Köklendirme ortamları olarak toprak, kum,yosun, perlit, su kullanılmaktadır.

Toprak ortamları içinde balçıklı kum toprakları daha iyi ve kaliteli bir köklenme sağ-lar. Kum ortamları da saf olarak çeliklerin köklendirilmesinde büyük ölçüde başarıylakullanılmaktadır. Özellikle porsuk, ardıç ve mazı gibi daimi yeşil cinslerde kum en uy-gun köklenme ortamıdır. Ancak nemli tutulması için devamlı sulama gerekir.

Yosun köklendirme ortamları ise kumun aksine ortamın su tutma kapasitesini arttı-rır. Çeşitli oranlarda kumla karıştırarak en iyi bir köklenme ortamı sağlanabilir.

Perlit gibi ortamlar da türlere göre çeşitli irilikte kullanılarak iyi rutubet Çelikle üretme yöntemleri çok çeşitlidir. Genel olarak bunlar:• Gövde Çelikleriyle Üretme• Yumuşak çelikle üretme • Yarı odunlaşmış çeliklerle üretme• Odun çelikleriyle üretme • Kök Çelikleriyle Üretme


216

• Yaprak Çelikleriyle Üretme• Yaprak-Tomurcuk Çelikleriyle Üretme şeklinde gruplandırılabilirler.

Gövde Çelikleriyle Üretme

Yumuşak (yeşil) Çelikle Üretme Odunsu bitkilerin henüz odunlaşmış olan taze ilkbahar sürgünlerinden hazırlanan

yumuşak çelikler birçok süs bitkisinin üretiminde kullanılır. Uygun çelik alma zamanıkonusunda eğer sürgünlerin ucu henüz çok taze ise bunlardan alınacak çeliğin kolaycaçürüyeceği dikkate alınmalıdır. Bu itibarla özellikle hızlı büyüyen yumuşak, gevrek sür-günler arzu edilmez.

Yumuşak veya yeşil çelikler daha çabuk ve daha kolay köklenir. Yumuşak çelikler da-ima yapraklı olarak, türlere göre değişmekle beraber 5-12 cm boyunda, genellikle 2-3boğumlu olarak hazırlanır ve kesim son boğumun hemen altından yapılır.

Çelik alımı ve kesimi sabah erken saatlerde yapılarak alınan çelikler hemen nemlen-dirilmiş çuval veya yosun içine nemli ve serin bir yere alınmalıdır. Çeliklerin birkaç da-kika bile olsa güneş altında kalması çok zararlıdır. Onları taze tutma amacıyla su içindetutma veya suya batırma ise önerilmez. Kesilen çeliklerin hemen dikilmesi gerekir. Dikimaralıkları türlere ve yaprak büyüklüğüne göre değişmekle beraber yaprak kenarları birbi-rine hafifçe değecek şekilde dikim aralıklarının ayarlanması en iyi yol olur.

Çizelge 2. Yumuşak (yeşil) gövde çeliği ile üretilebilen türlerin bazıları

Açelya Ceptalanthus Genista PhiladelphusAcer saccarum Cercidiphyllum Helesia PhysocarpusAkebia Cercis Hedera Populus

(köklenme zor) (daha çok sert çelikle)Amorpha Chamacyparis Hibiscus PotentillaAmpelopsis Cionanthus Hydrangea Prunus (erik kiraz)

(ortanca)Aralia Clematis Hypericum RobiniaAronia Clethra İndigofera Rosa

(serada her zaman)Baccharis Colutea Jasminum (serada) SalixBerberis Cornus Kerria SorbariaBudleia Corylopsis Kokwitzia SpiraeaBuxus Cotoneaster Laburnum Staphylea Callicarpa Crataegus Lespedeza SymphoricarposCalluna Deutzia Ligustrum SyringaCalycanthus Diervilla Liquidambar Tamarix

(köklenme güç)Campsis Diospyros Liriodendron Ulmus


217

Caragana Elaeagnus Lonicera VacciniumCaryopteris Eonymus Magnolia Viburnum

(herdem yeşil)Ceanothus Exochorda Malus Vitis

(çiçek elemanları)Cedrus Forsythia Morus WeigelaCelastrus Gaylussacia Phillodendron

Yarı Odunlaşmış (odunsu) Çeliklerle ÜretmeYarı odunlaşmış çeliklerle üretme yöntemine orman gülleri, camelia’lar, herdem ye-

şil açelyalar örnek olarak verilebilir. İğne yapraklı türler olarak ta porsuk, cryptomeria veardıçlarda da bu tip üretme söz konusu olmaktadır.

Bu tip çelikler, yumuşak çelikten bir ölçüde olgunlaşmış ve kısmen de sertleşerekodunlaşmaya yönelmiş olmaları ile farklılık gösterir. Dolayısıyla bu çelikler, sert çelikler-den de onlar gibi tamamen odunlaşmış olmamaları ile ayrılırlar.

Bu çelikler büyüme mevsiminin sonlarına doğru sürgünler kısmen odunlaştığındaalınır. Genellikle Ağustos ayı ve kısmen de Eylül başları bu konuda en uygun zamandır.

Yarı odunlaşmış çelikler, tepe kısmındaki yapraklar bırakılmak ve dip kısmındakilerkoparılmak suretiyle, türlere ve diğer koşullara göre 7,5-15 cm boylarda hazırlanır.

Çeliklerin diplerinin çakı veya jiletle odun ve kabuk kısmından çiziklenmesi veya ya-ralanması da köklenmeyi teşvik etmektedir.

Sert Odun Çelikleriyle ÜretmeBir yaşında tamamen olgunlaşmış ve odunlaşmış sürgünlerden elde edilen çeliklere

denir. Sert çelikle üretim yöntemi daha çok kışın yaprağını döken türlerle iğne yapraklı-larda kullanılır. Bu çeliklerde köklenme süresi 1 aydan 1 yıla kadar, hatta ikinci yıla dasarkarak zaman alır. Geç ilkbahar veya erken kış, çelik alımları için uygun zamandır.

Çelikler 1 yaşındaki dal kısımlarından alınmalıdır. Çeliklerin uzunluğu gözlerin sa-yısına göre 10-20 cm uzunluğunda olmalıdır. Çeliklerin eşit uzunlukta alınması da öne-rilmektedir. Kuvvetli ve orta kalınlıkta dallar en uygundur. Çelikler tabanda gözün he-men altından kesilirse köklenme daha fazla olur. Çeliğin üst kısmı da fazla koltuk kısmıkalmaması için en üst gözün hemen üstünden düz veya daha iyisi eğimli olarak kesilir.

Dikimlerde çeliğin en az iki gözü toprak altında kalmalıdır. Köklendirilmiş sert çe-likler için bir vejatasyon periyodu yeterli ise de ağır gelişen türlerde bu süre 2-3 yıllık birzaman alabilir.

Kök Çelikleri İle Üretme Köklerden alınan parçalarla yapılan üretme olan “kök çelikleriyle üretme” çok kulla-

nılan bir üretme yöntemi değildir. Eğer bir bitki türü doğal şartlar altında kolayca köksürgünü verebiliyorsa bu bitki kolaylıkla kök çelikleriyle üretilebilir. Küçük gevrek kök-lü bitkilerde, kök çelikleri oldukça kısa (2,5-5 cm) alınabilir.

Hazırlanan çelikler üretim ortamına ekseri yatay olarak yerleştirilir ve üzerleri 1-1,5cm kalınlıkta ince toprak veya kumla kapatılır. İyice sulanır ve üretme ortamının kuru-


218

maması veya rutubetini iyi muhafaza etmesi için üzeri camla kapatılır.Başlıca türler: Ailanthus (Kokarağaç), Aesculus (at kestanesi), Albizzia (pasa bıyığı),

Calycanthus (Kadeh çiçeği), Cydonia japonica (süs ayvası), Daphne, Dex (Papaz külahı,Lagerstromia (Oya ağacı), Rhododendron (Orman gülü), Rhus (Sumak), Robinia (Yalan-cı akasya), Sringa (leylak), Wisteria (Mor salkım)... Kökten alınan çiçeklerin boylan, gev-rek yapıda olanlarda 3-5 cm., etli yapıda olanlarda ise 5-8 cm. dir.

Yaprak Çelikleri İle Üretme “Yaprak çelikleri ile üretme” bir yapraktan yeni bir bitkinin üretilmesi yöntemidir.

Yaprak çeliklerinin başarılı bir köklenme yapabilmesi için 18-24 ºC lik hava sıcaklığı ile,nemli bir hava, bol ışık ve nemli iyi havalanan süzek bir köklendirme ortamı aranır. Yap-rak çeliği ile üretmenin sera üretme çalışmalarında geniş bir kullanım yeri vardır.

Başlıca türler: Afrika menekşeleri, Sansevieria (Sansavarya), Eeheveria (Acı dülek),Crassus, Sedum (Dam koruğu), Camelia, Ficus elestica (kauçuk) gibi süs ve saksı bitki-lerinden ibarettir.

Yaprak çelikleriyle üretmenin karakteristik bir örneğini de Peygamber kılıcı vermek-tedir. Bunlarda yapraklar 7,5-10 cm boylarında kesilerek çelikler alınır. Çeliklerin uzun-luklarının 3/4’lük kısmı üretme ortamına (kuma) gömülür. Alt uçtan kökler ve yeni birbitkiyi oluşturan sürgün gelişir.

Yaprak-Göz Çelikleriyle ÜretmeBu tip çelikler bir yaprak ayası, yaprak sapı, koltuk altı gözü veya bir göz ile küçük

bir gövde parçasından oluşur. Bunu için yaprak, bir göz içeren bir miktar gövde veya dalparçasıyla birlikte alınır ve köklendirilir. Çelik,

Çelikler genellikle temmuz-eylül arası alınabilir.Çelikle üretmede köklenme süresi boyunca ihtimamlı bir bakım gerekir. Sulama en

başta gelen bakım tedbiridir. Sulama, çeliklerin diplerini oymayacak şekilde ince süzgeç-ler veya sisleme ile yapılır.

4.2. Aşıyla Üretme TeknikleriAşıyla üretme, üretilmesi istenilen bitkinin bir parçasını, kökünden faydalanılmak is-

tenilen başka bir bitki ile kaynaştırarak tek bir bitki olarak geliştirme tekniğidir. Bitkinintoprak üstü kısmını yani gövde ve dallarını oluşturmak üzere asıl üretilmesini istediği-miz bitkiden alınan kısma “kalem” veya “göz” denir.

Bunlarda kalem, üzerinde birkaç uyur göz bulunan bitki parçasıdır. Bu parçanın gözolarak alınması halinde bir tek gözden oluşan ve sürgünden alınan üretken bir parça sözkonusudur. Yeni bitkinin kök kısmını oluşturacak olan kısmına ise “anaç” veya “altlık”denir. Böylece kalem veya göz anaçla birleştirilmek üzere anaca aşılandığı zaman anaçkökü oluştururken, kalem veya göz de sürerek yeni bitkinin gövde ve dallarını oluşturur.Böylece aşı canlı iki ayrı bitki dokusu kaynaştırılarak tek bir bitki halinde geliştirilmesitekniğidir.

Aşılama yöntemleri iki ana metottan oluşur. Birincisi “kalem aşısı” ikincisi ise yalnızbir göz içeren sürgünün kullanıldığı “göz aşısı” dır.


219

Bir aşının tutmasını etkileyen faktörler Uyuşma: Bitkiler botanik akrabalık ilişkileri bakımından birbirlerine ne kadar yakın

olurlarsa uyuşma şansı o kadar fazla olur. Bitki türleri: Aşıda başarı türlere göre de değişmektedir. Bazı türlerde aşılama başa-

rısı düşüktür. Örneğin meşeler, kayınlar çok güç aşılanır. Anaç kaliteli, kuvvetli ve genç fidan olmalıdır. Anacın tohumdan yetişmiş olması ek-

seri diğer vejetatif yollardan üretilmiş fidanlardan olmasına nazaran çoğu türlerde dahaçok tercih edilir.

Kalemler uygun zamanda alınmalı ve aşı uygun zamanda yapılmalıdır. Genelde ka-lem aşıları için yaz aşısı dışında en başarılı aşı zamanı ilkbaharda anaçla kök faaliyeti baş-larken fakat kalemde gözler henüz uyku durumundayken yapılan aşıdır.

Kalemin kambiyumu ile anacın kambiyumu yani kabuk ile odun arasındaki üretkenince doku mümkün olduğunca sık bir şekilde üst üste gelmelidir. Böylece kaynaşma ça-buk olur.

Aşı yeri süratle uygun bir macunla kapanmalıdır. Bu suretle aşı yerinde kuruma veçeşitli enfeksiyon tehlikeleri önlenmiş olur. Birçok durumda macunlamadan önce her ikiparçanın sık bir şekilde lastik, plastik veya rafyadan oluşan bir bantla sarılması gerekir.

Aşıdan sonra anaçtan çıkan sürgünler tedricen azaltılmalıdır. Üretilecek türe ve koşullara uygun aşılama yöntemi iyi seçilmelidir. El becerisi ve tecrübesi yeterli olan bir kimse tarafından aşılama yapılmalıdır.

4.2.1. Kalem Aşısı Veya Bindirme Aşı Taze kesilmiş anaçla, taze kesilmiş kalemin kambiyum bölgelerinin üst üste gelecek

şekilde sıkıca temas ettirilerek anaç ile kalem arasında bir bağlantı kurulması ile yeni birbitki meydana gelir. Bu aşılara kalem aşısı adı verilir.

Metot en basit ve yaygın yöntemlerden biridir. Esas olarak bu yöntemde anaç ve ka-lemin aynı kalınlıkta olması aranır. Uygulamada anaç ve kalemde birbirine denk uzun-luk ve şekilde birer kesit oluşturulur. Kesitin keskin bir aşı bıçağı ile bir kerede açılmasıdüz ve pürüzsüz bir satıh sağlayarak başarı oranını artırır.

Sürgünler zayıf olsa da kesim satıhları en az 3 cm uzunlukta olmalıdır. Her iki kesimyüzeyi birbirine intibak edecek şekilde kalem anacın üstüne oturtulur ve bir lastik rafyaile bağlanır. Müteakiben de macunlanır.

Dipçikli aşı: 6 mm ile 1,2 cm çapında küçük anaçların aşılanmasında kullanılır. Buaşının yapılabilmesi için anacın ve kalemin aynı kalınlıkta olması gerekir. Bu aşıda ka-lemde anaçta aksi yönlerde olmak üzere 2,5-6 cm uzunluğunda pürüzsüz bir kesim ya-pılır. Bu kesitin üzerinden birer dilcik kesilir ve bundan sonra anaç kalemin dilleri birbi-rinin içine sokulur.

Yanaştırma aşı: İki serbest bitkinin yine kendi köklerini muhafaza edecek şekildeher birinin gövdesinde oluşturulan çeşitli tipte kesim satıhları meydana getirerek bunla-rı üst üste getirecek tarzda her iki bireyi birbirine yanaştırarak uygulanan bir aşılamayöntemidir.

Yarma aşı: Bu aşı genellikle tepe seviyesinde yapılır. Bunun için anaçta kalem kalın-lığına denk yükseklikte tepe sürgünü kesilerek atılır. Bu kısımda ibre ve yapraklar temiz-


220

lenir. Bundan sonra kesitin ortasında kalemi oturtacak şekilde ve uzunlukta tepe sürgü-nü boyunca uygun derinlikte bir yarık oluşturulur. Diğer taraftan aynı kalınlıkta kalemde kama şeklinde iki yüzü kesilerek hazırlanır. Müteakiben anaçta açılan yarığa kalemkama şeklinde oturtularak aşı tamamlanır. Çeşit değiştirmelerinde bu metodun kullanıl-ması, 2,5-10 cm çapındaki dalların odunu oldukça düz yarılabilen düzgün odun doku-lu türlere uygulanmasıyla olur.

Kabuk Aşısı: Bu aşı çabuk yapılır ve basittir. Özel ekipmana gerek göstermez ve çap-ları 25 cm dan 30 cm kadar kalın dallarda yapılabilir. Anaca su yürüyüp kabuğun odun-dan kolaylıkla ayrılabildiği bir zamanda yapılır. Kabuk aşısı çeşitli tiplerde olmaktadır.Bunlardan belli başlı bir tip, anaçta kabuk üzerinde uzunluğuna bir kesim yapılarak çiz-ginin her iki yanındaki kabuğun odundan biraz ayrılması, hazırlanan kalemin bu arayasokulması şeklinde olur.

DİLCİKLİ AŞI YAPILIŞI


221


222

KAMELYADA YARMA AŞININ YAPILIŞI


223

HİBİSCUS (HATMİ AĞACININ KENAR AŞISININ YAPILIŞI)


224

4.2.2. Göz Aşısı Metotları Üzerinde bir göz veya tomurcuk bulunan küçük bir kabuk parçasından alınan bir ka-

lem kullanılarak yapılan aşılama yöntemine göz aşısı denir. Bu suretle bir bireyden çoksayıda aşı materyali alma olasılığı vardır. Nadide, kıymetli bireylerin üretilmesinde eko-nomik ve kolaylıkla uygulanabilecek bir yöntemdir. Sürgün göz aşıları ve uyuyan gözdeyapılan durgun göz aşıları olarak ikiye ayrılır.

Sürgün Göz Aşıları : Sürgün göz aşılarında anaca yerleştirilen göz, aşının yapıldığı yıliçinde sürgün verir. Bu aşılar “ erken sürgün göz aşıları” ve “geç sürgün göz aşıları” ol-mak üzere iki zamanda gerçekleştirilir. Erken sürgün göz aşılarında kalem yani göz, to-murcuklarda henüz bir kabarma görülmeden haldeyken alınır. Bu aşılar ilkbaharda anaçgelişmeye ve özsu yürümeye başlayıp kabuk kolaylıkla ayrıldığında açık alanda yapılır.Geç sürgün aşıları ise genellikle daha geç yani Haziran ayının ilk yarısında yapılır. Bu aşı-larda yara hemen kapanır ve aşı iki hafta içinde tutar.

Uyuyan Gözde Yapılan Durgun Göz Aşıları : Bu yöntem Temmuz-Eylül arası periyot-ta yapılır. Uyuyan göz aşısında gözler bitkinin dış tarafında bulunan kısa ve yavaş büyü-yen sürgünler dışında aynı yılın iyi oluşmuş ve olgunlaşmış kuvvetli sürgünlerinden alı-nır.

Göz aşıları içinde basit ve etkin oluşu nedeniyle en çok bilinen ve en çok kullanılanbir yöntemde “T” aşısı yöntemidir. Bu aşı özellikle güllerin ve bir çok süs çalılarının üre-tilmesinde kullanılır. Önce anaç üzerinde tercihen anacın alt tarafından iki nod arasında2,5 cm kadar uzunlukta dikey bir kesim yapılır. Bunu T şeklini verecek şekilde bir yataykesim takip eder. İki kabuk dilimini kaldırmak için aşı çakısı hafifçe çevrilir. Sonra altta-ki göz, gözün sadece yaprak sapı açıkta kalacak şekilde yukarıdan aşağı kabuk arasınasokulur ve lastik veya rafya ile bağlanır. Aşı yaklaşık 2 hafta içinde tutar.Anaç yaz sonun-da veya sonbaharda aşının üstünden kesilerek uzaklaştırılır.


225

GÖZ AŞISI YAPILIŞI


226

4.3. Daldırma ile Üretme Teknikleri Bitkinin herhangi bir kısmının ana bitkiden ayırmadan köklendirilmesini sağlayarak

sonradan ayırmak suretiyle yapılan üretme metodudur. Çeklikle köklendirilmesi zor olantürlerin süs bitkileri, çalılar ve ağaçların üretiminde kullanılır.

İyi bir kök gelişimi olması için daldırma ortamı iyi gübrelenmeli ve nemli tutulmalı-dır.

Çelikle üretmeye nazaran daha başarılıdır.

Daldırma TipleriUç Daldırması: Sürgünün 8-10 cm toprağa daldırılıp, uç kısmının dışarıda kalacak

şekilde toprakla örtülmesiyle yapılır. Adi Daldırma: Daldırılacak dallar bir yıllık sürgünler olmalı ve mümkün olduğu ka-

dar anacın kolay bükülebilen alt dallarından alınmalıdır. Sürgünlerin ucu 15-20 cm top-rak yüzeyinde kalacak şekilde sürgünlerin kavis verilerek toprağa daldırılmasıdır.ilkba-harda daldırılan sürgünün toprak altında kalan kısmında yaz boyunca kökler meydanagelir. Kesim ve söküm sonbahar yada ertesi yıl ilkbaharda yapılır.

Hava Daldırması: Dalın toprağa batırılması yerine toprak yada yosun dolu bir örtüdala sarılıp köklenmesi beklenir. Bu iş ya ilkbaharda tamamen olgunlaşmış bir yıllık dal-lar üzerinde yapılır veya bu iş için yaz sonunda tam olgunlaşmamış dallar kullanılır.

Yöntem çeşitli şekillerde uygulanır. Hangi şekilde olursa olsun önce köklenmesi iste-nen dallar veya sürgünler üzerinde dalın ucunun 15-20 cm altından halkalama yarma ve-ya yukarı doğru çizikleme suretiyle yaralar açılır. Sonra bu yara etrafına hafif nemlendi-rilmiş yosun, turba vb. köklendirme ortamı sarılır, ince bir polietilen plastik örtüyle ta-mamen kapanacak şekilde örtüldükten sonra örtünün iki ucu sıkıca kapatılıp bağlanır.

Köklendirme ortamının nemli tutulması metodun başarısında önemli etkendir. Ye-terli bir köklenme meydana geldikten sonra bu köklenen sürgün veya dal anaçtan ayrı-larak bir saksıya alınır.

Tepe daldırması: Adi daldırma yapılamayan türlerde uygulanır. Bir yıl önce dikilenbitkiler, kök boğazlarının 5-10 cm üstünden gövde kısmı kesilerek, bitki mümkün oldu-ğu kadar sürgün vermeye zorlanır. Sürgünler 8-10 cm boya gelince (mayıs ayında), hersürgünün boğazı yüksekliğinin yarısı kadar toprak yığılarak doldurulur.

Sürgünler 20-25 cm ye gelince ikinci bir boğaz doldurması yapılır. Bu işlem sürgün-


227

ler 45 cm ye ulaşınca yine üçüncü ve son defa tekrarlanır. Anaçta boğazı doldurulan sürgünler köklendikten sonra mümkün olduğu kadar dip-

ten kesilerek ana bitkiden ayrılırlar ve parsellere dikilirler, yani şaşırtılırlar.Hendek daldırması: Kök yapma ve sürme yeteneği yüksek olan bazı anaç bitkilerin

dalları, bütün uzunluğu boyunca açılan hendeğe yatırılarak üzeri toprakla örtülür ve sür-gün vermesi teşvik edilir.

Sürgünler diplerinde meydana gelen köklerle birlikte kesilerek anaçtan ayrılır ve ay-rı birer bitki olarak şaşırtılırlar.

5.FİDANLIK VE SERA İŞLETMECİLİĞİNDE YER SEÇİMİNDE DİKKATEDİLMESİ GEREKEN BAŞLICA KONULARFidanlık sahasının büyüklüğü her ne kadar yıllık fidan ihtiyacı, fidan yaşı, fidanların

şaşırtılıp şaşırtılmayacağına bağlı ise de fidanlık tipiyle de ilgilidir. Fidanlık yeri yetiştirilmesi istenen türlerin doğal yetişme ortamı isteklerine uygun bir

yer olmalıdır. Fidanlık yerinin geçmişi hastalık ve haşarat yönünden iyi bilinmelidir. Fidanlık arazisinin çevresinde herhangi bir çevre kirleticisinin olmaması gerekir.Düz sahalar makineli çalışmalara olanak sağlar ve sahada daha eşit sulama yapılabi-

lir.Alanın iklim bakımından ılıman, vejetasyon periyodu uzun, yağışları arzulanan mik-

tar ve dağılımda olan sıcaklık düzensizlikleri, kuvvetli don etkileri olmayan, yüksek ha-va rutubeti aşırıya kaçmayan bir yer olması fidan yetiştirmenin en önemli klimatik ko-şullarını oluşturur.

Toprak ve su koşullarıFidanlık toprak derinliğinin 120-150 cm olması idealdir.Fidanlık için toprağın hafif olması idealdir. Ağır killi topraklar fazla su tuttuğundan

soğuk olur ve güç ısınır. Toprak yüzeyinden itibaren 50 cm derinliğine kadar olan kısımda taş ve çakıl bulun-

mamalıdır. Taban suyu yüksekliği de fidanlık seçiminde önemlidir. Taban suyunu fazla miktar-

da tuz içermesinin de büyük sakıncaları vardır. Yakınında ve içinde yeterli, ucuz ve istenen özelliklerde su bulunan fidanlıklar tercih

edilmelidir. Fidanlıkların su kaynakları nehir, çay, dere olmak üzere her türlü akarsular, kuyular

gibi her türlü su kaynağı olabilir. Seralarda uygun bir yer seçilmemişse yalnız verim ve kalite düşüklüğü değil giderle-

rin yüksekliği de işletmenin verimli çalışmasına olanak vermez.Seralara verilecek yön de o bölgenin iklim koşullarına göre olur.Güneşlenmenin az olduğu soğuk ve kuzey yörelerde doğu batı doğrultusu daha bü-

yük önem taşırken güneş ışınlarının fazla olduğu güney ve sıcak yörelerde kuzey güneydoğrultusu tercih edilmelidir.


228

Rüzgara açık alanda kurulmuş serada yakıt tüketimi fazla olmaktadır. Düz bir alanda kurulmuş seralarda yapay olarak yapılan ısıtma, sera içinde iyi bir da-

ğılım gösterir.Sera alanında eğim hiçbir zaman %1 i geçmemelidir.

6. FİDANLIK VE SERA İŞLETMECİLİĞİNDE ÜRETME VE YETİŞTİRME ÇALIŞMALARI

6.1. FİDANLIKTA EKİMEkim Yerinin Seçimi Ve Yastıkların Hazırlanması:Tohumdan fide ve fidan yetiştirme fidanlık çalışmalarının önemli bir kısmını oluştu-

rur.Fidanlıklarda ekim yerinin seçimi başarılı bir üretim için çok önemlidir. Dona karşı

duyarlı türlerin ekiminde, seçilecek ekim yerinin doğrudan gelen sabah güneşinden fay-dalanması gerekir. Ekim için, fidanlığın ıslak ve soğuk, ağır topraklı kısımlarından da ka-çınılmalıdır. Mantar zararlılarına karşı bir sene evvel kullanılan yastıklarda dinlendirmeyapılmadan hemen ekim yapılmamalıdır. Ekim için fidanlığın bir yıl evvel yeşil gübrele-me yapılmış parselleri tercih edilmelidir.

Ekim için seçilen parsellerin iyi hazırlanması çok önemlidir. Bunun için yastık alan-larının ekimden önce birkaç defa pullukla sürülmesi ve işlenerek toprağın ufalanması ge-rekir. Sonra dekara 8-10 ton yanmış ahır gübresi karıştırılır.

Bu şekilde işlem gören parsellerde iyi bir tesviyeden sonra yastıklar el veya makineile hazırlanır. Yastık genişlikleri genellikle 120 cm, yastık yolları 30-40 cm olur. Yastıklarbirbirine paralel doğrultuda, mümkün olduğunca düz olarak açılmalıdır, aksi taktirdemakineli çalışmalar güçleşir.

Dikim Zamanı:Peyzaj düzenlemelerinde bitkisel materyal olarak kullanılan çeşitli ağaç ve çalı for-

mundaki açık alanlardaki ekimin zamanı türlerin özelliklerine, fidanlıktaki yetişme orta-mı koşullarına, tohumun gördüğü ön işleme göre değişir.

Türler olarak, tohumlarını sonbaharda dökenlerin ekimleri, diğer koşullar uygunolursa sonbaharda yapılması daha iyi sonuç verir. Çimlenme engelli olan tohumlar bu en-geli giderici uygun işlemlere başvurulmaması halinde sonbahar ekimleri bu engellerin or-tadan kalkmasında büyük ölçüde yardımcı olur.

Ekim zamanı dış koşullara göre de değişir. Ağır topraklarda ekim yapılması zorunluise hiç olmazsa ekim ilkbahara bırakılmalıdır. Türkiye’de genellikle ekimler mart-mayısarasında yapılır.

Ekim Sıklığı:Birim sahaya ekilecek tohum miktarının tespiti fidanlıklarda önemli bir sorundur.

Eğer gerekenden sık bir ekim yapılırsa, çıkan ekim fideciklerinin bir kısmı orada ezilipölürken diğer bir kısmı da önce cılız bir gelişme yapar. Bu fideler dikimlerde veya şaşırt-mada çok zayiat verir, kök sap dengesi bozulur. Aynı zamanda bugün hayli pahalı olantohum giderleri de çok yükselir. Ancak fazla seyrek ekimde birim sahadan daha az fide


229

sağlandığından saha israfına neden olur.Ekim sıklığı başta ağaç türü olmak üzere, ekim metoduna, anaca, yetişme ortamına,

ekim yastıklarının hazırlanma şekline, tohumun çimlenme kabiliyeti ve temizlik yüzde-sine göre değişir.

Açık alan ekim metotları:Fidanlılarda iki ana ekim metodu söz konusudur; biri serpme, diğeri de çizgi ekimi-

dir. Serpme ekiminde tohum yastığım bütün alanına serpilir. Çizgi ekiminde tohum yas-tık üzerinde yastık üzerinde açılan çeşitli aralık ve genişlikteki çizgiler üzerine ekildiğin-den fidanlar yalnız çizgiler üzerinde bulunur. Bu yöntemde fideler daha sık gelişir, geliş-me az olur. Serpme ekimde fideler bütün yastık alanına dağıldığından her birine isabeteden gelişme sahası daha büyüktür. Bu yüzden çizgi ekimine nazaran daha iyi gelişirler.

6.2. FİDANLIKTA REPİKAJEkim yastıklarında sıkışık olarak gelişen fidanlar, yeterli ışık alamadığı ve birbirleri

ile rekabeti dolayısıyla, iyi gelişmiş bir kök sistemi ve gövdeye sahip olamazlar. Uzun vezayıf bir gövde ile gelişmemiş bir kök sistemi sonucu dikimde başarıları çok zayıf kalır.Zengin yan ve saçak köklü ve iyi gelişmiş bir gövde sağlamak için geniş aralıklarla yetiş-tirilmeleri gerekir. İşte fideciklerin ekim yastıklarında muayyen süreler kaldıktan sonrabu maksatla daha geniş aralıklarla başka bir yere dikilmesi işlemine Repikaj (şaşırtma)denir.

Repikaj yaşı: fidanlar esas itibariyle 1 veya 2 nadiren de 3 yaşında repikaja tabi tutu-lurlar.

Genel olarak bütün çamlar, sedir, selvi, mazı ve yapraklılar 1 yaşında, göknar ve la-dinler 2, veya bazı durumlarda 3 yaşında repikaja alınırlar.

Repikaj yastığında fidanların kalış süresi genellikle 1 veya 2 nadiren de 3-4 yıldır. Repikaj, müsait yetişme ortamlarında sonbaharda yapılabilmekle beraber genel ola-

rak ilkbaharda fidanlar sürmeden yapılır.

6.3. FİDANLIKTA KAPLI FİDAN YETİŞTİRME Kaplı dikime hazır hale gelen fidanlara “kaplı fidan” denir.Kaplı fidanlar peyzaj projelerinin uygulanmasında, sahaya kaplı olarak getirildikleri

için, kökler güneş ve rüzgar gibi etkilere maruz kalmazlar. Bunların, çıplak köklü fidan-lar, hatta topraklı fidanlar gibi, sökülürken kökleri koparılıp zedelenmez ve köklerininbüyük kısmı da fidanlık toprağında kalmaz.

Kaplı fidanların peyzaj uygulamalarında asıl büyük avantajı yılın her zamanındabunlarla uygulama çalışmalarının yapılabilmesidir. Yani bunlar çıplak köklü fidanlardaolduğu gibi belli dikim mevsimine tabi değildirler.

Kaplı fidanlarda kök deformasyonu olmaması için kaplarda fazla bekletilmemeli ve-ya zamanında daha büyük kaplara alınarak ve yine fazla bekletilmeden değerlendirilme-lidir.


230

6.4. FİDANLARDA KÜLTÜR BAKIMI

Ot Mücadelesi Ve ÇapaYabani otlar fidanların besinlerine ve su alımlarına ortak olup, daha büyüdüklerinde

de küçük fidanları ışıksız bırakarak boğulmalarına neden olurlar. Bazı fidanlar bu ot re-kabetine yenik düşerler, bazıları da gelişme ve kaliteleri açısından büyük kayba uğrarlar.

Ekim parsellerinde ot alma, ekilen tohumlar çimlendikten hemen sonra elle ve dik-katle yapılmalıdır. Repikaj parsellerinde ise ot almada el aletleri yanında daha çok maki-ne ve ekipmanlar kullanılır.

Bir yılda 4-5 generasyon üreyen, gelişen yabancı ot tohumları vardır. Bu itibarla otkontrolünün bütün yıl yapılması gerekir.

Kimyasal ilaçlama

Makine ile budama


231

Tohum ekilmiş tarlalar

Tohum ekimi için zemin hazırlama, Ekilmiş tohumların sulanması

Bakımlı alan Traktör ile çapalama

Sulama Sulama, çeşitli fiziksel ve kimyasal işlemlerle suyun besin maddelerini eriterek bitki-

nin bünyesine alınabilirliğini sağlaması ve bu besin maddelerini dokulara, taşıması sure-tiyle bitki beslenmesinde önemli rol oynar.

Ekim yastıklarında az miktarda su ile fakat sık sık sulanarak, toprak sathı yeterli ru-tubette tutulmalıdır. Repikaj yastıklarında ise daha seyrek fakat her defasında daha fazlasu vermek gerekir. Küçük kaplı fidanlarda üstten yağmurlama ile sulama en yaygındır.

Kaplı fidanların su ihtiyaçları; türe, kapların büyüklüğüne, kabın su depolama kapa-sitesine, su içindeki ortama, iklim koşullarına ve sulama sistemine göre değişir.

BudamaGövde dal budamaları daha ziyade şaşırtılmış yapraklı fidanlar için bahis konusudur.

Fazla kıvrık dallar, çatallaşmış tepeler budanmak suretiyle alınır. Bir tek asli gövde kala-cağına göre diğerlerinin zamanında ve usulüne uygun olarak alınması gerekir. Budama-


232

da, şaşırtmanın 1.yılından itibaren başlanır. Her vejetasyon mevsiminde, fidanın duru-muna göre bir veya daha fazla tekrarlanır. Budamanın şiddetli yapılması büyümeyi men-fi yönde etkiler. Budama keskin budama makası ile yapılır. Çatallaşmış tepelerde istikbalvadedenin dışındakiler ile kalınlaşmış yan dallar ilk olarak alınır. Kavak fidanlarında ilkyıl herhangi bir budama yapılmaz. Yalnız çatal tepeler teklenir ve çok kuvvetli azman yandallar budanır. Budamada, daima budama makasları kullanılır.

Yerinde Kök KesmeBu işlem gerek ibreli, gerekse yapraklı ekim yastıklarında, kazık kök sistemi yerine,

kuvvetli ve bol yan köklerden meydana gelmiş saçak bir kök sistemi elde etmek, gövde-nin aşırı büyümesini yavaşlatmak suretiyle kök/gövde oranını kök lehine çevirmek içinyapılmaktadır. Kök kesimi tatbik edilen fidanlarda kuvvetli bir kök sistemi teşekkül et-mektedir. Bu fidanlar gerek fidanlıktaki repikaj sahalarında gerekse ağaçlandırma sahala-rında daha iyi tutmakta ve gelişmeleri de daha fazla olmaktadır. Gerektiğinde fidanlardayan kök kesimi de uygulanarak yan kök teşekkülü aşırı olan türlerle bu mahzurda orta-dan kaldırılabilir.

Kök kesimine tabi tutulacak fidanların yaşı, iğne yapraklı ve yapraklı türlerde farklı-lık gösterir. Genel olarak ibreli fidanlarda, bu işlemin uygulanacağı fidanların kökleri ge-lişmiş ve bıçak darbesi karşısında kıvrılmayacak bir durumda olmalıdır. Buna göre kızıl-çam gibi hızlı büyüyen türlerden 1+0; karaçam, sarıçam gibi daha yavaş gelişme göste-ren diğer türlerde ise 2+0 yaşında kök kesimi yapılmalıdır. Ancak bu türlerde gövdeninaşırı bir gelişme göstermesi halinde, bu gelişmeyi önlemek üzere sonbahara doğru 1+0yaşında da kök kesimi yapılabilir.

Yapraklı fidanlarda ise esas itibariyle 1+0 yaşında kök kesimi yapılmalıdır. Ancak, bu-rada dikkat edilecek husus, fidan boylarını kök kesme bıçağının üst çerçevesini aşmaması-dır. Buna göre fidanların 30-40 cm kadar boy aldığı devrede bu işlem uygulanmalıdır. Ak-si halde bıçağın, üst çerçevesine fazlasıyla mukavemet edecek olan fidanlar zarar görebilir.

Kök Kesme ZamanıFidanların klimatik özelliklerinin aynı olmaması nedeniyle her yer için gerekli olabi-

lecek kesin tarihler vermek mümkün değildir. Bu itibarla kök kesimi mahalli şartlara gö-re değişebilmektedir. Orta Anadolu şartlarında, 2+0 yaşındaki karaçam ve sarıçamda kökkesiminin Temmuz ayında yapılması uygun olur. Bu işlemin 1+0 yaşındaki fidanlarda ya-pılması halinde ise Eylül ayı başında, kızılçamda da Haziran ayı tercih edilmelidir.

Yapraklı fidanlarda ise, kök kesimi genellikle Temmuz ayında yapılır. Bu uygulama-dan elde edilecek neticeye göre, bir veya birden fazla kök kesimi yapılabilir.

Damping-Off (Devrilme Hastalığı) Özellikle ekim yastıklarında, üst toprak tabakalarında yaşayan bir grup mantarın ta-

sallutu ile meydana gelen bir hastalıktır. Damping off’a sebep olan mantarlar hem tohu-mu hem de tohumdan oluşan fideyi etkiler. Kök boğazından etkilenmiş fideler anidendevrilip çökerler.

Ekim hazırlığı ve bakımlarının yeterli ve zamanında yapılması ile hava şartlarının uy-gunluğu gibi büyümeyi iyileştiren şartlar, bu mantarın etkinliğini azaltır. Bundan başkaçeşitli ağaç türlerinin damping-off yapan mantarlara direnci farklılık gösterir.


233

Bu hastalığı önlemek için dikkat edilmesi gereken hususlar ve alınacak tedbirler şunlardır:a-Toprağın kil oranı yükseldikçe bu hastalık arttığından fidanlıklarda kil oranını dü-

şürücü tedbirler alınmalıdır.b- Bu hastalığın çok etkin olduğu fidanlıklarda ekim sıklığı mümkün olduğu kadar

azaltılmalıdır. Zira ekim sıklığı artıkça Damping off da artmaktadır.c- Ekimleri sıcak mevsimde(zamanda) yapmaktan kaçınmalıdır. Tohum ekimleri ilk-

baharda mümkün olduğunca erken yapılmalıdır. Bu mantarın optimum üremesi + 25ºC’de olmaktadır.

d- Tohum gerektiğinden daha fazla derine ekilmemelidir.e- Ekim sonrası örtü materyali olarak ağır yapıda materyal kullanmaktan kaçınılma-

lı, organik maddece zengin, gevşek yapıda materyal kullanılmalıdır.f- Normalden fazla gübre kullanılmamalıdır

Gübreleme Besin maddeleri kaybını önlemek üzere zaman zaman bir düzen içerisinde fidanlık

topraklarının gübrelenmesi gerekir. Yeterli besin maddeleri verilen topraklarda yetişen fi-danlar daha iyi tutar, daha iyi gelişir. Bu nedenle fidanlıklarda gübreleme önem taşır. Fi-danlıklarda kullanılan gübreleri iki grupta toplarız; a) Doğal (organik) gübreler b) Yapay(ticari) gübreler

Doğal gübreler olarak ahır gübreleri yalnız bir çok besin elementlerini içeren bir tamgübre değil, fakat aynı zamanda toprağın fiziki yapısını ıslah eden gübrelerdir. Ahır güb-releri, fidanlıkların en başta gelen, fidanlar için hayati bütün besin maddelerini bol mik-tarda içeren gübrelerdir.

Doğal gübreleri içinde fidanlıklarda, kompostun da özel bir yeri vardır. Kompost, be-sin değeri olan her türlü organik artıktan (ot, yaprak, dal parçaları, çöp ve diğer her tür-lü bitki artıklarından) hazırlanabilir.

Organik gübre olarak doğrudan ormandan alınan iyi ayrışmış bir yaprak çürüntüsüde özellikle humus bakımından çok zengin bir kaynak oluşturur.

En ucuz diğer bir organik gübreleme yöntemi ise “yeşil gübreleme”dir. Yeşil gübrele-me ile toprağın organik madde içeriği artırılarak fiziksel özellikleri iyileştirilir.

Yapay gübreler arasında en büyük yeri ve kullanım alanını inorganik yapay gübreleralırlar.

Fidanların topraktan aldıkları en önemli besin maddeleri azot, fosfor ve potasyumdur. Genellikle kuru azot gübrelerinin bir kısmı vejetasyonun başladığı dönemde, diğer

kısmı da vejetasyonun ortasında verilmelidir.Fosfat gübreleri fidanlıklarda ekseriyetle sonbahar ve kısmen de ilkbahar aylarında

verilmektedir. Potas gübreleri ise, esasta sonbaharda veya ekim veya repikajdan 3 haftakadar önce verilmelidir.

Gübreler nasıl ve ne miktarda kullanılmalıdır? Temel gübreleme, toprak işlemesi ile birlikte, ekim ve dikimden önce yapılan gübre-

lemedir. Özellikle ahır gübreleri, yeşil gübre ve kompost daha ziyade temel gübre olarakverilirler.


234

Baş gübreleri ise, ekim veya dikimden sonra fidanlara verilen gübrelerdir. Baş gübre-leri ekseri fidanların dibine atılır. Daha ziyade inorganik gübreler baş gübresi olarak ve-rilir. Gübrelemenin etkili olabilmesi için, gübrelemeden hemen sonra yeterli bir sulamagerekir. Gübreler, en basiti el ile veya çeşitli gübre dağıtıcılarla, sulama veya yağmurlamasistemleri yoluyla verilir. Genel ve ortalama olarak beher dekar alana 2-3 ton ahır gübre-si verilmesi önerilir. Gübrenin verilmesini takiben derhal tırmık veya tarakla karıştırılma-sı icap eder.

Kompostunda birim sahada kulanım miktarı; toprak türüne, tekstürüne ve toprağınbesin gereksinimine göre büyük ölçüde değişir. Ancak kabaca bir dekarlık sahaya 10-15m3 kompost verilmesi önerilir. Kompostun yine ahır gübresinde olduğu gibi toprağa birtırmıkla gömülmesi, fakat bu gömülmenin 5 cm yi geçmeyecek şekilde oldukça sığ ol-ması istenir.

Meydan ağaçlandırmalarından örnekler


235

7. İÇ MEKAN BİTKİSİ SATIN ALINDIĞINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKENHUSUSLARİç mekan bitkilerinin satın alınacağı en uygun zaman, büyüme ve gelişme sezonları

içinde iç ve dış mekan sıcaklığının birbirine yakın, ısının dengede olduğu ilkbahar vesonbahar mevsimleri arasıdır. Kış aylarında seralardan 18-20 derecede ve nemli ortamla-ra alınan bitkiler, evlerin kuru ve sıcak havasına uyum sağlamaları uzun süre alacaktır.

Sıcaklık farklılıklarının artmasıyla birlikte bitkilerde bozulma ihtimali de artar. Soğukveya sıcak hava da bitkiler için zararlıdır. Hava ister soğuk, ister sıcak olsun, araba için-de bırakılan bitkiler çok kısa sürede kararır, yanar ve ölür.

Toptan satın almalarda nakliye esnasında bitkiler kesinlikle kapalı araçlarla nakledil-


236

meli, yaz aylarında klimalı araçlarla nakil yapılmalıdır. Aksi takdirde bitkiler sıcaktankavrulur ve kururlar.

Evlerdeki kuru havanın bitki üzerindeki olumsuzluğunu azaltmak için; satın alınanbitkinin yaprakları ve uçları yanık, kararmış, yırtılmış olmamalıdır. Yaprak üstünde veyagövdede hastalık belirtisi olabilecek yapışkan ve kabuğumsu oluşumlar bulunmamalı,goncalı bitkiler seçilmelidir. Özellikle kış aylarında alınan bitkilerde ilk bir hafta on güniçerisinde görülen alt yapraklardaki birkaç sararma ve dökülme, ortam değişikliği nede-niyle normaldir, dökülmeler bir iki hafta içinde yavaşlar ve biter. Eğer yeni çıkan yaprak-larda da yanmalar oluyorsa, bakım hatası yapılmaktadır. Büyük olasılıkla ortam bitki içinçok kurudur. Ortamın ısısı düşürülmeli ve yapraklarına duş yaptırmalıdır. Sararma vekuruma devam ederse bitkiyi aldığınız yere başvurmalı ve yardım almalısınız. Aldığınızbitkinin kökleri saksı içini sarmış ve dışarı çıkmaya başlamışsa saksı hemen büyütülme-lidir. Kökler saksı içini kaplamışsa, ancak yine de bitkiyi istediğiniz renkte ve yapıdakibir başka saksıya geçirmek istiyorsanız, kökleri koparmadan, yaralamadan, saksı altınadrenaj yaparak saksıyı değiştirebilirsiniz.

İç mekan bitkilerini sera veya dükkanlardan satın alıp bulunduğunuz ortama götür-düğünüzde, bazılarının yapraklarının hızla sarardığını, çiçeklerinin solduğunu, uzun sü-re yaşamadığını görebilirsiniz. Bitkilerin bozulmasının çeşitli nedenleri olabilir. İşte bun-ların yaşanmaması için bitki satın alırken dikkat edilmesi gerekenler.

8. İÇ MEKAN BİTKİLERİNİN SATIN ALINMASI VE YERLEŞTİRİLMESİBitkinin konulacağı mekanın büyüklüğü oranında bitki alınmalı.Büyük mekanlara

büyük bitki küçük mekanlara da küçük bitki alınmalıdır.Boylu bitkilerin ışık istekleri deboyları oranında artmaktadır.Küçük mekanlara boylu bitkiler konulursa bu mekanlarboylu bitkinin ihtiyaçlarını karşılayamadığından bitkiler sararıp solmaya ve zamanla ku-rumaya başlayacaklardır.

Bazı bitkiler ışığı çok sever, bazıları az, bzılarıda orta seviyede severler. Eğer eviniz azışık alıyorsa çok ışık isteyen bitkileri almamalısınız.

Bunun için, çiçeğin çiçekçiden satın alınmasından, evde ya da büroda uygun yereyerleştirilmesine kadar dikkat edilmesi gereken kurallar vardır.

Çiçeğin çiçekçiden satın alındıktan sonra, gideceği yere soğuk, rüzgar ve yakıcı gü-neş ışığından korunarak ulaştırılması gerekir.

Çiçeğin yerleştirileceği mekana gelince; çiçeklerin hoşlandığı ve hoşlanmadığı ortam-lar vardır. Satın aldığımız çiçeklerdeki açıklayıcı etiketlere göz atarsak çiçeklerin nasıl or-tamlardan hoşlandığını görürüz.

Bitkilerin konulduğu mekanlar tek yönden ışık alıyorlarsa zamanla bitkide tek yön-lü gelişme olur.

Tek yönlü gelişmeyi önlemek için belli aralıklarla bitki saksısının yerinde döndürül-mesi gerekir.

Torf bitki besinleri yönünden fakir bir büyüme ortamı materyaildir. İthal bitkilerin saksı harcı torflu olduğundan bitkilerin besin ihtiyaçları suni gübre-

lerle sulama suyu veya sisleme ile verilmektedir.satın alınan bitkilerin besin ihtiyaçları


237

sürekli bir şekilde devam ettirilmezse bitkiler zamanla solmaya, sararmaya, yaprak dök-meye ve kurumaya başlarlar.

Özellikle ithal bitkilerde meydana gelen olumsuzlukları, aldığımız bitkinin kalitesi-ne, satıcıların yanlış yönlendirmesine bağlar, problemler tekrar ettiğinde bitki almamayakarar verir ve yeşil dostlarımızdan uzaklaşırız.

Bitkiyi nereye koyacağımızı iyi bilmeli, onları uygun yerlere yerleştirmeliyiz. Doğrubitkiyi doğru yere koymazsak başarı sansımız oldukça azalır. Bitki hiçbir zaman koltuk,sandalye, vazo vs gibi istediğimiz köşeye koyabileceğimiz bir aksesuar değildir. İnsan is-teklerine paralel ihtiyaçları olmadığı anlamına gelmez. Konuşmamaları veya hızlı hareketedememeleri onların farklı ihtiyaçları olduğunu göstermez. Onlar için sevgi de bir besin-dir. Bazen saksıları ufak olduğu halde sadece sevgiyle büyüdükleri hayretle görülmüştür.

Yeşil dostlarımızı seçerken ışık ve ısı şartlarını, bitkinin konulacağı yerin genişliği gi-bi etkenleri göz önünde bulundurmalıyız. Bütçemizi iyi belirlemeli ve karşımızdaki satı-cıya ne istediğimizi tam olarak anlatmalıyız. Bitki boyları aynı olsa bile fiyatlarında bü-yük farklılıklar olabilir. Örneğin 160- 170 cm yükseklikte üç köklü Dracaena marginataile aynı boydaki, ancak daha yaşlı olan üç köklü Dr. Compacta arasında üç kat fiyat far-kı vardır. Bitkiyi yerleştireceğimiz alan dar ise ve palmiyelerden hoşlanıyorsak, çabul bü-yüyen ve genişleyen Areca yerine, daha ağır ve yayılmadan büyüyen Kentia seçilmelidir.Direkt güneş alan bir ortamda Kentia, Dracaena marginata yerine, yaprakları güneşe da-ha dayanıklı Ficus veya Yucca kullanılmalıdır. Kısmi gölge olan ortamlarda Ficus benja-min, Fujer, yani eğrelti türleri yerine, daha ağır büyüyen, kalın gövdeli, koyu yeşil, etliyapraklı bitkiler kullanılmalıdır.

Salon bitkilerini satın aldıktan sonra evinize götürürken soğuk rüzgardan ve keskingüneş ışığından korumaya özen göstermelisiniz.

Bitkiyi hiç bir zaman hava akımında bırakmayın. Ateş ya da kalorifer yanına koymayın.Saksı değişiminde hiç bir zaman bahçe toprağı kullanmayın.

9. İÇ MEKAN SÜS BİTKİLERİNİN GENEL İSTEKLERİ • Sıcaklık• Orantılı Nem ve Su • Işık • Saksı Toprakları (Harçlar)

9.1. SICAKLIKBütün diğer hayat olaylarında olduğu gibi bitkilerin büyüme ve gelişmelerinin de bu-

lundukları yerin sıcaklığıyla sıkı ilişkisi vardır. Büyüme her bitki için karakteristik ve bel-li sıcaklıklarda mümkündür. Genel olarak 0-45 ºC arasında bitkiler, gelişme ve büyümegösterirler.

Sıcaklığın yüksekliği veya düşüklüğü metabolik olayları farklı yönlerde etkilemekte,böylece büyüme ve gelişme farklı düzeyde ortaya çıkmaktadır. Doğal yayılış alanlarınauygun olarak, iç mekan süs bitkilerinin sıcaklık gereksinmeleri de değişiktir. Bu bitkiler,genellikle 0 º C nin üzerindeki sıcaklıklarda yetişebilir.


238

Çizelge 1: Bazı iç mekan süs bitkilerinin sıcaklık gereksinmeleri (°C)

Yüksek Sıcaklık Orta Sıcaklık Düşük SıcaklıkKışın:16-20 Kışın:8-15 Kışın:5-8Yazın:18-25 Yazın:15-18 Yazın:15-20Ananas Begonia rex AgaveAnthurium Chlorophytum Aloe Aphelandra Cyclamen Asparagus Caladium Ficus BougainvilleaCodiaeum Monstera Campanula Cordyline Nephrolepis Ceropegia Dieffenbachia Orchidaceae Citrus Dracaena Palmae Crassula Guzmania Poinsettia Echeveria Maranta Primula Fatsia Microcoelum Rhaphidophora Fuchsia Neoregelia Rhododendron GasteriaNidularium Saintpaulia Helxine Pachystachys Sansevieria Punica Phalaenopsis Tradescantia Sedum

Ülkemiz koşullarında bitkilerin dinlenme dönemi kış aylarına rastlar. Bitkilerde erte-si yıl iyi bir gelişme ve çiçeklenme olabilmesi için dinlenme döneminin sağlanması zo-runludur. Aksi halde, yani bitkiler kışında aynı yüksek sıcaklıktaki mekanlarda bulundu-rulduğunda, dinlenme dönemine giremezler. Bunun sonucunda, hem odun kısımları ol-gunlaşamaz ve tomurcuk oluşumu güçleşir ve hem de kış mevsiminde var olan ışık ye-tersiz olduğundan bitkilerde cılız gelişmelere neden olur.

Bitkinin yaşlı veya genç oluşu ile sıcaklık gereksinimi arasında da sıkı bir ilişki var-dır. Genç bitkiler, yaşlı bitkilere göre daha yüksek sıcaklık ister. Sıcaklıktaki ani düşüş veyükselişler, genellikle solmalara, yaprakların düşmesine kalıcı zararlara ve ölümlere yolaçabilir.

İç mekan bitkileri genellikle, soba veya radyatör gibi ısıtıcıların yanında bulundurul-mayı sevmezler. Öte yandan, kışın sıcaklığın 0 °C veya daha düşük olduğu zamanlardabirçok bitkinin konduğu pencere kenarlarında, sıcaklık tehlikeli biçimlerde düşebilir. Budurumlarda bitkilerde zararlanma olmaması için, ek ısıtma sistemleri kullanılmalı veyapencere camı ile bitkiler arasına gazete kağıtları gerilmelidir. Ayrıca, bitkiler belirli bir sü-re için odanın daha ılık bir yerine taşınabilir. Sıcaklığın yalın ve doğrudan etkinliğine,ışık, nem …vb. faktörlerinde katkıları vardır. Aynı şekilde tüm bu etmenlerin etkileri bir-birleri ile sıkı ilişkilidir.


239

9.2. ORANTILI NEM VE SUİç mekan süs bitkilerinin yaşayabilmeleri ve gelişebilmeleri için zorunlu isteklerin-

den biri de orantılı hava nemi ve sudur. Bitkiler kökleriyle suda erimiş halde bulunan be-sin tuzlarını alırlar. Bunların kökler aracılığıyla yapraklara ve oradan da işlenerek topraküstü vejetatif organlara, çiçek ve meyvelere taşınmaları su sayesinde olur. Yapılan araştır-malar bitkiler tarafından alınan suyun % 90 ‘ınının yapraklardan su buharı şeklinde kay-bolduğunu göstermektedir. Bu kayıp, bitkinin bulunduğu ortamdaki orantılı hava nemiile doğrudan ilişkili olup; havanın içerdiği nemin düşük olduğu oranda yüksektir.

Olağan koşullarda bitkinin terleme yoluyla kaybettiği su miktarı ile kökler tarafındanalınan su miktarı arasında bir denge vardır. Ortam koşulları bitkinin kökleri ile almış ol-duğu su miktarından daha fazla terleme yapmasını gerektirdiğinde bitkinin yaprakların-da sarkmalar, pörsümeler, sararmalar ve kurumalar gözlenir. Bitkinin bulunduğu yerinorantılı nemi yüksek ise bitkinin terleme hızı düşük olacağından su gereksinimi de aza-lacaktır. İç mekan süs bitkilerinin çoğu için istenen orantılı nem oranı %60-70 kadardır.

9.3. IŞIKDoğadaki diğer bitkiler gibi iç mekan süs bitkileri de özümleme yapabilmeleri, bü-

yüme ve gelişmeleri için ışığa gereksinim duyarlar. Bitkiler gelişme dönemlerinde bol ışı-ğa, buna karşılık dinlenme dönemlerinde daha az ışığa gereksinim duyarlar. İç mekan süsbitkileri ışığa olan gereksinimleri açısından güneşli, aydınlık, yarı gölge ve gölge yerler-de yetiştirilen bitkiler olmak üzere dört grupta toplanabilir.

Birinci gruba giren süs bitkileri iç mekanlarda çoğunlukla güneye bakan pencereler-de veya yazın bahçede doğrudan doğruya güneş ışığı alan yerlerde bulundurulur. İkincigruba girenler ise; doğrudan doğruya ve sürekli güneş ışığı almayan yerlerde yetiştirilenbitkilerdir. Bunların doğu veya batı penceresinin hemen arkasında bulundurulmaları uy-gundur. Yarı gölge yerleri seven bitkiler ise, hafif veya çok hafif güneşli yerlerde bulun-durulur. Bunların doğu veya batıya bakan pencerelerin yakınında bulundurulması uygunolup, ayrıca çok güneşli zamanlarda bu yerlerin gölgelenmesi gerekir. Gölge koşullardayetişen süs bitkileri ise iç mekanların güneş almayan yerlerinde (özellikle kuzeye bakanpencerelerde) ve seraların iyice gölgelenmiş bölümlerinde bulundurulmalıdır.


240

Çizelge 1: Bazı iç mekan süs bitkilerinin sıcaklık gereksinmeleri (°C)

Güney Pencereleri Doğu ve Batı Pencereleri Kuzey Pencereleriİçin Bitkiler İçin Bitkiler İçin BitkilerBegonia (kışın) Anthurium AglaonemaBeloperone Begonia AraucariaBromeliadlar (1) Bromeliadlar (1) AspidistraCamellia Caladium BegoniaCeropegia Campanula Bromeliadlar (1)Citrus Citrus CaladiumColeus Cyclamen ChlorophytumCyperus Cyperus DieffenbachiaEuphorbia millii Dieffenbachia DizygothecaFuchsia Dracaena Eğreltiler (3)Gardenia Eğreltiler (3) FicusHippeastrum Ficus FittoniaKaktüsler Fuchsia HelxineKalanchoe Hedera HederaPelargonium Hippeastrum MarantaPoinsettia Hoya MicrocoelumSukkulentler (g) İmpatiens MonsteraZantedeschia Kaktüsler PeperomiaOrkideler (4) Philodendron Palmiyeler (5) PileaPrimula RhaphidophoraRhododendron SaintpauliaSaintpaulia SaxifragaSinningia SpathphyllumSpathiphyllum TradescantiaStephanotis ZebrinaSukkulentler (2)TradescantiaZantedeschiaZebrina


241

9.4. SAKSI TOPRAKLARI (HARÇLAR)

9.4.1. Saksı Harcı Hazırlamada Kullanılan MateryallerTOPRAK: Bitki yetiştirme ortamı olarak kullanılacak ideal bir toprakta kum, silt ve

kil parçacıklarının uygun oranlarda karışmış halde bulunmaları istenir. Bu farklı büyük-lükteki parçacıkların yaklaşık aynı oranlarda karışmasından oluşmuş topraklar, bünye sı-nıflamasında tınlı topraklar olarak adlandırılır. Tınlı toprak, saksı harçlarının en önemliyapı maddesidir.

Uygun bir bitki gelişimi için toprakta belirli oranda suyun bulunması istenir. Çünküsu bitkilerin önemli bir yapı maddesini oluşturduğu gibi besin maddelerinin bitkiler ta-rafından alınmaları da toprak suyu aracılığıyla olur.

TORF (TURBA) : Bataklık ve benzeri su altındaki arazilerde yetişen bitkilerin kıs-men parçalanmış ve birikmesiyle oluşmuş organik maddelere denir. Turba birçok çağdaştohum, çelik ve saksı harçlarının vazgeçilmez bir malzemesi olup; tınsız kompostlarınçoğunun temelini oluşturur. Tek başına da harç olarak kullanılabilmekle birlikte, dahaçok başka materyallerle çeşitli oranlarda karıştırılarak kullanılmaktadır. Açık kahverengiveya sarımsı kahverengi lifli tipler yosun, kamış yada saz kalıntılarından oluşmuşlardır.Turba topraklarının hacim ağırlıkları düşük, su tutma kapasiteleri yüksektir. Yataklardanelde edilen turbalar 1,6 mm-1,9 cm arası parça büyüklüklerinde öğütülür. Küçük parça-lar tümüyle kumlu topraklar dışında diğer bütün topraklar için uygundur.

Turba doğal durumda azot dışında belli başlı besin maddelerinden yoksundur. Tur-baların oluştuğu bataklıklarda çok çeşitli bitkiler yetişmekte ve turbalar bu belli başlı bit-ki türlerine göre sınıflandırılmalıdır.

YAPRAK ÇÜRÜNTÜSÜ : Yaprakların parçalanma ve çürümesi sonucu oluşmuş ma-teryaldir. Yaprak çürüntüsü, ormanlık alanlarda yüzeydeki yaprak döküntü tabakasınınhemen altında doğal olarak bulunduğu gibi yaprakları bir sandık veya tel kafes içindeyığma yoluyla da yapay olarak hazırlanabilir. Koyu kahverengi toz şeklinde veya ince par-çalar halindeki bu materyal, humusça oldukça zengin olup fazla miktarda besin madde-si içerir. Meşe ve kayın yapraklarından oluşan yaprak çürüntüleri en iyileridir. Özelliklesaksı ağaçlarında başka materyallerle çeşitli oranlarda karıştırmak suretiyle turba yerineyaygın şekilde kullanılır.

Yaprak kompostu yapımında, suyu daha çabuk absorbe ettiklerinden dolayı kuruyapraklar seçilerek bir yere yığılır ve üstü toprakla örtülür.

AHIR GÜBRESİ : Organik gübrelerin en önemlisi olan ahır gübresi genellikle sığır,at, koyun, keçi vb. gibi hayvanların katı ve sıvı dışkıları ile yataklık olarak kullanılan sap,saman vb. materyallerden oluşur. Bitki besin maddesi ve organik madde kaynağı olarakahır gübresinin önemi küçümsenemez.

Genel bir anlatımla ahır gübresinin de % 70-80 su, %15-20 organik madde, %5-10inorganik maddeler ile %0.5-0.7 azot, %0.2-0.3 fosfor, %0.4-0.6 potasyum bulunmak-tadır. Bunlara ek olarak ahır gübresi küçümsenmeyecek miktarda Ca, Mg, S gibi bitki be-sin maddelerinin ve az miktarda da Fe, Mn, Zn, B, Cu, Mo gibi iz elementleri içermekte-dir.

Ahır gübresi bitkiye yalnız besin maddelerini sağlamakla kalmaz aynı zamanda bit-


242

kinin daha iyi bir şekilde gelişimi için toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri-ni de olumlu yönde etkiler. Bu etkiler şu şekilde sıralanabilir:

• Toprağın su tutma kapasitesini artırır.• Ağır bünyeli (killi) topraklarda su geçirgenliği üzerine olumlu etki yapar.• Organik yapısı nedeniyle torak havalanmasını uygun yönde etkiler.• Verildiği topraklara koyu bir renk kazandırarak, güneş ışınlarını daha iyi emilme-

sini ve toprağın daha iyi ısınmasını sağlar.İç mekan süs bitkileri yetiştiriciliğinde kullanılmaya en uygun ahır gübreleri sığır ve

at gübreleridir. Koyun, tavuk ve kuş gübreleri azot ve fosfor kapsamları yönünden dahazengin oluşları ve hızlı etki yapmaları nedeniyle ancak gübre şerbeti şeklinde verilebilir.Yanmamış halde kullanılan koyun ve keçi gübrelerini kullanımında bitkilerin köklerindeoluşturdukları yakıcı etkiler nedeniyle çok dikkatli olunması gerekir.

İyi yanmış ve ufalanmış haldeki sığır gübresi, saksılı süs bitkileri üretiminde uygula-nabilecek en uygun ahır gübresidir.

DİĞER ORGANİK MATERYALLER : Turba ve yaprak çürüntüleri dışında parçalan-mış ağaç kabukları dışında saman, yer fıstığı ve çeltik kabukları vb. organik materyaller-de harç yapımında kullanılır. Bazı materyaller bazı bitkiler için geleneksel olarak kulla-nılmaktadır. Söz gelişi ağaç kabukları orkide yetiştiricileri tarafından,çam ibreleri de özel-likle Almanya ve Belçika’da açelya yetiştiricileri tarafından yoğun şekilde kullanılmakta-dır. Hayvan organizma artıkları da yüksek düzeyde azot kapsamaları nedeniyle saksıharçlarına katılarak değerlendirilir.

KUM VE ÇAKIL : Kum ve çakıl genellikle hacim ağırlığını ve su tutma gibi fizikselözelliklerini değiştirmek amacıyla turbaya karıştırılmış halde kullanılırlar. Yetiştiricilikaçısından ince kum terimi çapları 0,05-0,5 mm arasındaki taneciklerini içeren kumlariçin kullanılmaktadır. İnce taneli bir kum, nemli turba ile kaba kum veya çakıla göre da-ha iyi karışır.

Kum ve çakıl yalnız başlarına iyi bir drenaj hızına sahip olmakla ve az su tutmaklabirlikte, bir harca karıştırıldıklarında daha çok karışıma giren başka materyallerin fizik-sel özelliklerinin etkisinde kalarak hep aynı sonucu vermezler.

PERLİT : Perlit volkanik kökenli bir alomino-silikattır. Sıkıştırıldığında ve birden1000 ºC ye kadar ısıtıldığında beyaz kapalı hücresel yapıda hafif kümeler halinin alarakgenişler. Bu kümeler stabildir (kararlıdır) ve harç içerisinde parçalanmaz. Fazla orandaperlit içeren harçların drenajları genellikle iyidir ve çok su tutmazlar. Perlit içeren harç-ların iyi havalanma gösterdikleri ve düşük yarayışlı su kapsamına sahip oldukları bilinir.Bu nedenle perlit çoğu kez turba ile karıştırılır.

9.4.2. Saksı Harçlarının HazırlanmasıSaksı harçları hazırlanırken toprak elenmeli, iri parçalar atılmalı, böylece parçacıkla-

rın homojen bir büyüklükte olması sağlanmalıdır. Karışımda kullanılacak materyal çokkuru ise hafifçe ıslatılmalıdır. Bu konu özellikle turba açısından önemlidir, çünkü turbatoprakla kuru iken karıştırılırsa suyu çok yavaş emer.

Karıştırma işleminde karışımı oluşturacak toprak, turba, kum vb. kısımlar tabakalarhalinde üst üste yığılmalı ve daha sonra bir kürekle alt üst edilmelidir. Toprak karışım,


243

kullanılacağı zaman ufalanıp dağılmaması için bir parça nemlendirilmeli fakat elle sıkıl-dığı zaman topak haline geçecek kadar da nemli olmamalıdır.

İyi bir saksı harcı temiz olmalı, kesinlikle hastalık ve zararlılar ile bunların kontro-lünde kullanılan zehirli maddeleri içermemelidir.

Ülkemizde iç mekan süs bitkisi yetiştiricileri genellikle bir kısım bahçe toprağı, birkısım ahır gübresi ve bir kısım kum karışımı harç olarak kullanırlar. Kimi yetiştiriciler isehacim olarak bir kısım yaprak çürüntüsü, bir kısım yanmış ahır gübresi ve bir kısım kumile harç yapmaktadırlar.

10. İÇ MEKAN SÜS BİTKİLERİNİN BAKIM ÖNLEMLERİ • Saksı Değiştirme• Su ve Sulama • Gübre ve Gübreleme • Budama • Temizleme• Havalandırma• Destek sağlama

10.1. SAKSI DEĞİŞTİRMESaksı değiştirme işlemi, iç mekan süs bitkileri yetiştiriciliğinde önemli bir yer kaplar.

İçerisinde belirli miktar toprak bulunan kaplarda (saksı, çanak,, kasa …vb) yetiştirilensüs bitkilerini bir süre sonra var olan bitki besin maddeleri beslenme sonucu azalır. Sak-sı değiştirmeyi gerektiren başka bir önemli neden de bitkinin toprak kısmı ile birlikteköklerinin de gelişmesi ve saksının zamanla yetersiz duruma gelmesidir. Yani saksı bitki-lerinde büyümeyle birlikte, saksı değişimi yapılmaktadır. İlk kez ölü bir yaprağın görül-mesi, birçok bitkide saksı değiştirilmesi zamanını gösterir. Önceden sağlıklı görünen bit-kiler kısmen renklerini yitirir ve daha az aktif olurlarsa büyük bir olasılıkla saksı değiş-tirme gereklidir. Ancak saksı değiştirmeden önce kötüleşmenin hastalıklardan ileri gel-mediğinden emin olunmalıdır. Çoğu iç mekan bitkileri, özellikle yaprakları için yetiştiri-len bitkiler, aynı saksıda bir yıl veya 18 ay tutulabilir. Çok genel bir kural olarak, saksıdeğiştirme işleminin hızlı gelişen genç bitkilerde her yıl, yaşlı bitkilerde ise birkaç yıldayapılması gerektiği söylenebilir. Saksı değiştirme için en uygun zaman, yine bitkiden bit-kiye değişmekle birlikte, ilkbaharda yeni gelişmenin başlangıcındadır (genellikle mart-nisan ayları).

Saksı değiştirme sırasında genel bir kural, yeni saksının eskisine oranla bir boy dahabüyük tutulmasıdır.

Saksısı değişecek bitki akşamdan sulanır. Değişecek saksıdaki bitki, işaret ve ortaparmak arasına alınarak ters çevrilir. Saksı kenarları ve tabanına vurularak bir çivi ile ta-bandaki delikten taş parçası itilir.

Bitki topraklı olarak saksıdan çıkarılıp, altına taş ve toprak konulmuş yeni saksıyayerleştirilir. Yerleştirilmeden önce bitki etrafındaki toprak tıraşlanarak küçültülür. Di-kimden sonra etrafına ve toprak ilavesi yapılır. Sulamayla birlikte birlikte birkaç gün


244

nemli ortamlarda tutulmalıdır. Saksı değişmeden şu özelliği göz önünde tutmak gerekir;saksı değil, bitki kendini göstermelidir. Örneğin, büyük bir saksıya küçücük bir süs bit-kisi dikilirse süs bitkisinin kaybolduğunu görürüz.

10.2. SU VE SULAMAİç mekan süs bitkileri yetiştiriciliğinde en önemli konulardan biride sulamadır. Sula-

ma suları normal ısı derecesinde, dinlendirilmiş ve havadar olmalıdır. Soğuk, havasız,tuzlu ve kireçli sular sulama suyu olarak önerilmez. Sular, yağmur, kuyu, kaynak ve dur-gun sular diye adlandırılırlar. Yağmur suları ve akarsular tercih edilenleridir. Sulamayı et-kileyen en önemli etmenlerden biri bitki çeşididir. Örneğin kaktüsler ve sukkulent bitki-ler palmiyeler, eğreltiler ve sklamenlere göre daha az suya ihtiyaç duyarlar. Bitkiler etkingelişme dönemlerinde dinlenme dönemine göre suya daha çok gereksinme duyarlar. An-cak bitki goncaya kaktığında suyunu biraz azaltmalıdır.

Eğer kökler toprak içerisinde fazlaca yayılıp tüm saksıyı doldurmuş ise, su bitki ta-rafından kolayca alınır ve topraktaki nem kısa sürede kaybolur. Bu durumda bitkileri sıksulamak gerekir.

Su tutma kapasitesi düşük olan kumlu topraklarda yetiştirilen bitkileri, humusçazengin tınlı topraklardakine oranla daha sık sulamak gerekir.

Sulama süresi ve miktarı bitki türüne göre değişir. Genel olarak su miktarının, saksıaltından çıkmayacak ölçüde olması önerilir. Her sulamada fazla miktar su verilip, saksıaltından çıkması, toprağın devamlı yıkanması ve besin maddelerinin süzülüp gitmesi de-mektir. Sulama yalnız topraktan değil, ara sıra yapraklara su püskürtmek suretiyle deolur.

Kilden yapılmış saksılar gözenekli olup, suyu toprak yüzeyi yanında saksı kenarın-daki gözeneklerden de kaybederler. Bu nedenle bu tip saksılardaki topraklar plastik vbsaksılara göre daha çabuk kurudukları için daha sık sulanmaları gerekir.

Bazı bitkiler için belirli iklim koşullarında günde 2-3 kez dahi sulama yapmak gere-kirken, bazı bitkileri haftada 2-3 kez sulamak yeterlidir. Su bitkiler için son derece önem-lidir, ama aşırı sulamada hiç su vermemek kadar tehlikelidir. Önemli olan nokta bitkile-ri her gün gözlemek ve her akla geldiği zaman değil, suya gereksinim gösterince sulamak-tır.

İyi bir yetiştirici gözle izlemek veya dokunmak suretiyle bitkinin suya gereksinim du-yup duymadığını anlayabilir. Eğer bitkide solma belirtileri varsa, büyük bir olasılıkla su-suz demektir.

Sulama yaparken su birden verilmemeli, yavaş yavaş ve saksı toprağını oymayacakşekilde verilmelidir.

Kural olarak bitkilerin günün sıcak saatlerinde sulanmaması gerekir. Gelişme döne-mi olan ilkbahar ve özellikle yaz aylarında akşamüzeri sulama yapılması uygundur.

10.3. GÜBRE VE GÜBRELEMETüm kültür bitkileri gibi iç mekanlarda yetiştirilen süs bitkileri de, normal ve sağlık-

lı bir gelişim için yeterli ve dengeli bir beslenmeye gereksinim duyarlar. Toprakların özel-liklerini düzeltmek, bitkisel üretimi nitelik ve nicelik yönünden artırmak amacıyla top-rağa verilen her türlü organik ve inorganik kökenli maddelere “gübre”, bu maddelerin


245

toprağa verilme işlemine de “gübreleme” adı verilir.Bitkiler azot (N) fosfor (P) potas (K) olmak üzere üç ana besin maddesine öncelikle

ihtiyaç duymalarının yanı sıra, magnezyum, demir, kükürt gibi tali maddelere de ihtiyaçgösterirler. Bu bitki besin maddelerini gübreleme ile bitkilere kazandırabiliriz.

Gübreler topraktan verilebildiği gibi yapraktan da verilebilir.İç mekan süs bitkilerinde; • Kullanılacak gübreler hafif asit özellikte olmalıdır. • Gübrelemeden önce saksı toprağı iyice sulanmalıdır. • Gübreleme kesinlikle doğrudan güneş ışığı altında yapılmamalı, gübrelerin akşama

doğru gübrelenmesi tercih edilmelidir.• Yaprakları alaca renkli olan bitkilere az gübre verilmelidir. Aksi halde yaprakların

yeşil renk aldığı görülür.• Yalnız yaprakları için yetiştirilen sürekli yeşil otsu bitkilerin, genellikle kış sonun-

dan sonbahar başlangıcına değin gübrelenmelerine karşın, çiçekleri için yetiştirilen bit-kiler esas gelişme döneminde, tomurcuk ve çiçek oluşumu sırasında, yapraklarını dökensüs bitkiler ise bir miktar yapraklandıktan sonra gübrelenirler.

Saksı bitkilerinde, saksı toprağı hazırlanırken bir miktar çiftlik gübresi konulmaklabirlikte, gelişme periyodu içinde de suda bekletilerek şerbet halinde verilir. Verilecekmiktar, gübre çeşidine göre değişmekle birlikte (güvercin, tavuk) ortalama 1/4 çay bar-dağı olmalıdır.

10.4. BUDAMASüs bitkilerinde, gençleştirme ve şekil verme amacıyla yapılan bir işlemdir. Gövdele-

ri odunsu yapıda ve fazla boylanma özeliğinde olan iç mekan süs bitkilerini bodurlaştır-mak ve alt kısımlardan başlayarak dallanmalarını sağlamak için budamak gereklidir.

Saksı bitkilerinde hafif bir budama yapılır. Park ve bahçe bitkilerinde, çok yıllık süsbitkileri, ağaç ve ağaçcıklarda uygulanır. Ağaç ve ağaçcıklarda budama, ilkbahar öncesigözler uyanmadan yapılmalıdır.

Büyüme döneminde daha hızlı gelişen üst sürgünleri zayıflatmak için, yumuşak tepesürgünleri alma ile yan dallarının daha iyi gelişmesi ve daha bol çiçeklenmesi sağlanır.

Bazı bitkilerde iki çiçek arandığından yan tomurcukların koparılması ile uç tomur-cuklar daha güçlü büyür ve daha iri, güzel çiçekler elde edilir.

10.5. TEMİZLEME Yaprakları ayda bir temizleyin. Musluk suyunuz sert suysa kireç birikimini önlemek

için ılık su ya da yağmur suyu tercih edin. Büyük yapraklı bitkilerin sık sık ılık suylaspreylenmeleri gerekir.

Sert ve parlak yapraklı bitkiler Örneğin: Kauçuk bitkisi Nemli bir bez ya da sünger-le yaprakları temizleyin. Büyük bitkiler için olan parlatıcıları kullanabilirsiniz. Yaprakparlatıcılarını kesinlikle eğrelti otlarında, çok yapraklı ya da çiçekli bitkilerde kullanma-yın.

Küçük yapraklı bitkiler Örneğin: Eğrelti otu ve hurma. Düzenli Su ile spreyleyin. Tüylü Yapraklı bitkiler Örneğin: Begonya. Yumuşak fırça ile temizleyinEğer salon bit-


246

kinizin kökleri saksı dibinden çıkıyorsa veya toprak çabuk kuruyorsa, saksısını değiştir-me zamanı geldi demektir

10.6. HAVALANDIRMABitkiler insanlar kadar temiz havaya ihtiyaç duymayabilirler.Eğer bitkiler kapalı alan-

larda yalnız başlarına yetiştirilebiliyor iseler hava değişimi olmaksızın uzun süre normalbir gelişim gösterebilirler.Ancak bulunduruldukları ortamların havası yapay yollarla kir-letilirse bitkiler bundan zarar görebilir.Bundan dolayı zaman zaman ortam havasının de-ğiştirilmesine ve temizlenmesine ihtiyaç vardır.

Bitkileri havalandırırken havalandırma esnasında dış mekanın soğuk havasının cere-yan oluşturacak şekilde içeri girmesine engel olunmalıdır. Karşılıklı olan kapı ve pence-relerden bir tanesini açmak gerekir. Yada karşılıklı olmayan pencere ve kapıları açmakdaha doğru olur.

10.7. DESTEK SAĞLAMATırmanan bitkileri nasıl desteklemeli: Bazı tırmanıcı bitkiler duvar üstünde sağlam

bir pençeye sahiptirler. Bazı türlerin tırmanabilmesi için yardım gereklidir. Bu yardım,duvara vida monte edilip sürgünlerin ince teller yardımıyla bunlara tutturulması suretiy-le olabilir. Duvara tel gerebilir, ağaç direkler koyabilirsiniz. Ancak yapılan düzenlemedebitkinin yeterli ışık alması gerektiği unutulmamalıdır.

Başka destek çeşitleriBazı küçük bitkiler, saksıya demir çember monte edilip bununla desteklenirler. Step-

hanotis, Ho-ya carnosa gibi ince sürgün veren bitkiler için demir çember son derece uy-gundur. Fakat Philo-dendron, daha büyük bir destek ister. Bu tür bitkilerin desteklenme-sinde; üzeri yosun veya sünger kaplı plastik bir boru kullanılabilir. Yosunlar, boruya nay-lon ipler ile bağlanmalı, zaman zaman da ıslatılmalıdır. Böylece bitkinin hava kökleri yo-sunlar arasına girip desteğe tutunacaklardır.

11.İÇ MEKAN SÜS BİTKİLERİ ÜRETİM TEKNİĞİ • Generatif üretim (eşeyli üretim)• Vegetatif üretim (eşeysiz üretim)

11.1. GENERATİF ÜRETİM (EŞEYLİ ÜRETİM)

11.1.1. Tohumla Üretim Tohum ile üretim iç mekan süs bitkileri yetiştiriciliğinde çok kullanılan bir yöntem-

dir. Çimlenme yeteneğine sahip nitelikli tohum sağlamanın kolay olduğu, vegetatif üre-tim için yeterince anaç bitki bulunmadığı, fazla miktarda bitki üretilmek istendiği ve so-nuç olarak yeni çeşitler elde etmenin söz konusu olduğu durumlarda tohumla üretimyöntemine başvurulur.

Çimlendirme OrtamlarıTohumla üretimde iyi bir çimlendirme ortamı, tohumun çimlenmesini sağlayacak

kadar nemli ve tohuma sürekli su temin edecek fiziksel özelliklere sahip olmalı, ayrıca iyibir havalandırmaya olanak vermelidir.


247

Çimlendirme ortamı olarak toprak, kum, yaprak çürüntüsü, turba yosunu, sphag-num yosunu, perlit vermikülit veya bunların değişik kombinasyonlarından oluşan karı-şımlar kullanılmaktadır.

Toprak içeren çimlendirme ortamlarından en fazla kullanılan İngiltere’de John İnnesBahçe Bitkileri Enstitüsü tarafından geliştirilmiş olan karışımdır.

2 kısım tınlı toprak 2 kısım turba yosunu1 kısım kumBunlar hacim olarak karıştırılmalı ve karışımın her metreküpüne 1 kg süperfosfat ve

600 g öğütülmüş kireç taşı katılır. Kireç sevmeyen bitkiler kireç taşı konmaz.

Birkaç İç Mekan Süs Bitkisini Aynı Ortamda Bulunduğu Sera

Çimlenme Üzerinde Etkili Olan Çevre ŞartlarıSu : Tohum tarafından suyun emilmesi çimlenme olayının ilk basamağını oluşturur.

Bazı tohumlarda kabuklar suyu hemen hemen hiç geçirmezler. Bu kabuklar herhangi birşekilde yumuşatılıp parçalanmadıkça çimlenme olmaz.

Sulamalar genellikle sabah yapılmalıdır. Öte yandan kötü bir drenaj ile birlikte aşırıbir sulama da çok zararlıdır. Çünkü bu durum çimlenme ortamındaki havalandırmayıazaltır ve çürümelere neden olur.

Sıcaklık Tohumların çimlenebilmesi için uygun bir sıcaklık gerekir. Çimlenme için tohumla-

rın sıcaklık istekleri en düşük, en yüksek ve en uygun olmak üzere genellikle üç esas üze-rinden düşünülür. En düşük sıcaklık bunun altında çimlenmenin olmadığı, en yüksek sı-caklık ise çimlenmenin oluştuğu yüksek sıcaklıklardır. Bu sıcaklığın üstünde bir çok tür-lerin tohumları zarar görür. Optimum sıcaklık çimlenme için en uygun olanıdır.Bu sıcak-lıklar yüzde olarak en çok fidenin en yüksek çimlenme hızıyla oluştuğu sıcaklıklardır.


248

Çizelge 3. İç mekan süs bitkileri tohumlarının çimlenmeleri için gerekli sıcaklıklar

10-13 13-16 16-18 18-21 21-24 24-27Araucaria Citrus Asparagus Begonia xTuber Agave ChamaedoreaFatsia Cyclamen Begonia Semp. Calceolaria Aloe Hoela

Fuchsia Caleus Anthurium MicrocoleumHeppeastrum Cyprus Scheffleraİmpatiens Dizygotheca SenecioPelargonium Kalanchoe SinningiaPunica PhoenixSedum Primula

Saintpaulia

Oksijen Tohumlar canlılığını koruduğu sürece solunum devam eder. Bu nedenle oksijen şart-

tır. Eğer oksijen çok az miktarda olursa, tohumun çimlenmesi tümüyle durmasa bile ge-cikebilir.

Işık Işığın etki gücü ancak tohumlar su alıp şiştikten sonra başlar. Işık fidelerde büyüme

olayını etkiler, dayanıklı ve güçlü bitkilerin oluşumu için gereken şiddette ışık zorunlu-dur. Işığın gerekenden az olduğu durumlarda sarı renkli, ince uzun ve zayıf fideler olu-şur. Aşırı derecede düşük veya yüksek ışık şiddetinden sakınılmalıdır.

Tohum Ekimi İç mekan süs bitkilerinin tohumları seralarda hazırlanmış yastıklara, kasalara, saksı-

lara veya polietilen torbalara ekilebilir. Ekim yöntemi tohumun irilik ve ufaklığına göredeğişir. Çok küçük tohumlar toprağın yüzüne serpilerek, orta irilikte tohumlar 2,5 cmaralıkla açılacak yüzlek çukurlara ekilirler. Çok sık bir ekim yapmaktan kaçınmak için,küçük ve orta irilikte tohumların, ekimden önce ince kum, kül vb. materyalle karıştırıl-ması gerekir.

Tohumlar ekildikten sonra üzeri tohumun iriliğine göre bir harç tabakasıyla kaplanırve tohumun toprakla iyice teması için tahta tokmaklarla bastırılır. Genel olarak tohum-ların ekim derinliklerini kendi büyüklükleri kadar hesaplamak gerekir. Ekilen tohumunüzeri, en fazla kendi çapının 2-4 katı kadar bir harç tabakası kadar örtülür.

Tohumların üzerleri harç ile kapatıldıktan sonra tohumların toprak yüzeyine çıkma-maları için süzgeçli kovalarla hafifçe sulama yapılır. Çimlenmenin başlangıç evresinde sukaybını azaltmak amacıyla tohum yastığının üzeri bir cam veya polietilen örtü ile kapa-tılır ve üzeri çuval parçası, gazete kağıdı vb. materyalle gölgelenir. Ara sıra su gereksini-mini karşılamak üzere kontroller yapılır. Genellikle 7-20 gün içerisinde tohumlar çimle-nir ve toprak yüzeyine çıkarlar.


249

Çizelge 4. İç mekan süs bitkileri tohumlarının en uygun ekim zamanları

BİTKİ TÜRÜ EKİM ZAMANIAgave NisanAloe MartAnthurium ŞubatAraucaria MartAsparagus NisanBegonia semp. Şubat-MartBegonia x tuber. Ocak-ŞubatCalceolaria HaziranCitrus MartClivia Ocak-ŞubatColeus OcakCordyline NisanCrassula Nisan-MayısCyclamen Eylül veya Ocak-ŞubatCyprus Mart-MayısDizygotheca Şubat-NisanFatsia NisanFuchsia Mart-NisanHippeastrum MartHoeia (Kentia) Şubatİmpatiens MartKalanchoe MartMicrocoelum Şubat-MartPelargonium ŞubatPhonix Şubat-MartPrimula Temmuz-AğustosPunica MartSchefflera Şubat-MartSedum Mart-NisanSenecio Nisan-AğustosSinningia Şubat-Mart

11.2. VEGETATİF ÜRETİM (EŞEYSİZ ÜRETİM) Vegetatif üretim, bitkilerin kök ve sürgün oluşturabilen veya başka bir bitkiyle kay-

naşıp gelişebilen beden parçaları veya kol, soğan ve yumrular gibi organlarla yapılan üre-tim şeklidir. Vegetatif üretim tohumla üretime oranla daha kolaydır. Bu yöntemin tercihedilme nedenlerinden biri de eşeysiz üretimin yeni bitkilerin genetik yapısında herhangi


250

bir değişiklik oluşturmaması ve ana bitkinin tohum özelliklerinin yavru bitkilerde orta-ya çıkmasıdır.

11.2.1. Çelikle ÜretimBir bitkinin gövde, değişikliğe uğramış gövde, yapraklar veya kökler gibi vegetatif or-

ganlarının ana bitkiden kesilip ayrılarak uygun çevre koşulları altında başka bir yerdeköklendirilmesine “çelikleme” veya çelikle üretim adı verilir. Köklü yeni bir birey elde et-mek amacıyla bitkilerden kesilen beden parçalarına ise çelik denir. Bu üretim yöntemi,ucuz, çabuk ve basit olup, pahalı ve güç bir uygulama olan anaç ve aşı sorununu orta-dan kaldırır.

Çelik Çeşitleri• Gövde çelikleri• Odun çelikleri• Yarı Odun (veya yarı olgun) çelikler• Yumuşak odun (veya tepe) çelikleri• Yaprak çelikleri• Göz çelikleri• Yaprak-göz çelikleri• Kök çelikleri

11.2.1.1. Gövde Çelikleri Çoğunlukla süs bitkilerinin çoğaltılmala-

rında kullanılır. Örneğin: Dieffenbachia, Kar-deş kanı (Dracaena), Kaktüs vb. süs bitkileribu yolla çoğaltılır. Gövde çelikleri en önemliçelik tipi olup, hazırlanmalarında kullanılanodunu doğal özelliklerine göre odun, yarıodun (veya yarı olgun) ve yumuşak odun (ve-ya tepe) çelikleri olmak üzere üç grup altındatoplanır. Gövde çelikleri ile üretmede yan ve-ya uç gözleri içeren sürgün parçaları alınır.Bunlar özel koşullar altında adventif kökleroluşturur, ve böylelikle bağımsız bir bitki eldeedilir. İç mekan süs bitkilerinin büyük bir bölümü yumuşak odun (tepe) çelikleri ile üre-tilirler.

11.2.1.2. Odun Çelikleri Vegetatif üretimin en ucuz ve en kolay uygulanabilen yöntemlerinden biridir. Bu çe-

likler bir yaşlı dallardan ve Ekim-Mart ayları arasında, yani bitkilerin kış dinlenme döne-mi içerisinde hazırlanırlar. Üretim materyali olarak kullanılacak odun çelikleri, sağlıklı,güçlü ve güneşte büyüyen bitkilerden alınmalıdır. Orta kalınlık ve güçteki dallar çelik ya-pımında çelik yapımında en çok istenilen kısımlardır.

Odun çelikleri, üretime alınan türlere göre değişmekle birlikte, genel olarak 15-30cm uzunluğunda hazırlanırlar. Çapları yine türlere bağlı olarak 0.6-2.5 cm olabilir. Çe-


251

Difenbahya (Diffenbachia Seguine) Serasından Görünüm

likler en az iki göz içermeli; dip kesimleri gözlerin hemen altından, tepe kesimleri gözle-rin 1.5-2.5 cm üzerinden yapılmalıdır.

Çelik alındıktan sonra dip kısmındaki yaprakları koparılır. Köklendirme ortamınadikilmeden önce 24 saat düşük konsantrasyonda bir hormon uygulaması köklenme ora-nını artırmaktadır. Çelikler köklendirme yastıkların eğimli bir şekilde ve boylarının yarı-sı veya 2/3’ü harç içerisine gömülmek suretiyle dikilirler. İyice sulandıktan sonra, kök-lenme oluncaya kadar kurumayı önlemek amacıyla ortamın üzeri cam veya polietilen ör-tü ile kapatılır.

Yarı odun veya yarı olgun çeliklerBu çelikler genellikle yaz aylarında büyümenin hemen başlamasından sonra ve yeni

sürgünler kısmen odunlaşınca alınır. Yarı odunsu çelikler, yaklaşık olarak boylarının ya-rısına veya 1/3 oranına kadar harca daldırılmalı; köklendirme ortamı genellikle hacimolarak eşit miktardaki turba ve kaba kum karışımından oluşmalıdır. Yapraklı yarı odun-su çeliklerin fazla nemli koşullarda köklendirilmeleri zorunludur.

Yumuşak odun veya tepe çelikleriDiğer çelik çeşitlerine göre tepe çelikleri daha

kolay ve çabuk köklenir. Bu tip çelikler bitkilerin yu-muşak ve etkili yeni ilkbahar sürgünlerinden alınır.Bunların dip kısımları hafif odunsu ve kahverengi,diğer yarısı ise yeşil ve yumuşaktır. İki veya daha çokboğumlu olup, gövdenin yalnızca 7.5-10 cm uzunlu-ğundaki uç kısmını içerirler. Tepe çelikleri her zamanyapraklı olarak hazırlanır ve bu nedenle de nemi faz-la yüksek yerde köklendirilir. Tepe çeliklerinde tabankesimi gözün hemen altından yapılır, dip kısmında-ki yapraklar büyükse su kaybını azaltmak ve köklen-dirme yastıklarında yer darlığını önlemek için yaprakalanı küçültülmelidir.

Tepe çeliklerinde dikim derinliği boylarının yarı-sı veya 1/3 ü kadardır. Köklenme süresince istenilennem ve sıcaklık koşulları sağlandığı taktirde çelikler2-4 hafta gibi kısa sürede kök oluştururlar.

11.2.1.3. Yaprak Çelikleri Yaprak çelikleri ile yeni bir bitki elde etmek için yaprak ayası ve onunla birlikte yap-

rak sapından yararlanılır. Begonia rex, Peperomia caperata, Sansevieria bu yöntemle ko-laylıkla çoğaltılabilirler.


252

Gülün köklendirme hormonu kullanılarak yumuşak odun

çeliği ile üretilmesi

Saksı Çiçeği “Gül Begonya” Serası

Saintpaulia (menekşe) nin yaprak çelikleri ile üretilmesi

Kılıç çiçeğinin yaprak çelikleri ile üretilmesi


253

Begonia rex in yaprak çelikleri ile üretilmesi

Yeni gine cam güzelinin çelik ile üretimi

Uzun sivri yaprakları olan Sansevieria trifasciata bitkisi 7.5-10 cm uzunlıkta parçala-ra ayrılır. Bu yaprak parçaları uzunluklarının yarısına veya 3/4’üne kadar köklendirmeortamına sokulur, bir süre sonra yaprak parçasının tabanında yeni bir bitki oluşur.

Etli, kalın yaprakları olan Begonia rex in yaprak çelikleri ile üretilmesinde olgun yap-rakları yaprak sapı ile alınır, yaprağın alt yüzündeki damarların birleştiği yerler bıçağınucu ile çizilir, bu işlemden sonra çizilen damarlar yani yaprağın alt ayası toprak temasedecek şekilde nemli köklendirme ortamı üzerine yatırılır, yaprak sapı da kuma gömü-lür. Damarların toprakla temasını sağlamak için yaprağın üzerine hafif bir ağırlık konur.Köklendirme ortamının sürekli nemli kalması için üstü bir cam veya polietilen ile kapla-nır. Yaklaşık 3-4 hafta içerisinde her damarın kesildiği noktada yeni bitkiler oluşur. Busürgünler, 2-3 yaprak olunca büyüme kompostu ile doldurulmuş küçük saksılara şaşır-tılırlar.

11.2.1.4. Göz Çelikleri Bunlar küçük, olgunlaşmış ve yapraksız gövde parçaları olup; anaç bitki gövdeleri-

nin her parçada bir göz bulunacak şekilde kesilmesi ile oluşurlar. Alınacak bitkilerin iyigelişmiş uzun gövdelere sahip olmaları gerekir. Gövdeler 4-5 cm uzunluğunda çelik par-çalar halinde, her parça bir uyuyan göz bulundurulacak şekilde kesilir. Çeliklerde çürü-meyi önlemek için yara yerine odun kömürü tuzu serpilir. Çelikler gözler yukarıda kala-cak şekilde köklendirme yastıklarına yatay olarak ve yarısı harç içerisine gömülmek su-retiyle dikilir. Sonra yastıkların üzeri cam veya polietilen örtü ile kapatılır. İyi köklenmişsürgün vermiş bulunan çelikler daha sonra içerisinde büyüme kompostu bulunan saksı-lara şaşırtılırlar. Dieffenbachia maculata, Dracaena deremensis bu yolla çoğaltılabilir.


254

11.2.1.5. Yaprak Göz Çelikleri Bu tip çelikler yaz mevsimi boyunca bitkiler aktif büyüme halinde iken alınan göz

çeliklerinin formları olup; bir yaprak ayası, yaprak sapı ve üzerinde göz bulunan kısa birdal parçasından oluşurlar.

Salon sarmaşığının yaprak göz çeliği ile üretilmesi

Yıldız çiçeğinin çelik ile üretilmesi

Bu yöntem, özellikle üretim materyali az olduğu durumlarda daha önemle kullanılır.Çünkü aynı miktar ana materyalin gövde çeliği olarak kullanılmasına oranla, en az iki katdaha fazla yeni bitki elde edilebilir. Her göz bir çelikolarak kullanılmasına oranla, en az iki kat daha fazlayeni bitki elde edilecektir. Her göz bir çelik olarakkullanılabilir. Yaprak-göz çelikleri, gözleri iyi oluş-muş, sağlıklı yaprakları aktif olarak büyüyen mater-yalden yapılmalıdır.

Bu çelikler, köklendirme ortamına göz toprakyüzeyinden 1-1,5 cm aşağıda kalacak şekilde yerleş-tirilmelidir. Yüksek nem sağlanarak ve köklenme or-tamı ısıtılarak daha kısa zamanda köklenme sağlanır

11.2.2. Çelik Alma Zamanları Çelikle üretimde, çelik alma zamanının köklenmenin başarısı üzerine etkisi büyüktür.

Kuşkusuz bazı bitkilerden tüm yıl boyunca çelik almak olanaklıdır. Fakat odun çeliklerikış dinlenme döneminde, yapraklı, yeşil veya yarı odunlaşmış çelikler ise büyüme döne-minde, henüz sertleşmemiş veya kısmen odunlaşmış dalların kullanılmasıyla alınırlar.

Yeşil çelikler geç ilkbahar ve yaz ayları içinde alınır ve kışın alınan odun çeliklerinegöre daha çabuk köklenirler. Bu nedenle, çeliklerinin köklenmesi güç olan bitkiler çoğukez zorunlu olarak yeşil çeliklerle üretilirler.


255

İç Mekan Süs Bitkilerinden AlınmışÇeliklerden Bir Görünüm

Çizelge 5. İç Mekan Süs Bitkilerinin Çelik Alma Zamanları.

BİTKİ TÜRÜ ÇELİK ALMA ZAMANIAglaonema NisanAphelandra MartAraucaria Kasım-MartBegonia rex Haziran-AğustosBegonia semp. Nisan-MayısBeloperone Nisan-MayısBougainvillea AralıkCamellia Mayıs-HaziranCampanula Mayıs-AğustosCholorophytum Mart-NisanCitrus ŞubatCodiaeum Haziran-AğustosColeus Nisan-MayısCordyline NisanCrassula Temmuz-AğustosCyperus Mart-HaziranDieffenbachia Mart veya AğustosDracaena Mayıs-HaziranEcheveria Nisan-TemmuzEuphorbia milli NisanEuphorbia pulcherrima Nisan-HaziranFatshedera Mart-NisanFicus Mart-NisanFittonia TemmuzFuchsia AğustosGardenia Temmuz-AğustosGasteria Nisan-HaziranHedera Temmuz-Ağustos veya Eylül-EkimHibiscus Nisan-AğustosHoya Haziran-Temmuzİmpatiens Nisan-EylülKalanchoe Mayıs-AğustosMonstera Haziran-AğustosPachystachys Mart-NisanPelargonium Temmuz-Eylül veya Ocak-ŞubatPeperomia Nisan-AğustosPhilodendron Mayıs-HaziranPilea MayısPunica Haziran


256

BİTKİ TÜRÜ ÇELİK ALMA ZAMANIRhaphidohora Mayıs-HaziranRhododendron Haziran-AğustosSaintpaula Haziran-EylülSansevieria Mayıs-AğustosSedum Nisan-EylülSinningia Haziran-TemmuzStephanotis Nisan-HaziranTradescantia Nisan-EylülZebrina Mayıs-Ağustos

11.2.3. Aşı İle ÜretimAşı, iki bitki parçasını birleştirmek, kaynaştırmak ve tek bir bitkiymiş gibi birlikte

büyüme ve gelişmelerini sağlamaktır. Aşılı bir bitkiyi oluşturan bu iki bitki parçasından,üzerine aşı yapılan ve kökü oluşturan alttaki kısmına “anaç”, aşı yerinin üstünde kalanve bitkinin tacını oluşturan kısmına da “kalem” adı verilir.

Aşı ile diğer vegetatif üretim yöntemleri ile üretilemeyen çeşitler çoğaltılabilir. Değersizçeşitler istenilen çeşitlere dönüştürülebilir. Aşılar göz ve kalem aşıları olarak ikiye ayrılır.

Aşıyla üretim iç mekan süs bitkilerinden çok, süs ağaç ve çalıların çoğaltılmasındayaygın olarak kullanılan bir metoddur. İç mekan süs bitkilerinin bazılarında uygulan-makta olan aşı çeşitleri bulunmaktadır. Özellikle kaktüsler birbirleri üzerine çok iyi birşekilde aşılanabilir.

Çizelge 6. Aşı ile üretilebilen bazı iç mekan süs bitkileri.

KALEM ANAÇCamellia japonica Camelia japonicaDizygotheca elegantissima Meryta denhamiiEpiphyllum sp. Hoya cornosa veya Trichocereus spachianusHibiscus rosa-sinensis Hibiscus rosa-sinensisOpunthia sp. Opuntia ficus indicaRhododendron sp. Rhododendron luteum

11.2.4. Daldırma ile Üretim Bu vegetatif üretim yöntemi, ana bitkiye bağlı bir şekilde gövdenin veya sürgünün kök-

lendirilmeye alınmasıdır. Köklenen gövde daha sonra kendi kökleri üzerinde büyüyen ye-ni bir bitki elde etmek amacıyla ana bitkiden ayrılır. Daldırılan gövdeye “daldırma mater-yali” adı verilir. Daldırma yapılacak bitkinin dalları esnek ve kıvrılır nitelikte olmalıdır.

Daldırma işlemi sırasında köklendirme hormonlarının uygulanması, çeliklerde oldu-ğu gibi bazen yararlıdır, ancak uygulama yöntemleri biraz değişiktir. Köklendirme hor-monlarının toz halinde, lanolin içinde veya % 50 lik alkol çözeltisi halinde uygulanmasıetkin olarak kullanılabilecek yöntemlerdir.

Daldırma ile üretimde kök oluşumu sürekli neme, iyi havalandırmaya ve köklenme


257

bölgesinde orta bir sıcaklığa bağlıdır. Daldırmanın önemi çelikle kolayca üretilemeyen ki-mi klonlar, bitkilerin kendi kökleri üzerinde büyümesine olanak sağlamasıdır.

Daldırma YöntemleriUygulama biçimlerine göre daldırma başlıca:• Adi daldırma• Yılankavi daldırma• Hava daldırması• Tepe daldırması• Hendek daldırması olarak adlandırılır.

11.2.4.1. Adi Daldırma Bu daldırma gövdenin altından veya kök boğazından çıkan ve yere doğru kolay bü-

külebilen, uzun, bir yaşlı sürgünler verebilen bitkilere uygulanır. Camelia japonica veRhododendron simsii gibi bitkilere uygulanabilir. Öncelikle dal kemer şeklinde aşağıdoğru kıvrılarak toprağa kadar olan yeri köklenme materyali ile örtülür ve ucu toprak-tan dışarı çıkartılır. Dalın toprağa değen kısmına denk gelen gözün hemen altından biryara açmak suretiyle köklenme teşvik edilir.

Açılan yaradan kökler oluştuğunda, daldırma sürgünü buradan kesilerek ana bitki-den ayrılır ve ana bitkinin köklenen çeliklerinin tabi tutulduğu işleme tabi tutulurlar.

11.2.4.2. Yılankavi Daldırma Bu daldırma şekli adi daldırmaya benzer. Farkı, uzun bir dalın bir kısmının gömül-

mesi, ondan sonra bir kısmının toprak yüzüne çıkarılması, sonraki kısmın tekrar gömül-mesi ve dalın sonuna kadar bu işleme devam edilmesidir. Toprağın üstünde kalan her kı-sımda en az bir göz bulunmalıdır.

Yılankavi daldırma için en uygun olan zaman Haziran ayıdır. Gömülen her kısımdakökler oluşur ve saksılara şaşırtıldıktan sonra yeni bitkiler elde edilir. Bu yöntemle Phi-lodendron scandes (filbahri), Wisteria sp. (morsalkım) çoğaltılabilir.

11.2.4.3. Hava DaldırmasıHava daldırmasında bitkinin, kabuğundan bilezik alınmış veya kabuğu bıçakla yarıl-

mış ve bu yaralanan kısımlarının, nemli bir köklendirme materyali ile sarılmış olan ha-vai kısımlarında kökler oluşur.

Bu yöntemde önce dal ucunun 15-30 cm kadar aşağısından, 1-2 cm genişlikte bile-zik alınır veya burada bir yarık açılır. Yarığın açık kalmasını sağlamak için araya küçükbir dal parçası sıkıştırılır. Kesik yüzeyleri örtmek için dalın etrafına iki avuç kadar nem-li Sphagnum yosunu konur. Sonra yosun üzeri plastik ile sarılarak örtülür. Her iki uç kıs-mı bantlanarak kapatılır.

Bu yöntemle köklenme 2-3 ayda veya daha kısa sürede meydana gelir. En iyisi ilkba-harda uygulanan bir daldırmanın sonbahara kadar bırakılmasıdır. Bu yöntemle köklenenkısım büyüme kompostu ile doldurulmuş uygun saksılara alınmalı ve bitkilere sık sık supüskürtülerek nem korunmalıdır.

11.2.4.4. Tepe Daldırması Tepe daldırması yönteminde bitkiler dinlenme dönemindeyken, tepeleri toprak yü-

zeyinin 2-3 cm üstünde vurulur. Boğaz kısımlarında oluşan taze sürgünler 8-12 cm


258

uzunluğa erişince her sürgünün boğazı yüksekliklerinin yarısına değin köklendirme ma-teryali ile doldurulur. Toprakla kapatılmış sürgün diplerinde kökler oluşunca köklü sür-günler ana bitkiye en yakın yerlerinden kesilerek ayrılır ve büyüme kompostu içeren sak-sılara dikilirler.

Bu yöntem, kök boğazından bol miktarda sürgün verme eğiliminde bulunan bitkile-rin üretilmesinde kullanılır.

11.2.4.5. Hendek DaldırmasıHendek daldırması bir bitki veya dalın bir hendeğe yatırılmış olarak yatay şekilde

büyütülmesi ve çıkan sürgünlerin etrafına toprak doldurulması işlemlerini içerir. Çıkanbu sürgünlerin diplerinde kökler oluşur.

Hendek daldırması yöntemi bazı tropik ve subtropik bitkilerin üretilmesinde uygu-lanabilir.Örneğin, Dracaena deremensis gibi.

11.2.5. Ayırma Ve Bölmeyle ÜretimÖzelleşmiş vegetatif organlardan soğanlar ve soğanımsı gövdeler gibi doğal olarak ay-

rılabilen kısımlardan yararlanan çoğaltma işlemine “ayırma”, bitkinin rizomlar, gövde vekök yumrularında olduğu gibi, kesilerek parçalara ayrıldığı durumlardaki çoğaltmaya ise“bölme” adı verilir.

11.2.6. Yavru Soğan ve Yumru ile ÜretimBirçok soğanlı bitkinin çoğaltılmasında basit ve güvenli bir yöntemdir. Bu yöntem la-

le, nergis, soğanlı süsen, üzüm sümbül soğanlarının ticari üretiminde yaygın olarak kul-lanılır. Yavrular ana soğandan özenle, bir kısım kök çevresi içerecek şekilde ayrılır ve esasyerlerine dikilir.Soğanın cinsine ve yavruların iriliğine bağlı olarak, yavruların çiçeklen-me iriliğine erişmesi birkaç büyüme mevsimine ihtiyaç duyabilir.

11.2.7. Soğan, Yumru, Rizom ve Soğanımsı Yumruların Bölünmesi ile Üretim Toprak altında çoğunlukla yatay olarak gelişen ve üzerinde pulsu yapraklar ve çoğu

kez kökler taşıyan gövdeler rizom adını alır. Yumru ise yedek besin maddelerinin toplan-masıyla irileşmiş olan toprak altı gövdesinin kısa uç kısmıdır. Bölünme sırasında yumruve rizomlardan alınan her parça sürgün gözü, soğanımsı yumrulardan alınan her bir par-ça ise kök tabanı içermelidir. Dikim nemli torf içerisinde yapılır. Uygun koşullarda sür-gün ve kök meydana getirir.

Ayırma ile çoğaltma işlemi Soğanı ihraç edilen Mis Zambağı (Lilium candidum)


259

11.2.8. Kralen İle ÜretimKralen; ana yumru ile yeni oluşan yavru yumru arasındaki stolonlardan oluşur. Gla-

yöller bu yöntemle çoğaltılırlar. Kralenlerden ancak 2 yılda ticari boyda yumrular eldeedilebilir. Kralenler hasat edildikten sonra iyice kurutulurlar ve 20-25 ºC de depolanır-lar.

11.2.9. Soğan Pulları ile Üretim Bunlarda tüm soğanı kaplayan kabuk yerine ayrı ayrı soğanı balık pulu gibi görünüş

verecek biçimde kaplar, kolay zararlanabilir ve kuruyabilir. Pullama olarak ta bilinen buyöntem zambak soğanlarının üretiminde etkin olarak kullanılmaktadır. Bu teknikte herbir soğan pulu gelişme bölgesine en yakın olan soğan tabanından kök bölgesi içerecekşekilde ayrılır. Pullama genellikle çiçeklenmeden sonra yaz ortasında yapılır. Bununlabirlikte sonbahar sonrasında hatta kış ortasında yapılabilmektedir.

11.2.10. Koltuk Altı Yavru Soğanlar İle ÜretimBu yöntemde yaprak koltuklarında gövde köklerde oluşan soğan karakterli sürgün-

lerle yapılan üretim şeklidir. Bu sürgünlerden yaprak koltuklarında oluşanlar tam olgun-laştıklarında, kökte oluşanlar ise sonbaharda özenle toplanır.

11.2.11. Yalancı soğanlar Bazı orkide türlerinde görülen birkaç boğumdan meydana gelmiş iri ve etli gövde

parçasından oluşan yalancı soğan, özelleşmiş bir depo organıdır. Yalancı soğanlar büyüme mevsiminde yatay duran rizomun yanlarından yada tepe-

sinden çıkıp dikine büyüyen kısımlardır. Yalancı soğanların türlere bağlı olarak, tepe ya-da dip kısmında yaprak ve çiçekler oluşur.

İhracatı yapılan bazı doğal çiçek soğanları Leucojum aestivum (Göl soğanı) Galanthus elwesii (Toros kardeleni) Sternbergia lutea (Karaçiğdem) Arum italicum (Yılan fıstığı) Geranium tuberosum (Deve tabanı) Anemone bland (Yoğurt çiçeği) Cyclamen hederifolrum Cyclamen coum Cyclamen cilicium


260

Fritillaria persica (Adıyaman lalesi) Fritillaria imperialis (Ağlayan gelin) Eranthis hyemalis (Sarı kar çiçeği) Lilium candidum (Mis zambağı) Dracunculus vulgaris (Yılan bıçağı)

ÖNERİLER

Saksı toprağının üst kısmının beyazlaşmasıSaksı toprağının içindeki tuzların sulama suyu ile saksı toprağının üst kısmına çık-

ması(Beyazlaşan 1-2 cm toprağın alınarak yerine yeni toprak ilave edilmesi)

Saksı toprağının üst kısmının yosunlaşmasıBitkinin ortamının havasız, nemli ve toprağın asidik olmasından kaynaklanır. Yer değişikliği: Bitkilerin sıkça yer değiştirmesi son derece sakıncalıdır. Bitkileri yer-

leştirirken uzun süre kalabileceği yer düşünülmelidir. Yaprakların ve tomurcukların dö-külmesi gibi sakıncalar yaratabilir

Yapraklar da kireç lekeleriBuna çok miktarda kireçli su püskürtülmesi neden olur. Ancak bu lekeler sprey ya

da sıvı şekilde bulunan yaprak parlatıcıları ile giderilebilir.

Yaprakların temizlenmesiİnsanlar nasıl burunları ve deri üzerindeki gözeneklerden hava alıyorlarsa bitkilerde

yaprakların üzerindeki ve altındaki stomalardan hava alırlar. Süs bitkilerinin yapraklarıüzerinde zamanla toz tabakaları oluşur. Bu tozlar yaprak gözeneklerinin kapanmasınadolayısıyla solunuma engel oldukları için bitkinin yaşam fonksiyonlarında aksamalarmeydana gelir. Bu gibi sorunları ortadan kaldırmak için yaprakların bir sünger yardımıy-la oda ısısında olan kireçsiz su ile temizlenmeleri gerekir.

Sabun ve Alkol24 gr sabun, 1 İt su ve 10 cc alkol karıştırılarak bir eriyik elde edilir. Bu karışım ev-

de kolayca hazırlanan etkili bir ilaçtır. Bitkilerin öz sularını emerek yaprak kıvrılması veşekil bozukluğuna yol açan yaprak bitlerine karşı kullanılabilir.

SulamaSoğuk su bitkilerde yaprak lekeleri, doku, kök çürükleri gibi zararlar yapabilir. Sula-

ma genellikle oda sıcaklığında kireçsiz su ile yapılmalıdır. Soğuk su gibi sıcak sular dabitkiler için aynı şekilde zararlıdır.

Kirli saksılar: Bitki hastalık etmenlerinin uygun gelişme yerleridir. Saksı ister plastik,ister toprak olsun boşaltıldığı zaman iyice temizlenmelidir. İçinde soda bulunan sıcak suile fırçalanmalı ve durulanmalıdır.

Suya batırarak sulama Suya batırma sadece yazın ve iyi drenajlı saksılardaki geniş, çalı tipli bitkilerde uygu-

lanan bir metodudur. Uygun bir kabı veya mutfak lavabosunun ılık su ile doldurulup bit-kinin içine daldırılmasıdır. Bu şekilde sulamada saksıdan kirli havanın atıldığını gösterenpek çok hava kabarcığının çıktığı gözlenir. Yaklaşık 10 dakika sonra bitki sudan çıkarı-


261

larak saksıdan hiç su süzülmeyinceye kadar yarım saat kurutulur. Sonra pencere kenarı-na yerleştirilir. Taze hava su süzüldükçe köklere doğru nüfus ederek, kökleri uyaracak-tır.Bu istemin yazın haftada bir yapılması bitkinin sağlıklı gelişebilmesi açısından çok bü-yük önem taşır

12. İÇ MEKAN BİTKİLERİNİN BAKIMISalon bitkilerinin Yerleştirirken Dikkate Alınması Gereken Üç Nokta 1. Işık Birçok bitki güneş ışığına doğrudan maruz kalmak istemez. Yaz aylarında ku-

zeye bakan cam önü uygun bir yerdir. 2. Isı Büyüme dönemlerinde bitkinin sabit bir ısıda kalması idealdir. Soğuk havalar-

da bitkileri soğuğun girebileceği, cam kenarlarında ve perde arkalarında bırakmayın. 3. Nemlilik İnce yapraklı bitkiler genellikle yoğun neme ihtiyaç duyduklarından

banyo ortamını severler. Daha kalın ve dolgun yapraklı bitkiler salon gibi daha kuru me-kanları tercih ederler. Aşağıda nemi arttırmaya yarayacak bilgiler verilmiştir.

• Birkaç bitkiyi gruplandırın. • Bitkileri sığ bir kaba koyun ve üzerini çakılla kapla-yın. • Hergün ılık suyla bitkileri spreyleyin.

12.1. BİTKİLERİN RUTİN BAKIMI Rutin bakım için aşağıdaki aletlere ihtiyacınız olacak: 1 Kap ve saksı tabağı Uzun ve dar uçlu sulama kabıNemlendirme için sprey Sıvı gübre veya granül gübre Yeşil bambu bitki destek çubuğu ve bitki bağı 1 Bahçe makası Yaprak parlatıcı sprey Böcek ya da mantar öldürücü sprey ya da ilaç Sulama Bir bitkinin suya ihtiyacı olup olmadığını parmağınızı 2-3 cm kadar toprağa

sokarak anlayabilirsiniz. Eğer kuru gelirse, ılık suyla sulayın. Yüzeyi kuru görünse biledip tarafları nemli olabilir. Afrika menekşesi ve Siklamen gibi bitkileri üstten değil taba-ğına ılık su koyarak sulayın. Üstten sulama bitkilerin köklerinin çürümesine neden olur.Ancak saksıyı su dolu kapta uzun süre bırakmamanız fazla suyu bir süre sonra boşaltma-nız gerekir

Besleme Yeni dikilen bir bitki toprağında yaklaşık iki ay yetecek kadar besin deposuvardır. Yapraklı bitkiler çabuk büyüdükleri için bahar ve yaz aylarında beslenmelidir. Çi-çekli bitkiler ise çiçeklenme mevsiminde ve öncesinde beslenmelidir. Ev bitkilerini sıvıbesinler ile beslemek kolay ve pratiktir.

Baharda Saksı Değişimi Neye İhtiyacınız olacak: Değiştirdiğiniz saksıdan daha büyük bir saksı.Değiştirme

Şekli: Bitkiyi iyice sulayın. Yeni saksının içine ince bir kat gübreli toprak koyun. Eski sak-sıyı içine yerleştirin.Her iki saksının ağzı aynı düzeyde olmalı. Yeni saksı ile eski saksı


262

arasındaki boşluğu toprakla doldurmaya devam edin. Saksı kenarından 2 cm boşluk bırakmalısınız. Bitkiyi, eski saksısından, arkasına ha-

fifçe vurarak çıkarın ve yeni saksıya yerleştirin. Üzerini biraz daha gübreli toprakla dol-durup yeniden sulayın.

Dinlenme Mevsimi Tüm bitkilerin kış mevsiminde veya çiçeklenmeden hemen sonra bir dinlenme dö-

nemine gereksinimleri vardır. Onları daha serin bir yere taşıyın, besin vermeyin ve dahaseyrek sulayın.

Çakıllı TepsiEv bitkilerinin çoğu doğada nemli ortamlarda yaşayan tropik bitkilerdir.Dolayısıyla

ev şartlarında da ihtiyaçları olan nemi sağlamak gerekir.Aksi halde çabucak bozulur,de-koratif özelliklerini kaybederler.En kolay usul bir püskürteçle bitki yapraklarını düzenliolarak nemlendirmektir.Ancak bu bitkilerden bazıları yapraklarına su değmesinden hoş-lanmazlar.(Afrika menekşesi,Dua çiçeği,Yaprak begonyası gibi..)

O halde ne yapmalı ?.. Gayet kolay: Saksı tabağı biraz geniş ve derin tutulur.Tabağın dibine küçük çakıl taşlarından 2-3

cm.lik bir tabaka serilir.Saksı bunun üzerine yerleştirilir.Tabakta saksının dibine değme-yecek şekilde daima su bulundurulur.Su sürekli buharlaşarak gerekli nemli ortamı sağ-lar.

Ufak saksıların birkaç tanesini bir tepsiye de yerleştirebilirsiniz.Çakılları kendiniztoplayıp bedavaya getirebileceğiniz gibi,dekoratif amaçla satılan yapma çakılları da kul-lanabilirsiniz.

Tatil ZamanlarıTatile çıktığınızda evdeki bitkilerinizin bakımı nasıl olacaktır? Çoğu kişinin karşılaş-

tığı bir sorundur. Çiçekleri bırakıp iyi olmalarını beklemek yeterli değildir. Birçok bitkiyazın bahçeye çıkarılabilir. Saksı kenarı toprağın altında kalacak biçimde toprağa soku-lur. Böylece saksıdaki toprağın kuruması önlenir. Bitkilerinizi evde bırakmak zorundaiseniz, bitkilere birkaç hafta yetecek besinleri ve suyu sağlayacak birçok buluştan yarar-lanabilirsiniz. Bir çeşit bitki kabı olan ve su absorbe eden köpükten yapılmış bir buluşaynı zamanda besin maddesi de içermektedir.

Eski usulde ise bitkiler banyo kenarına konur ve emici yün iplikler vasıtasıyla her bit-kiye yavaş fakat düzenli su sağlanır. Benzer bir sistem, büyükçe bir kova ya da kase ileherhangi bir yere kurulabilir. Bununla birlikte evde bulunulmadığı zamanlar bitkilerindoğrudan güneş ışığı alan fazla ısıtılmış bir odada bulundurulmaması gerektiği akıldançıkarılmamalıdır.

Salon Bitkilerinde Kış BakımıTabiatta neredeyse bütün bitkilerin bir dinlenme mevsimine ihtiyacı vardır. Genellik-

le bu dönem kış mevsimine denk gelir. Bitkilerin bir kısmı bunu net bir şekilde belli eder.Mesela soğanlı ve rizomlu bitkiler toprak üstü kısımlarını kurutur. Perenyal dediğimizkalıcı otsu bitkilerde aynı şekilde davranır. Bir bölümü de yapraklarını kaybederek din-lenme dönemine geçerler.


263

Salon bitkilerinin büyük bir bölümünü meydana getiren herdem yeşil bitkilerde isebu istek pek anlaşılmaz. Gelişimleri yavaşlayınca daha çok su ve besin verilerek hızlan-dırılmaya çalışılır. Bu da bitkide problemlere yol açar. Hatta kökleri çürüyerek ölebilir.

Ev ortamı sıcak bile olsa salon bitkileri kasım-mart ayları arasında çok az sulanmalıve besin verilmemelidir. Bu dönemde biraz serin bir ortam tercih edilmekle beraber ka-loriferle ısınan evlerde bu pek mümkün değildir. Çiçekler hiç olmazsa ısı kaynaklarındanbiraz uzaklaştırılır.

Kuru havadan etkilenmemeleri için yaprakları düzenli olarak nemlendirilir. Difenbahya,eğrelti türleri gibi sürekli nemli toprak isteyen bitkilere az ve sık su veri-

lir. Diğerlerinde toprağın birkaç cm. kuruması beklenir. Bazı bitkilerde ise(özellikle kışın çiçek açanlar) dinlenme dönemi farklıdır. Açelya,yılbaşı,kalanşo, ve klivya gibi çiçekler yaz döneminde dinlenir. Kışın çiçek açan bütün ev bitkileri çiçekli dönemlerinde bol sulanır ve düzenli besin

verilir. Sıklamen, kaladyum ve amaryllis gibi soğanlılar toprak üstü bölümleri kuruyunca

mevsimi gelinceye kadar sulanmaz. Afrika menekşesi, cam güzeli gibi devamlı aktif bazı bitkiler dinlenme dönemine pek

ihtiyaç duymazlar. Yine de bu bitkileri 1 ay kadar su ve besini azaltılarak dinlendirmekiyi netice verir. Bu dönem kış sonuna getirilir ve peşinden gerekiyorsa saksı değişimi ya-pılır.

Bütün salon bitkilerinde saksı değişimi aktif dönemlerinin hemen başında yapılma-lıdır.( Genellikle ilkbaharda)

Karşılaşabilecek Sorunlar

Tomurcuk DökülmesiSaksı toprağının çok nemli tutulması, fazla kuru olması, çiçeğin yerinin sık değişti-

rilmesi ve yoğun karanlık tomurcukların dökülmesine neden olur.

Yapraklarda SararmaÖzellikle kışın saksı toprağının gereğinden fazla nemli tutulması, bitkinin fazla su-

lanması ve aşırı güneş altında ışığa maruz kalması buna neden olabilir.

Yaprak DökülmeleriÇiçekli haldeyken bitkiye çok su verilmesi, saksı toprağının çok nemli tutulması, aşı-

rı derecede kurutulması veya ani sıcaklık değişikliği yaprak dökülme nedenlerindendir.

Yapraklardaki Kahverengi YanıklarPüskürtme yapıldıktan sonra, güneşin bitkinin üzerine direkt gelerek yaklaşmasın-

dan kaynaklanır.

Kök ve Gövde ÇürümeleriToprağın fazlaca nemli tutulmasından kaynaklanır.

Çok Az Işık AlmasıBelirti: Bitki uzun ve sağlıksızdır. Yapraklarının arası fazla aralıktır. Büyüme durmuş-

tur. Yapraklar normalden daha küçük ve soluktur. Çiçekleri ya hiç yoktur ya da çok cı-


264

lızdır. Çözüm: Dallanmasını güçlendirmek için bitkiyi kısaltın ve daha ışık alabileceği biryere taşıyın.

Fazla Işıklı Ortamda Olması BelirtiGündüz saatlerinde bitkinin yaprakları solar, kahverengi yarık izleri oluşur. Bitki sol-

gun görünür. Yapraklar buruşup, kurur. Çözüm: Bitkiyi daha serin ve gölgeli bir ortamataşıyın.

Çok Az SulanmasıBelirti: Bitki ya çok az ya da hiç büyümez. Çiçekleri çok kısa sürelidir. Yaprakları za-

yıftır. Alt yapraklar düşer. Çözüm: Su dolu bir kap içinde 10 dakika bekletin. Saksı taba-ğına yerleştirmeden önce suyun süzülmesini bekleyin. Bitki çok kısa bir sürede yenidenkurursa saksını değiştirin.

Fazla Su Verilmesi BelirtiÇiçekler çürür. Yapraklar az büyür, zayıftır ve kolayca dökülür. Çözüm: Bitkiyi daha sı-

cak bir ortama taşıyın. Fazla suyun saksıdan akmasını sağlayın. Sadece gerektikçe su verin.

Çok Soğuk Ortamda Olması BelirtiÇiçekler kısa ömürlüdür. yapraklar kıvrılır ve düşer. Çözüm: Hava akımından uzak

sıcak bir yere taşıyın.

Fazla Sıcak Ortamda Bulunması BelirtiBitki kış aylarında sağlıksız büyüme gösterir. Yaprakların kenarları kahverengileşir.

Alt yapraklar solar ve dökülür. Çözüm: Bitkiyi daha serin bir ortama taşıyın.

Az Nemli Ortamda Olması BelirtiYaprak uçları kahverengileşir ve kurur. Yaprak kenarları sararır ve yapraklar dökülür.

Gonca ve çiçekler büzüşür ve düşer. Çözüm: Banyo, mutfak gibi daha nemli bir ortamataşıyın. Daha önceki sayfalarda açıkladığımız nemliliği artırma metotlarını deneyin.

Fazla Nemli Ortamda Bulunması BelirtiYapraklarda, çiçekte ve sapında gri küf (botrytis) oluşur. Çözüm: Bitkiyi daha kuru

bir ortama taşıyın.

Az Besin Alması BelirtiBitki büyümez ve çiçekli bitkiler çiçek açmaz. Çözüm: Gerekli besin ile besleyinFazla Besin Verilmesi

BelirtiYapraklar kahverengileşir ve büzüşür. Çözüm: Bitki sağlıklı bir görünüm alana kadar

çiçeği sulamayın.

İç Mekan Bitkilerinde Yaprak Sararmalarının Nedenleri-Alt yapraklarda sararma:Yapraklar genelde sağlıklı görünüyorsa 1-2 alt yaprağın sararması yaşlanmaya bağlı

biyolojik bir olay olabilir.-Saksının küçük gelmesi, (Baharda taze toprak ilavesiyle saksı değişimi yapılır)-Demir veya nitrojen eksikliği de bir sebeptir. (Bu durumda uygun bir besin kullanılır)


265

Bütün yapraklarda ani sararma:-Ani mekan veya ısı değişikliği-Soğuk hava akımı-Soğuk mekan-Aşırı sulama (Özellikle tabağında su beklemesi kökleri boğarak bitkiyi öldürür)-Az veya hiç sulamamak-Kireçli musluk suyu (Özellikle üstten başlayan sararmalar kireçli suya bağlı olarak

toprakta biriken kalsiyumdan olur.)-Ev bitkilerini soğuk suyla sulamak. (Oda ısısında yetişen bitkilere soğuk su şok te-

siri yapar. Daima ılık su kullanılmalıdır.)-Yetersiz ışıkHassas bitkilerde aşırı gün ışığı da yapraklarda sararma ve kahverengileşmeye sebep

olur.saksıı değişiminde hiç bir zaman bahçe toprağı kullanmayın.

Zararlılar Ve Tedavileri Bitkileri hastalıklardan ve böceklerden korumak, tedavi etmekten daha kolaydır. Bu

nedenle bitkilerin güçlü ve sağlıklı olmalarını sağlamak amacıyla ideal bir bir ortam ya-ratmalıyız. Hastalıklı bir bitkiyi, diğer bitkilere de bulaşma ihtimalini göz önünde bulun-durarak diğerlerinden hemen ayırmalısınız.

İşte sık rastlanan salon bitkisi böcekleri ve tedavi şekilleri: Beyaz SineklerGüveye benzer ve rahatsız edildiğinde uçuşan küçük beyaz böceklerdir. Tüm bitkiyi

ılık sabunlu suya batırın ve sonra da durulayın.

Yeşil Veya Siyah SineklerBitkinin büyüyen uçlarında koloni oluştururlar. Yok etmek için beyaz sinekler için

önerilen metodu kullanın. Botrytis Yaprak, çiçek ve gövdede bulunan gri küftür. Bitkiyi daha kuru bir ortama

alın ve hava akımını artırın. Ölü çiçek ve yaprakları düzenli olarak ayıklayın. Eğer sorundevam ederse mantar ilacı (fungicide) ile spreyleyin.

Mealy Bugs Yaprakların altında ve gövdede bulunan minik yün yumaklarına benzeroluşumlardır. İspirtoya (metil alkole) batırılmış pamuklu bezle silin.

Kırmızı Örümcek Mite’ları Yaprakların alt yüzeyinde bulunan küçük, sarı, kahverengi veya kırmızı kurtçuklar-

dır. İnce örümcek ağları üretirler. Nemliliği artırmak amacıyla bitkiyi sık sık spreyleyin.

Kabuk BöcekleriYapraklara ve gövdeye yapışmış gibi duran küçük sert kabuklu, kahverengi, sarı bö-

ceklerdir. Böcekleri ılık sabunlu su ile temizleyin ve durulayın.

KüfYapraklarda ve gövdede oluşan beyaz pudra benzeri oluşumlardır. Mantar ilacı (fun-

gicide) ile spreyleyin


266

13. MEVSİMLİK ÇİÇEKLER

13.1. TANIMMevsimlik çiçekler; Park, bahçe, ev, koru, refüj, kavşak, meydan, Balkon, saksı, çatı,

ve modüler çiçeklik gibi çeşitli alanların düzenlenmesinde kullanılan, çoğunun tohumusonbahar ve kış sonunda ekilen, kısa sürede gelişip çiçeklenen ve aynı yıl içinde tohumbağlayan, genellikle tek yıllık (annual) ve bir bölümü de birkaç yıllık (biennial) olan bit-kilerdir.

13.2. MEVSİMLİK ÇİÇEKLERİN KULLANIM AMAÇLARIUcuzdurlar, renk ve canlılık verirler, tekdüzeliği giderirler, yeşil alan üzerinde renk-

leri ile yüzey etkisi yaratırlar, beğenilmeyen yerlerin kısa sürede kapanmasına olanak sağ-larlar, her yıl değiştirilebilirler, olgun bitkiler çiçekli durumlarıyla satılırlar, çiçeklenmesüreleri mevsim boyunca devam eder, bol sayıda çiçek verirler, sahadan uzaklaştırılmasıkolaydır, dayanıklıdırlar, seralarda kolaylıkla yetiştirilebilirler.

13.3. MEVSİMLİK ÇİÇEKLERİN KULLANIM ALANLARI Yeşil alanlarda (park, bahçe, koru) geniş çiçek tarhları (parterleri) oluşturmada, çalı-

lar arasındaki boşlukları doldurmada, yüksek boylu bitkilerin kullanılamadığı ve sınırlıolduğu yeşil alanlarda, balkon ve terasların güzelleştirilmesinde, refüj kavşak, meydandüzenlemelerinde, beton -plastik saksı ve modüler çiçekliklerde kullanılabilirler.

13.4. MEVSİMLİK ÇİÇEKLERİN KULLANIMINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Çiçek tarhının (parterinin) büyüklüğü ve şekli, mekanın büyüklüğüne, tesis ve ba-

kım imkanlarına, bakım için ayrılacak bütçeye ve peyzajın eksenine göre değişir.Çiçek parterinin şekli, park ve bahçenin stiline (formal veya informal olması) göre

değişir. Çiçek parteri oluştururken yalınlık ilkesine uyulmalıdır. Çok değişik tür ve renkler

kullanmak yerine, az tür ve çeşit ile saf renkli bitkiler tek veya öbekler halinde kullanıl-malıdır.

Bitkinin optimum gelişmiş formunu, Çiçek açma zamanını, Çiçeklenme süresini, Bit-kinin yaprak-Çiçek rengini, Çiçek büyüklüğünü, Bitkinin boyunu, Ekolojik isteklerinibilmek gerekir.

13.5. YAZLIK MEVSİMLİK ÇİÇEKLER

Sıra No ÇİÇEK TÜRÜ1 Ageratum houstonianum ( Mavi Çiçekli Vapur Dumanı)2 Alyssum maritimum ( Kuduz otu )3 Begonia semperflorens ( Bodur Begonya )4 Begonya thuberhybrida ( Yumrulu Begonya ) 5 Canna dazzler ( Mor Yapraklı Kana )6 Canna indica hybrids ( Yeşil Yapraklı Kana )7 Celosia argentea ‘plumosa’ ( Bodur Tilki Kuyruğu )8 Coleus blumei ( Kolyoz - Yaprak Güzeli )


267

Sıra No ÇİÇEK TÜRÜ9 Dahlia variabilis ( Bodur Yıldız Çiçeği )10 Dianthus chinensis ( Çin Karanfili )11 Gazania splendens ( Dana Gözü )12 Gomphrena globosa ‘nana’ ( Bodur Medine Çiçeği )13 Impatiens newginea hybriden ( Yeni Gine Camgüzeli )14 Impatiens walleriana ( Bodur Camgüzeli )15 Iresine herbstıı ‘’Shiny Rose’’ ( Alyapraklı )16 Lobelia erinus compacta ( Mavi Çiçekli Lobelya )17 Verbena erinoides ( Mine Çiçeği )18 Pelargonium x hortorum ( Bahçe Sardunyası )19 Petunia grandiflora wimbledon ( Katmerli Ç. Petunya )20 Petunia grandiflora ( Yalın Çiçekli Petunya )21 Vinca roseus ( Pervane Çiçeği )22 Portulaca grandiflora ( İpek Çiçeği )23 Rudbeckia hırta ( Elagöz )24 Salvia splendes ( Bodur Ateş Çiçeği )25 Tagates erecta ( İri Kafalı Bodur Kadife )26 Tagates patula ‘’nana’’ ( Bodur Karagöz Kadife )

YAZLIK MEVSİMLİK ÇİÇEKLER FOTOGRAFLARI

Ageratum houstonianum (Vapur Dumanı)

Alyssum maritimum (Kuduz otu)


268

Begonia semperflorens (Bahçe Begonyası)

Begonia tuberhybrida (Yumrulu Begonya)

Canna indica hybrids (Yeşil yapraklı Kana) Canna australis(mor yapraklı kana)

Celosia cristata (Horoz ibiği)

Celosia argentea ‘’plumosa’’ (Tilki kuyruğu)


269

Coleus blumei (Çay çiçeği - Yaprak Güzeli)

Cosmos

Dahlia variabilis (Yıldız Çiçeği)

Dianthus chinensis (Çin Karanfili)

Gazania splendens (Dana Gözü)


270

Gomphrena globosa ‘nana’ (Bodur Medine Çiçeği)

İmpatiens walleriana (Cam Güzeli)

İmpatiens walleriana (Cam güzeli)

Impatiens newguinea hybriden (Yeni Gine Camgüzeli)

Iresine herbstıı ‘’Shiny Rose’’ (Alyapraklı)


271

Lobelia erinus compacta ( Mavi Çiçekli Lobelya )

Nicotiana (Tütün Çiçeği)

Osteospermum (Bodrum papatyası)

Pelargonium hortorum (Bahçe sardunyası)

Pelargonium peltatum (Sakız sardunyası)


272

Petunia grandiflora (Yalınkat petunya )

Petunia grandiflora wimbledon (Katmerli petunya)

Rudbeckia hırta (Elagöz)

Portulaca grandiflora (İpek Çiçeği)

Salvia splendens (Ateş Çiçeği)


273

Tagetes erecta (Büyük kafalı Kadife)

Tagetes patula ‘’nana’’ (Karagöz Kadife)

Verbena erinoides (mine çiçeği)

Vinca roseus (Catharanthus) (Pervane çiçeği)

Zinnia (Kirlihanım eli)


274

13.6. KIŞLIK MEVSİMLİK ÇİÇEKLER1- Viola X wittrockiana (Menekşe) 2- Viola miniature, cornuta (Mini Çiçekli Menekşe) 3- Cyclamen persicum ‘mini’ (Mini Çiçekli Siklamen) 4- Primula vulgaris (Çuha Çiçeği)5- Chrysanthemum (Bodur Kasımpatı)6- Calendula officinalis (Bodur Portakal Nergisi)7- Bellis perennis (Bodur Şeker Tabağı)8- Cherianthus cheiri (Bodur Şebboy)9- Brassica aleracea (Süs Lahanası)10-Dianthus barbatus (Hüsnüyusuf)

KIŞLIK MEVSİMLİK ÇİÇEKLERİN FOTOGRAFLARI

Antirrhinium majus (Aslan ağzı)

Bellis perennis (Şeker tabağı)

Brassica oleracea (Süs lahanası)


275

Brassica oleracea(Süs lahanası)

Calendula officinalis (Portakal nergizi)

Mathiola incana (Şebboy)

Cherianthus cheiri (Şebboy)

Cyclamen persicum’’mini’’ (siklamen)


276

Cyclamen persicum’’mini’’ (mini siklamen)

Dianthus barbatus (Hüsnü Yusuf)

Crysanthemum (Kasımpatı)

Primula aucalis (Çuha çiçeği)

Viola witrockiana (Menekşe)


277

Viola miniature’’cornuta’’ (Mini menekşe)

13.7. MEVSİMLİK ÇİÇEK YETİŞTİRİCİLİĞİ

13.8. TOHUM SAĞLANMASI Mevsimlik çiçeklerin birçoğu tohum ile üretilmektedir. Yetiştiricilikte başarının en önemli şartı: orijini belli, kaliteli tohum kullanmak, tek-

niğine uygun ekim işlemini yapmak ve uygun bakım yapmaktır.Mevsimlik çiçeklerin en iyi kültür çeşitleri hibrit tohumlardan sağlanır. Mevsimlik çi-

çek yetiştiriciliğinde ıslah yoluyla uzun süreden beri çeşit özellikleri tümüyle belirlenmişiki çeşidin çaprazlanması sonucu elde edilen yavru generasyona F1 hibritleri denilir.

Hibrit tohumlarının fiyatlarının yüksek olmasına karşın, yetiştiricinin alacağı sonuç-lar bu ek gideri fazlasıyla karşılamaya yetmektedir.

Tohum materyali, özel firmalardan temin edilebileceği gibi, üreticinin kendisi tara-fından da hazırlanabilir. Ancak bunun için üretici göz önünde bulundurması gerekenönemli noktalar vardır.

Satın alınacak tohum miktarının belirlenmesinde 1 gr.’daki tohum miktarı esas alı-nır. Bu miktar çeşitlere göre değişiklik gösterir. Örneğin: Vapur dumanı bitkisinin 1gr.’ında 8000 adet,Cam güzeli 1250-2700 sardunya100-1000,petunya 8000-14000 adettohum bulunurken, portakal nergisi bitkisinde ise 150 adet tohum bulunmaktadır.

Satın alınan tohumların uzun süre bekletilmemesi, aynı yıl içerisinde ekim yapılma-sı gereklidir. Çünkü, tohum her geçen yıl çimlenme yeteneğini kaybetmektedir.

Taze tohum fideleri Yıllanmış tohum fideleri


278

Kaliteli tohumdan üniform şekilde gelişen fideler

13.9. ÇİMLENDİRME ORTAMLARIÇimlendirme ortamı olarak, günümüzde en çok kullanılan materyal, torf olmakla

birlikte; toprak, yaprak çürüntüsü, kum, perlit ve vermükilit gibi materyallerinde kulla-nıldığı görülmektedir.

Torf: Su fazlalığı ve oksijen azlığı gibi sınırlı ayrışma koşulları altında bitki kalıntıla-rının birikimiyle oluşmuş; jeolojik kökenli, büyük ölçüde ayrışmaya uğramamış yada birbölümü ayrışmış organik materyaldir. Hacim ağırlığı çok düşük, su tutma kapasiteleri (%15-20) oldukça yüksektir.

Viyollere torf doldurma makinası

Birden fazla çıkan fidelerin şaşırtılması üzeri vermikülit serpilmiş viyoller


279

13.10. TOHUM EKİMİTohum ekim zamanı bölgelere ve çeşitlere göre farklılıklar göstermektedir. Genellik-

le İlkbahar-yaz çiçeklerinin tohumları şubat ve mart ayları arasında, Sonbahar-kış çiçek-lerinin tohumları ise temmuz ve Ağustos ayları arasında ekilmelidir. İlkbahar çiçek to-humları, serada viollere tava ve kasalara,Yaz çiçeklerinin tohumları, viollere, açıkta kasayastık ve tavalara ekimi yapılır.Tohum ekimi viollere ekim,serpme (tam alanda) ve çizgiekimi olmak üzere 3 şekilde yapılır.

Naturel Tohumlama makinası Silindirik tohumlama makinası

Torfun viyollere doldurulması

13.10.1. Tohum Ekiminde Dikkat Edilecek Hususlar Tohumların çimlenebilmesi için gerekli sıcaklık çeşitlere göre farklılık olmakla birlik-

te, ortalama 15-20 ºC’ dır. Işık isteği, türlere ve türler içerisinde de çeşitlere göre değişmektedir. Bazıları ışık is-

terken, bazıları da karanlıkta çimlenme yeteneğine sahiptirler. Tohum ekim derinliği, tohumun büyüklüğüne, toprağın yapısına ve ekim mevsime

göre değişir. Genel olarak tohum büyüklüğünün 2-3 katı derinlik uygundur. Tohum ekiminden sonra, çimlenme başlayıncaya kadar viol, tava ve ekim yastıkları


280

devamlı rutubetli tutulmalıdır ve gerekli ise gölgeleme yapılmalı ve çimlenme gerçekle-şir gerçekleşmez gölgeleme kaldırılmalıdır.

Çimlenmeden sonra verilen su miktarı azaltılmalıdır.

İyi bir çimlenme gösteren tohumlar Sisleme ile sulama

13.10.2. Fideciklerin Şaşırtılması Tohum ekiminden sonra fidecikler 2 kotiledon yaprak (3-5 cm) (2 çift yaprak) oluş-

turur oluşturmaz şaşırtmaya tabii tutulurlar.(Pot,poşet,saksı’ya alınır.) Ancak tohumunuekmede geç kalınmış olan çiçekler ile hızlı gelişen ve çok kısa sürede çiçek açanlar şaşırt-ma işlemi yapılmaksızın direkt bahçedeki yerlerine dikilirler.

Kesme çiçek veya tohum elde edilmek isteniyorsa fideler mutlaka şaşırtmaya tabi tu-tulmalıdır.

Şaşırtma yapılmadan bir gün önce, köklerin sökümden zarar görmemesi için ekimkasaları sulanmalıdır.

Şaşırtma, direkt plastik poşetlere yapılabildiği gibi viyollere de yapılabilir, ancak vi-yole yapılan şaşırtmadan sonra fidecikler geliştikten sonra Pot, poşetlere ve saksıya ak-tarma yapılarak satışa sunulur.

Bitkisel harcın poşetlere doldurulması Bitkisel harcın potlara doldurulması


281


282

İdeal bir büyüme serası

Viyollerde gelişen fideler Ahşap kasalarda gelişen fideler

Strofor kaplarda yetiştirilen fideler Fide çıkarma makinası

Fidelerin viyollerde çıkartılması Fidelerin seralarda taşınması

Fide şaşırtma makinesi Şaşırtma makinesi ile sökümü Fide


283

Şaşırtılacak büyüklüğe gelmiş yıldız ve petunya fideleri

Şaşırtılacak büyüklüğe gelmiş fideler

Fidelerin el ile Şaşırtılması

Fidelerin el ile Şaşırtılması Poşetlere şaşırtılmış fideler


284

Serada hortum ile sulama sisleme sulama

13.11. MEVSİMLİK ÇİÇEKLERİN DİKİMİDikimden birkaç gün önce toprak hazırlığı yapılması gereklidir. Bahçede dikim ya-

pılacak yerlerde, 0-25 cm derinlikte toprak bellenir.toprak tabakası taş çakıllardan temiz-lenir, çapalama ve gübreleme işlemleri yapılır. Toprak hafif nemlendirilerek dikime hazırhale getirilir.

Fidelerin sökümü sırasında kökler zedelenmemesine dikkat edilmeli ve sökülen fi-deler hemen dikilmelidir.

Dikim sırasında sıra arası ve sıra üzeri mesafeler iyi tespit edilmelidir. Bitki geliştiğizaman yeşil yaprak ve çiçeği görülecek şekilde ayarlanmalıdır. Çeşitlere göre aralık-me-safeleri değişmektedir.

Fideler yağmurlu, rüzgarlı, sıcak ve güneşli zamanlarda dikilmemelidir. Sıcak ilkba-har ve yaz günlerinde akşam saatlerinde dikim yapılması tercih edilir.

Dikimden hemen sonra fidelerin derhal sulanması gerekir.


285

Dikime hazır hale gelmiş Begonyalar.


286

Viyol’deki fidelerin bahçeye akta-rılması aşamaları

Ekim kasalarından fidelerin direktbahçeye aktarılması aşamaları

Turba bazlı şaşırtma kaplarındakifidelerin bahçeye aktarılması aşa-maları

14. BAKIM İŞLERİ Çapalama ve yabani ot alma, sulama, gübreleme, solan, çiçeklerin uzaklaştırılması ve

uç alma, hastalık ve zararlılarla mücadeleden ibarettir.

14.1. ÇAPALAMA VE YABANİ OT ALMASulamalar sonucu oluşan yabani otların alınması ve özellikle killi topraklarda oluşan

kaymak tabakasının kırılması amacıyla çapalama işlemi yapılır. Çapalama işlemi tirpidin denilen ufak çapalar ile, ot alma işlemi ise elle veya bu amaç

için geliştirilen özel aletler ile yapılır. Bu işlem sırasında bitki köklerinin zarar görmemesine özen gösterilir.


287

14.2. SULAMAAz miktarda ve sık sık su verme yerine uzun aralıklarla bol su verme uygun sulama

şeklidir. Sulama işleminin akşam veya sabah erken saatlerde yapılması uygundur. Sulama sırasında yalnızca toprağın ıslanmasına yaprakların ve çiçeklerin zarar gör-

memesine dikkat edilmelidir.

14.3. GÜBRELEMETemel bitki besin maddeleri içeren (N-P-K) kompoze gübreler ve ihtiyaç duyulması

durumunda ise mikro elementleri içeren (Kalsiyum, Kükürt, Magnezyum vb.) gübrelerkullanılır.

Azotlu (N) gübreler: vegetatif aksamı geliştirdiğinden çok fazla kullanılmaz.Fosforlu (P) Gübreler: bitkide çiçek tomurcuğu oluşumunu, çiçeklenme, çiçeklerde

renk oluşumu, çiçeklenme süresinin uzatılması ve kök gelişimini artırıcı etki yapar. Potasyumlu (K) gübreler: dokuların dayanıklılığını, çiçek renginin koyuluğunu ve

kokusunu, hastalık ve kuraklığa dayanımını arttırıcı etki yapar. Gübreleme iki şekilde yapılır:Birincisi direkt toprağa granül halinde gübre verilmesi: Toprak gübre verilmeden bir

gün önce nemlendirilmeli, daha sonra sıralar arasına gübre serpilerek, bol sulama yapıl-malıdır. Gelişmiş fideler için gübre miktarı 1m2’ye 25-35 gr.dır.

İkincisi suda eritilmek suretiyle yapılan gübreleme: 1 lt suya 3-4 gr olacak şekildekonsantrasyon hazırlanır, sulama suyu olarak çiçek ve yapraklara gelmeyecek şekilde ve-rilir.

14.4. SOLAN ÇİÇEKLERİN UZAKLAŞTIRILMASI VE UÇ ALMAÖzellikle tohum temin etmek söz konusu değilse, sararmış ve solmuş çiçekler kesi-

lerek uzaklaştırılmalıdır. Bu işlem tohum bağlamadan önce yapılırsa çiçeklenmeyi teşvikedici olur.

Çiçeklerin bakımlı ve güzel görünmesi ve toplu formda bitkiler elde edilmesi için fi-delerin uçları kırılmak suretiyle hafif budama yapılmalıdır. Uç alma ile ikinci bir çiçek-lenme elde edilebilir.


288

15. İSTANBUL VE ÇEVRESİNDEKİ PARK VE BAHÇELERDE EN FAZLA RASTLANAN MEVSİMLİK ÇİÇEKLER VE AYLARA GÖRE ÇİÇEKLENME ZAMANLARI


289


290

16. MEVSİMLİK ÇİÇEKLERİN FARKLI TARZ VE YERLERDE KULLANIMI


291


292


293


294


295


296


297

17. MEVSİMLİK ÇİÇEK HASTALIKLARI

17.1. Bakteriyel Hastalıklar

17.1.1. BAKTERİYEL YAPRAK LEKESİ (Xanthomonas campestris)Hastalık etmeninin Belirtileri ve genel özellikleri:Xanthomonas campestris pv. bakteriyel hastalık etmeni olup, bir çok bakteriyel hasta-

lıklar gibi, Xanthomonas campestris infeksiyon yapabilmesi ve hastalığı oluşturabilmesiiçin serin ve nemli hava koşullarına gereksinim duymaktadır. Hastalık belirtileri de özel-likle üstten sulamanın yapıldığı alanlarda çok daha fazla yaygın olmaktadır. Su sıçrama-ları ile bakteriyel etmen bitkiden bitkiye oldukça ciddi boyutlarda yayılmaktadır. Bu yüz-den hastalık ile mücadele de üstten sulama büyük önem arz etmektedir. Bakteriyel et-menler bitki dokusuna pasif yollardan yani bitkilerde açılan yaralardan ve doğal açıklık-lardan giriş yapmaktadır. Bakterilerin direk enfeksiyon yapma kabiliyetleri de bulunma-maktadır.

Bakteriyel hastalığın ilk belirtileri, özellikle yaslı yapraklar üzerinde küçük ve suylahaşlanmış gibi lekeler seklindedir. Bu lekeler tipik olarak yaprak damarları ile sınırlan-makta ve açılı bir sekil almaktadır.

Hastalığın tipik belirtisi olan bu lekeler hızla siyah bir renge dönmektedir. Hastalıkşiddetli olarak ortaya çıktığında, lekeler birleşir ve tüm yaprağı sarar ve çökertir. Dahayaslı yapraklarda lekeler kurur ve kağıdımsı bir yapı alır, fakat lekeler siyah rengini mu-hafaza eder. Lekeler nadir olarak yeni çıkmakta olan yapraklar üzerinde de görülebilir.


298

Mücadelesi

Kültürel mücadele1. Dayanıklı kültivarlarin kullanımı.2. Hastalıktan ari tohum ve fidelerin kullanımı.3. Infekteli bitki artıkları yok edilmeli.4. Konukçusu olan yabancıotlar ile mücadele edilmeli.5. Seralarda ya da tarlada hastalan bitkiler uzaklastırılmalı.6. Bitkiler mümkünse üstten sulanmamalıdır.

Kimyasal mücadeleGenel olarak bakırlı preparatlar hastalığın kontrolü için kullanılmaktadır, fakat bu da

kesin çözüm yolu olmamaktadır. İlaçlama yapılacaksa enfeksiyondan önce yapılan ilaç-lamalar daha iyi sonuç vermektedir.

Bakteriyel Yaprak Lekesi Görüntüleri


299

17.2. MANTARİ HASTALIKLAR

17.2.1. Fidelerde Çökerten-Solgunluk (Pythium Spp.-Rhizoctonia Spp -Fusarium Spp.)

Etmenin Tanımı ve Zarar Şekli Toprak kökenli bir fungal etmen ve çok geniş konukçu dizisine sahip bir patojendir.

Pythium’ un en agresssif türlerinden biri ve bir çok bitkide çökerten, kök ve gövde çü-rüklüğü ve meyve ve çim bitkilerinin yanıklığı hastalıklarına neden olmaktadır. Bir çoktek yıllık bitki, süs bitlileri ve çimlerde ekonomik önemde hastalık yapmaktadır. Fungusnemli topraklarda canlı kaldığı ve en iyi şekilde geliştiği için su küflerinden biri olarakda anılır. Sıcak koşullar patojenin en sevdiği ortamlar olup, seralarda da büyük problem-ler oluşturmaktadır. Fungus dünyanın her yerinde özellikle sıcak bölgelerde ve seralardagörülmektedir. Fungus 27-34 C arasındaki sıcaklıkları ve nemli ortamları terçih eder. Ko-nukçuları; şekerpancarı, biber, krizantem, kabakgiller, pamuk ve çim bitkileri sayılabilir.Özellikle dayanıklı olan üreme organı sayesinde nemli topraklarda uzun yıllar canlılıkla-rını koruyabilir. Patojen enfekteli bitki artıkları taşınarak ve serbest su bulduğunda zoos-porları ile de hareket ederek yayılma gösterir.

Belirtileri: Hastalanmış bitkilere özellikle alçak, drenajı bozuk alanlarda rastlamakmümkündür. Bu bitkilerin kök ve kökçüklerinde çürümeler görülür.

Kültürel Mücadele:1. Hastalık ile bulaşık özellikle çoğalmada kullanılan sürgün ve tohumların hastalık-

tan ari ve sertifikalı olmasına dikkat edilmeli.2. Hastalığın bulunduğu alanlarda toprak drenajına önem verilmeli ve tarlada su bi-

rikmesine müsaade edilmemeli.3. Bitkiler sık dikilmeden kaçınılmalı ve havalanma iyi olacak şekilde dikimler yapıl-

malı.4. Hastalık etmeninden korunmak için sanitasyon (temizlik) işlemlerine büyük

önem verilmeli, temizsaksı, alet, yetiştirme ortamları ve toprak kullanılmalı.5. Hastalıklı bitki artıkları uzaklaştırılmalı ve imha edilmeli.6. Bitkilerin yaralamaktan kaçınılmalı.7. Sağlıklı bitkiler zayıf yetişen bitkilere göre enfeksiyonlara daha dayanıklıdır.

Kimyasal Mücadele:Benomyl-cupravit-captan-bordo bulamacı kullanılır.


300

Çökerten-Solgunluk resimleri

17.2.2. KÜLLEME (Sphaerotheca pannosa var. Rosae)

Etmenin Tanımı ve Zarar ŞekliKülleme hastalık etmenleri dünyanın bir çok yerinde tarla ve sera koşullarında gör-

mek mümkündür.Etkilenen bitkilerin yaprakları tam büyüklüğe ulaşamaz. Külleme has-talığının enfeksiyonu ve hastalık belirtileri çoğunlukla 3-7 gün içerisinde görülür ve çoksayıda konidisporları kısa bir süre içerisinde oluşmaktadır.

Hastalık etmeni için uygun koşullar sık bitki ve düşük ışık yoğunluğudur. Yükseknisbi nem ise enfeksiyon ve sporların canlılığı için uygun, fakat infeksiyon %50’ den dü-şük nisbi nem ortamlarında da olmaktadır.

Enfeksiyon 20-30 °C sıcaklıklarda olabilir, gelişme için ortalama sıcaklık 25-30 °Carasındadır.Beyaz, tozlu fungal gelişme heriki yaprak yüzeyinde, yaprak sapı ve gövdeüzerinde gelişir. Hastalık belirtileri ilk olarak taç yaprakları, gölgeli yapraklar ve yaprakalt yüzeylerinde gelişme gösterir. Sarı lekeler fungal gelişmenin olduğu yüzeyin arka ta-rafından görülmektedir. Yaşlı bitkiler ilk olarak etkilenir, enfekte olan yapraklar genellik-le solar ve kururlar.

Kültürel Mücadele:1. Dayanıklı çeşitler tercih edilmeli.2. Hastalıklı biti artıkları sezon sonunda toplanmalı ve yok edilmeli.3. Hastalıktan dolayı kurumuş sürgünlerin budanması ve imha edilmesi.4.damlama sulama sistemi kullanılmalıdır.


301

Kimyasal Mücadele:Mücadeleye koruyucu amacıyla ve rutin olarak 15-20 günde bir yapılmalıdır.Anvil-

Dinit5-Hexzil-Topas-Benolex-kükürt -Benlate- Özyimil-Fundazol -Hekvistin -Bavistinisimli ilaçlar kullanılır.

Külleme Görüntüleri

17.2.3. ERKEN YANIKLIK HASTALIĞI (Alternaria solani)

Etmenin Tanımı ve Zarar ŞekliAlternaria solani fungusu tarafından neden olunan erken yanıklık hastalığı, tarlada ve

seralarda risk oluşturmaktadır. Hastalık dünyanın bir çok yerinde ortaya çıkabilir ve ba-zen bitkilerin tüm yapraklarının dökülmesine neden olarak tahripkar bir hastalık olabi-lir. Erken yanıklık hastalığı ürünlerin tüm gelişme devresinde ortaya çıkmaktadır. Sıcakiklim kuşaklarında, özellikle bitkilerin sulandığı alanlarda esas problemler oluşmaktadır.Hastalık özellikle olgunlaşmakta ve besinsel olarak az beslenmiş olan bitkilerde daha şid-detli görülmektedir. Hastalık etmeni ürün artıkları, enfekteli yumru ve diğer solanaceosbitkilerinde varlığını sürdürebilir. Hastalık etmeninin sporları hava kökenli olup, havaakımları ile sağlıklı bitkilere taşınabilir. İdeal sıcaklık (20-30 °C) ve yüksek nem koşulla-rında da yaprakları enfekte ederler. %95 nisbi nem oranında da hastalık gelişimi en yük-sek seviye çıkmaktadır.

Hastalık etmeninin sporları genellikle çiğ ve yağmurlu havalarda üretilir ve sporlarbitki artıkları ya da enfekteli bitkilerden hava akımları ile ayrılır.

Çimlenen sporlar direkt ya da yaralanmış dokulardan bitkileri enfekte eder ve tekrar


302

tekrar yeni sporlar bu bölgelerde de üretilir. Erken yanıklık yaşlı dokularda, yaralanmış,yetersiz beslenmiş, böcek zararına uğramış ve diğer streslere maruz kalmış bitkilerde da-ha fazla görülmektedir.

Hastalık etmeninin başlangıç enfeksiyonları bitkilerin alt kısmındaki yaşlı yapraklar-da en fazla görülür. İlk belirtiler küçük, (1-2 mm) koyu kahverengi ile siyah lekeler ola-rak ortaya çıkar. Lekeler zamanla genişler ve hedef tahtası görünümünde iç içe geçmişkonsantik halkalar şeklinde görülür. İlerleyen lekeler yaprak damarları ile sınırlanır veaçılı bir görünüm alır ve lekelerin etrafı genellikle dar klorotik bir hale ile çevrilir. Has-talık ilerlerken yapraklar sararır, kurur ve düşerler. Kimyasal mücadelede bakırlı ilaçlarkullanılmalıdır.

Erken Yanıklık Hastalığı Görüntüleri

Kurşuni Küf (Botrytis cinerea)

Etmenin Tanımı ve Zarar Şekli: Botrytis cinerea Fr. fungal bir etmeni her yerde ve çok yaygın olarak bulunan polifag

bir fungus olup, bir çok bitkiye saldırma ve koloni oluşturma yeteneğindedir. Bitkileregelişmesi için ideal bir beslenme yeri oluşturan yaralı kısımlardan ve dokulardan giriş ya-par. Konukçu bitkileri arasında domates ile ekim nöbetine giren veya domatesin yakınçevresinde yaygın biçimde yetiştirilen marul, salata, biber, patlıcan, çilek gibi bitkilerdir.Konidi, miselyum ve sclerot gibi değişik formlarda bitki artıkları üzerinde ve toprakta ba-rınır. Yağmur, rüzgar ve örtü altında hava akımları yardımıyla yayılmaktadır. Hava nemi-nin %95 lerde ve 17-23 °C sıcak olan havalar hastalığın gelişmesi için uygundur. Yaprak:Düzensiz ve koyu kahve ve siyah karışımı şeklinde belirtiler görülür, genelde meyve vegövdede belirtisi daha yaygındır.


303

Bitkilerin ana ya da yan dallarında sert ve koyu kahverengi şeklinde küçük lekelergörülür ve zamanla leke tüm gövdeyi çevreler ve bitkinin üst aksamı ölmektedir. Hasta-lığın olduğu yerde zamanla kurşuni bir renkte fungusun spor tabakası görülür.

Kültürel Mücadele:1. Seraların havalanmasına büyük önem verilmeli, sık dikimden kacınılmalı ve bu-

dama yapılmalı.2. Bitkileri yaralamaktan kaçınılmalı3. Ölü yada infekteli bitki çiçek, yaprak ve meyveler üretim alanlarından uzaklaştı-

rılmalı.4. Dayanıklı çesitler her zaman tercih edilmelidir.

Kimyasal Mücadele:Gövde üzerinde belirtiler görüldügünde bitkiler koruyucu fungisitler ile ilaçlanabilir.Cupravit,imazalil ilaçları kullanılır.

Kurşuni Küf Görüntüleri

17.3. ZARARLILAR

17.3.1. MANTAR SİVRİSİNEĞİ(Fungus Gnat/Scarid Fly)Bu küçük sinekler içeride yetiştirilen ağaçların etrafında uçarken görülebilirler. Bir si-

nek olarak sadece biraz rahatsızlık veriyor olsalar da larvaları bitkinin kök sistemindenbeslenirler. Bu böcekler çok sulu ve genellikle yosunlu topraklara yerleşirler. Sinekleriböcek ilaçları veya ev sinekleri için kullanılan spreylerle öldürmek basit olsa da esasönemli olan bitkinin yerini ve toprağın su tahliyesini iyileştirmek ve de toprağı uzun sü-re ıslak tutmamaktır.

Kimyasal Mücedele: talstar-cpermethrin,bifenthrin ilaçları kullanılır. Larvalara karşıBacillus thuringiensis var. israelensis bakterisi kullanılır. Azadirachtin böcek gelişim dü-zenleyici doğal ilaçlar.


304

Mantar Sivrisineği Görüntüleri

17.3.2. Yaprak Biti (Macrosiphum Rosae)

Zarar ŞekliAfitler sokucu emici ağız yapısı ile hortumunu bitki dokusu içine sokarak özsuyu

emer. Koloniler halinde sürgün tomurcuk, yapraklarda bazen de gövdede bulunur. Yo-ğun olduğu durumlarda gül tomurcuklarının normal gelişmesi duraksar, öz suyu emilenyapraklarda büzüşme, dönme,burkulma olur.zararı özellikle genç sürgün ve yapraklardayapmaktadır. Bitki gelişmesini engeller,meyve ve yapraklar deforme olur.yaprak, gövdeve hatta kökte gallere sebep olur.bir çok afit türü beslendikleri yerlerde yapışkan tatlı ba-lımsı madde (fumajin) salgılar. Bu madde bitkinin meyve, dal ve yaprakların üzerine dü-şer.daha sonra buralarda kahverengi sisli mantar tabakası oluşur.

Biyolojik mücadeleYaprak bitleri ile biyolojik mücadele doğal düşmanlarıyla yapılmaktadır.uğur böcek-

leri (Coleoptera :Coccinella semptempuntata), Neuroptera: Chrysopidae, Diptera: Syrip-hidae, Diptera: Cecidomyiidae, (Aphidolete aphidimyza) afitlerle beslenirler.,eşek arılarıyumurtalarını yeni doğmuş afit nimflerinin yanına koyar,çıkan arı larvaları afitlerin nimf-leriyle beslenirler.

Kimyasal Mücadele: Gül bitkisinin sürgün ve taze yaprakların alt yüzünde yaprak biti kolonileri görülme-

ye başladığı zaman ilaçlamaya geçilmelidir.ilaçlama her 20 günde bir tekrarlanmalı-dır.Hektaş asefat-Kortan -Poligor-Metasytos-Hezudin-Basudin-Korumagor gibi insectisit-ler kullanılır.


305

Güllerde Yaprak Biti Görüntüleri

17.3.3. Yaprak Galeri Sineği (Liriomyza Spp.)Ergin faaliyetleri bütün yıl sürer. Özellikle seralarda üretim sezonu boyunca zararlı

olurlar. Yaprağın epidermisi arasına bırakılan yumurtalardan çıkan larvalar, yaprak epi-dermisini yiyerek beslenirler. Erginler de, beslenmek ve yumurta bırakmak için yaprak-larda küçük yaralar açarlar. Larvaların beslenirken açtıkları galeriler, tüm yaprağı kapla-yarak bitkinin fotosentez yapmasını engeller. Bu yapraklar daha sonra kuruyarak dökü-lür. Beslenemeyen bitki zayıflar, kurur ve önemli kayıpları oluşur.

Mücadele için seralarda ergin uçuşları izlenmeli ve yapraklarda tek tük galeriler gö-rüldüğünde ilaçlamaya geçilmelidir.

Kimyasal mücadele:Trigard 75 WP 20 gr/100 lt su veya dekar Evisect S 50gr / 100 lt suya

Yaprak Galeri Sineği Görüntüleri


306

17.3.4. Beyaz Sinek (Bemisia Tabaci)

Zarar Şekli:Ergin vücudu sarı renkli olup, beyaz renkli ve tek damarlı iki çift kanada sahiptir.

Süs bitkilerin yaprak öz suyunu emerek zarar meydana getirir. Bitkide aldıkları sudanbulunan tatlı maddenin tümünü kullanamazlar, fazlasını dışarı salarlar ve üzerinde sap-rofit mantarlar gelişerek “Karaballığa” neden olurlar. Yılda 4-12 arasında döl verir. İç vedış mekan süs bitkilerinde sık görülen bir zararlıdır. Ergin vücudu soluk sarı renkte olup,kanatlar üzerindeki beyaz mum tabakası nedeniyle genel olarak beyaz renkte görünür.Larvalar yaprağa yapışık olup şeffaf renktedir. Yaprakların alt yüzeyinde beslenirler. Yıl-da 9-10 döl verebilirler.

Larva ve erginler bitki öz suyunu emerek beslenirler, bitkinin zayıflamasına, yaprak-ların sararmasına, neden olurlar. Ayrıca beslenme sırasında tatlı ve yapışkan bir maddesalgıladığından yapraklar üzerinde fumajin denen mantar gelişerek bitkinin görünümü-nü bozar ve pazar değerini düşürür. Bunun yanı sıra erginleri bazı virüs hastalıkları taşı-yıcısıdır.

Mücadelesi:Temiz üretim materyali kullanılmalı. Bitkinin yetiştirileceği alan yabancı otlardan te-

mizlenmeli ve bitki artıklarından arındırılmalıdır.

Beyaz Sinek Görüntüleri

17.3.5. Tel Kurdu (Agroites Spp.)

Zarar Şekli:Larvalar, bitkilerin toprakaltı kısımlarında ince kökleri ısırıp kopararak ve kalın kök

veya yumrular içinde tüneller açarak beslenirler. Saman sarısı renkte, sert vücutlu inceuzun yapılı olan larvalar, ilkbahardan itibaren havaların ısınmasıyla toprak yüzeyine yak-


307

laşarak konukçu bitkilerin köklerinde beslenmeye başlarlar. Mücadelesinde tohum ilaç-laması, fidelik ilaçlaması, tarlada toprak ilaçlaması ve ocak ilaçlaması yapılabilir.Bayer en-dosülfan, hektionex, gaucho, promise, isimli ilaçlar kullanılır.

Tel Kurtları Görüntüleri

17.3.6. NEMATODLARKonukçu bitkisinin kökünde meydana getirdikleri irili ufaklı urlarla kolayca tanınır-

lar. Beyazımsı renkte şişkin armut şeklindeki dişiler, bu urların içinde yaşarlar. Erkekle-ri ince uzun, iplik şeklindedir ve ergin olduktan sonra toprağa geçerler. Kök-ur nematod-larının boyları türlere göre değişmekle birlikte 0,4-1 mm arasındadır Kök-ur nematodla-rı, hemen hemen bütün kültür bitkilerinde zarara neden olabilir. Kök-ur nematodlarının30’a yakın türü ve 2000 den fazla konukçusu olduğu bilinmektedir. Nematodlar iğnele-ri vasıtasıyla sokup, bitki özsuyunu emerek zarar yaparlar. Köklerde ur, saçak ve küt kökoluşumuna neden olurlar. Bitki besin ve su alamaz. Ağır bulaşık bitkiler ölürler.

Yabancı otlardan köpek üzümü kök-ur nematodlarına konukçuluk yaparak bulaşıksahalarda enfeksiyon kaynağı oluşturmaktadır. Arız oldukları bitkinin köklerinde urlarmeydana getirirler. Bu urlar, bitkinin öz su düzenini bozar ve kökün fonksiyonlarını en-geller. Bitkide gelişme yavaşlar ve durur, bodurlaşma görülür.

Yapraklarda sararma, çiçek ve meyve silkmeleri görülür. Enfeksiyon ağır ise bitki ta-mamen kuruyabilir. Köklerdeki urların baklagil nodozitelerinden farkı daha açık renklive gayri muntazam şekilli oluşlarıdır. Dişiler jelatinimsi bir kese içine yumurtalarını de-po eder ve ölür. Bir kese içinde 1500 adet yumurta bulunabilir. Toprak sıcaklığı 10ºC denaşağı ise gelişme olmaz. Nematod zararı 15ºC de başlar, 20-27ºC sıcaklıklar gelişme içinuygundur. Bu nematodlar daha çok tropik ve subtropik bölgelerde zararlıdır. Yılda 3- 4nesil verebilir. Gelişmeleri için uygun nem % 40-90 arasındadır.


308

Kültürel ÖnlemKök-ur nematodlarının konukçusu çok olması, sulanabilen alanlarda özellikle sebze-

lerin yetiştirilmesi, bazı yerlerde, yıl içinde birden fazla ürünün üretiminin yapılması ne-deniyle kültürel önlemlerin uygulanması güç olmaktadır.

Bulaşık bitki köklerinin toplanıp yakılması. Ekim veya dikime hazırlık maksadıylayapılan toprak işlemelerinin; sıcak ve kurak mevsimde toprağın birkaç defa alt üst edil-mesi şeklinde yapılması, seralarda ise sıcak aylarda ve seranın boş olduğu zamanlarda 15gün ara ile toprağın 30-40 cm derinlikte ve en az iki kez alt üst edilerek işlenmesi, müm-künse tarlanın nadasa bırakılması veya 3-4 yıllık bir münavebe uygulanması temiz top-rak, temiz fide kullanılması, sulama sularının bulaşık sahalardan geçirilmemesi, ayrıcaçeşitli yönleri ile ülke ve bölge koşullarına uygun ve dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesiönerilebilir.

Kök-ur nematodları iç karantinaya tabidir. Bu nedenle bulaşık üretim materyalleri-nin temiz bölgelere taşınmasına engel olunmalıdır.

İlaçlı Mücadele Kimyasal mücadelede başarılı olmak için öncelikle kültürel önlemlerin alınması ge-

rekir. Çünkü nematositlerle toprak ilaçlaması yüksek maliyet gerektiren bir çalışmadır.Ekimden 3 hafta önce veya ekim esnasında herhangi bir ruhsatlı nematod ilacı ile toprakilaçlaması yapılabilir. Kök-ur nematodlarının ilaçlama zamanının saptanmasında nema-todun biyolojik dönemi, toprak karakteri, toprağın sıcaklığı ve nem durumu, uygulama-da kullanılacak nematositlerin sistemik olup olmadıkları gibi etmenler dikkate alınmalı-dır. Kök-ur nematodlarının II. dönem larvaları enfekte gücüne sahiptir. İlaçlama sırasın-da toprak sıcaklığı 10~C nin üzerinde olmalıdır. Özellikle toprak sıcaklığının 15~C ol-duğu Mayıs-Haziran veya Eylül-Ekim ayları uygundur.

Nematod Görüntüleri


309

17.3.7. Danaburnu (grylotalpa gryllotalpa)

Zarar ŞekliToprak altında yaşayan bazı böceklerle beslense de genellikle bitkilerin köklerinde ve

yumrularında zarar yapar.toprak altında galeri açarken rastladıkları çim ve fidanlarınköklerini keserler.zararlı ilkbaharda havaların ısınmasıyla birlikte faaliyete geçerler,tem-muz sonuna kadar zararı devam eder.toprağın nemli ve kuru olmasına bağlı olarak gale-ri derinliği 10-30 cm değişebilir.kumlu-killi humuslu ve hafif topraklarda yaşar.

Kültürel Önlemler:1-Küçük alanlar su altında bırakılıp nimf ve erginler troplanıp imha edilir.2-yine son-

baharda alana iki yumruk büyüklüğünde belli yerler at gübresi koyulur daha sonra ilk-baharda bu gübreler toplanıp gübre içindeki ergin ve nimfler imha edilir.3-zamanındatoprak işlemesi yapılarak yuvalarının yıkılması.

Kimyasal Mücadele Erken ilkbahardan ekim ayı sonuna kadar mücadele yapılmalıdır.Mücadelede Hekti-

onex-Korsulfan-Bayer endosulfan-Folidol-Korthion-Dipterex kullanılır.

Danaburnu Görüntleri

17.3.8. Thripsler

Zarar Şekli1 mm. kadar boyda ince kahverengi, saman sarısı veya grimsi renkte olan Thrips’in

ağız parçaları çok kısadır. Bu nedenle kütikulin hemen altındaki hücreleri emerler. Boşa-lan hücrelere hava girer. Böylece yukarda belirtilen renksizleşme ortaya çıkar. Thrips tü-tünden başka daha birçok bitkilere saldırır. Thrips kışı çoğu halde ergin olarak geçirir.Saklandığı yerler bitki artıkları veya topraktır. İlkbaharda ergin dişi yumurtalarını tekerteker genç yapraklara koyar. Yumurtalar 5-8 günde açılır. Larva 7-12 günde olgunlaşır.Pup toprak içinde olur ve 4-6 gün sonra ergin halde açılır. Böylece hayat devresini 16-26gün içerisinde tamamlar. Yılda uygun dış şartlarda 5 döl kadar verir.


310

Mücadelesi:Kimyasal mücadelede Orthene, Avid, Conserve, Diazinon,Sevin,Malathion,metasy-

tox,hektaş asefat adlı ilaçlar kullanılır..

Thripsler Görüntüleri

17.3.9. Kırmızı Örümcekler-Akarlar (Tetranychus Urticae)

Zarar ŞekliKırmızı örümcekler yazın en sıcak ve özellikle uzun yağmursuz kuru periyotlarda gö-

rülür.Bulundukları ağaçlarda yaprakların bitki özsuyunu emerek zararlı olurlar. Yaprak-ların alt yüzüne ördükleri ağlar arasına bırakılan yumurtalardan gelişen kırmızı örümcek-ler bitkinin özsuyunu emerler.yapraklar nokta nokta boyanmış,sarı,gümüşi veya bronzrenk alır,tomurcuk üzerine,yapraklar arasına yaprak yüzeyine ağ örer.yapraklar kahve-rengileşir kurur ve düşer. Emgi yerlerinde suyu emilen noktalar ölür. Bunun sonucundayapraklarda önce beyaz, sonra sarı kahverengi lekeler meydana gelir. Daha sonra bu le-keler birleşerek yaprağın, kıvrılıp, kuruyup dökülmesine, dolayısıyla önemli derecedezarara neden olurlar. Ayrıca bazı hastalıkları taşıyarak da zararlı olurlar.

Doğal düşmanları Bir çok avcı akar ve böcekler zararlı akarların yumurta ve diğer dönemlerine saldıra-

rak çoğu defa onları zararsız durumda bırakabilmektedir. Atractotomus mali (Het.:Miri-dae ), Orius spp. (Het.:Anthocoridae) ve Stethorus punctillum (Col.:Coccinellidae) önem-li doğal düşmanlar olarak bulunmaktadır. Kimyasal MücadeleYaprakların altları incelene-rek zararlı görülür görülmez ilaçlama yapılmalı, geç kalmamaya özellikle dikkat edilme-lidir. Hava sıcaklığına bağlı olarak haziran ayından itibaren zararlı görülebilir.Yaprak alt-larının iyice ilaçlanmasına özen gösterilmelidir.Kükürt-Meteor-Torpedo-Avirmec-Aniver-se kullanılır.


311

Kırmızı Örümcekler-Akarlar

17.3.10. Kabuklu Bitler (Parthenolecanium Spp.)

Zarar ŞekliTüm bitkilerde zarar yaparlar. İnce uzun hortumlarını üzerinde yaşadığı bitki doku-

sunu derinlerine sokarlar ve öz suyunu emerler. Salgıladıkları tatlı madde ile fumajinmantarlarının hızla çoğalmasına neden olurlar. Zarar gören bitkiler 3-4 yıl içinde tama-men kururlar. Bitkilerde durgunluk, bodurlaşır, yapraklar ufalır sürgün tomurcuk mik-tarı azalır kalite bozulur.

Kimyasal Mücadele:Zararlı saptandığında mücadeleye başlanır.Hektaş asefat-Kortan-Mavrik-Sevin-sup-

racide-suprakor kullanılır.

Kabuklu Bit Görüntüleri


312

17.3.11. Kabuklu Salyangoz -Sümüklü Böcek (Helix Aspersa-Agriolimax Reticulatus)

Zarar ŞekliÇiğneyici törpileyici ağız yapısı olduğundan dolayı bitkilerde yaprak ve çiçeklerde

hatta genç bitkilerde gövde de zarara yapar. Bunlar geceleyin zararlı olur.bulutlu, sisli,kapalı ve yağmurlu havalardan hoşlanır ve beslenirler.sıcak ve parlak havalarda toprak al-tına bitki altlarında girinti ve çıkıntı yerlerde geçirirler. gizlenirler.gizlendiği veya gezin-dikleri yerleri tespit için salgıladıkları parlak gümüş renkte Salgı bırakırlar. Küçük türle-ri çoğu kez bahçelerde süs bitkilerini sararak kurumasına sebebiyet verirler.

MücadelesiMücadelede salyangoz ve sümüklü böceklerin gizlendiği tahta,taş,gizli dehlizler, ağaç

gövdeleri, otların altı,sarmaşık araları ve yabani ot alanlarında barınırlar, buralara traplarkonulması, elle toplanması özellikle hassas bitkilerde bakır bariyerler kurarak engelleryapılması.ayrıca kimyasal yemler hazırlanması.alanın akşam sulanması ile nemlenip cez-beci ortam sağlaması ardından zehirli yemler alana konulması.

Kimyasal Mücadele:Metaldehit’ le zehirli yemler hazırlanıp alana konulması Metadex-Salyangosit-Mollu-

sit Kullanılır.

Salyangoz ve Sümüklü Böcekler

17.4. VİRÜSLERİnsan zihninin algılayamayacağı kadar küçük olan virüsler ancak elektron mikrosko-

bunda görülebilmektedirler. Virüslerin bulaşma yollarıTohum, Fide, fidan ve aşı materyalleri, Böcekler, Nematodlar El işçiliği : Tütün, domates, biber gibi kültür bitkilerinde uygulanan koltuk alma, kı-

rım, boğaz doldurma, ve sulama gibi genel işlemler esnasında temas yoluyla hastalıklı


313

bitkilerden bitki özsuyu ile bulaşan virüs partikülleri,kullanılan aletler veya insan eli ilesağlıklı bitkilere taşınabilmektedir. Bu bakımdan işletmelerde çalışmalar sırasında kulla-nılan aletlerin sık sık dezenfektan madde ile temizlenmesi, virüs şüphesi olan bitkilerinen kısa sürede tarla veya seradan dikkatlice sökülerek imha edilmelidir. Virüsle bulaşıkbitkilerde tutunup beslenen küsküt bitkisi buradan sağlam bitkilere de kol atıp, hasta vesağlam bitkiler arasında köprü kurarak virüsü sağlam bitkilere taşımaktadır

Mücadele: Virüslerle kimyasal bir mücadele yoktur.

17.4.1. Camgüzeli Nekrotik Leke Virüsü

Pratik olarak uygulamalarda aşağıdaki ilaçlar kullanılabilirBirçok hastalık ve zararlıları aynı anda kontrol altında tutabilmek için hastalıklara

karşı Pomarsol+Carbendazol, Captan+Benlate, Previcur birer hafta arayla uygulanır.Zararlılara karşı ise lennate (thrips+yaprak biti+tırtıl),DDVP (kırmızı örümcek+yap-

rak biti+tel kurtları+Evisect (yaprak galeri sineği) on gün arayla uygulanır.

18. SOĞANLI BİTKİLERSoğanlı bitkiler, sadece tohum ile üretilmeyen, toprak altındaki depo organlarıyla da

üretilen bitki grubudur. Toprak altındaki depo organların ilk görevi, büyüme ve gelişmeiçin gerekli olan karbonhidratlar, nem vb depolayarak olumsuz hava koşullarında bitki-nin hayatta kalmasını garanti altına almaktır. Soğan, yeraltında depo organına sahip bit-kileri tanımlamak için kullanılan bir kavramdır. Soğanlı bitkiler sahip oldukları özelleş-miş depo organlarına göre; soğanlı, yumrulu, kormlu, rizomlu bitkiler şekline sınıflandı-rılır. Bu bitki grubuna aynı zamanda geofitler de denir.


314

Şekil 1: Soğanlı bitkilerin değişik toprak altı organları

Soğanlı bitkiler, dünyada 25° - 45° Güney-Kuzey enlemleri arasında, ağırlıklı olarakkuzey yarımkürede bulunur. Kuzey yarımkürede; Orta Asya, Kafkaslar, Anadolu, Balkan-lar ve Akdeniz havzalarında yoğunlaşmıştır.

Şekil 2: Yabani soğanlı bitkilerin dünya üzerindeki dağılımı

Soğanlı bitkiler yetişme dönemlerine göre iki temel gruba ayrılır. İlkbaharda ve yazınçiçek açanlar ile sonbaharda çiçek açanlar. İlkbahar ve sonbaharda çiçek açanlar, soğuk-lara dayanıklıdır ve çiçek açmak için soğuklara ihtiyaç duyar; bu nedenle sonbaharda di-kilmeleri gerekir. Yazın çiçek açanlar ise düşük sıcaklılarda zarar görür; çiçeklenme içinsoğuk ortama ihtiyaç duymaz ve ilkbaharda dikilir.

Genelde soğanlı bitkiler; morfolojik olarak kökler, yaprak ve gövde olmak üzere üçtemel gruba ayrılır. Gövde, yaprak ve çiçek olarak tanımlanan ve toprak üstünde bulu-nan bitkinin bu kısımlarına üst aksam denir. Bazı morfolojik özellikler, sadece soğanlıbitkilerde bulunur; örneğin, lâlede bulunan çekme kökler gibi.

Soğanlı bitkilerin genel olarak besin, baharat ve süs bitkisi halinde kullanımı çok es-kilere dayanır. Soğanlı bitkilerin süs bitkisi olarak kullanımı, kesme çiçek, saksılı ve dışmekanlarda olmak üzere farklılık gösterir.


315

18. 2. Soğanlı Bitkilerin Peyzaj Planlamada KullanımıSüs bitkisi olarak, hemen her çeşit bahçeye ve kullanıma uygun bir soğanlı bitki tü-

rü vardır. Genellikle bulunduğu mekanda ve çim alanda, doğal görünüm sağlama özelli-ğine sahiptir. Bazıları bahçe veya pencere kenarlarındaki saksılarda kullanıma uygundur.Bazıları da soğuklama (prepere) ihtiyacı karşılanarak seralarda yetiştirilir ve kesme çiçekolarak kullanılır.

Resim 1: Soğanlı Bitkilerin yeşil alanlarda kullanılması

Göz alıcı ve değişik birçok renge sahip olan soğanlı bitkiler; bu özellikleriyle bahçe-lerde, ağaç ve çalılar çevresindeki boşlukları şenlendirirler. Çiçekleri biçim ve renk bakı-mından son derece çekici olan geofitler; kış aylarının sonlarında kar topraktan kalkar kal-maz ya da karla birlikte çiçeklenen türleriyle, bahar müjdecisi olarak sembolik önem ta-şımaktadır. Bu nedenle soğanlı bitkiler, bu dönemde park ve bahçelerde geniş ölçüdekullanılır. Bu dönemde, benzer özellikleri yansıtan farklı bitkilerin bulunmayışı da so-ğanlı bitkileri ayrıcalıklı kılmaktadır.

Soğanlı bitkiler park ve bahçelerde süs bitkisi, ev içi dekorasyonda kesme çiçek, be-zeme sanatlarında motif olarak çeşitli ülkelerin yaşamlarında yer almıştır. Ayrıca, tarımürünü olarak da önem taşır. Ülkemiz açısından ise tarihi kimliği, kültürü ve ekonomisin-deki yeri ile özel öneme sahiptir. Osmanlı İmparatorluğunda, XVII. yüzyılın başındaki“Lâle Devri” etkileri ve sonuçlarıyla değerlendirildiğinde, bu bitkinin önemi daha iyi an-laşılmaktadır. Hollanda’nın, başta lâle olmak üzere soğanlı bitkilere dayalı ekonomisinin,turizmle birlikte ülke açısından ne derece önemli olduğu bilinmektedir.

Son yüzyılda, endüstrileşme ve kentleşme ile giderek doğadan uzaklaşan insanların,


316

evlerinin dört duvarı arasındaki yaşantılarında ve doğaya özlemlerinin giderilmesinde,bu bitkilerin önemi giderek daha iyi anlaşılmaktadır.

18. 3. Soğanlı Bitkilerin TicaretiSoğanlı bitkiler, sahip oldukları soğan, yumru ve rizom gibi toprak organları sayesin-

de, orijinal habitatlarından başka ülkelere canlı olarak taşınabilme olanağı sunmaktadırBu nedenle, doğadan sökülerek başka ülkelere götürülmesi ve ticaretinin yapılması ko-laydır

Soğanlı bitkilerin tanınması, süs bitkisi olarak kullanılması ve dolayısıyla ticareti, çokeskilere dayanır. Medeniyetin ilk uygarlıklarına baktığımızda, soğanlı bitkilerin süslemeamacıyla kullanıldığını görüyoruz. Eski Mısır, Yunan ve Roma uygarlıklarında iris, ner-gis, lilium gibi soğanlı bitkilerin, dönemin vazoları veya fresklerinde süsleme unsuru ola-rak kullanıldığını görüyoruz. İlk ticareti yapılan soğanlı bitki, safran (crocus sativus)’dır.MÖ 3000-110 tarihlerinde, Girit’te medeniyet kuran Minoon’ların, safranın erkek organ-larını kurutarak bir çeşit ilaç olarak dünyaya sattığı bilinmektedir. XVII. Yüzyılda, Avust-ralya elçisi olarak Osmanlı imparatorluğunun başkenti İstanbul’a gelen Busbecq, Osman-lı-Türk medeniyetinde uzun zamandır kullanılan lâle ile tanışır ve çevresine tanıtır. So-ğanlı bitkiler, sömürgeciliğin arttığı 17.-18. yüzyılda, kâşiflerin ve botanikçilerin ilgi kay-nağı olmuş ve soğanlı bitkilerin ticaretinin temeli o günlerde atılmıştır.

Günümüzde soğanlı bitkilerin ticareti, dünya tarım ürünleri içinde küçümsenmeye-cek düzeydedir. Soğanlı bitkilerin ticareti kesme çiçek, saksılı çiçek ve bahçe çiçeği ola-rak önem kazanmaktadır. Ticareti en çok yapılan türler lâle, nergis, glayöl, iris, lilium vesümbüldür. Bu altı tür, ticaretin % 90’ını oluşturmaktadır. Üretimin %90’ını Hollandayapmaktadır. Satılan soğanların yaklaşık % 70’i kesme çiçek üretiminde, % 30’u da pey-zaj çalışmalarında kullanılmaktadır. Hollanda, uluslararası süs bitkileri üretiminin ve ti-caretinin en önemli merkezlerindendir.

Türkiye’de yetişen doğal çiçek soğanları, özel bir yönetmelikle koruma altına alın-mıştır. Doğal çiçek soğanları, dolaylı olarak mevcut orman ve mera kanunu kapsamınada girmektedir. Türkiye, 1973 yılında imzalanarak yürürlüğe giren “Nesli Tehlikede OlanYabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme” (CITES) ve“Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi” (BERN) gibi ulu-sal ve uluslararası yasalar kapsamında, doğal çiçek soğanlarının yaşam ortamlarını ko-runmaya çalışmaktadır. Doğal çiçek soğanlarının yetiştiriciliği, bu yasal düzenlemelerdoğrultusunda izne bağlanmıştır; izinsiz üretim yapanlar hakkında yasal işlemler yapıl-maktadır.

19. LALE BİTKİSİNİN BOTANİK ÖZELLİKLERİ VE SINIFLANDIRILMASILâle (Tulipa), “Manocotyledanoe” bitki dünyasının, “liliaceae” familyasından, çok yıl-

lık, soğanlı ve otsu bir bitkidir. Lâle soğanları, iki ila altı adet, pul şeklinde, etli yaprak-ların tabanda birleşmesinden oluşmuştur. Kökleri, soğan tabanından çıkar. Gözler, pul-ların iç tabanında veya tunik iç kısmında bulunur. Genellikle, pul başına bir tomurcukbulunur. Soğan üzerindeki kabuk, derimsi veya zar biçimindedir. Kabuğun iç kısmı, sıkveya seyrek, tüylü veya çıplaktır. Bu özellikler, lâle türlerinin tayininde önemli değer ta-şır. Çiçekleri, bir sap üzerinde, 1-4 çiçek örtüsü, 6 parçalı, serbest, sarı, kırmızı veya be-


317

yaz renklidir. Her bir parçanın dipkısmında, genellikle esmer renkli birleke bulunur. Erkek organları, 6adet; filamentlerin dip kısımları, ba-zı türlerde şişkin ve tüylüdür. Buözelliğe göre, lâle türleri iki büyükgruba ayrılır.

1. “Seksiyon Eriostemones”: Fila-mentlerin dip kısmı, şişkin ve tüylü-dür.

2. “Seksiyon Leiostemones”: Fila-mentlerin dip kısmı, şişkin ve tüylüdeğildir.

Günümüzde, bahçe süslemele-rinde kullanılan lâle türleri, genellik-le “Leiostemones” grubuna aittir ve bugrupta, yaklaşık 30 tür bulunmakta-dır.

Resim 2: Lale bitkisinin çiçek ve organları

Doğada yetişen, yaklaşık 125 lâle türü bulunmaktadır. Bunların 2/3’ü Orta Asya’dabulunduğu için, Orta Asya, lâlenin Anavatanı kabul edilir. Bu 125 türden sadece birkaçtür, ticari olarak yetiştirilmektedir. Lâlenin yayılış alanı, Tien-Shen ve Pamir Ala’dan ku-zey, kuzeydoğuda Sibirya, Moğolistan, Çin’i; güneyde Keşmir-Hindistan’dan, batıya doğ-ru Afganistan, İran, Kafkasya, Türkiye’yi kapsar. Yaklaşık 20 lâle türü, ülkemizde doğalolarak yetişmektedir.


318

Şekil 3: Dikim öncesi lale soğanının boyuna kesiti

Tulipa sintenesii BAKER Tulipa koyuncui Eker&Babaç

Tulipa humilis Herb. Tulipa armena Boiss. var. armena

Tulipa julia C. Koch Tulipa sylvestris L. subsp. sylvestris

Resim 3: Türkiye’de yetişen bazı yabani lale türleri


319

Normal koşullarda, lâle soğanının kökleri saçakkök oluşturmaz. Gözler pulların içtabanında veya tunik iç kısmında bulunur. Genellikle pul başına bir adet tomurcuk bu-lunur. Eğer soğan küçük çaplı yani vejetatif dönemde ise sadece bir göz oluşur.

Çiçek veren bir soğanda, apikal gözün sürmesiyle 3 - 5 yaprak oluşur. Biri, çiçek sa-pının üst kısmındadır. Bazı lâle türleri, örneğin “Tulipa Proestons”, birden fazla çiçek oluş-turur. Çiçeğin içindeki organlar, 3 karpelli dişi organ, iki sıralı halka şeklinde 3 erkek or-gan, 3 petalden oluşur. Meyve, kısa veya uzun şekilli bir kapsüldür ve üç odalıdır; herodasında, 200 - 300 adet düz üçgensel ve yassı şekilde tohum bulunur.

Türlere göre renk, büyüklük ve çiçek formunda büyük farklılıklar görülür. Altı petalyaprağından fazla çiçek yaprağı olan, katmerli lâle çeşitleri de bulunmaktadır. Çiçeğinkatmerli olması halinde, üreme organlarında bazı anormal özellikler fark edilir.

Günümüzde kesme çiçekçilikte ve saksıda ya da bahçelerde, peyzaj alanlarında kul-lanılan lâleler; yüzlerce çeşidiyle en fazla üretilen soğanlı bitkilerdendir. Üretilen lâle so-ğanlarının % 93’ü kesme çiçek üretiminde kullanılır. Diğer ülkelerde üretilen soğanlarınçoğu, dış mekan peyzaj düzenleme çalışmalarında kullanılmaktadır. 1980’li yıllardansonra, yapay ıslah çalışmalarıyla elde edilmiş, her türlü iklim koşullarında yetişen yüz-lerce çeşidi bulunmaktadır.

Resim 4: Kesme çiçek olarak yetiştirilen lalelerin paketlenmesi

Kullanım kolaylığı ve rahat anlaşılması açısından, lâleler değişik biçimlerde gruplan-dırmaya tabi tutulmuştur. Örneğin, İngiliz Kraliyet Bahçecilik Derneği (Royal Horticul-tural Society), lâleleri 23 ayrı gruba ayırmıştır. Hollandalıların tasnifinde ise 45 ayrı grupoluşturuyor. Lâleler botanik orijinlerine, çiçek morfolojisine, çiçeklenme zamanına göresınıflandırılır. Bu sınıflandırma yapaydır ve değiştirilebilir.


320

19. 1. Kültür Lâle Çeşitlerin SınıflandırılmasıLaleler çiçek özellikleri, çiçek açma durumu ve orijinlerine göre aşağıdaki gruplara

ayrılır.Erken Çiçeklenen Lâleler1. Erken Çiçeklenen Yalınkat Lâleler; 2. Erken Çiçeklenen Katmerli Lâleler; Sezon Ortası Çiçeklenen Lâleler1. Triumph Lâleleri 2. Darwin Melezleri; Sezon Sonu (Geç) Çiçeklenen Lâleler 1. Geç Çiçeklenen Yalınkat Lâleler; 2. Zambak Çiçekli Lâleler 3. Saçaklı Lâleler4. Saçaklı Lâleler5. Rembrandt Lâleleri 6. Papağan Lâleleri 7. Geç Çiçeklenen Katmerli LâlelerDiğer Grup Lâleler1. Kaufmanniana Lâleler2. Fostariana Lâleler3. Greigii Lâleler4. Miscellaneous LâlelerLâleler çiçeklenme zamanına göre aşağıdaki gruplara ayrılır;1. Erkenci Lâleler: Mart ayının ilk dönemlerinde çiçek açanlar2. Sezon Ortası Çiçeklenen Lâleler: Nisan ayında çiçek açanlar 3. Sezon Sonu (Geç) Çiçeklenen Lâleler: Nisan sonu mayıs ayı başlarında çiçek açanlar 4. Sezon Sonu (Geç) Çok Çiçeklenen Geççi Lâleler: Mayıs sonu çiçek açanlar Lâleler çiçek boylarına göre aşağıdaki gruplara ayrılır;1. Kısa Boylu Lâleler2. Normal Boylu Lâleler3. Uzun Boylu Lâleler4. Çok Uzun Boylu Lâleler

20. LÂLE BİTKİSİNİN YAŞAM DÖNGÜSÜLâle bitkisinin yaşam döngüsü genel olarak üç bölümde ele alınır. 1. Sonbaharda, soğanlar toprağa dikilir. Toprağın sıcaklığı, kök gelişimi için uygun

düzeye düştükten sonra, hızlı şekilde kök gelişmesi başlar. Kök gelişimiyle birlikte, sür-gün gelişmesi de başlar. Sürgün gelişmesi yavaştır ve kış boyunca devam eder.

2. Erken ilkbaharda, sıcaklığın yükselmesiyle birlikte sürgün gelişmesi hız kazanır.Gelişme dönemi, çiçek oluşuncaya kadar devam eder. Lâle soğanı, çiçek verecek kadar


321

büyük değilse gelişme, yaprak oluşumuyla son bulur. Çiçeklenmeden sonra, hızlı şekil-de yavru soğanların oluşma süreci başlar.

3. İlkbaharın sonunda, bitkinin üst aksamı kurumaya başlar ve yavru soğanlar geli-şimini tamamlar. Dönemin sonunda, soğanlar dormansi durumuna geçer. Bu dönemde,tomurcukta farklılaşma görülür.

21. LÂLE BİTKİSİNİN İKLİM VE TOPRAK İSTEKLERİOrganların büyümesi, gelişmesi ve yaşlanması şeklinde karakterize edilen lâlenin ya-

şam döngüsü çeşitli doğal çevre koşulları tarafından etkilenmektedir. Bu döngüyü etki-leyen faktörlerin başında; sıcaklık, ışık ve nem gelmektedir. Ekonomik anlamda lâle so-ğanı ve çiçek yetiştiriciliğini ayrı işletmelerde üretilmelidir. Çünkü her iki materyalin üre-timinde kültürel yöntemler toprak, iklim istekleri bakımından farklılık bulunmaktadır.

21. 1. SıcaklıkHava sıcaklığı, bitkinin büyümesi ve lâle soğanının gelişmesinde çok önemli rol oy-

nar. Sıcaklığın çeşitli süreçlerdeki etkisi, iki dönemde ele alınır; bitkinin gelişmesine olanetkisi ve soğanın dormansi durumunda depolandığındaki etkisi.

Soğanın hasat edilmesi ve kuru depolanmasından sonra, tomurcuk (çiçek ve vejeta-tif farklılaşma) ve kök farklılaşması, bu sürecin ilk aşamasıdır. Bu süreçteki organ faklı-laşması, büyük ölçüde depolama sırasındaki sıcaklıktan etkilenir.

Çiçek tomurcuğu farklılaşmasının, 17-20° C sıcaklıkta daha hızlı olduğu gözlenmiş-tir. Daha yüksek sıcaklık, daha düşük tomurcuk farklılaşmasına yol açar. Sökümden he-men sonra yüksek sıcaklık uygulaması, soğanların daha hızlı çiçeklenmesine ve kök or-ganlarının daha hızlı oluşmasına neden olur. Çiçek oluşumu aşamasına gelmemiş kritikbüyüklükteki soğanlar, 30 °C sıcaklıkta depolandığında, soğanlarda çiçek tomurcuğuoluşumu hızlanır.

Depolama sıcaklığı, koltuk tomurcuğun sonraki gelişimini de etkiler. Soğanlarda, ha-sat sonrasında hemen yüksek sıcaklık uygulanarak, koltuk tomurcuğu organlarının er-ken oluşumu teşvik edilir.

Depolama sıcaklığı, koltuk tomurcuğun sonraki gelişimini de etkiler. Yüksek sıcak-lık (25-30° C) ile düşük sıcaklık (13-17° C) karşılaştırıldığında, merkez tomurcuğun be-lirleyici oluşunda azalma görülmektedir. Sonuç olarak, yüksek sıcaklıkta depolama son-rasında, soğan içinde gelişen koltuk tomurcuk sayısı, düşük sıcaklıkta depolamaya göredaha fazladır. Bu durum, yüksek sıcaklıkta depolama sonrasında, daha az tomurcuğunölmesi nedeniyle gerçekleşir.

Yüksek sıcaklıkta depolama sonrası koltuk tomurcuğun ilk oluşan organlarının bi-rinci aşamasının üst parçaları, daha düşük sıcaklıkta depolananlara göre, gerçek havai(aerial) yaprakların üretilmesine daha meyillidir.

Bu gözlemler, depolama sıcaklığının soğan üretimi üzerinde etken olabileceğini işa-ret etmektedir. Sıcaklık artışıyla, lâle soğanı parçalanması (yavru yapma ) sağlanır; deposıcaklığı düşürüldükçe yavru yapma, parçalanma azalır. Tavsiye edilen depo sıcaklığı uy-gulaması aşağıdaki gibidir:


322

Sökümden iki hafta sonra 28° CTemmuz ayında 25° C Ağustos ayında 20° CEylül ayında 20° CEkim ayında 17° CKasım ayında 15° C (dikim kasım ayına bırakılmamalıdır)

Sıcaklığın, soğan gelişimine etkisi şu şekil-de özetlenebilir. Soğanlarda, dikimden sonrayeterli miktarda ve oranda kök gelişmesi veuzaması önemlidir. Bunun için, 14-16 °C sı-caklık uygundur. Geç dikimde hava sıcaklığıdaha düşükse, köklerin gelişmesi engellendiğigibi, soğanların soğuklara karşı daha hassasolduğu ve donma riski taşıdığı belirlenmiştir.

Eğer kış ayları ılık geçerse, bitki gelişimierken başlar. Sıcakların yükselmesiyle bitki,gelişimini sürdürürken çiçek açar ve soğanıbüyütmeden, erkenden solarak gelişme döne-mini sona erdirir.

Dikimden sonra yüksek sıcaklık, dahahızlı ama daha kısa büyüme dönemine sebepolur. İlkbaharda hava sıcaklığının yüksek ol-duğu alandaki lâle yetiştiriciliği ile düşük ol-duğu alandaki lâle yetiştiriciliği karşılaştırılır-ken; kış sıcaklığının da hesaba katılması gere-kir. Kışın hava sıcaklığının ılıman geçmesi ha-linde, bitki gelişimi erken başlar. Sürgün çıkı-şı ile bitkinin solmasına kadar geçen süre uzunolabilir. Ilık kıştan sonra gelen sıcak ilkbahar-da, çiçeklenme döneminin sıcak olması verimi düşürmektedir. Gelişme periyodu uzunolmasına rağmen yüksek sıcaklık, soğanın büyüdüğü aktif dönemde, normal gelişmesiniengelleyebilir.

Çiçeklenme ve hasat arasındaki dönem kritiktir. Çiçeklenme başlangıcı ve hasat ara-sındaki dönemde sıcaklık, lâle yetiştiriciliği açısından önemlidir. Çünkü, bu dönem so-ğanın büyüdüğü dönemdir. Aynı zamanda gelişme dönemi, toplam soğan verimini bü-yük ölçüde belirler. Çünkü, yavru soğanların çoğu bu dönemde oluşur. Hollanda koşul-larında gelişme dönemi, yaklaşık sekiz haftadır. Japonya’da ise hava sıcaklığından dolayıdaha kısadır. Bu yüzden Japonya’da yetiştirilen soğanların verimi, Hollanda’ya göre %30-50 daha azdır. Havaların sıcak geçmesi ve toprakta yeterli miktarda nem bulunmama-sı halinde, bitki bu gelişme dönemini kısa tutar ve soğanları daha az büyür. Olumsuzşartlarda, soğanın gelişmesi için sulama çok önemli olmaktadır. Sulama, soğanın büyü-me dönemini uzatarak toplam soğan verimini artırır. Hasattan kısa süre sonra, satılabile-


323

Resim 5: Lale soğanlarının depolanması

cek soğanların stoktan ayrılması gerekir. Çünkü, her iki grubun depolama sıcaklıklarıfarklıdır.

21. 2. Işık ve RüzgârLâle, tam güneş alan ve rüzgârdan korunaklı yerlere dikilmelidir. Bununla birlikte,

Akdeniz ve Ege sahilleri gibi sıcak bölgelerde, aşırı güneş çiçeklerin çabuk solmasına ne-den olduğu için, öğleden sonraları az güneş alan yarı gölge kısımlara dikilmeleri daha uy-gundur. Çok güneşli ortamda, çiçeklerin ömrü kısalır; çok gölgede ise çiçek sayısı azolur. Fazla rüzgâr, hem bitki hem de çiçekler için olumsuz etkili olduğundan, bu yerle-re dikim yapmaktan özellikle kaçınılmalıdır.

21. 3. ToprakLâle tınlı, geçirgen, humusça zengin, su tutma kabiliyeti iyi, verimli toprakları sever;

diğer toprak tiplerinde de yetiştirilebilir. Yetiştiği toprak kalınlığı, en az 50 cm olmalıdır. Hafif toprak olarak bilinen kumlu topraklar, organik maddece fakir olduklarından su

tutma kabiliyetleri iyi değildir. Su birikimi olmadığından, soğanın çürüme olasılığı yok-tur. Ancak kum oranının fazla olması, toprağın kolay kurumasına ve fazla sulama gerek-liliğine yol açar; sık sulamada, toprağın maddeleri yıkanarak kök alanının alt katmanla-rına indiğinden ve soğan gelişimi olumsuz etkilendiğinden tercih edilmez. Hafif toprak-ların işlenmesi kolaydır. Bu nedenle, dikim ve söküm işlemleri kolay ve sorunsuz yapı-lır. Toprağın yapısının ıslahı için, yanmış hayvan gübresi kullanılmalıdır.

Ağır toprak olarak bilinen killi topraklar, hafif topraklardan daha sakıncalıdır. Kiloranı yüksek ağır topraklarda, toprağın geçirgenliği ve havalanması güçtür. Bu topraklaruzun zaman tava gelmez veya tav halini hızlı kaybeder. Ağır ince zarlı olduklarından, sı-kışık topraklardır ve kurudukları zaman süratle sertleşirler. Killi topraklar, ağır bünyeliolduğundan soğanların gelişmesi açısından uygun değildir; drenajı iyi olmadığından, so-ğan çürümeleri çok görülür. Ayrıca, kuruduğunda sertleştiği için soğanların sökümü zorolur ve çok zayiat verilir. Bu tür toprakların ıslahında, organik gübre kullanılmalıdır.

Soğan yetiştiriciliği için en makbul toprak, orta bünyeli veya bahçe toprağı olarak bi-linen tınlı topraklardır; % 20’den az kil ve % 30-50 arasında kum içerir. Su tutma kapa-sitesi ve geçirgenliği açısından, bünyesindeki organik madde oranının % 5 olması uygun-dur.

21. 3. 1. Yetiştirme Yerinin HazırlanmasıTarımın diğer alanlarında olduğu gibi, soğanlı bitkilerin yetiştiriciliğinde de toprak

son derece önemlidir. Bitkilerin yetişebilmesi için, toprağın işlenmesi ve uygun durumagetirilmesi gerekir. Bu amaçla toprak, herhangi bir alet ile gevşetilir, karıştırılır, ufalanır.Lâlenin sağlıklı gelişmesi için, toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik yapısının iyi düzey-de tutulması gerekir. Toprağın ilk 50 cm’lik kısmı, bitkinin beslenmesi açısından çokönemlidir. Bu kısım aynı zamanda bitkinin köklerinin yayıldığı alandır. Bu nedenle top-rak, sonbaharın başında 30 cm derinlikte sürülmelidir. Sonbahardaki sürme işlemininsağlayacağı faydalar aşağıda sıralanmıştır.

1. Toprak işleme, sonbaharda köklerin rahatlıkla gelişerek geniş alana yayılmasınısağlar. Böylece bitki, sonraki yıl ilkbaharda kuvvetli gelişme olanağı bulur.

2. İşlenerek gevşeyen toprakta, mikro organizma faaliyetleri çok daha iyi olur.


324

3. Gevşek bünyeli topraklarda, yağmur suyu kolaylıkla nüfuz eder. Toprağın üst kıs-mında göllenme engellenerek, soğanların çürümesi önlenir. Alt kısımlara nüfuz edenyağmur suyu depolanır ve gelişme döneminde bitki tarafından kullanılır.

4. Toprak işleme, yabancı ot mücadelesine büyük çapta yardım eder. Sağlıklı toprak, geçirgen yapıdadır ve bitkinin gelişmesi için gerekli suyu tutar. Nem

oranının yüksek olduğu topraklarda, soğanlı bitkilerin yetiştirilmesi amacıyla, fazla olannemin, topraktan uzaklaştırılması gerekir. Çiçeklenme döneminden geç sonbahara kadarolan dönemde, soğanların sudan korunması, bitkinin beslenmesinden daha önemlidir.Soğanın gelişmesi; köklerin fazla suda boğulmayarak işlevini rahatça yerine getirmesi vemikroorganizmaların normal faaliyette bulunabilmesi için, toprakta yeteri kadar hava bu-lunması gerekir. Topraktan fazla suyun alınması, toprağın iyi işlenmesiyle sağlanabilir.

22. LÂLE BİTKİSİNİN YETİŞTİRİCİLİĞİ VE BAKIMIToprağın dikim için hazırlanmasında, toprağın karakteri, göz önünde tutulması ge-

reken önemli bir unsurdur. Lâle soğanının dikileceği toprak, yaz aylarında kuru bırakıl-mışsa, dikimden en az 15 gün önce bir kez sulanmalı; sulamadan sonra toprak tava ge-lir gelmez, 30 cm derinliğe kadar sürülmelidir. Sürülme sırasında meydana gelen iri te-zekler ufalanmalı; toprak yüzeyinde bulunan çeşitli bitki artıkları tırmıklanmalıdır. Ön-ceden belirlenen yerlere hazırlanan, bir metre enindeki tavaların uzunluğu, tarlanın bü-yüklüğüne göre ayarlanır. Tavaların arasında, yarım metre yürüme yeri bırakılır.

22. 1. Dikim Ekim-kasım aylarında, sıra yönte-

miyle dikim uygulanır. Homojen hava-lanma sağlamak için, dikim sıraları ha-kim rüzgarların estiği yönde olmalıdır.Keseksiz toprak yapısı ve su birikintile-ri, hastalıklara yataklık yapacağından,arazinin düzlenmiş olması istenir. Lâlesoğanları, büyüklükleri farklı olsa daortalama 10-13 cm derine dikilir. Ağırtopraklarda, soğanın 6-7 cm derine di-kilmesi yeterlidir. Sıralar 100 cm sıralararasındaki mesafe 30-40 cm olur. So-ğanlar büyüklüklerine göre 5-10 cmarayla dikilir. Verilen ölçülerden dahasık dikilen lâlelerde, yapraklar rahat gelişme fırsatı bulamaz.

Geç dikim, köklerin tahribatına ve soğanın biriktirdiği karbonhidratın bir kısmının,boşa tüketilmesine neden olur; izleyen yılın gelişimi de olumsuz etkilenir. Soğanlar, ik-lim koşullarına bağlı olarak, mart sonunda ve nisan başında sürgün vermeye başlar. Di-kim yapılırken, büyüklükleri ve renkleri aynı olanların bir arada bulunmasına dikkatedilmelidir. Bir metrekare alana, ortalama 150-250 soğan dikilebilir.


325

Resim 6: Lale dikim parselleri

Kök çürüklüğü (Fusarium oxyspo-rum), en önemli soğan hastalığıdır. Di-kimden önce, toprağın ve soğanlarındezenfekte edilmesi gerekir. Özellikle,daha önce sebze yetiştiriciliği yapılanyerlere dikilecek soğanların dezenfekteedilmesine özen gösterilmelidir.

22. 2. Yetiştiricilikte Yapılan YıllıkBakım İşleri

22. 2. 1. Sulama Bitkiler, normal gelişimlerini sür-

dürebilmek için kökleri aracılığıylatopraktan su alır. Lâle gibi ilkbahardaçiçek açan türler, erken ilkbaharda ve-jetasyona başlar. Bitki, büyüme süre-cinde gerekli su ihtiyacını, erken ilkba-harda düşen yağışlarla karşılayabilir.Ancak, bu dönemde yağışların yetersizolması halinde, topraktaki eksik su, su-lama suyuyla tamamlanmalıdır.

Su genel olarak, lâlenin sağlıklı ge-lişmesi, uzun ömürlü olması ve soğa-nın büyümesi için gereklidir. Doğalyollarla (yağışlarla) karşılanmadığında,yapay yollarla verilmelidir. Başarılı ye-tiştiricilik için, toprağın özellikleri, yağış düzeni ve bitkinin durumu dikkate alınarak su-lama programı uygulanmalıdır. Gelişme dönemi boyunca, toprakta yeterli miktarda nemolması, lâle soğanının gelişimi açısından son derece önemlidir. Toprakta su eksikliğininsonuçları; gelişme döneminin kısalması, gelişimde yavaşlama veya gerileme, çiçeklenme-nin az ve kısa oluşu, bitkinin kısa boylu, çiçeklerin küçük, yaprak alanının az, soğan ve-riminin düşük olması şeklinde görülür. Pazarlamada, soğanın veriminin belirleyici oluşugöz önüne alındığında, sulamanın önemi daha iyi anlaşılmaktadır.

Lâlede, solunum ile su kaybı olur. Su kaybında rüzgar hızı, hava sıcaklığı ve hava ne-mi gibi çevre faktörleri de etkili olur. Lâlenin kök bölgesinde su eksikliği, yavru soğanınoluşumu ve gelişme döneminde çok önemlidir. Kuraklık nedeniyle, bitkinin üst kısımla-rının erken kuruması ve soğan veriminin azalması, lâle soğanı üretimini olumsuz etkiler.Geç sulama, çiçek tomurcuğu farklılaşmasının azalmasına yol açar.

Lâle soğanları, suya hassas oldukları için, aşırı sulamadan kaçınılmalıdır. Aksi taktir-de soğanlarda çürüme görülür. Aşırı sulama, verimi önemli ölçüde azaltır. Ayrıca, “Botry-tis cinerea” gibi mantar hastalıklarının artmasına da neden olur.

Su miktarının belirlenmesinde, toprağın yapısı ve bitkinin gelişme durumu önemlirol oynar. Bitkinin, çiçeklenme gibi gelişmesinin yoğun olduğu dönemde, ilk dönemi ve-


326

Resim 7: Parsellere dikilmiş lale bitkileri

Resim 8: Lale soğanlarının makine ile dikimi

ya son döneminde yapılacak sulamaya göre daha fazla su kullanılır. İyi vasıflı topraklar-da sulama suyu az kullanılırken, kumlu topraklarda daha fazla olabilir. Tohum bağladık-tan sonra, bitkinin yaprakları sararmaya başlar. Bu dönemde sulama yapılmamalıdır.

22. 2. 2. Gübreleme İyi yetiştiricilikte, sulama kadar zamanında ve yeterli gübreleme yapılması da önem-

lidir. Bitkinin gelişmesi birkaç ay gibi kısa sürede olduğu için, gelişimin en iyi şekilde ta-mamlanması ve soğan büyümesinin gerçekleşmesinde gübreleme önem taşır. Bunun içintoprağın besin değerinin yanısıra, fiziksel yapısının da çok iyi olması gerekir. Ahır güb-resi, toprağın fiziksel özelliklerinin istenen niteliklere kavuşmasına yardım eder. Ahırgübresi, topraktaki mikroorganizma faaliyetlerinin artması ve böylece bitkinin iyi geliş-mesi için ortam hazırlanmasına katkıda bulunur. Organik maddenin % 3’ten az olmasıhalinde, dikim öncesinde mutlaka toprağa organik madde ilave edilmelidir. Eklenecekorganik madde miktarı, toprak miktarına bağlıdır. Tavsiye edilen miktar, ortalama, 50-75ton/hektardır. Organik gübredeki azot, fosfat ve potasyum miktarı, gübrenin kaynağınave biriktirildiği ortama bağlı olarak değişir. En çok tercih edileni, tavuk gübresi ile büyükbaş hayvan gübresinin karışımından elde edilir.

Sürülmeden önce, toprağın yüzeyine yanmış hayvan gübresi serilir; böylece, işlenir-ken toprağa karışması sağlanır. Çiftlik gübresi, kumlu toprakların su tutma kapasitesiniartırdığı için bolca kullanılmalıdır. Toprağın ıslahında kullanılan çiftlik gübresiyle birlik-te gelen, bol miktardaki yabancı ot tohumu, çimlendiğinde sorun oluşturur. Burada dik-kat edilmesi gereken husus, gübrenin iyi fermente edilmiş (yanmış) olmasıdır.

Bitkinin en iyi büyüklükte soğan geliştirmesi için, büyük oranda azot (N) gereksini-mi olur. Azot uygulaması, sonbahar ve ilkbahar olmak üzere iki kez yapılır. Sonbahar uy-gulamasında, azotun NH4 (Amonyum) halinde verilmesi daha uygundur. Çünkü N03

(Nitrat), toprakta amonyuma göre daha çabuk filtre edilir. Amonyum ve nitrat halindekiazot, fosfor (P) ve potasyum (K) ile birarada verilebilir. Bu dönemde, azotun bir kısmıkullanılır; toprak sıcaklığı düşük olduğundan azot kaybı (Nitrifikasyon) az olur ve kalanazot, ilkbaharda sürgünler gelişirken kullanılır. Bu sırada, tekrar azot uygulaması yapıl-malıdır. İlkbaharda, nitrat halinde azotlu gübre verilmesi daha yararlıdır.

Ana soğandaki azot, öncelikle sürgün ve köklere taşınır. Lâle yetiştirilen tarlalarda,bitkinin köklerinde az miktarda nitrat saptanmıştır. Sürgün gelişiminden sonra, sürgün-deki nitrat miktarı, hızlı biçimde artmaya başlar. Sürgün, gelişimini tamamladığında azotmiktarı artmaya devam eder. Daha sonra, yapraklara ve yavru soğanlara taşınır. Azot vediğer elementlerin yaprak analizinde eksiklik bulunmaktadır. Bu yüzden fazladan azotuygulaması, çiçeklenme sonrasında yavru soğanların hızlı büyümesine yardımcı olur.

250 kg/hektar’dan fazla azot uygulaması, soğan üretiminde kayba neden olur. Aşırıazot uygulaması, “Botrytis” hastalığını artırdığı gibi, çiçeklenmeyi de engeller. Dikimdenmart ayına kadar, soğandaki toplam azot miktarı biraz azalır.

Hasat zamanında, yavru soğanlar kuru ağırlıklarının % 1 - 2 oranında azot barındı-rır. Nisan ayının ortasından sonra, yavru soğandaki potasyum az filtre edilirken, fosfordaha fazla filtre edilir. Fosfor eksikliği, küçük yapraklarla fark edilir; yavru soğanlardaküçülme görülür; çiçek büyüklüğü etkilenmez, ama çiçeklenme gecikir.


327

Potasyum ve fosfor gübreleri, genellikle sonbaharda verilirken; azot uygulaması bit-kinin gelişmesine bağlı olarak, 2-3 dönemde yapılmalıdır. Sağlıklı gübreleme için, hek-tar başına 140-150 kg azot, 40-50 kg fosfor, 140-150 kg potasyum, 110-120 kg kalsi-yum verilmesi gerekir. Tavsiye edilen doz, ikiye bölünerek verilmesidir. İlkbaharda nisanayının başında gübre verilen dönem, geç ve erken ilkbahar gelişme periyodu olarak dabilinir. Bu dönemde, köklerin rahatsız edilmemesi gerekir. Kökler zarar görürse, bir da-ha asla büyüyemez. Bu yüzden, gübreler sıvı halde verilmelidir. Granül olarak verilirse,gübrenin toprağa karıştırılması gerekir ki bu işlem sakıncalıdır.

22. 2. 3. Çiçek KoparmaLâle, göz alıcı değişik renkleri ve dikkat çekici çiçek yapısı nedeniyle, uzun yıllardır

önemli süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Evde saksıda veya bahçede yetiştirildiğinde,çiçeğinin olabildiğince uzun süre dalında kalması istenir; fakat soğanı için yetiştirildiğin-de, çiçeğin önemi çok azdır. Çünkü, soğanın iriliği ve içinde bulunan depo maddelerinmiktarı, çiçeklerin güzelliği ve çiçeklenme süresinden daha önemlidir. Lâle soğanının bü-yüklük ve kalitesini, taşıdığı karbonhidrat oranı tayin eder. Her ne kadar soğanın görünü-şü, hastalıksız oluşu gibi faktörler önemli ise de ticarideğerini, büyüklüğü-iriliği tayin eder. Gelişmekte olansoğanın irilik ve ağırlığındaki en büyük artış, çiçeklen-me sırasında ve çiçeklenmeden sonra meydana gelir.Çiçeklenme ve ardından tohum gelişmesi, soğanın kar-bonhidrat miktarını olumsuz etkiler. Çiçek açan bitki-lerin soğanlarının, çiçekleri koparılmayan soğanlaragöre % 30 daha küçük olduğu tespit edilmiştir. Sula-ma, soğanda büyümeyi teşvik eder; yabancı ot, hasta-lık ve zararlılarla mücadele ile gübreleme gibi kültüreltedbirlerin alınmasıyla, daha büyük soğanlar elde edi-lir. Çiçekleri koparılmayan ve tohuma bırakılan bitki-lerin soğanları ise daha küçük olur ve çiçek kalitesi dü-şer. Lâle soğanı yetiştiriciliğinde çiçekler, çiçeklenmedöneminin başında mutlaka koparılmalıdır.

Çiçek koparma işlemi, elle yapılabileceği gibi me-kanik olarak da yapılabilir. Çiçekler, üst vejetasyonbölgesi zedelenmeden, sabah hücreler turgor duru-mundayken, tırnakla koparılır.

22. 2. 4. Hasat Yetişme koşullarına bağlı olarak bitki, mayıs sonu haziran ortasında kurumaya baş-

lar. Üst kısım iyice kuruduktan sonra, hasat işlemine başlanmalıdır. Hasattan kısa süresonra, satılabilecek soğanların stoktan ayrılması gerekir. Çünkü, onların depolama sıcak-lıkları farklıdır.

Soğanların hasattan sonra, kısa süre içinde temizlenerek kurutulması gerekir. Güneş-ten korunmalarına dikkat edilmelidir. Kurutma işlemi, hava sirkülasyonu ve sıcaklığınkontrol altında olduğu odalarda yapılır. Bu sırada odada, “etilen” birikmesinden kaçın-


328

Resim 9: Çiçeği koparılan lale bitkisi

malıdır. Soğanlar, ana soğanların şekil farklılığına bağlı olarak; farklı büyüklüklerde vedüz, yuvarlak gibi farklı şekillerde olabilir. Kurutulan soğanlar, boylarına göre sınıflandı-rılır. Sınıflandırma, makineyle yapılabileceği gibi elle de yapılabilir; 4/5-5/6-6-7 şeklinde,çapları belirlenmiş deliklerden geçirilir. Soğanların tasnifi, yetiştirme programına uygunolarak; satışa gönderilecekler, yavru için üretime alınacaklar ve büyümeye alınacaklarşeklinde olmalıdır. Büyümeye alınanlar da yavru olanlar ve orta büyüklükte olanlar diyeiki grupta sınıflandırılır. Büyük soğanlar, büyüklüklerine göre pazarlanır. Soğanın büyük-lük limitleri ve kullanımı, kültür çeşidine göre değişir. Büyüklüğü 10 cm ve daha az olansoğanlar, bahçe ve peyzaj planlama çalışmalarında; 11-12 cm olanlar, kesme çiçekçilik-te; 12 cm ve üzeri olanlar, saksılı bitkiler için kullanılır.

23. ÜRETİM Soğan üretiminde temel hedef, en düşük maliyetle; en çok miktarda, en uygun bü-

yüklük ve nitelikte, kaliteli soğan üretiminin sağlanmasıdır. Bu amaç doğrultusunda, sür-dürülebilirliğin sağlanması da önemli bir hedeftir. Lâle üretiminde, hem tohumla (gene-ratif), hem de soğanla (vejetatif) üretim yöntemi uygulanır.

23. 1. Tohumla (Generatif) ÜretimYavaş ve uzun zamana yayıldığı için, ticari olarak

çok tercih edilmez. Normal şartlar altında tohum, ha-ziran-temmuz aylarında hasat edilir. Tohumlar, yassıve incedir; her bir kapsülde, yaklaşık 200-300 tohumbulunur. Kapsüller sararmaya başlayıp açılmadan ön-ce, tohumlar toplanmalıdır. Aksi taktirde, çatlayankapsüllerdeki tohumlar, rüzgarda boşalarak dağılır.Toplanan tohumlar güneş görmeyen, hafif rüzgarlı, se-rin yerde kurutulur ve yabancı maddeleri ayıklandık-tan sonra; bez torba içinde, serin ve nem oranı düşükyerde saklanır. Tohumların saklandığı yerde, mantarhastalıklarının gelişmesine neden olacak yabancı mad-delerin olmamasına dikkat edilmelidir. Tohumlardahasattan sonra, uyku hali (dormansi) görülür. Bunuönlemek için soğuklama uygulanır. Tohumlar, eylülayında ekilmelidir; geç ekim yapılırsa, çıkış çok azolur ve tohumlar uykuda kalır. Ekim yapılacak topra-ğın, kum karıştırılmış, geçirgenliği iyi ve organik mad-de oranı yüksek olmalıdır. Tohumlar, toprağa elle ser-pilerek ekilir. Ekimden sonra, tohumların üzeri 2-3cm kum ve toprak karışımı ile örtülür.

Lâle tohumu, embriyonunun gelişmesini tamamlayabilmek için, düşük sıcaklığa ih-tiyaç duyar. Embriyonda bir kotiledon yaprağı, bir bitki taslağı, kök ve dropper olarakadlandırılan uzunca kök kesesi oluşur. Bu organ, toprağın içinde uzar ve ucunda küçükbir soğancık oluşur. Bu soğancığın çiçek üreterek soğan büyüklüğüne ulaşması için, 4-5yıl gereklidir.


329

Resim 9: lale kapsülündeki tohumlar

Tohumlar, aşırı güneş ve kuraklığa karşı çok hassastır. Bu nedenle, az güneş görenkuzeydeki yerlere ekilmesi daha uygundur. İlk iki yıl havalar sıcak giderse, sulama dışın-da herhangi bir kültürel işlem yapılmaz. İkinci yılın sonunda, soğanlar sökülerek elletoplanır ve saf kumun içinde bekletilir. Tasnifi yapıldıktan sonra, soğancıkların zarar gör-memesi için, hemen belirlenen yerlerine dikilmesinde yarar vardır.

Tohumla yetiştirilen soğanlar, 5 - 6 yıl sonra çiçek vermeye başlar. Tohumlar hetero-zigot olduklarından, ebeveynlerine benzemez. Bu yüzden tohumla üretim, daha çok ye-ni çeşitlerin elde edilmesinde ıslah amacıyla kullanılır. Tohumla üretim, aynı zamanda el-deki soğan miktarını artırmak amacıyla yapılabilir.

23. 2. Soğanla (Generatif) Üretim Lâlenin doğal üreme biçimi olan bu yöntem; so-

ğanlarda, generatif tomurcuklanma yoluyla, yavru so-ğanların oluşmasına dayanır. Lâle soğanında, soğanpulu başına bir göz bulunur. Üreme oranı, soğanın sa-hip olduğu pul sayısına bağlıdır. Soğan pulu, lâle tü-rüne göre değişir; bazı nedenlerle tüm gözler gelişme-diği için, her yıl 2-3 yavru soğan oluşur.

Soğan verimini belirleyen üç etken vardır; soğa-nın büyüklüğü, soğanın gelişmesi, ana soğanın olu-şumu. Oluşumda, depolama sıcaklığı önemlidir. Hol-landa’da, hasattan sonra soğanlar 3-4 hafta 25 °C, 20°C, 17 °C ve 15 °C sıcaklık değerlerinde, doğala ya-kın ortamda depolanır. Ortamda, 17-20 ° C sıcaklık-tan sonra, 30-33 ° C sıcaklıkta depolanırsa; çiçek to-murcuğu gelişmez ve yavru soğan oluşumu artar. Fa-kat, bu işlemin uygulanması zordur; her tür ve yıliçin denge değişir. Hasattan sonra, başlangıçta 6 haf-ta, 30 ° C sıcaklıkta depolanması pratik çözüm olabi-lir.

23. 3. Üretimin ProgramlanmasıSoğan üretiminde temel hedef olan en düşük maliyetle, en çok ve kaliteli soğan üre-

timinin sağlanarak, sürdürülebilir kılınması, piyasanın gelişmesi için gereklidir. Piyasada büyük soğanlar, büyüklüklerine göre pazarlanır. Soğanın büyüklük limiti ve

kullanımı kültür çeşidine göre değişir. Soğan büyüklüğü 10 cm ve aşağı olanlar, bahçe vepeyzaj planlama çalışmalarında; 11-12 cm olanlar, kesme çiçekçilikte; 12 cm ve üzeriolanlar, saksılı bitkiler için kullanılır. Soğanlar büyüdükçe, daha kaliteli çiçek verme özel-liği kazanır; böylece, ticari değeri de artar. Ayrıca bu soğanlar, daha çok yavru verme özel-liğine de sahiptir. Üretim programı, mevcut olan büyük çaplı soğanlara göre düzenlenirve bu soğanlar üç grupta ele alınır:

1. Ertesi yıl pazara sunulmak üzere büyütmeye alınacak soğanlar2. Yavru soğan elde etmek için ayrılan büyük soğanlar3. Büyütmeye alınan yavru soğanlar


330

Resim 10: Ana soğanın yanındakiyavru soğanlar

Sınıflama yaparken, üretim miktarı ile yetiş-tirilen soğanların büyüklüğü ve kalitesi göz önü-ne alınmalıdır. Soğan büyüklüğü ile üretim oranıayırt edilmelidir. Birincide, daha büyük soğanhedeflenirken; diğerinde soğan sayısı hedeflenir.Bu iki özellik arasındaki denge, piyasa şartların-da belirlenir.

24. HASTALIK VE ZARARLILAR Bahçe veya balkonda az sayıda yetiştirildiğin-

de, fazla sorun olmayan hastalık ve zararlılar, çoksayıda bitkinin bir arada yetiştirildiği tarla vebahçelerde önemli sorunlara yol açabilmektedir.Hastalık ve zararlılarla mücadelede birinci koşul,bitkiyi hastalanmaktan korumak ve bu amaçlagerekli ortamı hazırlamaktır. Bitkilerin sık sıkkontrol edilerek yaprak, gövde ve çiçeklerde meydana gelebilecek herhangi bir değişik-liğin erken fark edilmesi, hastalık ve zararlılarla mücadelede çok önemlidir. Hastalıklarasebep olan etmenler; fungal (mantari), bakteri ve virüs kaynaklıdır. Virüsler, genellikleyaprak bitleri tarafından bitkiden bitkiye taşınır. Bu nedenle, yaprak biti gibi zararlılarlaçeşitli yöntemlerle mücadele etmek ve koruyucu ilaçlar kullanmak gerekir. Genel olarak,çiçek soğanlarının hastalık ve zararlılardan korunması amacıyla, alınabilecek kültürel ön-lemler aşağıdadır.

1. Üretim çalışmalarına başlamadan önce, toprağın karakteri iyi bilinmeli; makro vemikro element yapısı incelenmelidir. Bu işlem için, toprak analiz laboratuvarlarına baş-vurulur. Buna göre, toprağa en uygun gübre seçimi yapılabilir.

2. Üretim yapılacak bölgenin iklim koşulları çok iyi bilinmeli. 3. Yetiştirilecek çeşitlerin özellikleri hakkında bilgi edinilmeli. 4. Dikimden önce toprak tesviyesi yapılmalı. 5. Dikilecek soğanların sağlıklı olmasına dikkat edilmeli. 6. Sulama işlemi, toprağın yapısını korumak için seyrek, ama bol su ile yapılmalı. 7. Sulama sırasında su damlalarının, sap ve yapraklar üzerinde birikmemesine dik-

kat edilmeli. Çünkü bu organlar, mantar (fungal) hastalıklara ait sporların kolaylıkla çim-lenip yaygınlaşmasına uygun ortam oluşturur.

8. Sulama, güneşli günlerde öğleden önceki saatlerde yapılmalı; sulamadan sonraoluşacak fazla nem dikkate alınmalıdır.

24. 1. Hastalık ve Zararlılara Karşı Mücadele Yöntemleri Bitkiyi hastalıktan korumak, tedavi etmekten çok daha kolaydır. Bu nedenle, üretim

alanında aşağıda sıralanan kültürel önlemler mutlaka alınmalı; böylece yetiştirilecek bit-kilerin hastalık ve zararlılara karşı daha dayanıklı olması sağlanmalıdır.

- Üretimde kullanılacak soğanlar, sağlıklı olduğu konusunda güve duyulan yerdenalınmalı ve zamanında tarlaya nakledilmelidir.


331

Resim 11: Tasnif edilmiş ve depolanma-ya hazır hale getirilmiş lale soğanları

- Soğanların dikimi, doğru zamanda yapılmalı; ekim ve dikim derinlikleri, gerekliteknik özelliklere uygun olmalıdır.

- Toprak işleme, gübreleme ve sulama gibi işlemler zamanında uygulanmalıdır. - Yabancı otlarla mücadele, sürekli yapılmalıdır. - Çiçek koparma işlemi, zamanında yapılmalıdır. - Soğanlar, havadar yerlerde, kurallara uygun şekilde saklanmalıdır. Kültürel önlemlere rağmen, ortaya çıkacak sorunları daha az zararla atlatabilmek

için, fiziksel koşulların da düzenlenmesi gerekir. Örneğin, bitkilerin hastalıklı yaprak,sap veya çiçek gibi kısımları hemen toplanarak imha edilmelidir. Soğanlar kurutulmalı,depoya konmadan önce sıcak hava ile dezenfekte edilmeli ve dış zarları temizlenmelidir.

24. 2. Lâle (Tulipa spp.)nin Hastalık ve Zararlıları

Lâle Mozaik Hastalığı Virüs hastalığıdır. Yapraklarda, soluk yeşil veya sarı-yeşil renkli, boyuna çizgiler halin-

de kendini gösterir. Bitki cılız kalır ve çiçek sapları formunu kaybeder. Hastalık bulaşmışsoğanlarla yayılabildiği gibi; bitkilerde çeşitli nedenlerle meydana gelen yaralarda çoğalarakbitkiden bitkiye geçebilir. Belli başlı taşıyıcısı, “Macrosiphum solanifolii” adlı yaprak bitidir.

Mücadele amacıyla, öncelikle bulaşık bitkiler derhal imha edilmeli; vejetasyon süre-since yaprak bitleri ile ilaçlı mücadele yapılmalıdır. Bunun için, % 0.1 oranında organikfosforlu ilaçlar kullanılabilir. Hastalığın yayılmaması için, çiçek kesiminde kullanılanaletler % 70’lik alkol içinde bekletilir.

Lâle Mozaik Virüsü (Tulipa virus-1) Çiçek taç yapraklarında kırmızı, koyu kırmızı, menekşe veya pembe renkli lekelerin

oluşması ile kendini belli eder. Virüs bulaşmış çiçeklerin piyasa değeri düşüktür.” Myzuspersicae” ve ”Macrosiphum gel” isimli yaprak bitleri veya soğanlarla yayılır. Mücadele ama-cıyla, sağlıklı soğan kullanılmalı; virüs bulaşmış bitkiler imha edilmelidir.

Fusarium Solgunluğu (Fusarium oxysporium Schl.)Zambaktaki “Fusarium Solgunluğu” ile aynı özellikleri gösterir. Mücadele amacıyla,

sağlıklı soğan kullanılmalı ve üretim alanında 4-5 senelik dönüşüm uygulanmalıdır. Di-kimden önce, 100 litre suda 2 litre formaldehit kullanılarak hazırlanmış karışım ile top-rak dezenfeksiyonu yapılmalıdır. Soğanlar, 1000 litre suya 1 litre formaldehit kullanıla-rak hazırlanmış karışımında, 1-8 saat bekletildikten sonra dikilmelidir.

Botrytis Yanıklığı (Botrytis tulipae Lind.)Fungal bir hastalıktır. Soğan, sap, yaprak ve çiçeklerde zarar yapabilir. Soğanlarda,

önceleri soluk sarı veya sarımsı kahverengi, yuvarlak veya şekilsiz lekelerin oluşmasıylakendini belli eden hastalık; zamanla küf tabakası haline dönüşerek, soğanın çürümesineyol açar. Bulaşık soğanların bitkileri, zayıf ve yaprak aralarındaki mesafe kısadır.

Mücadele amacıyla, üretim alanında 4-5 yıllık dönüşüm uygulanmalı; toprak, zama-nında ve tekniğine uygun olarak işlenmelidir. Hasat sırasında, soğanların yaralanmama-sına dikkat edilmeli; bulaşık olanlar yakılarak imha edilmelidir. Dikimden önce toprak-ta, sadece azot içeren gübre yerine, dekara 35 kg süperfosfat ve 15-20 kg potasyum içe-ren karışım kullanılmalıdır.


332

Soğan-Sak Nematodu (Ditylenchus dipsaci Filip.)Bitkinin soğan, sap ve yapraklarında zarar verir. Bitkinin hücrelerine stomalardan gi-

ren nematodlar, faaliyetleriyle bitkinin kısa kalmasına ve kalınlaşmasına yol açar. Sonuç-ta, bu bitkilerde çok sayıda yan dal oluşur. Mücade amacıyla, bulaşık bitkiler imha edil-meli; ekim alanında altı yıllık dönüşüm uygulanmalıdır. Soğanlara termoterapi uygula-ması yapılmalı; bunun için, önce bir hafta süre ile 29,5 - 30° C sıcaklıktaki bir depodatutulan soğanlar; daha sonra, içine % 0.5 oranında formaldehit katılmış 43,3° C’ suda240 dakika tutulmalıdır.

Soğan Akarı (Rhizoglyphus echinopus Fum. et Rob.)Soğanlarda fiziksel yaralar açarak ve özsularını emerek zarar verir. Emilen yerlerde,

pas renginde lekeler oluşur. Bu lekeler soğanda, birçok mantar ve bakteri hastalığının ko-layca bulaşmasına zemin hazırlar. Bulaşmış bitkiler yavaş gelişir ve cılız kalır. Mücadeleamacıyla, sağlıklı soğan kullanılmalı ve ekim alanında üç yıllık dönüşüm uygulanmalı-dır. Bunun için soğanlar depoya konmadan önce, m3’te 100 gram kükürt hesabı ve bukükürdün yakılması ile elde edilen ortamda dezenfekte edilmelidir. Bulaşık soğan ve bit-kiler, yakılarak imha edilmelidir.

24. 3. Yabancı Ot Kontrolü Lâlenin çıkışıyla birlikte çimlenen ve erken dönemde rekabete giren yabancı otlar,

bitkiyi baskı altında tutarak gelişmesini geniş ölçüde etkiler. Yabancı otla mücadele, elleyolma şeklinde mekanik ya da kimyasal yöntemlerle yapılabilir.

Küçük çaplı yetiştiricilikte ve iş gücünün ucuz olduğu yerlerde, elle yabancı ot mü-cadelesi tavsiye edilir. Lâle, gelişiminin ilk döneminde yeni sürgün oluştururken, yaban-cı ot çıkışı başladığında yabancı otlar elle yolunarak temizlenebilir. Küçük alanlarda, ilkdönemlerde sınırlı miktarda olan yabancı otlar, elle yolma yöntemiyle yok edilebilir. El-le yolmanın yanı sıra, çapa gibi kesici aletler kullanarak daha etkili mücadele yapılabilir.Çapalama aynı zamanda toprağın havalanmasına neden olacağı için, mantar hastalıkları-nın gelişmesi de engellenir. Bu işlem haftada bir uygulanarak, lâlenin yabancı otları bas-kılamasına kadar sürdürülmelidir. Elle yolarken veya çapa yaparken, sürgünlere zararvermemeye dikkat edilmelidir.

Büyük alanlarda yetiştiricilik yapılıyorsa, yabancı otlarla mücadelede kimyasal yön-tem düşünülebilir. Bu amaçla, genellikle sonbaharda dikimden önce toprak yüzeyine,“Triflurolin 200 cc/da” veya dikimden sonra, “Diuron 120-150 gr/ha” uygulanabilir. So-ğan dikiminden 1-3 gün önce, ilacın toprağın yüzeyine eşit şekilde püskürtülmesi gere-kir. Toprağın hafif nemli olması başarıyı artırır. İlkbaharda da yabancı otlar çıkmadan ön-ce, mücadele amacıyla toprak yüzeyine uygulanabilir. Bu çerçevede, “Linuron 150 gr/da”,“Monolinuron 250 gr/ha”, “Dichlobenil 400 gr/ha” veya “Prometryn 200-300 gr/ha” kul-lanılabilir. Kullanılan ilaçlar, yabancı ot çıkışını uzun süre baskı altında tutuğundan, elleot ayıklama işlemi çok azalır.

Yabancı otla mücadele etkin şekilde yapılmazsa, lâle ile su ve besin maddelerinin kul-lanımı konusunda rekabete giren yabancı otlar; lâlenin gelişimini olumsuz etkiler. Yaban-cı otlar, özellikle soğanın büyüdüğü çiçeklenme dönemi ve sonrasında, azalan suya ortakolur. Bu dönemde, soğanı büyütmek için gerekli su ve besin maddesini bulmada zorla-


333

nan lâle, gelişimini durdurarak gelecek yıl için dormansi durumuna geçmek zorunda ka-lır.

Lâlenin tohumla çoğaltılması halinde, yabancı otla mücadele çok önem taşır. Örne-ğin terslâle, ilk iki yılında yaprak alanının azlığı ve yavaş gelişme göstermesi nedeniyle,yabancı otlarla rekabet edemez ve olumsuz yönde etkilenir. Bu nedenle, tohum ekimi ya-pılan yastıkların yabancı ot tohumlarından arındırılmasına özen gösterilmeli ve yabancıotla mücadeleye dikkat edilmelidir.

25. LÂLE (TULIPA SPP.)’NİN KISA TARİHÇESİLâle, Orta Asya’dan batıya göç eden kavimlerin beraberinde getirdiği bir değer ol-

muştur. Osmanlılar kadar olmazsa da Selçuklular da lâleyi kullanmıştır. Örneğin, Alaed-din Keykubat’ın sarayda lâle motifleri kullandığı bilinmektedir. Anadolu’da lâleyi şiirle-rinde kullanan ilk kişi, ünlü düşünür Mevlana Celâleddin-i Rumi (1207-1273) olmuştur.Bu şairin Divan’ında ve rubailerinde lâle ile ilgili birçok mısra bulunmaktadır. Rubaile-rinden birkaç örnek şöyledir.

“Bir göz ki, bakışı o güle ve lâleye donmuştur” “Can, hep o lâle bahçesinden söz açmaktadır” “Ey lâle gel de şen yanağımdan renk at”Avrupalı yazarlar ilk dönemlerde lâleyi tanımadıklarından, bu çiçeği bir çeşit zambak

(Lilium) olarak kabul etmiş ve buna göre isimlendirme yapmıştır. P. Belon, “Lils rouges” (kır-mızı zambak); C. Clusius, “Lilionarcissus” (nergis zambağı); P. de Tournefort, “Lis de Byzan-ce” (bizans zambağı); A. Toderini, “Lys sar.guins” (kan renkli zambak) ismini kullanmıştır.

Lâle hakkında bilgi veren ilk Avrupalı yazarlar; tarih sırasıyla, P. Belon, G. Busbecq,A. Galland olmuştur. P. Belon, bir Fransız hekimidir. 1546 yılında Yakındoğu ülkelerinebir araştırma gezisi yapmış ve bir süre İstanbul’da kalmıştır. Hatıratında, lâleyi “Lils ro-uges” (kırmızı zambak) ismiyle anlatır ve birçok yabancının, lâle soğanları almak için ge-milerle İstanbul’a geldiğini kaydeder.

Lâlenin, Türkiye’den Avrupa’ya hangi tarihte götürüldüğü, kesin olarak bilinmemek-tedir. Avusturya-Macaristan İmparatoru’nun, Sultan Süleyman nezdindeki büyükelçisi O.G. Busbecq’in, İstanbul’dan Avrupa’ya götürdüğü bitkiler arasında lâle soğanlarının dabulunduğu sanılmaktadır. Busbecq, hayatında ilk defa karşılaştığı lâlenin, Edirne ile İs-tanbul arasındaki tarlalarda yetiştirildiğini, 1554 ilkbaharında bu yoldan geçerken gör-düğünü kaydeder. Aynı yoldan 1673 yılında geçen Fransız elçilik memuru A. Galland,15 Mayıs 1673 pazartesi günü, Lüleburgaz civarında lâle tarlaları gördüğünü belirtmek-tedir: İstanbul’dan Avrupa’ya götürülen ilk lâle türlerinin hangileri olduğu tam olarak bi-linmemektedir.

Lâlenin Avrupa’da tanınması ve yayılmasında, Fransız botanikçi Charles de l’Escluse(1526-1609), katkıda bulunmuştur. Bütün Avrupa’yı dolaşmış olan bilimadamı, 1573-1576 yıllarında Viyana Botanik Bahçesi direktörlüğü yaptığı sırada, İstanbul’dan birçoksoğanlı bitki elde etme olanağı bulmuştur. C. Clusius 1592 yılında, Hollanda’da Leidenşehrindeki ünlü “Hortus Medicus” Botanik Bahçesi’nin direktörlüğüne tayin edilmiştir.1601 yılında yayımladığı kitabında, soğanlı bitkiler ve bilhassa lâleden bahsederken, bu


334

tarihlerde İstanbul’da “Cafe lâle” (Kefe lâlesi) ve “Cavala lâle” olmak üzere iki cins lâle bu-lunduğunu belirtir. XVI. ve XVII. Yüzyıllarda, Kırım’ın güneyinde bulunan Kefe (bugün-kü ismi Feodosiya)’den İstanbul’a gelen lâle türüne “Kefe lâlesi” dendiği, Evliya Çele-bi’nin Seyahatnamesi’nde kayıtlıdır.

Evliya Çelebi, İstanbul’da boğaz çevresindeki evlerin bahçelerinde lâle yetiştirildiğin-den; Haliç kıyısında kayıkhanedeki çayırlıklarda, lâlenin güzelliğinin adamı sarhoş etti-ğinden bahseder ve Kefe’den gelen “Kefe” isimli lâlenin bilindiğini ifade eder. Sultan IV.Murat’ın, çok nadir 56 lâle yetiştirdiği; bunlardan bir kaçının çok nadir olduğu ve sade-ce birer adet bulunduğu belirtilmiştir. Lâle çeşidi sayısının dikkat çekici şekilde arttığı budönemde; ıslah edilen lâle çeşitlerini tescil edecek “Encumen-i danış-ı suhufe” adıyla birmeclis oluşturulmuştu. Bu kurum, daha sonra Avrupalı botanikçiler tarafından uyarlana-rak çeşitli ülkelerde yaşatılmıştır.

Günümüzde Avrupa ülkelerinde lâle için kullanılan, “Tulipe” veya Latince “Tulipa”kelimesinin kökeni, O. G. Busbecq’in hatıratına dayanmaktadır. Busbecq, Türklerin bubitkiye “Tulipan” ismini verdiklerini yazmıştır. S. W. Murray bu ismin, Türklerin başları-na sardıkları “tülbent” ile ilgili olduğunu; Busbecq ile tercümanı arasında meydana gelenyanlış anlama sonucunda ortaya çıktığını kaydeder.

Lâle, Osmanlı imparatorluğu döneminde, bilhassa XVI - XVII. yüzyıllarda, süs bitki-si ve süsleme motifi olarak büyük önem kazanmıştır. Sultan III. Ahmed (1673-1736)’insaltanatının son yıllarında doruk noktasına çıkan lâle sevgisi nedeniyle bu dönem, bazıtarihçiler tarafından “Lâle Devri” olarak adlandırılmıştır.

Osmanlı döneminde İstanbul’da, lâle, sümbül, zerrin gibi soğanlı bitkiler ile karan-fil, gül, menekşe ve şakayık, süs bitkisi olarak değer taşıyordu. Önceleri, saray bahçeleriiçin, imparatorluğun değişik bölgelerinden getirilen yabani bitkiler kullanılıyordu. Kefe(Kırım’ın güneyinde)’den lâle, Maraş ve Halep civarından sümbül getiriliyordu.


335

Resim 12: İstanbul lalesi ve daha sonra geliştirilen çiçek ve yaprağından dolayı kaba lale olarak isimlenen lale.

Binlerce lâle ve zerrin çeşidinin yetiştirilmesi, çiçekçilik ile ilgili meselelerin çoğalma-sına sebep olmuş; bu nedenle de uzmanlardan oluşan kurullar oluşturulmuştur. Sultanİbrahim (1615-1648)’in emriyle San Abdullah Efendi isimli bir zat “Ser şukufeciyan-iHassa” (Qfekşibaşi) olarak görevlendirilir. Sultan IV. Mehmed (1641-1692) döneminde,“Çiçek Encumen-i Danişi” {Çiçek Akademisi) kurulmuştur. Çiçek Encumen-i Danişi’nin2000’e yakın lale çeşidini tescil ettiği bilinmektedir.

Yeni elde edilen çeşitler “Ser şukufedyan-i Hassa” başkanlığında bir uzmanlar toplu-luğu (Çiçek Encümen-i Danışı) tarafından incelenir; getirilen çiçek, hatasız ve mükem-mel görülürse isimlendirilir; ismi, özellikleri ve soğanın sahibi listeye kaydedilirdi. Lâleçeşitlerine verilen isimler, genellikle Arapça veya Farsçadır. Bununla beraber “cücemoru”,“sahipkıran”, “narçiçeği”, “pabuççu”, “altın sarısı”, “ibrahim bey ah”, “gülcübasi”, “aşçi-moru” gibi Türkçe isimler de bulunmaktadır.

Osmanlı İmparatorluğu devrinde yazılmış Lale risalesindeki tanımlamalardan ve re-simlerden anlaşılacağı üzere, yitirilen eski lale çeşitler badem çiçekli, çiçek yaprakları me-kikvari ince ve uzundu. Bu nedenle halk daha sonra Avrupa’da geliştirilen yeni kültür la-le çeşitlerine çiçek ve yaprak özelliklerinden dolayı ‘kaba lale’ adını vermiştir.

26. PEYZAJDA LÂLE (TULIPA SPP.) KULLANIMI

26. 1. Bordürlerde Kullanımı Bahçe, duvar ve çitlerin kenarını oluşturan bordür; peyzaj planlamada önemli bir un-

surdur. Çok sayıda çeşidi ve değişik dönemlerde çiçek açabilen, değişik renkli çiçekleriy-le geniş seçim olanağı sunan lâle; en çok bordürlerde kullanılır. Lâlenin bordür alanlar-da kullanımını belirleyen özellikler, diğer çiçekli bitkilerin kullanım özellikleriyle ben-zerlik gösterir.

Tek renkli ya da karışık renk-li lâleler, mevsimlik çiçeklerdenönce açan çiçekleriyle bordürler-de çok renklilik sağlayarak etkiliolur. Çiçeklendikten sonra, kuruhali bile güzel görünen lâle, bor-dürlerde fazladan dikkat çekici-dir.

Bordürde, uzun boylu lâletürlerinin önünde çiğdem, karde-len, anemon gibi kısa boylu so-ğanlı bitkiler dikilebilir. Hercaimenekşe, çuha ve unutmabeniçiçekleri ile karışık olarak kulla-nılan lâleler, bordürlerde güzelgörünür. Erken çiçeklenen soğanlılardan, üzüm sümbülleri ile gruplandıklarında da ba-şarılı sonuç alınır.


336

Resim 13: Lale bitkisinin diğer soğanlı bitkilerle birliktebordürlerde kullanılması

26. 2. Çim ile Birlikte Soğanlı Bitkilerin Kullanımı Diğer soğanlı bitkiler gibi lâlenin en karakteristik özelliği, sadece bir sezon etkili ola-

rak, yılın diğer zamanlarında uykuda (dormansi) olmalarıdır. Lâlenin bu özelliğinden ya-rarlanarak, dikkatli bir planlamayla çim alanlarda halı etkisi oluşturulabilir. Çim içindesoğanlı bitki yetiştirmenin ve sürekliliği sağlamanın ilk şartı, soğanlı bitkilerin yaprakla-rı soluncaya kadar çimlerin biçilmemesidir. Bu dönem, türlere göre değişir.

Çimin gelişmeye başladığı dönemde, “Tulipa sprengeri”, “Tulipa sylvestris” “Tulipa hu-milis” gibi kısa boylu lâle türleri, ilkbaharın geldiğini hatırlatırcasına erkenden çiçek aç-ması nedeniyle, çim alanlarında tercih edilir. Erken dönemde çiçek açan türler, çim alan-ların renkli ve doğal görünümkazanmasına olanak verir. Lâle,çim içinde tek tür olarak kullanı-labileceği gibi, başka soğanlı bit-kilerle bir arada da kullanılabilir.

Çim alanlarda lâle, düzenligruplar halinde dikilebildiği gibi,belli bir düzen olmadan karışıkda dikilebilir. En yaygın uygula-nan yöntem, soğanların çimlerinüzerine serpilerek düştükleri yer-de dikilmesidir. Çimlerin arasın-da küçük bir oyuk açılır ve bura-ya dikilir. Çim örtüsü, kışın so-ğanlı bitkileri dondan korur.

26. 3. Koruluklarda Soğanlı Bitkilerin KullanımıYaprağını döken ağaçlar, ilkbaharda yaprakları oluşmadan önce altında soğanın ye-

tişmesi için gerekli ışıklı ortamı sağladığı için; lâle, yaprağını döken ağaçlardan oluşankoruluklarda kullanılabilir. Uzun boylu lâle çeşitleri, koruluk için uygun bitkilerdir.Uzun boyluların yanında kısa boylu çeşitler de dikilebilir. Böylece, korulukların uzun sü-re güzel görünmesi sağlanır.Ağaçlık alanlarda, lâle soğanı di-kiminde genellikle hiçbir stil kul-lanılamaz. Yuvarlak, kare veyadikdörtgen gruplar halinde di-kimlerden sakınılmalı; düzensizgruplar halinde dikilmelidir.Ağaç altında lâle soğanı dikilir-ken dikkat edilecek hususlarşunlardır.

- Soğanlar korulukların içle-rine doğru değil, daha çok dış kı-sımlarına, sınıra yakın yerlere di-kilmelidir. Böylece, bitkinin daha


337

Resim 14: Tulipa sylvestris’in kullanımı çim içinde kullanılması

Resim 15: Koruluklarda ağaçların altına dikilen lale bitkisi

çok güneş görmesi sağlanır.- Soğan dikilecek yerlerdeki toprağın kil oranı yüksek ise, geçirgenliği sağlamak için

organik gübre ve kum takviye edilmelidir. Eğer kum oranı yüksek ise, toprağın su tutmaözelliğini artırmak için, organik maddece yüksek torf veya çiftlik gübresi kullanılmalıdır.

- Dikim yapılan yerin hafif meyilli olması istenir. Düz yerlerde, kışın su birikmesi ha-linde soğanlar çürüyebilir.

- Yıl boyunca aşırı nemli olmayan, hatta kuru sayılan koruluklar, başarılı çiçeklenmeiçin uygun ortam sağlar.

- Lâlenin, kendini derine gömme özelliğine sahip olması nedeniyle; soğanlar, 3-4 yıl-da bir yaprakları kuruduktan sonra sökülerek tekrar dikilmelidir. Aksi taktirde, lâle so-ğanlarının çiçek verimi düşecektir.

26. 4. Çiçek Parterleri Çiçek parterleri, yeşil alanlarda

renk, koku ve hareket sağlayan canlıyapı elamanlarıdır. Saf veya karışık lâ-le çeşitleri dikilerek gruplar oluşturu-labilir. Lâleler, peyzajda bir çok deği-şik amaçla kullanılsa da; ilkbahar baş-larında, güzel görünümlü çiçeklerinedeniyle çiçek parterlerinde kullanı-lırlar. Lâle parterleri, özellikle kolaygörünen, ilgi uyandıracak yerlerdekurulur ve farklı biçimlerde düzenle-nebilir. Belli bir düzen yansıtmayandikim, pahalı ve zordur, ama çok etki-leyicidir. Bu etkiyi uyandırmak için,dikkatli seçim ve dikim gereklidir; daha çok sergi bahçelerinde kullanılır. Özel bahçeler-de, düzensiz dikim tercih edilir.

26.5. Saksılarda lâle Yetiştiriciliği Mimari yapı elamanlarının yoğun

olduğu, yeteri kadar yeşil alanın bu-lunmadığı alanlarda, lâle dikilmiş sa-bit veya hareketli saksılar kullanılabi-lir. Kış boyunca da ev içindeki saksı-da, lâle yetiştirilmesi zor değildir. Ge-nel olarak, ev saksılarında boylu türle-rin kullanılması doğru değildir. Butürler daha çok, sergi alanı için yapı-lan büyük saksılarda kullanılabilir.Soğanlı bitkilerin, saksıda kullanıla-bilmesi için, mutlaka soğuklama ihti-yacının karşılanması gerekir.


338

Resim 16: Çiçek parterlerinde lale bitkisinin kullanılması

Resim 17: lale bitkisinin saksılarda kullanılması

27. MEILLAND GÜLLERİMeılland gülleri fazla bakım istemeyen, kolay yayılan, bol çiçek açan, yılın 8 ayı çi-

çekli kalabilen, kuraklığa dayanıklı, 50°c sıcaklığa dayanabilen, toza dayanıklı, egzos ga-zına dayanıklı, verimsiz topraklarda zorlanmadan gelişebilen türledir. Bu özellikleri me-illand güllerini istanbul estetiğinde kullanmak için ideal hale getirmiştir.

28. MEILLAND GÜL FORMLARI

28.1. BÜYÜK ÇİÇEKLİ ÇİT GÜLLERİİlk ekildikleri yıl dahil soğuk aylara ka-

dar sürekli bol çiçek açar. Geniş hacim ya-parlar, çok güzel formlanırlar ve çoğu za-man tek çiçeklidirler.

sadedirler ve çok uzun ömürlüdürler.boy : 60 -110 cm. buket yapmak için

idealdir.

28.2. KÜÇÜK ÇİÇEKLİ ÇİT GÜLLERİSalkımlı çiçekleriyle yukarıdaki türden

ayırt edilir.bir sap üzerinde birden çok kü-çük veya orta boylu çiçek bulunur. Bu özel-lik çok dekoratif bir bitki olmalarını sağlar.Size bir yastıkta tek tür kullanmanızı tavsiyeederiz. Böylelikle güzel bir efekt yakalarsı-nız. Yıl boyu çiçeklenirler, bol bol ve rustikçiçek açarlar. En ekonomik ve en az çalışmagerektiren bir gül türüdür.

boy : 60 - 100 cm. buket için idealdir.

28.3. BÜYÜK ÇİÇEKLİ TIRMANICIGÜLLERTırmanıcı güllerde sürekli çiçek açarlar,

yalnız genelde ekildikten sonra 2. yıla kadarçiçek açmazlar. Çiçekleri çit güllerinin çi-çeklerine benzer. Dayanıklıdırlar, bol çiçekaçarlar ve geniş alanlara yayılırlar.


339

28.4. KÜÇÜK ÇİÇEKLİ TIRMANICIGÜLLERAşırı derecede dayanıklıdırlar ve geniş

alanlara yayılırlar. Çiçeklerinin salkım halin-de olmasından ve bol olmasından dolayı gözkamaştırıcı bir görünüm arz ederler. Sürekliçiçek açarlar.

28.5. PEYZAJ GÜLLERİBoyları varyetelerine göre değişmekle

birlikte sürekli çiçek açarlar, çok dayanıklı-dırlar, sadedirler ve bol çiçeklenme yaparlar.Varyeye göre geniş, orta ve küçük çiçekliolabilirler.

Geniş alanları kapatmakta, çit bitkisiolarak ve bir alanı ayırmak için kullanılabi-lirler

28.6. BASTON GÜLLERDikenli bir bastonsu gövde üzerinde

büyük tek çiçekli ve salkım çiçekli olabilir-ler.

boy : 100 cm.

28.7. MİNYATÜR GÜLLERKüçük sade ve sürekli olan çiçekleriyle

birlikte dişli ve hoş olan yaprakları güzel birgörünüm arz eder. Zarif tomurcukları buğ-day tanesi büyüklüğündedir.

boy : 25 - 35 cm.


340

28.8. TOPRAK HAZIRLIĞIBu güllerin büyütülmesi kolaydır. Toprak hazırlığını 2 veya 3 hafta önceden yapmak

bitki için fayda sağlar. Topraktaki yabani ot, taş ve benzeri molozları uzaklaştırın. Güb-reyi toprağın yüzeyine yaydıktan sonra toprağı belleyerek gübreyi derinler yedirin.

28.9. GÜBRE SEÇİMİMineral gübreler : gübreleri karışım halinde kullanmalısınız. Bunlar 3 elementen olu-

şur ve güller için hayati önem taşır. 3 element; azot, fosfor ve potaryumdur (N, P, K).Gübrelerken güllerin yanmaması için paket üzerinde tavsiye edilen dozlara riayet edilme-si gerekir.

Organik gübreler : kurutulmuş veya granül halinde hayvani gübre, kompost, yosun,torf..... bunların hiçbiri NPK MİNERALLERİNİ dengeli bir şekilde içermez. Bu yüzdenbu gübreleri tek başına kullanmamak gerekir. Bunları mineral gübreler ile birlikte ta-mamlayıcı olarak kullanmak gerekir. Zamanımızda firmalar hem mineral maddeleri, hemde organik gübreleri içeren karışımlar geliştirmişlerdir. Bunları kullanmak kolaylık sağla-yacaktır.

Hiçbir zaman organik gübreleri kökle direkt temas edecek şekilde kullanmayın. Bugüllerin kökünün yanmasına sebep olabilir. Sonbaharda fosfor ve potasyum ağırlıklı güb-reler kullanın. İlkbaharda ise zengin azot içeren gübreler kullanın.

28.10. TOPRAK TÜRÜNÜ İYİLEŞTİRMEBazı durumlarda toprağı iyileştirmek için bellendiğinde toprağa homojen şekilde ka-

rışabilen düzenleyiciler kullanmak gerekir.

TOPRAK DEZAVANTAJLARI GÜBRELERKİLLİ TOPRAK Geçirimsiz, ağır, kuru ve ıslak Kaba tanali kum, turba, kompost

olduğundada yapışkandır. ve tarımsal kireç taşı (eğer toprak kireçli değilse) kullanabilirsiniz.

KUMLU TOPRAK Aşırı süzek olduğu için suyu Kompost formunda humus, siyahiyi tutamaz. Gübresel turba ve hayvansal gübrelerelementleri iyi tutamaz. kullanabilirsiniz.…

KİREÇLİ TOPRAK Gübresel elementlere ihtiyaç Metrekareye 200-300 gr kükürtduyar. Yazın kurak olur ve ekleyin. Turba veya kompostyağmur yağdığı zaman çıvık ekleyin.olur. Türlerin yapraklarının sararmasına sebep olur.

HUMUSLU Asitli, çoğu zaman nemli ve Asitliği nötralize etmek içinZENGİN TOPRAK gübresel elementlerin çoğunu tarımsal kireç taşı ekleyin.

asimile edemez. Gerekliyse drenaj yapın.


341

28.11. TOPRAĞIN BELLENMESİEkmeden önce toprağı 40, 50 cm derinliğinde belleyin. Bellemeyi yaparken yüzeye

atılmış gübrelerin toprakla iyice karımasını sağlayın.

29. MEILLAND GÜLLERİN DİKİMİ

29.1. GÜLLER NE ZAMAN DİKİLEBİLİR ?Sert soğuklar olmaması şartıyla, ekim ortası ile mayıs başı arasında ekilebilir.

29.2. GÜLLER NASIL YERLERE DİKİLEBİLİR ?Güllerinizi güneşli ve havadar yerlere ekin.

29.3. GÜLLER ARASINDAKİ DİKİM ARALIĞIFidanlarınızı diktiğiniz zaman ne kadar gelişeceklerini tahmin etmek zordur. Aşağı-

da gördüğünüz aralıkları kullanarak hoş bir çiçek yastığı elde edebilirsiniz.Büyük çiçekli güller 40/45 cm - m2’ye 7 - 8 adetSalkım çiçekli güller 40/45 cm - m2’ye 7 - 8 adetMeillandécor® - peyzaj gülleri 40 / 170 cmTırmanıcı güller 2 m - 2m50Meillandina® 20/25 cm - m2’ye 7 - 8 adetSürünücü güller İzole edilebilirlerBaston güller 1 m ve yukarısıGüllerden bordür ve çit yaparken boşluk olmasını önlemek için en yakın mesafe ara-

lığını seçin

29.4. GÜLLER NASIL DİKİLİR?Güller herzaman ekilmeye hazırdır. Bununla birlikte kök uçları ve dalların budanmış

olması gerekir (dalları 20 cm uzunluğa kadar budayın). Kırılmış, zedelenmiş, hastalıklıdal ve kökleride dikimden önce uzaklaştımanız gerekir.

29.5. BÜYÜK ÇİÇEKLİ, KÜÇÜK ÇİÇEKLİ, MEILLANDECOR VE MEILLANDINA TÜRÜ GÜLLERİN ÇIPLAK KÖKLÜ DİKİMİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLARİşe köklerin katlanmayacağı ve dışarda kalmaya-

cağı kadar derinlikte ve genişlikte çukur açmaklabaşlayın. Köklerin gübresel materyalle direkt temasetmesini engelleyin.

1- Gülün gövdesini toprak yüzeyinden 2 cm aşa-ğıda kalacak şekilde gömün. Çukuru yüzey seviyesi-ne kadar doldurduktan sonra ayak uçlarınızla topra-ğı bastırırken elinizle gülü tutarak köklerin iyice torağa yerleşmesini sağlayın

2- Bol su verin.3- Dikim işlemi gerçekleştiridikten sonra dalların çoğu kısmını içine alacak şekilde

bitkiyi toprakla örtün. Bu koruma bahar gelene kadar bırakılmalıdır. Eğer gül geç ekil-mişse bu koruma süresi en az 6 hafta olmalıdır.


342

29.6. BASTON VE SÜRÜNÜCÜ GÜLLERİN DİKİMİBaston gülün aşı noktasına gelecek boyda bir he-

rek hazırlayın. Bu hereği dikimden önce çukurun içine sapla-

yın. Böylelikle köklere zarar vermemiş olursunuz.Baston gülün gövdesini soğuktan korumak için

hasır türü koruyucu bir malzeme ile sarın.Fidanın tepe kısmınıda koruyucu bir naylon veya su geçirmeyen bir kağıt ile bağlayın.Bu işlemi ilk çiçek görünene kadar devam ettirin.

29.7. TIRMANICI GÜLLERİN DİKİMİDuvar dibine dikim yapacağınız zaman duvarın pabucundan 20 cm uzakta duvara

doğru açılı bir şekilde uygulama yapın.Hava güneşli ve rüzgarlıysa dikim yapacağınız tırmanıcı gülleri nemli bir gazeteye sa-

rılı bir şekilde dkim alanına getirin ve muhafazaedin.

29.8. SAKSILAR İÇİN GÜLLERDrenajı iyi yapılmış deriniği 30 ile 50 cm arasın-

da olan saksılara dikim yapınız.

30. NE ZAMAN ÇİÇEKLENİRLER? Çalı güller dikildikleri ilk sene çiçeklenmeye başlarlar, tırmanıcı güllerin çiçeklenme-

si dikimden bir sene sonra olur.Çıplak köklü dikilmiş gül çalılarının etrafından koruyucu tümseğim kaldırılmasıMar ve nisan ayına kadar koruyucu tümsek korunmalıdır. Sonra düzeltilir.

31. DÜZENLİ BAKIMGüllerde verimliliği arttırmak için gübreleme

olayına önem vermelisiniz. Bu gübrelemeyi budamasonrası ve temmuz ayında olmak üzere iki defa yapa-bilirsiniz.

Gülün etrafını çapalayın ve etrafındaki yabaniotları uzaklaştırın. akşam sulaması yapın.

Aşılama sonrası oluşmuş yabani dalları uzaklaş-tırın. Bunlar genelde kökün hemen üstünde aşı gö-zününde altındadır.

Gülün yeni uzayan sürgünlerinin uçlarını buda-yarak ve eski yıpranmış dalları uzaklaştırarak çiçek-lenmeyi arttırabilirsiniz.


343

31.1. GÜLLER NASIL BUDANIR?Güller 2. yıllarında budanmaya başlanır. Bu budama bölgelere göre şubat veya mart

aylarında yapılmalıdır.

Gül çalısı tipleri

Büyük çiçekli güller Hastalıklı, yaşlı, zayıf ve ölü dalları uzaklaştırınbol çiçekli güller Sürgünlerin 2/3 ve 3/4’ü olacak şekilde ve gençlerdebaston güller 2veya 3 yaşlılarda 5 veya 6 göz olacak şekilde budayın

Meillandécor Form kazanıncaya kadar ve atlan çok dallanıncayapeyzaj gülleri kadar sert budama yapın.

Meillandina Zayıf dalları ve çiçekleri uzaklaştırın. Büyük makasla üsten budayın.

Tırmanıcı güller Yaşlı ve ölü dalları budayınsürgünleri tel kafese doğru yönlendirin.tel kafese bağlayın.

32. MEILLAND GÜL ÜRETİM AŞAMALARIİstanbul Ağaç Ve Peyzaj A.Ş. olarak İstanbul şehrinin zor şartlarına dayanabilecek ve

yılın 8 ayını çiçekli geçirebilecek çalı araştırmalarımız sonucunda Fransız Meılland Fir-masının ürettiği güllerin bizim isteklerimize cevap verecek özellikte olduğunu tespit et-tik.

32.1. ÜRETİMDE KULLANILACAK ANAÇ VE AŞI KALEMİÜretimimizde kullanılan anaç; çalı güller

için rosa laxa,baston güller için rosa fre-belly’dir.

Damızlıklardan alınan kalemlerin çiçeklerive yaprakları temizleniyor. Yaprak temizliği di-rekt gövdeyle birleştiği yerden elle koparılarakyapılıyor. Sonraki aşamada dikenler el ile te-mizleniyor. Oluşturulan demetler ıslak gazete-lere sarılıp naylon poşetlere konuluyor. Ağzıucunda kalemi tanıtan kartı bulunan telle sıkı-ca bağlanıyor. Soğuk hava bölümünde yazınalınan kalemler - 0,5 derecede 2,3 ay muhafa-za edilebiliyor. Sonbaharda alınan kalemler -2dercede 8 ay boyunca muhafaza edilebiliyor.

İstenirse 15 - 20 derecelik sislenen bir oda-da 3 gün kadar bekletilebilir.


344

32.2. ANAÇLARIN DİKİMİ VE SULAMA SİSTEMİ KURULMASIEkim ayı içerisinde siparişleri yapılan anaçların mart ayının ilk haftasında ekimleri

yapılır. Ekim öncesi arazi pulluk ve diskaro ile ekime hazır hale getirilir. Eğer toprağınasit oranı yükselmişse ekimden önce toprak hazırlığı yapılırken alana asitliği nötralizeedecek oranda tarımsal kireç serilir ve toprakla karıştırılır.

Alandaki sulama sistemi damlama sulama olacaktır.

ANAÇLARIN AŞILANMASIMart ayı içerisinde ekilen anaçların haziran

ayına kadar olgunlaşıp aşıya gelmesi beklenir.Aşılama işlemine haziran ayının ilk haftasındabaşlanır ve bu işlem temmuz ayının ilk haftası-na kadar devam eder.

Aşılama• Aşılamada aşı gözü mümkün olduğunca

ince ve tek göz alınıyor.• Aşılama hemen kök boğazının altından

yapılıyor.• Kökten aşılamanın rahat yapılabilmesi

için kök boğazları makine ile açılıyor.• İlk etepta iyi kabuk alınabilmesi için aşı-

lamadan önce bitkiler sulanıyor.• Sonra kök üzerinde açılan t şeklinin içi-

ne alınana aşı gözü yerleştiriliyor.• Bağlam işlemi aşı gözününde üzerini ka-

patacak şekilde yapılıyor. Bunun aşı gözünükoruyucu önemli bir faktör olduğu belirtildi

• Bağlama materyali olarak ceelogreff300p adlı 30x300mm ebadında plastil birmadde kullanılıyor. 1.000.000 adet gerek-mektedir.

• Bu madde ilk etapta ıslatılıp esnek halegetiriliyor ve aşı gözünün üzerini kapatacak şe-kilde bağlanıyor.

• Madde kuruduğunda aşı gözünü sıkıcakavrayıp sertleşiyor.

• 1 ay sonra kendiliğinden çürüyüp düşü-yor.


345

1-Rosa Frebelly Anacının Aşılanmış Hali

2-Rosa Laxa Anacının Aşılanmış Hali

32.3. AŞILANMIŞ ANAÇLARIN BAKIM PERİYODUTemmuz ayı başına kadar aşılanması ta-

mamlanmış olan güller diğer senenin şubat ayı-na kadar hiçbir mekanik işlemden geçirilmez.Sadece gülün daha iyi gelişebilmesi için petersgübresi verilir.peters gübresi gül başına 0,5gr verilir ve bu işlem 4 ay devam eder. Egergüllere bir hastalık dadanmışsa hemen tespitiyapılıp, gerekli ilaçlama bu süre içerisinde ya-pılır. Şubat ayına kadar yastıklarda bekletilenaşılanmış anaç, şubat ayının ortasında aşı gözü-nün 2 cm üstünden budanır. Bu, işlem baharayına girecek olan fidanın aşı gözünün daha kuvvetli bir şekilde sürmesini ve olgunlaş-masını sağlayacaktır. 2 cm lik mesafe de kesilen alanda oluşacak bir kurumanın aşı gö-züne etki etmemesi için birakılır. Fidan gelişince bu kısımda budanır. Sürgün vermiş olangüllerin uçları haziran ayının ilk haftası 5 cm koparılır. Buna uç alma denir. Bu işlemlegülün daha verimli olması sağlanır.

Ekim ayının sonuna kadar güllerin gelişimi sağlanır ve güller söküme hazır hale gel-miş olur.

32.4. AŞILI GÜLLERİN SÖKÜMÜ, SÖKÜLEN GÜLLERİN SAKSILANMASI VESOĞUK ODALARDA STOKLANMAS Güllerin sökümüne ekim ayı ortasında baş-

lanır. Söküm için özel olarak tasarlanmış sö-küm makinası kullanılır. Fidan aralarına bıra-kılmış mesafede ilerleyen makina toprağın 40cm derinliğine daldırdığı çatalımsı bıçağı yardı-mıyla toprağı yukarı doğru gevşetir ve fidankökleri serbest kalır. Bu işlemin ardından işçi-ler aracılığıyla güller kökleri topraktan arındırı-larak toplanır ve seraya götürülür. Güllerin dalkısmı kesim makinası aracılığıyla standart ola-rak 20 cm ‘ e indirilir. Dal uçları parafine batı-rılarak mumlanır. Bu işlem güllerin su kaybını önler. Saksılara alınacak olan güllerin kök-leri de 20 cm kalacak şekilde kesilir.

Soğuk hava deposuna gönderilecek güllerin köklerine dokunulmaz. Soğuk hava de-posuna gidecek güller demetler haline getirilir ve olduğu gibi iki uçundan bantlama ma-kinası yardımıyla bantlanır.


346

33. MEILLAND GÜLLERİ PAKETLEME SİSTEMLERİ

33.1. PAKETLEME 1. YÖNTEMKökleri budanmamış, dalları 20 cm’ den budanmış ve uçları

mumlanmış şekilde soğuk hava deposunda muhafaza edilir. Özellik-leri üzerindeki etikette yazılıdır. Sipariş üzerine soğuk hava depo-sundan sevkiyat yapılır ve bir - iki gün içerisinde dikiminin gerçek-leştirilmesi gerekir.

33.2. PAKETLEME 2.YÖNTEMNormal saksılama yöntemi. Dalları ve kökle-

ri budanan bitki soğuk hava deposuna götürül-meden, sökümün hemen ardından saksılara alı-nır.

33.3. PAKETLEME 3.YÖNTEMBu yöntem saklama olarak 1. Yöntemin aynısıdır. Farkı aynı türden

farklı renklerde olan 5 adet gülün bir demet yapılmasıdır. Böylelikle in-sanlara hazır renk harmonileri sunulmuş olur.

33.4. PAKETLEME 4.YÖNTEMTorfa sarım yöntemi. Marketlerde satı-

şa sunulacak güller için kullanılan bir yön-temdir. Dal uçları mumlanan gülün kökle-ri makina yardımıyla torfa sarılır ve altınasuyu muhafa edebilmesi için tabak yerleş-tirilir.

Bazan içinde su bulunan 10’lu su mu-hafa kaplarına dizilip satışa sunulurlar.


347

33.5. PAKETLEME 5.YÖNTEM:Torfa sarılmış güller üzerinde özellik-

lerinin yazdığı dekoratif polietilen çanta-lara konularak satılır.

Yandaki Etkette Gülün Rengi, Boylan-ması, Türü, Hangi Şartlarda İyi Gelişebile-ceği Ve Bakımı İle İlgili Teknik Bilgiler VeFotoraflar Yer Alır.

Marketlerde Satışa Sunulan Güllerin Sergilendiği Ahşaptan YapılanStand Örneğidir.

Ebadları: 1,95 M Yükseklik, 1,00 M Genişlik, 0,60 M Derinlik.


348

Torfa Sarım Makinası

KAYNAKLAR

Ağaoğlu, Y. S., 1987. Bahçe Bitkileri. Ankara Üniversitesi, Ziraat Fak., Yayın No 1009, Ankara.Alp, Ş., 2003. Dağ Köylülerinin Kalkınmasında Kullanılacak Doğal Bir Kaynak: Geofit Bitki-

leri., Yoksulluk Sempozyumu, Deniz Feneri Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği, İstanbul. Alp, Ş., 2006. Doğal Çiçek soğanları ve Ters Lale, Koruma Önlemleri ve Yetiştiriciliği. Doğal

Çiçek Soğancıları Derneği, Yayın No: 2, ISBN: 9 75007 311 8. Yalova. 44.Alp, Ş., 2007. Muş Ovası’ndaki Kırmızı Denizin Çiçeği...Muş Lalesi [Tulipa sintenisii Baker in

Gard]. Bağbahçe Dergisi Sayı 10. İstanbul. Alp, Ş., Aşur, F., 2006. Geofitlerin Peyzaj Planlama Çalışmalarındaki Önemi ve Genel Kulla-

nım Esasları, III. Ulusal Süs Bitkileri Kongresi İzmir.Anonim, 2007. Tulip Picture Book. International Flower Bulb Centre, Hollanda.140Arslan, N., Ekim, T., Koyuncu, M., 1996. Development on Conservation And Propagation Of

Natural Howerbulbs in Turkey. 7 th International Symposium on Flowerbulbs. March 10-16,Herzliya, Israil.

Aslan N, 1998. Türkiye de Doğal Çiçek Soğanlarının Potansiyeli ve Geleceği, I Ulusal Süs Bit-kileri Kongresi, Yalova.

Atasoy, N., Hasbahçe Osmanlı Kültüründe Bahçe ve Çiçek, Aygaz Yayınları, İstanbul. 365Baker, C. Lemmers, W. 1999. Tulipa, Artisan, ISBN 1579651224, 307Baytop, T., 1998. İstanbul lalesi. T.C. Kültür Bakanlığı, ISBN: 9751710200. Ankara. 66.Benvie, B., Horst, A. J. Van Der. 1998. Tulips: The Complete Guide to Selective and Growing.

A Firely Book, USA. 144Blanchard, W. J., 1990. Narcissus A Guide to Wild Daffodils. Alpine Garden Society. England Brickell, C., 1992. Encyclopedia of Gardening. The Royal Horticultural Society, London. 648.Brown, M. J., 1991. Narcissus. ISBN, 0 7134 61020 London, 202.Cidermuseum.co.ukCem Botanik-Bitki HastanesiCeylan, G., 1999. Osmanlıdan Günümüze Dört Gözde Çiçek: Güller, Karanfiller, Laleler ve

Sümbüller. Flora Yayınları, İstanbul. 119.Davis, P. H., 1984. Flora of Turkey and East Aegean Islands. IIIX volume, Edinburgh Un.

Press, Edinburgh. 632.Dr. Necdet Oral, Yalova Araştırma EnstitüsüDündar Çiçekçilik-Ahmet DÜNDAR- YalovaEker İ., Babac M. T., 2010. Tulipa koyuncui Eker & Babac¸ sp. nov. (Liliaceae) from east Ana-

tolia, Turkey Nordic Journal of Botany 28: 324-328.Eker, İ., 2010. Revision of The Genus tulipa L. (liliaceae) in Turkey. PhD. Thesis, Abant İzzet

Baysal Ün. Fen Bil. EnstEkim T., Demirsoy, A., 2005. Türkiye’nin Biyolojik Zenginlikleri. Türkiye Çevre Vakfı, Üçün-

cü Baskı, 328.Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman. H., Aytaç, Z., Adıgüzel, N., 2000. Türkiye Bitkile-

ri Kırmızı Kitabı. ISBN: 975-93611-0-8. Türkiye Tabiatını Koruma Derneği ve Yüzüncü Yıl Üni-versitesi, Ankara. 246.

Feyime ÖNER-Ziraat Mühendisi,Bahçıvanlık ve çevre bilinci ders notlarıGrimshaw, J., 2002. The Gardener’s Atlas. ISBN: 1-55297-673-4. USA. 224.Güncan, A., 2002. Yabancı Otlar ve Mücadele Prensipleri. Selçuk Üniv. Ziraat Fak., Konya.


349


350

Hartmann H.T., Kester, D.E. Jr., Davies, F.T., Geneve. R.L., 2001. Propagation by specializedstems and roots. s:560-591. In Plant Propagation Principles and Paractises. Prentice Hall. New Jersey.

Hartman ve ark., 1997 Çelik çeşitleri ve çeliklerle fidan üretme esasları Hertogh, A., Nard, M. L. 1993. The Physiology of Flower Bulbs. ISBN: 0 444 874 98 4. El-

sevler Pres, Amsterdam. 811.İleri, S., 2007. İstanbul lale ve Sümbül. Doğan Kitap, İstanbul. 198.İrfan Onat, Ziraat Mühendisi; İstanbul Büyükşehir Belediyesi Park ve Bahçeler müdürlüğü arşiviKaşka, N., Yılmaz, M., 1990. Bahçe Bitkileri Yetiştirme Tekniği. Çukurova Üniversitesi, Zira-

at Fakültesi Ders Kitabı No 52, AdanaKing, M., 2005. Gardening with Tulips. Frances Lincoln Limited. LandonKing, R., 1979. The Quest for Paradise. A History of the World’s Gardens, Mayflowers Books,

New York,Lapken nurseriesLeeds, R., 2000. The Plant Finder’s Guide to Early Bulbs. ISBN: 0-7153-0805-X. UK. 192.Mustafa KUPİK, 2010. Araştırma Notları, İstanbul Ağaç ve Peyzaj A.Ş.M. Synge, P., 1961. Collins Guide To Bulbs; St James’s Place,London. Mathew, B., 1978. The Large Bulbs. Royal Horticultural Society, ISBN: 0 71341 246 1. Lon-

don. 156. Mathew, B., 1987. Flowering Bulbs for the Garden. Kew Gardening. ISBN: 0 60035175 0.

London. 124.Mathew, B., 1987. Flowering Bulbs for The Garden. Royal Botanic Gardens. EnglandNecdet ORAL- Yalova Araştırma EnstitüsüOrçun, E. 1968. Süs Bitkileri II. İzmirÖzhatay, N., Koyuncu, M., Atay S., Byfield, A., 1997. Türkiye’nin Doğal Tıbbi Bitkilerinin Ti-

careti Hakkında Bir Çalışma, DHKD, İstanbul.Pavord, A., 1999. The Tulip. ISBN: 0747542961. Bloomsbury Publishing, London. 439.Poincelot, R. P., 1980. Horticulture: Principles and Practical Application, Prentice-Hall, USA, 653Rees, A. R., 1992. Ornamental Bulbs, Corms and Tubers. CAB International. ISBN: 0 851 986

560. England. 220. Rix, M.; Phillips, R., 1983. The Bulb Book, Pan Books. ISBN: 0 330 264 818. London. 192.Süreyya Altunışık- İstanbul Büyükşehir Belediyesi Park ve Bahçeler MüdürlüğüŞefik YILDIRIM, Çanakkale Geçilmez Çiçekçilik -YalovaTanrıverd, F., 1987. Peyzaj Mimarlığı Bahçe Sanatının Temel İlkeleri ve Uygulama Metotları,

Erzurum. Tepe, I., 1997. Türkiye’de Tarım ve Tarım Dışı Alanlarda Sorun Olan Yabancıotlar ve Müca-

deleleri, Yıl Ün., Ziraat Fak., Yayın No, 18 VanVan hulle nurseries

www.meillandrichardier.com

N O T L A R

sÜs bİtkİlerİ Üretİm teknİklerİ ve bakim …...sÜs bİtkİlerİ Üretİm teknİklerİ ve...

Documents